68e jaargang - SEPTEMBER 2012 - Nr. 9
Biodiversiteit met verrassend resultaat
Ilse Pennings Hoek Hoveniers
Kinderen spelen steeds vaker binnen, veelal in een digitale speelwereld. En wanneer zij wel buiten spelen, is dit vaak op een betonnen plein met de bekende speeltoestellen. Vaak is er op deze pleinen niets dat groeit en bloeit. Geen enkele uitdaging, de fantasie wordt niet geprikkeld en de kinderen belanden snel weer binnen…
Terug naar de natuur Natuurbeleving op Kinderen willen wel buiten spelen, als je ze uitdaagt om actief te spelen en te ontdekken. Om te beginnen met ruimte óm te spelen, een uitdagende en groene ruimte. “Wij zien een grote kans en uitdaging om kinderen weer in een groene en avontuurlijke omgeving
te laten spelen”, zegt Fred Hoek, projectleider bij Hoek Hoveniers. “Groen bevordert de gezondheid, ook die van kinderen. Daarom vinden wij het belangrijk om de natuur terug te brengen naar de kinderen. De kinderen zijn de toekomst!” En waar kun je dan beter beginnen dan op het kinderdagverblijf en op school! Al spelenderwijs komen de kinderen zo dagelijks in contact met groen en leren zij de natuur te respecteren en waarderen. Met slechts enkele aanpassingen kunnen speelpleinen al een groener en natuurlijker karakter krijgen. Het verschil tussen een betonnen plein en een groen speelplein is enorm. Biodiversiteit, gezond, nuttig en noodzakelijk
De aanleg van natuurlijke speelpleinen biedt grote voordelen voor onze gezondheid. Uit resultaten van het Vitamine G onderzoeksprogramma van Jolanda Maas (Alterra) is gebleken dat mensen die wonen in een groenere leefomgeving, zich gezond voelen. Ze bezoeken minder vaak de huisarts. Ook uit onderzoek van Alterra blijkt dat in wijken met veel groen, kinderen meer bewegen en dat het percentage overgewicht daar vijftien procent lager ligt dan in wijken zonder groen. Door de aanleg van natuurlijke speelpleinen wordt ook de bestaande
44
GROEN
het speelplein natuur direct gestimuleerd. De hergebruikte natuurlijke materialen zorgen voor spontane natuurontwikkeling. Deze biotopen zorgen voor aanwas van flora en fauna. Met het gebruik van inheemse plantmaterialen en zaden vergroot je tegelijkertijd de biodiversiteit. “Wij zien het vergroten van de biodiversiteit met de aanleg van natuurlijke schoolpleinen als een inspiratie”, legt Fred Hoek uit. Biodiversiteit is behalve mooi, ook nuttig en noodzakelijk. Het zorgt niet alleen voor schoon water, vruchtbare grond en een schone lucht, maar levert ook voedsel en grondstoffen. Het ontwikkelen en terugbrengen van de oorspronkelijke natuurlijke begroeiing in de leefomgeving in stad, dorp en buitengebieden is niet alleen belangrijk voor flora en fauna, maar zeker ook voor de gezondheid en belevingswaarde van mensen. Natuurlijk spelen zorgt voor ontwikkeling
Het idee dat je kinderen achter de computer en voor de televisie weghaalt en laat spelen op een groen plein dicht in de buurt, spreekt aan. Het concept van een groen plein gaat uit van natuurlijke en hergebruikte materialen om de fantasie van kin-
deren te prikkelen. Uit TNO onderzoek blijkt dat kinderen nauwelijks spelen op formele speelplekken, het klimrek kennen ze nu wel. De natuur is elke dag weer anders en biedt wel die uitdaging. Zo worden boomstammen bijvoorbeeld gebruikt als stap- en klimelementen of bewerkt tot zitmeubels. Ook oude stenen, rioolbuizen en andere materialen vinden een nieuwe bestemming. Grotendeels wordt gebruik gemaakt van lokale, in de natuur aanwezige, materialen. Zo kan een boom dienen als klimboom en een omgewaaide boom omgevormd worden tot een uitdagende speelaanleiding. Daarnaast maken waterelementen, oerstenen, gras op verschillende hoogten en ondergrondse kruipdoor-sluip-doorgangen een natuurlijke speelplaats avontuurlijk. Natuurlijk spelen biedt kinderen uitdagende en veilige speelaanleidingen. En al spelenderwijs komen kinderen weer dichterbij de natuur. Met natuurlijk spelen verleggen kinderen hun grenzen, zij worden geprikkeld hun fantasie te gebruiken en uitgedaagd in hun fysieke ontwikkeling. Zowel op cognitief, lichamelijk als sociaal vlak zie je de kinderen ontwikkelen. Kinderen kunnen zich beter ontladen en opladen door beweging in een vrije natuurlijke ruimte. Ook kinderen met gedrags- of concentratieproblemen zijn positief ge-
GROEN
Een betonnen speelplein werd een groen speelplein.
Hoek Hoveniers (www. hoekhoveniers.nl ) is één van de partners van Speelnatuur, een samenwerkingsverband voor ontwerp en aanleg van natuurlijke speelpleinen. www.speelnatuur.nl
45
baat bij spelen in de natuur. Kinderen gebruiken de ruimte van een groen schoolplein beter door de variatie aan speelaanleidingen. Zoekt een kind juist actie en interactie of liever de rust en gaat het zelf op ontdekkingreis in het bamboebos: de mogelijkheden zijn legio. De kinderen blijven minder bij elkaar ‘plakken’ en dat vermindert het pestgedrag. Na het speelkwartier is de klas weer opgeladen en geconcentreerd voor nieuwe leerstof. Start met een uniek gezamenlijk ontwerp
Aan een groen speelplein gaat een intensief proces van voorbereidingen, inventarisatie van wensen en eisen en visieontwikkeling vooraf. Ook een subsidieaanvraag behoort tot de mogelijkheden. De bestaande omgeving dient altijd als basis voor het unieke ontwerp. De kinderen staan bij dit ontwerp centraal. Het mobiliseren en betrekken van ouders, kinderen en omwonenden vergt energie en is het meer dan waard. Om kinderen te laten participeren in het ontwerpproces, kunnen zij tekeningen maken van hun ideale schoolplein. Niet alles is realiseerbaar, wel laten deze tekeningen zien wat kinderen leuk vinden. Trek voldoende tijd uit voor brainstormsessies en ideeënvorming. Door mensen te activeren, verbind je hen met elkaar. De ontwerper en uitvoerende partij zorgen voor een passend en veilig ontwerp en snelle realisatie. Het Keurmerkinstituut keurt alle speelaanleidingen. Op deze manier wordt het speelplein een gezamenlijk gedragen project door de school, omwonenden, ontwerper en uitvoerende partij.
Een buitenklas.
Een insectenhotel.
Speelelementen hand in hand met levendige natuureducatie
Een klimboom is natuurlijk geweldig!
46
GROEN
Kortom, het is tijd om de natuur naar de kinderen te brengen! Op die plekken waar zij dagelijks komen, op schoolpleinen, kinderopvang en in hun eigen buurt. Bij het kiezen van de onderdelen voor het speelplein is het belangrijk om een evenwicht te vinden tussen de onderdelen rust, creativiteit, natuurbeleving en spel. In een natuurspeeltuin gaat het vooral om natuurbeleving en creativiteit. Concreet spelen, zoals klimmen, glijden of voetballen, is gemakkelijk te combineren met natuurlijke elementen.Voldoende bomen en heesters, in clusters geplaatst, voorkomen ‘speelerosie’. De plaatsing van het groen bepaalt de looproutes van de kinderen. Pas bijvoorbeeld een waterelement zoals een waterloop of waterbak toe. Water blijkt steeds weer favoriet bij vele kinderen. Water en zand zijn veranderbaar en prikkelen de creativiteit. En water trekt naast kin-
deren ook flora en fauna aan. Naast het spelaanbod is het ook belangrijk om verschillende rustplekken te maken met bijvoorbeeld grote boomschijven en keien of een wilgenhut waar je je even kunt onttrekken aan alle drukte. Ook een insectenhotel vormt een start van natuureducatie. Welke insecten ‘wonen’ waar en waar leggen ze hun eitjes het liefst? De verschillende speelelementen versterken elkaar en vormen een goede balans. Ook het schoolplein van de Célestin Freinetschool in Hoofddorp sluit nu helemaal aan op de belevingswereld van kinderen waardoor zij worden gestimuleerd om samen te werken, te bewegen en te spelen. Het zorgvuldig ingerichte schoolplein biedt speelse leermogelijkheden en verlevendigt natuuronderwijs. De buitenklas is een goed voorbeeld. Tussen bomen, struiken en bloemen krijgen de leerlingen buiten les over natuur- en milieuvraagstukken. Het zelf kweken van groente en fruit in de moestuin draagt bij aan de kennis over de zorg voor de bodem en het putten uit natuurlijke eerlijke processen. Het proeven van de aardbeientoren en kruidenspiraal prikkelt de zintuigen. Kinderen komen zo op een leuke manier in aanraking met groen en natuur. Ze komen te weten waar groente en fruit vandaan komt en hoeveel moeite het kost om alles te laten groeien.
Sociale cohesie ook buiten schooluren
Een spannende tunnel.
Met het ‘groene plein’ worden in samenwerking met diverse partijen en scholen prachtige, unieke plekken gerealiseerd waar kinderen én buurtbewoners in aanraking kunnen komen met een natuurlijke en duurzame leefomgeving. Door een schoolplein openbaar te maken, kunnen meer mensen genieten van de groene omgeving. De ervaring
GROEN
47
Lekker kliederen met water. Net als vroeger! Een echte waterpomp.
leert dat wanneer een plein gezamenlijk met de kinderen en omwonenden is ontworpen, het plein ook een stuk minder onderhevig is aan vandalisme.
Het plein vormt een ontmoetingsplek voor jong en oud, een stukje groene ontspanning in de buurt. Mensen van uiteenlopende leeftijden en sociale herkomst kunnen elkaar daar ontmoeten. Contacten ontstaan door regelmatige ontmoetingen waardoor sociale isolatie en eenzaamheid kunnen worden doorbroken. Een verrijking van uw buurt of wijk, niet alleen voor kinderen. Natuurlijk spelen inspireert tot een groene en gezonde leefomgeving. Het is een oplossing voor het terugbrengen van de natuur en het vergroten van de biodiversiteit. Kinderen kunnen weer kind zijn, bewegen meer en worden gezonder. Tegelijkertijd biedt natuurlijk spelen grote voordelen voor de hele samenleving, van jong tot oud. Natuurlijk spelen = samen gezond.
48
GROEN
Waar: Witte School, Noordwijk Wat: Samen met het enthousiaste projectteam van ouders en leerkrachten is een uniek ontwerp voor de Witte School gerealiseerd: een groene speelheuvel met een enorme wilgentunnel, een insectenhotel die als basis kan dienen voor natuuronderwijs en stap- en klauterelementen. Aan de voorzijde van de school is een duintuin met een zintuigenpad gemaakt met beplanting waarmee het ruiken, proeven, kijken en voelen wordt gestimuleerd. De kinderen kunnen op ontdekkingsreis in de natuur en lekker struinen door het groen. Bijzonder: een uniek ontwerp aangepast aan het duinlandschap ter plekke.
Waar: Kinderdagverblijf Eigenwijs, Ede Wat: De nieuwe locatie van het kinderdagverblijf die midden op een bosperceel is herrezen, bood een geweldige uitdaging voor het ontwikkelen van een nieuw groen speelplein. Binnen een kort tijdsbestek (zes weken) is het speelplein aangelegd. Het uitgangspunt van het ontwerp was de bestaande en omliggende boomrijke natuur. Zo is de natuurlijke, al aanwezige, ondergrond is door keuring veilig bevonden als valdempende ondergrond. In afstemming met schoolleiding en kinderen zijn speelelementen ontworpen. Suzanne van Ginneken (Speelnatuur) verwerkte diverse elementen als een klimmuur, natuurlijke paden, wilgentunnel, baby- en kleuterhoek, waterloop, zandbak, klimbomen, klauter- en stapstenen, kruiptunnels en stapelmuurtjes in een fantasierijk ontwerp. Bijzonder: een bosperceel omgevormd tot groen speelplein.
GROEN
49
