6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
1
Ventilatie Inleiding Ventilatie is van groot belang, niet alleen voor de hygiëne, maar ook voor de gezondheid van de mens. De dag van vandaag is het zelfs verplicht door de overheid in nieuwbouwwoningen. Er zijn verschillende soorten ventilatiesystemen, waarvan er twee worden besproken. Ook zullen we het hebben over de redenen om te ventileren en de normen omtrent ventilatie. Tot slot worden er enkele berekeningen gemaakt in verband met het energieverbruik van een ventilatiesysteem klasse C. 1 Redenen om te ventileren 1.1 Luchtkwaliteit De lucht in ons huis is niet zo gezond als velen denken. Dit heeft verschillende oorzaken, waaronder de bewoners zelf. Meubels, isolatiematerialen en schoonmaakmiddelen geven schadelijke stoffen af. Vooral jonge kinderen zijn gevoelig voor die stoffen. De beste oplossing is ventileren. Dit kan door het raam eventjes te openen, maar ook met behulp van een verluchtingssysteem. De producten en materialen met schadelijke stoffen wegdoen zou ideaal zijn, maar dit is niet altijd mogelijk. Daarom zal men kiezen voor ventilatie. Ook de luchtvochtigheid is van belang in een woning. De relatieve luchtvochtigheid geeft aan hoeveel procent waterdamp zich ten opzichte van de maximale hoeveelheid waterdamp in de lucht bevindt bij een bepaalde temperatuur en luchtdruk. De optimale relatieve luchtvochtigheidsgraad voor de mens in een woning ligt tussen de 40% en 60%. 1.2 Factoren die een nadelige invloed hebben op de luchtkwaliteit in een leefomgeving 1.2.1 De mens zelf De mens ademt voortdurend zuurstof (O2) in, dit wordt omgezet door onze stofuitwisseling in koolstofdioxide (CO2) en water ( H2O ), wat we dan weer uitademen. Wanneer er geen verse lucht zou worden toegevoerd, zou er na een poosje geen dizuurstof meer zijn, enkel koolstofdioxide. We zouden stikken, daarom is ventilatie van uiterst belang. Om de lucht binnen de woning gezond te houden moeten we een bepaalde hoeveelheid ventileren. Deze waarde kunnen we theoretisch bepalen door rekening te houden met de CO2 uitstoot van een mens. We weten dat de lucht die we uitademen 100 keer meer CO2 bevat dan de lucht die we inademen.1 Dus per liter ingeademde lucht moeten we 100 liter verse lucht aanvoeren. En omdat een gemiddelde volwassen persoon ongeveer 0.5 liter lucht kan inademen en dit 12 tot 15 keer per minuut kunnen we bereken dat men 45m³/h/persoon moet verversen. Berekeningen: V = 0,5l · 15 = 7,5l per minuut V = 7,5l · 60 = 450l per uur Te verversen luchtvolume per uur: 1
Bron : http://www.mijnventilatie.info/air-frais.php
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
2
V = 450l · 100 = 45.000l/h of 45m³ per uur en per persoon Dit is een theoretische waarde, je moet uiteraard ook rekening houden met de oppervlakte van de ruimte en het doel van de ruimte. 1.2.2 Geurmiddeltjes en schoonmaakmiddelen Wierook en huisparfums maken het probleem alleen maar erger, in tegenstelling tot wat vele mensen denken. Ze bevatten schadelijke componenten. Ook de reinigingsproducten in alles-, toileten tapijtreinigers bevatten grote hoeveelheden chemische stoffen die slijmvliezen en huid kunnen irriteren. 1.2.3 Vluchtige organische stoffen (vos) Vluchtige organische stoffen zijn snel verdampende producten die één of meerdere koolstofatomen bevatten. Meestal zijn ze synthetisch aangemaakt op basis van aardolieproducten. Deze zitten in vast tapijt, verf, lijm, afdichtingpasta, isolatiemateriaal en schoonmaakproducten. Ze kunnen misselijkheid, irritatie aan de ogen en luchtwegen en concentratieverlies veroorzaken. 1.2.4 Huisstofmijten Een tiende van de bevolking is gevoelig voor de uitwerpselen en huidresten van huisstofmijten. Ze veroorzaken allergische reacties. 1.2.5 Asbest Asbest is een natuurlijk mineraal dat opgebouwd is uit microscopisch kleine vezels. Er bestaan een tiental soorten asbest, waarvan er drie veel gebruikt zijn : chrysotiel of witte asbest, amosiet of bruine asbest en crocidoliet of blauwe asbest. Als asbest is aangetast, kunnen de kleine vezeltjes loskomen en rondzweven in de lucht. Bij inademing zullen de deeltjes zich vastzetten op de longen. Dat is gevaarlijk voor de gezondheid. 1.2.6 Radon Radon is een radioactief gas dat aanwezig is in de bodem, vooral in bepaalde rotsgesteente als afbraakproduct van een natuurlijke transmutatiereeks. Er zijn zo'n twintigtal radioactieve radonisotopen bekend. De stabielste daarvan is 222Rn met een halveringstijd van ongeveer 92 uur. Alle radonisotopen zijn alfastralers. Bij het radioactief verval worden steeds poloniumisotopen gevormd. 222
Rn
218
Po + 4He
Sommige bouwmaterialen kunnen Radon bevatten zoals fosforhoudend gips en soms glaswol. Radon kan zich ophopen in de kelder en zo doordringen tot in de leefruimtes. Dit kan voor ernstige problemen zorgen, zoals longkanker. 1.2.7 Rook Sigaren- en sigarettenrook zijn de grootste boosdoeners op het vlak van luchtverontreiniging! Alle andere vervuilers betekenen niets in vergelijking met rook. Tabaksrook bevat meer dan 4000 chemische stoffen waarvan er meer dan 60 kankerverwekkende eigenschappen hebben. Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
3
Hieronder een lijst met de belangrijkste schadelijke stoffen in een sigaret. Ammonia
Kankerverwekkend
Cacao, suiker, methol en sorbitol
De toegevoegde suikers produceren bij verbranding giftige en kankerverwekkende stoffen.
Nicotine, teer en koolstofmonoxide
Giftig
Arseen ( mierengif )
Kankerverwekkend
Benzeen ( napalm )
Kankerverwekkend
Cadmium ( accu, oplaadbare batterijen )
Kankerverwekkend
DDT ( insecticide )
Kankerverwekkend
Formaldehyde
Kankerverwekkend
Fenol
Kankerverwekkend
Chroom
Kankerverwekkend
Aceton
Giftig
Acrolien
Giftig
Acetaldehyde
Giftig
…
…
Figuur 1 : Een sigaret en haar rook De beste oplossing is niet roken in huis. 1.2.8 Formaldehyde Chemische formule: CH2O Gevaar: Formaldehyde is ontvlambaar, corrosief, toxisch en schadelijk voor de gezondheid.
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
Figuur 2 : Gevarensymbolen van formaldehyde H-zinnen: H301 : Giftig bij inslikken. H311 : Giftig bij contact met de huid. H314 : Veroorzaakt ernstige brandwonden. brandwonden H317 : Kan een allergische huidreactie veroorzaken. H331 : Giftig bij inademing. H335 : Kan irritatie van de luchtwegen veroorzaken. H351 : Verdacht van het veroorzaken van kanker. kanker H370 : Veroorzaakt schade de aan organen. P-zinnen: P260 : Stof/rook/gas/nevel/damp/spuitnevel niet inademen. P280 : Beschermende handschoenen/beschermende kleding/oogbescherming/gelaatsbescherming dragen. KKEN: onmiddellijk een ANTIGIFCENTRUM of een arts raadplegen. P301+P310 : NA INSLIKKEN: P305+P351+P338 : BIJ CONTACT MET DE OGEN: voorzichtig afspoelen met water gedurende een aantal minuten; contactlenzen verwijderen, indien mogelijk; blijven spoelen.
Formaldehyde is een kleurloos os gas dat je vindt het in het behandelde hout van nieuwe meubels en isolatieschuim op basis van ureum en formol. Deze chemicaliën geven geleidelijk formaldehyde vrij. Maar ook in glas- en rotswol, meubeltextiel, leder en tapijt vindt je formaldehyde. De p geur verraadt de aanwezigheid van formaldehyde. Het gas veroorzaakt vaak hoofdpijn en irritaties van ogen, neus en huid. 1.2.9 Vocht Naast het feit dat een volwassene per dag minstens één liter vocht uitzweet, zorgen ook verschillende huiselijke activiteiten voor extra vocht. Wassen, douchen, koken, … zorgen al snel voor tien tot twintig liter vocht per dag per persoon. Al dit vocht bevindt zich in de damptoestand, maar wanneer het in contact komt met een koud oppervlak, condenseert de damp. Cond vooral voor op de plaatsen waar de lucht niet kan circuleren. In hoeken, achter meubels enzovoort. Het gevolg is dat het behangpapier nat en klam wordt. 1.2.9.1 Gevolgen van vocht Op die vochtige plekken kunnen schimmels ontstaan. Vocht zorgt voor verschillende problemen zoals schade van de afwerking zoals verf, behang en pleisterwerk. Vocht op muren en ramen ontstaat doordat vochthoudende lucht erop condenseert. Maar ook aantasting van de constructie door schimmelvorming of houtrot zijn gevolgen gevo van vocht. Schimmels zijn plantaardige organismen die zich voeden met dood organisch materiaal zoals hout, papier enzoverder. Ze komen vooral voor
Industriële Wetenschappen
Schooljaar
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
5
in een vochtig mileu en ze kunnen met gemak hout van de woning aantasten. Bovendien vermindert het isolerend vermogen van de woning door vocht. 2 Energie nodig om een woning te verluchten met een klasse C verluchtingssysteem Bij de verwarming van de lucht zal een thermodynamisch proces worden doorlopen, waarbij de druk van de lucht constant blijft. Wanneer de druk constant blijft, spreekt men van een isobaar proces. Omdat bij het opwarmen van de lucht in een woning de druk constant blijft, mogen we de specifieke warmtecapaciteit van lucht gebruiken bij constante druk. ( CP ) CP = 1008
Dit wil zeggen dat bij normaalomstandigheden 1008 J nodig is om 1 kg lucht bij constante druk een temperatuurstijging te geven van 1 K. Om de totale warmtehoeveelheid te berekenen die nodig is om een luchtmassa op te warmen, gebruiken we de volgende formule: QP = m · CP · ΔT
(1)
Met QP = de toegevoegde warmte in Joule ( J ) m = de massa van de lucht in kilogram ( kg ) CP = de soortelijke warmtecapaciteit van het gas in Joule per kilogram graden Celsius (
)
ΔT = de temperatuursverandering in Kelvin ( K ) Wil men het luchtvolume gebruiken in plaats van de luchtmassa, dan kan de formule voor de massadichtheid van lucht toegepast worden : ρl = ml · Vl = 1,293
³
Dan wordt ( 1 ) : QP = ρl · V · CP · ΔT 2.1 Voorbeeldoefening Stel dat je een huis hebt met een oppervlakte van 250 m2. ( Het huis beslaat dus 250m2 van het perceel. ) We nemen aan dat de hoogte van het gelijkvloers en de eerste verdieping gelijk is, namelijk 2,60 meter. De woning heeft een plat dak. Bereken de warmte die nodig is om de lucht van buiten te verwarmen naar kamertemperatuur ( 20 °C ) als de thermometer buiten 4 °C aanduidt. Wat is het vermogen als je elk uur 250 kubieke meter lucht vervangt die je op deze wijze tot 20 °C opwarmt? Gegeven: A = 250 m2 h1 = h2 = 2,60 meter T2 = 293 K T1 = 277 K
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
6
Gevraagd: Q P en P Oplossing : a) h = h1 + h2 = 2,60 m + 2,60 m = 5,20 m V = A · h = 250 m2 · 5,20 m = 1,30 · 103 m3 ΔT = T2 – T1 = 293 K - 277 K = 16 K QP = ρ · V · CP · ΔT = 1,293 b) Q = ρ · V · CP · ΔT = 1,293
³
³
· 1,30 · 103 m3 · 1008 · 250 m3 · 1008
· 16 K = 27,1 · 103 kJ
· 16 K = 5,213 · 103 kJ
P = Q/3600 s = 5,213 · 103 kJ / 3600 s = 1,45 kW Antwoord: Er is 27,1 · 103 Joule nodig om de lucht eenmalig van buiten te verwarmen naar kamertemperatuur. Het nodige vermogen voor een constante ventilatie is 1,45 kiloWatt. 3 Normen Omdat een gezonde lucht zeer belangrijk is voor de mens hecht de overheid veel belang aan een goede ventilatie in woningen. Hiervoor werden dan ook normen opgesteld. 3.1 De EPB eisen De EPB eisen (= energieprestaties voor het binnenklimaat) zijn van toepassing op elk gebouw of op elk deel van een gebouw met een afzonderlijk gebruik of met een verschillende bestemming, waarvoor: - er voor de uitvoering van de werkzaamheden aan het gebouw of aan het deel van het gebouw een stedenbouwkundige vergunning aangevraagd wordt. - er in het gebouw energie verbruikt wordt om het te verwarmen of te koelen voor gebruik door mensen, en er dus een specifieke binnentemperatuur te creëren. ( zie bijlage: Ventilatievoorzieningen voor woongebouwen) 3.2 De norm NBN D50-001 Deze norm bepaalt de eisen voor luchtverversing in woongebouwen. De norm geeft richtlijnen voor ventilatievoorzieningen in woongebouwen, wanneer: - deze woongebouwen gelegen zijn in gebieden waar de lucht voldoende zuiver is om als ventilatielucht te kunnen worden gebruikt of, indien niet, waar de lucht voldoende voorgezuiverd wordt; - geen rekening dient gehouden met bijzondere risico’s ten gevolge van de emissie van schadelijke stoffen door de gebruikte materialen of de bodem en dat die ventilatie in hoofdzaak bedoeld is ter bestrijding van de verontreiniging ten gevolge van de bewoning door de mens. De norm voorziet een ventilatie van 1 liter per seconde per vierkante meter bewoonde oppervlakte. Dit wil zeggen 3.6 kubieke meter lucht per uur per vierkante meter (3.6m³/h, m²).
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
7
3.3 Normen voor aanzuiging in droge ruimtes De verse lucht wordt gezogen in de ruimtes waar men het meeste tijd doorbrengt. Hierdoor ontstaat er een overdruk in deze ruimtes. Men heeft specifieke waarden opgesteld per ruimte. NORMAAL DEBIET Woonplaats, salon en eetplaats Slaapkamer, bureau en Hobbykamer
per m2
3,6
MINIMAAL DEBIET
MAG BEPERKT WORDEN TOT
75
150
25
72
Minimaal debiet: als je een zeer kleine ruimte hebt zoals een toilet moet je het debiet van deze ruimte niet berekenen. Je neemt het minimaal debiet dat bij de ruimte hoort. Maximaal debiet, mag beperkt worden tot: als je zeer grote ruimtes hebt moet je ook hier het debiet niet van berekenen. De ventilatie in een grote ruimte zou anders ondoenbaar worden. 3.4 Normen voor extractie in natte ruimtes Hierbij wordt er een onderdruk gecreëerd in de natte ruimtes zodat de geuren en de damp uit de ruimte gaan. Ook hier heeft men specifieke waarden bepaald per ruimte. NORMAAL DEBIET MINIMAAL DEBIET MAG BEPERKT WORDEN TOT Gesloten keuken
3,6
per m2
50
75
Open keuken
3,6
per m2
75
75
Badkamer
3,6
per m2
50
75
Berging
3,6
per m2
50
75
Toilet
25
3.5 Openingen De lucht in het gebouw moet kunnen circuleren, hiervoor moet men openingen voorzien tussen de verschillende ruimtes. Meestal gebeurt dit door een spleet onder de deur. Bij een gewone ruimte moet deze spleet 70 cm² bedragen en bij een gesloten keuken 140 cm². Men kan ook gebruik maken van roosters. De lucht zal zich verplaatsen van de ‘droge ruimtes’ naar de ‘natte ruimtes’. Dit komt
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
8
door de overdruk die de lucht naar de ruimtes duwt waar er minder druk is. Door de luchtstroom worden ook automatisch de gangen geventileerd.
3.6 Ventilatie volledige woning Als je van elke ruimte in de woning het debiet hebt berekend moet je deze gewoon optellen. Het hangt natuurlijk ook van huis tot huis af hoe je deze dan verdeelt over de ventilatoren. 4 Ventilatiesysteem C ten opzichte van D 4.1 Ventilatiesysteem C Bij een ventilatiesysteem C verloopt de toevoer van verse lucht op een natuurlijke wijze ten gevolge van de gevormde onderdruk door ventilators die voor de afvoer zorgen. De lucht komt dus binnen via vensters of muren. De doorstroming verloopt via spleten onder de deuren of spleten in de binnenmuren. De afvoer van de onzuivere lucht gebeurt via ventilatoren. Dit systeem is het tegenovergestelde van ventilatiesysteem B waarbij de lucht wordt aangetrokken via ventilatoren en waarbij de afvoer op natuurlijke wijze gebeurt. 4.1.1 Nadelen In vergelijking met een ventilatiesysteem A waar de afvoer en aanvoer van lucht via de natuurlijke manier gebeurt, zal bij het ventilatiesysteem C energie nodig zijn. Door de ventilator zal er een groter verbruik zijn. Men moet ook opletten dat er geen onderdrukken ontstaan in de woning, waardoor er rookgassen van verbrandingstoestellen in de woning kunnen binnendringen.
Figuur 3 : Ventilatiesysteem C
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
9
4.2 Ventilatiesysteem D Bij een ventilatiesysteem D verloopt zowel de aanvoer als de afvoer op een mechanische wijze via ventilatoren. Dit ventilatiesysteem is wel voorzien van een warmtewisselaar. Hierbij wordt de aangevoerde lucht voorverwarmd door de lucht die men afvoert. De warmte van de onzuivere lucht wordt dus afgegeven aan de verse lucht die binnenkomt. Hierdoor bespaart men veel energie voor de opwarming van een ruimte. De ventilatoren voor de toevoer worden geplaatst in droge ruimtes en de ventilatoren voor de afvoer worden geplaatst in natte ruimtes. Hierdoor zal het vocht en de geuren uit de natte ruimtes niet door het volledige huis gaan. 4.2.1 Nadelen Bij een ventilatiesysteem D moet men 2 ventilatoren van energie voorzien waardoor het energieverbruik zal stijgen. Men moet het ventilatiesysteem onderhouden. Dit houdt in dat men regelmatig de filters moet reinigen en verversen maar ook de warmtewisselaar heeft soms een onderhoudsbeurt nodig.
Figuur 4 : Ventilatiesysteem D 5 Dampkap als afvoer Aangezien er damp door de dampkap stroomt, zouden we ons kunnen afvragen of dit geen alternatief is als afvoer. Het is niet verboden om de dampkap aan te sluiten op de kanalen van het ventilatiesysteem. Toch is het aanbevolen om het niet te doen want een dampkap is eigenlijk ontworpen om kortstondig de dampen en geuren, die ontstaan bij het koken, af te voeren.
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
10
Zowel bij een C- als D-systeem geldt het volgende : -
-
wanneer er een dampkap wordt gebruikt met een eigen ventilator is er risico op afvoer van keukenlucht naar andere ruimtes of naar de keuken zelf via de afvoeropening; wanneer er een motorloze dampkap wordt gebruikt, wordt er een klep geopend en wordt de centrale ventilator van het ventilatiesysteem in de hoogste stand geschakeld. Zowel de centrale ventilator als het kanalennet moet het hoge debiet van de dampkap aankunnen; wanneer we de dampkap aansluiten op ons ventilatiesysteem, verhoogt het risico op vervuiling van het kanalennetwerk, de extractieventilator en de eventuele filter.
Vooraleer een dampkap mag worden gebruikt als basisventilatie moet deze in staat zijn om het minimaal geëiste ontwerpafvoerdebiet te realiseren. De dampkap mag bovendien niet kunnen worden uitgeschakeld met de standaardregeling want er moet steeds een minimumdebiet worden gerealiseerd. De dampkap zal dus ook ’s nachts moeten werken omdat deze altijd het minimumdebiet moet kunnen garanderen. Dit wil dan ook zeggen dat de dampkap ’s nachts lawaai maakt.
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
11
Besluit Er zijn vele redenen om te ventileren. Ten eerste om de gezonde luchtkwaliteit in een woning te bewaren. Maar ook om de vele schadelijke stoffen uit het huis te houden, zoals rook, huisstofmijten, vocht, geurmiddeltjes en schoonmaakmiddelen enzovoort. Het is bovendien van levensbelang dat er vers zuurstofgas binnenstroomt, aangezien de mens dizuurstof inademt en koolstofdioxide uitademt. Er is een norm opgelegd door de overheid in verband met ventilatie, namelijk de NBN D50-001-norm. Er is een duidelijk verschil tussen ventilatiesysteem C en D. Waar bij een C-systeem de toevoer van verse lucht natuurlijk gebeurt ( door een onderdruk gevormd door de ventilators van de afzuiging), wordt dit bij een D-systeem mechanisch gerealiseerd. Hierdoor zal bij een D-systeem de aangevoerde lucht al verwarmd worden door de afgevoerde warme lucht met behulp van een warmtewisselaar. Bibliografie Wikipedia, Isobaar proces, http://nl.wikipedia.org/wiki/Isobaar_proces, 29 Oktober 2012 HOUTTE, H. Van, Cursus fysica 4e jaar industriële wetenschappen, Eeklo, 2010-2011 Brussels instituut voor milieubeheer, Waarom verluchten of ventileren?, http://www.leefmilieubrussel.be/uploadedFiles/Contenu_du_site/Professionnels/Secteurs/Sant%C3 %A9_et_social/Environnement_int%C3%A9rieur/Ventilation/Pourquoi_ventilation/Pour_le_b%C3%A 2timent/VENT02_Voor-de-woning.pdf, 29 Oktober 2012 Human interest, Ventileren, hoe en waarom?, http://www.vmsw.be/Portals/0/objects/VMSW/Veiligheid/Ventileren.pdf, 30 oktober 2012 Immoweb, Is de lucht in je huis gezond?, http://www.immoweb.be/nl/bouwen-renoveren/artikel/is-de-lucht-in-je-huis-gezond.htm?mycurrent_section=build&artid=2761, 30 oktober 2012 Renson, Algemene vragen over ventilatie, http://www.renson.be/Algemene-vragen-over-ventilatie_4.html, 30 oktober 2012 Mijnventilatie, Regelgeving, http://www.mijnventilatie.info/normes-ventilation.php, 1 november 2012 Vlaams Energieagentschap, Implementatie Europese Richtlijn ‘Energieprestaties van gebouwen’ in het Vlaams Gewest, http://www2.vlaanderen.be/economie/energiesparen/doc/presentaties/algemene_syllabusimplementatie-richtlijn-EPB-EPC.pdf, 1 november 2012 Mijnventilatie, Ventilatie, http://www.mijnventilatie.info/systemes-ventilation.php, 2 november 2012
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013
6-TSO-IW-c
Ventilatiesystemen
12
Ventilatiesystemen, Werking, http://www.q-ventilatie.be/N_frame.html?http://www.q-ventilatie.be/Werking_N_xp_13.html, 2 november 2012 CAMPS, A., Ventilatiespecialist: C-systeem voor een lage-energiewoning, http://habitos.be.msn.com/nl/bouwen/ventilatiespecialist-c-systeem-voor-een-lage-energiewoning5900/, 2 november 2012 Wikipedia, Lijst van H- en P-zinnen, http://nl.wikipedia.org/wiki/Lijst_van_H-_en_P-zinnen, 21 november 2012 Wikipedia, Formaldehyde, http://nl.wikipedia.org/wiki/Formaldehyde, 21 november 2012 Asbestos removal & fireproofing, wat is asbest?, http://www.asbestos.be/be-nl/info/56/Wat-is-asbest.html, 21 november 2012 Energiesparen, Ventilatie, http://www.energiesparen.be/epb/eisenventilatie, 25 november 2012 KWF kanker bestrijding, Wat zit er in een sigaret?, http://preventie.kwfkankerbestrijding.nl/roken/Pages/feiten-en-cijfers-over-roken-en-kanker-watzit-er-in-een-sigaret.aspx, 25november 2012
Figuurlijst Figuur 1 Figuur 2 Figuur 3 Figuur 4
Een sigaret en haar rook Gevarensymbolen van formaldehyde Ventilatiesysteem C Ventilatiesysteem D
Industriële Wetenschappen
Schooljaar 2012-2013