5775 Schuif aan bij een sederavond Jaarlijks bijtanken in New York Lesjana haba a bieroesjalajiem

jaargang 1, nummer 2 • Pesach 2015/5775

Schuif aan bij een sederavond Jaarlijks bijtanken in New York Lesjana haba’a bieroesjalajiem

inhoudsopgave

3 ‘Man bijt matze’ in de mediene Voorwoord uitgever 3 Joodse kalender Overzicht Pesach t/m Rosj Hasjana 4  Lesjana haba’a bieroesjalajiem – tracht gut wet zajn gut Opperrabbijn Jacobs 5 Pesach-herinneringen uit Kiev 6 Jaarlijks bijtanken in New York Thema 7 Zoektocht naar griezels Gastcolumn 8  Van amateurs tot specialisten Joods leven in de mediene 0 Pesach handleiding 1 Joodse gebruiken 11 Chocoladetaart voor Pesach Uit Anna’s keuken 12 Kinderpost Kinderpagina’s

colofon

14  Joodse gemeenschappen in de Cariben – opkomst en ondergang Cultuur 16 B  linkvanger in Groningen: de Folkingestraat-synagoge

Redactie Aan deze uitgave werkten mee: Opperrabbijn Binyomin Jacobs, Rabbijn Shmuel Katzman, Amy Keyishian, Anna Ilsar-Lakerman, Marjolein Overmeer, Bert Vromen, Amiad Ilsar, Vibeke Cohen.

7 Balletje Van Berg 1 De Medienist 18 ’t Winkeltje in Middelburg steunt Israël door dik en dun 19 Een vergissing met veel stress tot gevolg en een roze afloop Mesjek 20 Unieke manier om de taal en cultuur te leren kennen en iets bij te dragen aan Israël

Bijdragen uit de hele mediene zijn natuurlijk van harte welkom. Eindredactie Suzan Breedveld Uitgever Studio Breedveld, Mediaplaza Katernstraat 11, 1321 NC Almere [email protected]

21  De Pesach-haas Vibeke bakt

Drukwerk Drukkerij Teewes, Almere

22 Kosjer shoppen – Oriental Kasjroet 24  Overzicht gemeenschappelijke sedervieringen



De Medienepost verschijnt drie keer per jaar, is gratis voor alle Joodse inwoners van Nederland buiten Amsterdam en wordt verspreid via de Joodse Gemeenten.

Advertenties Neem voor informatie en tarieven contact op met de uitgever.

WANDELTOCHT JOODS HAARLEM zondag 7 juni 2015 Aan al onze trouwe klanten in de mediene en daarbuiten, Helaas, onze winkel gaat definitief sluiten ingaande Pesach

Daarom tot 29 maart: opheffingsuitverkoop Alle goederen gaan met fikse korting de deur uit. Dus niet alleen voor uw laatste pesach-artikelen, maar ook voor uw eerste chanoeka-artikelen: op=op Niet alles is meer op voorraad, dus kijk op

Op zondag 7 juni 2015 organiseert het Joods Studiecentrum te Leiden een geheel verzorgde wandeltocht door voormalig JOODS HAARLEM die wordt afgesloten met een bezoek aan de nieuwe sjoel in Heemstede. Aanvang 11.00 uur, einde rond 17.30 uur. Kosten n 25,-.

www.jadachat.nl en reserveer, of kom gewoon

Voor verdere informatie en aanmelding: [email protected]

langs op de Van der Boechorststraat 26

of 06-133 795 62.

in Amsterdam Buitenveldert.

2 De Medienepost

voorwoord uitgever

joodse kalender

‘Man bijt matze’ in de mediene Sinds de komst van de Hanzelijn – de spoorverbinding tussen Lelystad en Zwolle – ruim twee jaar geleden, rijden er Intercity’s van Vlissingen via Almere naar Groningen en vice versa. Een uitgelezen gelegenheid om als redactie door het land te toeren à la ‘Man bijt hond’, het tv-programma van de NCRV waarbij kris kras door het land wordt gereden om bij mensen aan te schuiven om de dag door te nemen. Met als doel om Joodse gemeenten in de uithoeken van de mediene aan te doen. Hoe is het, om Joods te zijn in Groningen of Zeeland, in een vrij kleine gemeenschap, ver van Amsterdam, waarvan de leden verspreid wonen over een uitgestrekt gebied? De uitkomst van mijn kleinschalige ‘onderzoek’ is hartverwarmend. Bij deze gemeenten is de wil groot om er iets van te maken met de mensen die er zijn. In dichter bevolkte gebieden gebeurt het nog weleens dat iemand na een onenigheid opstapt en naar een andere sjoel gaat, of zélf een nieuwe Joodse gemeente opricht. Je kent vast de anekdote van de Jood die aankomt op een verder onbewoond eiland. Hij bouwt twee synagoges. Eén om naar-

toe te gaan, en één waar hij nooit voet zou willen zetten! Schroom niet om tijdens een vakantie in Nederland de plaatselijke sjoel te bezoeken. Geniet van kiddoesj met wodka en haring in Middelburg en lees stripverhalen op de voormalige vrouwengalerij in de Folkingestraatsynagoge in Groningen. En mocht je ooit een baan aangeboden krijgen waarvoor verhuizen naar één van deze wat verder afgelegen plaatsen noodzakelijk is, dan vind je er een warm thuis. Door medienisten wordt trouwens ook heel wat afgereisd naar het buitenland. In deze uitgave vind je verhalen over Kiev, New York, San Francisco, de Cariben, Noorwegen en Israël. Ik wens je veel leesplezier en een fijne Pesach, waar je de matzes ook mag eten! Suzan Breedveld n

Suzan Breedveld groeide op in Gelderland en kwam via Amersfoort, Rotterdam, Den Haag, Berlijn en Sydney in Israël terecht. Na zeven jaar Israël terug in Nederland. Woont met haar zoon in Almere Poort en runt haar eigen bedrijf als vormgever en uitgever.

J oodse data Pesach van | vrijdagavond 3 april tot | uitgaande sjabbat 11 april Jom Hasjoa van | woensdagavond 15 april tot | donderdagavond 16 april Jom Hazikaron van | dinsdagavond 21 april tot | woensdagavond 22 april Jom Ha’atsma’oet van | woensdagavond 22 april tot | donderdagavond 23 april Lag Ba’Omer van | woensdagavond 6 mei tot | donderdagavond 7 mei Jom Jeroesjalajiem van | uitgaande sjabbat 16 mei tot | zondagavond 17 mei Sjawoeot van | uitgaande sjabbat 23 mei tot | maandagavond 25 mei Vastendag 17 Tammoez van | zondagochtend 5 juli tot | zondagavond 5 juli Tisja be-aw van | uitgaande sjabbat 25 juli tot | zondagavond 26 juli Rosj Hasjana van | zondagavond 13 september tot | dinsdagavond 15 september

De Medienepost 3

opperrabbijn jacobs

Lesjana haba’a bieroesjalajiem – tracht gut, wet zajn gut Het is een onstuimige tijd. De Nederlandse overheid plaatst politie en marechaussee voor Joodse gebouwen om haar Joodse burgers te beveiligen. Netanyahu roept Joden op om Europa te verlaten. Daar waar ik kom, wordt verwacht dat ik spreek over het opkomend antisemitisme, het gevoel van onveiligheid en onze zorgen voor de toekomst. Ondertussen is het alweer bijna Pesach en gedenken we de uittocht uit Egypte. We gedenken de verlossing uit slavernij en de bevrijding van vervolging. We gedenken de verlossing van vernedering en van voortdurende angst. In iedere generatie worden we geacht de geschiedenis van de uittocht uit Egypte opnieuw te beleven in de geestelijke zin van het woord. Dit jaar is die geestelijke beleving bijna fysiek. De dreiging neemt hand over hand toe. We vragen ons af hoe lang nog tot ook in ons veilige Nederland...? Maar is dit doemdenken? Waar zijn mijn geloof en vertrouwen? Hebben mijn lieve ouders z.l. in de jaren voor de oorlog ook zo geredeneerd? Is dit de opbeurende boodschap die een opperrabbijn met zijn leden moet delen? Er bestaat een wijze Joodse uitspraak die zegt: tracht gut, wet zajn gut! Als je goed denkt, zal het goed gaan. Klinkt mooi, denk ik dan een beetje depressief en ongelovig. Is dit zo? Klopt dit? Als je goed denkt, zal het goed gaan. Een diepe verklaring van deze gedachte luidt, dat als een mens op de juiste wijze denkt, hij beseft dat in feite alles

goed is. Ook dat wat wij mensen als negatief ervaren. De Eeuwige is goed! Alleen wij ervaren dat niet altijd zo. Iedere beproeving heeft zijn waardevolle betekenis, maar helaas is die waardevolle betekenis vaak erg onzichtbaar. Een depressieve man komt bij de psychiater: “Wat moet ik doen, dokter, ik zie alles zwart?” De psychiater antwoordt hem: “Ga eens een avond naar het theater om te kijken naar Pierrot, de beroemde Franse clown. Gewoon even weg van alles en lekker lachen!” “Dokter”, antwoordt de patiënt, “Ik ben Pierrot!”. Ik voel me soms net Pierrot. Ik moet uitstralen, overeind blijven, anderen inspireren. Maar moet ik niet ook eerlijk en realistisch zijn en waarschuwen? Ja, onze voorouders werden bevrijd uit slavernij, maar tot die bevrijding...? Maar hoe stellen we ons nu op? Gaan we bij de pakken (matzes) neerzitten? Hoe zal dit jaar lesjana haba’a bieroesjalajiem, het komende jaar in Jeruzalem, aan het eind van de sederavond klinken? Ik ben geen politiek zionist, maar de wetenschap dat Jeroesjalajiem bereikbaar is, werkt inspirerend en hoopgevend. Ik heb het dipje weer van me afge-

schreven. We gaan ook dit jaar weer de matzes eten, met blij gemoed. Matzes die ook wel ‘het brood van het geloof’ genoemd worden. Geloof in de kracht van de matze, het ongerezen brood. Symbool van bescheidenheid, ongerezen. Al het gerezene verbranden we. Geen kruimeltje mogen we in ons bezit hebben. Letterlijk met een kaarsje zoeken we in alle hoeken, gaten en spleten. Hebben we nog ergens iets van dat gerezen gevoel, van hoogmoed in ons? Weg ermee! Verbranden en vernietigen. Neem afstand van de hoogmoed. Met de matzes trotseren we de eeuwen. Bescheidenheid geeft de mogelijkheid om met elkaar de bevrijding te vieren. Dat is de sederavond. Samen de slavernij achter ons laten en optrekken naar de berg Sinai alwaar de Eeuwige zich aan zijn volk zal openbaren. Als het duister is, is het licht juist veel beter zichtbaar. Tracht gut, wet zajn gut! Het is geen loze kreet, geen holle frase, maar het is Pesach. Pesach, het bewijs dat na slavernij de bevrijding er is. Na duisternis komt licht. Maar voorwaarde is wel dat we de matzes steeds laten prevaleren in ons leven. Dan zijn we namelijk bij machte om een hechte eenheid te vormen, omdat we de ander als een broeder of zuster ervaren en omdat we daarom samen kunnen optrekken. Weg van de negatieve slavernij, dwars door de zee, waarvan we meenden dat die ongenaakbaar was en waarvan we even dachten dat we erin zouden verdrinken. Op weg naar de Sinai, naar Tora en mitswot, op weg naar de uiteindelijke verlossing: Lesjana haba’a bieroesjalajiem – het komende jaar in Jeruzalem – tracht gut, wet zajn gut! Binyomin Jacobs, Opperrabbijn n

4 De Medienepost

herinneringen

die avond als de sterren van de hemel. Wij, de gasten uit Amerika en Israël, moesten de seder leiden. Ieder van ons kreeg een vertaler toegewezen om teksten en uitleg van het Hebreeuws naar het Russisch te vertalen. Maar zodra wij begonnen te zingen, was het verbijsterend om te zien hoeveel mensen het gevoel hadden de liederen al lang te kennen. Ook al kenden ze noch de melodieën, noch de tekst, tóch zongen ze uit volle borst mee.

Pesach-herinneringen uit Kiev Kort voor Poeriem 1990 was ik voor het eerst in Nederland. Slechts op doorreis van New York naar Moskou, met een tussenstop op Schiphol. Samen met zeven medestudenten van de Lubavitch Yeshiva in New York zouden wij drie maanden doorbrengen in verschillende steden van de toenmalige Sovjet Unie om een steentje bij te dragen aan de opbouwwerk van de plaatselijke kehillot. Bij aankomst in Moskou werden wij verdeeld in paren. Twee jongens bleven in Moskou, twee gingen naar Leningrad, twee naar Minsk en ik ging samen met een vriend naar Kiev. De laatste maanden denk ik vaak terug aan die tijd. In de rij Pesach was heel bijzonder. Het eerste dat een grote indruk op mij maakte, was het matzebakken. In de achtertuin van de enige functionerende sjoel, in de Podol-wijk, stond een schuur met wat primitieve apparatuur om matzes te kunnen bakken. Direct na Poeriem werd dat schuurtje gepoetst en geboend, alle apparatuur werd afgestoft… en met de levering van het meel kon men beginnen matzes te produceren. Het waren niet de bakkers die zo’n indruk op mij maakten, die waren best achterdochtig en hielden de hele productie verhuld voor vreemde ogen. Maar de klanten, dat was iets bijzonders! Om te zien hoe mensen urenlang in de rij stonden. Soms

moesten ze enkele dagen achter elkaar steeds terugkomen, om maar twee à drie kilo matze te mogen kopen. Feestgangers Het hoogtepunt was natuurlijk de sederavond. Eén van de mooiste restaurants in het centrum van de stad werd afgehuurd om daar, in verschillende zalen, meerdere seders te houden. Het eten werd door verschillende organisaties uit Israël en de VS geïmporteerd. De tafels waren prachtig gedekt. De mensen hadden allemaal hun mooiste kleren aan getrokken en stonden weer in de rij om binnen te mogen. De straten waren vol met feestgangers, maar van een heel ander type dan deze straten gewend waren. Melodieën Ondanks het feit dat één van de twee supermachten zeventig jaar lang moeite gedaan had om de Joodse ziel uit te roeien, schitterden honderden nesjamot op

Voor gek verklaard Na afloop vertelde één van mijn vrienden over een zeer bijzonder moment bij ‘zijn’ seder. Bij het inschenken van de beker van Elijahoe, vertelde hij dat het ‘feest der bevrijding’ niet beperkt moet blijven tot de bevrijding uit Egypte zoveel duizenden jaar geleden. Alle bevrijdingen worden gevierd, ook de toekomstige verlossing door Masjiach. Vandaar dat wij Elijahoe, de profeet der verlossing, in het bijzonder verwelkomen. Eén van de oudere aanwezigen stond op en vroeg om het woord. In prachtig Jiddisj begon de oudere man mijn vriend te complimenteren voor de wijze waarop hij de seder geleid had. “Alles wat je verteld hebt”, zei de oudere man, “daar kan ik mij volledig in vinden. Maar dat laatste… over de Masjiach… daar kan ik niets mee!” En toch zijn wij hier Eén seconde ervoer mijn vriend deze bijdrage als een anticlimax. Alles ging zo goed, het was allemaal zo bezielend en inspirerend – en nu deze koude douche… Maar snel genoeg kwam hij bij. “Stel dat ik hier tien jaar geleden was gekomen, in 1980, toen Breznjev aan de macht was en ik had u verteld dat wij tien jaar later het mooiste restaurant van de stad zouden afhuren om daar openlijk een seder te vieren en dat er honderden mensen op af zouden komen…” Mijn vriend hoefde zijn zin niet af te maken, de oudere man sprong meteen in: “Ik had je voor gek verklaard!” “En toch zijn wij hier!” riep de hele zaal eendrachtig. Het is soms moeilijk je iets voor te stellen bij de woorden van onze profeten, maar wij hebben veel wonderen voor onze ogen zien gebeuren. De tijd van verlossing hangt boven ons, wij moeten onze ogen openen om het te kunnen zien! Rabbijn Shmuel Katzman n

De Medienepost 5

thema

Jaarlijks bijtanken in New York Het klinkt zo luxe, vier dagen New York, en dat is het ook, maar de ruim drieduizend ‘sjloechot’ van over de hele wereld die deelnemen aan de jaarlijkse bijeenkomst, gaat het niet om shoppen, maar om spiritueel bijtanken. En dat is geen overbodige luxe. Pionieren Channa Stiefel: “Toen wij vijftien jaar geleden naar Almere kwamen, was er een kleine groep mensen actief die af en toe sjoeldiensten organiseerde in een buurtcentrum. Er was geen rabbijn, geen sjoel, geen Joodse les”. Niet veel later werden er bijna wekelijks sjoeldiensten gehouden in een eigen gebouw en was Almere beroemd om de geweldige Joodse feesten als Poeriem, Lag Ba’Omer en Simchat Beit Hasjo’eewa. Velen hebben door de jaren heen kunnen proeven en genieten van de sjabbatsfeer bij de inmiddels elfkoppige familie Stiefel thuis. Bar en bat mitz­wa’s zijn gevierd, geboortes, choepot en ook bij verdrietige momenten was er steun van de rabbijn en de gemeente. Hoe houd je het eigenlijk vol om een groot gezin en een Joodse gemeente draaiende te houden? Waarom zien we zelden een rabbijn of rebbetzin met – chas vechalila – een burnout? Kinus Jaarlijks wordt er in New York in de herfst een grote bijeenkomst georgani-

foto’s: Michal Weiss

Sjaliach In de vorige eeuw verstuurden we nog niet alles via internet en maakten we voor het werk regelmatig gebruik van een koerier, die je documenten met zijn brommer naar hun bestemming bracht. In Israël wordt zo’n boodschapper een ‘sjaliach’ genoemd. Ditzelfde woord koos de Lubavitcher rebbe voor zijn afgezanten die hij sinds de jaren vijftig over de hele wereld uitzond. De meestal jonge, pasgetrouwde rabbijnen bouwden in de verste uithoeken van de wereld Joods leven op. Mensen die geïsoleerd leefden, ver van andere Joodse gemeenten, konden zodoende ineens genieten van sjoeldiensten, vrijdagavondmaaltijden, Joodse les voor hun kinderen… Inmiddels zijn er duizenden van deze toegewijde families over de hele wereld. Hoewel we ons in Nederland gelukkig prijzen met lokale rabbijnen en relatief kleine afstanden tot Joodse voorzieningen, zijn ook hier ‘sjloechiem’ en ‘sjloechot’ (hun vrouwen) actief. Zij werken samen met de bestaande structuren, en zijn speciaal opgeleid voor opbouwwerk.

Sjloechot nemen een selfie.

6 De Medienepost

In de rij bij de ohel.

seerd, de ‘Kinoes hasjloechiem’, waar meer dan vierduizend afgezanten elkaar ontmoeten en inspirerende workshops kunnen volgen. Het hoogtepunt van deze vierdaagse conferentie is het banket, een fantastische maaltijd in een gigantische loods, met een bezoekersaantal dat in het Guinness Book of World Records niet misstaat. Hier kunnen zij letterlijk bijtanken, inspiratie opdoen om er weer een heel jaar tegenaan te gaan. In de winter zijn de vrouwen aan de beurt en is er een ‘Kinoes hasjloechot’ volgens bijna hetzelfde recept. Hun banket past nog net in het Hilton hotel. Onze eigen Channa Stiefel ging erheen, alleen. “Het was voor mij alleen al bijzonder om aan tafel te kunnen eten en te kunnen blijven zitten, niet op hoeven te staan omdat één van mijn kinderen me nodig had. Zo kon ik ook opgaan in de lezingen. En echt alleen ben je natuurlijk niet, in het vliegtuig onderweg er naartoe kom je al mensen tegen die je lang niet hebt gezien of die je in eerste instantie niet kent, maar die na een gesprek verre familie blijken te zijn of iemand blijken te kennen die jij ook kent. Verbinding Tijdens de conferentie zelf voel je sterk de verbinding met zoveel vrouwen met dezelfde missie bij elkaar. Dit geeft zoveel energie! Waar ook ter wereld ze wonen, ze doen hetzelfde werk als jij. Als iemand uit onze omgeving op reis gaat naar Cyprus of Kathmandu, dan nemen we contact op met de plaatselijke sjaliach en regelen we bijvoorbeeld onderkomst voor de sjabbat. En andersom gebeurt het natuurlijk ook regelmatig dat wij gebeld worden. Je voelt je deel van een groot netwerk en dat geeft je kracht. We maken hetzelfde mee, hoeven elkaar niets uit te leggen. Het hele jaar door géven we, en nu kunnen we vier dagen achterover leunen en spiritueel gevoed worden”. Grootschalig Channa ligt zelf niet wakker van een maaltijd voorbereiden voor veertig mensen in haar woonkamer of een feest organiseren voor 150 mensen in sjoel. Maar duizenden mensen ontvangen, daar zit een grote organisatie achter. “Het evenement heeft ook sponsors, die bijvoorbeeld de flesjes water doneren. Er werden schenkingen verloot, zoals sjeitels, sieraden en elektronica. Ook was er een stand

pesach-kater

Zoektocht naar griezels

Channa Stiefel en schoonzus.

Het dessert bij het banket.

waar dames die dit nodig hebben, kleding voor hun kinderen uit konden zoeken en gratis meenemen. Je kon je sjeitel laten wassen en föhnen. Kosjere of educatieve Joodse spullen bekijken en kopen of bestellen. Naar de kinus komen vrouwen die ver van leveranciers af wonen, op een eiland of ergens diep in een groot land zonder Joodse voorzieningen, soms in een land waar inkomens laag zijn. Dan rijd je door het jaar heen niet even naar Antwerpen of bestel je iets uit Amerika”.

de andere avonden was er een avondprogramma, en ook tijdens de diners waren er sprekers. Channa: “Op de donderdagavond waren er allerlei optredens. Erg geestig waren twee dames die een sketch opvoerden. Ze beeldden de beginnende sjloecha en de ervaren sjloecha uit. Hoe je in het begin nerveus bezig bent om alles perfect in banen te leiden, en later relaxter bent, meer op je gevoel vaart. Je moet multitasken om alle ballen hoog te houden. Op het toneel wordt het natuurlijk sterk overdreven, maar we hebben er hartelijk om kunnen lachen”.

Workshops In een aantrekkelijk opgemaakt programmaboekje worden de bijna honderd workshops omschreven. Channa: “Er waren veel interessante onderwerpen en boeiende sprekers, het was moeilijk om te kiezen. Je pikt er iets uit waar je meer over zou willen weten of dat bij jouw situatie past”. Hoe ga je ermee om als je kind al op jonge leeftijd het huis uit gaat, om op een internaat verder te leren? Hoe is het om als groot gezin te leven in een omgeving waar kleine gezinnen de standaard zijn? Hoe kun je in een gemeente omgaan met een trauma? Hoe beheer je een budget? Een greep uit het ruime aanbod, die aangeeft dat de onderwerpen – helaas, in sommige gevallen – even actueel als toepasselijk zijn. Via een receiver is desgewenst de simultaanvertaling naar het Hebreeuws of Frans te beluisteren. Ontspanning De vrijdagavondmaaltijd gebruikten de deelnemers bij hun gastgezin thuis. Op

Ohel Op zondagochtend was er gelegenheid om de ‘ohel’ te bezoeken. Ohel betekent tent en is de benaming voor het overkoepelde graf van een tsaddiek, in dit geval de Lubavitcher rebbe en diens schoonvader. Er zijn allerlei gebruiken rondom het bezoeken van de ohel, zoals vooraf vasten, geen leren schoenen dragen, je hoofd bedekken, een brief meebrengen en deze voorlezen, psalm 113 reciteren, achteruit lopen bij het verlaten. Channa: “Omdat we met zovelen waren, moesten we in twee-minuten-takt langs het graf, omdat het anders te lang zou duren”. Opgeladen Na vier dagen conferentie waaieren de vrouwen uit naar diverse gates op het JFK-vliegveld, met hun goodiebags en ‘bagage’ om met hernieuwde moed en energie aan de slag te gaan. Suzan Breedveld n

San Francisco, 2012. Na Pesach gaat de matze-strandbal terug in zijn doos, het sederbord naar zijn plaats bovenop de koelkast en de overgebleven dozen matzes naar de provisiekast. De matzes moeten achterin die kast wachten tot het moment van hun verpulvering in de keukenmachine, wanneer ik kruimels nodig heb voor meatloaf – gehaktbrood. En toch is er nog één Pesach-traditie die we ten uitvoer moeten brengen. Het zit zo. Sinds drie jaar hebben we ons aangesloten bij mijn geweldige vriendin Judy die bij haar thuis een kinderseder geeft, op een middag vlak voor of na de echte sederavond. Het is altijd dolle pret en er is daglicht in overvloed, anders dan bij de nachtelijke uitputtingsslag tot in de kleine uurtjes. Ze maakt matzelasagna als hoofdattractie. Judy verstrekt ook ‘tien-plagen-goodie­ bags’ om op het juiste moment mee te gooien en elk jaar overtreft ze zichzelf. De hagelstenen zijn marshmallows. Bloed is rode jellybeans. Zweren zijn rode stickers. Veepest is plastic dieren. Maar de luizen, kikkers, steekvliegen en sprinkhanen? Judy’s kind is een jongen. Judy is een expert in kruipend ongedierte. Judy vindt de meest angstaanjagende, kleurrijke, veelpotige, soms harige, ultra-realistische creaties die je ooit gezien hebt. En elk jaar graaien mijn dierbare dochters handenvol bij elkaar en verspreiden ze deze over onze auto, badkamer en (huiver!) keuken. Mensen, ik heb ruim twintig jaar in Brooklyn gewoond. Ik wil niets in de keuken zien dat zelfs maar lijkt op een... ik kan het niet eens uitspreken. Heb je dan geen fatsoen, Judy! Heb je geen gevoel voor angst en afschuw? Ik ben vast niet de enige die te lijden heeft onder de after-Pesachplaag-misère. Dit is de reden dat ik een nieuwe traditie tot leven wil roepen: de after-Pesachzoektocht. Geen zoeken naar chameetz, maar naar plaag-kruipers. Ik stel mijn huis open. Breng je kaars mee en help mee alle zwarte vliegen, groene krekels en opwindbare paarse reptielen uit te roeien. De rillingen lopen over mijn rug! Amy Keyishian n

Dit artikel is eerder verschenen in het Engels op Kveller.com en is overgenomen en vertaald met toestemming van de uitgever.

De Medienepost 7

joods leven in de mediene

Van amateurs tot specialisten De Joodse gemeente Zeeland telt veertig families die verspreid wonen over de hele provincie. Het is geen grote, maar wel een heel actieve gemeente. De leden hebben veel zelf uit moeten vinden. Dit schept hechte banden, en toch zijn ze tegelijkertijd heel open. Het is begin maart, de eerste dag met lentezon. Ik heb afgesproken met Micha de Vries en Luuc Smit in de huisartsenpraktijk van Micha in Middelburg. Bij aankomst tref ik geen steriele wacht- en spreekkamer, maar een warm ingerichte praktijk in een monumentaal pand. En een minstens even warme ontvangst. Door drukke agenda’s is er slechts een uur tijd voor dit dubbelinterview, maar we gaan de uitdaging aan, we hebben al voor hetere vuren gestaan. Joodse les Micha werd in Leiden geboren. Zijn beide ouders waren Joods, maar niet religieus. Als kleine jongen wist hij wel dat hij Joods was en dat ze daarom thuis geen kerstboom hadden. “Ik was zes of zeven jaar toen een jongen van school, Charles Schouten – de latere drummer van de popgroep Kayak – me vroeg of ik geen zin had om naar Joodse les te komen, ik was immers ook Joods. En ik ging. Mijn vader moest er niets van hebben, hij was tegen alles wat met religie te maken heeft, maar mijn moeder vond het oké. De lessen werden gegeven door Barend Cohen, de toenmalige gabbai van de Leidse sjoel. Reizigers in Israël Ik had niet zoveel met de religieuze aspecten, maar wel ontstond een grote belangstelling voor Israël. Ik las al jong boeken als ‘De jonge reizigers in Israël’ en ‘Exodus’ van Leon Uris. Toen ik acht was, gingen we voor het eerst naar Israël, geweldig natuurlijk. Op mijn zestiende wilde ik op aliya en ik toog naar de Israëlische ambassade om informatie in te winnen. Het antwoord was: ‘Maak eerst je middelbare school af’ en daarmee was de kous voorlopig af. Vervolgens ging ik naar een oelpan in Den Haag, leerde samen met mijn oma Hebreeuws in een klas bij Malka Guivol.

8 De Medienepost

Jom Kippoer Oorlog Ik zat net drie maanden op de MTS voor fotografie in Amsterdam toen in 1973 in Israël de Jom Kippoer Oorlog uitbrak. Ik wilde erheen. Bij Krukziener’s Reisbureau werd me gezegd dat ik de volgende dag nog kon vertrekken als ik wilde, er waren veel annuleringen. Vier maanden heb ik in kibboets Afek gewerkt om daar te helpen met de katoenpluk – de mannen die dat normaal deden, zaten immers aan het front. Na de Jom Kippoer Oorlog ging ik terug naar Nederland. Op de MTS mocht ik na vier maanden afwezigheid gewoon verder met de opleiding, ze zagen dit als hun bijdrage aan Israël. Joodse opvoeding Mijn zus Judith is keramiste en ik had me eens opgegeven voor een cursus bij haar. Daar ontmoette ik mijn vrouw Karin. Na zeven jaar, waarin zij veel belangstelling toonde voor het jodendom, gingen we over kinderen nadenken. We woonden toen in Engeland, daar volgde ik de huisartsenopleiding. Dat gesprek herinner ik me nog goed. In een café in Dartmoor bespraken we ver-

schillende scenario’s voor de opvoeding en mij was meteen duidelijk: ik kon me niets anders voorstellen dan een Joodse opvoeding voor mijn kinderen. Karins reactie was bewonderenswaardig: ‘Dan word ik Joods’. We stapten naar een rabbijn in Darlington en later is zij toegetreden tot het jodendom. Middelburg Na mijn studie in Engeland zocht ik een praktijk en kwam via een advertentie naar Middelburg. Toen we een kijkje gingen nemen, viel mijn oog meteen op een poortje met Hebreeuwse letters erboven. De praktijk bleek naast het sjoelgebouw gelegen te zijn, dat op dat moment gerestaureerd werd. Ik was gelijk verkocht. Inmiddels is de praktijk naar een ruimer pand enkele straten verderop verhuisd, maar we wonen en werken nu na 21 jaar nog steeds in Middelburg, dus je kunt wel stellen dat het ons bevalt. En dat is niet in het minst omdat we zo goed opgenomen zijn in de Joodse gemeente hier. Ghettoblaster Onze eerste kennismaking met de Joodse gemeente Zeeland was toen we voor Pesach wilden uitzoeken of er een gemeentelijke sederavond werd gehouden. Onze oudste dochter was in Engeland geboren en inmiddels toe aan de eerste matzes. We kwamen terecht in Vlissingen, waar een zaaltje was gehuurd waar iemand met een ghettoblaster Joodse liederen afspeelde. Heel fout natuurlijk, maar we wisten niet beter! Tijdens die eerste sederavond ontmoetten we Luuc en Ida, met wie we sindsdien goed bevriend zijn.

Luuc, Shimon en Micha voor aanvang van de seder in sjoel in 2014.

foto: Micha de Vries

af wat bij ons paste. Op een gegeven moment lieten we de televisie en de stereo uit. Het begin was heel amateuristisch. Of het moeilijk is om orthodox te leven in de mediene? Juist het leven in een niet-Joodse omgeving houdt me scherp. Als ik in Israël ben en niet zo na hoef te denken over kasjroet, vergis ik me eerder dan hier.

Iedereen zit klaar voor de sederavond in de Middelburgse sjoel.

Inspiratie Ik woonde sjoeldiensten bij en werd gevraagd om in het bestuur plaats te nemen. Tot vandaag ben ik niet erg religieus, maar voel me prettig in een Joodse omgeving en draag graag mijn steentje bij. De Joodse gemeente Zeeland is een heel open gemeente. Iedereen is welkom. Voor de sjoeldiensten volgen we orthodoxe regels, mannen en vrouwen zitten gescheiden. Maar we beoordelen iemand niet op wat hij of zij niet doet, we kijken naar wat wél. Mensen willen geïnspireerd worden, niet doodgegooid worden met allerlei regeltjes. We zijn op bezoek geweest bij andere sjoels om ervan te leren en vonden bijvoorbeeld de Gerard Dousjoel in Amsterdam heel inspirerend. Als gemeente hebben we veel contact en een hechte band met opperrabbijn Jacobs. Hij komt steevast op één van de avonden van Chanoeka de lichten van de menora aansteken en komt eens per jaar over voor sjabbat. Hij voelt voor ons als een soort ‘vader’.

Enthousiast Micha: “Luuc is ooit begonnen in de gehandicaptenzorg en heeft nu een praktijk voor hulpverlening en haptonomie in Middelburg en is docent Social Work aan de Hogeschool Zeeland. Hij is sociaal heel goed, kan als geen ander mensen enthousiast krijgen. Met Poeriem maakt hij met slechts een rood neusje op de avond tot een succes”. Luuc is gereformeerd grootgebracht in Alblasserdam. Elke zondag ging het gezin twee keer naar de kerk, één broer werd zelfs dominee. Zijn Joodse moeder kon in de oorlog alleen onderduiken als ze christelijk zou worden. Na de oorlog bleef bij haar de angst voor alles wat te maken had met het jodendom. Op zijn zestiende ging Luuc op kamers wonen in Middelharnis. “Een jaar of drie, vier heb ik alles gedaan wat G-d verboden heeft. Tot ik mijn vrouw Ida ontmoette. Zij vertelde me trots te zijn op mijn Joods zijn. Mijn eerste gedachte was: ‘Hoe kun je dáár nu trots op zijn?’, maar het hield me wel bezig.

Vindingrijk In onze sjoel worden elke vrijdagavond en elke sjabbat sjoeldiensten gehouden. We bellen bewust niet rond om minjan te krijgen, tenzij het voor een bepaalde gelegenheid nodig is. Soms is er minjan, en vaak niet. We zijn specialist in wat je tijdens een sjoeldienst kunt doen zonder minjan! Maar het werkt wel – zaten we vroeger vaak met maar twee of drie man in sjoel op sjabbat, nu is een opkomst van vijftien à twintig mensen niet ongewoon. En dat terwijl we te maken hebben met een vergrijzing van de gemeente”.

Masjiach Ergens had ik gelezen dat de Masjiach komt als alle Joden in de wereld sjabbatkaarsen aansteken. En ik dacht: ‘Het zal toch niet aan mij liggen!’ Ik vroeg mijn moeder hoe ik sjabbatkaarsen aan moest steken. Laatst kwam ik nog het papiertje tegen waarop ze de beracha voor het aansteken van de kaarsen fonetisch voor mij opgeschreven had. Ik ging Joodse les volgen bij een dominee. Verder hebben we veel geleerd door gewoon ergens mee te beginnen. We vierden sjabbat met een wit tafellaken en challes en tastten

Cassettebandjes Ik heb veel zelf uit moeten vinden door zelfstudie. Niet alleen voor thuis, maar ook voor in de sjoel. Rabbijn Van Dijk nam voor ons teksten op cassette op, en deze studeerde ik in tijdens het autorijden. Ik heb ‘stage gelopen’ bij de gemeente Bussum, en bij de sjoel van het Cheider in Amsterdam. Bij deze laatste zagen we dat er kiddoesj met wodka en haring werd gehouden en dat vonden we zo’n goed idee dat we dit hebben overgenomen. Elke sjabbat kun je hier genieten van een kiddoesj met goede Zeeuwse haring en wodka. Of de mensen voor de haring komen of voor de dienst, weten we niet, maar ze komen graag en daar gaat het om! Koesteren We koesteren onze leden en staan heel gastvrij tegenover nieuwkomers en be­zoekers. Zelfs mensen van ver buiten Zeeland weten ons te vinden. Zo is er een meneer uit Etten-Leur die pas op hoge leeftijd zijn Joodse afkomst ontdekte en nu regelmatig naar sjoel komt. En een sjoelganger uit Friesland die elke Jom Kippoer naar het Zeeuwse afreist omdat hij zich hier thuisvoelt. We groeien nog steeds. In het begin was het vooral druk met buitenstaanders die weleens een Joodse dienst mee wilden maken. Nu zijn het vooral Jidden die zich onder willen dompelen in een warme medienesjoel. Sederavond De gemeentelijke sederavond is vaste prik hier. Aan lange, feestelijk gedekte tafels zitten we in sjoel. Shimon Harazi, uit Israël, leest de teksten uit de Hagada voor. Kinderen mogen vragen stellen. Het echtpaar Herz doet alles wat met de voorbereidingen voor de maaltijd te maken heeft”. Luuc moet er vandoor, ik vraag hem of hij geen pet over zijn keppel draagt. Hij lacht: “Ach, heel Zeeland weet toch dat ik Joods ben!” Suzan Breedveld n

De Medienepost 9

joodse gebruiken

Pesach handleiding Pesach vergt aardig wat voorbereiding als je het thuis viert. De grote schoonmaak, het chameets verbranden, een sederavond organiseren. Maar geen paniek! Deze handleiding loodst je soepel door Pesach.

Het verkopen van Chameets

Chameets producten die voor het begin van Pesach niet kunnen worden weggegooid en die na Pesach weer moeten worden gebruikt, worden aan een nietJood verkocht, door middel van een symbolische verkoop, zodat zulke chameets-producten die in het huis van een Jood worden aangetroffen officieel niet aan hem toebehoren. In meeste gemeenschappen wordt de verkoop namens de verkoper tot stand gebracht door de rabbijn. Na Pesach wordt het chameets weer eigendom van de Jood, volgens bepaalde vaststaande regels. Indien je chameets wilt verkopen, neem dan zo snel mogelijk contact op met je rabbijn of vul het formulier online in. Het zoeken naar chameets

Op donderdagavond 2 april wordt in het hele huis naar chameets gezocht. Dit heet bedikat chameets. Nadat dit zoeken geëindigd is wordt het chameets terzijde gelegd om de volgende ochtend vóór 11:55 uur te worden verbrand. De Sederavonden Pesach 5775 – 2015: 3-11 april Betekenis Pesach herinnert ons aan de bevrijding uit de Egyptische slavernij (3327 jaar geleden) en daarmee aan de geboorte van het Joodse volk.

had om het deeg voor hun brood te laten rijzen. De beste manier om deze mitswa te vervullen is door het eten van speciale, hand-gebakken matzes, want precies zo werden de matzes toen gemaakt. Maar voor degenen die niet aan handgebakken-matzes kunnen komen, is het eten van gewone matzes ook goed.

Betekenis

Seder is de benaming voor de plechtigheid die gedurende de eerste twee avonden van Pesach (3 en 4 april) in het huisgezin (of in de gemeenschap) plaatsvindt. Het Hebreeuwse woord seder betekent ‘(volg)orde’. Het programma van de seder bestaat uit een vijftiental onderdelen die elk een eigen benaming hebben.

Het verbod om Chameets te eten

Datum Pesach wordt gedurende acht dagen gevierd, dit jaar vanaf 4 april. Zoals elk Joods feest begint ook dit feest al de avond tevoren, dus op 3 april ’s avonds. Op de eerste twee en op de laatste twee dagen van Pesach geldt een werkverbod, net als op sjabbat. De vier middelste dagen zijn zgn. ‘halve feestdagen’. Op deze dagen geldt geen werkverbod. Gebruiken Het eten van matzes

Met Pesach is er een mitswa om matzes (ongezuurd brood) te eten. Dit is ter herinnering aan de haastige uittocht uit Egypte, toen het Joodse volk geen tijd

10 De Medienepost

Onder chameets (gezuurd brood) verstaat men elk product dat zelfs maar een minimale hoeveelheid gist bevat. Daarom worden met Pesach vrijwel alleen die producten gegeten die onder speciaal rabbinaal toezicht zijn bereid en verpakt, om de kans op chameets uit te sluiten. Bepaalde producten zoals brood, koekjes en bier mogen op Pesach absoluut niet gegeten worden. Het verbod van chameets betreft niet alleen het eten ervan tijdens de acht dagen van Pesach – een verbod dat feitelijk al begint op de dag vóór Pesach, 3 april om 10:37 uur – maar ook het in bezit hebben van chameets tijdens het Pesach feest. Daarom moet het huis vóór Pesach grondig worden schoongemaakt en onderzocht op chameets.

Het doel

Het doel van de sederavonden is om belangrijke aspecten van de uittocht en van de verlossing te symboliseren en daaruit conclusies te trekken. De Hagada

Hagada betekent letterlijk ‘verhaal’. Vol­ gens de Tora hebben wij de plicht het verhaal van de uittocht aan onze kinderen te vertellen. De Hagada is het boekje dat het programma van deze sederceremonie en de bijbehorende teksten bevat. De seder-schotel

Degene die de sederavond leidt, heeft een sederschotel. Deze bevat de volgende voorwerpen:

uit Anna’s keuken

A. Drie hand-gebakken-matzes. B. Op de drie matzes ligt een schotel met zes objecten: 1. rechtsboven – een botje van de nek van een kip (dit vertegenwoordigt het Pesach-offer in de tijd van de tempel in Jeruzalem) 2. linksboven – een ei (vertegenwoordigt het feest-offer in de tijd van de tempel in Jeruzalem) 3. midden – maror: een stuk mierikswortel (dat de bitterheid van de Egyptische slavernij symboliseert) 4. rechtsonder: charoset – een mengsel van stukjes noot, appel en wijn (dat volgens de traditie de mortel voorstelt die de Joodse slaven bij de bouw van de steden Pitom en Ramses gebruikten) 5. linksonder – een stukje groente (volgens de Talmoed is deze gewoonte ingevoerd om de aandacht van de kinderen te trekken) 6. midden onder: een blaadje sla.

Hagada leest dat de naam Ma Nisjtana heeft, waarbij hij of zij vier vragen over Pesach stelt.

c h o c o l a d e ta a r t voor Pesach

Er zijn nog andere belangrijke onderwerpen betreffende de sederavond. Dit is slechts een deel ervan!

Ingediënten

Belangrijk: beide seder-avonden kunnen pas plaatsvinden nadat het donker is: de eerste seder, op 3 april, na 21.02 uur, en de tweede seder, op 4 april, na 21.04 uur.

•6  eieren gescheiden in dooiers en eigeel

•2  00 gram pure chocolade

• 2/3 glas suiker • 100 gram zachte boter of margarine

Masjiach-maaltijd

• 100 gram gemalen noten

De laatste dag van Pesach (11 april) wordt beëindigd met een speciale maaltijd waarbij we matze en lekkers eten en vier bekers wijn drinken.

•e  en ronde, ingevette taartvorm met een doorsnede van 26 centimeter

Meer weten? Voor een uitleg over de gewoonten en gebruiken van Pesach, en/of om meer te leren over Pesach, kun je: 1. deelnemen aan een cursus, informeer of er bij jou in de buurt één plaatsvindt; 2. kijken op www.passover.net (Engels) of op www.nik.nl (Nederlands); 3. bellen of mailen naar je rabbijn. chabad.nl n

De vier bekers wijn

Gedurende de sederavond drinken we vier bekers wijn. Het is kinderen toegestaan om druivensap in plaats van wijn te drinken. Dit geldt ook voor volwassenen die, om gezondheidsredenen, geen wijn mogen drinken. Matze eten

Dit is de allerbelangrijkste mitzwa van de sederavond (eet minstens 28 gram matze). Eet, als het mogelijk is, een stuk van de ‘hand-gebakken-matze’.

1. Verwarm de oven voor op 180ºC. Breek de chocolade en smelt hem in een pan, die in een andere pan met heet water op het vuur staat. 2. Klop het eiwit en voeg langzaam een derde deel suiker toe totdat het een stijve schuimmassa is. 3. Klop in een aparte bak de boter met de rest van de suiker. Voeg de eidooiers toe en meng alles door elkaar. Voeg de gesmolten chocolade aan het mengsel met de boter en de suiker toe en voeg al roerend ook de noten toe. Voeg het schuim toe aan de rest. 4. Doe de helft van het beslag in de vorm en bak deze een half uur in de oven. De andere helft zet men onder­ tussen in de koelkast. Smeer deze helft van het beslag op de nog warme taart en bewaar hem in de koelkast. Anna Ilsar-Lakerman n

Aandacht voor de kinderen

Tijdens de sederavond hebben we veel gebruiken die speciaal voor de kinderen zijn. Er is bijvoorbeeld een gewoonte dat het jongste kind een stuk uit de

Bereiding

Speciale, handgebakken matze.

Anna Ilsar-Lakerman groeide op in Buenos Aires, werkte in Israël in de zorg en ontmoette de Nederlands-Israëlische Amiad, die haar en haar twee kinderen in zijn hart sloot. Samen kregen zij nog twee kinderen en het gezin woont nu in Almere Haven. Anna is een gepassioneerd hobby-kok.

De Medienepost 11

kinderpagina’s

Uit het water gehaald Meer dan drieduizend jaar geleden verhuisde Jakov, één van de stamvaders van het Joodse volk, naar Egypte, omdat er hongersnood was in het land Kena’an. Jaren gingen voorbij, en de familie van Jakov woonde nog steeds in Gosjen, een provincie van Egypte. Ze hadden het daar erg naar hun zin. Er was altijd voldoende te eten, en bijna niemand dacht nog aan Kena’an. Maar op een dag kwam er een nieuwe farao, die concurrentie zag in de steeds groter wordende groep Hebreeuws sprekende mensen. Hij bedacht dat ze beter hard aangepakt konden worden. Zo werden de Joden slaven voor de farao. Ze moesten heel hard werken. Zodra de zon opkwam begonnen ze al

met stenen te sjouwen, en ze mochten pas ophouden als het weer donker werd. Maar het werd nog veel erger. Want op een dag kwam er een bericht van de farao: ‘Ik vind dat er veel te veel Joodse kinderen zijn. Dus, als er ergens een jongetje geboren wordt, dan moeten jullie dat meteen in de rivier de Nijl gooien’. Op een dag kreeg een mevrouw die Jocheved heette een baby. Het was een jongetje. Ze was er erg blij mee, en probeerde hem natuurlijk voor de Egyptenaren te verborgen te houden. Maar toen het kindje groter werd, kon ze het niet langer meer verstoppen. Daarom maakte ze een mandje, legde haar kindje erin en zette het tussen het riet langs de oever van de rivier de Nijl. Haar dochtertje Mirjam bleef wachten om te zien wat er zou gebeuren. Het mandje

Chameets zoeken Clara Asscher-Pinkhof was een onderwijzeres die voor de Tweede Wereldoorlog lesgaf aan Joodse kinderen. Omdat er toen nog helemaal geen Joodse kinderliedjes in het Nederlands waren, ging ze deze zelf schrijven. Dit liedje gaat over het zoeken naar chameets. Zachtjes, stil op onze teentjes Lopen we alle kamers door Om nog chameets op te zoeken: Wij er achter – vader voor Zou er dáár nog chameets liggen? In dàt hoekje nog misschien? Waar we kijken, hoe we zoeken, Nergens chameets meer te zien! Vader kijkt nog met zijn kaarsje; Zoekt nog hier en zoekt nog daar. Zo, nu kan het Pesach worden, Want we zijn met zoeken klaar.

dreef langzaam steeds verder weg. Een eindje verderop aan de rivier stond een prinses, de dochter van de farao. Ze vond het kindje en wilde het houden en een moeder zoeken die het kon voeden. Mirjam hoorde dat en stapte dapper naar de prinses toe en zei zacht: “Ik weet wel iemand die voor dit kindje kan zorgen, mijn mama!” Even was het stil. Toen zei de prinses: “Dat vind ik een goed idee”. Samen gingen ze naar Mirjam’s moeder, die erg verbaasd was. Ze beloofde natuurlijk meteen dat ze heel goed voor het baby’ tje zou zorgen. “Brengt u hem maar vaak naar het paleis”, zei de prinses, “Dan kan ik fijn met Mosje spelen, want zo noem ik hem. Het betekent: ik heb hem uit het water gehaald”.

Luchtig, in vlug marschtempo.

Z acht-jes, stil op on - ze teen ■tjes Loo-pen we al ‫ ־‬le Zou er daar nog go - meits lig ‫ ־‬gen ? In dat hoek - je Va - der kijkt nog met zijn kaars ‫ ־‬j e ; Zoekt nog hier en

ka - mers door Om nog go - meits op te zoe - k e n : nog m is-schien? W aar we kij-ken, — hoe we zoe-ken, — zoekt nog daar. — Zoo, nu kan het Pe-sach wor - den,

Wij er ach - ter — Va ‫ ־‬der voor. N er - gens go - meits meer te z ie n ! W ant we zijn met zoe - ken klaar.

12 De Medienepost 21

De tien meest ongewone tradities met Pesach

delen iets uit ons leven dat naar begon, maar uiteindelijk een geschenk bleek”.

Kokosmacaronen voor Pesach

• Maytal, Efrat: “Als een vrouw in onze • Miriam, New York: “Toen ik klein

was, vertelde mijn opa mij dat sederavond de enige avond in het jaar is dat kinderen hun ouders mogen slaan. Het is een Perzische traditie die mijn familie volgt. We slaan elkaar met sjalotten bij het zingen van Dajeenoe”. • Shimon Solomon, Ashdod: “Elke

Pesach spelen we ons oude leven in Ethiopië na en vertelt mijn vader het verhaal van onze lange en gevaarlijke tocht naar Israël. Hij laat niets weg, we horen over de honger, de dorst en hoe we letterlijk matzes bakten op de vlucht. We brengen de hele week samen door in zijn huis, net als toen”.

familie zwanger is, dan kondigt ze dit aan door de sederschotel twee keer boven haar hoofd te laten cirkelen”. • Avital, Haifa: “Wij voegen een beker water toe aan de sederschotel, die we ‘de beker van Mirjam’ noemen. Dit doen we om Mirjam’s rol in de uittocht te eren en om de bijdrage van vrouwen aan de Joodse geschiedenis en het leven te benadrukken”. • Moshe, Beitar Ilit: “Wij brengen het

verhaal tot leven met behulp van grappige activiteiten. Bijvoorbeeld strooien we bij de luizenplaag zwarte spikkels over de hele tafel, en bij ‘zweren’ plakt iedereen rode stickers op zijn gezicht”.

• Shara, Charlotte, North Carolina: “We

doen altijd een wedstrijd wie het langst zijn of haar adem in kan houden onder het zingen van ‘Mi jodeja’. Ik denk dat één keer iemand alle dertien twee keer heeft gezongen!” • Eliana, Ramat Gan: “Wij gaan naar

buiten, verkleed als slaven geleid door Mosje en kloppen bij alle buren op de deuren en roepen dat ze snel naar buiten moeten komen, omdat we Egypte gaan verlaten! Het is een geweldige manier om de uittocht na te spelen”. • Donna, Tel Aviv: “De Joden die Egypte

verlieten, namen hun zilver en goud mee. Dus wij gaan de tafel rond en iedereen deelt zijn ‘goud en zilver’. We

• Avital, Brooklyn: “De oude generatie

herdenkt het leven in de Sovjetunie. Pesach werd daar nooit genoemd, de kinderen wisten alleen van matzes, die uit ondergrondse bakkerijen kwamen. Daarna staat een oom op en schenkt een shot Pesiachovka – rozijnenwodka – en maakt een lechajiem op onze vrijheid en bedankt de gastheer”. • Anthony, Londen: “Wij hebben een Irakese traditie: iedereen schenkt wat van zijn of haar wijn in een schaal tijdens het noemen van de tien plagen. Daarna wordt de hele schaal weggegooid omdat deze ongeluk brengt, dus we moeten onze minst favoriete schaal uitzoeken om dit mee te doen!”

Deze kokosmacaronen kun je natuurlijk het hele jaar door bakken, maar met Pesach smaken ze extra lekker omdat je dan alle ‘gewone’ koekjes moet missen. Wat heb je nodig? • 1 losgeklopt ei • 50 gr. witte basterdsuiker • 175 gr. geraspte kokos • een mengkom • een eierdopje • vork, lepels • een oven en een bakplaat • olie om de bakplaat mee in te vetten • een taartrooster Wat moet je doen? • Doe het ei in een kom en klop er met een vork de suiker door. Voeg nu de kokos toe. • Druk het mengsel met twee lepels in een eierdopje en keer dit ondersteboven en zet de op deze manier gevormde kleine ‘puddinkjes’ op een ingevette bakplaat. • Bak ze in de op 180º voorverwarmde oven in 20 minuten goudbruin. • Neem ze uit de oven en laat ze eerst een paar minuten afkoelen, voor je ze op een taartrooster helemaal koud laat worden.

Game corner Op de site www.g-dcast.com vind je leuke Joodse apps. Bij ‘Let’s get ready for Passover’ kun je in een game chameets zoeken in een slaapkamer en als je het volgende level hebt bereikt, kom je in een andere kamer. Heb je het spel uitgespeeld? Dan komt er een verrassing! Ook is er een recept voor matzebrei. In het Engels wordt bovendien nog uitgelegd hoe de échte ‘bedikat chameets’ in zijn werk gaat.

bronnen: • www.jeled.net • www.mommyandmeclub.blogspot.nl • www.joodsebibliotheek.nl • www.blogs.timesofisrael.com • www.g-dcast.com • www.smulweb.nl

De Medienepost 13

cultuur

In het Joods Historisch Museum is een bijzondere tentoonstelling te zien: Joden in de Cariben, vier eeuwen geschiedenis in Suriname en Curaçao. Voor het eerst in de geschiedenis wordt hiermee een overzicht gegeven van deze koloniale geschiedenis en daar ging aardig wat onderzoek aan vooraf. De joodse invloeden blijken nog alom aanwezig te zijn in de Cariben maar worden vaak niet als zodanig herkend.

Joodse gemeenschappen in de Cariben – opkomst en ondergang

Godsdienstvrijheid en handel Veel Sefardische Joden, die eind zestiende eeuw voor de inquisitie vluchtten uit Portugal en Spanje, kwamen in Amsterdam terecht. Hier kregen ze relatief veel vrijheden. Ze mochten hun godsdienst belijden in hun eigen synagoge en handel drijven. Een ambacht uitoefenen was echter niet mogelijk. Daarvoor moest je lid zijn van een gilde en dat was verboden voor Joden. De Sefardische Joden namen hun wijdvertakte handelsnetwerken mee naar Amsterdam en daarmee rijkdom en economische groei voor de stad. Vanuit Amsterdam volgden Joodse handelaren de West-Indische Compagnie

Onderzoek brengt hiaten aan het licht De nadruk bij deze tentoonstelling ligt bij de Joodse aanwezigheid in Curaçao en Suriname. Conservator Julie-Marthe Cohen deed hier twee jaar intensief onderzoek naar. Cohen: “Over de Joodse aankomst en aanwezigheid in Amsterdam en vervolgens de West tot aan de 19e eeuw is al veel onderzoek gedaan. De hiaten zaten in onze kennis over de Joodse gemeenschappen in de 19e een 20e eeuw. Deze tentoonstelling is dan ook zeker bedoeld als aansporing voor verder wetenschappelijk onderzoek”. Door het naast elkaar leggen van de Joodse gemeenschappen in Curaçao en

foto: Stichting Surinaams Museum, Paramaribo

leven, de religie en de handel. Al met al een bijzondere geschiedenis.

Moedergemeente op de bres In 1654 worden de Nederlanders verdreven uit Brazilië en de Joden gaan dat jaar terug naar Amsterdam of naar de nieuwe kolonie: Nieuw-Nederland in Noord-Amerika. De hoofdstad was Nieuw-Amsterdam, het latere New York. De streng calvinistische Peter Stuyvensant bestuurde als eerste gouverneur deze kolonie en hij was niet blij met de nieuwkomers. De tentoonstelling laat een petitie zien van Sefardische Joden uit de moedergemeente Amsterdam aan het bestuur van de WIC en de burgemeesters van Amsterdam. Zij wilden Stuyvesant op het matje laten roepen omdat hij geen Joden in Nieuw-Nederland toeliet. De petitie had in zoverre succes dat de Joden zich mochten vestigen en handel drijven, maar openlijk hun godsdienst belijden of ambachten uitoefenen zoals in Recife zat er hier niet in. Vandaar dat velen van hen snel weer verder trokken naar Curaçao en Suriname, waar ze meer godsdienstvrijheid kregen. Een lange tijd vormden de Joodse gemeenschappen hier een derde tot de helft van de blanke bevolking.

De Jodenbreestraat in Paramaribo, Suriname, ca. 1915.

Het is geen peulenschil om vierhonderd jaar geschiedenis in een enkele tentoonstelling samen te vatten. Waar leg je de focus? De makers kozen ervoor om bij het begin te beginnen en de bezoeker langs de tijdlijn de verschillende landen te tonen. Vanuit Amsterdam volgen we Joodse migranten naar Brazilië, vervolgens New York en uiteindelijk Curaçao en Suriname. Hierbij gebruiken de samenstellers meer dan driehonderd voorwerpen uit binnen- en buitenland, waarvan een deel nog nooit eerder is tentoongesteld. Zeldzame religieuze objecten, archiefstukken, plattegronden, schilderijen, brieven, foto’s en gebruiksvoorwerpen laten het dagelijks leven van Joden in de West zien. Om structuur in de vele verhalen aan te brengen, richt de tentoonstelling zich op het sociale

14 De Medienepost

(WIC vanaf 1621) en vestigden ze zich achtereenvolgens in Brazilië en NieuwAmsterdam. In Brazilië hielden de Joden zich vooral bezig met de lokale slavenhandel maar ze mochten hier ook ambachten uitoefenen. Deze nieuwe vrijheid trok veel migranten en de Joden vormden begin jaren 1640 de grootste groep. Op een replica van een plattegrond van de kuststad Recife is mooi te zien hoe een lange straat de stad doorkruist: de Jodenstraat.

Suriname zag Cohen veel overeenkomsten, maar ook bijzondere verschillen. “Op Suriname ontwikkelde zich een plantagecultuur en Curaçao ontwikkelde zich als een handelskolonie. Dit had grote gevolgen voor de twee Joodse gemeenschappen”. Op Curaçao vormden de Sefardische Joden tot ongeveer 1920 de enige Joodse gemeenschap en zij werden door de handel zeer welvarend. Ze maakten onderdeel uit van de elite op het eiland en lieten monumentale villa’s bouwen in de wijk Scharloo. Hun winkels en bedrijven bevonden zich in de handelswijk Punda. Foto’s, voorwerpen en interviews tonen hoe het Joodse mondaine leven er ongeveer uit moet hebben gezien, inclusief de zorg voor de kinderen door de Yaya’s, de gekleurde kindermeisjes. Enkele schaalmodellen laten bekende Joodse gebouwen zien zoals de Sefardische synagoge, waarvan het interieur een kopie was van het interieur van de synagoge in Amsterdam. De moedergemeente in Amsterdam bleef lang heel belangrijk voor de gemeenschappen in de West. Hier werden de rabbijnen opgeleid en de religieuze voorwerpen vervaardigd die in de Cariben terechtkwamen. In de twintigste eeuw groeide de invloed van het liberale jodendom uit Amerika en vooral de jongeren verlieten steeds vaker het eiland om zich elders te vestigen. Zeker na de opstand in 1969, waarbij de gekleurde bevolking in opstand kwam tegen de blanke elite en veel winkels in brand staken, vertrokken veel Joden. Met name de armere Hoogduitse Joden, die vanaf de jaren twintig naar het eiland waren gekomen, zagen parallellen met de pogroms (georganiseerde aanval op de Joodse bevolking) in tsaristisch Rusland en vertrokken. Handelscultuur versus plantagecultuur Vandaag de dag is de Joodse gemeenschap op Curaçao (de Sefardische en Hoogduitse gemeenschap zijn gefuseerd) niet groter dan honderdvijftig man. Cohen: “Een belangrijk verschil met Suriname is dat de Joodse gemeenschap hier veel minder geassimileerd is met de overige bevolking. Het blijft een elitaire, blanke bovenlaag. En hoewel er wel mulatten (kinderen van een Joodse vader en een gekleurde moeder) zijn, wordt daar op Curaçao niet over gespro-

Hoogduitsche Israëlitsche Synagoge, Paramaribo, ca. 1900.

ken. Er is sprake van schaamte wat betreft deze buitenechtelijke kinderen, terwijl dat in Suriname helemaal niet het geval is. Daar leefden gemengde koppels gewoon samen”. Er is nooit wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de verschillen tussen assimilatie op Curaçao of Suriname, maar door haar eigen onderzoek voor deze tentoonstelling denkt Cohen wel een verklaring te hebben gevonden. “In Suriname hadden Joden, net als andere Nederlanders, plantages en slaven in hun bezit. Maar toen deze plantagecultuur instortte na een economische crisis eind 18e eeuw, verarmden de plantagehouders en verhuisden ze naar Paramaribo. Hier vermengden ze zich met de lokale bevolking, die al uit veel verschillende culturen bestond, zoals Hoogduitse Joden, mulatten en vrijgelaten slaven. Gemengde gezinnen zijn hier heel normaal en mulatten worden in Suriname wel geaccepteerd door de Joodse gemeenschap, in tegenstelling tot op Curaçao”. Het Surinaamse deel van de tentoonstelling laat ook een stukje slavernijverleden zien, wat onlosmakelijk verbonden is aan de Surinaamse plantagecultuur. De plantages van de Sefardische Joden lagen met name langs de Surinamerivier. Een aparte ervaring als je door het museum loopt is dat de slavenkettingen en afbeeldingen van lijfstraffen tegenover de eveneens 18e-eeuwse Thorarol en een unieke herdenkingslamp uit

Jodensavanne liggen. Jodensavanne was een volledig autonoom Joods dorp en deze vrijheid hadden Joden nergens anders in de wereld.zzz Slaven die wisten te ontsnappen, vielen de plantages aan, wat de economische situatie verder ondermijnde. Eenmaal in Paramaribo wonend en vermengd met andere culturen, gingen steeds meer Joodse tradities verloren. Met name de kinderen en kleinkinderen uit gemengde relaties stopten met het belijden van de Joodse religie. Cohen: “De huidige Joodse gemeenschap is klein maar hun erfenis leeft voort in veel van oorsprong Joodse woorden, culinaire gewoontes en gebruiken. En dat is meer dan we van te voren dachten, zo blijkt uit ons onderzoek. Hoe dat kan? Suriname staat bekend om het vreedzaam samenleven van culturen en religies en de meeste Joden die niet zijn weggetrokken zijn opgegaan in deze typische mengcultuur. Elke Creoolse Surinamer heeft wel Joods bloed in zich, maar dat weten ze vaak zelf niet. Er zijn ook nog veel Joodse namen terug te vinden, zoals van oud-voetballer Edgar Davids, die wijzen op Joodse voorouders”. De tentoonstelling in het Joods Historisch Museum in Amsterdam is te bezoeken tot en met 14 juni 2015. Marjolein Overmeer n

Eerder gepubliceerd op: kennislink.nl

De Medienepost 15

groningen

Blikvanger in Groningen: de Folkingestraat-synagoge In 1906 werd in de Folkingestraat in Groningen een nieuw sjoelgebouw ingewijd, dat plaats bood aan ruim zeshonderd mensen. Tot 1942 leefden bijna drieduizend Joden in de stad Groningen. Na de sjoa keerden slechts 120 van hen terug. Toch werd ruim dertig jaar geleden de Folkingestraat-synagoge heropend. De Groningers vinden het vanzelfsprekend weer een synagoge ‘in stad’ te hebben. In de voorjaarsvakantie nestelen mijn zoon en ik ons in de trein en na een lunch, een tijdschrift en wat games arriveren we in de noordelijke stad. We lopen zo het perron af. Nu moeten we op onze hoede zijn voor het drukke fietsverkeer. We nemen de brug bij het Groninger Museum, lopen vervolgens langs de Pathé-bioscoop en zien dan het markante sjoelgebouw met de twee koe-

Vanaf de smalle Folkingestraat is het moeilijk de synagoge goed op de foto te krijgen.

16 De Medienepost

pels al: de Folkingestraat-synagoge. Het grote bouwwerk herinnert ons aan het rijke Joodse leven dat hier tot de oorlog was. Maar ook nu is het meer dan alleen een prachtig gerestaureerd monument en tentoonstellingsruimte – om de week vinden er sjoeldiensten plaats. Frits Grunewald, voorzitter van de NIG Groningen, laat ons binnen via de zijdeur en vertelt dat er in de winter geen vaste rondleidingen zijn vanwege de kou. “Het is niet te doen om het warm te stoken. Groepen kunnen op aanvraag wel komen, maar met winterjassen aan”. Door het unieke ontwerp hoeft de kleine groep sjoelgangers zich niet verloren te voelen op de houten banken. Dames zitten niet op de balkons maar aan de zijkant. De mechitsa, eveneens van hout, kan optioneel op verschillende plekken worden geplaatst. Frits: “Op een gewone sjabbat zijn er zo’n twintig mensen. Het aantal sjoelgangers is niet gegroeid, meer mensen zijn er eenvoudigweg niet. Wel heb ik een verandering opgemerkt. Gingen mensen voorheen naar sjoel om minjan te maken, nu komen zij voor zichzelf. Natuurlijk moeten we nog wel van tevoren rondbellen om verzekerd te zijn van minjan, maar men doet actief met de dienst mee. Deze wordt geleid door Jos Tal, een Israëlische chazan, die ook kan laajenen, en speciaal eens in de twee weken vanuit Amstelveen naar Groningen komt. Bij speciale gelegenheden komt er ook een rabbijn, onze vaste rabbijn is Shmuel Spiero. Een tijdlang hadden we rabbijn Shimon Evers. Beiden zeer prettig. Samen met de rabbijn sluiten we steevast het sjoelseizoen voor de zomervakantie af met een barbecue op de grote binnenplaats hierachter.

Glas-in-lood-ramen met trompe l’oeil effect.

We hebben een kosjere keuken, die alleen geopend is tijdens kiddoesjiem en Joodse vieringen. Zo is het niet nodig om voor de koffie, thee en limonade die bij rondleidingen geschonken wordt, een masjgiach te hebben. Er is veel samenwerking en uitwisseling met de Joodse gemeenten in de twee andere noordelijke provincies. Voor Megilat Esther gaan wij bijvoorbeeld naar Leeuwarden. Dat is een uurtje rijden vanaf hier. Ik ben na de oorlog geboren. Mijn ouders trouwden in 1945 in deze grote synagoge, die toen verlaten en vervallen was. Daarna gebruikte de Joodse gemeente de kleinere ‘jeugdsjoel’ in de Folkingedwarsstraat. In het begin was het nog best levendig, ik herinner me Joodse les, feestdagen, bar mitzwa’s. Pas na een jaar of vijftien begon het

De sjabbattafel is onderdeel van het educatiecentrum, dat zich op de galerij bevindt.

de medienist

Het historische mikwe is vorig jaar herontdekt.

leeg te stromen. Mensen vertrokken naar Amsterdam, Israël of de VS. Ik bleef in Groningen en wilde me actief inzetten voor de Joodse gemeente. Sindsdien heb ik diverse bestuursfuncties bekleed. Toen in 1981 dit sjoelgebouw was teruggebracht naar zijn oorspronkelijke staat – na de oorlog hadden er jarenlang een wasserij en een apostelkerk in gehuisd – was niet de hele Joodse Gemeente Groningen meteen enthousiast. Men was bang zich verloren te voe-

len in de grote ruimte. Toch zijn we er nu trots op dat we dit gebouw opnieuw als sjoel in gebruik hebben genomen”. De Stichting Folkingestraat Synagoge staat apart van de Joodse Gemeente Groningen. Marcel Wichgers is uitvoerend directeur en tevens gids voor de rondleidingen in de synagoge. De stichting geeft tweemaal per jaar een full colour tijdschrift uit genaamd ‘Mzzl!’. We blijken dus collega’s te zijn. Marcel legt uit dat zijn blad naast Joodse ook veel niet-Joodse lezers heeft. “Een gebouw als dit, dat tweemaal een kostbare restauratie heeft ondergaan, heeft natuurlijk veel sponsoren, die we graag op de hoogte houden. Ook trekt het gebouw veel bezoekers, zowel voor het educatiecentrum ‘Cool in Sjoel’ op de voormalige vrouwengalerij en het onlangs herontdekte mikwe alsook voor de exposities en concerten, die naast het afgeschermde sjoelgedeelte worden gehouden. Deze hebben overigens vaak een link naar het Jodendom”. De eerstvolgende voorstelling vindt op zondagmiddag 3 mei plaats. Aan de hand van fragmenten uit zijn dagboek vertelt Elisabeth Oets het boeiende en aangrijpende levensverhaal van Philip Mechanicus. Ze zingt daarbij liederen van Ilse Weber, gecomponeerd in Theresienstadt. Hierbij wordt ze begeleid door pianiste Mi Ying Chen. Suzan Breedveld n

Balletje Van Berg In de crisisjaren dertig van de vorige eeuw is er niet veel te verdienen in huiden en leer, mijn vaders stiel. Een paar centen bijverdienen als reiziger in chocolaterieën brengt mijn vader bij Balletje van Berg in de Torenstraat te Winschoten. Van Berg heeft een mooie nering, een winkel in snoepgoed, een magazijn en een fabriekje allemaal op hetzelfde adres in hetzelfde pand. De wereldbekende Winschoter Citroenballetjes zijn exclusief van Van Berg. En… kosjer le Pesach. Jaren later kom ik voor het eerst op de bridgeclub Minerva in Amstelveen. De helft van de leden is Joods. De voorzitter introduceert mij bij een dame, Hanna van Berg. Van Berg, hoor ik dat goed? Er is Berg, er is Van der Berg, er is Van den Berg, veel Joden. Maar er is maar één tak voljoods en dat is de familienaam Van Berg, met één stamvader. Hanna had een Joodse vader. Haar kleinkinderen stellen vragen. Als je eenmaal de leeftijd hebt bereikt dat je niemand meer in je familie kunt vragen, wil je juist alles weten. Zo ook Hanna. Ik help haar op weg. Hanna’s vader komt uit Loppersum in Friesland. De toen nog ‘grote’ familie Van Berg ging op handelsreis naar het verre Friesland en kon daar een boterham verdienen. Van Winsum naar Winschoten. Nu moet je weten dat Grunnegers letters inslikken. Ik ga dat niet voordoen. Je wilt begrijpen dat de familie Van Berg uit Winsum kwam maar feitelijk uit Obergum, een buurtschap in de gemeente Winsum. Bij de naamgeving in de Napoleontische tijd is Van Obergum verworden tot Van Berg. Later stuit ik op de eerste echte familienaam van de voorvader en stamvader van de Van Berg clan. Die achternaam is Sekkel. In het Ivriet wordt S hetzelfde geschreven als SJ, meer hoef ik niet uit te leggen, wel? Hanna begint haar ontdekkingsreis. Ik ben er fier op haar op weg te hebben geholpen. En we bridgen te weinig. Bert Vromen n

Het unieke gebouw is door een christelijke architect ontworpen in Oriëntaalse stijl. Het kenmerkt zich door lambriseringen van gekleurde tegels, opvallend glas-in-lood en hoefijzerbogen.

Bert Vromen groeide op in Lochem, woont nu in Amstelveen. Sinds 2000 schrijver en uitgever van eigen boeken met verhalen die hij vertelt aan zijn (klein)kinderen. Over de familie, Lochem, jiddisjkeit en geschiedenis. Opa Max en Oma Tonny zijn zijn ouders (z.l.).

De Medienepost 17

mIDDELBURG

’t Winkeltje in Middelburg steunt Israël door dik en dun Container Daar kwam bij dat er tegenover onze winkel een gebouw in de steigers stond vanwege een restauratie. Wij moeten het toch al hebben van slechts één raam als etalage, en pal daarvoor stond een container voor bouwafval. Voorbijgangers zagen de winkel totaal niet, en mensen die specifiek naar ons op zoek waren, hadden moeite ons te vinden. Maar de container is nu weg, en onze band met Israël is onverminderd sterk, dus we geven niet op. Mevrouw Jonker is zelf nog nooit in Israël geweest. Andrea heeft het land wel een keer kunnen bezoeken. De bestellingen lopen via catalogi, dus voor de ‘zaken’ hoeven we niet naar Israël.

foto: Micha de Vries

’t Winkeltje aan de Singelstraat in Middelburg doet zijn naam eer aan: het is een kleine en knusse winkel. Maar vergis je niet. Je vindt er een schat aan Joodse en Israëlische artikelen. Eigenlijk is een bezoek aan Middelburg niet compleet zonder even langs ’t Win­ keltje Israël Kadoshop te gaan. Mevrouw Jonker en haar dochter Andrea runnen de winkel aan huis. “Wij doen dit al dertig jaar, uit belangstelling voor Israël. We steunen het land door er producten in te kopen. De laatste tijd loopt de verkoop wat terug. Als Israël negatief wordt afgespiegeld in de media heeft dit – helaas – meteen zijn weerslag op de toeloop.

18 De Medienepost

Rummikub Het begon allemaal met... Rummikub. Wist je dat spellenmaker Goliath Games een Israëlisch bedrijf is? Ook Triominos, en Woordzoeker zijn van hen. Wij verkopen deze populaire spellen. Daarnaast hebben we een uitgebreide collectie Ahava cosmeticaproducten, die eigenlijk zichzelf verkopen. Elk jaar adverteren we in de Loeach, de Joodse agenda die wordt uitgegeven door het NIK. We hebben daarin onder andere reclame gemaakt voor de deurharp, deze hangt hier dan ook aan de deur van de winkel. In de etalage ligt een boek van Chaim Potok, de schrijver van het boek ‘Davita’s harp’. Geen koning We verkopen wenskaarten, sieraden, lepeltjes, koelkastmagneten, allerhande judaica... zelfs een kookschort met een grappige tekst in het Hebreeuws: ‘Ik ben geen koning, maar mijn vrouw is koningin!’ Allemaal spullen die je in een souvenirwinkel in Israël zou verwachten. Maar wat is er leuker dan deze in ons mooie Middelburg te shoppen? Voor mensen uit Zeeland is Antwerpen niet zo ver, dus wordt daar veel ingekocht. Dat is begrijpelijk, de keus is daar natuurlijk groter. Toch hopen we dat we niet vergeten worden en dat we een goed seizoen tegemoet gaan. We maken zelf geen winst. Het is puur voor Israël.

Wijnrabbijn De winkel heeft een kleine collectie ‘food’, met zakjes falafelpoeder en dat soort dingen. Een echte aanrader is de Noblesse wijn, deze is wat minder zoet, heeft een aangenamere afdronk dan de gebruikelijke kiddoesjwijn. Bijna als een Port. Ook de extra vierge olijfolie is geweldig”. Op het moment dat de Medienepost-redactie in de winkel was, was de olijfolie net uitverkocht. Maar een fles rode wijn ging mee naar huis om direct dezelfde avond getest te worden voor de sjabbat. Wat een genot is deze kiddoesjwijn! Op internet vinden we informatie over de Zion Winery. Deze heeft een lange geschiedenis die terug gaat tot 1848. Rabbijn Mordechai Avraham Shor was het hoofd van de Tiferet Israel Yeshiva. Samen met zijn zoon Yitzhak Shor begon hij een wijnbedrijf om extra inkomsten te krijgen. De kelder van hun huis werd gebruikt als persruimte voor de druiven. Omdat de achterwand deel uitmaakte van de heilige Westelijke Muur werden de wijnvaten op die plaats opgestapeld zodat medewerkers niet per ongeluk de muur konden aanraken. Tegenwoordig is het wijnhuis gelegen in Mishor Adumim, niet ver van Jeruzalem. Suzan Breedveld n

mesjek

Een vergissing met veel stress tot gevolg en een roze afloop Het Joodse leven kent even voor de grote schoonmaakkoorts van Pesach uitbreekt een kleinere maar voor sommigen zeker een niet minder heftige koorts. Het zoeken naar een geschikte outfit voor Poeriem. Je kunt het zelf maken, huren of kopen. Als je het wilt kopen is er in het huidige tijdperk voor de moderne mens de mogelijkheid om vanachter de computer een keuze te maken. Geen rondstruinen door winkels maar snel foto’s vergelijken op een scherm. Met enkele muisklikken kun je jouw favoriete kleding selecteren en betalen. Vervolgens komt de postbode aan de deur of kun je het pakket ophalen bij een ophaalpunt in de buurt. Hans, een fictieve naam voor een moderne man en lid van onze gemeente, houdt van Poeriem. Hans heeft een missie zodra het voorjaar de hooikoorts doet ontluiken. Het zoeken naar een bijzonder kostuum voor Poeriem. In de afgelopen jaren was Hans elk jaar op het plaatselijk feest aanwezig en elk jaar verkleed als een andere persoonlijkheid. Dit jaar wist Hans een week voor Poeriem een keuze te maken. Een enkeling in zijn omgeving was op de hoogte van zijn aankoop, die hij via het internet had gemaakt. De foto die hij op de mobiele telefoon liet zien bewees dat Hans ook dit jaar weer veel aandacht zou trekken op het feest. Het is vroeg in de ochtend als een witte bestelbus stopt voor een rijtjeshuis. De chauffeur, een man met een zwart pak en dito baard, heeft een grote kartonnen doos in zijn hand. Hij loopt resoluut met grote passen naar een grijsblauwe deur en belt aan. Vroeger stond bij elke deurbel een naambordje en was het duidelijk wie er dagelijks de deur open en dicht deed. Tegenwoordig lijkt iedereen alleen via de computer zijn identiteit te openbaren. Het ontbreken van een naambordje heeft grote gevolgen, aangezien de man met de baard, onze koerier, voor de verkeerde deur blijkt te staan. De

buren van Hans zijn net als Hans hardwerkende mensen alleen met dat verschil dat ze hun werkdag veel vroeger beginnen. Na enkele belpogingen bonst de man met de baard hard op de grijze deur. Het enige levende wezen in de woning, het konijn, reageert met een duik in zijn schuilplaats, verder blijft het stil. De man met de baard schrijft op een briefje de mededeling dat het pakket vanaf de middag op een afhaalpunt op te halen is. Vervolgens duwt hij het briefje door de brievenbus en stopt het pakket terug in de laadbak van de witte bestelbus, schuift de zijdeur met een klap dicht en rijdt weg. Voor Hans verloopt deze dag net als andere met het verschil dat hij zich laat in de middag realiseert dat de handeling aangekondigd in het emailbericht onder de titel ‘Uw bestelling wordt heden aangeboden’ niet heeft plaats gevonden. Hans krijgt het warm, heel warm. Morgenmiddag is het feest en van zijn aankoop ontbreekt elk spoor. Hans probeert het telefoonnummer van het bedrijf dat hij onder de contactge-

gevens heeft gevonden te bellen, maar krijgt een ingesproken bericht te horen. “Op dit moment zijn wij gesloten, onze openingstijden zijn van 9.00 tot 17.00, mocht u een bestelling willen plaatsen, informatie over een product of een bestelling plaatsen dan kunt u terecht op onze website www...” Tijdens het telefoongesprek valt een blaadje papier geruisloos op de mat. De buurman aan de andere kant van de voordeur van Hans loopt het pad af. Terug naar zijn huis. Het aangeboden pakket is bij zijn weten voor Hans. Immers zijn naam staat op het briefje. Die avond slaapt Hans slecht. Hij probeert in gedachten op verschillende manieren het probleem van het verdwenen kostuum op te lossen, terwijl het briefje op de mat ligt. De volgende ochtend vindt Hans het briefje en na een korte rit naar een afhaalpunt schittert Hans die avond in een prachtig roze pak, met pruik. Amiad Ilsar n

Amiad Ilsar werd geboren in Haifa en groeide op in Amsterdam. Toen hij 23 was, ging hij terug naar Israël, waar hij werkte als activiteitenbegeleider. Nu woont hij sinds dertien jaar met zijn gezin in Almere Haven en werkt in Beth Shalom. Zijn wekelijkse blog heet ‘mesjek’ en beschrijft zijn ‘bedrijf’.

De Medienepost 19

vrijwilligerswerk ISRAËL

Unieke manier om de taal en cultuur te leren kennen en iets bij te dragen aan Israël Yaëla Schulkes reisde vijf jaar geleden voor het eerst naar Israël. “Ik

Stoere moeder Mijn oudste zoon, Laurens, is al jaren het huis uit. Hij is marinier bij het

Nederlandse leger en wordt vaak uitgezonden, naar bijvoorbeeld Afghanistan. Hij vond het superstoer dat ik vrijwillig naar Tsahal ging. Je krijgt daar een legergroene overall te leen, maar je voelt je echt een soldaat in de dop. Aan het eind word je ook beëdigd en krijg je een schouderstuk. Dit hangt nu bij mij thuis aan de muur. Ik heb drie weken op de basis in Be’er Sheva gewerkt en twee weken bij de ‘medical supply’ in Tel Aviv. Je moet niet denken dat je als vrijwilliger wordt ontzien. Regelmatig ging het luchtalarm af en moest je schuilen, vanwege raketaanvallen vanuit de Gaza-strook. We hadden in Be’er Sheva niet echt een aparte schuilkelder, je ging schuilen op de toiletten. Ik kwam daar vrouwelijke soldaten tegen, jonge meiden, die in ondergoed en met hun geweer over de schouder stonden te wachten tot het weer veilig was. Best een hilarisch gezicht. Het zijn in ieder geval beelden die je bijblijven. Wie ik ook niet zal vergeten, is Elad, een jonge soldaat met downsyndroom die elke dag trots en blij in zijn uniform naar de basis kwam. Het vrijwilligerswerk bij het leger schijnt wel iets te zijn wat je na je pensioen gaat doen, want ik was verreweg de jongste van het stel. Ze noemden me

Elad salueert.

Met Esther Vas Dias in Ramat Gan.

was verkocht toen ik de eerste stap uit het vliegtuig zette. Ik voel me als een vis in het water daar. Echt een fantastisch land”. Sindsdien brengt zij met haar gezin alle vakanties door in Israël en volgt Hebreeuwse les in Nederland. Maar ze wilde meer. Twee keer deed zij voor een periode van vijf weken vrijwilligerswerk in Israël. Yaëla Schulkes: “De eerste keer draaide ik mee met het vrijwilligersprogramma van het leger, via Sar-El. Twee jaar later ging ik via het Het Israël Project (HiP). Bij beide organisaties is het zo dat je zelf je vlucht betaalt, maar dat zij zorgdragen voor kost en inwoning. Verder is het heel verschillend. Bij Sar-El wist je niet van te voren waar je terecht zou komen, maar werd je in Israël wel intensief begeleid. Bij HiP kon je zelf kiezen waar je wilde gaan werken, maar was de begeleiding ter plekke ver te zoeken. Hebreeuws De hoofdreden waarom ik dit wilde doen, is dat ik graag de Hebreeuwse taal beter wilde leren spreken. Dat is me beide keren niet echt gelukt. Bij het leger niet, omdat de grote groep vrijwilligers daar onderling Engels sprak. En bij het verzorgingshuis dat ik bij

Aan het werk op de basis.

20 De Medienepost

HiP had uitgekozen niet omdat al het personeel Russisch bleek en de oude bewoners terugvielen op hun moedertaal, veelal Duits en Engels. Dus voor mijn Hebreeuws was het geen succes, maar ik vond het wel heerlijk om vijf weken lang ondergedompeld te zijn in dit mooie land. En je draagt ook nog eens een steentje bij. In Nederland heb ik mijn eigen salon voor pedicure. Deze draait goed, het is een luxe om voor vijf weken de zaak te kunnen sluiten. Ik realiseer me dat niet iedereen in de positie verkeert om vijf weken inkomsten in Nederland te kunnen missen. Maar het is ook een keuze die je maakt. Misschien in plaats van een andere reis of nieuwe meubels.

vibeke bakt

‘Miss Holland’. Het viel me op dat er veel Australiërs waren. Het werk op de basis in Be’er Sheva bestond uit het controleren van onderdelen van trucks en rupsauto’s. In Tel Aviv deden we hetzelfde maar dan met medische apparatuur. Weekend In het weekend had je vrij, dan ging ik naar mijn vrienden Esther en Gerard Vas Dias in Ramat Gan. Wie geen gastfamilie had in Israël, kon naar het Beit Oded hostel van Sar-El in Jaffa, maar daar vond ik het een vieze bende. Ik ben er één keer geweest en ik was blij dat ik daar niet hoefde te slapen. We hadden elke week een tijoel, een uitstapje, en er was elke avond een activiteit. Dit was allemaal leger-gerelateerd, dus je leerde bijvoorbeeld iets over de rangen en standen, de kleuren van de baretten en de geschiedenis van Tsahal. Dit zijn wel dingen die bij de algemene ontwikkeling horen in Israël, die het verschil uitmaken tussen een sabra en een toerist. Je wordt als het ware een beetje ingewijd en voelt je minder een buitenstaander, voor zover dat überhaupt al het geval was. Want zoals gezegd, voelde Israël van het begin af aan als een warm bad voor mij. Blijkbaar zit het ergens diep in ons. Pioniers ‘Mijn’ verzorgingstehuis was in Ramat Ef’al. Het is een voormalige kibboets waarvan de zelfstandige woningen nu als aanleunwoningen dienen. Het vol-

tallige personeel bleek Russisch, terwijl de bewoners veelal een Europese achtergrond hadden. En wat je vaak ziet is dat oude mensen terugvallen op hun moedertaal. Je zag ze opbloeien als ik in het Duits of Engels een praatje met ze maakte. Het is voor mij onbegrijpelijk dat ze verzorgd worden door personeel dat deze talen niet spreekt. Deze bejaarden waren ooit de pioniers, de mensen die Israël hebben opgebouwd. Ik heb veel respect voor ze. Het werk was zwaar, niet in de eerste plaats vanwege de lange diensten, maar vooral omdat het me aan het hart ging hoe er met de bewoners om werd gegaan. Wat kost nu een beetje menselijkheid, hartelijkheid? Als ik ze vroeg hoe het met ze ging of vertelde wat we gingen eten, werden ze er soms emotioneel van. Ook hier heb je twee dagen in de week vrij en die heb je echt nodig om bij te tanken. Gelukkig waren er geen raketaanvallen meer en kon je ongestoord op een terrasje zitten. Op Facebook plaatste ik vooral veel foto’s van dat soort momenten. Dat er ook een schrijnende kant was aan dit project, vertel ik je nu. Op zich kan ik iedereen aanraden om vrijwilligerswerk in Israël te gaan doen, maar informeer je van te voren heel goed en realiseer je dat het niet alleen een feestje is. Vooral voor jongeren zijn er nog zoveel andere programma’s, zodat er voor iedereen wel iets passends te vinden is”. Suzan Breedveld n

De pesach-haas Wij hadden vroeger een hutje in een berggebied in Noorwegen, Myking, waar we vaak in de wintervakanties heen gingen om te langlaufen. Ieder jaar met Pasen werd de auto volgepropt met ski’s, veel eten en onze hond. Soms viel Pasen gelijk met Pesach. De auto kwam dan nauwelijks van de grond, zo vol geladen was hij met matzes, chrein, gefilte fish, matzekugel en andere pesach-benodigdheden. Gezellig Pesach vieren met alles erop en eraan in een prachtige omgeving van bergen en sneeuw en met de hazen, die iedere avond nieuwe sporen achterlieten rond ons hutje, als enige getuigen. Overdag stond er maar één ding op het programma: langlaufen. Vroeg opstaan in een koude hut, vuur maken in de mooie kachel, bibberend aankleden en bij het ontbijt genieten van de warmte, die zich langzaam verspreidt in de hut. Mijn vader nog vroeger op om alle ski’s te waxen. Mijn moeder maakte ‘solbærtoddy’, een soort warme limonade, waarmee onze thermosflessen werden gevuld en smeerde boterhammen, die meegingen in de rugzak. Tenzij het dus Pesach was. Dan werden er matzes gesmeerd. Stapels belegde matzes werden ingepakt en in de rugzak van mijn vader gelegd, samen met de thermosflessen, de verplichte sinaas­appels en de ski-wax. Ik weet niet of je weleens in een berggebied hebt gelanglauft met een zware rugzak, maar ik kan je vertellen dat zelfs de meest ervaren langlaufer weleens in een scherpe bocht op een steile afdaling valt. Mijn vader was daar geen uitzondering op. Met de matzes op zijn rug. Meer hoef ik, denk ik, niet te vertellen. De helft van de lunch bleef op de grond liggen; kleine bergjes van matzekruimels onder de dennenbomen, waar we op afgehakte takken hadden gezeten. Ik durf te stellen dat de hazen van Myking meer matzes hebben gegeten dan alle hazen in de Noorse bergen. Pesach is in ieder geval niet aan ze voorbij gegaan. Vibeke Cohen n

Ramat Ef’al is mooi aangelegd.

Binnen is het hard werken.

Vibeke Cohen groeide op in Noorwegen en kwam via Israël naar Nederland. Nu woont zij met haar man en twee kinderen in Amstelveen. Ze bakt al zo lang zij zich kan herinneren. Je kunt haar baksels bestellen via www.taartvoorjou.nl (ORT bij Mouwes), waar je ook haar blog met eigen foto’s vindt.

De Medienepost 21

kasjroet

kosjer shoppen AmAZING oRIENTAL De supermarktketen Amazing Oriental heeft nu twinting vestigingen door heel Nederland, ook in Groningen en Maastricht. En een webshop. Naast oneindig veel Aziatische producten vind je er ook Amerikaanse. Wij vonden een keur aan producten met een hechsjer! Natuurlijk wel even wachten tot na Pesach. Air Heads – doosje met zes reepjes kauwsnoep met fruitsmaak. In prachtige metallic wikkels. Naast smaken als watermeloen en druiven is er ook een ‘white mystery’, spannend! Badia – kruidenmixen. Bijvoorbeeld: lemon pepper, tropical en allspice. Badia Nonpareils – gekleurde spikkels om taartjes en toetjes mee te versieren. In kleine en grote verpakking. Bosco Chocolate Syrup – chocoladesiroop, voor over ijs, maar je kunt er ook chocolademelk mee maken. Capt’n Crunch’s Peanut Butter Crunch – ontbijtgranen met pindakaas-smaak,

voor de echte addict of gewoon leuk om eens uit te proberen. Crisco All-Vegetable Shortening – lijkt op een pot campingmargarine. Een plantaardige en minder vette vervanging voor boter in bakrecepten. Duncan Hines Signature Blue Velvet – met deze cakemix maak je een knalblauwe taart of dito cupcakes. De botercrème zit er niet bij. Duncan Hines Simple Mornings – een bakmix om muffins mee te maken. Geschikt om de dag mee te beginnen, want volkoren en natuurlijke ingrediënten. Je hoeft alleen twee eieren, water en olie toe te voegen.

Foreway Roasted Black Sesame Seeds – handige doseerflacon met sesamzaad (wit of zwart) uit Taiwan. Jack Daniel’s Honey Smokehouse Bar­ be­cue Sauce – de Jack Daniel’s van de Whiskey, en dan alcoholvrij. Geeft het vlees een zoete, rokerige smaak. JELL-O Banana Cream – puddingpoeder, ook te gebruiken als vulling voor taart en puddingbroodjes. Je maakt het met koude (soja)melk. Kool-Aid– vrolijke zakjes poeder om limonade mee te maken. Suiker of zoetstof voeg je zelf toe. Kraft Honey Mustard Barbecue-Sauce – nog een heerlijke barbecue-saus. Marshmallow Fluff – een pot met smeerbare marshmallow om bijvoorbeeld je boterham mee beleggen. Parade Cooking Spray – een spray met plantaardige olie om je bakvorm of pan in te vetten. Parade Yellow Mustard – mosterd in een kek, geel knijpflesje. Een stuk minder ongezond voor op je hotdog dan mayonaise of ketchup. Pillsbury Funfetti – kant-en-klare frosting in knalkleur om je taart, cake of cupcake mee af te maken. Met eetbare confetti in de deksel. Roddenbery’s Northwoods Original Syrup – een soort schenkstroop, iets vloeibaarder dan de Hollandse. Bij­ voor­beeld voor op je pannenkoek. Royal Pudding & Pie Filling Chocolate – poeder om pudding te maken met koude melk en een mixer. Sunlee Whole Kernel Sweet Corn – een blikje mais uit Thailand. Er is ook een groot blik met babymais. Toothpicks – 300 bamboe cocktailprikkers uit China. Kosjer lepesach! Suzan Breedveld n

22 De Medienepost

Union of Orthodox Jewish Orga­nisations, New York

Organized Kashrut Laboratories, New York

Star-K Kosher Certification

Badatz (Beit Din Tzedek) Ha-eda hacharedit, Jeruzalem

Manchester Beth Din

London Beth Din

Zeeburg Geschiedenis van een joodse begraafplaats

1714-2014 BART WALLET ZEEBURG vertelt de geschiedenis van de grootste joodse begraafplaats van Nederland. Er wordt zowel aandacht besteed aan de plaats die de (arme) joden in de Amsterdamse samenleving innamen als aan de ontwikkeling van de joodse funeraire cultuur en religieuze riten. Het boek bevat tevens vijftien biografische portretten van begraven personen.

Boekhoudingen/belastingen MKB voor een vaste prijs per maand!

m.m.v. Liesbeth van Huit-Schimmel en Paul van Trigt • 220 blz. • ingenaaid • geïllustreerd • ISBN 978-90-8704-468-8 • € 19,– Dit boek is te koop bij de boekhandel en te bestellen bij Uitgeverij Verloren Torenlaan 25, 1211 JA Hilversum tel. 035-6859856, [email protected]

DEBET EN CREDIT IN BALANS Herman Kruiswegt T 06-28 73 49 94 [email protected] www.decib.nl

Bij rechtstreekse bestellingen worden verzendkosten in rekening gebracht.

Met Met Pesach Pesach 2015 2015 33 gratis Max de gratis Max de MatzeMatzeansichtkaarten ansichtkaarten in in elke elke 2,5 kg Hollandia Matzes 2,5 kg Hollandia Matzes ORT ORT

Wallet_advertentie 92x122,5.indd 1

drukkerij Teewes

10-03-15 11:19

Drukwerk noDig?

Dan hoeft u niet verder te zoeken. > > > > >

Max de Matze woont in het JHM Kindermuseum. Kom langs! de Matze woont in het JHM Kindermuseum. Kom langs! KijkMax op: www.hollandiamatzes.nl of www.jhm.nl/kindermuseum Kijk op: www.hollandiamatzes.nl of www.jhm.nl/kindermuseum

www.hollandiamatzes.nl www.hollandiamatzes.nl

Folders, brochures, briefpapier, naamkaartjes Digitale productie Mailingen, personaliseren Voorraadbeheer Ontwerp

Dit is maar een kleine greep van wat wij voor u kunnen betekenen, van niks tot iets moois.

036 531 11 35 | www.teewes.nl De Medienepost 23

PESACH 5775-2015

In veel plaatsen in Nederland wordt een gemeenschappelijke sederavond gehouden, tenzij anders vermeld op vrijdagavond 3 april:

Almere

Apeldoorn

Heemstede

Rotterdam

Synagoge Almere

uitgaande sjabbat 4 april

Synagoge Heemstede

uitgaande sjabbat 4 april

o.l.v. rabbijn Stiefel

Synagoge Apeldoorn

o.l.v. rabbijn Shmuel Spiero

Synagoge Rotterdam

[email protected]

[email protected]

[email protected]

[email protected]

Amstelveen

Arnhem

Leeuwarden

Utrecht

Snoge Amstelveen

bij een lid thuis

uitgaande sjabbat 4 april

Synagoge Utrecht

[email protected]

026 - 840 34 94

Synagoge Leeuwarden

[email protected]

[email protected]

Amsterdam

Den Haag

Snoge Amsterdam

Synagoge Den Haag

[email protected]

Utrecht Maastricht

o.l.v. rabbijn Katzman

Synagoge Maastricht

uitgaande sjabbat 4 april

[email protected]

o.l.v. Rabbijn Schapiro

o.l.v. en p/a rabbijn Heintz

[email protected]

[email protected]

Nijmegen

Zeeland

vrijdagavond 3 april en

Synagoge Middelburg

uitgaande sjabbat 4 april

[email protected]

Amsterdam Israelis & tourists

Enschede

Hilton Amsterdam

Synagoge Enschede

[email protected]

[email protected]

Amsterdam

Groningen

o.l.v. en p/a rabbijn Levine

studenten & young prof.

Synagoge Groningen

[email protected]

Locatie Zuidas

[email protected]

o.l.v. rabbijn Yanki Jacobs

vrijdagavond 3 april en

Zwolle Synagoge Zwolle [email protected]

[email protected]

Tijdig aanmelden is noodzakelijk en er zijn kosten verbonden aan deelname. Staat jouw plaats er niet bij en wil je weten waar bij jou in de buurt een sederavond wordt gehouden? Neem contact op met het Interprovinciaal Opperrabbinaat: 020-301 84 95 | [email protected] of kijk op de website van het NIK: www.nik.nl