5 virussen, spam, en spyware

5 virussen, spam, en spyware Het is de droom van Bill Gates, de topman van computerbedrijf Microsoft, dat in elk huisgezin een computer te vinden is, liefst met een besturingssysteem van zijn bedrijf. Het ziet er de laatste jaren meer en meer naar uit dat deze droom in vervulling aan het gaan is. De prijzen van computers en van (breedband) internetverbindingen zijn op het niveau gekomen dat ze voor bijna iedereen betaalbaar zijn geworden. Al vanaf de lagere school worden kinderen bewust opgevoed met de pc. Zelfs senioren kunnen zich tegenwoordig onder begeleiding wegwijs laten maken in de wondere wereld van de computer. Tot zover het mooie gedeelte van het verhaal. Helaas is er ook een nadeel aan dit fenomeen. Immers wanneer je bijvoorbeeld een TV koopt, dan zet je die TV neer in de woon- of slaapkamer, en je gaat er van uit dat de TV zonder problemen zijn televisiebeelden op je loslaat. Je denkt er niet bij na, en dat is ook niet nodig, hoe die beelden vanuit de verschillende studio's tot bij jou op het scherm geraken. Deze manier van werken wordt ook vaak toegepast bij een computersysteem. Het wordt uitgepakt, krijgt een mooie plaats op de bureau van papa, mama of de kinderen, en ze gaan er van uit dat de computer zijn werk doet, dat ze steeds zonder problemen kunnen werken en surfen. Helaas verschilt een computersysteem op het gebied van onderhoud nogal veel met de doorsnee huis-, tuin- en keukenapparaten, vooral wanneer die computer aangesloten is op het wereldwijde netwerk van computers dat men het internet noemt. Dit internet is een enorme bron van informatie voor klein en groot, maar helaas biedt hetzelfde internet ook aan personen met minder goede bedoelingen een handig werkinstrument! Virussen maken handig gebruik van het wereldwijde computernetwerk om zich te verspreiden onder nietsvermoedende computersystemen. Vaak maken deze virussen gebruik van veiligheidslekken die in een besturingssyteem als Windows worden gevonden. En dat is nu net het grote verschil tussen een pc en een doorsnee huishoudapparaat: een pc vergt regelmatig onderhoud! Wanneer je een internetabonnement aanschaft krijg je bijna altijd automatisch een of meerdere email adressen toegewezen. Hoe meer mensen op het internet aangesloten zijn, hoe meer email adressen in gebruik zijn, en hoe groter de potentiele doelgroep voor reclameboodschappen. Er bestaan daarom programma's die zich, als een virus, op een onbeschermde pc nestelen en proberen zo veel mogelijk email adressen te verzamelen. Dezelfde pc's kunnen ook gebruikt worden om deze boodschappen naar de verzamelde adressen te sturen. Zo zie je maar dat het in huis halen van een computer en/of een internetverbinding ook een deel verantwoordelijkheid met zich meebrengt. Het is geen TV of microgolf die je op een plek neerzet en waar je weinig of geen onderhoud aan hebt.

5.1 Virussen Regelmatig wordt het internet overstelpt met allerhande verschillende virussen. Namen als Bagle, Netsky, Mydoom, Nimda, etc zullen bij de meeste inernetgebruikers wel een belletje doen rinkelen. We zullen in deze tekst proberen te achterhalen wat een virus juist is, welke schade het kan aanrichten, en wat je er tegen kan doen. Immers ook hier geldt de gouden regel “Voorkomen is beter dan genezen”. Een computer die zonder enige vorm van virusbescherming op het internet wordt aangesloten is Module C3, Sessie 7

Beveiliging (virussen, spam, spyware)

Pagina 1/14

tegenwoordig een vogel voor de kat. Binnen de kortste keren zal de computer door automatische scripts gescand worden op veiligheidslekken, en indien die gevonden worden zal er vaak ook getracht worden deze te misbruiken. Volgens onderzoekers van het ISC (Internet Storm Center) duurt het gemiddeld slechts 20 minuten voor een ongepatchte en onbeschermde computer op het internet door enige vorm van malware besmet wordt. (http://www.tweakers.net/nieuws/33895/)

5.1.1 Wat is een virus? Een virus is een programma dat zich op je computer nestelt zonder dat je het weet, en dat zich zal (proberen te) verspreiden naar andere computers. Eenvoudige virussen doen niet meer dan steeds maar kopieën maken van zichzelf op hetzelfde systeem tot alle beschikbare systeembronnen zijn uitgeput. Dit soort virussen is relatief onschadelijk, maar er zijn ook andere soorten die wel enorme schade kunnen aanrichten. Denk dan bijvoorbeeld aan virussen die zich naar alle computers in (jouw) netwerk trachten te verspreiden door een aantal beveiligingen te omzeilen. Virussen hebben vaak schadelijke bijwerkingen voor het systeem waarop ze geïnstalleerd zijn. Zo zijn er bijvoorbeeld virussen die gegevens op je harde schijf veranderen of wissen zonder dat je dat weet. Stel je voor dat je een virus op je PC krijgt dat zomaar willekeurig getallen gaat aanpassen in de aanwezige rekenbladen op je systeem. Als je dan geen goede back-ups hebt van je gegevens ben je ze voorgoed kwijt, en kan je al het werk opnieuw doen. Je weet immers niet precies welke willekeurige data door het virus veranderd is. Of stel je voor dat in een bedrijfsomgeving zoveel virusmails binnenkomen dat de mailserver het begeeft. Op die manier zou een bedrijf wel eens een belangrijk order van een grote klant kunnen mislopen, of andere cruciale informatie niet of te laat kunnen ontvangen.

5.1.2 Hoe zijn virussen ontstaan? In de jaren 80 kwamen enkele programmeurs tot de ontdekking dan gebruikers hun software zonder hun toestemming kopieerden. Als reactie hierop schreven zij een stukje software dat zich op elke illegaal gekopieerde schijf nestelde en een copyright boodschap liet zien aan de gebruikers van de gekopieerde software. Dit is het prille begin van de computervirussen. Vandaag de dag verspreiden virussen zich massaal over het internet in enkele uren tijd, en halen op die manier vaak het wereldnieuws.

5.1.3 Soorten virussen 5.1.3.1 Trojaanse paarden (trojans) Dit zijn programma's die andere dingen doen dan ze beloven te doen. Denk hierbij aan het paard van Troje uit de Griekse mythologie. (Het verhaal vind je beknopt terug op de volgende website: http://ancienthistory.about.com/cs/troyilium/a/trojanwar_4.htm). Zo waren er rond de eeuwwisseling een aantal programma's in omloop die zich voordeden als patch voor de millennium bug, maar die in werkelijkheid de inhoud van je harde schijf wisten bij het uitvoeren. Een andere soort trojans zijn de zogenaamde backdoor trojans. Dit zijn programma's die het mogelijk maken om de controle over de geïnfecteerde PC over te nemen via het internet. Op die manier kan een virusschrijver op korte tijd controle krijgen over een hele reeks van computers. Men noemt de netwerken van besmette computers ook wel eens zombie netwerken. Deze netwerken worden bijvoorbeeld gebruikt om spam te versturen, of om bepaalde georganiseerde Module C3, Sessie 7


Pagina 2/14

aanvallen op te zetten tegen specifieke doelwitten op het internet (bijvoorbeeld de website van een bepaalde fabrikant). 5.1.3.2 Wormen Wormen zijn virussen die geen drager zoals een bootsector of macro nodig hebben om actief te zijn. Het zijn op zichzelf staande programma's die zich repliceren en verspreiden via communicatiekanalen tussen verschillende computers. Een voorbeeld hiervan is het Loveletter virus dat zich verspreidt via email. Verder zullen deze virussen vaak ook schade toebrengen aan de computer waarop ze actief zijn. 5.1.3.3 virus hoax Een virus hoax is niet echt een virus in de normale zin van het woord, maar kan evengoed schade aanrichten, al zal die niet altijd leiden tot gegevensverlies. Een virus hoax is eigenlijk een vals bericht waarin vermeldt staat wat een gebruiker moet doen om een zogenaamd virus of beveiligingslek te dichten. Vaak gaat het om emails met een van volgende kenmerken: • • • • • •

het waarschuwt je voor een nieuw, gevaarlijk virus het vraagt je om bepaalde emails niet te lezen (vb als het onderwerp “budweiser frogs” is) het doet zich voor als een bericht van een groot bedrijf als Microsoft, IBM, ... het laat je geloven dat het virus een onrealistische taak zal uitvoeren het maakt gebruik van technische termen om onwetende gebruikers om de tuin te leiden het vraagt je om het bericht naar zo veel mogelijk mensen verder te sturen

Wanneer je een email ontvangt die je vraagt om hem door te sturen naar zo veel TIP! mogelijk mensen, verwijder deze dan zonder meer. In de meeste gevallen gaat het gewoon om een nutteloos bericht. Een voorbeeld is het bericht dat je een gratis GSM zal ontvangen als je een bepaalde email doorstuurt naar 10 mensen uit je adresboek en een kopie stuurt naar een bepaald email adres van de zogenaamde fabrikant. Andere voorbeelden van valse virussen kan je vinden op volgende weblokaties: http://www.symantec.com/avcenter/hoax.html http://hoaxbusters.ciac.org/HBHoaxIndex.html http://vil.mcafee.com/hoax.asp http://www.nepwaarschuwing.nl/ Wanneer vele mensen deze valse berichten doorsturen naar al hun contactpersonen in het adresboek dan krijg je hetzelfde effect als wanneer een worm zich via het netwerk zal verspreiden. Mailservers raken overbelast, en er is een hoop onnodig verkeer op het internet. En dit alles zonder dat er ook maar 1 lijn computercode aan te pas komt. Een ander nadeel is dat een virus hoax geen echt virus is, en dan ook niet als dusdanig herkend wordt door een virusscanner.

5.1.4 Hoe besmet een virus je PC? Een virusprogramma moet uitgevoerd worden op een PC alvorens het zich op het systeem kan nestelen. Er zijn verschillende manieren waarop een virus dit kan bewerkstelligen, door zich bijvoorbeeld in een ander programma te nestelen, of door zich te nestelen in code die Module C3, Sessie 7


Pagina 3/14

automatisch wordt uitgevoerd in bepaalde situaties. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het openen van een email in Outlook (Expres). Om het voorbeeldvenster van de email op te bouwen worden er verschillende stukken code uitgevoerd. Als een virus de kans heeft om zich binnen deze code te nestelen, dan kan het je systeem besmetten. Er zijn verschillende mogelijke manieren waarop een virus op je PC terecht kan komen. Een eerste manier is via het internet. Bestanden die je van het internet afhaalt kunnen besmet zijn met een virus. Ook webpagina's kunnen gebruik maken van niet-gedichte gaten van Internet Explorer om een virus te installeren. Programma's die je uitvoert kunnen besmet zijn met een virus. Elk programma is dus een potentieel risico voor je computer. Verder is e-mail vandaag een erg populair kanaal voor het verspreiden van virussen. Zelfs documenten en rekenbladen kunnen besmet zijn met een macro-virus dan zich zal proberen te verspreiden naar andere documenten. En tenslotte kan elk opslagmedium virusdragers bevatten (bootsector, bestanden). 5.1.4.1 Bootsector Bootsectorvirussen zijn het oudst. Het gaat hier over programma's die zich nestelen op de bootsector van de harde schijf in een computersysteem. De bootsector bevat normaal gezien een bootloader die de kernel van het besturingssysteem zal starten. Een bootsector virus zal dit programma verplaatsen, en zichzelf op de plaats van de bootloader installeren. Het virus wordt dus enkel actief wanneer het systeem (her)opgestart wordt. Bootsector virussen vindt je tegenwoordig niet vaak meer terug, maar oudere bootsector virussen die ontwikkeld werden voor DOS kunnen er wel voor zorgen dat bij infectie een modern besturingssysteem niet meer opgestart kan worden. Het enige wat je dan kan doen is opstarten van een ander medium (floppy, cd, andere schijf) om het virus te verwijderen. 5.1.4.2 Parasieten Dit soort virussen hecht zich aan uitvoerbare programma's om zich op die manier actief te kunnen maken. Wanneer je een dergelijk programma start, zal eerst het virus uitgevoerd worden, en daarna het eigenlijke programma, zodat het voor de gebruiker lijkt alsof enkel het programma is uitgevoerd. Het besturingssysteem ziet het virus als onderdeel van het programma dat door de gebruiker werd gestart, en het virus zal dan ook dezelfde rechten krijgen als het programma. Daarom is het aangeraden dat dagdagelijkse gebruikers beter niet met administrator rechten werken op een computer. Helaas krijg je bij de installatie van Windows standaard volledige toegang tot het systeem, en kan elk programma dat je wenst uit te voeren, met of zonder virus, alle mogelijkheden om het systeem eventueel om zeep te helpen. Dit soort virussen zijn altijd zeer populair geweest, en zijn dan vandaag nog steeds. Met behulp van het internet krijgen dit soort virussen ook steeds meer kans om zich te verspreiden op steeds meer systemen die zich aansluiten op het internet. Het enige wat een parasiet moet doen is wachten tot een nietsvermoedende gebruiker op een uitvoerbaar bestand klik, om zich vervolgens zonder problemen (de meeste Windows gebruikers hebben toch administrator rechten) op het systeem te nestelen. 5.1.4.3 Macro Macrovirussen maken gebruik van macro's, zoals de naam al laat vermoeden. Macro's zijn stukken code die zich in bestanden bevinden en die automatisch uitgevoerd worden. Veel officeprogramma's maken bijvoorbeeld gebruik van macro's. Een macrovirus is een macro die zichzelf Module C3, Sessie 7


Pagina 4/14

kan kopiëren en zich in andere, gelijkaardige bestanden kan nestelen. Het doet dit door zich bij het uitvoeren te nestelen in de automatische opstartprocedure van Windows. Elk ander office bestand dat daarna geopend wordt, wordt dan besmet door dit virus. Omdat dit soort documenten vaak uitgewisseld wordt tussen verschillende gebruikers zal het virus zich gemakkelijk kunnen verspreiden. 5.1.4.4 Email virussen Als je een doorsnee gebruiker vraagt welke virussen hij kent, zullen meestal virussen genoemd worden die zich via email verspreid hebben (melissa, love bug, ...). Email is immers vandaag de belangrijkste bron van virusverspreiding. Vroeger, toen alle bestandsuitwisseling nog via floppy's of cd's verliep konden virussen zich slechts langzaam verspreiden. Bedrijven konden ook de verspreiding van virussen tegengaan door alle binnenkomende en uitgaande gegevensdragers op virussen te scannen. De komst van het internet, en email ondermijnen deze manier van werken omdat ze het uitwisselen van bestanden voor iedereen op een eenvoudige manier toegankelijk maakt. Op die manier kunnen conventionele virussen zich een stuk sneller verspreiden, maar het biedt ook de kans voor nieuwe virussen die gebruik maken van de specifieke mailfuncties om zich te verspreiden. Vaak denken gebruikers dat ze veilig zijn voor virussen in hun email zolang ze van de attachements afblijven, en enkel de inhoud van de mail lezen. Niets is echter minder waar. Er zijn immers email virussen in omloop waarbij het al voldoende is om het bericht te openen, of weer te geven in de voorbeeldweergave om de besmetting te activeren. Dit is gelukkig alleen maar waar bij de email programma's Outlook en Outlook Expres, in combinatie met een bepaalde versie van Internet Explorer. Het up-to-date houden van je computersysteem is dus essentieel om dit risico tot een minimum te beperken. De meest succesvolle virussen vandaag zijn virussen die zich automatisch verspreiden via email. Wanneer de gebruiker op een attachement klikt met een dergelijk virus, dan wordt een script geactiveerd dat het virus gaat verspreiden naar een aantal (meestal alle) contactpersonen uit het adresboek van de gebruiker. Op die manier ontstaat een kettingreactie van mails. Het grote risico bij email virussen zijn de attachements. Elk document, programma of eender welk aanhangsel in een email kan geïnfecteerd zijn met een virus. Helaas is de uitwisseling van bestanden via email tegenwoordig enorm populair omdat het zo eenvoudig is. Een van de maatregels die Microsoft heeft genomen om het virussen in attachements moeilijker te maken is het standaard niet tonen van attachements die mogelijk een virus kunnen bevatten. Helaas geldt dat voor bijna alle mogelijke attachements, dus wanneer deze optie aanstaat zal de gebruiker bijna geen attachements te zien krijgen, zelfs niet diegenen die wel goed zijn en waar hij op zit te wachten. Meestal duurt het dan ook niet lang voor deze optie door de gebruiker terug uitgeschakeld wordt. 5.1.4.5 Internet virussen Op het internet is een schat aan informatie terug te vinden, en steeds meer mensen maken thuis gebruik van het internet. Maar de schaduwzijde is dat ook virussen een eenvoudig kanaal hebben om snel een hele hoop mensen te bereiken. Een programma of document toevoegen aan een email kan tegenwoordig bijna iedereen, net zoals het uitvoeren van deze programma's of het openen van deze documenten wanneer die via email binnengehaald worden. Ook kan iedereen Module C3, Sessie 7


Pagina 5/14

die een eigen website heeft, en dat zit vaak standaard in het pakket van de internetaansluiting, willekeurige bestanden op deze website plaatsen, die anderen dan weer kunnen downloaden. De parasiet-virussen kunnen op die manier welig tieren op het internet. Maar de macro-virussen hebben nog het meeste baat bij de populariteit van het internet. Hoe vaak opent een gebruiker niet een document dat beschikbaar is op het internet om daarin de informatie te zoeken die hij nodig heeft. Er hoeft maar 1 besmet document tussen te zitten en de sneeuwbal is aan het rollen... Het bezoeken van een bepaalde webpagina kan zelfs al voldoende zijn om besmet te worden met een virus. Je hoeft hiervoor niet eens een bestand of toepassing te openen. Immers, op het internet wordt gebruik gemaakt van een aantal script-talen die misschien wel op de achtergrond programma's gaan installeren terwijl jij als nietsvermoedende gebruiker rustig de webpagina aan het lezen bent. Html is de standaar scripttaal van het internet. Html code kan zelf geen virus bevatten, maar kan wel code bevatten die automatisch een bestand kan openen of toepassingen starten waarin wel een virus verstopt kan zitten. Daarnaast heeft Microsoft het ActiveX mechanisme uitgevonden, om applicaties te ontwikkelen voor gebruik op het internet. Deze programma's hebben toegang tot de PC waarop ze worden uitgevoerd, en vormen dan ook een potentieel risico. Het gebruik van digitale handtekeningen voor dit soort toepassingen biedt al deels een oplossing voor dit probleem. Maar zodra een gebruiker met administrator rechten een ActiveX toepassing uitvoert (ondertekend of niet) is er een potentieel veiligheidsrisico. Verder bestaan er op het internet java applets, dat zijn kleine programma's die in een aparte ruimte in het geheugen worden uitgevoerd, en daar ook geen kwaad kunnen doen. Als er al een kwaadwillige java applet zou zijn, dan is het een trojan, die iets anders doet dan hij doet voorschijnen. Anders is het gesteld met Java toepassingen en Javascript. De eerste is een programma dat geschreven is in de java taal, en dus net als eender welk ander programma viruscode kan bevatten. En Javascript is een scripttaal die gebruikt kan worden op webpagina's om bepaalde zaken automatisch te laten verlopen, wat dus zeker een bepaald risico inhoudt. Hetzelfde geldt trouwens ook voor VBScript. Backdoor Trojans maken ook handig gebruik van het internet. Het zijn programma's die monitoren wanneer de geïnfecteerde PC op het internet actief wordt, en die dan de mogelijkheid bieden aan de ontwerper van de trojan om van op afstand zaken uit te gaan spoken op de geïnfecteerde computer. De meest bekende backdoor trojans zijn Subseven en BackOrifice.

5.1.5 Bescherming tegen virussen Er zijn een aantal eenvoudige maatregelen om je te beschermen tegen virussen, en je zo een hoop ellende te besparen. 5.1.5.1 Algemene maatregelen •

•

Als eerste maatregel moet je er voor zorgen dat je als gebruiker goed geïnformeerd bent dat je risico loopt wanneer je bestanden uitwisselt met anderen, hetzij via een medium als diskette, cd, etc, hetzij via het internet. Installeer anti-virus software op je computer, en zorg er voor dat de virusdefinities regelmatig vernieuwd worden. De meeste programma's hebben de optie om on-access

Module C3, Sessie 7


Pagina 6/14

•

bestanden te scannen, dat wil zeggen, wanneer een bestand geraadpleegd wordt zal het eerst gescand worden door de virusscanner. Voor prive gebruik kan je op het internet gratis versies vinden van (commerciele) antivirus programma's. Maak regelmatig back-ups van je persoonlijke bestanden en indien gewenst ook van je besturingssysteem met zijn software. Op die manier kan je relatief snel je data recupereren indien je systeem ooit besmet raakt met een destructief virus.

5.1.5.2 Email maatregelen •

• •

Hou je aan een aantal standaard regels wanneer je email berichten leest. Nooit zomaar bestanden openen die je via email toegestuurd krijgt, en die mogelijk een virus bevatten. Zelfs niet als de afzender je beste vriend is. Er zijn namelijk virussen die het afzenderadres van een email veranderen, en die dus eigenlijk helemaal niet door de persoon in kwestie gestuurd zijn. Gebruik een andere email client dan Outlook en Outlook Express. Er zijn op het internet voldoende alternatieven te vinden. (bijvoorbeeld Thunderbird van Mozilla). Indien mogelijk, blokkeer potentieel gevaarlijke bestanden op de mailserver. Ook bestanden met dubbele extensies kunnen best al op de mailserver geblokkeerd worden.

5.1.5.3 Internet maatregelen •

• • •

•

Probeer, indien mogelijk, de computers die op het internet surfen te scheiden van de computers waarop de andere activiteiten plaatsvinden. Hierdoor verhinder je dat een geïnfecteerde internet PC je hele netwerk om zeep helpt. Wanneer je op het internet surft, doe dat dan als een gebruiker met beperkte rechten. Een programma kan zich dan niet zonder meer zomaar op het systeem nestelen. Maak gebruik van firewalls en routers. Een firewall laat enkel toegestaan verkeer door van en naar het internet, en een router controleert het verkeer van en naar het internet. Beveilig je webbrowser zodat schadelijke code niet zomaar uitgevoerd kan worden. Schakel bijvoorbeeld javascript en ActiveX uit in de webbrowser, of laat tenminste een waarschuwing verschijnen indien dergelijke code uitgevoerd. Gebruik eventueel een alternatieve browser. Momenteel is bijvoorbeeld Mozilla Firefox heel populair als alternatief voor Internet Explorer.

5.2 Spam 5.2.1 Wat is spam? Spam zijn ongevraagde, meestal commercieel getinte emails of nieuwsgroep berichten. Voorbeelden zijn emails waarin medicijnen (viagra, prozac, ...) worden verkocht, of waarin (porno)websites worden aanbevolen. Een fenomeen dat de laatste tijd ook de kop opsteekt is het versturen van racistische boodschappen en propaganda. Spam kan onderverdeeld worden in 2 groepen. Usenet spam is een bericht dat naar verschillende nieuwsgroepen tegelijk verstuurd wordt. Het is bedoeld voor mensen die vaak nieuwsgroepen lezen, maar zelden of nooit iets sturen. Spam zorgt voor vervuiling van deze nieuwsgroepen. Een tweede vorm van spam is email spam, waarbij naar een heel aantal email adressen berichten worden verstuurd. Spammers verzamelen hun email adressen op allerlei verschillende manieren. Ze doorsnuffelen nieuwsgroepen op zoek naar berichten waarin email adressen vermeld staan, of Module C3, Sessie 7


Pagina 7/14

doorzoeken websites naar email adressen, of ze kopen lijsten van email adressen van bepaalde firma's die deze te koop aanbieden. Een andere mogelijkheid is het verzamelen van adressen door gebruik te maken van computers die besmet zijn met trojans, en die dus van op afstand bediend en gebruikt kunnen worden. Deze computers worden vaak ook gebruikt voor het opzetten van een mailserver voor het versturen van spamberichten. De term spam zou afkomstig zijn van een lied van Monty Python volgens sommigen, ofwel van het product 'spam' (soort van ontbijtvlees).

5.2.2 Vissen (phishing) Iets wat je tegenwoordig ook vaak tegenkomt tussen de spam berichten zijn de zogenaamde phishing advertenties. Dit zijn advertenties waarin bijvoorbeeld klanten van een bepaalde bank (Citibank is heel populair) gevraagd wordt om hun persoonlijke gegevens van internetbankieren te bevestigen via een website. Deze website lijkt als 2 druppels water op de officiele website van de bank, maar is in werkelijkheid NIET van de bank afkomstig. Je begrijpt dat wanneer je de gevoelige gegevens via een dergelijke website hebt ingevoerd je wel eens bedrogen zou kunnen uitkomen. Phising is dus het 'vissen' achter gevoelige informatie als kredietkaartnummers, pc-banking gegevens en dergelijke, door het namaken van websites van grote banken.

5.2.3 Bescherming tegen spam Het is niet zo eenvoudig om je tegen spam te beschermen, hoewel er al wel een wetgeving rond dit fenomeen in de maak is, en zelfs al in delen van de Verenigde Staten actief wordt gebruikt. Voorkomen is steeds belangrijker dan genezen. Geeft dus niet te snel je email adres vrij op eender welke manier. Of zorg er voor dat je 2 email adressen hebt, eentje dat je gebruikt wanneer je een email adres moet invullen op een website, en een ander adres dat je gebruikt voor communicatie met je vrienden, collega's etc. Een tweede manier om spam te vermijden is het gebruik maken van mogelijke (spam)filters van je email programma. Je kan bijvoorbeeld filteren op bepaalde woorden in een email bericht, of gebruik maken van gespecialiseerde spamfilters binnen je email programma. Een aantal aanbieders van gratis email accounts, zoals hotmail, voorziet zijn gebruikers reeds standaard van een aantal spamfilters. Een meer agressieve aanpak is het melden van spammers bij de ISP waarlangs de spam mails verstuurd worden. Het is echter niet altijd even gemakkelijk om te achterhalen van waar een bepaald bericht is verstuurd, en dan moet de ISP ook nog bereid zijn om de verstuurder van de spam mails op de vingers te tikken of om hem helemaal af te sluiten van het internet. De meeste grote ISPs hebben hier niet zo'n probleem mee, maar de kleinere doen vaak wat minder moeite. Laat je ook niet vangen door zinnen als “Klik hier om van deze mailinglijst verwijderd te worden”, want vaak krijg je dan net het tegenovergestelde effect. De spammer weet dan immers dat jouw adres een geldig email adres is, omdat je hebt gereageerd op zijn email. Hij kan dan jouw geldig adres bijvoorbeeld doorverkopen aan andere spammers als zijnde een 'goed' adres. En tenslotte is er ook nog de onverschillige aanpak, waarbij je spam beschouwt als iets wat bij het dagelijkse leven hoort. Als je een spam mail ontvangt gooi je die gewoon weg, zonder je er druk om te maken. Module C3, Sessie 7


Pagina 8/14

5.3 Spyware 5.3.1 Wat is spyware? Spyware of Adware is software die op de achtergrond allerhande informatie verzameld over de gebruiker(s) van het systeem waarop het is geïnstalleerd, meestal voor commerciële doelen. Vaak worden dit soort programma's gebundeld met freeware of shareware software die je gratis van het internet kan afhalen. Een heel goed voorbeeld is het populaire filesharing programma kazaa. Eenmaal als de spyware-software geïnstalleerd is zal het de (internet)activiteit van de gebruikers in het oog houden en informatie over het surfgedrag doorsturen naar iemand op het internet. Buiten het monitoren van het surfgedrag kunnen spyware programma's ook op zoek gaan naar email adressen die op het systeem aanwezig zijn, of naar paswoorden en credit card informatie van de verschillende gebruikers. Spyware leunt dan ook heel dicht aan bij de eerder beschreven trojaanse paarden, omdat het meestal, vaak zonder het medeweten van de gebruiker, gebundeld wordt met andere software. Andere spyware zal dan weer trachten de startpagina van de internet browser te veranderen. Als je dus steeds weer diezelfde vreemde website te zien krijgt bij het opstarten van je webbrowser, dan wordt het tijd om eens te controleren op spyware. Spyware maakt gebruik van de systeembronnen van het geïnfecteerde computersysteem, en kan daardoor zorgen dat het systeem onstabiel wordt. Verder steelt het ook een deel van de internet bandbreedte door op regelmatige basis informatie te versturen naar bronnen op het internet over informatie die het verzameld heeft. Een aantal spyware programma's kunnen zich zelfs zo diep nestelen dat ze bij het verwijderen een deel van de netwerkfunctionaliteit van Windows beschadigen, waardoor het niet meer mogelijk is op het internet te geraken. Vaak wordt de gebruiker bij freeware of shareware programma's in de Licensing agreement wel gewaarschuwd dat met het programma spyware wordt meegeleverd, maar niet iedereen leest dit altijd, en vaak wordt de boodschap ook op een zo onduidelijk mogelijke manier in de tekst vervat.

5.3.2 Spyware herkennen Vaak is spyware op een computersysteem vrij eenvoudig te ontdekken. Helaas is dat niet waar voor alle varianten, er zijn programma's die heel moeilijk te achterhalen zijn, en die vaak ook niet erg eenvoudig te verwijderen zijn. Daarom kan je best gebruik maken van software pakketten die gespecialiseerd zijn in het opsporen en verwijderen van deze ongewenste gasten. Enkele symptomen van een spyware-infectie: Je computer heeft een eigen wil Spyware maakt gebruik van de systeembronnen die aanwezig zijn. Wanneer je niets aan het doen bent op je computer, maar de harde schijf vertoont regelmatig toch activiteit, en je merkt dat de processor en het geheugen soms even in gebruik zijn zonder reden, dan heb je grote kans dat een programma op de achtergrond vanalles aan het uitspoken is. Een trage computer Een computer kan traag zijn omwille van verschillende redenen. Maar als je regelmatig op je systeem werkt, en je merkt ineens dat hij merkbaar trager is dan normaal, dan is het tijd om aan de alarmbel te trekken en je systeem eens grondig te onderzoeken.

Module C3, Sessie 7


Pagina 9/14

Verdachte email berichten Wanneer je een aantal berichten in je mailbox krijgt als antwoord op emails die je zelf niet hebt verstuurd, dan is waarschijnlijk op de achtergrond een programma actief dat gebruik maakt van jouw computer (en jouw email adres) om spam te versturen. Externe aanwijzingen Er zijn programma's die de toetsaanslagen op het toetsenbord onderscheppen en bewaren. Op die manier kunnen eenvoudig paswoorden en zelfs gegevens over credit kaarten die je on-line gebruikt gestolen worden. Wanneer er vreemde dingen gebeuren met bijvoorbeeld je PC banking toepassing, dan is het de hoogste tijd om je computersysteem eens aan een grondige controle te onderwerpen.

5.3.3 Spyware verwijderen Wanneer je er zeker van bent dat je systeem geinfecteerd is met een spyware programma kan je best de verbinding met het internet van dit toestel verbreken. Trek desnoods de netwerkkabel uit het toestel om te vermijden dat het programma nog langer ongewenst data naar het internet kan sturen. Sommige spyware programma's kunnen op een eenvoudige manier verwijderd worden door gewoon het programma te desinstalleren via de optie “software” in het configuratiescherm. Maar zoals reeds eerder aangehaald kan spyware het best opgespoord en verwijderd worden met behulp van gespecialiseerde programma's. Gelukkig voor de vele computergebruikers worden de meeste van deze programma's gratis ter beschikking gesteld door de producenten. Merk op dat spyware scanners niet hetzelfde zijn als virusscanners. Vaak zal een virusscanner een aantal spyware programma's wel herkennen, en andersom komt ook wel voor. Maar het is nog altijd het best als je de beide soorten programma's naast elkaar gebruikt, zodat ze zich elk kunnen toeleggen op hun kernfuncties. Spyware scanners en virusscanners werken op een gelijkaardige manier. Beide programma's zullen de harde schijf onderzoeken en alle bestanden en folders vergelijken met een database van virussen of spyware. De gebruiker heeft dan de mogelijkheid om de ongewenste programma's te verwijderen of te verplaatsen naar een aparte ruimte op de schijf, de quarantaine. Vermits dat de scanners afhankelijk zijn van de data die aanwezig is in hun database is het noodzakelijk regelmatig deze database bij te werken via het internet. Voor je een bepaalde scanner gebruikt moet je ook weten wat het programma juist doet. Er zijn spuware scanners die bijvoorbeeld enkel zoeken naar zogenaamde key loggers, en die andere soorten spyware dus waarschijnlijk niet zullen detecteren. Er is ook nog een programma dat zich voordoet als een spyware scanner, maar dat in werkelijkheid zelf een spyware programma is. Het programma in kwestie heet SpywareNuker. Een lijst van verschillende spyware scanners kan je terugvinden op onderstaande website: http://www.intranetjournal.com/spyware/removal.html

5.3.4 Bescherming tegen spyware Om te vermijden dat jouw computersysteem geïnfecteerd kan worden door spyware programma's is vaak het gezond boerenverstand al voldoende. Als je ooit al besmet bent geweest met een Module C3, Sessie 7


Pagina 10/14

dergelijk programma, dan is de kans groot dat je er nog wel eens ooit last van zal hebben, tenzij je geleerd hebt uit je fouten en je surfgedrag hebt aangepast. 5.3.4.1 Veilig emailen Hopelijk weet je als gebruiker tegenwoordig dat het openen van emails van mensen die je niet kent, en met bedenkelijke aanhangsels een serieus risico inhoudt. In een dergelijk bericht kunnen allerlei ongewenste programma's als virussen en spyware hun ding proberen te doen. Websites die in dergelijke mails aangeprezen worden zouden bij een bezoek wel eens kunnen proberen om via scripts software op je computer te installeren, zoals de befaamde dialers. Wanneer je gebruik maakt van Outlook of Outlook Expres om email te versturen en te ontvangen, dan kan je een aantal maatregels nemen om te verhinderen dat ongewenste programma's via email op het systeem terecht komen. Zo kan je bijvoorbeeld het voorbeeldvenster uitschakelen zodat scripts en ActiveX programma's niet de kans krijgen om ongewenste zaken te doen op je systeem. Of je kan overstappen naar een alternatief mailprogramma natuurlijk. 5.3.4.2 Veilig surfen Er is een hoop informatie terug te vinden op het internet, en niet altijd is te achterhalen waar die informatie vandaan komt. Wanneer je je computer gebruikt om regelmatig 'duistere' websites te bezoeken, dan kan je best op regelmatige tijdstippen je systeem controleren op ongewenste indringers. Wees vooral op je hoede wanneer je websites bezoekt die je de hemel op aarde beloven, of die je erotische fantasieën proberen te stimuleren. Wees ook voorzichtig bij het downloaden van bestanden. Lees alle boodschappen die op het scherm verschijnen voor je zomaar op een knop drukt. Wanneer je een venster wil sluiten moet je je er ook van vergewissen dat je op de juiste X drukt, want sommige vensters tonen moedwillig een X in hun reclameboodschap om zodoende gebruikers te misleiden. Als je niet zeker bent, kan je altijd nog het venster sluiten door in de taakbalk van Windows te rechts-klikken op het desbetreffende venster en de optie “close” aan te klikken. Sommige advertenties doen zich ook voor als beveiligingswaarschuwingen. Laat je hier niet door vangen, want als je op de OK knop drukt, dan wordt je eigenlijk doorgelinkt naar een of andere (duistere) website. Een voorbeeld van een dergelijke advertentie is hieronder te zien.

Wanneer je gebruik maakt van Internet Explorer om op het internet te surfen, kan je best de volgende beveiligingsinstellingen eens nakijken. Ga daarvoor via het menu start naar het configuratiescherm, en kies daar voor de optie “Internet Opties”. Klik hierbij op het tabblad “beveiliging”, klik dan op het internet icoon, en klik dan op de knop “aangepast niveau”. Zorg ervoor da volgende opties zijn aangevinkt: • • •

ActiveX besturingselementen met handtekening downloaden: VRAGEN ActiveX besturingselementen zonder handtekening downloaden: UITSCHAKELEN ActiveX besturingselementen die niet gemarkeerd zijn als veilig initialiseren en uitvoeren: UITSCHAKELEN

Module C3, Sessie 7


Pagina 11/14

• •

Items op het bureaublad installeren: VRAGEN Starten van programma's en bestanden in een IFRAME (om videobeelden weer te geven): VRAGEN

Als je al deze instellingen hebt geactiveerd zal je gewaarschuwd worden wanneer een programma via ActiveX of op een andere manier zal uitgevoerd worden. 5.3.4.3 Anti-spyware software Net als een virusscanner die op de achtergrond controleert of je bestanden gebruikt die met een virus geïnfecteerd zijn, bestaan er ook programma's die dit doen voor spyware. Je vindt een overzicht van mogelijke softwarepakketten op onderstaande website: http://www.intranetjournal.com/spyware/preventsoft.html Je vindt er trouwens ook een lijstje van een aantal software firewalls, die je PC beschermen tegen ongewenste internet toegang van verschillende programma's. Windows XP komt trouwens standaard met een ingebouwde firewall, die toegang van buitenaf naar je PC zal blokkeren, en ook een aantal ongewenst internetverkeer van binnen naar buiten zal verhinderen. Om deze firewall te activeren ga je via het menu start naar het confoguratiescherm, je klikt daar op “Netwerkverbindingen”, en vervolgens rechts-klik je op de actieve netwerkverbinding en kies je voor de optie “eigenschappen”. Op het tabblad “Geavanceerd” kan je de firewall van Windows XP inschakelen.

5.4 Beveiligingstips Hieronder vind je een aantal tips die je kunnen helpen bij het veilig houden van je computer. 1. Installeer, gebruik en update een virusscanner op je systeem • • • •

Kies een geschikt anti-virus programma (zie http://www.claymania.com/anti-virus.html) Hou je virusdefinities up-to-date. Gebruik de scanner! Een geïnstalleerde virusscanner die uitgeschakeld wordt, doet niet wat van hem verwacht wordt. Denk er aan dat een virusscanner geen waterdichte oplossing is. Geen enkele virusscanner kan elk virus herkennen. Denk dus niet dat je 100% beschermd bent wanneer je een virusscanner op je systeem geïnstalleerd hebt.

2. Zorg ervoor dat je besturingssysteem en programma's tijdig gepatched worden Veel virussen en spyware maken gebruik van beveiligingslekken die ontdekt worden in het besturingssysteem of in toepassingen (vb Internet Explorer). Als je als gebruiker zorgt dat je tijdig de beschikbare updates voor deze programma's installeert, dan loop je al een stuk minder risico. Updates voor Windows en Office zijn te vinden op http://windowsupdate.microsoft.com en http://officeupdate.microsoft.com. 3. Gebruik alternatieven voor Internet Explorer en Outlook (Expres) Internet Explorer en Outlook (Expres) zijn zowat de meest gebruikte programma's voor het surfen op het internet en het lezen en versturen van email voor thuisgebruikers. Helaas hebben ze Module C3, Sessie 7


Pagina 12/14

in het verleden aangetoond dat het niet dadelijk de meest veilige programma's zijn. Het gebruik van andere internet browsers en email programma's kan je ook behoeden voor een aantal virussen die gebruik maken van lekken in deze software. Alternatieve browsers en email programma's: Mozilla, Netscape, Opera 4. Wees steeds op je hoede bij verdachte email, en bij het downloaden van bestanden • • • •

•

Open nooit email attachements van mensen die je niet kent Open nooit email attachements die naar jou geforward werden, zelfs niet als je de afzender kent Open nooit onbekende of niet-verwachtte email attachements, tenzij je er 100% zeker van bent dat deze bestanden wel degelijk door die persoon naar jou werden gestuurd. Doe niet mee aan het verspreiden van kettingbrieven, of viruswaarschuwingen die je niet hebt nagetrokken. Als je in een mail gevraagd wordt om het bericht door te sturen naar alle mensen in je adresboek, negeer (verwijder) die mail dan. Download nooit programma's van warez sites of via P2P programma's.

5. Configureer het besturingssysteem netjes •

•

Zorg er voor dat Windows de bestandsextensies van alle bestanden laat zien, zodat bestanden met een dubbele extensie zich niet anders kunnen voordoen dan ze zijn. Je vindt deze optie bij de “mapopties” van de Windows verkenner, op het tabblad “weergave”. Zie http://www.irchelp.org/irchelp/security/trojanext.html voor meer informatie. Schakel bestands- en printerdeling uit als je het niet nodig hebt. Als je het wel nodig hebt, zorg er dan voor dat enkel de mappen die echt op het netwerk beschikbaar moeten zijn geshared zijn, en de rest niet. Gebruik ook goede paswoorden om shares te beveiligen, en geen enkel schrijfrechten op een share indien het echt noodzakelijk is.

6. Bescherm je eigen privacy • • • • •

Gebruik nooit de 'unsubscribe' optie van een spam mail. Je bevestigt enkel aan de spammer dat jouw adres een geldig email adres is. Gebruik nooit de optie van een webbrowser om gebruikersnamen en paswoorden te onthouden en op te slaan. Dit vormt een serieus risico. Geef nooit credit kaart informatie vrij op een website die je geen 100% vertrouwt. Gebruik nooit een computer die je niet 100% vertrouwt om persoonlijke gegevens te bewaren of te versturen. Gebruik nooit een internet-cafe of een openbare internetcomputer om PC banking te doen.

7. Overige tips •

•

• •

Let op voor bestanden met een dubbele extensie. De laatste extensie is de bepalende. Een bestand met de naam britney.mp3.exe is geen mp3 (.mp3) bestand, maar een uitvoerbaar programma (.exe) Zet de opstartvolgorde in het BIOS zo, dat eerst van de harde schijf wordt gestart. Zo vermijd je dat diskettes of andere opstartmedia je systeem met virussen kunnen besmetten bij het opstarten. Maak regelmatig back-ups van belangrijke data Maak gebruik van een persoonlijke firewall op je computer

Module C3, Sessie 7


Pagina 13/14

Inhoudstafel 5 virussen, spam, en spyware..........................................................................................................1 5.1 Virussen................................................................................................................................1 5.1.1 Wat is een virus?.......................................................................................................... 2 5.1.2 Hoe zijn virussen ontstaan?..........................................................................................2 5.1.3 Soorten virussen........................................................................................................... 2 5.1.3.1 Trojaanse paarden (trojans).................................................................................. 2 5.1.3.2 Wormen................................................................................................................ 3 5.1.3.3 virus hoax............................................................................................................. 3 5.1.4 Hoe besmet een virus je PC?........................................................................................3 5.1.4.1 Bootsector............................................................................................................. 4 5.1.4.2 Parasieten..............................................................................................................4 5.1.4.3 Macro....................................................................................................................4 5.1.4.4 Email virussen...................................................................................................... 5 5.1.4.5 Internet virussen....................................................................................................5 5.1.5 Bescherming tegen virussen......................................................................................... 6 5.1.5.1 Algemene maatregelen......................................................................................... 6 5.1.5.2 Email maatregelen................................................................................................ 7 5.1.5.3 Internet maatregelen..............................................................................................7 5.2 Spam.....................................................................................................................................7 5.2.1 Wat is spam?................................................................................................................ 7 5.2.2 Vissen (phishing)..........................................................................................................8 5.2.3 Bescherming tegen spam.............................................................................................. 8 5.3 Spyware................................................................................................................................9 5.3.1 Wat is spyware?............................................................................................................9 5.3.2 Spyware herkennen.......................................................................................................9 5.3.3 Spyware verwijderen.................................................................................................. 10 5.3.4 Bescherming tegen spyware ...................................................................................... 10 5.3.4.1 Veilig emailen.....................................................................................................11 5.3.4.2 Veilig surfen....................................................................................................... 11 5.3.4.3 Anti-spyware software ....................................................................................... 12 5.4 Beveiligingstips..................................................................................................................12

Module C3, Sessie 7


Pagina 14/14

5 virussen, spam, en spyware

Recommend Documents