1
2
Inhoud Inhoud ............................................................................................................................................................................... 3 Lijst met afkortingen ........................................................................................................................................................ 5 Hoofdstuk 1: Samenvatting ............................................................................................................................................. 6 Hoofdstuk 2: Inleiding ...................................................................................................................................................... 7 2.1 Aanleiding tot deze nota ......................................................................................................................................... 7 2.2 Structuur van deze nota .......................................................................................................................................... 7 2.3 Doel van deze nota.................................................................................................................................................. 8 Hoofdstuk 3: Situering...................................................................................................................................................... 9 3.1 Vechtsportbeoefening in Vlaanderen ..................................................................................................................... 9 3.2 Risicovechtsporten ................................................................................................................................................ 10 3.3 Decreet van de Vlaamse overheid inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening ......................... 11 3.3.1 Medisch Verantwoorde sportbeoefening ................................................................................................................................................ 11 3.3.2 Ethisch Verantwoorde sportbeoefening .................................................................................................................................................. 11
3.4 Wettelijk, politiek en organisatorisch kader ......................................................................................................... 12 3.4.1 Decreet MEVS van 13 juli 2007 ................................................................................................................................................................ 12 3.4.2 Decreet Vlaamse Sportfederaties van 13 juli 2001 ................................................................................................................................. 13 3.4.3 Vechtsportorganisaties ................................................................................................................................................................................ 13 3.4.4 Sport voor Allen - beleid ............................................................................................................................................................................ 17
3.5 Beleidsvisie ............................................................................................................................................................ 17 3.5.1 Uit het Vlaams Regeerakkoord van 15 juli 2009 .................................................................................................................................... 17 3.5.2 Uit de beleidsnota Sport 2009 - 2014 ....................................................................................................................................................... 18 3.5.3 Uit Vlaanderen in Actie – Pact 2020: Warme samenleving – Gezonde sportbeoefening .............................................................. 18 3.5.4 Uit de beleidsbrief Sport 2011 - 2012....................................................................................................................................................... 18 3.5.5 Uit de managementovereenkomst departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media 2011 - 2015...................................................... 19 3.5.6 Uit de intentieverklaring van 25 oktober 2010 ....................................................................................................................................... 19
3.6 Conceptnota Actieplan Gezond Sporten............................................................................................................... 19 3.7 Opleiding van de omkadering van beoefenaars van risicovechtsporten .............................................................. 19 3.7.1 Opleiding voor sportieve begeleiders: ‘trainers en coaches’ ................................................................................................................. 20 3.7.2 Opleiding voor verzorgers/begeleiders ................................................................................................................................................... 20
3.8 Vaststellingen omtrent de Vlaamse (risico-)vechtsportwereld ............................................................................ 21 Hoofdstuk 4: Probleemstelling ...................................................................................................................................... 22 4.1 Medisch verantwoord sporten ............................................................................................................................. 22 4.2 Ethisch verantwoord sporten................................................................................................................................ 24 4.3 Mogelijke evolutie................................................................................................................................................. 25 4.4 Ten slotte .............................................................................................................................................................. 25 Hoofdstuk 5: Voorgeschiedenis ..................................................................................................................................... 26 3
Hoofdstuk 6: Doelstellingen advies ............................................................................................................................... 28 Hoofdstuk 7: Adviesbepaling ......................................................................................................................................... 29 7.1 Aanbevelingen Rondetafelconferentie Vechtsporten .......................................................................................... 29 7.1.1 Algemeen ....................................................................................................................................................................................................... 29 7.1.2 Omkadering en vorming ............................................................................................................................................................................. 29 7.1.3 Structuren ...................................................................................................................................................................................................... 29
7.2 Alternatieven van aanpak ..................................................................................................................................... 30 7.2.1 Gesteund op regelgeving ............................................................................................................................................................................ 30 7.2.2 Alternatieven voor regelgeving .................................................................................................................................................................. 30 7.2.3 Experimenteel project ‘Risicovechtsportplatform Vlaanderen’........................................................................................................... 31
7.3 Advies .................................................................................................................................................................... 32 7.3.1 Op korte termijn .......................................................................................................................................................................................... 32 7.3.2 Op middellange termijn .............................................................................................................................................................................. 35 7.3.3 Op lange termijn .......................................................................................................................................................................................... 35
Hoofdstuk 8: Stappenplan ............................................................................................................................................. 36 Hoofdstuk 9: Bijlagen ..................................................................................................................................................... 37 Bijlage 1: 13 juli 2007: Decreet van de Vlaamse overheid inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening MEVS ........................................................................................................................................................................... 37 Bijlage 2: Expertencommissie Risicovechtsporten ...................................................................................................... 38 Bijlage 3: Voorstel van Generieke Richtlijnen ............................................................................................................. 41 Bijlage 4: Voorstelling VGR aan risicovechtsportfederaties ........................................................................................ 44 Bijlage 5: Advies SARC – Vlaamse Sportraad .............................................................................................................. 45 Bijlage 6: Rondetafelconferentie Vechtsporten: algemene vaststellingen................................................................. 46 Bijlage 7: Rondetafelconferentie Vechtsporten: aanbevelingen ................................................................................ 49
4
Lijst met afkortingen ABC-Vlaanderen Art. BKBM²O Bloso BruKBM²O EHBSO EVS FROS ISB ISKA K.O. MEVS MMA OSV SARC S-Sport VGC VGR VKBM²O VLABUS VSF VTS VVA vzw WAKO WKA WKC
Association Belge des Clubs-Vlaanderen Artikel Belgische Kickboks, Muaythai & MMA Organisatie Agentschap voor de Bevordering van de Lichamelijke Ontwikkeling, de Sport en de Openluchtrecreatie Brusselse Kickboks, Muaythai & MMA Organisatie Eerste Hulp bij SportOngevallen ethisch verantwoord sporten Federatie voor Recreatie- en Omnisport Vlaams Instituut voor Sportbeheer en Recreatiebeleid International Sport Kickboxing Association knock-out medisch en ethisch verantwoord sporten Mixed Martial Arts organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding Strategische AdviesRaad voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media seniorensportvereniging Vlaamse Gemeenschapscommissie Voorstel van Generieke Richtlijnen Vlaamse Kickboks, Muaythai en MMA Organisatie Vlaams Bureau voor Sportbegeleiding Vlaamse Sportfederatie Vlaamse Trainersschool Vlaamse Vechtsport Associatie vereniging zonder winstoogmerk World Association of Kickboxing Organizations World Kickboxing Association World Kickboxing Council
5
Hoofdstuk 1: Samenvatting Het decreet van de Vlaamse overheid van 13 juli 2007 inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening definieert in art.2,13° ‘Risicovechtsporten’ als sporten waarbij het via bepaalde technieken is toegestaan om aan de tegenstander slagen of stoten toe te dienen met de intentie de fysieke of psychische integriteit van de tegenstander te verminderen. Deze wijze van sportbeoefening kent in Vlaanderen een toenemend aantal beoefenaars. De beleidsvraag waarop deze adviesnota een antwoord wil bieden, luidt: Hoe kunnen de maatregelen om de gezondheidsrisico’s binnen de risicovechtsporten te beperken geïmplementeerd worden, rekening houdend met de bestaande organisatiestructuren in de sport en andere beleidsvoornemens zoals administratieve vereenvoudiging en kwaliteitsvolle regelgeving? De in september 2009 geïnstalleerde Expertencommissie Risicovechtsporten bezorgde eind 2010 de bevoegde minister een Voorstel van Generieke Richtlijnen. Dit voorstel werd vooraf afgetoetst aan het Vlaamse landschap van risicovechtsporten en kreeg vanwege de Vlaamse Sportraad een positieve beoordeling. In december 2011 werd omtrent het onderwerp van deze adviesnota een Rondetafelconferentie Vechtsporten georganiseerd met een 90-tal vertegenwoordigers uit relevante sectoren, inclusief beleidsmakers op divers niveau. Deze adviesnota vertrekt van een situering van de problematiek, met verwijzing naar bijna 60.000 vechtsportbeoefenaars enkel al bij erkende of gesubsidieerde sportfederaties, waarbij vermeld moet worden dat een grote meerderheid van de beoefenaars jongeren zijn. Niet al deze vechtsporten zijn als risicovechtsport te beschouwen, maar experten en bevoorrechte getuigen benoemen bepaalde vechtsporten, of disciplines binnen deze vechtsporten, toch als risicovol. Vervolgens wordt dieper ingegaan op de probleemstelling. Duidelijk moet gesteld worden dat deze adviesnota zich richt op de risicovechtsporten zoals gedefinieerd in het decreet. Risicovechtsportbeoefening moet beantwoorden aan het decreet van de Vlaamse Overheid van 13 juli 2007 inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening, alsook aan de beleidsvisie van de Vlaamse overheid. Bijkomend punt van bezorgdheid is het groot aantal jonge beoefenaars. Vooral de begeleiding van de sporters, in al zijn aspecten, baart zorgen, en vereist prioriteit van aanpak; naast een degelijke structurering van het risicovechtsportlandschap. Tenslotte zijn enerzijds de versnippering binnen de risicovechtsportwereld en anderzijds de constante evolutie van de risicovechtsporten belangrijke aspecten. Het advies zelf vertrekt van beoogde doelstellingen en maakt op basis van geargumenteerde redenen een keuze uit mogelijke alternatieven van aanpak, met voorstel van uitwerking en actieplan. Kerndoelstelling is het creëren van een gepast kader waarbinnen risicovechtsporten op een medisch en ethisch verantwoorde manier kunnen worden beoefend, in overeenstemming met het decreet MEVS van 13 juli 2007. Het advies stelt voor om op korte termijn een tijdelijk experimenteel project ‘Risicovechtsportplatform Vlaanderen’ op te richten, dat zou optreden als aanspreekpunt, expertisecentrum en ondersteuningspunt. De informatie, kennis en ervaring bekomen binnen dit experimenteel project zal uiteindelijk moeten bijdragen tot het opzetten van een duidelijke en coherente structurering binnen de risicovechtsportwereld, die past binnen de bepalingen van het decreet houdende erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties. Een verzameling van bijlagen tenslotte geeft de lezer aanvullende informatie over de verschillende onderwerpen.
6
Hoofdstuk 2: Inleiding Risicovechtsporten worden door het decreet van de Vlaamse overheid van 13 juli 2007 inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening (zie bijlage 1) gedefinieerd als sporten waarbij het via bepaalde technieken is toegestaan om aan de tegenstander slagen of stoten toe te dienen met de intentie de fysieke of psychische integriteit van de tegenstander te verminderen. Niet alleen kent deze wijze van sportbeoefening een toenemend aantal beoefenaars, maar regelmatig duiken nieuwe varianten op in het Vlaamse vechtsportlandschap. Tegenstanders stellen zich hierbij heel wat vragen, niet enkel omtrent mogelijke ernstige letsels, maar ook omtrent het opwekken van agressiviteit. Voorstanders daartegenover wijzen naar positieve karaktervorming en de mogelijkheid tot sociale integratie van bijzondere doelgroepen. Vanuit haar bezorgdheid tot medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening stelt de Vlaamse overheid zich hieromtrent heel wat vragen en zoekt ze naar gepaste opvang, regelgeving en omkadering. Deze adviesnota wil aan deze bezorgdheid beantwoorden.
2.1: Aanleiding tot deze nota De verantwoordelijkheid om alle vormen van sportbeoefening in medisch en ethisch verantwoorde omstandigheden te laten gebeuren, heeft de Vlaamse overheid opgenomen door een regelgevend kader te scheppen, namelijk het decreet van 13 juli 2007 inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening (het decreet MEVS). Met dit decreet worden enerzijds de sportverenigingen geresponsabiliseerd om de medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening voor hun leden te garanderen, onder meer op het vlak van sportmedische keuring, leeftijdsgrenzen, medisch en paramedische begeleiding en opleiding. Via de verplichte rapportering door de erkende sportverenigingen oefent de Vlaamse overheid controle uit op het beleid met betrekking tot medisch en ethisch verantwoord sporten van de belangrijkste sportverenigingen. Anderzijds geeft het decreet MEVS de mogelijkheid aan de Vlaamse Regering om regulerend op te treden waar dat nodig blijkt te zijn, ook buiten de erkende sportsector. Het decreet is immers van toepassing op ‘alle’ sportverenigingen in Vlaanderen. De risicovechtsporten zijn in het decreet MEVS expliciet opgenomen wegens het inherente risico op letsels (via het intentioneel toedienen van slagen of stoten). Door risicovechtsporten te definiëren en door het sportmedisch toezicht bij risicovechtsporten op te nemen in het decreet MEVS hebben de beleidsmakers in het verleden de noodzaak en de intentie aangetoond om zowel preventief als curatief op te treden tegen gezondheidsproblemen die kunnen optreden bij het beoefenen van risicovechtsporten. Op het programma van de huidige regeerperiode staat het nemen van effectieve maatregelen om de gezondheidsrisico’s binnen de risicovechtsporten te beperken. Een eerste initiatief was het oprichten van de Expertencommissie Risicovechtsporten om de minister te adviseren over de voorwaarden waaronder deze sporten kunnen worden georganiseerd. De beleidsvraag waarop deze adviesnota een antwoord wil bieden, luidt: Hoe kunnen de maatregelen om de gezondheidsrisico’s binnen de risicovechtsporten te beperken geïmplementeerd worden, rekening houdend met de bestaande organisatiestructuren in de sport en andere beleidsvoornemens zoals administratieve vereenvoudiging en kwaliteitsvolle regelgeving?
2.2: Structuur van deze nota Deze adviesnota vertrekt van een situering van de problematiek, om vervolgens dieper in te gaan op de probleemstelling. Het hoofdstuk ‘Voorgeschiedenis’ geeft een overzicht van de activiteiten en acties genomen door de Vlaamse overheid en haar organen die uiteindelijk uitmondden in deze adviesnota.
7
Het advies zelf vertrekt van beoogde doelstellingen en maakt op basis van geargumenteerde redenen een keuze uit mogelijke alternatieven van aanpak, met voorstel van uitwerking en actieplan. Een verzameling van bijlagen geeft de lezer aanvullende informatie over de verschillende onderwerpen.
2.3: Doel van deze nota Het advies moet in de eerste plaats uitmonden in het optimaliseren van bestaande structuren en indien nodig het opzetten, al dan niet tijdelijk, van aanvullende structuren
8
Hoofdstuk 3: Situering 3.1: Vechtsportbeoefening in Vlaanderen Het totaal aantal vechtsportbeoefenaars in Vlaanderen is de laatste jaren gestegen, vooral via een toenemend aantal beoefenaars van risicovechtsporten. Om meer zicht te krijgen op het aantal vechtsportbeoefenaars in Vlaanderen werden de participatiecijfers geanalyseerd van erkende of gesubsidieerde sportfederaties die één of meerdere vechtsporten aanbieden. Hieruit is gebleken dat het totaal aantal vechtsportbeoefenaars tussen 2002 en 2010 gestegen is met bijna 20% (figuur 1). Opmerking: bij onderstaande grafieken dient vermeld te worden dat deze aantallen enkel de vechtsportbeoefenaars betreffen die aangesloten zijn bij een erkende of gesubsidieerde sportfederatie. Het werkelijke groeicijfer is dus zeker nog hoger. Om hier meer inzicht in te verwerven, is verder onderzoek dan ook noodzakelijk.
Figuur 1: aantal vechtsportbeoefenaars in Vlaanderen (erkende vechtsporten)
Wanneer een opdeling gemaakt wordt naar de verschillende vechtsportdisciplines (figuur 2 en 3), dan is voornamelijk het stijgend aantal beoefenaars van risicovechtsporten in Vlaanderen opmerkelijk (van 783 leden in 2002 naar 6112 leden in 2010) (figuur 3).
25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 2002
judo
2003
2004
ju-jitsu
2005
2006
karate
2007
2008
schermen
2009
2010
taekwondo
Figuur 2: Evolutie aantal beoefenaars per vechtsport die beoefend wordt in een gesubsidieerde univechtsportfederatie 9
Figuur 3: Evolutie aantal beoefenaars per vechtsport in een niet-gesubsidieerde uni-vechtsportfederatie
Zoals blijkt uit figuur 4 hieronder, alsook uit eerder onderzoek (Scheerder & Vos, 2010) kunnen vechtsportclubs omschreven worden als ‘jeugdclubs’. Dit wil zeggen dat een grote meerderheid van de vechtsportbeoefenaars jongeren zijn.
Figuur 4: Aantal beoefenaars in 2010 volgens leeftijd (gesubsidieerde uni-vechtsportfederaties)
3.2: Risicovechtsporten We verwijzen opnieuw naar het decreet inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening van 13 juli 2007 (zie bijlage 1) dat risicovechtsporten definieert als sporten waarbij het via bepaalde technieken is toegestaan om aan de tegenstander slagen of stoten toe te dienen met de intentie de fysieke of psychische integriteit van de tegenstander te verminderen. Uit gesprekken met bevoorrechte getuigen en experten is gebleken dat onder andere volgende vechtsporten geclassificeerd kunnen worden als risicovechtsport:
10
kick-/thaiboksen MMA/K1/cagefighting boksen wushu (de discipline Sanda) karate (de stijl Kyokushinkai) ju-jitsu (de discipline Brazilian ju-jitsu) taekwondo (bij één bepaalde techniek, namelijk met een achterwaartse trap naar het hoofd, is KO toegestaan) krav maga andere verwante disciplines Het zal evenwel nodig zijn om deze classificatie verder te verfijnen. Zoals in hoofdstuk 4 wordt aangegeven, is het wenselijk om bij een indeling immers ook rekening te houden met de soort benadering.
3.3: Decreet van de Vlaamse overheid inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening 3.3.1: Medisch verantwoorde sportbeoefening Het decreet van de Vlaamse overheid van 13 juli 2007 inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening beoogt de medisch verantwoorde sportbeoefening voor de sporter te waarborgen en te bewaken, alsook de omstandigheden en toestanden die negatief inwerken op de fysieke integriteit en het psychische welzijn van de sporter daadwerkelijk te voorkomen en te bestrijden. Een erg belangrijk en in het oog springend werkdomein van dit decreet is het bannen van dopinggebruik in alle sportbeoefening. De overheid besteedt hieraan in een globale aanpak belangrijke acties over alle sportbeoefenaars heen, breedtesporters én elitesporters. Maar ook het voorkomen van ernstige kwetsuren, zeker met gevaar voor blijvend letsel, valt binnen het toepassingsdomein van dit decreet. Het toelaten van een verhoogd risico op ernstig letsel is zowel vanuit het oogpunt van het slachtoffer als om reden van het kostenplaatje voor verzorging, als om ethische redenen niet aanvaardbaar. En alhoewel het intens beoefenen bijna bij alle sporten een verhoogd risico tot letsel inhoudt, denkt men bij ‘kwetsen’ bijna automatisch aan ‘vechtsporten’. 3.3.2: Ethisch verantwoorde sportbeoefening Het regeerakkoord van de huidige Vlaamse Regering wil helpen de integriteit van de sport te vrijwaren. Ethisch en medisch verantwoord sporten staan hierbij voorop. Het besluit van de Vlaamse Regering van 21 mei 2010 definieert de 6 thema’s betreffende ethisch verantwoord sporten, zijnde waardegehelen als onderdeel van het ethisch handelen binnen de sport, die in acht moeten worden genomen ter bescherming en ter bevordering ervan.
11
In de context van deze adviesnota vermelden wij twee ervan, met name: thema 1: de rechten van het kind in de sport thema 5: de fysieke en psychische integriteit van het individu.
3.4: Wettelijk, politiek en organisatorisch kader 3.4.1: Decreet MEVS van 13 juli 2007 De huidige wettelijke basis om maatregelen te nemen ter bescherming van beoefenaars van risicovechtsporten is het decreet MEVS van 13 juli 2007. Dit decreet regelt alle aspecten van de medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening en legt een grote verantwoordelijkheid bij alle sportfederaties en sportverenigingen. Elke sporter, begeleider en sportvereniging moet zich houden aan de bepalingen van het decreet MEVS. Voor de sportfederaties en sportverenigingen brengt dit bepaalde opdrachten mee. Sportverenigingen kunnen hierbij zowel goed georganiseerde of erkende sportfederaties zijn, als minder goed georganiseerde federaties of zelfs ‘losse sportclubs’. De opdrachten voor de sportfederaties zijn onder meer: het bewaken en waarborgen van de medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening voor de sporter; het daadwerkelijk voorkomen en bestrijden van de omstandigheden en toestanden die negatief inwerken op de fysieke integriteit en het psychisch welzijn van de sporter door doelmatige initiatieven en gepaste maatregelen; het samenwerken met de regering of een overkoepelend orgaan van sportverenigingen aan bovenstaande initiatieven en maatregelen; het verlenen van de garantie aan de regering dat alle maatregelen genomen worden om een medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening te bevorderen. Voor de risicovechtsporten is een aparte definitie opgenomen in artikel 2, 13° van het decreet MEVS van 13 juli 2007, namelijk ‘de sporten waarbij het via bepaalde technieken is toegestaan om aan de tegenstander slagen of stoten toe te dienen met de intentie de fysieke of psychische integriteit van de tegenstander te verminderen.’ In artikel 18 zijn bepalingen opgenomen over het sportmedisch toezicht en de risicovechtsporten. Deze geven de regering de mogelijkheid om voorwaarden op te leggen waaronder risicovechtsporten mogen worden georganiseerd. Artikel 23 voorziet in de mogelijkheid om een Expertencommissie Risicovechtsporten op te richten. Deze expertencommissie is opgericht bij het besluit van de Vlaamse Regering van 3 april 2009. De Expertencommissie Risicovechtsporten heeft de opdracht om op eigen initiatief of op verzoek advies te verlenen aan de minister van sport. Het advies is niet-bindend. Het decreet MEVS van 13 juli 2007 geeft de Vlaamse Regering voldoende armslag om, als ze dat nodig vindt, regelgevend op te treden ten opzichte van alle sportverenigingen die risicovechtsporten organiseren. Ze kan onder meer het medisch toezicht verplichten, erkenningsvoorwaarden opleggen en de organisatie van bepaalde risicovechtsporten verbieden.
12
3.4.2: Decreet Vlaamse Sportfederaties van 13 juli 2001 De organisatie op Vlaams niveau van de sportwereld ligt vast bij het decreet van 13 juli 2001 houdende de regeling van de erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties, de koepelorganisatie en de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding. Met dit decreet beoogt de Vlaamse decreetgever een verhoogde transparantie van het sportlandschap door een duidelijk onderscheid te maken tussen enerzijds de erkende sportfederaties en anderzijds de gesubsidieerde sportfederaties, onderverdeeld in unisportfederaties en recreatieve sportfederaties. Een aantal erkende sportfederaties verkrijgt ook steun via de organisaties voor de sportieve vrijetijdsbesteding (OSV). Daarnaast is er nog de koepelorganisatie (in casu de Vlaamse sportfederatie vzw) die als centraal aanspreekpunt fungeert voor de sportfederaties. Om als Vlaamse sportfederatie erkend te kunnen worden, dient de sportfederatie te voldoen aan de erkenningsvoorwaarden, vermeld in artikel 5 van dit decreet. Eén van de erkenningsvoorwaarden is dat men als sportfederatie in overeenstemming moet zijn met het decreet MEVS. Elke erkende Vlaamse sportfederatie die één of meerdere sporttakken van de Vlaamse sporttakkenlijst aanbiedt, kan hiervoor ook gesubsidieerd worden indien de betrokken sportfederatie voldoet aan de bijkomende subsidiëringsvoorwaarden. Vechtsporten op de sporttakkenlijst boksen: Engels boksen (Olympisch) ju-jitsu: duo-games, fighting systems judo karate: stijl, wedstrijd (non-contact) schermen: floret, degen, sable taekwondo: stijl, sparring (olympisch) wushu worstelen: Grieks-Romeins, vrijestijl kendo aikido 3.4.3: Vechtsportorganisaties Een vechtsportclub in Vlaanderen kan aangesloten zijn bij een (vecht)sportfederatie dewelke geclassificeerd kan worden in: unisportfederaties (erkend + gesubsidieerd + bieden 1 sporttak aan) recreatieve sportfederaties (erkend + gesubsidieerd + bieden meerdere sporten aan, waaronder vechtsporten) erkende, maar niet gesubsidieerde federaties niet erkende federaties die weliswaar aangesloten zijn bij een erkende (vecht)sportfederatie niet erkende sportfederaties 13
Een gedetailleerder overzicht van hoe de vechtsportsector georganiseerd is, vertrekkende van het Vlaamse niveau, is terug te vinden in figuur 5. De meeste vechtsporten die op de sporttakkenlijst vermeld staan (zie hoger), hebben een erkende (uni)sportfederatie en zijn doorgaans strikt gereglementeerd. Beoefenaars die zich echter niet kunnen vinden in de reglementeringen van deze federaties kunnen hieraan ontsnappen door zich aan te sluiten bij een recreatieve sportfederatie (omnisport). Ondanks het voordeel dat deze sportfederaties vechtsporten aanbieden in een recreatief verband, zijn er ook nadelen: recreatieve sportfederaties zijn intern minder strikt gereglementeerd dan unisportfederaties; clubs die willen aansluiten bij een recreatieve sportfederatie moeten aan minder criteria voldoen, vooral wat betreft de specifieke omkadering; het werkt versnippering in de hand (dit blijkt uit figuur 6 en 7).
14
Figuur 5: Schema van de organisatie van de vechtsportsector (vertrekkende van het Vlaamse niveau)
15
Figuur 6: Bij welke sportfederaties zijn de vechtsportbeoefenaars aangesloten? (vechtsporten met een gesubsidieerde unisportfederatie - 2010)
Figuur 7: Bij welke sportfederaties zijn de vechtsportbeoefenaars aangesloten? (vechtsporten zonder een gesubsidieerde unisportfederatie - 2010)
16
3.4.4: Sport voor Allen - beleid Aangezien er vrijheid van vereniging bestaat, omvat het decreet Vlaamse Sportfederaties van 13 juli 2001 enkel die sportfederaties die zelf gekozen hebben om erkend of gesubsidieerd te worden. Deze sportfederaties zijn gekend door de overheid en kunnen dus perfect aangesproken worden als het gaat om informatie, begeleiding en ondersteuning. Zij moeten jaarlijks rapporteren onder andere over hun acties op het vlak van medisch en ethisch verantwoord sporten. Afdwingen, sanctioneren en controleren is niet gebruikelijk, aangezien elke sportfederatie haar eigen beleid bepaalt, weliswaar conform een aantal decretale verplichtingen, maar met de vrijheid om accenten te leggen. Niet-erkende sportfederaties ontsnappen momenteel aan elke vorm van controle. Voor het voeren van een Sport voor Allen-beleid worden de gemeenten, de provincies en de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC) gesubsidieerd via het decreet van 9 maart 2007 houdende de subsidiëring van gemeente- en provinciebesturen en de Vlaamse Gemeenschapscommissie voor het voeren van een Sport voor Allen - beleid. In het kader van dit decreet ontvangen het Vlaams Instituut voor Sportbeheer en Recreatiebeleid (ISB), het Vlaams Bureau voor Sportbegeleiding (VLABUS) en een onderzoeksinstelling subsidies voor het uitvoeren van een aantal opdrachten inzake begeleiding, ondersteuning en monitoring van de lokale en provinciale besturen en de VGC. In het decreet Sport voor Allen van 9 maart 2007 wordt aan alle besturen de opdracht meegegeven om de (bovenlokale) sportverenigingen financieel te ondersteunen. Daar waar het decreet Vlaamse Sportfederaties van 13 juli 2001 van bovenuit werkt, vertrekt het decreet Sport voor Allen van 9 maart 2007 van onderuit. Dit is een bewuste extra subsidiëring, omdat de subsidiering van de federaties vaak te weinig doorstroomt naar de clubs. De gemeenten hebben echter de vrijheid om zelf de voorwaarden te bepalen waaraan clubs dienen te voldoen om subsidies te krijgen. Het aangesloten zijn bij een erkende (vecht)sportfederatie is vaak geen voorwaarde. Hierdoor kan het zijn dat lokale sportclubs niet aangesloten zijn bij een erkende, door de overheid min of meer bewaakte federatie, maar wel middelen ontvangt via het lokaal Sport voor Allen - beleid.
3.5: Beleidsvisie In verschillende beleidsdocumenten wordt verwezen naar de Vlaamse visie op gezonde sportbeoefening. 3.5.1: Uit het Vlaams Regeerakkoord van 15 juli 2009: “De Vlaamse Regering wil helpen de integriteit van de sport te vrijwaren. Ethisch en medisch verantwoord sporten staan voorop” (p. 71); “Administratieve vereenvoudiging: er moet verder ingezet worden op administratieve vereenvoudiging en matige, kwaliteitsvolle regelgeving” (p. 81); “Vereenvoudiging van erkennings- en vergunningsprocedures” (p. 81); “We gaan verder voor de reductie van de administratieve last” (p. 81); “Reduceren van regeldichtheid en bestaande en nieuwe regelgeving eenvoudiger en minder gedetailleerd maken” (p. 81).
17
3.5.2: Uit de beleidsnota Sport 2009-2014: “Een gezonde sportbeoefening en het vrijwaren van de integriteit van de sport op alle niveaus” (p. 30); “Ik promoot een gezonde sportbeoefening en actievere lichaamsbeweging. Belangrijke voorwaarden hiervoor zijn een kwaliteitsvolle dienstverlening op het gebied van onder meer sportmedische keuring en begeleiding” (p. 30); “Blessurepreventie promoten en gezondheidsschade door sportbeoefening voorkomen” (p. 31); “Op basis van de adviezen van de expertencommissie wenst de Vlaamse overheid een regelgeving voor de risicovechtsporten uit te werken met de bedoeling de gezondheidsrisico’s voor deze sporters te beperken” (p. 32); “Maatregelen nemen om de gezondheidsrisico’s tijdens het sporten in het algemeen en bij de risicovechtsporten in het bijzonder te beperken” (p. 32); “Het aanscherpen van ethische waarden in de sport is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van de Vlaamse Overheid en de sportverenigingen” (p. 32).
3.5.3: Uit Vlaanderen in Actie - Pact 2020: Warme samenleving - Gezonde sportbeoefening: “Meer bewegen en sporten zal de Vlaming fitter en gezonder maken. De Vlaamse overheid zal ervoor proberen zorgen dat sporters zo weinig mogelijk te maken krijgen met sportblessures”; “De Vlaamse overheid zal sporters beter informeren over waar ze terecht kunnen voor informatie, screening en begeleiding”; “Sportverenigingen moeten hun leden op een medisch verantwoorde manier hun sport laten beoefenen”. 3.5.4: Uit de beleidsbrief Sport 2011-2012: “De communicatie en sensibilisering over letselpreventie en preventie van gezondheidsschade zal voorbereid en opgestart worden” (p. 29); “De ronde tafel inzake risicovechtsporten zal resulteren in een verzamelnota met een volledige situering van de problematiek met onder meer een beschrijving van het veld (organisatievormen, spreiding, aantal beoefenaars), een inventarisatie van de problemen, de probleemstelling en een aantal beleidsaanbevelingen met gevolgen en voor- en nadelen” (p. 29); “Er zal ook verder ingezet worden op communicatie, kennisdeling, sensibilisering en bewustmaking aangaande ethiek in de sport” (p. 30).
18
3.5.5: Uit de managementovereenkomst departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media 2011-2015: “OD3: Blessurepreventie promoten en gezondheidsschade door sportbeoefening voorkomen” (p. 15): Acties: opstellen van een globaal plan in het kader van letselpreventie en preventie van gezondheidsschade door sportbeoefening; de kwaliteit van de sportmedische screening verbeteren; maatregelen om gezondheidsrisico’s bij risicovechtsporten te beperken. 3.5.6: Uit de intentieverklaring van 25 oktober 2010: Uit de intentieverklaring tussen minister Vandeurzen en minister Muyters van 25 oktober 2010: “tegen 2015 neemt het relatief aantal en de ernst van sportletsels af ten gevolge van het sensibiliseren van het brede publiek omtrent sportletsels”.
3.6: Conceptnota Actieplan Gezond Sporten In juni 2012 is de conceptnota Actieplan Gezond Sporten gelanceerd. Deze nieuwe conceptnota promoot gezonde sportbeoefening en actieve lichaamsbeweging met het oog op gezondheidswinst voor iedere Vlaming. Het is een meerjarenplan tot 2015 met strategische en operationele doelstellingen, waarmee de Vlaamse overheid de voorwaarden wil creëren voor gezonde en duurzame sportbeoefening. Het motto van de conceptnota Actieplan Gezond Sporten luidt: “Als Vlaming sport ik gezond”. De conceptnota Actieplan Gezond Sporten heeft een heel breed spectrum en richt zich onder meer op volgende thema’s: preventie van sportletsels preventie van gezondheidsschade door foute sportbeoefening, zoals overbelasting, overtraining, eetstoornissen, plotse hartdood, psychische stress (prestatiedwang, faalangst) secundaire en tertiaire preventie: Eerste Hulp bij SportOngevallen (EHBSO), sportgeneeskunde, sportkinesitherapie, behandeling van eetstoornissen en mentale of psychologische begeleiding sectoren die bijzondere aandacht vragen, zoals de risicovechtsporten en de fitness-sector De conceptnota Actieplan Gezond Sporten zet per thema in op vier processen: bewustmaken, testen op geschiktheid om te sporten, adviseren en monitoren. Voor de conceptnota is een communicatieplan uitgewerkt. Het communicatieplan gaat uit van een grote betrokkenheid van de verschillende actoren, waaronder ook de sector van de risicovechtsporten. Zo komt er onder meer een vernieuwde website www.gezondsporten.be met een apart luik risicovechtsporten waar alle informatie en acties snel terug te vinden zullen zijn.
3.7: Opleiding van de omkadering van beoefenaars van risicovechtsporten De Vlaamse Trainersschool (VTS) staat als sturend opleidingsorgaan voor de sportkaderopleiding in Vlaanderen, in voor de ontwikkeling, de invulling, de organisatie van de opleiding van sportieve begeleiders van risicovechtsporters. 19
De VTS-denkcel Risicovechtsporten heeft het laatste jaar mooie inspanningen geleverd om een disciplineoverschrijdende didactische module uit te schrijven waarin kandidaat Initiators Risicovechtsporten een didactische leeromgeving vinden die ook bij hun eigen discipline aansluiting vindt. Gevolg gevend aan de geformuleerde adviezen van de Expertencommissie Risicovechtsporten, trekt de VTS de kar van een werkgroep rond een disciplineoverschrijdende sporttechnische module waarin de volgende thema’s (vakken) aan bod komen: Basistechnieken van de vechtsportdiscipline Specifieke veiligheid in vechtsporten Begeleiding van kinderen in de vechtsporten Geschiedenis van de vechtsporten Gedragscodes in de vechtsporten Taakomschrijving van de initiator vechtsporten 3.7.1: Opleiding voor sportieve begeleiders: ‘trainers en coaches’ De Vlaamse Trainersschool zorgt voor de opleidingen Initiator, Instructeur B, Trainer B en Trainer A overeenkomstig de competenties zoals die zijn vastgelegd in het competentierooster van de opleidingen van de Vlaamse Trainersschool. Momenteel is er voor de verzamelgroep Risicovechtsporten een opleiding Initiator Risicovechtsporten. Verder voorziet de VTS ook reeds opleidingen voor de sporttakken karate (Initiator, Instructeur B, Trainer B), ju-jitsu (Initiator, Trainer B), taekwondo (Initiator, Trainer B), boksen (Initiator), wushu (Initiator) naast andere vechtsportdisciplines die niet onder de risicovechtsporten (zouden) vallen (aikido, schermen, judo). De VTS plant en organiseert de opleidingen, levert de attesten en diploma’s af en zorgt voor het bijhouden van het gegevensbestand daaromtrent. De kleinschaligheid van de verschillende risicovechtsportdisciplines, de geringe beschikbaarheid van sportgekwalificeerde medewerkers, de versnippering van visies en stijlen binnen de vechtsportwereld, het ontbreken van verenigingsstructuren, de onderlinge concurrentie, e.a. zijn voor een vlotte inhoudsbepaling niet bepaald bevorderlijk. De ontwikkeling van opleidingen voor trainer en coaches in de risicovechtsporten heeft een sterke drijvende kracht nodig om op korte tot middellange termijn vooruitgang te boeken. De operationele denkcel Risicovechtsporten binnen de schoot van de Vlaamse Trainersschool zou best nog wat ondersteuning kunnen gebruiken om één en ander in een stroomversnelling te duwen. 3.7.2: Opleiding voor verzorgers/begeleiders De VTS heeft binnen een samenwerkingsverband met Syntra Vlaanderen meegewerkt aan de ontwikkeling van een opleiding Sportverzorger (sporttakoverschrijdend) en een daarbij aansluitende specifieke georiënteerde opleiding Wielerverzorger. Deze opleiding wordt binnen het samenwerkingsverband opgevolgd, geevalueerd en geactualiseerd binnen de daarvoor bestaande overlegstructuren van Syntra Vlaanderen. Syntra Vlaanderen plant en organiseert de opleidingen, levert de certificaten af en zorgt voor bijhouden van het gegevensbestand daaromtrent. Werken op een zelfde stramien aan een specifiek georiënteerde opleiding voor verzorgers binnen de risicovechtsporten: Verzorger Risicovechtsporten zou nuttig kunnen zijn.
20
3.8: Vaststellingen omtrent de Vlaamse (risico-)vechtsportwereld De Rondetafelconferentie Vechtsporten, gehouden op 9 december 2011 met vertegenwoordigers van relevante sectoren uit de Vlaamse vechtsportwereld alsook beleidsmakers op diverse niveaus noteerde volgende vaststellingen (zie ook bijlage 6): in Vlaanderen bestaan diverse problemen met betrekking tot de organisatie van vechtsporten. Deze hebben betrekking op het imago, de omkadering/vorming en de structuren, waarbij vooral de problemen met betrekking tot de structuren de voornaamste knelpunten vormen. een grote meerderheid van de deelnemers aan de Rondetafelconferentie Vechtsporten vindt dat de beoefening van vechtsport medisch en ethisch verantwoord kan zijn; en dat er voor de meeste vechtsporten, bij correcte beoefening en omkadering, geen probleem is. Wel wordt belangrijk geacht dat er extra aandacht wordt besteed aan het medisch en ethisch verantwoord sporten bij risicovechtsporten. het voornamelijk intern vormingsaanbod voor de omkadering binnen vechtsporten is bijna enkel gericht op trainers, waarbij voornamelijk sporttechnische en didactische aspecten aan bod komen, en veel minder medische, ethische en pedagogische aspecten. Voor andere participanten in de omkadering (zoals o.m. scheidsrechters) is er zo goed als geen vormingsaanbod. weinig vechtsportfederaties stellen voorop dat men een gekwalificeerde trainer moet hebben vooraleer men een club mag oprichten. in Vlaanderen bestaan veel vechtsportstijlen en - disciplines die zich vaak afzonderlijk willen profileren. Hierdoor zijn er veel verschillende vechtsportorganisaties en is de vechtsportsector erg versnipperd. er bestaan tegenstrijdigheden met betrekking tot het overheidsbeleid tegenover risicovechtsporten: enerzijds staan de meeste risicovechtsporten niet vermeld op de sporttakkenlijst, waardoor men geen aanspraak kan maken op subsidies vanwege de overheid, wat wordt gezien als negatief voor de ontwikkeling van een kwaliteitsvol en professioneel georganiseerd aanbod, anderzijds worden sommige van deze risicovechtsporten in het kader van specifieke participatieprojecten wel betoelaagd door de overheid (bijvoorbeeld proeftuinen participatiedecreet).
21
Hoofdstuk 4: Probleemstelling Vechtsporten zijn per definitie sporten die technieken toepassen welke oorspronkelijk ontleend zijn aan reële gevechtssituaties, zijnde fysieke confrontaties tussen twee tegenstanders met de werkelijke bedoeling de opponent gedeeltelijk of volledig uit te schakelen. De toegepaste technieken hebben dus het potentieel een tegenstander fysiek te benadelen, of anders gezegd ‘te kwetsen’. Daarom dat bij heel wat vechtsporten meerdere beperkingen en regels ingebouwd worden om kwetsuren zoveel mogelijk te vermijden. Binnen dergelijke vechtsporten hebben gevechtstechnieken dus wel het ‘potentieel’ om een fysiek letsel te veroorzaken, maar niet de intentie! Bij een typische vechtsport, zoals karate bijvoorbeeld, is het om die reden essentieel dat de technieken ‘gecontroleerd’ worden. Binnen de vechtsporten onderscheidt een bepaalde groep disciplines zich door het wel toelaten van intentioneel kwetsen. Het decreet MEVS van 13 juli 2007 benoemt deze groep als risicovechtsporten en definieert ze als ‘sporten waarbij het via bepaalde technieken is toegestaan om aan de tegenstander slagen of stoten toe te dienen met de intentie de fysieke of psychische integriteit van de tegenstander te verminderen’. Deze adviesnota richt zich op deze risicovechtsporten. Hoewel het decreet een duidelijke definitie geeft van risicovechtsporten, is in de praktijk het onderscheid niet altijd zo eenvoudig te maken. Alleszins moet duidelijk gesteld worden dat niet de naam of zelfs de definitie of omschrijving van een vechtsport uitsluitsel geeft. Het is de manier waarop, de benadering hoe, een bepaalde discipline wordt aangeboden en aangeleerd die bepalend is. Er kunnen immers meerdere ‘benaderingen’ van vechtsportonderricht worden onderscheiden: een meer ‘traditionele’ of holistische benadering waarbij naast fysieke aspecten ook mentale of spirituele aspecten worden mee benadrukt1; daarnaast is er een sportieve benadering waarbij vooral competitieve aspecten belicht worden; en tot slot is er soms ook een efficiëntie-benadering waarbij de focus voornamelijk ligt op het zo effectvol mogelijk uitvoeren van de vechttechnieken. Het is niet zomaar vanzelfsprekend dat één bepaalde vechtsportdiscipline overeenkomt met één bepaalde benadering. Hoewel bijvoorbeeld kan worden aangenomen dat Oosterse vechtsporten veeleer op een traditionele benadering worden beoefend, komen deze ook voor binnen een sportieve benadering (bijvoorbeeld judo, karate, wushu, …). En sommige disciplines kan men zelfs terugvinden binnen de drie benaderingswijzen (bijvoorbeeld thaiboksen). Hoe meer het gaat over efficiëntie van technieken en hoe realistischer de competitieregels worden, hoe meer een discipline zal ressorteren onder de noemer van risicovechtsport. Ook lijken bepaalde aspecten van risicovechtsporten niet te stroken met wat de Vlaamse Regering nastreeft met haar decreet van 13 juli 2007 inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening. Toelaten van intentioneel kwetsen alsook stimuleren van agressie en geweld staan loodrecht tegenover de doelstellingen van dit decreet. In de mate dat dit voorkomt bij het beoefenen van een bepaalde risicovechtsport dringen zich dan ook regulerende en beschermende maatregelen op.
4.1. Medisch verantwoord sporten Om als medisch verantwoord beschouwd te worden, meer in het bijzonder wat betreft letsels, is het van het grootste belang de nodige voorzichtigheid aan de dag te leggen bij het toepassen van vechttechnieken die bedoeld zijn om de opponent gedeeltelijk of volledig uit te schakelen of bij de impact van deze technieken op het lichaam.
1
Theeboom, M., De Knop, P., & Wylleman, P. (1995). Traditional Asian martial arts and the West, Journal of Comparative Physical Education and Sport, 17, 57–69. 22
Meerdere wetenschappelijke studies hebben wel aangetoond dat het aantal letselincidenties in risicovechtsporten niet hoger is dan in andere (vecht)sporten2. Maar aangezien er, in tegenstelling tot deze andere sporten, in vele risicovechtsporten (bijvoorbeeld boksen, kick-/thaiboksen, taekwondo) directe slagen naar het hoofd gestimuleerd en beloond worden door de reglementering, is er een grotere bezorgdheid over de letselschade (acute en zelfs chronische letsels) die opgelopen kan worden. Onderzoek heeft dan ook aangetoond dat herhalende letsels aan het hoofd ernstige schade kunnen veroorzaken op lange termijn (voornamelijk chronische en neurologische hersenletsels)3. En dit beperkt zich niet tot het hoofd, ook stoten naar het lichaam kunnen blijvende inwendige letsels veroorzaken. Aangezien het decreet MEVS van de Vlaamse overheid van 13 juli 2007 medisch verantwoorde sportbeoefening beoogt, is het noodzakelijk dat aan het beoefenen van risicovechtsporten een regelgeving wordt opgelegd om ernstige letsels zo goed mogelijk te voorkomen of om desnoods als ultieme middel bepaalde technieken of disciplines te verbieden. In deze context mag zeker niet nagelaten worden een aantal aspecten, die een verhoogd risico met zich kunnen meebrengen, te benadrukken. Het gaat hier dan onder meer over de kwaliteit van de begeleiding, de invloed van de commercialisering en de beoefening van risicovechtsporten door jongeren. Aangezien er een grote variatie aan vechtsportstijlen en -disciplines bestaat, is het belangrijk, zoals hoger in dit hoofdstuk aangehaald, rekening te houden met de specifieke benadering of aanpak die gehanteerd wordt door de vechtsporttrainer. Sommigen geven zelfs aan dat de begeleiding in vechtsporten belangrijker zou zijn dan de aard van de vechtsport4. Of zoals een bepaalde vechtsporttrainer het ooit eens verwoordde: “Er bestaan geen goede of slechte vechtsporten. Er bestaan alleen goede en slechte leraren”5. Het is dan ook belangrijk om bijzondere aandacht te hebben voor de vorming van vechtsporttrainers. In deze context kan verwezen worden naar de noodzaak van een kwalitatief uitgebouwd opleidingsaanbod voor risicovechtsporttrainers. Een aantal (meer spectaculaire) vechtsporten worden regelmatig op een gecommercialiseerde manier georganiseerd (zoals onder de vorm van vechtsportgala’s). Het commercieel gewin neemt dan ook meermaals de bovenhand op de bescherming van de beoefenaars en maakt derhalve specifieke voorzorgsmaatregelen noodzakelijk. Jonge vechtsporters verdienen daarenboven een verhoogde aandacht. Vooral de beoefening van risicovechtsporten door jongeren houdt verhoogde risico’s in. De belangrijkste reden hiervoor is dat zij nog in ontwikkeling zijn. Hierbij gaat het onder meer over het feit dat het lichaam nog niet volgroeid is, waardoor er een verminderde weerstand tegen fysieke letsels bestaat. Onderzoek toonde bijvoorbeeld aan dat het risico op een hersenschudding groter is bij jongeren dan bij volwassenen die een risicovechtsport beoefe-
2
Cumps, E. (2007). Injuries in Flanders. Doctoraatsonderzoek, Vrije Universiteit Brussel, Brussel. Junge, A. et al. (2009). Sports Injuries During the Summer Olympic Games 2008. The American Journal of Sports Medicine, 37(11), 2165-2172. Zazryn, T., Cameron P., & McCrory P. (2006). A prospective cohort study of injury in amateur and professional boxing. Br J Sports Med., 40(8), 670–674. 3 Förstl, H. et al. (2010). Boxing: acute complications and late sequelae, from concussion to dementia. Dtsch Arztebl Int, 107(47), 835–9. Gartland, S., Malik, M., & Lovell, M. (2001). Injury and injury rates in Muay Thai kick boxing. Br J Sports Med, 35, 308–313. Gartland, S., Malik, M., & Lovell, M. (2005). A prospective study of injuries sustained during competitive Muay Thai Kickboxing. Clin. J. Sport Med., 15(1), 34-36. Hähnel, S. et al. (2008). Prevalence of cerebral microhemorrhages in amateur boxers as detected by 3T MR imaging. Am J Neuroradiol., 29(2), 388 –391. Zetterberg, H. et al. (2006). Neurochemical aftermath of amateur boxing. Arch Neurol., 63(9), 1277–1280. Zhang, L. (2003). Increased Diffusion in the Brain of Professional Boxers: A Preclinical Sign of Traumatic Brain Injury? Am J Neuroradiol, 24, 52–57. 4 Jones, G., MacKay, K., & Peters, D. (2006). Participation motivation in martial artists in the West Midlands region of England. Journal of Sports Science and Medicine 5, 28-34. Vertonghen, J. (2011). The analysis of contextual factors in youth martial arts practice. Brussel: Vubpress. 5 Theeboom, M. (2001). Vechtsporten en kinderen. NOC*NSF: Arnhem. 23
nen (in dit geval taekwondo) 6. Specifieke maatregelen om deze letsels te voorkomen, dringen zich dan ook op. Daarnaast zijn jongeren ook psychisch nog niet volwassen. Dit betekent dat zij risico’s vaak nog niet volwaardig kunnen inschatten en dat anderen (ouderen) dit dan in hun plaats doen en voor hen beslissen. Van deze anderen wordt dan wel verondersteld dat zij de belangen en de toekomst van die jongeren zouden moeten beschermen, maar in de praktijk is dit niet altijd het geval7.
4.2. Ethisch verantwoord sporten De problematiek beperkt zich niet alleen tot het medisch vlak, ook ethisch kan men zich vragen stellen. De praktijk in Vlaanderen toont aan dat het beoefenen van vechtsporten, ook risicovechtsporten, populair is (zie hoger). Voorstanders verwijzen hierbij naar een verbetering van de fysieke en mentale weerbaarheid, een verhoogd zelfvertrouwen, karaktervorming en een toename van de zelfbeheersing. Ook de meerwaarde met betrekking tot sociale integratie van kansengroepen wordt dikwijls aangehaald. Tegenstanders daarentegen vrezen dat vechtsportbeoefening agressiestimulerend werkt. Hoewel dit niet kan bevestigd worden door onderzoek (noch door de praktijk), kan wel gesteld worden dat het toelaten van intentioneel kwetsen van een tegenstander ethisch niet aanvaardbaar is. Dat vechtsportbeoefening ethische normen vereist, wordt duidelijk aangevoeld door heel wat vechtsporten die vanuit een traditionele benadering worden beoefend. Hierbij kan in de eerste plaats gedacht worden aan vechtsporten met een Oosterse origine, waarbij doorgaans sterk de nadruk wordt gelegd op het respecteren van een morele gedragscode. Deze gedragscode, waarbij zowel respect voor tegenstrever, leraar en traditie centraal staan, legt vaak het accent op het beperken van het risico op letsel. Het kan dus erg nuttig zijn om duidelijkere ethische normen op te leggen aan beoefenaars van (risico)vechtsporten. In haar besluit van 21 mei 2010 definieert de Vlaamse Regering de zes thema’s van Ethisch Verantwoorde Sportbeoefening (EVS). Het vijfde thema hierbij is de fysieke en psychische integriteit van het individu. Integriteit laat zich hier vertalen als ‘ongeschondenheid’. Dus zelfs indien de eigenheid van de risicovechtsport aanzet tot het intentioneel kwetsen van de tegenstander, dan nog moet dit zodanig gebeuren dat dit niet kan resulteren in een blijvende ‘geschondenheid’. Net zoals bij het medisch verantwoord sporten, is er ook hier een verhoogde aandacht vereist voor jongeren. Het eerste thema van EVS betreft immers de rechten van het kind in de sport waarbij verwezen wordt naar de Panathlonverklaring van 24 september 2004 over ethiek in de jeugdsport, maar ook naar de plicht van elke sportfederatie om de nodige structurele preventieve en curatieve maatregelen te nemen om haar jeugdleden te beschermen tegen de negatieve effecten van de sport. Aangezien, zoals boven reeds werd aangegeven, vechtsporten vooral jeugdsporten zijn, onderstreept dit het belang van dit specifiek thema binnen de (risico)vechtsportwereld.
6
Pieter, W. (2010). Taekwondo. In D. J. Caine, P. A. Harmer & M. A. Schiff (eds). Epidemiology of Injury in Olympic Sports (vol XVI) (pp. 249-259). Wiley-Blackwell: Oxford, UK. 7 Hierbij kan ook verwezen worden naar "Strictly Baby Fight Club" een Britse Channel 4 TV-documentaire uit 2008, waarin een verontrustende evolutie te zien is in het Verenigd Koninkrijk met betrekking tot de groei van kooivechten voor kinderen. In de documentaire werden verscheidene kinderen gevolgd die meedoen aan harde vechtsportwedstrijden in eigen land en die ook met hun ouders reizen naar Thailand om te mogen vechten onder zelfs minder streng opgelegde regels en bescherming. (http://www.youtube.com/watch?v=wIhOAwAojSU) 24
4.3. Mogelijke evolutie
Maatschappelijke evoluties lijken er op te wijzen dat het probleem van medisch en ethisch verantwoord sporten binnen de risicovechtsportwereld zal toenemen. Dit wordt alvast duidelijk uit de toenemende populariteit in Vlaanderen van de beoefening van vechtsporten, en vooral van risicovechtsporten. Vechtsporten blijken vooral erg aantrekkelijk te zijn voor jongeren. Onderzoek toont ondermeer aan dat het beoefenen van vechtsporten door jongeren bijdraagt tot een verbeterd zelfbeeld8. Risicovechtsporten blijken daarenboven bij jongeren uit kansengroepen vaak een meerwaarde te betekenen op het vlak van identiteitsvorming9. Ook het regelmatig opduiken van nieuwe varianten zal ongetwijfeld de nieuwsgierigheid prikkelen en doet veronderstellen dat dit nog meer jongeren zal aantrekken. Er kan ook verwacht worden dat de toenemende commercialisering van het sportaanbod in Vlaanderen eveneens het spectaculaire in risicovechtsporten zal verder benadrukken. Een verdere ‘verharding’ of ‘ontsporting’ van vechtsporten kan een gevolg hiervan zijn10. Een dergelijke commercialisering zal ook verder kunnen bijdragen tot een toenemende mediatisering. De concurrentie op dit terrein resulteert eveneens tot het meer benadrukken van het sensatie-aspect binnen de risicovechtsporten. Tegenstanders van risicovechtsporten zien dit met groeiende bezorgdheid en dringen aan om hieraan paal en perk te stellen. Voorstanders vrezen dat de positieve aspecten van vechtsportbeoefening verloren dreigen te gaan. Van de Vlaamse overheid mag dan ook verwacht worden dat zij zorgt voor een gepaste opvang, regelgeving en omkadering.
4.4. Ten slotte
Een laatste, maar tevens belangrijk aspect binnen deze probleemstelling, is de versnippering en constante evolutie binnen de risicovechtsportwereld, niet alleen in Vlaanderen, maar ook mondiaal. De structuur van het Vlaamse sportlandschap laat sporters toe om zich gemakkelijk te organiseren buiten de specifieke unisportfederaties, waardoor men ontsnapt aan de noodzakelijke, gepaste regelgeving. Zeker bij risicovechtsporten kan dit aanleiding geven tot verhoogde risico’s voor de beoefenaars. Daarnaast duiken regelmatig nieuwe varianten van vechtsporten op, deels omwille van maatschappelijke evoluties (zie hoger), deels ten gevolge van het feit dan men op die manier zich kan onttrekken aan de bestaande regelgeving. De belangrijkste vaststelling blijft daarbij dat de hardere varianten van risicovechtsporten vooral beoefend worden in sportclubs of kleine federaties die ontsnappen aan het controlerend kader van de bestaande regelgeving, zowel deze van het decreet MEVS als deze op de erkenning en de subsidiëring van de sportfederaties.
8
Lakes, K., & Hoyt, W. (2004). Promoting self-regulation through school-based martial arts training. Journal of Applied Developmental Psychology, 25(3), 283-302. 9 Lagendijk, E. (1991). De zwarte band van ethnische minderheden. Over kleur, macht en kracht van lichaamscultuur. Vrijetijd en Samenleving, 9 (2), 45-62. 10 Bottenburg, van M., & Heilbron, J. (2006). De-sportization of fighting contests: the origins and dynamics of no holds barred events and the theory of sportization. International Review for the Sociology of Sport, 41(3), 259-282. 25
Hoofdstuk 5: Voorgeschiedenis De in hoofdstuk 4 beschreven probleemstelling is reeds geruime tijd een reden tot bezorgdheid voor de overheid. Op haar initiatief, al of niet in samenwerking met betrokkenen, werden in het verleden heel wat initiatieven genomen om het probleem aan te pakken. Hierna vindt de lezer een overzicht van de belangrijkste nationale en Vlaamse initiatieven. Oorspronkelijk waren deze initiatieven vooral specifiek gericht tegen welbepaalde vechtsportdisciplines. Al vlug bleek dat dit niet het meest efficiënt was, en trachtte de overheid dit meer generiek aan te pakken, vooral na bezwaren geuit door de Raad van State bij het eind van de vorige eeuw. 31 mei 1958: Wet tot reglementering van bokswedstrijden en –exhibities 5 juli 1962: Koninklijk Besluit tot reglementering van bokswedstrijden en -exhibities en van de beoefening van de bokssport 1997: ontwerp van besluit van de Vlaamse Regering met als doel: o wetgeving 1958 actualiseren o regelgeving uitbreiden naar andere gelijkaardige vechtsporten o maar, …bezwaren vanwege de Raad van State o dus: initiatief tot uitwerking van een algemene Vlaamse regeling voor risicovechtsporten 28 maart 2006: overlegvergadering tussen de Vlaamse Sportfederatie (erkende vechtsportfederaties) - de Vlaamse Trainersschool – het team Medisch Verantwoord Sporten. VSF adviseert hierbij: o een aanpassing van de definitie van risicovechtsporten met nadruk op ‘de intentie’ o vertegenwoordigers van de vechtsportfederaties op te nemen in de te vormen Commissie Risicovechtsporten 16 maart 2007: afschaffing Wet van 1958 en Koninklijk Besluit van 1962 13 juli 2007: decreet van de Vlaamse overheid inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening (MEVS) o doelstelling: medisch verantwoorde sportbeoefening, door middel van het geheel van preventieve en curatieve maatregelen, bepalingen en aanbevelingen die eenieder in acht moet nemen met het oog op het fysieke en psychische welzijn van de sporters; o (zie samenvatting als bijlage 1) 3 april 2009: besluit van de Vlaamse Regering ter oprichting van een Expertencommissie Risicovechtsporten 9 juli 2009 : ministerieel besluit houdende de benoeming van de leden van de Expertencommissie Risicovechtsporten 22 september 2009: installatie Expertencommissie Risicovechtsporten(zie bijlage 2) 2010: uitwerking Voorstel van Generieke Richtlijnen (VGR - zie bijlage 3) 8 november 2010: voorstelling VGR aan Risicovechtsportfederaties (zie bijlage 4)
26
23 december 2010: overmaken van het VGR aan de minister, met vraag tot globaal inhoudelijk akkoord 4 maart 2011: voorstelling VGR aan Vlaamse Sportraad (zie bijlage 5) 9 december 2011: Rondetafelconferentie Vechtsporten (zie bijlage 6)
27
Hoofdstuk 6: Doelstellingen advies Het advies dat de Expertencommissie Risicovechtsporten wil formuleren, heeft als kerndoelstelling het creëren van een kader waarbinnen risicovechtsporten op een medisch en ethisch verantwoorde manier kunnen worden beoefend, in overeenstemming met het decreet MEVS van 13 juli 2007. Deze doelstelling vertaalt zich in volgende deeldoelstellingen: het maximaal voorkomen van ernstig of blijvend fysiek of psychisch letsel als gevolg van het beoefenen van risicovechtsport door: o
de installatie van gepaste regelgeving voor:
de organisatie van training en competitie van risicovechtsporten
de toelatingsvoorwaarden voor deelname aan kampvormen van risicovechtsporten
de beoordeling van kampvormen van risicovechtsporten
o
het focussen op de noodzakelijke en gepaste bescherming van jongeren
o
het opleggen van minimum vormingseisen voor elke omkadering van beoefenaars van risicovechtsporten
o
de installatie van een overlegorgaan tussen alle betrokkenen, met name de overheid, de administratie, de federaties en de beoefenaars
o
het creëren van een laagdrempelige, maar verplichte opvang voor nieuwe varianten van risicovechtsporten
het aligneren van de beoefening van risicovechtsporten met de thema’s van het ethisch verantwoord sporten door: o
het opwaarderen en promoten van de positieve effecten van beoefening van risicovechtsporten
o
het benadrukken van de educatieve aspecten bij de vorming van de kaders
o
het installeren en respecteren van gepaste gedragscodes
o
het integreren van voornoemde gedragscodes in de beoordeling van kampvormen
o
het voorkomen van excessen als gevolg van overcommercialisering
het betrekken van alle overheden bij de realisatie van deze doelstelling.
28
Hoofdstuk 7: Adviesbepaling 7.1. Aanbevelingen Rondetafelconferentie Vechtsporten 7.1.1: Algemeen vechtsportorganisaties stimuleren om gezamenlijk naar buiten te treden met gemeenschappelijke en positieve aspecten van vechtsportbeoefening de voorgestelde generieke richtlijnen implementeren een professionele databank ontwikkelen voor risicovechtsporters die deelnemen aan competitie competitiereglementen vooropstellen die in alle omstandigheden de veiligheid van de vechtsporters beogen sportmedische keuring bij risicovechtsporters verplichten tijdens de competities artsen de bevoegdheid geven om een wedstrijd stil te leggen om medische redenen op langere termijn streven naar een grotere deskundigheid met betrekking tot het gebruik van vechtsporten als een middel voor persoonlijke en sociale ontwikkeling van (jonge) beoefenaars
7.1.2: Omkadering en vorming zorgen voor een goede en verplicht degelijk opgeleide omkadering zowel de overheid als de vechtsportsector zelf dienen hun verantwoordelijkheid op te nemen met betrekking tot de omkadering en vorming in het vormingsaanbod dient er meer aandacht te zijn voor: o
de begeleiding van jongeren
o
medische aspecten verbonden met vechtsportbeoefening
o
ethische aspecten van vechtsportbeoefening
de volledige omkadering wijzen op hun verantwoordelijkheden op medisch en ethisch vlak, zeker in het omgaan met jongeren. 7.1.3: Structuren vechtsportorganisaties stimuleren om meer samen te werken zonder de eigenheid van de verschillende disciplines op te geven een overkoepelende samenwerking van vechtsportorganisaties opzetten. Deze samenwerking kan zich uiten in de vorm van een operationele cel die optreedt als: o
aanspreek- en communicatiepunt voor vechtsportbeoefening voor de sector, de overheid en het publiek en via haar werking bijdragen tot een professioneler en kwaliteitsvoller aanbod en ondersteuning van vechtsporten in Vlaanderen
o
kennis- en expertisecentrum rond vechtsporten
o
service- en ondersteuningspunt
een opvang installeren voor jonge, nieuwe vechtsport(variant)en.
29
7.2. Alternatieven van aanpak In dit deel worden de mogelijke beleidsinstrumenten eerst afzonderlijk opgelijst. Voor het realiseren van de doelstellingen van dit advies is uiteindelijk gezocht naar de meest optimale mix van oplossingsgerichte instrumenten, met andere woorden naar een combinatie van meerdere beleidsopties. Het is meer dan kiezen tussen ‘het maken van een nieuw of opgefrist decreet en uitvoeringsbesluit’ en ‘zelfregulering door de risicovechtsportensector’. 7.2.1: Gesteund op regelgeving De beoefening van risicovechtsporten in Vlaanderen kan ofwel in zijn geheel, ofwel per risicovechtsportdiscipline afzonderlijk, onderworpen worden aan strenge regels. Dit is een repressieve aanpak waarbij men van overheidswege gedrag wil sturen door het opleggen van sancties, hetzij: strafsancties administratieve sancties of tuchtsancties (administratief- of privaatrechtelijk) Met dergelijke repressieve aanpak gaat de overheid meer doen dan enkel sturen. In feite gaat de overheid alle verantwoordelijkheid zelf dragen en de inspraak van de sector beperken. Deze optie maakt de oprichting van een performant controleapparaat noodzakelijk, dat mensen, middelen en budget zal opslorpen. Binnen de risicovechtsportensector is er geen draagvlak voor een aanpak die gebaseerd is op het negatieve imago van de risicovechtsporten en dit negatieve imago nog meer zal benadrukken.
7.2.2: Alternatieven voor regelgeving Naast regelgeving zijn er nog andere beleidswegen die eerder tot doel hebben de risicovechtsportorganisaties te stimuleren om zelf hun verantwoordelijkheid te nemen op het vlak van bescherming van hun leden. sensibiliseren Informatiecampagnes naar de verschillende actoren en betrokkenen om hen bewust te maken van de mogelijke gevolgen van risicovechtsporten Bijscholingen om alle actoren in de sector te informeren en te begeleiden aanbevelingen of richtlijnen De minister communiceert het advies van de Expertencommisie Risicovechtsporten (met name de generieke richtlijnen) en raadt de risicovechtsportorganisaties aan om zich hier aan te houden. ministeriële omzendbrief De minister trekt de aandacht van de lokale beleidsverantwoordelijken op de problemen van de risicovechtsporten en vraagt om de werking van de lokale clubs te controleren. zelfregulering De verantwoordelijkheid voor het oplossen van de problemen en risico’s van risicovechtsporten wordt gedragen door de risicovechtsportorganisaties zelf. Dit kan zowel de formulering van de normen zijn (in dit geval hun eigen variatie van de generieke richtlijnen) als de handhaving en controle van de generieke richtlijnen. gedragscode, protocol, convenant De risicovechtsportorganisaties kunnen zich vrijwillig verbinden om de generieke richtlijnen in te voeren en te doen naleven. De risicovechtsportorganisaties zijn zelf verantwoordelijk voor de controle op de naleving van de gedragscode, het protocol of de convenant. 30
erkenning De risicovechtsportorganisaties kunnen zich vrijwillig verbinden om de generieke richtlijnen in te voeren en te doen naleven. Voor risicovechtsportorganisaties die zich gedurende één jaar strikt aan de generieke richtlijnen hebben gehouden, werkt de minister of de sector zelf een erkenningsprocedure uit om die risicovechtsportorganisaties te erkennen voor het medisch verantwoord organiseren van risicovechtsporten. De risicovechtsportorganisaties of de overheid of beide samen staan in voor de controle op de naleving van de erkenningsvoorwaarden. De erkenning kan tijdelijk of definitief ingetrokken worden als aan één of meer verplichtingen niet meer wordt voldaan. certificatie, toekennen van een label of een keurmerk, een logo, een charter of good conduct Aan het implementeren en toepassen van de generieke richtlijnen wordt een kwaliteitslabel toegekend. Dit herkenningsteken kan dan gebruikt worden voor affichering, gebruik op de website van de vereniging, bij de organisatie van sportmanifestaties en in de lokalen. Als een sporter dit herkenningsteken ziet, kan hij er op vertrouwen dat hij te maken heeft met een professionele en verantwoordelijke risicovechtsportorganisatie. Een herkenningsteken bevordert de waarde en de naleving van de generieke richtlijnen, omdat de geïnformeerde sporter en zijn omgeving mee betrokken worden bij de controle. financieren of subsidiëren Om het implementeren en het naleven van de generieke richtlijnen te ondersteunen, kan hiervoor een subsidie of een andere financiële prikkel voorgehouden worden. Geen enkel van bovenstaande maatregelen zal op zichzelf in staat zijn om de problemen in de risicovechtsportsector aan te pakken. Om succes op slagen te hebben, is het creëren van een draagvlak uiterst belangrijk. Dit kan niet door een overheid die eenzijdig initiatieven neemt of maatregelen oplegt. De sector zelf alleen verantwoordelijk maken, is ook geen optie, zolang de sector niet beter georganiseerd en gestructureerd is. Een combinatie van verschillende initiatieven (een mix) is nodig om de kerndoelstelling, namelijk het creëren van een kader waarbinnen de risicovechtsporten op een medisch en ethisch verantwoorde manier kunnen worden beoefend, te behalen, zonder het ontstaan van grote juridische complicaties en zonder het probleem van handhaving. De voordelen van samenwerking met de sector zijn: de voorbeeldfunctie het benutten van de ervaring van de sector de mogelijkheid om soepel in te grijpen bij acute of actuele problemen in de sector het geven van autonomie en verantwoordelijkheid aan de sector het verminderen van de regeldruk het verlichten van het wetgevingswerk van de Vlaamse overheid de mogelijkheid om toch nog wettelijk te kunnen ingrijpen in geval van extreme omstandigheden of bij excessen. 7.2.3: Experimenteel project ‘Risicovechtsportplatform Vlaanderen’ Het kiezen van de juiste mix van beleidsinstrumenten moet onderbouwd zijn en gebeurt best in overleg met de risicovechtsportensector. Momenteel zijn er onvoldoende gegevens gekend waarop men zich kan baseren voor het maken van dergelijke keuze. Van de risicovechtsportwereld zelf is nog onvoldoende in kaart gebracht waar de kansen en de knelpunten juist liggen. Dit kunnen opdrachten zijn voor een experimenteel project onder de vorm van een ‘Risicovechtsportplatform Vlaanderen’.
31
7.3. Advies 7.3.1: Op korte termijn De Expertencommissie Risicovechtsporten adviseert op korte termijn de oprichting van een experimenteel project ‘Risicovechtsportplatform Vlaanderen’. Dit platform, zijnde een operationele cel, treedt op als: aanspreek- en communicatiepunt voor vechtsport- en risicovechtsportbeoefening in Vlaanderen kennis- en expertisecentrum rond vechtsporten en risicovechtsporten service- en ondersteuningspunt voor voornoemde sporten. Het platform zal aldus bijdragen tot een professioneler en kwaliteitsvoller aanbod en ondersteuning van risicovechtsporten in Vlaanderen, en de samenwerking tussen de risicovechtsporten onderling, maar ook met overheid en publiek stimuleren. Het zal ten slotte ook een laagdrempelige opvang zijn voor jonge, nieuwe risicovechtsporten en risicovechtsportvarianten.
7.3.1.1: Argumentatie Kort samengevat, kwam de Rondetafelconferentie Vechtsporten tot de conclusie dat de Vlaamse vechtsportwereld nood heeft aan imagoverbetering, degelijke omkadering en vorming en duidelijke structurering. Dit advies stelt dat de uitbouw van een duidelijke en coherente structuur in de Vlaamse risicovechtsportwereld prioritair is, en dat deze, eens goed geïnstalleerd, de aanpak van degelijke en permanente omkadering en vorming zal faciliteren. Op langere termijn moet hier logischerwijs, en mits gepaste initiatieven, een verbeterd imago uit volgen. Om het bovenstaande te kunnen realiseren, is het advies om, onder de vorm van een experimenteel project, gedurende een periode van 3 jaar het Risicovechtsportplatform Vlaanderen op te richten, met als bedoeling een kenniscentrum, communicatie- en ondersteuningspunt te zijn voor de beoefening van risicovechtsporten in Vlaanderen. Het platform kan op die manier de nodige informatie, kennis en ervaring opleveren welke zal moeten kunnen bijdragen tot het opzetten van een duidelijke en coherente structurering binnen de risicovechtsportwereld op middellange termijn. Geadviseerd wordt om aldus de volgende concrete taken toe te wijzen aan het Risicovechtsportplatform Vlaanderen. Aanspreek- en communicatiepunt Het platform zal zowel een aanspreekpunt vormen voor alle betrokken bij risicovechtsporten, als een actieve communicator zijn met betrekking tot de relevante kennis, die het verzameld en verder ontwikkeld heeft. o
aanspreekpunt voor nieuwe risicovechtsporten en risicovechtsportvarianten;
o
aanspreekpunt voor zij die betrokken zijn bij de organisatie of de beoefening van risicovechtsporten;
o
algemeen aanspreekpunt voor vragen met betrekking tot risicovechtsporten;
o
onderhouden van contacten met beleidsmakers en andere actoren buiten Vlaanderen met betrekking tot risicovechtsporten (onder meer Brussel, Wallonië, Nederland, Frankrijk, …);
o
uitwerken en implementeren van een communicatiestrategie;
o
ontwerp en onderhoud van een portaalsite;
o
…
32
Kennis- en expertisecentrum Het platform zal gebruikt worden om relevante kennis m.b.t. diverse aspecten van risicovechtsporten te verzamelen en verder te ontwikkelen. o
inventariseren en centraliseren van kennis omtrent risicovechtsporten;
o
inventariseren en evalueren van structurering, regelgeving, erkenning en vorming in binnenen buitenland;
o
stimuleren en uitvoeren van relevant beleidsvoorbereidend onderzoek;
o
ontwikkelen van erkenningsvoorwaarden en kwaliteitslabel voor risicovechtsportclubs;
o
ontwikkeling van tools (of een stappenplan) voor het organiseren van veilige, kwaliteitsvolle en medisch - ethisch verantwoorde risicovechtsportcompetities en -manifestaties;
o
ontwikkeling van een medisch opvolgingssysteem voor deelnemers van risicovechtsportcompetities;
o
…
Service- en ondersteuningspunt Het platform zal ondersteuning bieden aan relevante sectoren en organisaties die betrokken zijn bij de organisatie of de beoefening van risicovechtsporten o
formuleren van beleidsadviezen naar de overheid (Vlaams, lokaal) rond diverse aspecten met betrekking tot de organisatie en beoefening van risicovechtsporten, onder meer door ondersteuning van decretale ontwikkeling;
o
begeleiden van risicovechtsportorganisaties naar een optimaal medisch en ethisch verantwoorde risicovechtsportbeoefening;
o
ondersteuning van diverse bestaande en op te richten werkgroepen in het domein van risicovechtsporten (zoals onder meer de Expertencommissie Risicovechtsporten met betrekking tot de implementering van het voorstel van de generieke richtlijnen);
o
ondersteuning van het opleidingsaanbod (zoals onder meer het kwaliteitsvol uitbouwen van het opleidingsaanbod in samenwerking met de Vlaamse Trainersschool);
o
…
Het is gepast hierbij te verwijzen naar de ondersteuning die dergelijk platform zou kunnen geven aan de VTS-werkgroep en denkcel risicovechtsporten bij hun uitwerking van opleidingen op de hogere niveaus. Het platform zou de nodige expertise en kennis kunnen verzamelen en selecteren. Door het leggen van bredere en disciplineoverschrijdende contacten zou dit centrum op een gestructureerde manier de noden van het werkveld kunnen nagaan, de behoeften kunnen definiëren, de beoefening van de verschillende sporten in kaart kunnen brengen, de gelijkenissen en verschilpunten duidelijker kunnen stellen, bemiddelend kunnen optreden tussen aanhangers van diverse stijlen, kunnen werken aan een gezamenlijk standpunt inzake kwalificatievereisten van lesgevers…
7.3.1.2: Randvoorwaarden Om dit te realiseren moet een partner gevonden worden, die bereid is en die de mogelijkheid heeft, om de logistieke coördinatie van dit platform op zich te nemen. Om zich te verzekeren van de nodige relevante kennis en expertise moet het kenniscentrum banden hebben met een hogeschool of universiteit. Het platform moet onafhankelijk zijn. 33
Er dient een stuurgroep opgericht te worden om de werkzaamheden van het Risicovechtsportplatform Vlaanderen te bewaken en bij te sturen indien nodig. 7.3.1.3: Consequenties 7.3.1.3.1: Financieel De oprichting en werking van dit platform zal het nodige budget vereisen om zowel personeels- als werkingsmiddelen te kunnen voorzien voor 3 personen (inclusief een secretariaatswerking) voor een periode van 3 jaar. 7.3.1.3.2: Personeel Om haar kerntaken te kunnen uitvoeren is de aanwerving van 3VTE’s noodzakelijk. De functiedoelen van dit personeelstrio worden kort omschreven: 1. Een projectverantwoordelijke functiedoel: het operationeel leiden van het Risicovechtsportplatform Vlaanderen en het coördineren van de uitvoering van haar kernopdrachten. functievereisten: diploma master/bachelor, bij voorkeur diploma (sport)management, voldoende IT kennis en veel interesse voor gegevensverzameling en verwerking. 2. Een verantwoordelijke communicatie en marketing functiedoel: het ontwikkelen van promotie en communicatie met betrekking tot risicovechtsporten. functievereisten: diploma master/bachelor, bij voorkeur diploma communicatie of marketing, grote IT kennis en veel interesse in netwerking/samenwerking met andere actoren. 3. Een expert risicovechtsporten functiedoel: het uitvoeren van risicovechtsportspecifieke acties en het implementeren van risicovechtsportspecifieke tools. functievereisten: diploma master/bachelor, bij voorkeur diploma Lichamelijke Opvoeding met aangetoonde kennis van risicovechtsporten, voldoende IT kennis en interesse in resultaatsgerichte acties. 7.3.1.3.3: Organisatorisch Het Risicovechtsportenplatform Vlaanderen zal aangestuurd worden door een stuurgroep onder leiding van de Expertencommissie Risicovechtsporten, aangevuld met een vertegenwoordiger van het kabinet Sport, VSF en ISB en eventueel nog uitgebreid wat noodzakelijk blijkt om een goede werking van het platform te verzekeren. Jaarlijks zal een werkingsverslag vanwege het platform worden voorgelegd aan de Expertencommissie Risicovechtsporten. 7.3.1.3.4: Logistiek Het Risicovechtsportenplatform Vlaanderen dient verankerd te worden op een fysieke locatie. De maatschappelijke zetel wordt voor een bepaalde periode toegekend aan een bepaalde instantie, die instaat voor de logistieke en financiële opvolging.
34
7.3.1.3.5: Juridisch Het Risicovechtsportplatform Vlaanderen zal juridisch verankerd worden binnen een bestaande instantie, die voldoet aan de criteria en randvoorwaarden bepaald onder punt 7.3.1.2. en die geenszins een organisatie met commerciële doeleinden mag zijn. De organisatie of instantie waaraan het Risicovechtsportplatform Vlaanderen zal verbonden worden, zal juridische werkgever worden van de aan te werven personeelsleden en zal voor de juridische, financiële en logistieke aspecten van dit proefproject een raamovereenkomst dienen af te sluiten met de Vlaamse overheid. 7.3.2: Op middellange termijn De Expertencommissie Risicovechtsporten adviseert op middellange termijn om, op basis van de werkzaamheden en bevindingen van het op te richten risicovechtsportplatform, te evalueren of het risicovechtsportveld in Vlaanderen tot de nodige structurering is gekomen dat haar in staat stelt om zich te conformeren aan de geldende decretale bepalingen rond medisch en ethisch verantwoord sporten. Uit deze evaluatie zal onder meer geconcludeerd moeten worden of het opportuun is om bijkomende maatregelen te nemen. 7.3.3: Op lange termijn De Expertencommissie Risicovechtsporten adviseert op lange termijn om te evalueren of de risicovechtsportfederaties in Vlaanderen in staat zijn om een werking uit te bouwen binnen de bepalingen van het decreet houdende erkenning en subsidiëring van de Vlaamse sportfederaties.
35
Hoofdstuk 8: Stappenplan Onder voorwaarde dat minister akkoord gaat met het in deze nota geformuleerde advies, zijn volgende stappen nodig om het advies uit te voeren: 1. de administratie de opdracht geven om een nota aan de Vlaamse Regering voor te bereiden (met aanvraag begrotingsakkoord, advies van de Inspectie van Financiën en Vlaamse Sportraad) 2. de nota agenderen op de Vlaamse Regering met de vraag om haar akkoord te geven aan de adviesnota, met name aan de oprichting van een Risicovechtsportplatform aan de administratie de opdracht te geven om het advies uit te voeren 3. administratie lanceert een oproep voor een subsidie tot het oprichten van een Risicovechtsportenplatform in de vorm van een experimenteel project voor drie jaar 4. de administratie selecteert de meest geschikte begunstigde en adviseert de minister 5. de minister neemt een beslissing 6. de subsidie wordt toegekend 7. de administratie legt een beheersovereenkomst voor aan de begunstigde, waarin het engagement wordt aangegaan om voor drie opeenvolgende jaren de subsidie toe te kennen 8. de Expertencommissie Risicovechtsporten richt de begeleidende stuurgroep op 9. De stuurgroep, onder leiding van de Expertencommissie Risicovechtsporten, lanceert het Risicovechtsportplatform (onder meer selectie van personeel, toekennen eerste opdrachten, ...) 10. Het Risicovechtsportenplatform wordt functioneel. Overzicht timing stappenplan
wie?
timing
2. agendering VR
kabinet
7 september 2012
3. lancering oproep
administratie
10 september 2012
4. jurering ingediende projecten
administratie
eind oktober 2012
6. toewijzing subsidie
kabinet
begin november 2012
8. oprichten stuurgroep
Expertencommissie
november 2012
9. lanceren platform
stuurgroep
november 2012
10. opstart platform
platform
eind 2012
36
Hoofdstuk 9: Bijlagen Bijlage 1: 13 juli 2007: Decreet van de Vlaamse overheid inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening (MEVS) Door middel van dit decreet bepaalt de Vlaamse Regering haar standpunt omtrent risicovechtsporten, onder meer door: een definitie te geven door zichzelf te autoriseren tot het bepalen van de voorwaarden waaronder risicovechtsporten kunnen worden georganiseerd door het bepalen van de strafmaat bij niet-naleving van deze voorwaarden.
Kernpunten inzake risicovechtsporten Definitie risicovechtsporten: de sporten waarbij het via bepaalde technieken is toegestaan om aan de tegenstander slagen of stoten toe te dienen met de intentie de fysieke of psychische integriteit van de tegenstander te verminderen Art. 5: De bepalingen van dit decreet zijn van toepassing op elke sporter, op elke begeleider en op elke sportvereniging binnen de Vlaamse Gemeenschap Art. 7: Elke sportvereniging is, rekening houdend met het specifieke karakter van de door haar geregelde sportactiviteiten, verplicht (onder meer): de medisch verantwoorde sportbeoefening voor de sporter te bewaken en te waarborgen de omstandigheden en toestanden die negatief inwerken op de fysieke integriteit en het psychische welzijn van de sporter daadwerkelijk te voorkomen en te bestrijden door doelmatige initiatieven en gepaste maatregelen aan de regering de garantie te verlenen dat alle maatregelen genomen worden om een medisch verantwoorde sportbeoefening te bevorderen. Art. 18: … De regering kan de voorwaarden waaronder risicovechtsporten kunnen worden georganiseerd bepalen en neemt in dit geval de maatregelen om het toezicht op de naleving daarvan te verzekeren Art. 23: De regering kan een expertencommissie risicovechtsporten oprichten Art. 51: bepaalt de strafmaat ingeval van niet-naleving.
37
Bijlage 2: Expertencommissie Risicovechtsporten 3 april 2009: Besluit van de Vlaamse Regering ter oprichting van een expertencommissie risicovechtsporten taak: op eigen initiatief of op verzoek de minister adviseren inzake risicovechtsporten. 22 september 2009: installatie Expertencommissie Risicovechtsporten Samenstelling negen leden o drie leden, waarvan twee artsen, voorgedragen door de Vlaamse Sport Federatie (VSF) o twee leden, voorgedragen door Bloso o drie leden, waarvan twee artsen, voorgedragen door het Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media o één lid, voorgedragen door de Raad voor Cultuur, Jeugd, Sport en Media nominatieve samenstelling bij installatie o VSF: Dirk De Mits (voorzitter) Peter Smolders (arts) Kathleen Lambein (arts) o Bloso: Tina Bellemans Jozef Van Driessche o departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media: Hans Cooman (arts) Peter Boone (arts) Nancy Barette o Raad van Cultuur, Jeugd, Sport en Media: Jozef Heylen Overzicht werkzaamheden 17 november 2009: vergadering o bespreking van het decreet, vooral het gedeelte risicovechtsporten o conclusies van de bespreking zijn (onder ameer): de problematiek beperkt zich niet tot fysiek geweld, maar omvat ook psychisch geweld, hetgeen de complexiteit nog vergroot verschillende actoren binnen de risicovechtsport hebben een verantwoordelijkheid omtrent MEVS de sporttakleiding (meestal de federatie) is verantwoordelijk voor een gepaste reglementering scheidsrechters zijn verantwoordelijk voor een correcte toepassing van de reglementering de medische staf is verantwoordelijk voor alle medische aspecten van MEVS, zoals geschiktheid tot deelname en beoordeling van letsel het technisch kader (meestal de opleider) is verantwoordelijk voor een gepaste technische vorming en begeleiding al deze actoren moeten voldoende en meetbare vorming hebben omtrent MEVS een eventueel besluit moet een generiek referentiekader zijn voor alle risicovechtsporten, en niet specifiek gefocust op één of meerdere ervan. o de commissie neemt initiatieven tot het opstellen van generieke richtlijnen en laat dit voorbereiden door werkgroepen binnen de commissie.
38
19 januari 2010: vergadering o discussie omtrent de noodzaak van een besluit en eventuele alternatieven regelgeving in de vorm van een besluit van de Vlaamse Regering is niet verkieslijk voorkeur gaat naar generieke richtlijnen of referentienormen die risicovechtsportorganisaties kunnen motiveren tot responsabilisering en zelfregulering o doelstelling generieke richtlijnen: het creëren van een referentiekader ter bescherming van beoefenaars en ter preventie van ernstige letsels. 16 maart 2010: vergadering o bespreking eerste voorstel van generieke richtlijnen (VGR) (bijlage 3) o focus op de verschillende actoren binnen het landschap van de sportfederatie. Dit maakt duidelijk wie precies verantwoordelijk is voor welke richtlijn. o eerste prioriteit: de opmaak van degelijke generieke richtlijnen. Hoe toezicht houden op de toepassing van die richtlijnen zal achteraf worden behandeld. april 2010: werkgroepen o 3 interne werkgroepen werken deelaspecten van het voorstel verder uit. 18 mei 2010: vergadering o verdere bespreking van het VGR o bespreking van de voorstellen van de verschillende werkgroepen o akkoord omtrent het concept van het voorstel 21 september 2010: vergadering o conclusies van de toetsing van het concept van VGR met de stakeholders o definitie van vormingspakketten voor de verschillende actoren trainers coaches en begeleiders scheidsrechters en jury toezichthoudende artsen keuringsartsen 8 november 2010: voorstelling VGR aan risicovechtsportfederaties (bijlage 4) 16 november 2010: vergadering o evaluatie van de voorstelling VGR aan de risicovechtsportfederaties o afronding van het VGR o afronding van de voorstellen van vormingspakketten 23 december 2010: overmaken van het VGR aan de minister, met vraag tot globaal inhoudelijk akkoord 18 januari 2011: vergadering o overleg omtrent de wijze van implementatie van Generieke Richtlijnen 22 februari 2011: werkgroep o omtrent de praktische uitwerking van de gegevensbank en het wedstrijdboekje 4 maart 2011: voorstelling VGR aan Vlaamse Sportraad o als gevolg hiervan bracht de Vlaamse Sportraad advies uit aan de Vlaamse minister van Sport, de heer Philippe Muyters (advies D-SP-268-03) (bijlage 5) 29 maart 2011: overlegvergadering van stakeholders o bespreking alternatieven voor regelgeving en implementatie
39
17 mei 2011: overlegvergadering van stakeholders o visie omtrent implementatie repressie versus motivatie erkende versus niet-erkende organisaties problematiek van versnippering van het veld o visie omtrent adviesnota 24 augustus 2011: werkgroep o omtrent de inventarisatie en beoordeling van specifieke reglementering voor jongeren bij drie risicovechtsportfederaties 20 september 2011: vergadering o bespreking organisatie Rondetafelconferentie Vechtsporten 6 oktober 2011: vervanging van Tina Bellemans in de Expertencommissie Risicovechtsporten door Jikkemien Vertonghen 9 december 2011: Rondetafelconferentie Vechtsporten (bijlagen 6 en 7) o een 90-tal vertegenwoordigers uit relevante sectoren, alsook beleidsmakers op diverse niveaus, bespraken samen de problematiek van de vechtsportsector in Vlaanderen en mogelijke oplossingen 14 februari 2012: vergadering o bespreking eindrapport Rondetafelconferentie Vechtsporten o voorstel van aanvulling op de vaststellingen en de aanbevelingen van het eindrapport 26 maart 2012: overlegvergadering van stakeholders o bespreking eindrapport Rondetafelconferentie Vechtsporten o bespreking aanvullingen Expertencommissie Risicovechtsporten o voorbereiding adviesnota
40
Bijlage 3: Voorstel van Generieke Richtlijnen (samenvatting) de generieke richtlijnen hebben tot doel: o enerzijds de sportverenigingen die risicovechtsporten organiseren duidelijkheid te geven hoe zij kunnen beantwoorden aan het decreet van 13 juli 2007 inzake medisch en ethisch verantwoorde sportbeoefening o en anderzijds de Vlaamse overheid concrete normen te geven die haar toelaten de verplichtingen die deze sportverenigingen dragen om de medisch verantwoorde sportbeoefening voor de sporter te bewaken en te waarborgen, te toetsen. ze zijn generiek, dat wil zeggen ze beogen niet één of meer specifieke risicovechtsporten, maar gelden voor elke risicovechtsport ze richten zich niet enkel tot de sportvereniging, maar ook tot de verschillende 'spelers' in het risicovechtsportgebeuren, zoals trainers, wedstrijdorganisatoren, scheidsrechters, begeleiders, artsen en zelfs de sporter; en benadrukken de verantwoordelijkheid van elk van hen de medische bezorgdheid is prioritair en gaat boven elke andere richtlijn ze beogen: o bewustwording o medische opvolging en registratie o grondige vorming o grote bezorgdheid en begeleiding bij de beoefening van de risicovechtsporten door jongeren. Inhoud
inleiding definities en referenties richtlijnen aan de sportvereniging richtlijnen aan de kamp- of wedstrijdorganisatie richtlijnen aan de trainers en coaches richtlijnen aan de kampers richtlijnen aan de scheidsrechters of jury richtlijnen aan de toezichthoudende artsen richtlijnen aan de keuringsartsen relevante informatie
Richtlijnen aan de sportvereniging op de hoogte te zijn omtrent de op haar van toepassing zijnde regelgeving inzake risicovechtsporten deze regelgeving kenbaar te maken aan alle betrokkenen binnen haar werking haar interne reglementering in overeenstemming te brengen met de regelgeving van de Vlaamse overheid omtrent risicovechtsporten toe te zien op de naleving van haar interne reglementering, meer bepaald voor wat betreft de bescherming van de fysieke en psychische integriteit van de sporter
41
een gegevensbank bij te houden van haar beoefenaars met een geactualiseerde kamp-, kwetsuuren herstelhistoriek, evenals de actuele status van een medisch geschiktheidsattest een gegevensbank bij te houden van gecertificeerde begeleiders (coaches, trainers), scheidsrechters en juryleden elke risicovechtsporter binnen haar organisatie een uniek en genummerd wedstrijdboekje te bezorgen jaarlijks een inventaris op te maken van de prevalentie van fysieke letsels van de risicovechtsport, inclusief frequentie en ernst een verzekering voor de aangesloten beoefenaars af te sluiten ter dekking van de risico’s lichamelijke ongevallen en burgerlijke aansprakelijkheid die kunnen optreden naar aanleiding van de activiteiten die de sportvereniging en haar sportclubs organiseren een medische commissie te installeren die de volledige autoriteit heeft voor wat betreft medische aspecten van de risicovechtsportbeoefening en die beschikt over de nodige bekwaamheid en middelen om deze materie te beheersen; in deze commissie moet minstens één erkend keurings- of toezichthoudend arts zetelen de gepaste omgeving en omstandigheden te creëren, inclusief de nodige vorming, opdat de hiernavolgende richtlijnen aan specifieke betrokkenen binnen haar organisatie kunnen nageleefd worden enkel die clubs te aanvaarden waar de technische verantwoordelijkheid ligt bij een door Bloso gecertificeerde trainer.
Richtlijnen aan de kamp- of wedstrijdorganisatie de organisatie van kampen of wedstrijden van risicovechtsporten in Vlaanderen moet voldoen aan de richtlijnen voor sportverenigingen (zie hiervoor) kampen of wedstrijden kunnen niet doorgaan zonder de aanwezigheid van een bevoegd toezichthoudende arts en aangepaste voorzieningen voor een gepaste behandeling van kwetsuren kampers moeten minstens één jaar geregistreerd zijn in de gegevensbank van de vereniging voor de betrokken risicovechtsport kampers moeten een geldig geschiktheidattest (zie wedstrijdboekje) kunnen voorleggen aan de toezichthoudende arts de begeleiding van de kamper (coach, trainer, verzorger) moet gekend zijn bij de vereniging en moet duidelijk herkenbaar zijn ongepast gedrag van de begeleiding van de kamper moet verhaald worden op deze kamper alle wedstrijden moeten genoteerd worden in het wedstrijdboekje van de kamper er wordt gekampt in categorieën die opgesteld worden in functie van fysieke kenmerken (geslacht, leeftijd, gewicht, en dergelijke) en ervaring van de kampers.
Richtlijnen aan de trainers en coaches
42
trainers en coaches krijgen een specifieke opleiding goedgekeurd door de Vlaamse trainersschool (VTS) een trainer kan slechts in één club technische verantwoordelijkheid hebben de trainer die technisch verantwoordelijk is voor een club is verantwoordelijk voor de technische bekwaamheid van de leden van die club, alsook voor de beoordeling ervan trainers en coaches van -16-jarigen moeten een specifieke begeleidingsopleiding volgen.
Richtlijnen aan de kampers De kampers engageren zich tot het kennen en respecteren van de reglementen van de risicovechtsportvereniging waarbij ze zijn aangesloten.
Richtlijnen aan de scheidsrechters of jury omtrent medische aspecten heeft enkel de toezichthoudende arts autoriteit de toezichthoudende arts heeft de autoriteit om een kamp te onderbreken of te staken wanneer hij oordeelt dat dit vereist is om de gezondheid van de sporter te beschermen beoordelaars (scheidsrechters, jury) moeten met vrucht een opleiding gevolgd hebben omtrent medische risico’s. Deze opleiding moet zijn goedgekeurd door de Vlaamse trainersschool (VTS).
Richtlijnen aan de toezichthoudende artsen de toezichthoudende artsen krijgen een specifieke opleiding ‘risicovechtsporten’ voor de wedstrijd keurt de toezichthoudende arts de kampers tijdens de wedstrijd heeft de toezichthoudende arts steeds het recht de wedstrijd door de scheidsrechter te laten onderbreken voor medisch onderzoek en desgevallend de wedstrijd stop te zetten na de wedstrijd worden de sporters onderzocht.
Richtlijnen aan de keuringsartsen de keuringsartsen krijgen een specifieke opleiding ‘risicovechtsporten’.
43
Bijlage 4: Voorstelling VGR aan risicovechtsportfederaties 8 november 2010 - Vilvoorde Uitgenodigde federaties (in vetjes de aanwezige federaties) ABC-Vlaanderen vzw (WAKO) Jin Jung Kwan Hapkido Federatie België en Nederland Belgian - Dutch Sin Moo Hapkido Association FROS Amateursportfederatie - Budo koepel Belgian Hapkido Federation Vlaamse Boks Liga Vlaamse Ju-Jitsu Federatie Vlaamse Ju-Jitsu Liga Vlaamse Taekwondo Bond vzw International Taekwon-do Federation Vlaanderen Vlaamse Vechtsport Associatie (VVA) Federatie Euro Budo (VVA) VKBM²O (VVA) Vlaamse Worstelbond (VVA) Vlaamse Kendo, Iaido en Jodo Federatie (VVA) Vlaamse Wushu Federatie De vergadering werd door de aanwezige commissieleden als positief ervaren. De feedback vanwege de federaties was constructief en getuigde van interesse. Omtrent bepaalde richtlijnen werd verzocht tot verduidelijking. De commissie beschouwt deze toetsingsvergadering als erg nuttig. De aanwezigen kregen de gelegenheid om tot 16 november via e-mail hun eventueel commentaar over te maken aan de commissie. Eén federatie maakte hiervan gebruik.
44
Bijlage 5: Advies SARC - Vlaamse Sportraad (advies D-SP-268-03 omtrent Risicovechtsporten: generieke richtlijnen) “Het mag niet verwonderen dat de Vlaamse Sportraad vanuit moreel oogpunt moeite heeft met risicovechtsporten. Maar ze zijn er nu eenmaal, dus kan men ze beter professioneel begeleiden en reglementeren. De Vlaamse Sportraad ervaart het als heel positief dat de commissie de risicovechtsporten geen reglementering op wil dringen, maar uitgaat van zelfregulering, responsabilisering en gedragenheid door het werkveld. Het MEVS-decreet is van algemene orde, d.w.z. dat de bepalingen op elke sporter, elke begeleider, elke sportvereniging in Vlaanderen, ook de niet erkende, van toepassing zijn. De commissie beperkt haar werkzaamheden dan ook niet tot de erkende sporttakken of de sporttakkenlijst, maar wil alle risicovechtsporten bereiken. De commissie is er alvast in geslaagd om een deel van deze zeer heterogene groep van vechtsportfederaties op één lijn te krijgen. Waar ze vroeger lijnrecht tegenover elkaar stonden - de Erkenningscommissie van de Vlaamse Sportraad speelde ooit voor verzoener - slaagde de commissie erin om door overleg en communicatie een relatief grote gedragenheid voor de generieke richtlijnen te creëren. Het streven naar responsabilisering van de sportfederaties past perfect in het MEVS-decreet. Mogelijk drijfzand is de eventuele bijkomende administratieve last. Maar met aangepaste ICT moet dat op te lossen zijn. Een ander zwak punt is dat de richtlijnen niet afdwingbaar zijn. Men moet dus op de goodwill van de federaties rekenen. Maar dat doet niets af van de verdienste van de expertencommissie. De Vlaamse Sportraad is unaniem van mening dat de expertencommissie zich tot nu toe op uitstekende wijze van haar opdracht heeft gekweten en dat ze voor de voortzetting van haar werkzaamheden alle steun van de Vlaamse overheid verdient. Samen met de overheid moet de beste manier worden gezocht om de definitieve generieke richtlijnen afdwingbaar te maken.”
45
Bijlage 6: Rondetafelconferentie Vechtsporten: algemene vaststellingen
Op basis van de inventarisatie, de gesprekken met de bevoorrechte getuigen en de resultaten van de Rondetafelconferentie Vechtsporten, kunnen de volgende vaststellingen worden gedaan. Algemeen het totale aantal vechtsportbeoefenaars in Vlaanderen is de laatste jaren gestegen. Dit is voornamelijk door het toenemend aantal beoefenaars van een risicovechtsport. in Vlaanderen bestaan diverse problemen bij de organisatie van vechtsporten. Deze hebben betrekking op het imago, de omkadering/vorming en de structuren. Zowel de bevoorrechte getuigen als vertegenwoordigers van de vechtsportwereld (door middel van de Rondetafelconferentie Vechtsporten) zijn het grotendeels eens over het bestaan en de aard van deze problemen. de problemen met betrekking tot de structuren vormen de voornaamste knelpunten waarmee de vechtsportsector geconfronteerd wordt. Bovendien liggen deze grotendeels aan de basis van de problemen met betrekking tot het imago en de omkadering/vorming. De Rondetafelconferentie Vechtsporten leverde een grote eensgezindheid op tussen enerzijds de vertegenwoordigers van de verschillende vechtsportorganisaties onderling en anderzijds tussen deze vertegenwoordigers en de aanwezige beleidsmakers.
Imago vechtsporten worden vanuit twee perspectieven bekeken: o positief: vechtsportbeoefening kan een educatieve meerwaarde bieden, op voorwaarde van ‘correcte’ beoefening o negatief: anderen vinden dat (sommige) vechtsporten niet ethisch en medisch verantwoord zijn, met verwijzing naar agressie en kwetsuren. sommige vechtsporten hebben algemeen genomen vaak een slecht imago. Mogelijke redenen hiervoor zijn: o de versnippering van de vechtsportsector en de grote diversiteit binnen vechtsporten waardoor er veel onduidelijkheden bestaan en er veel onwetendheid heerst zowel bij buitenstaanders, als bij de vechtsportsector zelf (de verschillende vechtsporten weten vaak weinig van elkaar af) o negatieve berichtgevingen in de media (waarbij het vaak alleen gaat om sensatie) o de terminologie: ‘vechten’ heeft een negatieve bijklank, ‘risicovechtsport’ nog meer. een grote meerderheid van de deelnemers aan de Rondetafelconferentie Vechtsporten vond dat de beoefening van vechtsport medisch en ethisch verantwoord kan zijn. Er werd aldus door een grote meerderheid aangegeven dat er voor de meeste vechtsporten, bij correcte beoefening en omkadering, geen probleem is, maar het wordt wel belangrijk geacht dat er extra aandacht wordt besteed aan het medisch en ethisch verantwoord sporten bij risicovechtsporten.
46
Omkadering en vorming het voornamelijk intern vormingsaanbod voor de omkadering binnen vechtsporten is bijna enkel gericht op trainers, waarbij voornamelijk sporttechnische en didactische aspecten aan bod komen, en veel minder medische, ethische en pedagogische aspecten. Voor andere participanten in de omkadering is er zo goed als geen vormingsaanbod. zowel van de overheid als van de vechtsportsector zelf wordt verwacht een taak te vervullen met betrekking tot het voorzien van een kwaliteitsvolle omkadering en vormingsaanbod met betrekking tot de omkadering binnen de vechtsporten worden de voornaamste problemen opgemerkt bij de trainers en de scheidsrechters: o scheidsrechters: drie grote problemen zijn: te weinig opgeleid te weinig in aantal bij bepaalde vechtsporten vaak te partijdig beoordeling van wedstrijden gebeurt teveel op technische basis. ten slotte kan bij bepaalde vechtsporten de wijze van selectie van scheidsrechters beter o trainers: betreffende de vorming voor trainers is er zowel een probleem omtrent de vraag als het aanbod vraag: er bestaat te weinig interesse/motivatie van trainers om een vorming te volgen, omdat er zo goed als geen incentives zijn aanbod: het vormingsaanbod van bepaalde vechtsporten is onvoldoende toegankelijk: door de versnippering, alsook de diversiteit in vechtsporten zijn sommige vechtsportstijlen en -disciplines te klein waardoor hiervoor geen vormingsaanbod bestaat het aanbod is onvoldoende laagdrempelig voor laaggeschoolden en allochtonen onvoldoende financiële ondersteuning van de overheid om een kwaliteitsvol vormingsaanbod te voorzien (hierdoor moet men teveel beroep doen op vrijwilligers wat soms ten koste gaat van een kwaliteitsvol vormingsaanbod). weinig (vecht)sportfederaties stellen voorop dat men een gekwalificeerd trainer moet hebben vooraleer men een club mag oprichten. Hierbij schuilt het gevaar dat vechtsportbeoefenaars getraind kunnen worden door onvoldoende gekwalificeerde trainers, waardoor de veiligheid van de beoefenaars niet gevrijwaard kan worden.
Structuren in Vlaanderen bestaan veel vechtsportstijlen en -disciplines die allemaal een andere richting uit willen. Hierdoor zijn er veel verschillende vechtsportorganisaties en is de vechtsportsector versnipperd. De versnippering van de vechtsportsector in Vlaanderen duidt er enerzijds wel op dat verschillende mensen hun verantwoordelijkheid opnemen, maar zorgt anderzijds voor: o onduidelijkheid, verwarring en onbeheersbaarheid o concurrentie tussen de verschillende vechtsportorganisaties o moeilijke controle van de vechtsportwereld vanuit de overheid 47
o o
verlies van kwaliteit problemen rond imago en omkadering/vorming (zie hoger).
er bestaan tegenstrijdigheden met betrekking tot het overheidsbeleid tegenover risicovechtsporten o enerzijds staan de meeste risicovechtsporten niet vermeld op de Vlaamse sporttakkenlijst, waardoor men geen aanspraak kan maken op subsidies vanwege de overheid, wat wordt gezien als negatief voor de ontwikkeling van een kwaliteitsvol en professioneel georganiseerd aanbod, o anderzijds worden sommige van deze risicovechtsporten in het kader van specifieke participatieprojecten wel betoelaagd door de overheid (bijvoorbeeld proeftuinen participatiedecreet). erkenning- en subsidiëringnormen zijn te hoogdrempelig.
48
Bijlage 7: Rondetafelconferentie Vechtsporten: aanbevelingen
Imago risicovechtsportorganisaties stimuleren om gezamenlijk naar buiten te treden met gemeenschappelijke en positieve aspecten van vechtsportbeoefening om risicovechtsporten beter medisch en ethisch te kunnen verantwoorden, dient men te streven naar de beste aanpak om enerzijds het toebrengen van letsels zoveel mogelijk te vermijden en anderzijds de fysieke en psychische integriteit van de beoefenaars te vrijwaren: o het voorstel met generieke richtlijnen implementeren o een professionele databank ontwikkelen voor risicovechtsporters die deelnemen aan competitie. Op deze manier kan men bijvoorbeeld erop toezien dat een beoefenaar de verplichte herstelperiode na een K.O. naleeft. Bovendien dient men te streven naar een federatieoverschrijdende databank, zodanig dat men bijvoorbeeld na een schorsing in de ene federatie, zich niet kan aansluiten bij een andere o competitiereglementen vooropstellen die in alle omstandigheden de veiligheid van de vechtsporters beogen. Hierbij is onder meer het brengen van eenduidigheid in de bescherming noodzakelijk en aangepaste kamp-/wedstrijdvormen voor kinderen en jongeren o sportmedische keuring bij risicovechtsporters verplichten o tijdens de competities artsen de bevoegdheid geven om een wedstrijd stil te leggen om medische redenen. De toezichthoudende arts dient dan ook zijn verantwoordelijkheid op te nemen o zorgen voor een goede en verplicht degelijk opgeleide omkadering o op langere termijn, streven naar een grotere deskundigheid met betrekking tot het gebruik van risicovechtsporten als een middel voor persoonlijke en sociale ontwikkeling van (jonge) beoefenaars. Dit kan onder andere door meer inzicht te verwerven in de omstandigheden/voorwaarden die aanwezig moeten zijn opdat risicovechtsporten een meerwaarde kunnen bieden voor beoefenaars.
Omkadering en vorming zowel de overheid als de vechtsportsector zelf dienen hun verantwoordelijkheid op te nemen met betrekking tot de omkadering en vorming o sector: dient ervoor te zorgen dat er een kwaliteitsvol vormingsaanbod kan georganiseerd worden o overheid: dient voornamelijk ondersteunend, motiverend en controlerend werken. in het vormingsaanbod dient er meer aandacht te zijn voor: o de begeleiding van jongeren; o medische aspecten verbonden met risicovechtsportbeoefening (bijvoorbeeld inzicht in de klachten en letsels die vaak voorkomen bij risicovechtsporten, letselpreventie, …); o ethische aspecten van risicovechtsportbeoefening o toegankelijkheid o ten behoeve van laaggeschoolden door laagdrempelige opleidingen te organiseren, zonder inhoudelijk kwaliteitsverlies o ten behoeve van kleinere risicovechtsporten door hiervoor een opvang te voorzien
49
o
door zij-instroom te creëren (inschalen) door bijvoorbeeld meer aandacht te hebben voor de noodzakelijke competenties waarover een trainer dient te beschikken (competentieprofiel vooropstellen). Op deze manier zou ook een trainer die reeds beschikt over bepaalde competenties, ingeschaald kunnen worden.
een uitgebreidere omkadering: trainers, begeleiders, scheidsrechters, promotors/agenten, ringartsen, clubbestuurders,... de volledige omkadering wijzen op hun verantwoordelijkheden op medisch en ethisch vlak, zeker in het omgaan met kinderen naast de basisvormingspakketten georganiseerd door de Vlaamse Trainersschool, de organisatie van erkende themagerichte opleidingen stimuleren (georganiseerd door de Vlaamse Trainersschool VTS of door de federaties zelf, maar in samenwerking met VTS), zoals: o het creëren van een veilig pedagogisch leerklimaat o agressieregulatie en weerbaarheid o vechtsportassistent (specifiek gericht naar jongeren/jongvolwassenen).
Structuren Om de versnippering van de risicovechtsportsector in Vlaanderen tegen te gaan: risicovechtsportorganisaties stimuleren om meer samen te werken zonder de eigenheid van de verschillende disciplines op te geven. Dit geldt zeker voor organisaties die eenzelfde vechtsport of vechtsportstijl aanbieden. een overkoepelende samenwerking van risicovechtsportorganisaties opzetten door bijvoorbeeld de oprichting van een ‘Risicovechtsportplatform Vlaanderen’. Dit platform kan dienen als het aanspreekpunt voor risicovechtsportbeoefening voor de sector, de overheid en het publiek en via haar werking bijdragen tot een professioneler en kwaliteitsvoller aanbod en ondersteuning van risicovechtsporten in Vlaanderen. Meer concreet kan dan onder meer gedacht worden aan: o kennis- en expertisecentrum rond vechtsporten (onder meer door integratie van de Expertencommissie Risicovechtsporten; beleidsvoorbereiding rond een Vlaams risicovechtsportenbeleid; stimuleren van beleidsrelevant wetenschappelijk onderzoek; ontwikkelen van een kwaliteitslabel en erkenningvoorwaarden voor clubs; stimuleren van een ethisch en medisch verantwoorde competitiereglementering; inhoudelijk ondersteunen van het opleidingsaanbod; diverse commissies; …) o communicatiemiddel voor risicovechtsporten in Vlaanderen (onder meer uitwerken van een communicatiestrategie; portaalsite; …) o service-ondersteuning (onder meer ontwikkeling en beheer van een database; ledenadministratie, verzekering; erkenning realiseren voor organisaties die aan bepaalde criteria voldoen; … ). een opvang installeren voor jonge, nieuwe risicovechtsporten.
50
