1
BISDOM BRUGGE TOEKOMST VAN DE PAROCHIEKERKEN STAPPENPLAN VOOR DE PASTORALE BELEIDSGROEPEN
12/03/2012
Inleiding Het bisdom Brugge wenst een langetermijnvisie uit te werken voor de toekomst van alle parochiekerken in het bisdom. Uitgangspunten voor het uitwerken van de visie zijn twee documenten. 1) De pastorale brief van bisschop Jozef De Kesel van Kerstmis 2011 “Kerk zijn vandaag en de toekomst van de parochies”. http://www.kerknet.be/bisdombrugge 2) De conceptnota van Vlaams minister Geert Bourgeois, goedgekeurd door de Vlaamse regering op 24 juni 2011: “Een toekomst voor de Vlaamse parochiekerk”. http://binnenland.vlaanderen.be/erediensten/parochiekerken
Opvolging pastorale brief Principes In de pastorale brief “Kerk zijn vandaag en de toekomst van de parochies” staat de bisschop uitdrukkelijk stil bij de kerkgebouwen. Onder nummer 10 (p. 20-22) formuleert de bisschop enkele principiële overwegingen bij de betekenis en de toekomst van onze parochiekerken. Ook in zijn toespraak op de bijeenkomsten met de kerkfabrieken (eind 2011) bracht de bisschop deze thematiek ter sprake. De bisschop noemde hierbij volgende principes: -
-
openstaan voor de vragen van de burgerlijke overheid, in een open geest gesprekken voeren en loyaal meewerken aan de opmaak van een kerkenplan; beseffen dat wij als kerk ook op vragen botsen: het huidig aantal cultusgebouwen overtreft immers onze pastorale noden en gaat onze krachten te boven; beseffen dat de hele problematiek met grote omzichtigheid en zorg behandeld dient te worden; vermijden van drastische, bureaucratische oplossingen; luisteren naar de plaatselijke pastoraal verantwoordelijken in de parochies; rekening houden met de lopende gesprekken in functie van het vormen van pastorale eenheden.
2
Betekenis van parochiekerken Een parochiekerk is drager van verschillende betekenissen. Parochiekerken zijn in eerste instantie cultusplaatsen waar de Kerk haar liturgie viert: de Eucharistie, andere sacramentele vieringen, uitvaarten en gebedsvieringen. Parochiekerken komen ook in aanmerking voor ander niet-liturgisch kerkelijk gebruik: catechesemomenten, ouderavonden in voorbereiding op eerste communie en vormsel, vergaderingen en ontmoetingsmomenten. Open parochiekerken bieden veel mensen ook een kans tot stilte, bezinning en gebed. Kerken hebben een grote symbolische betekenis in het structureren van het landschap. Ze zijn ook getuigen van de zichtbare aanwezigheid van de Kerk. Veel parochiekerken herbergen een rijk cultuurhistorisch patrimonium en zijn (beschermde) monumenten. I.v.m. de betekenis en het gebruik van een parochiekerk zie ook Vademecum voor de parochies, p. 339-344.
Invalshoeken conceptnota De nota vertrekt vanuit een drietal vaststellingen/knelpunten. 1) Er is een verbroken evenwicht tussen het aantal parochiekerken en het (efficiënt) gebruik ervan. 2) Het beheer van de kerkgebouwen staat onder druk omdat de verkozen vrijwilligers, die de kerkraden vormen en hun taak met grote inzet en verantwoordelijkheid ter harte nemen, geconfronteerd worden met talrijke wettelijke verplichtingen en nood hebben aan heel wat administratieve en technische expertise. Daarnaast is er druk op de gemeentelijke financiën ook al is het verplicht bijpassen door de gemeente van de tekorten van de kerkfabrieken veelal procentueel haalbaar. 3) Er wordt een onvoldoende strategische benadering vastgesteld. Meestal wordt gedacht in het kader van de eigen parochiekerk en is er onvoldoende een toekomstvisie over het geheel van parochiekerken in een gemeente. Om hieraan te verhelpen voorziet de conceptnota het uitwerken van een langetermijnvisie op de toekomst van de parochiekerken door de lokale actoren. De visie moet als basisgegevens hebben: - de parochiekerk als gebouw; - de parochiekerk in zijn ruimtelijke omgeving; - het actuele gebruik en de functie van het kerkgebouw; - de mogelijke interesse van andere actoren. Het resultaat moet de vrucht zijn van het nadenken per kerkgebouw over ongewijzigd behoud, medegebruik, nevenbestemming, herbestemming en eventueel sloop.
3
Deze visie moet de basis uitmaken voor de opmaak van het meerjarenplan 2014-2019 van de kerkfabrieken in de eerste helft van 2013. Hierbij wordt ook een centrale rol toebedeeld aan het centraal kerkbestuur. Met een schrijven van september 2011 aan de gemeenten, kerkfabrieken en centrale kerkbesturen heeft de minister erop aangedrongen om van deze langetermijnvisie werk te maken.
Aanpak bisdom Brugge Bisschop Jozef De Kesel heeft te kennen gegeven loyaal te willen meewerken aan de opvolging van de conceptnota. Hij stelt ook dat een langetermijnvisie enkel zin heeft als er vertrokken wordt vanuit een pastoraal beleidsplan. Het bisdom Brugge wenst de langetermijnvisie op te bouwen vanuit twee sporen. Enerzijds is er de gedetailleerde uitwerking van een pastoraal standpunt per federatie. Dit standpunt wordt opgemaakt op basis van een stappenplan en resulteert in een gemotiveerd advies aan het bisdom tegen april 2013. Het bisdom keurt vervolgens per federatie een pastoraal standpunt inzake parochiekerken goed. Anderzijds brengen de kerkraden en het centraal kerkbestuur in overleg met de gemeente een aantal objectieve zaken omtrent de parochiekerken in kaart in een “kerkenplan” tegen eind februari 2013. Na de opmaak van een “kerkenplan” en een door het bisdom goedgekeurd standpunt inzake parochiekerken, kunnen de kerkraden en het centraal kerkbestuur in overleg met de pastoraal verantwoordelijken een langetermijnvisie uitwerken om in gesprek te gaan met de gemeente. Het meerjarenplan 2014-2019 wordt door de kerkraden opgemaakt op basis van het eerste “kerkenplan”. Wanneer nadien een langetermijnvisie uitgewerkt is met invloed op het meerjarenplan, wordt het meerjarenplan hieraan aangepast.
Terminologie -
-
Medegebruik: De bestemming van de parochiekerk is ongewijzigd de uitoefening van de RoomsKatholieke eredienst. Occasioneel wordt voor bepaalde socio-culturele initiatieven toelating verleend om de parochiekerk te gebruiken. Zie: Vademecum voor de parochies, p. 339-344. Nevenbestemming: Slechts een deel van de parochiekerk wordt nog gebruikt voor de uitoefening van de Rooms-Katholieke eredienst. Het overige deel van de parochiekerk krijgt een permanente andere bestemming.
4
-
Herbestemming: De volledige parochiekerk wordt niet meer gebruikt voor de uitoefening van de Rooms-Katholieke eredienst. Het volledige gebouw wordt onttrokken aan de Rooms-Katholieke eredienst en kan vrij gebruikt worden.
Stappenplan voorbereiding pastoraal standpunt
1. Overzicht van de volgorde van de gesprekken a) op parochiaal niveau: in het (inter-)parochiaal team en/of in de parochieraad b) en daarna samen met de kerkraad
c) op federaal niveau: in de federale stuurgroep d) en daarna de moderator(en) samen met het centraal kerkbestuur
e) daarna bezorgen de moderatoren een gemotiveerd advies aan de deken die overlegt met de vicaris voor de parochies (na Pasen 2013)
f)
de beslissing van het bisdom gaat via de vicaris voor de parochies terug naar de dekens en zo naar de federale stuurgroep (en (inter-)parochiale teams) en naar het centraal kerkbestuur (en kerkraden)
g) met dit kerkelijk gedragen plan kunnen de kerkraden en het centraal kerkbestuur dan met het gemeentebestuur overleggen
2. Timing van de gesprekken: in de loop van 2012 en begin 2013 (voorstellen te finaliseren tegen de zomer van 2013) De gesprekken i.v.m. de kerkgebouwen maken deel uit van de gesprekken op weg naar het maken van voorstellen voor de vorming van pastorale eenheden, in opvolging van de brief van de bisschop. Met de moderatoren en de CCVbegeleiders werd daartoe eerder een plan van aanpak afgesproken.
5
3. Leidraad voor de gesprekken i.v.m. de parochiekerken a) Op parochiaal niveau: (inter-)parochiaal team en/of parochieraad, met de moderator van de federatie erbij (in de loop van 2012) In deze gesprekken is het van belang niet louter behoudend te spreken maar na te denken binnen een ruimer perspectief dat rekening houdt met onze beperkte draagkracht als kerkgemeenschap. Daarbij kijkt men best over de parochiegrenzen heen, rekening houdend met de huidige federatie en met aandacht voor de toekomstige pastorale eenheid. Als eerste stap brengt men het HUIDIGE gebruik van de parochiekerk in kaart: - gebruik van de kerk voor de eredienst (Eucharistie, uitvaarten, huwelijken, dopen, eerste communie, vormsel, gebedswakes, schoolvieringen, bedevaarten…) - gebruik van de kerk voor niet-liturgisch, kerkelijk gebruik (volksdevoties, persoonlijk gebed, catechese, vergadering, ontmoeting, ouderavonden…) - gebruik van de kerk in medegebruik (concerten, tentoonstellingen, museaal gedeelte…) Daarna beantwoordt men onderstaande vragen met het oog op de TOEKOMST: - hoe zie je het gebruik van de parochiekerk in het ruimer geheel van de federatie/pastorale eenheid? - voor welke liturgische en kerkelijke (niet-liturgische) functies wil men de parochiekerk bewaren? - welke vormen van medegebruik zie je eventueel toenemen in respect voor de gewijde ruimte? - vind je het aangewezen dat een deel van de parochiekerk nevenbestemming krijgt?
een
- vind je het aangewezen dat de parochiekerk onttrokken wordt aan de eredienst (vanuit eigen motivaties of op vraag van buitenaf)?
6
b) Daarna volgt een gesprek samen met de plaatselijke kerkraad. Hierbij dient er bij de kerkraad ook gepeild te worden naar de draagkracht (de aanwezigheid van mensen en middelen) om in te staan voor het onderhoud van de parochiekerk. De verslagen van alle gesprekken op parochiaal niveau neemt de moderator mee naar de federale stuurgroep. c) Op federaal niveau: federale stuurgroep, met de deken erbij (voor Pasen 2013) Hier vertrekt men van een kennisname van de verslagen van de gesprekken op parochiaal niveau. Men kadert het gesprek in het groeien naar voorstellen voor toekomstige pastorale eenheden. Met het oog op de TOEKOMST beantwoordt men volgende vragen: - voor welke liturgische en kerkelijke (niet-liturgische) taken zijn welke parochiekerken blijvend nodig? - welke vormen van medegebruik zijn er mogelijk in welke kerken van de federatie/pastorale eenheid? - vind je het aangewezen dat bepaalde (gedeelten van) parochiekerken binnen de federatie/pastorale eenheid een nevenbestemming krijgen? - vind je het aangewezen dat bepaalde parochiekerken aan de eredienst onttrokken worden (vanuit eigen motivaties of op vraag van buitenaf)?
d) De moderator(en) bezorgen een verslag van de besprekingen in de federale stuurgroep aan de diverse kerkraden en (inter-)parochiale teams en/of parochieraden. Daarna bespreken de moderatoren de bevindingen van de federale stuurgroep met het centraal kerkbestuur en zoeken ze naar een zo groot mogelijke consensus. e) Daarna bezorgen de moderatoren een gemotiveerd advies aan de deken die overlegt met de vicaris voor de parochies (half april 2013). f)
De beslissing van het bisdom gaat via de vicaris voor de parochies terug naar de dekens en zo naar de federale stuurgroep (en (inter-)parochiale teams) en naar het centraal kerkbestuur (en de kerkraden).
g) Met dit kerkelijk gedragen plan kunnen de kerkraden en het centraal kerkbestuur dan verder met het gemeentebestuur overleggen.
