2012

Lesmateriaal Gezond gedrag Voortgezet onderwijs Jeugd- en jongerenwerk

GGD Hollands Midden 2011/2012

Colofon Auteur(s) Datum Publicatienr. Uitgave Bestellen

: : : : :

José van Helden / Ank Simons mei 2011 11041 GGD Hollands Midden GGD Hollands Midden regio Leiden / Rijnstreek / Duin-Bollenstreek, José van Helden, 071 5163337 of [email protected] regio Gouda, Ank Simons, 0182 545605 of [email protected]

Inhoudsopgave Informatie- en Documentatiecentrum

7

(Cyber)pesten

9

• • • • • • • • • •

Cyberpesten; who cares? Antipestspel Pesten; dat pikken we niet! (met de dvd Pest) PestTest Pestkwartet Kaartenset digitaal pesten Kaartenset traditioneel pesten Pesten op school; hoe ga je er mee om? Wat je pest ben je zelf! Pesten; live en online. Themapakket voor ouderbijeenkomsten

Dyslexie • •

13

Leerlingen over dyslexie Dyslectisch … en dan?

Eetstoornissen • • •

14

Je bent jong en je (w)eet wat; spel Zeker (w)eten! Lesmateriaal over eetstoornissen Eetstoornissen bij leerlingen. Wat kun je doen?

Gehandicapt / anders zijn / VSO •

• • • •

15

Serie boeken ‘eenvoudig communiceren’ Chatten (met lessuggesties) Gezondheid: hoe verzorg je jezelf Gezondheid: Hoe ga je met ziektes om Vriendschap: hoe maak je vrienden Geld: hoe voorkom je schulden Anticonceptie: welk middel past ’t beste bij jou Hey Russell: homoseksualiteit Wat je pest ben je zelf! Voel je oké; weerbaarheidscursus voor tieners met een lichamelijk handicap Gestoord Ben jij gek?!

Genotmiddelen • • • • • •

17

Programma ‘De gezonde school en genotmiddelen’; digitale lesmodules Programma ‘De gezonde school en genotmiddelen’ Onder invloed onderweg; e-learning module Roken, drinken, drugs en gokken Zelfzorg 5: verzorging. Baas over jezelf Roes 1

• • •

Find out: een televisieserie over sex, drugs en alcohol voor en door jongeren Wie ’t weed spel TRIP

Alcohol • Alcohol, nuchtere programma’s • Zembla; Comazuipen • Blauwe maandag; door drank uit elkaar • Kistje Alcoholpercentages. Quiz

19

Drugs • Drugs. Geestverruimende programma’s • Slik!? over uitgaan en drugs • Out of your mind: diverse drugs • Out of your mind: cocaïne • Out of your mind: XTC • Out of your mind: hasj • Blowkwartetspel

20

Roken • Roken?! • Robotroker • Roken en opvoeding

22

Internetgebruik

23

• • • • • • •

Internetkwartetspel Cyberpesten Internet SOA; 8 lessen over flirten via internet Chatten Zembla; Gameverslaafd It’s all in the game Het digitale kind.com

Lichamelijke ontwikkeling / verzorging / mondgezondheid • • •

Verzorging 1. Muziek in je oren Leskist mondgezondheid

2

25

Seksualiteit • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

26

Lang leve de liefde Lang leve de liefde; eenvoudig Nederlands Klein, maar niet fijn. Over de verspreiding van SOA. Bio Bits vmbo; voortplanting Begrijp me goed Let’s talk. Praten met jongeren over seksualiteit, rolopvattingen en weerbaarheid. Internet SOA; 8 lessen over flirten via internet Handleiding veilig vrijen en seksualiteit voor het jeugdwelzijnswerk Verwarrend volwassen: een lespakket over de puberteit Liefdesweek met Terry Tinger Talkshow Voorbehoedmiddelenkoffer Demopenissen SOAIDS kennisquiz Girls Choice; wensen en grenzen in intimiteit / spel Boys R Us / spel De bloosdoos; een spel waar je kleur van krijgt. Over verliefd zijn en zo Groeispurt / spel Carrouselspel ste 101 Vragen over jongeren en seks. Uit het onderzoek ‘seks onder je 25 ’. Het puberboek Verzinsels. Werkvorm om kinderen en jongeren aan te moedigen tot poëzie over liefde, relaties en seks Hou me vast Laat me los. Fotospel Speels met homoheterobi / kwartetspel Sexofoon. Actief proeven van relaties en seksualiteit / spel 16 & zwanger. Wat nu? / jeugdboek OUT! Alles over homoseksualiteit Verliefd op internet

Loverboys / preventie van geweld in relaties • Lessen over loverboys • Jongens. Over seks, meisjes, liefde, grenzen, mannen • Loving me loving you; over verkering, liefde en hoe je het leuk kunt houden • Crush! Over Knallende liefde ter preventie van Dating Violence en jeugdprostitutie • Gedwongen Liefde • Mooi meisje; verliefd op een loverboy • Beware of loverboys; ik werd gedwongen tot prostitutie • Loverboys, een publieke zaak. Tien portretten • Loverboy, een wolf in schaapskleren • Loverboys /spel • Laat je horen / stripboek

3

32

Voor mensen met een verstandelijke beperking 34 • Totale communicatie. Lichaam & seksualiteit • Liefde is overal • Vrienden & vrijers; praten over vriendschap, relaties, het lichaam, seksualiteit en weerbaarheid • Zelfzorg 4. Intimidatie, porno, incest, homoseksualiteit, aids

35 Multicultureel • Geloof, seks en (wan)hoop • Just like U. Love and seks in 11 true stories • RespectEER. Handboek voor docenten. Voorlichting aan jongeren over eer, sekse en eergerelateerd geweld • RespectEER; 7 jonge mannen over respect, eer en seksualiteit • Jongeren, seks en islam. Een verkenning onder jongeren van Marokkaanse en Turkse afkomst Rouwverwerking / ernstig ziek zijn / kindermishandeling / echtscheiding • • • •

• •

Pakket Plotselinge dood Protocollen bij overlijden Verdrietkoffer Protocol Vermoeden Kindermishandeling Aan het woord ….. mishandelde kinderen 2 ouders apart; jongeren over de scheiding van hun ouders

Sociaal-emotionele ontwikkeling • • • • • • • • • • • •

39

Vooroordelenkoffer Leefstijl 1 en 2 ; Sociaal-emotionele vaardigheden en actief burgerschap in het voortgezet onderwijs Leefstijl 1, 2, 3; Sociaal-emotionele vaardigheden en actief burgerschap voor het voortgezet speciaal onderwijs Ruziewijzer. Doe-wijzer tegen geweld (onderdeel van Leefstijl) Ken je kwaliteiten ff moeve; een sportieve dramaserie over waarden en normen Scoren Energize II en Energize III; energizers voor volwassenen, jongeren, iedereen Stel je voor; werkboek Sociale Vaardigheden Gevoel en verstand in balans; emotionele intelligentie in de onderbouw VO Voel je oké; weerbaarheidscursus voor tieners met een lichamelijke handicap Meidenvenijn is niet fijn!

Boeken rond sociaal-emotionele ontwikkeling ter ondersteuning van leerkracht / mentor • • •

37

Onderhuids; zelfbeschadiging onder jongeren Stille leerlingen zeggen veel; Omgaan met leerlingen die lijden aan depressies, angsten, fobieën, trauma’s of eetstoornissen Effectieve gesprekken voeren over zorgleerlingen in het VO

4

43

•

• • • • • • • •

Serie boekjes van het Regionaal Expertise Centrum NH • ADHD op school • Autisme. ASS in de klas • Schizofrenie, Psychose. Informatieverwerkingsproblemen en verwardheid op school • Eetstoornissen; anorexia nervosa – boulimia nervosa – binge eating disorder –eetstoornis NAO op school • Persoonlijkheidsstoornissen; De antisociale persoonlijkheidsstoornissen. De borderline persoonlijkheidsstoornis • Zelfbeschadiging en suïcidaliteit. Hulpeloosheid en hopeloosheid bij leerlingen • Gedrag. Gedragsstoornissen-Hechtingsstoornissen. Langs de grenzen van de zorg; omgaan met psychosociale problemen van jongeren op en rondom school Begrensd gedrag; naar gedragsregels op school Gedragen Gedrag Mini Lerend veranderen. Handreikingen voor scholen op weg naar een lerende school Ik heb ook wat te vertellen! Communiceren met pubers en adolescenten Het puberende brein. Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie De kracht van drama; Interactief werken met jongeren binnen voorlichting en preventie. Cursusboek Bouwen aan klasklimaat. Onmisbare ingrediënten voor de opbouw van een optimaal leef- en werkklimaat in de groep

Voeding en bewegen • • • • • • • •

47

Weet wat je eet; op internet als jaarabonnement Over Gewicht Op weg naar een gezonde schoolkantine Actieve leefstijl Krachtvoer Vet gezond (vmbo) Speel ze fit op muziek Ruif Special. Activiteiten met kinderen en tieners

Aanvraagformulier

51

5

6

Informatie- en Documentatiecentrum Gezondheidsbevordering De GGD Hollands Midden heeft in haar vestigingen te Gouda en Leiden een Informatie- en Documentatiecentrum. Deze is bestemd voor personen en organisaties die zich bezighouden met gezondheidsbevordering, gezondheidsbescherming en gezondheidsvoorlichting. Naast docenten, kunnen ook medewerkers uit de gezondheidszorg, het jeugd- en jongerenwerk en het welzijnswerk hier terecht. In dit materialenoverzicht vindt u het materiaal gerangschikt naar thema. Lenen van materialen Het materiaal is te leen voor een periode van 3 weken. Indien er geen reserveringen zijn is een verlenging mogelijk. Er zijn geen kosten aan verbonden. U kunt telefonisch of per email doorgeven welke materialen u wenst voor welke periode. Ook is het mogelijk door middel van het bijgevoegde aanvraagformulier lesmateriaal te reserveren. Afhalen lesmateriaal De lesmaterialen dienen door u zelf afgehaald en teruggebracht te worden. Dit kan op verschillende locaties. Alphen a/d Rijn, Stadhuisplein 7 (in Stadhuis) Gouda, Thorbeckelaan 5 (Midden Hollandhuis) Katwijk, Schimmelpenninckstraat 10 Leiden, Parmentierweg 49. Aanvragen/reserveren lesmateriaal Hieronder vindt u de adresgegevens voor het aanvragen/reserveren van de materialen. De materialen worden via een interne postdienst naar de locaties gebracht. Wilt u daarom tijdig reserveren!

Werkzaam in regio Gouda

Werkzaam in regio Leiden / Rijnstreek / Duin-Bollenstreek

Bergambacht, Bodegraven-Reeuwijk, Boskoop, Gouda, Nederlek, Ouderkerk a/d IJssel, Schoonhoven, Vlist, Waddinxveen, Zuidplas

Alphen a/d Rijn, Hillegom, Jacobswoude, Kaag en Braassem, Katwijk, Leiden, Leiderdorp, Lisse, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Rijnwoude, Teylingen, Voorschoten, Zoeterwoude. In regio Leiden kunt u lesmaterialen reserveren bij José van Helden of Marleen van Loef. Voor een gericht advies over (les-)materialen, ondersteuning bij een project of een bezoek aan het documentatiecentrum kunt u een afspraak maken. José van Helden (ma.di.do.) Parmentierweg 49 2316 ZV Leiden 071 5163 337 [email protected] afhalen kan ook op woensdag en vrijdag

In de regio Gouda kunt u lesmaterialen reserveren bij Ank Simons, medewerker Gezondheidsbevordering. Voor een gericht advies over (les-)materialen, ondersteuning bij een project of een bezoek aan het documentatiecentrum kunt u een afspraak maken. Ank Simons Thorbeckelaan 5 2805 CA Gouda 0182 545605 [email protected] 7

8

(Cyber)pesten Cyberpesten; who cares? Uitgave: GGD / Halt / Politie ZuidLimburg / SG Groenewald, Geleen, 2006 Doelgroep: Leerlingen klas 1 en 2 voortgezet onderwijs Het doel van ‘Cyberpesten’ is een bijdrage te leveren aan de bewustwording en meningsvorming van jongeren op het terrein van pesten via moderne communicatiemiddelen. Het pakket bestaat uit een handleiding, lesboekje en dvd (11 min.). Met dit pakket kunnen meerdere lessen gehouden worden (3), afhankelijk van uw eigen voorkeur en schoolsituatie. De dvd 'chatbox, who cares' toont een praktijkvoorbeeld van cyberpesten. De film nodigt uit om samen verder te praten over het fenomeen cyberpesten, de verantwoordelijkheden en de mogelijke oplossingen.

Antipestspel Uitgave: Nienhuis, Zelhem Doelgroep: Leerlingen onderbouw voortgezet onderwijs Het antipestspel is gemaakt door kinderen voor kinderen, om het pesten en het omgaan met elkaar bespreekbaar te maken. Het antipestspel bestaat uit een bedrukt, oprolbaar kunststof spelbord / twee doosjes met in elk doosje 21 kaartjes / 6 pionnen en dobbelsteen / handleiding. Voor de begeleiders van het spel is dit een speelse manier om erachter te komen hoe kinderen over pesten denken. Door in te spelen op de antwoorden die op de vragen worden gegeven, kunnen verhoudingen en rollen in de groep duidelijker worden. Hopelijk zal door een beter inzicht de omgang met elkaar verbeteren en ook het pesten voorkomen worden of verminderen.

9

Pesten; dat pikken we niet! (met de dvd Pest) Uitgave: Antrocine Productions, 1997 Doelgroep: Leerlingen brugklas voortgezet onderwijs Kerndoel is: Stop het pesten. Lesdoelen: • De leerlingen moeten na afloop van de les in staat zijn (voor zichzelf) hun eigen positie in pestsituaties onder woorden te brengen. • De leerlingen die tot de zwijgende middengroep behoren, moeten zich bewust worden van de macht die zij gezamenlijk, als groep, in pestsituaties hebben. Deze bewustwording komt tot uiting in de wijze waarop zij zich daarover uitspreken. • De leerlingen die gepest worden, moeten zich realiseren dat zij niet alleen staan als zij hun leeftijdgenoten uit de zwijgende middengroep aanspreken. • De pesters moeten zich realiseren dat hun gedrag niet stoer, maar juist laf en wreed is. Het pakket bestaat uit de dvd Pest (6 min.) en een handleiding. In één lesuur kan de dvd vertoond worden en kan aansluitend een groepsgesprek volgen. In de handleiding zijn discussievragen te vinden. Daarnaast zijn er ook aanwijzingen hoe om te gaan met de melding van een kind dat gepest wordt, crisisbeheersing en nazorg.

PestTest Uitgave: Vereniging Openbaar Onderwijs, 2005 Doelgroep: Leerlingen klas 1, 2 en 3 voortgezet onderwijs De PestTest werd, in opdracht van de landelijke organisaties voor ouders in het onderwijs, ontwikkeld om de mate van pesten in een klas of groep te meten. De PestTest geeft zicht op de aard, de plaats en de omvang van het gepest worden en het zelf pesten in een groep of klas, of school. De PestTest is een computerprogramma, dat door de leerlingen zelfstandig is in te vullen. De test wordt individueel per computer afgenomen. Als alle leerlingen hun antwoorden hebben gegeven, maakt de mentor/leerkracht er (voor zichzelf) een uitdraai van. Hij/zij heeft nu een indicatie over de veiligheid in de klas, op grond waarvan hij/zij gerichte activiteiten kan gaan uitvoeren in de klas om de veiligheid te vergroten. Als de test regelmatig wordt afgenomen, is vast te stellen of het pesten qua aard of intensiteit in de loop van de tijd verandert.

Pestkwartet Uitgave: Pestweb Doelgroep: Leerlingen onderbouw voortgezet onderwijs Het doel van dit kwartetspel is kinderen en jongeren inzicht te geven in alle betrokken rollen in een pestsituatie. Bij het kwartet hoort een lesbrief. Deze is ook te downloaden van www.pestweb.nl

10

Kaartenset digitaal pesten Kaartenset traditioneel pesten Uitgave: Pestweb Doelgroep: Leerlingen voortgezet onderwijs Door middel van deze kaartensets leert u de leerlingen nadenken over de verschillende vormen van (digitaal) pesten. De leerlingen bouwen met de kaartjes een muur van verschillende vormen van pesten. Onderop liggen de minst erge vormen van pesten, bovenop de ergste varianten. De leerlingen bespreken vervolgens met elkaar wat ze hiervan vinden. De kaartjes zijn op eenvoudige wijze in te zetten. Een korte handleiding is bijgesloten. Eén set kaartjes is voldoende voor een klas van 20 à 30 leerlingen.

Pesten op school; hoe ga je er mee om? Uitgave: LOBO, NKO, Ouders & Coo, VOO, Den Haag, mei 2005 Doelgroep: Docenten voortgezet onderwijs De brochure biedt scholen en ouders tal van handreikingen, ook tegen digitaal pesten.

Wat je pest ben je zelf! Uitgave: STINAFO / Stichting Nationaal Fonds het gehandicapte kind, 2007 Doelgroep: Leerlingen onderbouw voortgezet onderwijs Kinderen met een lichamelijke handicap en chronisch zieke kinderen lopen een verhoogd risico slachtoffer te worden van pesten. Dat geldt met name binnen het reguliere onderwijs. In een tijd dat het principe ‘Weer samen naar school’ omschrijving is voor veel beleid, is het broodnodig dat reguliere scholen een antipestbeleid ontwikkelen waarbij rekening wordt gehouden met de bijzondere positie van lichamelijk gehandicapte en/of chronisch zieke kinderen. Die groep moet zich overal veilig kunnen voelen, ook en zeker in het reguliere onderwijs. Dit lespakket wil daarbij een hulpmiddel zijn. Het lespakket bestaat uit een docentenhandleiding, werkschrift en een dvd.

11

Pesten; live en online. Themapakket voor ouderbijeenkomsten Uitgave: Loopp, 2007 Doelgroep: Ouders van kinderen van 8 – 14 jaar. ‘Pesten; live en online’ is een themapakket voor bijeenkomsten voor ouders van kinderen van 8 – 14 jaar. Het is een pakket waarin naast het ‘gewone’ pesten, ‘live’, het digitaal pesten, ‘online’, een belangrijke plaats inneemt. Het pakket bestaat uit: • Handleiding Pesten; live en online: uitwerking van 3 programmavoorbeelden voor een bijeenkomst. • Werkvorm 1: Hoe reageert u? • Brochure ‘Praktische suggesties voor de organisatie van een ouderbijeenkomst’. • Cd-rom met diverse bestanden zoals onderdelen van werkvormen, folders voor ouders, voorbeelduitnodigingen. • Boek: ‘Mijn kind online’ van Justine Pardoen en Remco Pijpers. Het pakket bevat voldoende materiaal voor een bijeenkomst met ongeveer 40 ouders (werkvorm 1), maar kan ook voor grotere groepen worden gebruikt als gebruik wordt gemaakt van de interactieve power-pointpresentatie.

12

Dyslexie Leerlingen over dyslexie Uitgave: Masterplan Dyslexie, 2007 Doelgroep: Leerlingen / ouders / docenten / mentoren Op deze dvd vertellen 12 leerlingen uit het voortgezet onderwijs over hun ervaringen met dyslexie op school. Aan de hand van 10 thema's worden de leerlingen geïnterviewd. Ook hebben ze tips voor docenten. De dvd is bedoeld als voorlichtingsmateriaal op informatiebijeenkomsten, ouderavonden. Voor leerlingen en ouders individueel. Naast de uitgebreide interviews is er een compilatie van 15 minuten (goede aanjager voor discussies) en een preview van 2 minuten met krachtige uitspraken van leerlingen (als opwarmer). Er is ook een kijkwijzer ingesloten.

Dyslectisch … en dan? Uitgave: Garant-Uitgeverij N.V., 2008 Doelgroep: Ouders, mentoren De schrijfster van dit boek ondervond zelf wat het is dyslexie te hebben. Zij legt in dit boek uit welke leerstoornissen er bestaan en wat dyslexie precies is. Daarnaast geeft ze vele voorbeelden uit het dagelijkse leven, anekdotes en tips. Dyslexie hebben heeft niet alleen nadelen, het is vooral belangrijk dat mensen in hun omgeving hun pluspunten bekrachtigen. Ook een overzicht van hulpmiddelen wordt vermeld.

13

Eetstoornissen Je bent jong en je (w)eet wat; spel Uitgave: St. ZieZo, Zutphen, 2007 Doelgroep: Leerlingen voortgezet onderwijs Dit bordspel is bedoeld om leerlingen op een leuke manier te informeren over eetstoornissen en aanverwante thema’s. Door vragen te beantwoorden, behorend bij elk vakje waarop je pion staat, doorloop je de route van start tot finish. Naast kaartjes met vragen zijn er ook woorden om uit te beelden, te tekenen, of door liplezen het woord te raden.

Zeker (w)eten! Lesmateriaal over eetstoornissen Uitgave: St. ZieZo, Zutphen, 2007 Doelgroep: Leerlingen van 13 jaar en ouder, VMBO-HAVO-VWO Het lesmateriaal biedt leerlingen informatie over beschermende factoren die eetstoornissen kunnen voorkomen: een positief lichaamsbeeld, zelfvertrouwen en een kritische houding naar de media. Het lesmateriaal besteedt bovendien aandacht aan hoe leerlingen deze beschermende factoren bij zichzelf kunnen versterken. Vervolgens nemen zij kennis van de kenmerken van eetstoornissen bij zichzelf en bij anderen. Tenslotte komt aan bod hoe de leerling kan handelen wanneer deze een eetstoornis bij zichzelf of een klasgenoot vermoedt. Het pakket bestaat onder andere uit een docentenhandleiding en cd-rom.

Eetstoornissen bij leerlingen. Wat kun je doen? Uitgave: St. ZieZo, Zutphen, 2004 Doelgroep: Leerkrachten voortgezet onderwijs en het beroepsonderwijs Deze handreiking is in eerste instantie bedoeld voor docenten, mentoren en vertrouwenspersonen in het voortgezet onderwijs. Zij bevinden zich in een positie waarin ze vroegtijdig kunnen signaleren wanneer het met een leerling niet goed gaat. In stappen wordt beschreven hoe je samen met de leerling kunt zoeken naar hulp voor de eetstoornis. Bij iedere stap wordt beschreven wat je beter wel en wat je beter niet kunt doen. Met citaten wordt inzicht gegeven in de belevingswereld van een leerling met een eetstoornis.

14

Gehandicapt / anders zijn / VSO Serie boeken ‘eenvoudig communiceren’ Chatten (met lessuggesties) Gezondheid: hoe verzorg je jezelf Gezondheid: Hoe ga je met ziektes om Vriendschap: hoe maak je vrienden Geld: hoe voorkom je schulden Anticonceptie: welk middel past ’t beste bij jou Hey Russell: homoseksualiteit Uitgave: Uitgeverij Eenvoudig Communiceren, Amsterdam, 2003 e.v. / www.eenvoudigcommuniceren.nl Doelgroep: Moeilijk lerende jongeren / lwo / praktijkonderwijs ‘Eenvoudig communiceren’ is een serie boeken die moeilijk lezende/lerende kinderen de mogelijkheid wil bieden voor hen interessante onderwerpen leesbaar te maken en er met elkaar over in gesprek te komen. In het documentatiecentrum is van alle titels een zichtexemplaar aanwezig, zodat de school kan bekijken of zij meerdere boekjes wil aanschaffen over deze thema’s voor de betreffende doelgroep.

Wat je pest ben je zelf! Uitgave: STINAFO / Stichting Nationaal Fonds het gehandicapte kind, 2007 Doelgroep: Leerlingen onderbouw voortgezet onderwijs Kinderen met een lichamelijke handicap en chronisch zieke kinderen lopen een verhoogd risico slachtoffer te worden van pesten. Dat geldt met name binnen het reguliere onderwijs. In een tijd dat het principe ‘Weer samen naar school’ omschrijving is voor veel beleid, is het broodnodig dat reguliere scholen een antipestbeleid ontwikkelen waarbij rekening wordt gehouden met de bijzondere positie van lichamelijk gehandicapte en/of chronisch zieke kinderen. Die groep moet zich overal veilig kunnen voelen, ook en zeker in het reguliere onderwijs. Dit lespakket wil daarbij een hulpmiddel zijn. Het lespakket bestaat uit een docentenhandleiding, werkschrift en een dvd.

15

Voel je oké; weerbaarheidcursus voor tieners met een lichamelijk handicap Uitgave: PJ Partners, 2000 Doelgroep: Jongeren met een handicap Deze cursus is ontwikkeld om tieners met een lichamelijke handicap in groepsverband vaardigheden aan te leren die hun weerbaarheid vergroten. Het gaat hierbij om weerbaarheid in het sociale verkeer en om het adequaat leren omgaan met de beperkingen die de handicap oplegt. De lesmap omvat 12 bijeenkomsten van 2 uur. Middels het doen van rollenspelen, waarin praktijksituaties worden nagebootst en het doen van (huiswerk)opdrachten oefenen de deelnemers in zelfvertrouwen uitstralen; ontwikkelen positief zelfbeeld; leren omgaan met beperkingen/handicap; nee durven zeggen; weerstand leren bieden; omgaan met afwijzing en kritiek; vrienden en vriendinnen maken.

Gestoord Uitgave: Stichting GGZ Informatiepunt Leiden, 2009 Doelgroep: Jongeren Raoul, Fatima en Herman hebben een psychische stoornis. Raoul is depressief, Fatima hongert zichzelf uit en Herman ziet dingen die er niet zijn. In dit boek vind je hun verhalen. Ook krijg je informatie over psychische problemen. Zo krijg je antwoord op de volgende vragen. Hoe is het om een psychische stoornis te hebben? Hoe ga je om met mensen die zo'n stoornis hebben? En waarom is het belangrijk dat er instellingen zijn als een GGZ Informatiepunt.

Ben jij gek?! www.benjijgek.nl Uitgave: Fonds Psychische Gezondheid, 2009 Doelgroep: Alle jongeren mbo, bv. ook voor studenten zorg en welzijn Wat is ‘normaal’ en wat is ‘gek’? Wat moet je je voorstellen bij psychische problemen? Wanneer heeft iemand een psychisch probleem en hoe kan je iemand helpen? Het project ‘Ben jij gek?!’biedt een antwoord op deze vragen en meer. Het leidt tot meer openheid en stimuleert jongeren eerder aan de bel te trekken bij psychische problemen. Tevens biedt het project leerlingen handvatten en inzichten die in hun toekomstige werk van pas kunnen komen. Het project is te bestellen voor € 250 en bestaat uit tentoonstellingpanelen, posters, freecards, handleiding voor docenten, computergame, website, zes korte films waarin jongeren aan BN-ers vertellen over hun leven met een psychische ziekte. Meer info via: 030-297 11 97 of [email protected].

16

Genotmiddelen Programma ‘De gezonde school en genotmiddelen’; digitale lesmodules Uitgave: Trimbos-instituut, 2008 Doelgroep: Klas 1 t/m 3 De e-learning lesmodules over alcohol, roken en blowen bestaan onder meer uit filmpjes, korte tekstjes, animaties en sleepopdrachten. In het onderdeel Discuz kunnen de leerlingen, net als op een echt forum, meningen met elkaar uitwisselen. De e-learning modules zijn verkrijgbaar in een versie voor het vmbo en een versie voor havo/vwo. De modules kosten €32, - per klas van maximaal 35 leerlingen en zijn alleen te bestellen via de GGD. Voor meer informatie over het programma, zie www.dgsg.nl.

Programma ‘De gezonde school en genotmiddelen’ Uitgave: Trimbos-instituut, 2009 Doelgroep: Klas 1 t/m 3 De lesboekjes zijn in 2009 vernieuwd! Het doel is het ontwikkelen van een genotmiddelenbeleid, toegesneden op de school. Het programma bestaat uit verschillende onderdelen: lesgeven aan leerlingen, het invoeren van een genotmiddelenreglement, het signaleren en begeleiden van leerlingen en het betrekken van ouders. Er wordt veel aandacht besteed aan de samenhang tussen deze onderdelen. Ten behoeve van het programma is materiaal ontwikkeld: • Docentenbox met katernen: ‘De gezonde school en genotmiddelen’ (informatie over het programma), ‘Dealen’, ‘Regels over genotmiddelen’, ‘Signaleren en begeleiden’, ‘Ouderparticipatie’, ‘Ouderavond’. • Leerlingenboekjes en docentenhandleiding ‘Wat je kunt verwachten van …roken, alcohol, blowen’. • De video Zappers bevat 3 korte fragmenten over roken, alcohol en blowen en sluit aan bij de lesboekjes. Voorafgaand aan de lessen kunnen deze fragmenten getoond worden. Voor meer informatie over het programma, zie www.dgsg.nl.

Onder Invloed Onderweg; E-learning module Uitgave: Trimbos-instituut, 2008 Doelgroep: Bovenbouw vmbo of havo/vwo (voor elk een aparte module, bestellen via GGD) In navolging van de digitale lesmodules over alcohol, roken en blowen, zijn er e-learning modules voor de bovenbouw gemaakt over alcohol en drugs in het verkeer. De module bestaat uit 2 lessen en een opdracht. In de lessen komen kennis, houding en gedrag aan bod. De module gaat in op de effecten van alcohol en verschillende soorten drugs. Hoe worden alcohol en drugs in het lichaam opgenomen? En wat zijn de gevolgen van gebruik op bijvoorbeeld het reactievermogen? Voor meer informatie, zie www.dgsg.nl. 17

Roken, drinken, drugs en gokken Uitgave: Trimbos-instituut, Utrecht, 1998 Doelgroep: Leerlingen voortgezet speciaal onderwijs Dit lespakket bestaat uit een docentenhandleiding en 18 leskaarten. De leskaarten zijn afzonderlijk te gebruiken. Het doel van het pakket is dat de leerlingen in staat zijn de risico’s van roken, alcohol, blowen, gokken en XTC in te schatten en zich verantwoordelijk te gedragen met het oog op hun eigen gezondheid en die van anderen.

Zelfzorg 5; verzorging. Baas over jezelf Uitgave: Spondi, Didam, 2001 Doelgroep: Klas 1 voortgezet speciaal onderwijs Met dit lesmateriaal kunt u bespreekbaar maken en inzicht geven in verschillende vormen van verslaving, groepsnormen, bevorderen maatschappelijke weerbaarheid, begrip voor gedragingen en misdragingen van anderen en aanreiken van vormen van hulpverlening. Het pakket bestaat uit een handleiding, verhalenboek en kopieerboek.

Roes; VPRO dramaserie / dvd Uitgave: Trimbos-instituut, 2008 Doelgroep: Jongeren vanaf 14-15 jaar In de VPRO dramaserie Roes worden heftige verhalen verteld over ervaringen van jongeren onder invloed van drank en drugs. Al deze verhalen zijn gebaseerd op of geïnspireerd door de werkelijkheid. Herkenbaar voor jongeren in de middelbare schoolleeftijd, omdat ze er zelf ervaring mee hebben of er zijdelings mee in aanraking komen via bijvoorbeeld een vriend, vriendin of een klasgenoot. Roes gaat over knetterstoned de weg kwijtraken, niet goed meer weten met wie je allemaal hebt lopen bekken, strippen op de bar, kotsen op de dansvloer, wakker worden in een vreemd huis en natuurlijk altijd een enorme kater achteraf. Wat is er nou helemaal precies gebeurd? Dat is te zien in Roes: elf korte tv-films over situaties waar je in verzeild kan raken onder invloed van drank en drugs.

Find out: een televisieserie over sex, drugs en alcohol voor en door jongeren / dvd Uitgave: Bosch Film, 2006 Doelgroep: Vmbo klas 2 en 3 en havo/vwo klas 3 en 4 Handleiding en dvd met 24 afleveringen (van elk 13 min.) waarin jongeren op zoek gaan naar antwoorden op vragen die hen bezig houden. Jongeren ontdekken de wereld van seks, drugs en alcohol en doen zelf verslag van hun ervaringen. In de handleiding staat de suggestie groepsdiscussie centraal en hiervoor worden verschillende stellingen aangeboden.

18

Wie ’t Weed / spel Uitgave: De Uitdaging, Stad Genk, 2010 Doelgroep: Jongeren vanaf 14 jaar / jeugd- en jongerenwerk Een soort monopoly-spel maar dan met vragen, gevaren en situaties rond alcohol, roken, drugs en gokken. Voor 3 tot 6 spelers.

TRIP; een reis door de wereld van drank en drugs / spel Uitgave: Trimbos instituut, 2010 Doelgroep: Jongeren met een licht verstandelijke beperking Het bordspel TRIP is een methode om spelenderwijs, op een laagdrempelige manier een gesprek te voeren over alcohol en drugs met jongeren met een licht verstandelijke beperking. Het spel bestaat uit pionnen, dobbelstenen, een handleiding en vragenkaartjes. De vragen zijn onderverdeeld in vier categorieën en kleuren: kennis ('wat weet jij?'), vaardigheden ('Wat zou je doen?'), mening ('Wat vind jij?') en stellingen (Waar/ niet waar, eens/ oneens). Het spel kan gespeeld worden met 3-7 spelers en bijvoorbeeld ingezet worden tijdens een voorlichtingsbijeenkomst over alcohol en drugs op school of op de leefgroep.

Alcohol Alcohol, nuchtere programma’s / dvd Uitgave: Teleac/NOT i.s.m. Trimbos-instituut en NIGZ, 2005 Doelgroep: Klas 2 en 3 Dit schooltelevisieproject bestaat uit een handleiding en dvd met twee televisieprogramma's: ‘Bezopen?!’en ‘Hoezo Cool?’ De programma's geven informatie over alcohol, afgewisseld met meningen en ervaringen van jongeren. Bij het project hoort de internetsite www.eigenwijzer.nl/alcohol. Hier zijn de afleveringen van de dvd te vinden en een alcoholquiz.

Zembla; Comazuipen / dvd Uitgave: Vara/NPS, Zembla, 2007 Doelgroep: Leerlingen, ouders, mentoren ZEMBLA filmde op de speciale alcoholpoli voor kinderen in het Delftse Reinier de Graaf Ziekenhuis. De alcoholpatiëntjes worden daar medisch onderzocht en er volgen gesprekken met ouders en het kind. De uitzending is ook te zien via de website www.zembla.vara.nl, zoekterm ‘comazuipen’.

19

Blauwe maandag; door drank uit elkaar? / boek Uitgave: Uitgeverij Eenvoudig Communiceren, 2006 Doelgroep: Leerlingen vso en lwoo Dit boek is onderdeel van de Reality Reeks, een serie boeken voor en door jongeren. De boeken zijn op een eenvoudige manier geschreven en gaan over onderwerpen die jongeren aanspreken. Het boek gaat over het succesvolle bandje van klas 3A, Blauwe Maandag. In de zomervakantie speelt het bandje op Terschelling. De bandleden genieten volop van de optredens en het campingleven. Maar genieten ze ook allemaal van de nachtelijke spelletjes met drank?

Kistje Alcoholpercentages / quiz Uitgave: GGD Hollands Midden, Leiden, 2007 Doelgroep: Leerlingen v(s)o / jeugd- en jongerenwerk Kistje gevuld met verschillende flesjes/blikjes alcoholische dranken. Aan de hand van de bijgevoegde quiz kunnen de alcoholpercentages geraden worden.

Drugs Drugs. Geestverruimende programma’s Uitgave: Teleac NOT ; SchoolTV, 2000 Doelgroep: Klas 2 en 3 Een handleiding met werkbladen en een dvd met twee televisieprogramma’s van vijftien minuten: ‘Zoveel drugs, zoveel effecten’, ‘Blowen: over spacecake en nederwiet’. Er wordt feitelijke informatie gegeven over de verschillende drugs met als doel het vermijden van riskant experimenteergedrag. Ook wordt een aanzet geven tot discussie over houding en gedrag van zichzelf en van anderen.

Slik!?: over uitgaan en drugs / dvd Uitgave: Trimbos-instituut, Utrecht, 1999 Doelgroep: Havo/vwo klas 3 t/m 5, vmbo klas 4 Het doel van dit lesmateriaal is dat de leerlingen bereid en in staat zijn de risico’s van het gebruik van drugs zoals XTC en Speed in te schatten en zich verantwoordelijk te gedragen met het oog op hun eigen gezondheid en die van anderen. Het pakket bestaat uit een dvd met drama en interviews, lesbrief voor leerlingen op twee niveaus (vmbo en havo/vwo), docentenhandleiding.

20

Out of your mind / serie van 4 dvd’s Uitgave: Trimbos-instituut, Utrecht, 2002 Doelgroep: Leerlingen vanaf 15 jaar Drugs wat zijn ze en wat doen ze met je? 27 min. Op deze dvd komen gebruikers van paddenstoelen, GHB en LSD aan het woord. Tot slot vertellen vrienden en familie van Mark over hoe het gecombineerde middelengebruik van Mark hem fataal werd. Cocaïne wat is het en wat doet het met je? 24 min. Er komt een meisje aan het woord dat in de verleiding werd gebracht om coke te smokkelen en daardoor in Zuid-Amerika in de gevangenis belandde. Vervolgens vertelt Kikel zijn verhaal. Hij was een tijd verslaafd aan coke en praat over de periode dat hij verslaafd was en hoe hij uiteindelijk is gestopt. XTC wat is het en wat doet het met je? 17 min. Er wordt uitleg gegeven over wat XTC precies is, hoe het gemaakt wordt en wat de effecten ervan zijn. Er komen verschillende onderzoekers aan het woord die vertellen over de mogelijke gevolgen van gebruik op lange termijn. Vervolgens vertellen een paar gebruikers over hun ervaringen met XTC en wordt er een kijkje genomen op een houseparty. Hasj wat is het en wat doet het met je? 19 min. Er wordt feitelijke informatie gegeven over hasj en wiet, hoe het gemaakt wordt en wat de effecten van het gebruik zijn. Daarnaast wordt het verhaal van David verteld. David is een zestienjarige jongeren die erg veel blowt en niet zonder kan. Hij vertelt waarom hij blowt en wat de gevolgen daarvan zijn. Zijn verhaal laat zien dat ondanks het feit dat blowen lichamelijk niet verslavend is, je er geestelijk erg afhankelijk van kunt worden.

Blowkwartetspel Uitgave: Trimbos-instituut, Utrecht, 2007 Doelgroep: Klas 1 en 2 Met het spelen van dit blowkwartetspel (3-4 spelers) krijg je kennis over lange termijn effecten, flippen, lichamelijke effecten, verminderde prestaties, stoned zijn, feiten en waarom je wel of niet zou gaan blowen.

21

Roken Roken?! / dvd Uitgave: SchoolTV i.s.m. Stivoro en Trimbos Instituut, 2008 Doelgroep: Klas 1 en 2 Handleiding en dvd met 2 afleveringen: ‘Rooksignalen’ en ‘Rookalarm’. Leerlingen worden geïnformeerd over de risico’s van het roken. Begrippen als gezondheid en verslaving staan hierbij centraal. Het project bevestigt leerlingen in hun keuze om niet te roken of zet ze aan om te stoppen met roken.

Robotroker Uitgave: Eurofysica, Den Bosch, 2005 Doelgroep: Klas 1 Apparaatje waarmee een sigaret kan worden gerookt. In het filter worden schadelijke stoffen zichtbaar (teer), zodoende wordt goed aanschouwelijk wordt gemaakt hoeveel ‘viezigheid’ er in de longen komt bij het roken van een sigaret. Het filmpje is te zien op www.eurofysica.nl, zoekterm robotroker.

Roken en opvoeding Uitgave: Stivoro, 2009 Doelgroep: Ouders van kinderen van 10 tot 14 jaar. Handleiding voor een ouderbijeenkomst. Het doel van de bijeenkomst is ouders bewust te maken van de invloed die ze hebben op het rookgedrag van hun kinderen.

22

Internetgebruik Internet-kwartetspel Uitgave: 4PIP, Arnhem, 2007 Doelgroep: Leerlingen onderbouw ; jeugd- en jongerenwerk Het spelen van dit internetkwartet en het voeren van een gesprek hierover geeft veel stof tot nadenken.

Cyberpesten / dvd Uitgave: GGD / Halt / Politie Zuid-Limburg / SG Groenewald, Geleen, 2006 Doelgroep: Klas 1 en 2 Met dit pakket (dvd (11 min.), handleiding en lesboekje) kunnen meerdere lessen gehouden worden (3), afhankelijk van de eigen voorkeur en schoolsituatie. De dvd 'chatbox, who cares' toont een praktijkvoorbeeld van cyberpesten. De film nodigt uit om samen verder te praten over het fenomeen cyberpesten, de verantwoordelijkheden en de mogelijke oplossingen.

Internet SOA; 8 lessen over flirten via internet / lespakket Uitgave: Stichting Mijn Kind Online, 2006 Doelgroep: Leerlingen van 12 tot 18 jaar Dit lespakket is bedoeld om de risico’s bespreekbaar te maken en jongeren te laten nadenken over hun eigen seksuele grenzen op internet én de grenzen van anderen. Het lespakket is gratis te downloaden van www.internetSOA.nl/lespakket. De raps en commercials zijn beschikbaar via www.internetSOA.nl, ‘commercials’. Het lespakket bestaat uit 8 lessen: Associatieoefening; Strips, strippen en op je strepen staan; Do’s & don’ts; Waar of niet waar?; De hulpverlener; Modellenscout of gluiper?; Het Lagerhuis; InternetSOA-rap. Het lespakket kan ook via documentatiecentrum geleend worden.

Chatten / boek Uitgave: Uitgeverij Eenvoudig Communiceren, 2006 Doelgroep: Moeilijk lerende jongeren / lwoo / praktijkonderwijs Dit boek is onderdeel van de boekenserie ‘Eenvoudig communiceren’. Deze serie wil moeilijk lezende/lerende kinderen de mogelijkheid bieden voor hen interessante onderwerpen leesbaar te maken en er met elkaar over in gesprek te komen. Dit leesboek behandelt het thema chatten. Lessuggesties zijn bijgevoegd.

23

Zembla; Gameverslaafd / link film Uitgave: Vara, Zembla, 27 januari 2008 Doelgroep: Jongeren, ouders, mentoren, docenten Door de stormachtige opmars van online computergames groeit het aantal mensen dat bijna niks anders doet dan gamen. Ze eten, slapen en drinken te weinig, verwaarlozen school en werk en hebben weinig sociale contacten. Van elke tien gamers is er één gameverslaafd. In de ZEMBLA-aflevering 'Gameverslaafd' komen spelers en ex-spelers aan het woord over een door de gezondheidszorg nog niet officieel erkende vorm van verslaving. De uitzending is te zien op www.zembla.vara.nl; zoekterm gameverslaafd.

It’s all in the game. Gamen is geweldig en Gamen geeft problemen; met adviezen voor begeleiders en opvoeders / boek Uitgave: Beter Gamen, Middelbeers, 2010 Doelgroep: Leerkrachten, ouders, hulpverleners Doel van dit boek is om ouders, leraren, hulpverleners houvast te bieden bij het begeleiden van jonge gamers in de leeftijd van 8 tot 25 jaar. Er wordt objectieve informatie en adviezen gegeven, en de lezer maakt kennis met de wereld van het gamen en de beleving van gamers.

Het digitale kind.com; Een themapakket over ‘kind en computer’ voor ouderbijeenkomsten Uitgave: Top-punt, 2009 Doelgroep: Ouders van kinderen van 4-14 jaar Een koffer met verschillende materialen/methoden en een draaiboek om een ouderavond te verzorgen. Ouders raken bekend met de manieren waarop kinderen computer en internet kunnen gebruiken, welke spellen en software er zijn, welke invloed deze media op kinderen kunnen hebben en wat hun eigen rol is hierin.

24

Lichamelijke ontwikkeling / verzorging / mondgezondheid Verzorging 1 (gezondheid en persoonlijke verzorging) / lespakket Uitgave: Spondi, 1995 Doelgroep: Leerlingen voortgezet (speciaal) onderwijs Het pakket bestaat uit een docentenhandleiding, kopieerboek en leerlingenboek. De thema’s die aan de orde komen zijn: gezondheid, persoonlijke verzorging/hygiëne, bezoek dokter, medicijnen en alternatieve geneeskunst.

Muziek in je oren / lespakket Uitgave: Zorn uitgeverij BV Doelgroep: Klas 1 en 2 ‘Muziek in je oren’ bestaat uit een docentenhandleiding en leerlingenwerkblad over mp3-spelers en het risico ervan voor je gehoor. Wat dit lespakket wil bereiken, is een bewustwording van de risico’s voor het gehoor. Want mp3-spelers zijn mooie dingen, als je ze maar verstandig gebruikt: niet te lang én niet te hard. Niet alle leerlingen zullen zelf een mp3-speler hebben. Maar ook voor degenen die (nog) niet in het bezit zijn van een dergelijk apparaat, zijn de lessen interessant. Zo kunt u met de klas uitgebreid stilstaan bij de werking van het gehoor, muziek in al zijn facetten en de principes van geluid. Ook te bestellen via www.zorn-uitgeverij.nl.

Leskist mondgezondheid Uitgave: GGD Midden-Holland, 2003 Doelgroep: Klas 1 De leskist bevat naast een handleiding ook verschillende lessuggesties, demonstratiegebit en tandenborstel, leesboek en video. De volgende thema's komen in de leskist aan de orde: tanden en tandvlees, tanderosie, mondverzorging, voeding (7 eet- en drinkmomenten), de tandarts.

25

Seksualiteit Lang leve de liefde / lespakket met dvd Uitgave: Soa Aids Nederland, 2006 Doelgroep: Klas 2 en 3 vmbo Centraal in het pakket staat het ondersteunen van leerlingen in een gezonde en veilige seksuele ontwikkeling, waarbij het voorkómen van soa en zwangerschap een belangrijke plaats inneemt. Naast kennisoverdracht over veilig en onveilig seksueel gedrag, wordt er aandacht besteed aan het stimuleren van een positieve, verantwoordelijke houding ten aanzien van seksualiteit. Het lespakket bestaat uit een docentenhandleiding, leerlingenboekje en een dvd. Het pakket behandelt 6 lessen. Les 1: als je verliefd bent / Les 2: en dan is er verkering / Les 3: tot hoe ver wil je gaan / Les 4: ik vrij veilig, of ik vrij niet / Les 5: wat je moet weten over condooms en de pil / Les 6: hoe speel je het klaar? (om veilig te vrijen).

Lang leve de liefde (eenvoudig Nederlands) Uitgave: Soa Aids Nederland Doelgroep: Klas 2 en 3 praktijkonderwijs en vmbo basisberoeps Voor een beschrijving zie hierboven bij ‘Lang leve de liefde’.

Klein, maar niet fijn. Over de verspreiding van SOA / lespakket Uitgave: Soa Aids Nederland, 2006 Doelgroep: Klas 2 vmbo Dit lespakket neemt 2 lesuren in beslag en kan ingezet worden bij het vak biologie. Het bestaat uit theorie en een proef. Het is bedoeld om leerlingen op een leuke, praktische en groepsgerichte manier bewust te maken van de verspreidingssnelheid van bacteriën en het verspreidingsgevaar van bacteriële SOA.

Bio Bits vmbo; voortplanting / lespakket met dvd Uitgave: Schooltv, 2005 Doelgroep: Klas 2 en 3 vmbo Informatie over puberteit, seksualiteit en voortplanting van de mens. Het geheel is zo opgezet dat een docent de programma’s met zo weinig mogelijk voorbereiding in de klas kan gebruiken. Het pakket bestaat uit een handleiding met kopieerbare werkbladen, en dvd met 4 programma’s van 15 minuten over groei en ontwikkeling, seksualiteit, zwangerschap, de geboorte.

26

Begrijp me goed / lespakket met dvd Uitgave: Rutgers Nisso Groep, 2009 Doelgroep: Jongeren van 14 tot 18 jaar ‘Begrijp me goed’ bestaat uit een handleiding en dvd met beeldfragmenten over misverstanden tussen jongens en meisjes bij versieren en flirten, daten, verkering willen én uitmaken. Veel jongeren zijn op jonge leeftijd seksueel actief, maar zij missen soms de communicatieve vaardigheden om respectvolle en prettige contacten aan te gaan. Het is belangrijk dat jongeren inzicht hebben in het ontstaan van misverstanden en dat zij vaardigheden aanleren om miscommunicatie te voorkomen. ‘Begrijp me goed’ is te gebruiken als handvat voor intermediairs die werken met jongeren in de leeftijd van 14 tot 18 jaar.

Let’s talk. Praten met jongeren over seksualiteit, rolopvattingen en weerbaarheid / dvd Uitgave: Rutgers Nisso Groep, Utrecht, 2008 Doelgroep: Jongeren van 12 tot 19 jaar Door de komst van de nieuwe media worden jongeren overspoeld met allerlei beelden en boodschappen over seksualiteit. Het denken, praten en handelen van jongeren wordt niet alleen beïnvloed door hun eigen waarden en normen, maar ook door deze boodschappen. Op de dvd 'Let's talk' staan beeldfragmenten met situaties waarin jongeren zich kunnen herkennen of die ze misschien juist afwijzen. Docenten en andere professionals die werken met jongeren kunnen aan de hand van de dvd met jongeren in gesprek gaan over verschillende aspecten van seksualiteit, rolopvattingen en weerbaarheid. Er zit een handleiding bij met aandachtspunten en werkvormen.

Internet SOA; 8 lessen over flirten via internet / lespakket Uitgave: Stichting Mijn Kind Online, 2006 Doelgroep: Leerlingen van 12 tot 18 jaar Dit lespakket is bedoeld om de risico’s bespreekbaar te maken en jongeren te laten nadenken over hun eigen seksuele grenzen op internet én de grenzen van anderen. Het lespakket is gratis te downloaden van www.internetSOA.nl/lespakket. De raps en commercials zijn beschikbaar via www.internetSOA.nl, ‘commercials’. Het lespakket bestaat uit 8 lessen: Associatieoefening; Strips, strippen en op je strepen staan; Do’s & don’ts; Waar of niet waar?; De hulpverlener; Modellenscout of gluiper?; Het Lagerhuis; InternetSOA-rap. Het lespakket kan ook bij documentatiecentrum geleend worden.

Handleiding veilig vrijen en seksualiteit voor het jeugdwelzijnswerk Uitgave: Soa Aids Nederland, Amsterdam, 2007 / Jos Poelman Doelgroep: Lager opgeleide jongeren / jeugd- en jongerenwerk Een handleiding met verschillende werkvormen en werkbladen. Ook achtergrondinformatie is te vinden. De rapcd loverboy en de tv-serie find-out (dvd) zijn bijgevoegd. 27

Verwarrend volwassen: een lespakket over de puberteit / dvd Uitgave: Zorn Uitgeverij, 2004 Doelgroep: Klas 1 en 2 Doel van het lespakket is jongeren te informeren over de veranderingen in het lichaam in de puberteit en die veranderingen bespreekbaar te maken. Het pakket bestaat uit een docentenhandleiding, leerlingenboekjes, dvd ‘Verwarrend volwassen’ (12 min.). Jongens en meisjes vertellen over hun ervaringen met de puberteit. Ter sprake komen de lichamelijke veranderingen, gevoelens en onzekerheden. Een gynaecologe van het Academisch Ziekenhuis Rotterdam geeft deskundig commentaar.

Liefdesweek met Terry Tinger Talk Show Uitgave: Spectrum, Velp, 2004 Doelgroep: Jongeren Het doel is jongeren te informeren en te laten discussiëren en nadenken over veilig vrijen, soa en aids. Daarnaast komen zaken aan bod als homoseksualiteit, aanranding en normen en waarden. Het pakket bestaat uit een video en een handleiding. In de video zijn 4 scènes opgenomen van de liveuitvoering van de Terry Tinger Talkshow. Na elke scène komt een leeg blok in beeld zodat de beroepskracht de video op dat moment kan stopzetten om met de groep te discussiëren over de afgelopen scène. De 4 scènes behandelen de thema’s veilig vrijen, nee zeggen, herpes, homoseksualiteit.

Voorbehoedmiddelenkoffer / demonstratiemateriaal Uitgave: RutersNissogroep, 2005 Doelgroep: Leerlingen voortgezet onderwijs Aanschouwelijk maken van de verschillende voorbehoedmiddelen. Koffer met zeer uitgebreid assortiment voorbehoedmiddelen, zoals condoom, vrouwencondoom, spiraaltje, de pil, pessarium, e.a..

Demopenissen / demonstratie / interactief Uitgave: GGD Hollands Midden, Leiden, 2005 Doelgroep: Leerlingen voortgezet onderwijs Met deze demopenissen kunnen vaardigheden worden opgedaan in het goed omdoen van een condoom. Tasje met 8 demopenissen en informatie over het omdoen van een condoom. De GGD levert voldoende condooms voor de gehele klas om mee te oefenen.

SOAIDS Kennisquiz Uitgave: Soa Aids Nederland, Amsterdam, 2008 Doelgroep: Jongeren tussen de 13 en 19 jaar Deze quiz is een interactief vragenspel waarmee jongeren uitgedaagd worden op een leuke manier na te denken over soa's en alles wat daarmee te maken heeft. Twee (groepen) jongeren strijden tegen elkaar en kunnen door het goed beantwoorden van vragen aan populariteit winnen.

28

Girls Choice; Wensen en grenzen in intimiteit / spel Uitgave: Rutgers Nisso Groep, Utrecht, 2006 Doelgroep: Meisjes van 13 jaar en ouder en meisjes van 10-13 jaar (basisspel) Van de deelnemers wordt enige basiskennis op het gebied van het eigen lichaam, anticonceptie en voortplanting verondersteld. Het hoofddoel van het spel is een bijdrage te leveren aan de preventie van onbedoelde/ongewenste tienerzwangerschappen. Met behulp van het spel ontdekken de meisjes waar hun grenzen liggen met betrekking tot seksualiteit, intimiteit en relaties. Onderwerpen die aan de orde komen, zijn: seks en relaties, veilig vrijen, zwangerschap en moederschap, weerbaarheid en jongens.

Boys R Us / spel Uitgave: Rutgers Nisso Groep, 2008 Doelgroep: Jongens van 10 tot 13 jaar en 13 jaar en ouder Spel dat beoogt jongens bewust te maken van het belang van veilige, prettige, gewenste en gelijkwaardige seksuele en relationele contacten.

De bloosdoos; een spel waar je kleur van krijgt. Over verliefd zijn en zo. Uitgave: St. Jeugd en seksualiteit, Mechelen, 2010 / Vernieuwd Doelgroep: Jongeren 14-18 jaar / jeugd- en jongerenwerk De ‘bloosdoos’ is een eenvoudig spel met een dobbelsteen en vragenkaartjes over verliefd zijn, vrienden en vriendinnen, verkering vragen en versieren, uitmaken en liefdesverdriet, vaste relaties en eigen vragen. In de bijgevoegde handleiding staan ook nog andere opwarmactiviteiten.

Groeispurt / spel Uitgave: St. Jeugd en seksualiteit, Mechelen, 2007 Doelgroep: Jongeren 10-13 jaar, jeugd- en jongerenwerk Een educatief spel om met jongeren te spelen over alles wat verandert vóór en tijdens de puberteit. Het spel is een zoektocht: de deelnemers gaan aan de hand van tips op zoek naar een tiener. Onderweg komen ze ook vragen, weetjes en spelletjes tegen over jongen/meisje, toekomst, uiterlijk, talenten, relaties. Duur: 1 uur.

Carrouselspel Uitgave: Rutgers Stichting, Den Haag, 2005 Doelgroep: Leerlingen voortgezet onderwijs Het doel van het carrouselspel is om jongeren met elkaar te laten praten over seksualiteit en relaties. Het Carrouselspel bestaat uit een doosje met stellingen uit de volgende categorieën: algemeen, stelje-voor, seksualiteit, multiculturele relaties, homoseksualiteit en seksueel geweld. 29

101 Vragen over jongeren en seks. Uit het onderzoek ‘seks onder ste je 25 ’ / boek Uitgave: Soa Aids Nederland / Rutgers Nisso Groep, Amsterdam, 2007; Annemies Gort Doelgroep: Leerkrachten / jeugd- en jongerenwerkers Beginnen jongeren steeds eerder met seks? Worden er altijd condooms gebruikt? Hoe vaak doen ze het? Hebben jongeren ook seks via internet? Dit boekje geeft antwoord op de 101 meest gestelde vragen. Een handig en compact naslagwerkje voor een ieder die meer wil weten over dit onderwerp.

Het puberboek Uitgave: Uitgeverij Ploegsma bv, 2004 Doelgroep: Kinderen vanaf 11 jaar Het puberboek beschrijft de veranderingen die kinderen in de puberteit doormaken. Over veranderingen in het lichaam, omgaan met leeftijdgenoten, over ouders en over zoenen, verkering en seks.

Verzinsels. Werkvorm om kinderen en jongeren aan te moedigen tot poëzie over liefde, relaties en seks Uitgave: St. Jeugd en seksualiteit, Mechelen, 2007 Doelgroep: Jongeren 10-18 jaar Veel verschillende werkvormen: zo krijgen de deelnemers prikkels om allerlei woorden te verzamelen m.b.t. het thema. Deel 1: spelen met woorden / Deel 2; luisteren naar woorden / Deel 3; puzzelen met woorden. Voor een groep van 8-15 personen. Duur: 2 uur of langer indien gewenst.

Hou me vast laat me los / Fotospel Uitgave: St. Jeugd en seksualiteit, Mechelen, 2006 Doelgroep: Jongeren vanaf 15 jaar. Een werkvorm (met foto’s) om jongeren te laten stilstaan bij de begrippen ‘vrijheid’ en ‘geborgenheid’ en een aangenaam gesprek te voeren over de spanning die men ervaart tussen ‘vrijheid’ en ‘geborgenheid’ in relaties en seksualiteit.

Speels met homoheterobi / kwartetspel Uitgave: St. Jeugd en seksualiteit, Mechelen, 2008 Doelgroep: Jongeren vanaf 16 jaar. Een werkvorm om samen met jongeren na te denken en een mening te vormen rond seksuele diversiteit. Een kwartetspel dat enerzijds op zich gespeeld kan worden met kleine opdrachtjes erbij, anderzijds kan het gebruikt worden als rode draad door grotere spelen.

30

Sexofoon. Actief proeven van relaties en seksualiteit / spel Uitgave: St. Jeugd en seksualiteit, Mechelen, 2008 Doelgroep: Jongeren van 14-17 jaar Een actief spel over verliefdheid, lichaamsbeeld, de eerste keer, veilig vrijen, lichaamscontact, holebiseksualiteit. Tijdens het spel kunnen er gesprekken gevoerd worden die afgewisseld worden met weer andere spelletjes. Duur: 1 uur.

16 & zwanger. Wat nu? / jeugdboek Uitgave: Uitgeverij Eenvoudig Communiceren, Amsterdam, 2006 Doelgroep: Jongeren die moeilijk kunnen lezen De serie ‘eenvoudig communiceren’ wil moeilijk lezende/lerende kinderen de mogelijkheid bieden voor hen interessante onderwerpen leesbaar te maken en er met elkaar over in gesprek te komen. Dit boek gaat over Esther. Op haar zestiende verjaardag raakt Esther zwanger. Om antwoord te krijgen op al haar vragen gaat Esther een paar dagen logeren bij haar oma. Misschien helpt oma’s wijze raad bij het nemen van de juiste beslissing.

OUT! Alles over homoseksualiteit / boek Uitgave: Uitgeverij Lannoo, Tielt/Arnhem, 2007 Doelgroep: Jongeren met homoseksuele gevoelens In het boek OUT! wordt geschreven over leuke dingen rond homoseksualiteit: verliefd zijn, zoenen, daten, relaties en seks. Maar ook over alles wat je onzeker kan maken: Hoe weet je eigenlijk of je homoseksueel bent? Hoe vertel je het aan de buitenwereld? Hoe kom je in contact met andere homojongeren? En hoe zit dat eigenlijk met die aparte homowereld? Kortom... een boek over de liefde, over jezelf en elkaar ontdekken, uitgaan, internet, film, boeken en tijdschriften.

Verliefd op internet / boek Uitgave: SWP Uitgeverij, Amsterdam, 2006 Doelgroep: Ouders en leerkrachten voortgezet onderwijs Dit boek biedt een blik in de digitale jeugdcultuur van dit moment. De auteurs schetsen een helder beeld van de ontluikende seksualiteit van pubers, en de manier waarop ze daar online mee experimenteren. Daarnaast geeft het boek een praktisch antwoord op de vraag hoe je daar als ouders het beste mee om kunt gaan.

31

Loverboys / Preventie van geweld in relaties Lessen over loverboys (Aanvulling bij Lang Leve de Liefde) / lespakket Uitgave: SOA Aids Nederland, 2005 Doelgroep: Klas 2 en 3 vmbo Het accent van dit materiaal ligt op preventie. Het gaat erom te voorkomen dat leerlingen in de gevarenzone (dreigen te) komen. Ook wordt stilgestaan bij de vraag wat een leerling kan doen met een vermoeden dat een vriend of een vriendin of zij- of hijzelf met de praktijken van een loverboy te maken heeft. Uit het oogpunt van preventie is het niet noodzakelijk in de les uitgebreid in te gaan op onderwerpen als prostitutie, strafbaarheid en de rol van de politie. Het materiaal sluit aan bij het lespakket ‘Lang leve de liefde’ en bestaat uit een handleiding, leerlingenboekjes en cd met de raptekst Love’r boy.

Jongens; over seks, meisjes, liefde, grenzen, mannen; lespakket grensoverschrijdend gedrag Uitgave: Centrum 16•22, Den Haag, 2009 Doelgroep: Klas 2 v(s)o en vmbo, jeugd- en jongerenwerk. Voor jongensgroepen, door man gegeven. Een lespakket ter voorkoming van grensoverschrijdend gedrag. Bestaat uit 5 bijeenkomsten van 50 minuten met de mogelijkheid van een uitbreiding. De dvd wordt iedere bijeenkomst 10 minuten ingezet. Thema's seks (en anatomie), mannen (mannenmeetlat-rollenspel); meisjes (en veilig vrijen); liefde (verkering en verliefd en houden van); grenzen (gevoelens meisjes, codes en normen meisjes). Uitgebreide informatie over dit pakket is te vinden op de website www.centrum1622.nl.

Loving me, loving you; over verkering, liefde en hoe je het leuk kunt houden / lespakket met dvd Uitgave: GGD Nieuwe Waterweg Noord / Zorn Uitgeverij BV, 2006 Doelgroep: Klas 2 Het doel is het vroegtijdig herkennen en serieus nemen van signalen van geweld in een relatie. Het pakket bestaat uit een docentenhandleiding, leerlingenmagazine en een dvd (voor ouders).

Crush!? Over Knallende liefde ter preventie van Dating Violence en Jeugdprostitutie / dvd Uitgave: GGD Eindhoven / Humanitas Eindhoven / Fiom, Eindhoven, 2007 Doelgroep: Klas 2, jeugd- en jongerenwerk Deze lesmethode is ontwikkeld ter preventie van huiselijk geweld en jeugdprostitutie. De dvd bestaat uit 4 scènes (totaal 30 min). Iedere scène kan los bekeken worden. Na de scène kunnen de vragen uit de handleiding gebruikt worden om het thema samen met de leerlingen na te bespreken. 32

Gedwongen Liefde / lespakket Uitgave: St. Zorgconcept, Monnickendam, 2006 / M. Bunskoek e.a. Doelgroep: Meisjes van 13-16 jaar Een lesprogramma van 4 bijeenkomsten (toekomstbeelden, vrouw zijn, een loverboy, grenzen). Een bijeenkomst duurt 1½ uur en is voor een groep van 8-12 meisjes. De meisjes leren nadenken over eigen normen en waarden, bewustwording van keuzes die ze kunnen maken, fase waarin ze leven, informatie over loverboys en over instellingen in de omgeving. De map met werkbladen is ook te downloaden van www.lover-boy.nl/lessen.htm.

Mooi meisje; Verliefd op een loverboy / boek Uitgave: Uitgeverij Eenvoudig Communiceren, Amsterdam, 2005 / Reality Reeks Doelgroep: Leerlingen lwo / praktijkschool Het doel is met jongeren in gesprek te komen over loverboys, maar ook over soa’s, voorbehoedmiddelen, en andere onderwerpen. Door in stukjes te lezen kan op overzichtelijke wijze over de thema’s gesproken worden.

Beware of loverboys; ‘ik werd gedwongen tot prostitutie’ / lespakket met dvd Uitgave: Scharlaken Koord, Amsterdam, 2005 Doelgroep: Jongeren 13-18 jaar Het doel is om meisjes die tot de risicogroep behoren, bewust te maken van het feit dat ze het risico lopen in verkeerde relaties te stappen waarin ze gemanipuleerd kunnen worden om in de prostitutie te gaan werken. Het pakket bestaat uit een docentenhandleiding, een dvd met twee afleveringen van het tv-programma ‘Jong’, leesboekjes, werkboekjes en een spel.

Loverboys, een publieke zaak. Tien portretten / boek Uitgave: SWP Uitgeverij, Amsterdam, 2005 Doelgroep: Een ieder die geïnteresseerd is in het fenomeen ‘loverboys’. In dit boek komen tien mannen aan het woord die verdacht worden van loverboypraktijken of daarvoor veroordeeld zijn. Het is voor het eerst dat deze mannen zo uitgebreid vertellen over hun motieven en hun daden. Het boek probeert een zo integer mogelijk beeld te geven van hun levensloop, de ervaringen, de keuzes die zij gemaakt hebben en de context waarbinnen een en ander zich afspeelde.

Loverboy, een wolf in schaapskleren / handleiding voor ouderbijeenkomsten Uitgave: LOOPP, 2006 Doelgroep: Beroepskrachten die een ouderavond of bijeenkomst willen organiseren voor ouders van jongeren in het voortgezet onderwijs. De handleiding bevat materialen om een ouderbijeenkomst over loverboys te organiseren en te leiden: achtergrondinformatie, powerpoint-presentatie, dvd, discussiestellingen, etc. 33

Loverboys / spel Uitgave: GGD Regio IJssel-Vecht, Zwolle, 2006 Doelgroep: Jongeren Het doel van dit spel is om jongeren op een speelse manier met elkaar in gesprek te brengen over loverboys.

Laat je horen / stripboek Uitgave: Zorn uitgeverij, Leiden, 2009 Doelgroep: Leerlingen voortgezet (speciaal) onderwijs Dit stripboek geeft op een makkelijk leesbare manier informatie over allerlei vormen van seksueel geweld.

Voor mensen met een verstandelijke beperking Totale communicatie / toolkit Uitgave: Elsevier Gezondheidszorg, Maarssen, 2007 Doelgroep: Jongeren met een verstandelijke beperking Met deze toolkit kan voorlichting worden gegeven over het lichaam en seksualiteit. De toolkit bevat een handleiding voor het maken van een begeleidingsplan. Verder veel kleurenfoto’s, pictogrammen, beeldverhalen, kleur- en knutselplaten en werkvormen zoals puzzels van het lichaam.

Liefde is overal / dvd Uitgave: LFB, Utrecht, 2010 Doelgroep: Jongeren in gehandicaptenzorg, vso Deze dvd bevat een vierdelige serie waarin jonge mensen met een verstandelijke beperking vertellen over hun ervaringen, ideeën en dromen. De onderwerpen zijn: je lichaam, vriendschap, familie en relaties, liefde en seks, veiligheid en seks. Het doel is de onderwerpen beter bespreekbaar te maken. 20 minuten per aflevering.

Vrienden & Vrijers; praten over vriendschap, relaties, het lichaam, seksualiteit en weerbaarheid Uitgave: Bureau Edubooks, Groesbeek, 2010 Doelgroep: Mensen met een verstandelijke beperking, vso, gehandicaptenzorg Een koffertje met 135 afbeeldingen, hulpvragenkaarten en actiekaarten om met mensen in gesprek te gaan over de thema’s het lichaam, vriendschap, partners, seksualiteit en weerbaarheid. 34

Zelfzorg 4 ; verzorging (seksuele intimidatie e.a.) Uitgave: Spondi, 2002 Doelgroep: Leerlingen lwo / svo Het doel van dit pakket is: • bespreekbaar maken van voorkomende vormen van seksuele relaties; • vergroten weerbaarheid; • tegengaan van discriminatie (van ‘anderen’). Het pakket bestaat uit een docentenhandleiding, een kopieerboek en een leerlingenboek. De thema’s die aan de orde komen zijn seksuele intimidatie, verkrachting, incest, pedofilie, porno, homoseksualiteit en aids.

Multicultureel Geloof, seks & (wan)hoop / dvd Uitgave: IKON, Hilversum, 2005 Doelgroep: Jongeren, volwassenen In deze IKON-serie op dvd duikt verslaggeefster Ingeborg Beugel in de kelders van onze multiculti samenleving op zoek naar antwoorden op vragen die iedereen heeft, maar die niemand durft te stellen. Dvd met 6 afleveringen: Afl. 1 Tutten en hoeren / Afl. 2 Maagden en homo’s / Afl. 3 Bikini's en sluiers / Afl. 4 De bokser en de danseres / Afl. 5 Bekeerd en bevlogen / Afl. 6 Boze broeders en dappere zusters.

Just like U; Love and sex in 11 true stories Uitgave: Rutgers Nisso Groep, Utrecht, 2009 Doelgroep: Jongeren van Surinaamse, Antilliaanse en Afrikaanse afkomst van 14-20 jaar Deze dvd is bedoeld om de jongeren aan het denken te zetten. Herken je de verhalen van deze jongeren? Welke keuze zou jij maken als je in zijn of haar schoenen stond? De boodschap is: maak je eigen keuzes in liefde, relaties en seksualiteit. Thema’s zijn: veilig vrijen, homoseksualiteit, loverboys, prostitutie, wachten met seks, tienervader-moeder, eerlijk zijn / bedrogen worden, omgaan met groepsdruk, pesten, wat vertel je aan je ouders, een goede vriend(in) zijn.

RespectEER. Handboek voor docenten. Voorlichting aan jongeren over eer, sekse en eergerelateerd geweld Uitgave: Movisie, Utrecht, 2009 Doelgroep: jongeren Dit handboek geeft handvatten om een voorlichting te geven aan jongeren over eer, sekse en eergerelateerd geweld. Het handboek is ook te downloaden van de website www.movisie.nl. Klik op publicaties.

35

RespectEER; 7 jonge mannen over respect, eer en seksualiteit Uitgave: Movisie, Utrecht, 2009 Doelgroep: jongeren, docenten, hulpverleners In dit boekje zijn 7 verhalen opgenomen van 7 mannen die vertellen wat zij verstaan onder respect, eer en seksualiteit, hoe zij hierin zijn opgevoed en er nu zelf tegenaan kijken. Het handboek is ook te downloaden van de website www.movisie.nl. Klik op publicaties.

Jongeren, seks en islam. Een verkenning onder jongeren van Marokkaanse en Turkse afkomst / boek Uitgave: Soa aids Nederland, Amsterdam, 2007 / Jos Poelman Doelgroep: Leerkrachten, jeugd- en jongerenwerkers Dit compacte boekje gaat in op de seksuele ervaringen en normen van de tweede en derde generatie Nederlandse jongeren van Turkse en Marokkaanse afkomst. De informatie is onder andere gebaseerd op internetonderzoek van de Universiteit Maastricht.

36

Rouwverwerking / ernstig ziek zijn / kindermishandeling / echtscheiding Pakket Plotselinge dood Uitgave: GGD Hollands Midden Doelgroep: Leerlingen voortgezet onderwijs / leerkrachten Een pakket dat handvatten biedt bij een plotseling overlijden van een leerling of leerkracht. Het bestaat uit: - Een checklist - Voorbeeldbrieven - Boeken met achtergrondinformatie: ‘Doodnormaal’ en ‘Jong verlies; handreiking voor het omgaan met rouwende kinderen’, beiden van KPC Onderwijs Adviseurs - Boekje ‘Wie ben ik zonder jou?’ - ‘Naar een nieuwe horizon’ voor jongeren. De materialen uit dit pakket kunnen ook los geleend worden. Bijvoorbeeld ter ondersteuning van het maken van een protocol, zodat de school voorbereid is op een eventueel plotseling overlijden.

Protocollen bij overlijden Deze protocollen zijn te downloaden van de website www.ggdhm.nl onder publicaties / protocollen, richtlijnen en draaiboeken: Protocol ‘Wat te doen bij overlijden’ voor regio ZHN: Leiden, Rijnstreek, Duin-Bollenstreek Protocol ‘Als de dood ingrijpt’ voor regio MH: Gouda

Verdrietkoffer Uitgave: Stichting In de Wolken, Heeze, 2005 Doelgroep: Leerlingen voortgezet onderwijs De verdrietkoffer is bedoeld voor gebruik in de klas wanneer er sprake is van een overlijden. Dit kan een leerling betreffen of iemand van het personeel maar ook een overlijden in de thuissituatie van een van de leerlingen. De koffer is niet samengesteld als themakoffer om doodgaan, begraven en cremeren te behandelen als onderwerp. De koffer bestaat uit verschillende onderdelen. Er zijn boeken die bedoeld zijn als achtergrondinformatie voor de leerkracht, er zijn boeken voor de leerlingen zelf, er zijn enkele brochures toegevoegd, diverse materialen, beknopte muziek- en literatuursuggesties en tips voor het omgaan met rouwende jongeren.

37

Protocol Vermoeden Kindermishandeling Uitgave: JSO Expertisecentrum voor jeugd, samenleving en opvoeding, Advies- en meldpunt Kindermishandeling, GGD Doelgroep: Docenten voortgezet onderwijs Dit protocol biedt een structuur aan en geeft handvatten hoe gehandeld kan worden bij een vermoeden van kindermishandeling. Van belang is een vermoeden van kindermishandeling bespreekbaar te maken, het delen van de zorg met deskundigen in en rondom de school en het doorgeven van signalen voor eventuele verdere hulp. De exemplaren van elke regio zijn te downloaden op www.ggdhm.nl / publicaties / protocollen, richtlijnen en draaiboeken. Protocol VO regio regio Gouda / MH Protocol VO regio Leiden, Rijnstreek, Duin-Bollenstreek / ZHN

Aan het woord ….. mishandelde kinderen Uitgave: Quirijn, 2008 Doelgroep: Jongeren In dit boek vertellen drie jongens en drie meisjes die verschillende vormen van kindermishandeling meemaakten hoe hun dagelijks leven hierdoor werd en wordt beïnvloed.

2 ouders apart; jongeren over de scheiding van hun ouders Uitgave: Uitgeverij Lannoo, Tielt, 2004 Doelgroep: Ouders, jongeren, vrienden, grootouders, leraren Het boek bevat levensechte getuigenissen van jonge mensen en tips van hun begeleiders. Het vertrekt van de belevingswereld van de jongeren en zoekt antwoorden op de vraag welke gevolgen een scheiding heeft. Hoe kun je als jongere de toekomst positief tegemoet zien? Hoe groei je op in een nieuw samengesteld gezin? En hoe ga je om met afspraken en regelingen?

38

Sociaal-emotionele ontwikkeling Vooroordelenkoffer

VERNIEUWD

Uitgave: St. Vredeseducatie Utrecht, 2011 Doelgroep: Leerlingen uit de brugklas voortgezet onderwijs Met behulp van puzzels, geheimschrift en foto’s krijgen kinderen op een creatieve manier inzicht in vooroordelen, het zondebokmechanisme en de achtergronden van discriminatie. Het pakket bestaat uit een koffer met 45 kleurrijke opvouwbare displays van karton. Samen vormen ze een complete tafeltentoonstelling met 10 thema’s. De kinderen lopen met behulp van een ticket in tweetallen de route. Onderweg wordt hun mening gevraagd, voeren ze opdrachten uit en maken ze keuzes. De route kan worden uitgezet in de klas, een gemeenschapsruimte, aula of gang. Tevens is er een handleiding met verwerkingssuggesties en kopieerbare bladen.

Leefstijl 1 en 2 ; Sociaal-emotionele vaardigheden en actief burgerschap in het voortgezet onderwijs Uitgave: St. Lions Quest Nederland, Amstelveen, 2009 / 2010 Doelgroep: Leerlingen klas 1, 2, 3 en 4 vmbo, havo, vwo, vso Deze methode maakt leerlingen sociaal en emotioneel vaardiger, vergroot het invoelend vermogen en ondersteunt een gezonde ontwikkeling. De lessen in Leefstijl 1 (voor klas 1 en 2) gaan o.a. over vriendschap, gevoelens in woorden, creatief denken, beleefdheid, gevoelens, nee is nee! Relaties en seksualiteit, Mijn thuis, omgaan met tegenslag en verlies, pesten, ik kom op voor mezelf en nog veel meer. De lessen in Leefstijl 2 (voor klas 3 en 4) gaan o.a. over goede vragen stellen, maatschappelijke stage, kritisch zijn, een assertieve houding, waardevol voor democratie, gezonde keuzes maken, empathisch luisteren. Bestaat uit een implementatiegids, boekje voor jongeren over puberteit. Docentenhandleiding leefstijl 1 met werkboek klas 1 en 2. Docentenhandleiding leefstijl 2 met werkboek klas 3 en 4. Ook ouderbetrokkenheid is een belangrijke voorwaarden voor succes, vandaar dat uitgebreide informatie voor ouderbijeenkomsten in beide mappen beschikbaar is.

39

Leefstijl 1, 2, 3; Sociaal-emotionele vaardigheden en actief burgerschap voor het voortgezet speciaal onderwijs Uitgave: St. Lions-Quest Nederland, Amstelveen, 2009 Doelgroep: leerlingen uit de eerste drie leerjaren van cluster 3, 4, praktijkscholen en lwoo. Deze methode maakt leerlingen sociaal en emotioneel vaardiger, vergroot het invoelend vermogen en ondersteunt een gezonde ontwikkeling. Leefstijl deel 1 docentenhandleiding en werkboek Leefstijl deel 2 docentenhandleiding en werkboek Leefstijl deel 3 docentenhandleiding en werkboek Jaarlijks terugkerende thema’s: kennismaken, heldere communicatie, sterk door gevoelens, goed voor mezelf, sterk in samenwerk, opgelost!, maak jouw keuze, de maatschappij en jij. Ook ouderbetrokkenheid is een belangrijke voorwaarden voor succes, vandaar dat uitgebreide informatie voor ouderbijeenkomsten beschikbaar is.

Ruziewijzer. Doe-wijzer tegen geweld (onderdeel van Leefstijl) Uitgave: St. Lions-Quest Nederland, Amstelveen, 2002 Doelgroep: Leerlingen 12-18 jaar voortgezet (speciaal) onderwijs In dit pakket ligt de nadruk op het voorkomen en oplossen van conflicten. Het pakket beoogt de opvattingen van leerlingen over positieve interacties met anderen te verruimen (houding), de kennis van leerlingen over geweldloze technieken zoals conflicthantering, invoelend luisteren, onderhandelen en bemiddelen te vergroten (kennis), de leerlingen de mogelijkheid te bieden zich te oefenen in positief gedrag waarbij ze hun kennis van geweldloze technieken kunnen toepassen (vaardigheden). Het pakket bestaat uit: • het werkboek Ruziewijzer over conflicthantering en bemiddeling; • het werkboek Doe-wijzer tegen geweld over risicogedrag en geweld voorkomen; • de handleiding met lessuggesties en een uitgewerkt programma voor vier ouderworkshops; • een video; • de cd-rom risicometer die gebruikt kan worden om een indicatie te geven van de effectiviteit van het programma.

Ken je kwaliteiten! Uitgave: CPS, 2007 Doelgroep: Jongeren vanaf 14 jaar ‘Ken je kwaliteiten’ is een spel dat jongeren bewuster wil maken van hun eigen kwaliteiten en op die manier wil bijdragen aan een positief zelfbeeld. Het spel (14 x 14 cm.) bevat 60 kaartjes met een illustratie en een woord (bijv. dromerig, slim, eerlijk). In de uitgebreide handleiding staan diverse werkvormen beschreven.

40

ff moeve; een sportieve dramaserie over waarden en normen Uitgave: Schooltv, 2005 Doelgroep: Leerlingen klas 1 en 2 vmbo In ff moeve wordt aandacht besteed aan respect, doorzettingsvermogen, teamgeest, zelfdiscipline en een positief zelfbeeld. Het leren kennen van deze waarden en de normen die daarmee samenhangen is van belang voor het leveren van een positieve bijdrage aan de samenleving. Het project bestaat uit een dramaserie (op dvd), een internetsite en een handleiding met achtergrondinformatie, lessuggesties en een kopieerbaar stripverhaal. De dramaserie vormt een stimulans om leerlingen en leraren met elkaar in gesprek te laten komen over wat ze belangrijk vinden, over gedrag en wat de effecten van gedrag zijn.

Scoren Uitgave: St. Spectrum (in samenwerking met jongens ontwikkeld) Doelgroep: Leerlingen 12-18 jaar, vmbo-niveau. Kan ook gebruikt worden in buurthuizen, jongerencentra. Gemaakt voor jongensgroepen, maar kan ook met gemengde groepen gebruikt worden of meisjesgroepen. Beoogd wordt jongens meer te laten waarderen wie ze zijn, door: • ze onder woorden te leren brengen wat ze bezig houdt; • ze te leren daarover te communiceren; • ze kennis te laten maken met meerdere keuzemogelijkheden in relaties en in gedrag; • ze meer inzicht te laten hebben in eigen denken en handelen. De koffer bevat een spel met kaartjes met drie rubrieken: JIJ EN IK, MIJN LIJF en SEKS. Via aanwijzingen moeten onderwerpen geraden worden. Wie de minste aanwijzingen nodig heeft, wint. Aan sommige kaartjes zijn extra vragen en opdrachten verbonden voor meer diepgang. De doos bevat ook een methodiekenboekje. Deze besteedt aandacht aan al die stappen die te maken hebben met partnerkeuze, verliefd worden, contact leggen en seksualiteit.

Energize II en Energize III; energizers voor volwassenen, jongeren, iedereen Uitgave: Stichting Lions Quest Nederland, Amstelveen, 2004 Doelgroep: Leerlingen voortgezet onderwijs Energize II en III zijn boeken met wel 100 groepsactiviteiten om op een speelse manier de groep op te warmen. Thema’s zijn: kennismakingsoefeningen, groepen verdelen, plezier maken, rekken en strekken, intermezzo’s, opwarming voor rollenspel, samenwerken, communicatie/conflicten, groepscodes/pesten bespreekbaar maken, vertrouwensoefeningen, afscheid nemen en evalueren.

41

Stel je voor; werkboek Sociale Vaardigheden Uitgave: SPONDI, Didam, 1993 Doelgroep: Leerlingen voortgezet speciaal onderwijs Het doel is de zelfredzaamheid van moeilijk lerende jongeren te vergroten door het aanleren van basisvaardigheden zoals kennismaken, luisteren, iets vragen, nee zeggen, praatje beginnen, iets bepraten, kritiek krijgen en kritiek geven en gevoelens uiten. In de map zitten vaardigheden die ieder apart behandeld worden. Aan de hand van kaarten met pictogrammen worden de leerlingen geholpen een en ander sneller te begrijpen. Een leerling voert de vaardigheid in de klas uit en de andere leerlingen observeren elkaar. Voor degenen die observeren zijn aparte kaartjes zodat een ieder weet waar op gelet moet worden. Bij de nabespreking kunnen ze vertellen of de actie op hun kaartje goed is uitgevoerd door de betreffende leerling.

Gevoel en verstand in balans; emotionele intelligentie in de onderbouw VO Uitgave: CPS, Amersfoort, 2001 Doelgroep: Leerlingen onderbouw voortgezet onderwijs Bij de ontwikkeling van deze map is het aan laten sluiten bij de behoefte van de onderwijspraktijk van belang geweest. Daarom is gekozen om intensief samen te werken met mentoren uit de onderbouw van het voortgezet onderwijs. De map kan zowel structureel ingezet worden tijdens mentorlessen als incidenteel. De map bestaat uit een theoretische inleiding gevolgd door 15 lessen met een uitgebreid assortiment aan werkbladen waarbij verschillende activiteiten worden gehanteerd.

Voel je oké; weerbaarheidcursus voor tieners met een lichamelijke handicap Uitgave: PJ Partners, 2000 Doelgroep: Jongeren met een handicap Deze cursus is ontwikkeld om tieners met een lichamelijke handicap in groepsverband vaardigheden aan te leren die hun weerbaarheid vergroten. Het gaat hierbij om weerbaarheid in het sociale verkeer en om het adequaat leren omgaan met de beperkingen die de handicap oplegt. De lesmap bestaat uit 12 bijeenkomsten van 2 uur. Middels het doen van rollenspelen en het maken van (huiswerk)opdrachten, oefenen de deelnemers in het uitstralen van zelfvertrouwen, ontwikkelen positief zelfbeeld, leren omgaan met beperkingen / handicap, nee durven zeggen, weerstand leren bieden, omgaan met afwijzing en kritiek, vrienden en vriendinnen maken.

Meidenvenijn is niet fijn! Uitgave: Cycloop, 2008 Doelgroep: Meisjes tot 15 jaar Een koffer om preventief in te zetten of om probleemoplossend in meidengroepen te behandelen waar meidenvenijn aan de orde is. Het kan gebruikt worden in gecombineerde jongens-meisjesgroepen of uitsluitend met meisjes. Bestemd voor 9-15 jaar. In de koffer zit een handleiding, grote themakaarten, klassenposters, kopieervellen en werkbladen.

42

Boeken rond sociaal-emotionele ontwikkeling ter ondersteuning van leerkracht / mentor Onderhuids; zelfbeschadiging onder jongeren Uitgave: Z films Rotterdam / Landelijke Stichting Zelfbeschadiging, Rotterdam, 2005 Doelgroep: Mentoren, vertrouwenspersonen Het doel is mentoren en vertrouwenspersonen inzicht te geven in zelfbeschadiging onder jongeren. In deze film op dvd staan de ervaringen van een aantal jongeren en beroepskrachten centraal. In de handleiding wordt dieper ingegaan op vragen die beroepskrachten hebben over zelfbeschadiging onder jongeren.

Stille leerlingen zeggen veel; Omgaan met leerlingen die lijden aan depressies, angsten, fobieën, trauma’s of eetstoornissen Uitgave: Garant-Uitgevers, Antwerpen, 2005 Doelgroep: Leraren, mentoren en leerlingbegeleiders Dit boek wil een handreiking bieden om signalen van verborgen problematiek eerder te duiden dan voorheen. Juist op school kan gedrag gesignaleerd worden dat aan het oog van ouders onttrokken blijft of wordt toegedekt. Dit boek bekijkt verschillende problemen bij kinderen en jongeren vanuit het perspectief van de school.

Effectieve gesprekken voeren over zorgleerlingen in het vo Uitgave: CPS onderwijsontwikkeling en advies, 2004 Doelgroep: Zorgcoördinatoren, docenten Dit boek introduceert een methodiek voor het bespreken van zorgleerlingen. Deze methodiek wil problemen die docenten met leerlingen ervaren, helpen te identificeren en analyseren. Een methodiek die helpt bij het vinden van oplossingen waar de docent in zijn praktijk van alle dag mee uit de voeten kan. Het boek bestaat uit twee delen. In deel I worden de voorwaarden voor effectief begeleiden besproken en de omschrijvingen voor effectieve leerlingbesprekingen toegelicht. Deel II gaat over de systematiek van leerlingbesprekingen. Aan de hand van zeven vuistregels en zestien aanwijzingen wordt de zorgcoördinator ingewijd in de methodiek van effectieve leerlingbesprekingen.

43

Serie boekjes van het Regionaal Expertise Centrum NH / www.rec45.nl Willem de Jong, 2006 / 2007 Het REC organiseert deskundigheidsbevorderingen voor het onderwijs in Noord-Holland. Daarbij worden deze boekjes uitgedeeld. • ADHD op school • Autisme. ASS in de klas • Schizofrenie, Psychose. Informatieverwerkingsproblemen en verwardheid op school • Eetstoornissen; anorexia nervosa – boulimia nervosa – binge eating disorder –eetstoornis NAO op school • Persoonlijkheidsstoornissen; De antisociale persoonlijkheidsstoornissen. De borderline persoonlijkheidsstoornis • Zelfbeschadiging en suïcidaliteit. Hulpeloosheid en hopeloosheid bij leerlingen • Gedrag. Gedragsstoornissen-Hechtingsstoornissen.

Langs de grenzen van de zorg; omgaan met psychosociale problemen van jongeren op en rondom school Uitgave: De Tijdstroom, Utrecht, 2007; Nelleke Nicolai en Marion Ferber Doelgroep: Leerlingbegeleiders / mentoren In dit boek wordt duidelijk onderscheid gemaakt in begeleiding op school en behandeling elders. Er worden handvatten geboden om om te gaan met de meest voorkomende problematiek. Ook wordt stil gestaan bij methodes waarin jongeren leren hoe ze zelf om moeten gaan met hun klachten en hoe ze op het spoor gezet kunnen worden van effectiever probleemoplossend gedrag.

Begrensd gedrag; naar gedragsregels op school Uitgave: PPSI, Utrecht, 2004 Doelgroep: Leerkrachten, docenten, sportverenigingen ‘Begrensd gedrag’ biedt een handreiking bij het opstellen van schooleigen gedragsregels. De map bestaat uit drie delen: informatie, voorbeelden (uit het scholenveld) en een scholingsaanbod.

Gedragen Gedrag Mini Uitgave: PPSI, Utrecht, 2004 Doelgroep: Schoolteams voortgezet onderwijs, leerlingen Gedragen gedrag mini is een spel om op een leuke manier gezamenlijk te komen tot omgangsregels op school. Het spel kan gespeeld worden door onderwijspersoneel, ouders en leerlingen. Doel van het spel is om aan de hand van de situatieschetsen in kaart te brengen welke ongeschreven omgangsregels op de eigen school gelden. Door iedereen in de schoolgemeenschap bij de discussie te betrekken, ontstaan afspraken over omgangsvormen die door iedereen 'gedragen' worden. Het pakket bestaat uit kaartjes van verschillende thema’s en een aantal spelvarianten.

44

Lerend veranderen. Handreikingen voor scholen op weg naar een lerende school Uitgave: CPS onderwijsontwikkeling en advies, april 2005 Doelgroep: Schoolleiders Het boek biedt hulp bij het leer- en verandervermogen van de school. Er worden vragen beantwoord zoals: • Hoe krijg ik de medewerkers mee in de gewenste ontwikkelingen? • Hoe houd ik mijn team geboeid en gemotiveerd om te blijven leren en veranderen? • Hoe zorg ik ervoor dat docenten medeverantwoordelijk worden voor onderwijsontwikkeling? • Hoe vind ik een evenwicht tussen sturen en loslaten? En daarbij rekening houdend met de vraag: • Hoe kan ik de werkdruk van mijn mensen aanvaardbaar houden? De map bevat zes thema’s en heeft ook een scan opgenomen waarmee een eerste indruk gekregen kan worden van het huidige leer- en verandervermogen van de school.

Ik heb ook wat te vertellen! Commmuniceren met pubers en adolescenten Uitgave: SWP Uitgeverij, Amsterdam, 2005 Doelgroep: Ouders, leraren, hulpverleners In het eerste deel wordt de prepuberteit en de puberteit besproken. Daarbij wordt ook dieper ingegaan op onderwerpen als echtscheiding, trauma’s, alcohol en drugs, depressie en zelfdoding. Daarna komt uitgebreid het communiceren met pubers aan de orde.

Het puberende brein. Over de ontwikkeling van de hersenen in de unieke periode van de adolescentie Uitgave: Uitgeverij Bert Bakker, Amsterdam, 2008 / Eveline Crone Doelgroep: Docenten en ouders De adolescentie is een unieke periode waarin de hersenen zich nog volop ontwikkelen. Er wordt beschreven wat er de laatste jaren is ontdekt over de hersenen van adolescenten, uitgelegd waar de emotionele stormen vandaan komen, waarom de mening van vrienden opeens veel belangrijker wordt dan die van ouders, en wat we van adolescenten kunnen verwachten op school.

De kracht van drama; Interactief werken met jongeren binnen voorlichting en preventie. Cursusboek Uitgave: NIGZ, Woerden, 2002 / Jessica Hoek en Veroon Vermeer Doelgroep: Docenten, jongerenwerkers en andere professionals De in deze reader beschreven oefeningen horen bij de training 'De kracht van drama'. Bestemd voor docenten, jongerenwerkers en andere professionals. De werkvormen kunnen gebruikt worden voor allerlei gezondheidsthema's. 45

Bouwen aan klasklimaat. Onmisbare ingrediënten voor de opbouw van een optimaal leef- en werkklimaat in de groep Uitgave: Uitgeverij Bazalt, Vlissingen, 2008 / Miguel Kagan e.a. Doelgroep: Docenten Bouwen aan Klasklimaat is een echt praktijkboek. Het staat vol gestructureerde activiteiten waarmee elke leraar uit de voeten kan. Ze verhogen betrokkenheid en de wil tot samenwerken, ze minderen onderlinge spanningen. Door minimaal eens per week een KlasBouwer te doen, worden al goede effecten bereikt. Ze zijn te gebruiken met leerlingen van alle leeftijden.

46

Voeding en bewegen Weet wat je eet; op internet als jaarabonnement Uitgave: Voedingscentrum, 2006 Doelgroep: Leerlingen 12 t/m 18 jaar Door de lessen ‘Weet wat je eet’ wordt de leerling zich bewust van de invloed die (on)gezonde voeding en beweging uitoefent tijdens de dagelijkse gang van zaken. De leerlingen krijgen inzicht in de voedingsstoffen-balans en de energie-balans van het eigen lichaam door de dag heen. Ze leren kritisch te spelen met de wisselwerking van meer eten, minder eten en genoeg bewegen. Ook is er aandacht voor de invloed van eten op mens, dier en omgeving. Het programma bevat 7 basislessen. De basislessen worden afgesloten met een proefwerk bestaande uit meerkeuzevragen met directe feedback en een eindbeoordeling. Verder zijn er keuzelessen die de mogelijkheid geven meer te leren over diverse onderwerpen, zoals gezond eten, veilig eten, voedselherkomst en duurzaamheid, over voedsel kopen, gezond kiezen in de schoolkantine, voedsel bereiden, gentechnologie en over borstvoeding. Het programma is breed inzetbaar voor de leergebieden mens en natuur, bewegingsonderwijs, zorg en welzijn op zowel vmbo, havo-, vwo- en mbo-niveau. De leerlingen kunnen zelfstandig aan de slag. Het lesprogramma kan als jaarabonnement besteld worden. Het kost per jaar € 17,50 per klas van maximaal 35 leerlingen. Uitgebreide informatie over bestelwijze en opbouw van het lesprogramma is te vinden: www.wwje.nl/informatie.

Over Gewicht / lespakket met dvd Uitgave: Schooltv, 2005 Doelgroep: Klas 1 en 2 vmbo Dit lespakket wil jongeren inzicht geven in eet- en beweeggewoonten, en de gevolgen van een (on)gezonde leefstijl met betrekking tot voeding en beweging bijbrengen. Handleiding met werkbladen en een dvd met 4 filmpjes van 15 minuten over eetgewoonten; snacken en grazen; fit, fitter, fitst; slank, slanker, slankst.

Op weg naar een gezonde schoolkantine / download lespakket Uitgave: Voedingscentrum, Den Haag, 2008 Doelgroep: Leerlingen voortgezet onderwijs De Gezonde Schoolkantine is een ondersteuningsprogramma voor het middelbaar onderwijs. Het biedt scholen concrete handvatten om een gezondere schoolkantine te realiseren. Dit project wil stimuleren dat gezonde voeding op school een plaats krijgt. Voor meer informatie kijk op www.voedingscentrum.nl, klik op professionals>onderwijs>de gezonde schoolkantine. De GGD kan ondersteuning bieden bij het realiseren van een gezonde schoolkantine. Op de website www.voedingscentrum.nl (klik op test jezelf) kunnen ook allerlei voedingstests gedaan worden. 47

Actieve leefstijl; Opdrachten bij actuele thema’s / lespakket Uitgave: Citogroep, Arnhem, 2004 Doelgroep: Leerlingen onderbouw vmbo; Leerlingen bovenbouw vmbo Bewegen is goed voor iedereen. Maar helaas bewegen we te weinig, ook jongeren. Dit pakket wil jongeren bewust maken van het nut en plezier van meer bewegen en het positieve effect dat dit op lichaam en gezondheid heeft. Door de leerlingen eigen onderzoek te laten doen probeert het de leerling op een niet-belerende manier te bewegen tot een actieve leefstijl. Een map met docentenhandleiding, opdrachtbladen voor leerlingen, 2 cdrom’s. De opdrachten kunnen bij verschillende lessen opgenomen worden (biologie, LO, NASK, etc.).

Krachtvoer Uitgave: Universiteit Maastricht, Voedingscentrum, NIGZ, 2010 Doelgroep: Leerlingen klas 1 en 2 vmbo Krachtvoer is een lespakket over ontbijt, fruit en tussendoortjes. Het doel is dat leerlingen gaan nadenken over hun eigen eetgewoonten en die, indien nodig, proberen te verbeteren. Krachtvoer bestaat uit een docentenhandleiding, leerlingenwerkboek, nieuwsbrief voor ouders en een website. Bij de invoering van Krachtvoer wordt de school ondersteund door een GGD-medewerker. Het lesmateriaal is niet los te leen.

Vet gezond / lespakket Uitgave: Zorn Uitgeverij BV, 2009 Doelgroep: Klas 1 en 2 vmbo Om jongeren bewust te maken van hun eetpatroon en om ze te leren de goede, onverzadigde vetten te onderscheiden van de verkeerde, verzadigde vetten is er het lespakket Vet Gezond: vijf aansprekende leskaarten waarmee leerlingen alleen of in groepjes aan de slag gaan. Het interactieve karakter zorgt ervoor dat het belang van gezonde voeding tot de leerlingen doordringt. Een goed eetpatroon voor jongeren is de uiteindelijke doelstelling. De docentenhandleiding biedt extra informatie en verwijzingen naar handige websites. De materialen zijn gratis te bestellen bij Zorn Uitgeverij BV: www.zorn-uitgeverij.nl. Er zijn verschillende kaarten voor vmbo en havo/vwo.

Speel ze fit op muziek / lespakket Uitgave: Kids Fit en Fun, 2010 Doelgroep: Klas 1 en 2 Het doel van dit lespakket is het plezier in bewegen te vergroten en zorgen voor een toename van bewegen. Er is voor elke groep, dag en plaats een lesidee om te gaan bewegen. Het pakket bestaat uit 3 CD’s en een handleiding. CD 1. Bewegingsactiviteiten: vrij bewegen, reactie vormen, ritme oefeningen. CD 2. Spelen: tik- en jaagspelletjes, kringspelletjes, oversteek spelen, kennismaking / school introductie, uit de sleur in de klas. CD 3. Conditie trainen en testen: shuttle runs, interval runs en estafettes 48

RUIF Special. Activiteiten met kinderen en tieners / boek Uitgave: PJ Partners, Rotterdam, 2007 / Annemiek van der Sluys e.a. Doelgroep: Jeugd- en jongerenwerkers Een bundeling van activiteiten verdeeld in thema’s: samen leven, natuur, gezond bewegen, veilig voelen en participeren.

49

50

Aanvraagformulier Naam school/instelling :

………………..……………………………………………………

Naam contactpersoon

:

………..……………………………………………………………

Klas

:

……………………..………………………………………………

Adres

:

…..…………………………………………………………………

Plaats

:

..……………………………………………………………………

Telefoon

:

……………………………………………………………………..

Email

:

……………………………………………………………………..

Gewenst lesmateriaal / Gewenste periode (3 weken): (meerdere materialen voor één periode is mogelijk) Titel

Gewenste periode

Materialen worden opgehaald bij (omcirkelen): Voor regio Gouda: Vestiging Gouda Thorbeckelaan 5 Voor regio Leiden: Vestiging Leiden Parmentierweg 49

Dependance Alphen Stadhuisplein 7

Formulier opsturen naar: GGD Hollands Midden, vestiging Gouda t.a.v. Ank Simons Postbus 133, 2800 AC Gouda 0182 545605 of [email protected]

of

51

Dependance Katwijk Schimmelpenninckstr. 10

GGD Hollands Midden, vestiging Leiden t.a.v. José van Helden Postbus 121, 2300 AC LEIDEN 071 516 33 37 of [email protected]