2012 by A.Menkema. Pagina 1

© 2012 by A.Menkema.

Pagina 1

Ecologische en economische oplossing voor het redden van de Eems door middel van de Menkemadam, waarbij vele voordelen zijn te behalen betreffende:

Veiligheid. Natuur herstel. Economie impuls. Recreatie uitbreidingen. Schoon en gematigd getij. Behouden van de scheepvaart.

Door: Aaldrik Menkema.

www.menkemadam.nl © 2012 by A.Menkema.

Pagina 2

REDDING VAN DE EEMS.

Een rapport opgesteld door Aaldrik Menkema. 66 jaar en woonachtig in Tjuchem. Gepensioneerd werktuigbouwkundig projectleider en watersporter. Bestemd voor: Een ieder die de natuur op en rond de Eems een warm hart toedraagt. Dit alles met handhaving van de ecologie, economie en veiligheid van het gehele Eems Estuarium. Met de “Menkemadam” is er een oplossing de Eems te redden van de ondergang. Het rapport: Ama0110201217.

1 oktober 2012 door Aaldrik Menkema.

Geschreven naar aanleiding van: Eigen beleving van watersport op de Eems en de Wadden. Vragen door het Programma naar een Rijke Waddenzee. Aanvrager: Michiel Firet. Deltares en Altenburg & Wymenga hebben een QuickScan uitgevoerd d.m.v. een Morfo- ecologische aandachtspunten analyse van de Menkemadam in opdracht van het Programma naar een Rijke Waddenzee. Projectcode: 1949 men. Door: Albert Oost en Daan Bos.

De Eems.

© 2012 by A.Menkema. All rights reserved. No part of this document may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without prior written permission of A.Menkema. © 2012 by A.Menkema.

Pagina 3

Inhoudsopgave 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Inleiding. Probleemstelling. Doelstelling. Omschrijving Menkemadam. Doorsnede Menkemadam. De voordelen op een rijtje. Beschrijving voordelen. Kosten plaatje. Conclusie.

De Eems.


Pagina 4

1. Inleiding. Het Eems-Dollard estuarium is de laatste jaren in versneld tempo door menselijk ingrijpen veranderd maar de aandacht voor een herstelmogelijkheid is gelukkig toegenomen. Diverse partijen doen verslag van de ecologisch zieke rivier de Eems. De slechte toestand van de Eems wordt in diverse rapporten en in “Het lied van de Eems” van Aafke Steenhuis al beschreven. Hier zal ik in dit rapport kort over zijn, alleen de punten die ik tijdens mijn vaartochten en in mijn beleving heb kunnen constateren zal ik in het rapport beknopt behandelen door toetsing van de problemen en het geven van mogelijke oplossingen. Een uitgebreid rapport met een diepgaand onderzoek van de problemen en oplossingen is aanwezig voor diegenen die dieper op de zaak in willen gaan.

*** Mijn

constateringen***

Tien jaar vooruitgang in de economie en het dieper baggeren van de Eems hebben er voor gezorgd dat de rivier is veranderd in een sterke slib-stroom met een groot getij amplitude. Ecologisch ziek en vernield! We praten en schrijven de slechte toestand aan alle kanten van ons af. Vraag: Wie komt er met een totaal oplossing? Antwoord: Een watersporter die dertig jaar Eems ervaring heeft stelt voor om een "DAM" te gaan bouwen. Diverse toeters en bellen gaan rinkelen en er wordt geroepen: "GEEN DAM" Het voorstel bevat echter heel veel voordelen en ook een nadeel. Ten eerste dit, als we doorgaan met praten en schrijven van lange, moeilijk te lezen en in herhaling vallende rapporten, zullen de Eems, Dollard en Bocht van Watum in vijf jaar volledig ecologisch verloren zijn. Verdiepingen van de vaargeul zijn nodig om de schepen met steeds grotere diepgang doorgang te verlenen en het transport van goederen naar en van het achterland, Papenburg, Leer en Emden in Duitsland te faciliteren. In Papenburg kreeg men problemen met de diepgang door de steeds dieper stekende passagiers schepen. In Emden door de opleving van de auto industrie waardoor met grote schepen de wereldmarkt wordt voorzien. De oplossing was steeds baggeren, waardoor de stroom steeds sneller werd en de getij amplitude vergroot. De dooie rivierarmen van Emden naar Herbrum slibden dicht door het meegevoerde sediment. Het water in de Eems werd zuurstofarm doordat het zonlicht niet meer kon doordringen in het water. De stroomsnelheid van het water blijft toenemen en het water wordt sneller troebel door het slib die heen en weer wordt meegenomen. Hierdoor vindt absorptie van het licht plaats waardoor het water zuurstof arm wordt.


Pagina 5

Om de grote schepen met 8,5 meter diepgang van de Meijerwerf naar zee te krijgen bouwde men het Gandersum-Sperrwerk om het water 2.7 meter + NAP te kunnen stuwen van Gandersum naar Herbrum. Ook de verdiepingen naar Emden voor de grote autotransportschepen en de aanleg en ontwikkelingen in de Eemshaven hebben er toe geleid dat er steeds meer stroom snelheid op de Eems is komen te staan. Het dichtslibben van de Oostereems en de Bocht van Watum hebben ook grote invloed op de stroomsnelheid van de Eems. Vroeger lag daar een vaargeul en waren de platen minder hoog. Ook de Dollard is veranderd, hoge slikplaten met steeds ondieper wordende geulen. Al deze veranderingen hebben een negatieve invloed op de Eems. Die in een steeds sneller tempo zal vervuilen en minder leven zal bevatten. Ook moeten de dijken steeds verhoogd worden door de vernieuwde berekeningen van Deltares, rekening houdend met de zeespiegel stijging en de bodemdaling. Een eindeloze strijd die geen uitzicht biedt op herstel van de Ecologische waarde. Door de aanleg van de Menkemadam zal de abominabele toestand van de Eems worden opgelost. Het is een symptoombestrijding, ja, maar de ingrepen die tot nu toe zijn gedaan om onze economie te versterken zijn van gelijke aard. Helaas kan men dit niet terug draaien. We moeten wel met beide benen op de grond blijven staan en inzien dat we de ecologie niet kunnen redden als we de economie niet in stand houden. Stilstand is achteruitgang. Dus de symptoombestrijding zal altijd doorgaan in ons voortbestaan.


Pagina 6

2. Probleemstelling. De huidige snelle slib-stroom heeft de rivier de Eems verstikt en heeft de leefomstandigheden in de rivier van Emden naar Herbrum doe verdwijnen. De ecologische toestand is abominabel slecht. Hoge troebelheid waardoor geen licht doorlating. En daardoor een laag zuurstof gehalte is de oorzaak. De getijdenslag is niet meer symmetrisch. HW golf ging vroeger tot Papenburg en nu loopt deze door tot Herbrum waar 1,7 meter meer verval is ontstaan. Ook de Eems van Emden naar zee is nu aan het veranderen en neemt meer sediment door het baggeren mee heen en weer met het getij. Door de grote diepte verschillen in de vaargeul (baggerwerk) wordt het slib door de sterke stroming omhoog gestuwd en maakt het water extra troebel. Afb. 2. De Dollard en de Bocht van Watum slibben dicht waardoor het water langzamerhand allemaal door de Gaatje Bocht moet stromen. Daardoor zal de stroom snelheid nog meer toenemen. De Oostereems slibt steeds meer dicht en de platen worden ook hier hoger. Door de vorming van de wantijen komt er meer stroom op de Eems te staan. Dit is ook merkbaar tot in het vaarwater Ley, naar Greetsiel waar nu ook al een wantij ontstaat. De Scheepvaart ondervindt veel hinder van de snelle stroom en de vervuiling van het water door slib. Koelwater problemen en lange wacht tijden bij de sluizen. Bij Delfzijl wacht men dat het laagwater is om de rivier op te varen en in Herbrum wacht men op Hoog water voor men de rivier afvaart, terwijl men vroeger met minder stroomsnelheid gewoon tegen de stroom op kon varen. Ieder jaar wordt er meer geld uitgegeven voor het baggeren. In september 2012 waren er wel geteld gemiddeld 6 baggerschepen op de Eems in bedrijf. Kosten 2012 gepland 33 miljoen. Afb: 3 geeft een bagger traject weer van 24 uur laden en lossen door een baggerschip. Door de hogere waterstanden moeten Kades, sluizen en dijken worden verhoogd en gemalen worden vergroot in capaciteit. Dit komt voor een klein deel ook door de zeespiegel stijging en de bodemdaling. De dijken moeten worden verhoogd om risico van overstroming te voorkomen. Hiervoor worden nu diverse plannen gemaakt, zie Maritieme concepten in beeld van het Project Marconi 2009. (symptoombestrijdingen) Er is nu geen oplossing om de Eems qua ecologie te redden en tegelijkertijd de huidige economie op het huidige niveau te handhaven, en nog uit te breiden. Er wordt veel geld uitgegeven aan onderzoek maar er is nog geen oplossing aangedragen die economisch en ecologisch soelaas biedt.


Pagina 7

Afb: 2 Opwelling slib in het water met weinig stroom.

Afb: 3.

Bagger traject van een baggerschip in 24 uur op de Eems.


Pagina 8

3. Doelstelling.

3.1

Natuurherstel in het Eems Dollardestuarium.

3.2

Dollard redden van de ondergang (dichtslibben).

3.3

Creëren van schoon en gematigd getijdenwater.

3.4

Beschermen van de Eems en Dollard regio tegen extreem hoogwater bij storm en springtij.

3.5

De Economie behouden en uitbreiden op verantwoorde wijze. Door middel van zonnen, wind- en getijdenenergie en recreatie.

3.6

Ecologische voordelen. ---------------------

3.1. Natuurherstel in het Eems Dollardestuarium. Een oplossing zoeken voor deze gegroeide misstanden die het ecologisch systeem volledig in de war hebben gestuurd. We moeten snelle oplossingen creëren om te voorkomen dat de Eems als verloren moet worden beschouwd wat de ecologie betreft. Er liggen veel rapporten die worden samengesteld op basis van theorie en vergelijkingen maar in de praktijk zijn de veranderingen het beste waar te nemen. Overleg en samenwerking zijn de oplossingen voor een verantwoorde aanpak. Bijvoorbeeld door de Eems terug te brengen naar de oude situatie. Een gematigde stroom en getij met enkele meer geulen stelsel. En toch afgestemd op de huidige Economie.

3.2

Dollard redden van de ondergang (dichtslibben). De Dollard kon in de jaren 1950-1970 veel water opnemen en de stroom iets matigen. Door de economische vooruitgang is men gaan baggeren om grotere schepen de goederen te laten vervoeren naar de havens aan de Eems. Door deze situatie is er veel slib de Dollard ingevoerd. Ook het storten van slib op de daarvoor aangewezen plaatsen heeft ertoe bijgedragen dat de Dollard van enkele meer geulen stelsels nu nog maar een hoofdgeul heeft van Nieuwe Statenzijl naar de Eems. Met het plan is de sterke stroming niet meer aanwezig en zal de hoofdgeul zich in stand houden door het spuien van af Nieuwe Statenzijl. Men zou in overweging kunnen nemen om de oude geulen te verdiepen en het slib op de hoogste platen te dumpen. Hier ontstaan dan eilanden die een waardevolle taak kunnen hebben voor de natuurontwikkeling.


Pagina 9

3.3

Creëren van schoon en gematigd getijdenwater. De Menkemadam zal het van zee komende water afremmen waardoor er vanaf Borkum naar Knock al een stuwing plaatsvindt. Het water zoekt dan zijn weg naar de Oostereems die hierdoor weer diepere geulen zal krijgen. Ook het wantij zal minder hoog worden of zelfs verdwijnen. Tevens wordt het water via de grote spuien op de binnen Eems toegelaten. Dit kan naar wens worden geregeld door de spuien meer of minder te openen. Hierdoor creëert men een zelf te regelen getij hoogte op de binnen-Eems van Knock naar Herbrum. Ditzelfde doen met de spui ten noorden in de Bocht van Watum. Hier is de vloedstroom ongeveer een half uur eerder dan bij Knock. Daardoor zal het wantij dat zich even ten noorden van de havenmond vormt weer openstromen. Voordeel is dat het water op de binnen-Eems verdeeld wordt over twee geulen. Ieder met een spui regulering om de stroomsnelheid te regelen. Kort door de bocht. Minder getijhoogte, minder stroom, waardoor het water minder slib mee zal kunnen voeren en weer helder zal worden. Noot: Het heen en weer meegevoerde slib in de hoofdgeul zal moeten worden verwijderd. Dit is voor een groot deel te regelen door de bagger techniek aan te passen. Egalisatie van de vaargeul waardoor geen wervelingen meer ontstaan. (belangrijke oorzaak van het aangevoerde sediment)

3.4

Beschermen van de Eems en Dollard regio tegen extreem hoogwater bij storm en springtij. Handhaven van de veiligheid voor overstromingen, voor zowel mens, economie en natuur. De huidige dijken van Eemshaven tot Termunterzijl hebben een verhoogd risico op overstroming. De gevolgen van een overstroming zijn relatief groot wanneer die op dit traject plaatsvindt. Daar ontbreken namelijk de oude slaperdijken die op andere plaatsen langs de kust nog wel in mindere mate aanwezig zijn. Het water zal in een relatief korte tijd het gebied ten noorden van het Eemskanaal van Termunterzijl tot Groningen overstromen. Dat is een groot risico doordat veel gaslocaties en het industriepark Delfzijl hierdoor in korte tijd onder water komen te staan.

3.5

De Economie behouden en uitbreiden op verantwoorde wijze en mogelijkheden door middel van zonnen, wind- en getijdenenergie. Bij extreem hoogwater vormt de Menkemadam een bescherming van het achterland Dollard en Eems. Door het voorstel krijgt de economie in noord Nederland een enorme impuls qua energie technologie. Scheepvaart ook stroom opwaarts mogelijk omdat de stroom snelheid voor de helft is verminderd.


Pagina 10

Bescherming 20% van onze Nederlandse chemische industrie tegen overstroming bij extreem hoogwater. ( Nu niet op veilige hoogte Deltaplan en geen ruimte de dijk te verhogen). (Zie voor verdere details van de voordelen ook de voordelen op een rijtje.)

3.6 Enige Ecologische voordelen: Door de geringere en regelbare getij hoogte en stroom zal de ecologie op de Eems-buiten en binnen, Dollard en Bocht van Watum herstellen. (Het water wordt minder troebel). Er zal veel minder sediment via spuien van zee komen doordat ook hier al minder stroom snelheid zal zijn van af de zee. Constante baggeren zal tot het verleden behoren door de verminderde aanvoer van het sediment van zee en omgekeerd vanaf Herbrum door de bagger slib. Geen vervuiling meer door opgeweld baggerslib door de sterke stroming en oneffenheden in de bodem van de geulen. ( efficiënt baggeren) De Bocht van Watum is een vergroot evenbeeld van de Brebaard polder met opbouw van kwelderland als in de Dollard. (Nu kale slib platen) De Dollard zal niet verder dichtslibben. Kleine diepe geulen worden brede ondiepe geulen doordat het water rustiger stroomt. De drooggevallen slibplaten worden weer zandplaten. (afslag door wind en golf werking is niet te verwachten) De broedgebieden worden uitgebreid en beschermd tegen de te hoge waterstanden tijdens het broedseizoen. (sluiten spuien op advies ecoloog) Broed-ponton visdiefjes haven Delfzijl kan weg. Ter hoogte huidige plaats in de Bocht van Watum een schelpenbank opspuiten om als vervangende broedplaats te fungeren. Zeehonden ligplaats ten noorden van de Hond blijft onaangetast. Goede mogelijkheden om uitlopen van huidige rivieren, veilig met de binnenEems te verbinden zodat de trekvissen enz. gemakkelijk kunnen infiltreren. (Huidige sluis verbindingen gezette tijden openen) Tegen de buitenkant van de Menkemadam zijn mogelijkheden om mosselbanken en zeegrasvelden te ontwikkelen. Er zal door de verminderde stroom een reële mogelijkheid zijn gecreëerd. Ook in de Bocht van Watum is de verwachting dat zich aan beide zijden van de huidige geul een prachtig gezond ecologisch systeem zal ontplooien met rietvelden en grassen als nu aan de randen van de Dollard. Mogelijkheid om in Delfzijl aan de Bocht van Watum een kenniscentrum te bouwen, Wad en Zoo, om daar kennis te vergaren en uit te dragen voor het behoud van onze natuur.


Pagina 11

4

Omschrijving Menkemadam. De dam loopt van de Eemshaven in zuidoostelijke richting tot de geul bij Voolhok. Hier gaat hij in oostelijke richting over de diepe geul tot het hoogste punt op de Hond. Dit deel van de dam is een spui die naar behoefte kan worden gesloten. Dan loopt de dam door in zuidoostelijke richting over het hoogste deel van de Hond en de Paap. Met een grote boog komt hij uit voor de vaargeul ter hoogte van de gasleiding en het gasstation ter hoogte van Knock. Hier is weer een spui gepland met daarop volgend een grote en een kleine zeesluis. Daarnaast richting vasteland nog een grote spui voorziening. Zie Kaart Nr. 1.

Kaart Nr. 1. De beschrijvingen op de kaart zullen nog worden toegelicht met de voordelen. Hoofdzaak is dat er van zee af een vol getij en een gematigde stroom zal lopen. Na de dam is er een gematigd getij en stroom te realiseren. Deze zal een maximum waterstand van 3.2 meter + NAP (in Delfzijl gemeten) waarborgen. Huidige hoogte Kade en Havenbrug is 3,4 meter + NAP. (meter) Tevens zal men de hoogte kunnen laten fluctueren met de normaal optredende doodtij en springtij cyclus.


Pagina 12

5

Doorsnede Menkemadam. De doorsnede geeft een duidelijk beeld van de voorzieningen die kunnen leiden tot een kostendekkend project en een stimulans voor de Noordelijke economie. De ecologie wordt gebracht op het niveau van de jaren zeventig toen alles nog goed was.

Afb: 4 Beschrijving doorsnede van links naar rechts. De geul van de Bocht van Watum overgaand in de Hond en Paap. Hierop een steenstort tot 3,5 meter + NAP. Op de zee zijde een steenstort van 5meter + NAP. Hier tussen stort men het zand en slib uit de dieper te baggeren en schoon te maken vaargeulen tot de berekende hoogte voor een zeedijk. (technische uitvoering door deskundigen te realiseren, dit is zo de gedachten gang van de plannenmaker en schrijver.) Naast een lage bos strook kan dan een strook komen voor de leiding en kabelstraat. Zie voorstel buizenzone Provincie Groningen. www.buizenzone.nl Dan een fietspad, lage struiken, vangrail en een 2 keer 2 baan autoweg. Dan tegen de dijk zonnepanelen voor energie opwekking en gedempte ledverlichting. Dan zitten we op 9 meter + NAP op de kruin van de dijk. Aan de zee zijde kan men boven de Steenstort een asfalt laag aanbrengen met golfbrekers tegen de extreem hoge waterstanden op de Eems. Daarna volgt weer de plaat Hond en Paap met uitloop naar de Vaargeul.


Pagina 13

Ook is het mogelijk om de steenstort aan zee op bepaalde plaatsen verder van de dijk te leggen en daardoor een bergplaats voor de slib te creëren. Lang oplopende oevers en creëren van kwelders en zandvlakten, mogelijkheid stuifduinen langs de dijk. Zie situatie Schermdijk Delfzijl nu in een begin stadium.

Algemeen. De dam loopt over het hoogste gedeelte van de Hond en de Paap. Hierdoor kan men het opkomende water afremmen en door middel van de 3 spuien de getij amplitude verkleinen op de z.g. binnen-Eems in zuidoostelijke richting. Hierdoor zal er minder stroom snelheid ontstaan en zal de getijdegolf weer tot Papenburg gaan lopen. Dus aan zee normaal verlopend getij en binnen de Menkemadam een geregeld en gedempt getij. Door afname van de stroom snelheid en een geëgaliseerde vaargeul zal het meegevoerde sediment snel verminderen. Hiermee is een scala aan mogelijkheden ontstaan om de kosten voor de Menkemadam te vereffenen. In het hoofdstuk 6. Voordelen, hier meer over en een uitleg aanbeveling per onderdeel in hoofdstuk 7.


Pagina 14

6.

De voordelen op een rijtje.

6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6,6 6.7 6.8 6.9 6.10 6.11 6.12 6.13 6.14 6.15 6.16 6.17 6.18 6.19 6.20 6.21 6.22

Veiligheid tegen overstromingen tijdens extreem HW van het Eems delta gebied. Bij extreem kritieke situatie langere natuurlijke spui mogelijkheden creëren. Afwatering van EemsDollard gebied, grotendeels natuurlijke wijze. Herstel van de natuur op de Eems en Dollard van Eemshaven tot Herbrum sluis. Aanwinst, Bocht van Watum 20 x 3 kilometer uitbreiding super natuurgebied. Broedgebied beschermd tegen hoge waterstanden, voorkomt wegspoelen nesten. Geen dijk onderhoud, verhoging nodig voor 70 kilometer in Nederland en Duitsland. Groot voordeel Delfzijl als recreatiegebied, Zandstranden en boulevards Delfzijl krijgt een open ruimte met de haven, weg met damwand. Poortjes blijven. Mogelijkheden ontplooien Damsterkade. Geheel nieuwe insteek voor Moroni en BDP-Khandehar toekomst visie Delfzijl 2031. Noordelijke weg verbinding Eemshaven Emden. Voordeel Economie. Eenvoudige realisering Buizen zone Eemshaven Delfzijl. (altijd bereikbaar). Besparing Baggerkasten op de gehele Eems. € 33 miljoen per jaar. Scheepsbouw in Papenburg gewaarborgd door transport over de Eems. Economie. Eenvoudige besparende uitvoering aanpassingen sluizen, Nederland en Duitsland. Recreatie watersport op de binnen Eems.(minder stroom) Grote winst door besparing op vele in uitvoering en onderzoek zijnde plannen. Plaatsing grote windmolens op dijk Eemshaven Delfzijl i.pl.v. in de Dollard. Plaatsen zonnepanelen tegen de dijk en testen getij energie opwekking. Voorstel op schonen van de rivier door uit baggeren slib opvang plaatsen. Haventjes aan de Eems zullen na uitbaggeren weer goed gebruikt worden.


Pagina 15

7.

Beschrijving Voordelen.

7.6.1 De veiligheid is gewaarborgd tegen extreem hoge waterstanden bij storm en springtij. Het gehele achterland van de Eemsdelta van Eemshaven/Voolhok tot Knock aan de Duitse kant is geheel achter de Menkemadam en dus beschermd tegen waterstand 9 meter + NAP. Hieronder vallen dus ook de Dollard en de gehele Eems rivier vanaf Knock tot Herbrum. 7.6.2 Bij hoge waterstanden in de kanalen en boezemwater van het achterland kan men in extreem kritieke situaties besluiten de waterstand op de binnen Eems laag te houden zodat men extra lang op natuurlijke wijze kan spuien in de binnen-Eems. 7.6.3 Door bovenstaande (7.6.2) kan men natuurlijk altijd de mogelijkheid creëren om op verantwoorde wijze het achterland door natuurlijk spuien te ontwateren. De besparing zit hem in de manier van afwateren, spuien. Dit houdt in dat men miljoenen op de bouw van nieuwe gemalen kan besparen. Dat geldt voor alle wateruitlaten en gemalen, in het gehele Eems Dollard gebied tot aan Herbrum. 7.6.4 Het herstel van de natuur in de Bocht van Watum en de Dollard tot Herbrum is een uitdaging voor onze ecologen. Zij kunnen aan de hand van een geregelde waterstand door middel van de spuien de getij hoogte en de stroomsnelheid bepalen op de binnen-Eems. Als het slib uit de geulen is gebaggerd en de stroom gematigd komt er veel minder sediment mee van zee zodat het water helder blijft en zuurstofrijk zal worden. Als het buiten op zee stormt, zal men kunnen besluiten om het opgewerkte sediment door de golven in mindere mate toe te laten op de binnen Eems door de spuien te knijpen. Hierdoor houdt men het vaarwater met weinig baggeren op diepte. 7.6.5 Met de spuien regeling kunnen we de Bocht van Watum gecontroleerd openhouden. Ook zal het water schoner worden en door het sediment, zand van zee zullen de platen zich ophogen door de verminderde stroming. Hier kunnen zich langs de zoute vloedstroom mosselbanken en zeegras gaan ontwikkelen. Het kan door de evenwichtige getijden beweging een prachtig natuurgebied worden. Vanuit Delfzijl kan men excursies en wandeltochten organiseren en mensen in groep verband kennis laten maken met onze zout/ zoet water fauna en flora. Kijk naar de plannen van Wad en Zoo die men in Delfzijl wil realiseren. www.wadenzoo.nl

7.6.6 Voorkomen van overstroming van broedgebieden in de Dollard en Bocht van Watum. Door de spuien te sluiten bij een maximum afgesproken waterstand in de Dollard kan dit worden voorkomen. Dit kan worden aangegeven door de ecologen in het veld en op de sluis en spuien bij Knock.

7.6.7 Volgens berekeningen en de vooruitzichten van Deltares moeten de dijken voor 2050 op deltahoogte 9 meter + NAP zijn. De dijk van Eemshaven naar © 2012 by A.Menkema.

Pagina 16

Termunterzijl is nu niet op de gestelde toetsing 2011 en zal dus verhoogd moeten worden. Doordat dit een primaire waterkering is zonder een slaperdijk moet deze worden versterkt als, superdijk. Deze dijkconstructie wordt geraamd op 70 miljoen per kilometer. De damwand om Delfzijl is nu 7,42 meter + NAP. Ook deze moet 1,5 meter verhoogt en op enige plaatsen vernieuwd worden. De dijk tegen het industrie gebied ten oosten van Delfzijl tot Termunterzijl kan niet verhoogd worden omdat er geen ruimte is voor verbreding van de dijk. De totale kosten zijn erg hoog. Beramen volgens huidige plannen zijn al gauw meer als 2 miljard als men het over een volledige kust verdediging Eemshaven naar Termunterzijl heeft. Hierbij is geen rekening gehouden met verhoging of verplaatsing van de zeesluizen in Delfzijl. ( zie eind rapport Marconi 2009) Ook aan Duitse zijde zijn de besparingen voor de verhoging van de dijken enorm, Het Sperrwerk bij Gandersum kan de verwachte zeespiegelstijging ook niet aan en zal dus ook moeten worden aangepast om overstromingen te voorkomen. De overstroming criteria van de industrie en woongebieden zijn enorm opgewaardeerd de laatste jaren. Dit doordat de risico’s op schade nu in de honderdmiljarden loopt. Ook de Gaswinning heeft hiertoe extra toe bijgedragen. Oplossing: Al deze problemen worden te niet gedaan met het de aanleg van de Menkemadam. De Damwand rond Delfzijl kan weggehaald worden. De stad Delfzijl is weer één met de haven. Hierdoor zijn er veel plannen te verwezenlijken die de havenplaats weer een hoop werkgelegenheid oplevert. De dijk langs het industrie gebied hoeft niet verhoogd te worden. De schermdijk is een mooi natuurgebied waar zich kwelders zullen vormen. Het zeehavenkanaal kan ter hoogte van de zeesluizen worden verbreed waardoor de scheepvaart geen belemmeringen meer ondervindt van de huidige vernauwing daar. De Zeesluis hoeft niet worden verplaatst zoals in het Marconi project wordt voorgesteld. De havenkade West hoeft niet verhoogd en de Damsterkade kan een spil in de havenplaats vormen door de plannen die er nu liggen op de huidige hoogte uit te voeren. Geen hoogwater uitvoering meer nodig.

7.6.8. De kansen voor ontwikkelingen van de recreatie in Delfzijl is enorm van belang om het bestaan van de stad te waarborgen en de mensen werkgelegenheid te bieden. Hiertoe kan de Menkemadam een stimulans zijn het gebied uit de recessie te trekken. Denk aan: Wad & Zoo in samenwerking het Zeeaquarium uitbreiden met het leegstaande zwembad. Plaats voor uitbreidingen en een trefpunt voor kennismaking met het Wad en de Zee. De gebouwen en het terrein zijn hiervoor eenvoudig geschikt te maken. Ook de praktijk licht dan open aan de andere kant van de dijk, de Bocht van Watum, een groot natuurgebied dat zich hier zal ontwikkelen. Verkenning zal door middel van wandelingen door het gebied de mensen een duidelijk beeld geven van de noodzaak de natuur te behouden. Het zandstrand zal ook echt een zandstrand zijn als er geen slib maar zand zal worden aangevoerd van zee. Over de dijk zal eenvoudig een wandel boulevard kunnen worden aangelegd met winkeltjes en terrasjes met zicht op de Bocht van Watum en de Menkemadam aan de horizon. © 2012 by A.Menkema.

Pagina 17

De winkelstraten Waterstraat en Landstraat kunnen worden overkapt om ze ook bij minder goede weersomstandigheden aantrekkelijk te maken voor het winkelend publiek. Zie steden in een van straal van 25 km. 7.6.9. Damwand, nu een harde scheiding tussen plaats en haven. Deze is nu aan groot onderhoud toe en moet verhoogd worden met 1,5 meter. Dit zal de scheiding nog harder maken en het uitzicht vanuit de stad op de haven geheel ontnemen. Met het voorstel kan men de damwand weghalen en benutten voor een mooie overgang van de plaats naar de haven. Een prachtige ruimte die voor diverse doeleneinden kan worden gebruikt om de recreatie naar de plaats te trekken. Alleen de twee waterpoorten zullen blijven bestaan als een historisch gebied met aan een kant 5 meter damwand en aan de andere kant 5 meter dijk zoals deze er was voor dat men de damwand heeft gebouwd. Er is een mogelijkheid om een camperplaats te creëren met uitzicht op de haven. Zie de bedrijvigheid o.a. in Urk waar een prachtige en druk bezochte camperplaats is aangelegd naast de haven. Allemaal inkomstenbronnen en werkgelegenheid voor de middenstand en de gemeente. 7.6.10.De Damsterkade is al jaren een discussiepunt in de gemeenteraad. Er zijn al veel initiatieven van plaatselijke ondernemers afgewezen om de Damsterkade een betere toekomst te bieden. Door de nieuwe kustverdediging kunnen deze initiatieven nog beter tot uitvoering komen en zullen ook hier de stad een geweldige impuls kunnen geven. Watersportwinkeltjes en reparatie voor boten met een echte sliphelling behoren tot de ideeën. Hier zou men opleidingen kunnen doen tot scheepstimmerman en kleinschalige boot reparaties, begeleid wonen en werken op de werf. Allemaal ideeën die al door de raad zijn afgekeurd maar die wel degelijk mogelijk zijn en een positief aandeel in de werkgelegenheid zullen vormen. Ook een eenvoudige uitbreiding van de drijvende steigers in de havens is mogelijk. Bijvoorbeeld voor de chartervaart op de Waddenzee. Zie Harlingen en Groningen wat betreft de mogelijkheden voor charter schepen. Hier kunnen de oude steigers van de Eemshaven eventueel goed voor worden gebruikt. Deze liggen nu nog te verkommeren aan de handelskade in Delfzijl. Ze zijn nog goed bruikbaar na een kleine opknapbeurt. Tevens zou de Duurswold steiger hiermee kunnen worden uitgebreid om de binnenschepen met generator (aan) bij de jachthaven te weren. (geluid en stank overlast na 2014 niet meer nodig wijziging voorschriften) 7.6.11. De ideeën en maatregelen die zijn beschreven in het rapport, Maritieme Concepten in Beeld van het Marconi project 2009 van de Gemeente Delfzijl kunnen voor een groot deel als opgelost worden beschouwd met het voorstel. Hierdoor worden er enorme kostenbesparingen verkregen die weer ten goede kunnen komen aan het aanleggen van het nieuwe voorstel. Ook het rapport van BDP-Khandehar toekomst visie Delfzijl 2031 kan men achterwege laten of vervangen door een onderzoek naar de toekomst van Delfzijl met de Menkemadam.


Pagina 18

7.6.12. Door de aanleg is er een mogelijkheid gecreëerd om een 2 x 2 Baans weg over de voet van de dijk te leggen. Hierdoor is er een directe korte verbinding met Duitsland en Nederland ontstaan waar de noordelijke economie van zal profiteren. Denk aan de industrie, auto, windmolen, havens en energietechnieken van beide landen. Forensen en recreatieve sectoren in het hele gebied kunnen hier hun ideeën en inspiratie op baseren. 7.6.13. Het buizen zone tracé Eemsdelta van Groningen Seaports en de NOM zie website www.buizenzone.nl en afb: 5, is met de ruimte aan de zuidzijde van de Menkemadam de Veiligste, en de goedkoopste oplossing. Men kan altijd aan het tracé werken zonder dat er hinder ontstaat door opgravingen langs wegen en afsluitingen van wegen. Geen kostbare landbouwgronden opofferen en steeds weer vergoedingen moeten betalen door opgravingen voor vervolg aanleg. Geen kosten voor infrastructuur en afbraak woningen enz. Tracé was in de plannen opgenomen maar zou de duurste zijn door het wad. Oké maar nu aan de voet van de dijk in de Bocht van Watum de goedkoopste en veiligste oplossing in de geplande tracés voor de buizenzone

.

Afb: 5

Groen is het wad tracé.


Pagina 19

7.6.14. De baggerkosten in 2012 zijn opgelopen tot 33 miljoen. Men baggert op diverse plaatsen en lost het slib op de aangewezen bagger depots. Deze liggen naast de te baggeren vaargeul. Door de eb- en de vloedstroom verplaatst het gedumpte slib zich voor een deel weer naar de diepere vaargeul. Door het baggeren van de vaarweg ontstaan er veel oneffenheden in de geulen. Met eb- en vloedstromen welt het water hier enorm op en brengt het slib, in de vrij schoon van zee komende vloedstroom, de rivier op. Allemaal feiten die men kan vaststellen als men er in de praktijk op gaat letten. Dit zijn duidelijke aanwijzingen voor de vertroebeling van het water in de Eems. Door er in de zomermaanden mee te worden geconfronteerd gaat men op de veranderingen letten. Afb: 2 geeft de opwelling van het slib in het water duidelijk weer. Verder de rivier op is het niet meer te zien omdat het water daar al volledig verzadigd is door het slib. 7.6.15. Economisch voordeel is tevens dat de grote passagiersschepen van de Meijerwerf in Papenburg gebouwd kunnen blijven worden, door de vaargeul op de maximale diepte van 7,5 meter - NAP van Emden tot Papenburg te houden. Dat is dan goed voor een maximale diepgang van 9 meter voor de te bouwen schepen in de toekomst. 7.6.16. De grote zeesluis in Delfzijl kan op eenvoudige wijze verlengd worden.

Dit om de twee baks duwvaart een vrije doorgang te verlenen. Een verhoging is niet nodig. Er kan een extra deur worden geplaatst richting Eemskanaal en deze kan worden gesloten als er een twee baks duwvaart moet worden geschut of een coaster met 2 sleepboten op doorvaart. Dit gaat nu met hindernissen gepaard, ontkoppelen is nu nodig. © 2012 by A.Menkema.

Pagina 20

De huidige scheepvaart kan op de huidige manier snel geschut worden. De kleine zeesluis kan goed geschikt worden gemaakt voor natuurlijk spuien tijdens veel wateroverlast. De sluizen van Termunterzijl en Nieuwe statenzijl kunnen door normaal onderhoud in stand worden gehouden zonder verhogingen in de toekomst. Duitsland: De grote zeesluis in Emden moet nog worden gerenoveerd, vergroot en verhoogd. Men is nu bezig de Nesserlander sluis te vergroten en verhogen. Het renoveren van de Grote zeesluis zal door de aanleg van de Menkemadam veel lager in de kosten uitvallen. Dit omdat de hoogte niet hoeft te worden aangepast. Alleen renoveren op bestaande maten. Eventueel verlengen zou ook mogelijk zijn maar niet noodzakelijk. Ook de dijkverhogingen aan de Eems richting Gandersum kunnen worden gestaakt. Miljoenen besparing en dus weer te besteden aan de Menkemadam. Alle sluizen verder de rivier op hoeven niet meer worden verhoogd dus ook hier besparingen. De plannen voor een nieuw aan te leggen havenkade aan de Rysumer Nacken voor overslag en belading van auto’s en windmolens valt veel goedkoper uit als nu gepland. 7.6.17. Op de binnen-Eems kan door de verminderde stroom de watersport zich enorm uitbreiden door een veel rustiger water. ( verminderde stroom en golfslag) Hierdoor zal er een opleving in de watersport ontstaan doordat de schepen nu ook tegenstrooms nog van haven naar haven kunnen varen. Nu door de sterke stroom alleen met stroom mee te bevaren. De zandstranden van Termunten en Delfzijl zullen echt zand i.p.v. slib stranden zijn. Een enorme mogelijkheid de recreatie aan de stranden uit te breiden en vakantie woningen te bouwen met hotel accommodatie. Camper plaatsen en uitbreiden van de camping Termunterzijl en nieuwe in Delfzijl. 7.6.18 Door de Menkemadam zo snel mogelijk aan te leggen is er op veel manieren economisch en ecologisch winst te behalen. Een snelle beslissing voor de bouw zal dat de grootste besparing opleveren. Alle werkzaamheden die nu in de plannen staan kosten meer dan het verwezenlijken van de Menkemadam. Als deze er ligt begint de winst door vervolgwerkzaamheden te tellen. 7.6.19.Plaatsen van windmolens levert een goed alternatief voor de plaatsing op de schermdijk bij Delfzijl. Hier zal men in de morgen uren bij zon opgang last van kunnen ondervinden. Ook de industrie en scheepvaart zullen problemen kunnen krijgen door storingen in communicatie middelen en de schepen door radar beeld reflecties vanwege de korte afstand. Over het aantal en de grootte van de windmolens moet nog een voorstel komen van bijvoorbeeld KDE Energy en Millenergy. Stel 40 stuks á 3,5 MW. Totaal 140 MW. Dat is goed voor de stroom levering van 60.000 vier persoons huishoudens. Tevens voorkomt het een uitstoot van 200.000 ton koolstofdioxide per jaar.


Pagina 21

7.6.20. Tegen de dijk kan men ongeveer 40.000 vierkante meter zonnecollectoren plaatsen. Ook goed voor ongeveer 4 MW. Ook de mogelijkheid voor getijden energie kan op een eenvoudige manier getest worden in drie spuidoorlaten. Hier is volop ruimte en daar door kan men eenvoudig test installatie plaatsen waar men goed bij kan.

7.6.21 Men kan de dode armen in de rivier gaan aanpakken en deze op schonen d.m.v. baggeren. Het slib zal in depot kunnen worden gestort om later gebruikt te worden voor andere doeleinden. Hierdoor komt het karakter van de Eems in vroeger tijden terug en komen er weer paaiplaatsen voor de vissen die het schone water snel zullen ontdekken. Plaatsen waar deze bagger werkzaamheden moeten plaats vinden zijn, Ditzum kilometerpaal 34-32, Gandersum kmp. 31-30, Hatzumersand kmp. 29-27, Terborg kmp. 26-24, Jemgumersand kmp. 23-21, Bingumersand kmp 18-16, Üthorn kmp.14 west zijde de geul, Niddelstunborgum kmp 12-11 oost zijde spergebied een buffer. En na Papenburg de diverse dicht geslibde oude rivier armen. Boven omschreven werkzaamheden kunnen direct na de aanleg van de Menkemadam gefaseerd worden uitgevoerd.

7.6.22 Alle haventjes slibben elk jaar snel weer dicht nadat ze leeg zijn gebaggerd of getrokken door een ploegboot. Zou men de stroomsnelheid verminderen dan zullen de havens weer goede ligplaatsen kunnen bieden aan de recreatie vaart die nu steeds meer uitwijkt naar diepere havens. De haventjes zijn allemaal kleine spaar bekkens aan de Eems en zullen ook weer een remmende werking op de stroomsnelheid bewerkstelligen. Goed voor de ecologie en de recreatie zie ook 7.6.17.


Pagina 22

8

Kosten plaatje:

Ecologisch is het een mogelijkheid de Eems van de ondergang te redden. Dit is een eerste inschatting van de kosten om aan te tonen dat het aanleggen van de Menkemadam voor de economie ook een goede zaak zou zijn. Deze berekeningen zijn herleid uit rapporten van diverse instellingen en zijn een indicatie voor het aantonen van de winst die behaald wordt door zo snel mogelijk beslissingen te nemen.

Omschrijving Verhogen zeeweringen Nederland Verhogen zeeweringen Duitsland. Vervangen zeesluis Verhogen en renoveren zeesluis Verhogen en renoveren zeesluis Verhogen en renoveren zeesluis Verhogen en renoveren zeesluis Aanleg nw. Kade Rysumer Nacken Schoon baggeren havens 8 stuks Baggeren Borkum tot Herbrum

Opmerking van Eemshaven tot NieuwStatenzijl Emden tot Herbrum stel 35 km. Delfzijl Emden nu in uitvoering Nesserland. Emden grote zeesluis renovering Leer zeesluizen Papenburg, Weener, Herbrum. nieuwste plan 2012 Emden Herbrum tot Emden Gemiddelde van 5 jaar (€ 170 miljoen)

Kosten nu zonder. Kosten Menkemadam. € € € € € € € € € €

2.300.000.000 875.000.000 120.000.000 80.000.000 100.000.000 30.000.000 60.000.000 35.000.000 8.000.000 56.000.000

€ € € € € € € € € €

30.000.000 20.000.000 80.000.000 50.000.000 5.000.000 10.000.000 20.000.000 8.000.000 10.000.000 65.000.000 30.000.000 1.050.000.000 1.000.000.000 500.000.000 305.000.000 477.450.000

Baggeren geulen rivier Eems Schoon maken opruimen baggerslib Geulen Dollard herstellen Schoon maken opruimen baggerslib Aanleg Menkemadam 12 km excl.sluis 2 Sluizen en 3 spuien. Kompleet. Infra structuur over de dam Buizen zone Delfzijl-Eemshaven incl. 3 km boren. Totaal 20 km.

€

€ € € € € 400.000.000 €

Onvoorzien

15 % verekening.

€

609.600.000 €

Winst in periode van 5 jaar

€

1.013.150.000

Ama23102012.corectie2

Kosten extra door eenmalige werkzaamheden bij uitvoering Menkemadam: Bruto berekening inkl.15 % verreken: €

€

310.000.000

4.673.600.000 €

3.660.450.000

Werk in Duitsland

Vervolg kosten per jaar: €

64.000.000 €

18.000.000

Werk in Nederland

Totaal netto berekening: €

4.064.000.000 €

3.183.000.000

Ieder jaar dat er eerder wordt begonnen kan er zich een terugverdien situatie voordoen.

Zie bijvoorbeeld de werkzaamheden aan de Nesserlander Zeesluis in Emden en de dijkverhogingen waar men nu mee begonnen is. Deze besparingen is men dus nu al misgelopen. Komt neer op € 50.000,000 Nesserlander en voor de dijk € 100.000.000. Totaal € 150.000.000


Pagina 23

9

Conclusie:

Er zijn veel partijen zoekende naar een oplossing de Eems weer gezond te krijgen. Hierbij is er vooral gekeken naar het ecologisch voordeel. Eigenlijk is dit logisch. Door de jaren heen is er steeds op een economische manier gebruik gemaakt van de Eems. Hierdoor is en word er veel gebaggerd om de scheepvaart toegang naar en van de havens te verschaffen. Ook is bij Gandersum in 2002 het Sperrwerk gebouwd om nog grotere schepen van de Meijerwerf naar zee te kunnen brengen. Tot op de dag van vandaag wordt er voor miljoenen gebaggerd door 4 tot 6 schepen in de Eems om de geul op diepte te houden. Men baggert het slib uit de vaargeul maar de stroom verplaatst een groot deel terug in de vaargeul. In 2012 is er weer € 33 miljoen in opdracht geplaatst. De nieuwe plannen voor een los- en laad kade bij Rysumer Nacken vragen om een verbreding van de vaargeul ter plaatse. Daardoor ontstaat er nog meer stroming. Doel is de windmolen en auto overslag. De politiek geeft tegenstrijdige denkwijzen in enige rapporten. Verkeerde interpretatie. Er wordt serieus nagedacht over het dicht laten slibben van de Bocht van Watum. Hierdoor zal het water dat hier nu nog doorstroomt zich verplaatsen naar het Oost Friese Gaatje en zal de stroom hier nog eens versnellen waarmee duidelijk is dat het verslikken van de Dollard nog sneller zal toenemen. Ook de gezegden van sommige groeperingen, Duitsland zou niet mee zou willen werken aan een oplossing. En ook omgekeerd Nederland niet met Duitsland, dit is niet waar. Ook het realiseren van de Menkemadam zou in de afspraken van Natura 2000 niet mogelijk zijn, het zijn allemaal fabels. Misschien houden we de gedachten stroom wel kunstmatig in gang om zo een oplossing uit te stellen. Er worden nu miljoenen uitgegeven voor diverse onderzoeken, deze zijn allemaal over langere perioden uitgezet. Waar blijven de oplossingen? Als er binnen 5 jaar niets gebeurd kunnen we de Eems, Dollard en de Bocht van Watum vergeten van wat er nu nog aan ecologie is te redden. De Eems economisch miljoenen verslindend vaarwater met weinig teken van leven. Niet meer te bereiken haventjes voor de watersport. Alle oever recreatie verdwenen. Een met een laag slib bedekte uiterwaarden en niet meer voorzien van begroeiing. Een vaarweg met kostbare sluizen waar men alleen nog met konvooi vaart de havens of de zee kan bereiken. Een enorme kostenpost om de dijken te verhogen en geen uitzicht op een veilig land achter de dijken. Wat gebeurt er bij een overstroming met onze chemische industrie en de gasvelden? Infra structuur, werkloosheid en wegtrekkende jonge mensen naar het overbevolkte westen. Leegstand en Krimp allemaal problemen die nu worden besproken. Delfzijl, Appingedam, Eemsmond en Slochteren zijn buurgemeenten met dezelfde problemen. Zoek met elkaar naar oplossingen op het platte land waar ruimte en wonen en werken en recreatieve mogelijkheden voor het opscheppen liggen. Laat mensen met initiatieven hun plannen ontwikkelen en probeer met elkaar een leefbare en gezonde plattelandsgemeente te creëren waar mensen graag willen vertoeven. Alleen dan kunnen we verder in ons mooie Groninger land aan de Eems. Dus Aaldrik Menkema stelt voor de mogelijkheden voor een redding van de Eems op korte termijn scannen op de mogelijkheid van de Menkemadam omdat deze goed is voor de ecologie en de economie van het noorden en zal een goede economische impuls geven dit mooie plekje op de Aarde te waarborgen voor nu en de toekomst. Presentaties in het Nederlands en Duits voor groepen behoort tot de mogelijkheden. Alles om de Eems te redden van de ondergang.


Pagina 24

Op de website http://www.menkemadam.nl is alles te lezen. Ook kunt U reageren op de voorstellen en kunt U naar de verschillende websites gaan van de instanties die het voorstel hebben aangehoord en geprezen. Al het werk en de tijd die Aaldrik Menkema tot nu toe in het bekendmaken door middel van presentatie en discussies van het plan heeft gestoken is zonder subsidie of onkostenvergoedingen uitgevoerd, dus als particulier initiatief en op eigen kosten. Alle andere rapportages over de Eems zijn met behulp van subsidie gemaakt en samengesteld uit rapportages en studies uit het verleden, jammer dat men daarbij de praktijk observaties eigenlijk wat onbespreekbaar maakt. Het zou goed zijn ook de standpunten van economie en ecologie uit de praktijk te toetsen en de voordelen te bestuderen. En dan aan de slag te gaan met een compromis zodat niet alleen de rapportage van enkele schrijvers de doorslag geeft voor het wel of niet uitvoeren van projecten. Ook de beïnvloeding van de politiek is vaak de drijfveer waarop werkzaamheden worden uitgevoerd.

Zie voor gedetailleerde informatie: www.menkemadam.nl Of mail: [email protected] Geschreven naar het idee van en door Aaldrik Menkema. Werktuigbouwkundig projectleider en 66 jaar. Met 35 jaar ervaring als watersporter op de Eems, Wadden en Oostzee met alle binnenwateren en oog voor de natuur. Praktijk ervaringen opgedaan tijdens vaartochten op de Eems en de veranderingen aan den lijve ondervinden is een enorme beleving. Het geeft daardoor wel enig verschil van mening met de traditionele manier van benadering om rapporten samen te stellen. Maar door het wijzen op het verschil van inzicht op basis van theorie en praktijk, en het bespreken van de inzichten, brengen een oplossing die kan worden gebruikt om snel de problematiek van de verstikkende Eems op te lossen. Dat is Aaldrik Menkema zijn doel. Hij hoopt dat dit rapport een inzicht geeft op een oplossing die onze economie en ecologie een stimulans zullen geven en waar de diverse instanties hun profijt uit zullen trekken met

de….. …..

opdracht

samen

….OP NAAR EEN GEZONDE EEMS.

© 2012 by A.Menkema. All rights reserved. No part of this document may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without prior written permission of A.Menkema.


Pagina 25

2012 by A.Menkema. Pagina 1

Recommend Documents