UNIVERZITA PALACKÉHO V OLOMOUCI FILOZOFICKÁ FAKULTA Katedra nederlandistiky
Studijní rok 2009/2010
Orgaandonatie (Een vergelijking van Nederland, België, Duitsland en Tsjechië)
Magisterská diplomová práce V. ročníku oboru Nizozemská filologie se zaměřením na odborný jazyk
Organ Donation (the comparision of the Netherlands, Belgium, Germany and the Czech Republic)
Petra Rychlá
Vedoucí práce: Drs. Bas Hamers Olomouc 2010
Prohlašuji, že jsem tuto diplomovou práci vypracovala samostatně a že jsem v ní uvedla předepsaným způsobem všechny použité prameny.
V Olomouci, dne ___________ 2010 ……………………….
Podpis
Ik verklaar, dat ik deze Master scriptie over het thema Orgaandonatie (Een vergelijking van Nederland, België, Duitsland en Tsjechië) zelfstandig en alleen met gebruik van de genoemde bronnen en onder begeleiding van Drs. Bas Hamers heb geschreven.
Olomouc, ______________ 2010
…………………… Handtekening
Na tomto místě bych chtěla vyjádřit své poděkování vedoucímu a konzultantovi této diplomové práce Drs. Basu Hamersovi za jeho cenné návrhy a připomínky a za jeho odborné vedení.
Ik dank mijn begeleider Drs. Bas Hamers voor zijn adviezen en waardevolle opmerkingen en voor zijn vakbegeleiding bij de verwerking van deze Master scriptie.
Inhoud Inleiding ...................................................................................................................................... 9 1. Donatie in het algemeen ....................................................................................................... 12 1.1 Donatie bij leven ......................................................................................................... 12 1.2 Donatie na overlijden.................................................................................................. 13 1.2.1 Heartbeating donatie ................................................................................................ 13 1.2.2 Non-heartbeating donatie ........................................................................................ 14 1.3 Afstoting ..................................................................................................................... 14 1.4 Invullende informatie ................................................................................................. 14 2. Overzicht van wetgeving in Nederland, België, Duitsland en de Tsjechische Republiek ... 17 2.1 Nederlandse Wet op orgaandonatie van 1996 ............................................................ 17 2.2 Belgische Wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen ................ 20 2.3 “Gesetz über die Spende, Entnahme und Übertragung von Organen (Transplantationsgesetz - TPG)“ – de transplantatiewet .......................................................................................................... 24 2.4 De Tsjechische Transplantatiewet, nr. 285/2002 Wetboek. ....................................... 27 2.5 Overzicht van de meest belangrijke punten van het bovengenoemde overzicht: ....... 32 2.6 Vergelijking van de meest belangrijke punten van het bovengenoemde overzicht: .. 33 3. De Europese Unie ................................................................................................................. 36 3.1 Actieplan inzake orgaandonatie en -transplantatie (2009-2015) ................................ 36 3.2 Samenvatting van het actieplan van de EU ................................................................ 39 4. Organisaties werkzaam ivm orgaandonatie .......................................................................... 40 4.1 Eurotransplant ............................................................................................................. 40 4.2 Donorregister .............................................................................................................. 41 4.3 Nederlandse Transplantatie Stichting ......................................................................... 41 4.4 De Duitse Stichting voor Orgaantransplantatie .......................................................... 42 4.5 Het Coördinatiecentrum voor transplantatie in Tsjechië ............................................ 43 4.6 Belgische Vereniging voor Transplantatie ................................................................. 43 4.7 Eurocet ........................................................................................................................ 44 5. Wachtlijsten .......................................................................................................................... 45 5.1 België .......................................................................................................................... 45 5.2 Nederland.................................................................................................................... 46 5.3 Tsjechië....................................................................................................................... 47 5.4 Duitsland ..................................................................................................................... 47
5.5 Eurotransplant ............................................................................................................. 48 5.6 Samenvatting van de wachtlijsten .............................................................................. 49 6. Statistieken............................................................................................................................ 50 6.1 Nederland.................................................................................................................... 50 6.2 België .......................................................................................................................... 51 6.3 Duitsland ..................................................................................................................... 51 6.4 Tsjechië....................................................................................................................... 52 6.5 Eurotransplant ............................................................................................................. 52 6.6 Samenvatting van de statistieken ................................................................................ 54 6.7 Vergelijking van de wachtlijsten en het aantal geëffectueerde transplantaties .......... 55 6.8 Waarom daalt het aantal wachtenden op de wachtlijsten? ......................................... 56 7. Orgaanhandel ........................................................................................................................ 57 7.1 Voor hoeveel verkopen? ............................................................................................. 57 7.2 De zwarte markt.......................................................................................................... 58 7.3 Tegenargumenten ....................................................................................................... 59 7.3.1 Alternatief uit Duitsland .......................................................................................... 59 7.4 Argumenten voor ........................................................................................................ 60 7.5 Samenvatting .............................................................................................................. 61 8. Campagnes............................................................................................................................ 62 8.1 Nederland.................................................................................................................... 62 8.1.1 De Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) ..................................................... 62 8.1.2 Hyves ....................................................................................................................... 62 8.1.3 DGD......................................................................................................................... 62 8.1.4 NOVA ...................................................................................................................... 63 8.2 België .......................................................................................................................... 63 8.2.1 Beldonor.be.............................................................................................................. 63 8.3 Duitsland ..................................................................................................................... 64 8.3.1 Duitse zenders.......................................................................................................... 65 8.4 Tsjechië....................................................................................................................... 65 8.4.1 De Tsjechische Televisie ČT1 ................................................................................. 65 9. Conclusie .............................................................................................................................. 67 Resumé ..................................................................................................................................... 69 Resumé ..................................................................................................................................... 70
Resumé ..................................................................................................................................... 71 Afkortingen ............................................................................................................................... 72 Anotace ..................................................................................................................................... 73 Bronnen .................................................................................................................................... 74
Inleiding Toen ik vijf jaar geleden op de universiteit kwam was ik vol van nieuwe ideeën en energie. Ik begon meer aan sport te doen en meer te studeren dan ik vroeger had gedaan. Ik wilde graag iets voor mijn medemens betekenen. Mijn eerste idee was bloeddonatie. Donatie van bloed heeft bepaalde voorwaarden aan welke elke donor moet voldoen. Éen van deze voorwaarden is een niet te lage bloeddruk – en dat was mijn probleem. Ik kon geen bloed doneren omdat ik een te lage bloeddruk heb. Toen dacht ik “jammer, wat nu?“. Een andere optie was bloedplasma-donatie, maar daar was het probleem hetzelfde, dus daar kwam ook niets uit. Toen begon ik meer informatie te zoeken over andere soorten van donatie en dat was eigenlijk het begin van deze scriptie. De scriptie over Orgaandonatie betreft vier landen (Nederland, België, Duitsland en Tsjechië) en probeert aantwoorden op de volgende vragen te geven: Wat is een donatie? Welke soorten donatie zijn er? Wat zegt de landelijke en Europese wet over donatie? Wie is een donor en wie kan een receptor van een orgaan zijn? Hoe lang zijn de wachtlijsten voor organen? Hoeveel mensen per jaar krijgen een orgaan en hoeveel kunnen er niet langer op wachten? Bestaat er een soort van promotie voor de donors en welke resultaten heeft dat? En tot slot misschien een controversiële vraag: Bestaat er een zwarte markt voor organen en zal deze gelegaliseerd worden en waarom? Een van de bovengenoemde vragen kunnen we nu al beantwoorden. Deze vraag is: Bestaat er een soort van promotie voor donors en welke resultaten heeft dat? Er bestaan wel meerdere internet pagina´s over donatie, zoals “donorregister.nl“ en “eurotranplant.nl“. Ook een mooi voorbeeld is “http://www.defeitenopeenrijtje.nl“ – dit is een pagina met informatie over orgaandonatie in de vorm van een boekje, waarbij de paginas met een “klik“ kunnen omslaan. Dit is een mooie vorm om de feiten te leren kennen over orgaandonatie. Andere webpagina´s zijn bij voorbeeld: “ http://www.wordorgaandonor.nl/“, “http://www.donorvoorlichting.nl/“ “http://www.transplantatiestichting.nl/cms/index.php“,
en
we
zullen
hier
ook
noemen
bjv.
“http://users.telenet.be/marinasverhaal/index_bestanden/page0004.htm“. Maar al deze pagina´s zijn gewone manieren om het publiek te informeren en te motiveren om donor te worden. Wat aan de rand van „gewoon“ is, noemt men „extreem“ en dat betekent een eenmalige sterke ongewone actie, die diep in de gevoelens en gedachten van de mensen doordringen en een sterke reactie opwekken. Een voorbeeld van zo een extreme poging om aandacht voor de problematiek van orgaandonatie te vragen gebeurde op 1 juni 2007. Toen konden de kijkers van BNN het unieke Nederlandse televisieprogramma “De Grote Donorshow“1 zien. Meer over dit programma is in het hoofdstuk 8 “Campagnes“ te vinden.
1
http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Grote_Donor_Show en http://www.bnn.nl/page/donorshow (16-02-2010)
Een andere radicale poging om aandacht te trekken voor een bepaalde moeilijke problematiek was de Belgische film van Nic Balthazar “Ben X“2 uit hetzelfde jaar als De grote donorshow, uit 2007 dus. De film is gebaseerd op Balthazars boek “Niets was alles wat hij zei“, dat op een ware gebeurtenis gebaseerd is (“In Gent pleegde een jongen (Tim) zelfmoord door van het Gravensteen te springen, omdat hij op school gepest werd. Het pesten in combinatie met het Syndroom van Asperger zou deze jongen tot waanzin gedreven hebben, bleek uit de afscheidsbrief die Tim schreef aan zijn moeder. Balthazar kent de moeder van deze jongen persoonlijk. Zijn filmdebuut is ter nagedachtenis en een eerbetoon aan hem.“3) Een andere film, die zich met de problematiek van orgaandonatie bezig houdt, is de Amerikaanse film “Seven Pounds“ uit 2008. De hoofdfiguur Tim Thomas heeft zijn vriendin verloren bij een auto-ongeluk. Bij dit ongeluk is hij tegen een andere auto gereden waarbij zes mensen om het leven kwamen. Sindsdien wil hij zijn „schuld“ afbetalen en zoekt naar een manier waarop hij dit kan doen. Tim kiest voor orgaandonatie en selecteert zes mensen van het wachtlijstje voor verschillende organen – hij doneert zijn hoornvlies, hart, longen, nieren, beenmerg en zijn lever. De zevende persoon is een vrouw, moeder van twee kinderen, die thuis door haar man mishandeld is en Tim geeft haar zijn huis, om daar te wonen zonder door haar man lastiggevallen te worden. Tim pleeft zelfmoord met behulp van een uniek soort octopus, zodat zijn organen in goede staat blijven en geschikt voor transplantatie kunnen zijn. Zo te zien bestaan er een heleboel motivatiebronnen om donor te worden of tenminste er rover na te gaan denken. Ook in Tsjechië is er een algemeen bekend voorbeeld van een zinspeling op orgaandonatie, en dat is de benaming voor motorrijders – ze worden namelijk “vrijwillige donors“ genoemd.
2 3
http://www.benx.be, http://nl.wikipedia.org/wiki/Ben_X (16-02-2010) http://nl.wikipedia.org/wiki/Ben_X (16-02-2010)
Verder volgt een overzicht van de hoofdstukken van deze scriptie: Het eerste hoofdstuk houdt zich bezig met de verschillende vormen van donatie in het algemeen. Er is niet alleen sprake van orgaandonatie, maar we krijgen hier ook een globaal overzicht van allerlei soorten donatie. In het tweede hoofdstuk volgt een overzicht van de wetten over orgaandonatie geldend in Nederland, Duitsland, België en de Tsjechische Republiek. Hier vinden we de meest opvallende verschillen en overeenkomsten in de regels voor orgaandonatie. Over het actieplan dat gaat over orgaandonatie van de Europese Unie gaat het derde hoofdstuk van deze scriptie. Verder volgt een overzicht van meerdere organisaties, die zich bezighouden met het beoordelen en verdelen van organen. In het vierde hoofdstuk geef ik over deze organisaties meer informatie. Ik heb van alle organisaties de belangrijkste gekozen – de Nederlandse transplantatiestichting, Eurocet, Eurotransplant, etc. Voor organen bestaat er een lange wachtlijst met mensen, die in deze lijst worden geregistreerd en op een donororgaan wachten. Over de wachtlijsten geef ik meer informatie in het vijfde hoofdstuk. Deze wachtlijsten kunnen per orgaan en per land verdeeld worden. Met de wachtlijsten hangen de statistieken over het overlijden bij het wachten op een orgaan samen, dus in het volgende hoofdstuk gaan we ook dit thema nader bekijken. In het zevende hoofdstuk staan argumenten pro en contra de legalisatie van de orgaanhandel. Tot slot van dit hoofdstuk wordt er een mogelijke oplossing voor het tekort aan organen geboden. Het voorlaatste hoofdstuk gaat over de campagnes, die door de verschillende landen georganiseerd worden, om meer aandacht voor de problematiek van orgaandonatie te trekken. In het laatste hoofdstuk staat de conclusie met een samenvatting en beoordeling van de bovenvermelde gegevens. In de bijlages vinden wij verschillende statistieken, wachtlijsten en formulieren, onder andere is er bij voorbeeld het Nederlandse donorformulier, het protocool over het vastellen van dood geldend in de Tsjechische republiek en het overzicht van toestemming-uiting in verschillende landen in Europa.
1. Donatie in het algemeen Voor we over donatie kunnen praten, is het van groot belang om de typen van transplantatie in te delen. Er bestaat een medische basis-verdeling tussen de typen van transplantatie. Een transplantatie is het overbrengen van een orgaan of weefsel van het lichaam van de donor naar het lichaam van de ontvanger. Het gaat om autologe transplantatie, wanneer de donor dezelfde persoon is als de receptor. Een ander type van transplantatie is in het geval dat de donor en de receptor genetisch identiek zijn, bijv. in het geval van tweelingen. Dit type van transplantatie wordt dan syngeen genoemd. Allogene transplantatie vindt tussen leden van dezelfde aard plaats, dus bijv. tussen mensen. Het is het meest voorkomende type van transplantatie als het om orgaandonatie gaat. Het voorlaatste type van transplantatie is de xenogene transplantatie4 (ook Xenotransplantatie genoemd), die tussen de verschillende aarden plaatsvindt (een voorbeeld hiervoor zijn de organen afkomstig van varkens of apen, omdat deze diersoorten het dichts bij het menselijke lichaam staan). Als er in een lichaam een kunstorgaan geïmplanteerd wordt, spreekt men over alloplastische transplantatie.5 Donatie is het vrijwillige afstaan van organen of weefsels bij leven. Een andere optie is het doneren van weefsels of organen na het overlijden van een donor met toestemming van nabestaanden, of met een toestemming in schrijftelijke vorm getekend door de donor. De donatie gebeurt ten gunste van een receptor. Een receptor is een persoon, wiens organen of weefsels beschadigd zijn of waarvan de functie slecht is. Indien voor deze patiënt geen andere mogelijkheid meer bestaat om te genezen, komt hij in aanmerking voor donororganen. De twee hoofdsoorten van donatie zijn donatie bij leven en donatie na het overlijden.
1.1 Donatie bij leven Donatie van een levende donor kan de donatie van bloed, bloedplasma, nieren, een gedeelte van lever, beenmerg, huid, weefsels, melk of sperma zijn. De bloeddonatie gebeurt door middel van bloedtransfusie en het bloed wordt gebruikt bijv. bij bloedverlies door ernstige verwondingen of bij operaties. Er kan ook een onderdeel van bloed gedoneerd worden, namelijk bloedplasma. Bloedplasma is het lichtgele/grijsgele vloeibare gedeelte van het bloed zonder bloedcellen. Bloedplasma wordt gebruikt voor het produceren van medicamenten zoals albumine (albumine is een medicament dat aan de patiënt gegeven wordt in geval van ernstige verwondingen, bij grote verbrandingen, bij groot bloedverlies en in bepaalde gevallen wordt albumine gegeven aan patiënten met kanker tijdens de chemotherapie), immunoglobulines (wordt gegeven aan patiënten met een verkleinde functie van het immuunsysteem of aan kankerpatiënten) en voor het maken van medicamenten voor hemofilie-patiënten. De landelijke bloedvoorzieningen worden door Sanquin in België en het Rode Kruis in Nederland geregeld. In Duitsland wordt bloeddonatie door het Duitse Rode Kruis (Deutsches Rotes Kreuz) en enkele andere 4 5
Voor meer informatie zie het hoofdstuk “1.4 Invullende informatie“ hieronder. http://www.mudr.org/web/typy-transplantaci (07-04-2010)
organisaties, bijv. HAEMA Ag. (de grootste private bloeddonatie-dienst in Duitsland) geregeld. In de Tsjechische republiek gebeurt bloeddonatie via Het Tsjechische Rode Kruis. Van de helft van de niertransplantaties is de donor een levend familielid van de ontvanger, want de weefseltypering lijkt vaak op elkaar. Dit type van donatie is mogelijk, omdat men zonder problemen met een nier kan leven. Donatie die het best tussen de familieleden of echtgenoten gebeurt, is leverdonatie. Daarbij wordt een gedeelte van de lever van een gezonde donor afgestaan en in het lichaam van zijn verwante tot en met de eerste graad6 of zijn echtgenoot getransplanteerd. De lever heeft de natuurlijke eigenschap, dat ze weer tot de normale grootte groeit, dus voor de donor betekent de donatie geen „verlies“. Bij weefseldonatie gaat het om het afstaan van stamcellen of beenmerg (beenmergdonatie vindt plaats bij bloedziekten of afweerstoornissen), het afstaan van trommelvlies en gehoorbeentjes, huid (bv. voor brandwonden), hartkleppen, bloedvaten, bot en pezen. Bij de botdonatie, die een belangrijke rol bij heupvervangende operaties speelt, wordt de heupkop van een patiënt weggenomen, deze bevat vaak nog veel bot, dat door de heuppatiënt gedoneerd kan worden – dit wordt bewerkt tot kleinere stukken en kan daarna bijv. worden gebruikt bij patiënten met zeer ernstige breuken. Melkdonatie is bestemd voor de baby´s die van hun eigen moeder geen moedermelk kunnen krijgen. In de meeste landen wordt de moedermelk gedistribueerd via moedermelkbanken, in Nederland wordt het gecoördineerd via het Moedermelk Network. In België zijn er melkbanken bijv. in Leuven of in Rocourt7. In Duitsland bestaan er “Muttermilch-Sammelstellen“, die ook “Milchbanken“ worden genoemd. In de Tsjechische republiek zijn ongeveer 13 banken met moedermelk. Spermadonatie wordt geregeld volgens de Wet donorgegevens kunstmatige bevruchting8. Kinderen die met sperma zijn verwerkt dat na 1 juni 2004 is gedoneerd, kunnen als ze 16 jaar worden de persoonsgegevens van de donor opvragen. Zij krijgen de gegevens, tenzij er zwaarwegende bezwaren van de donor zijn om dat niet te doen.
1.2 Donatie na overlijden Donatie van een overleden donor deelt men in twee hoofdgroepen in. Het gaat om de heartbeating donatie en de non-heartbeating donatie.
1.2.1 Heartbeating donatie Bij een heartbeating donatie (ook hersendood genoemd) is de donor hersendood en heeft een intacte circulatie de donor wordt dus beademd op de intensive care. Deze vorm van donatie heeft de voorkeur boven non6
De bloedverwante tot en met de eerste graad zijn de ouders of kinderen van de donor. Bron: http://www.wazamar.org/genealogie-az/a-z/verwantschap-1.htm. 7 Bron: http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=6T26FBLM (05-04-2010) 8 http://wetten.overheid.nl/BWBR0013642/geldigheidsdatum_06-04-2010#2_Artikel3 (06-04-2010)
heartbeating donatie, want de functie van de organen blijft intact. Hersendood wordt als het uitvallen van de functie van de hersenen gedefinieerd, dat niet meer terug te brengen is. De hersenen zijn afgestorven en het hart blijft werken met ondersteuning van een apparaat.
1.2.2 Non-heartbeating donatie De andere soort is non-heartbeating donatie (ook wel hartdood genoemd) waarbij de donor overleden is. In het lichaam van zo een donor is er geen bloedcirculatie meer, de ademhaling is uitgevallen en het heeft geen zin meer om deze patiënt te reanimeren. Bij deze soort donatie is het wegnemen van de dunne darm en het hart niet mogelijk. Van alle twee de soorten donatie worden weefsels (bijv. huid, hoornvlies) en organen van de borstkas (longen) en van de buikholte (lever, pancreas, nieren) verkregen, waarbij de bloedgroep en weefseltypering van de donor en van de receptor moeten overeenkomen.
1.3 Afstoting Een groot probleem bij de transplantaties van de donororganen is het imuunsysteem van het menselijke lichaam. Dit systeem zorgt voor de natuurlijke afweer van een mens en helpt met het vechten tegen infecties, virussen en bacteriën in het dagelijkse leven. Omdat dit systeem eigen lichaamscellen voor de vreemde moet hoeden, kan het nieuwe orgaan afgestoten worden, en moet een arts ervoor zorgen, dat dit systeem de nieuwe organen niet aanvalt. Kenmerken van afstotingsreacties van een lichaam zijn verhoging van de lichaamstemperatuur, sneller optredende vermoeidheid en een lamlendig gevoel. Voor alle zekerheid moet er een bloed en/of weefselonderzoek gedaan worden, om de afstotingsreactie te kunnen bevestigen of weerleggen. Naast de afstoting zijn er ook andere factoren, die op een reeds geopereerde patiënt invloed kunnen hebben – hij kan bedreigd worden door infecties, die kunnen ontstaan door bacteriën, virussen, parasieten of schimmels.
1.4 Invullende informatie Hieronder volgen enkele vragen, die het meest voorkomen in verband met orgaandonatie: Tekort aan organen? Door de medische vooruitgang is het niveau van orgaandonatie op haar piek gekomen, maar de hoge kwaliteit van de organen en de medische zorg brengt ook nadelen mee – namelijk een tekort aan organen dat door de hoge kwaliteitseisen veroorzaakt is. Hoe oud is een donor? Een vaak gestelde vraag is, hoe oud kan een donor maximaal zijn? Bestaat er een leeftijdsgrens voor het doneren van organen? Het verschilt per mens, per ziekte en per orgaan – bijv. in geval van huid en hoornvliezen kan een donor ook 80 jaar oud zijn. Hoe zit het met alcoholverslaafden en rokers?
Alcoholverslaafden worden niet getransplanteerd. Deze mensen worden op de wachtlijst voor een levertransplantatie geplaatst pas na minimaal 6 maanden onthouding. Omdat in de periode, waarin een patiënt alcoholverslaafd is, zijn lichaam niet in staat is om de levertransplantatie goed aan te kunnen. Wat de rokers betreft, deze moeten ook 6 maanden gestopt zijn met roken, voordat ze in aanmerking komen om op de wachtlijst voor longen ingeschreven te worden. Kunstorganen? Voor een persoon met een ziek of onvoldoende fuctionerend orgaan bestaat er ook de mogelijkheid, om een kunstorgaan in het lichaam te laten implanteren. Zó een orgaan heeft een groot nadeel – het lost de noodsituatie alleen maar tijdelijk op. Er zijn kunstnieren, kunstharten en kunsthartkleppen ter beschikking. Wat is xenotransplantatie? Xenotransplantatie of xenogene transplantatie is het overbrengen van weefsel of orgaan van een levend dier naar de mens. De weefseltypering van organen van varkens of apen lijkt het meest op de weefsels in het menselijke lichaam, maar toch neemt de mens een vreemd orgaan van dierlijke afkomst niet zo maar aan. De afstotingsreactie begint niet direct, maar het duurt enkele dagen, voordat het nieuwe orgaan afgestoten wordt. Om deze reden is er nog geen sprake van een gebruikelijk proces in de praktijk. Er zijn veel problemen, die met dit type orgaantranplantatie samenhangen, hetzij medische of ethische problemen. De organen afkomstig van apen lijken het meest op de menselijke, maar het gebruik maken van apen is heel omstreden, omdat het gebruik van hun organen is als onethisch beschouwd. Daarom wordt er meer gebruik gemaakt van varkensorganen. Bij deze moet er een aanpassing gedaan worden door genetische aanpassing, zodat ze niet te snel afgestoten worden. Maar toch werd er nog geen succesvolle xenotransplantatie uitgevoerd. De eerste xenogene transplantatie heeft in 1960 plaatsgevonden, een patiënt kreeg toen een hart van een schaap. Na 2 uur is het hart gestopt met kloppen. Een patiënt heeft het langst na een xenotransplantatie overleefd in 1993. Toen had hij met een lever van een baviaan de transplantatie 70 dagen de transplantatie overleefd. Godsdiensten en orgaandonatie?9 Een belangrijke rol in de houding tegenover orgaandonatie speelt ook het geloof. Hier geef ik enkele voorbeelden van de meningen volgens verschillende religies. Rooms-katholieke kerk Het Rooms-katholieke geloof staat positief tegenover orgaandonatie. De ethiek van katholieken benadrukt dat orgaandonatie moet worden gezien als een goede daad, die uit vrije wil en uit altruïsme gedaan wordt. Protestantse kerk
9
Bron: http://www.donorvoorlichting.nl/index.cfm?act=vragen.lijst&ouder=47 (09-04-2010)
In de bijbel staat dat het menselijke lichaam na de dood onaantastbaar is en er staat ook dat men van zijn naasten moet houden zoals vanzelf. Dat is eigenlijk een probleem, omdat als de gelovige aan allebei de meningen voldoen wil, raakt hij in verwarring. In het algemeen is orgaandonatie wel toegelaten, maar het is geen plicht. Islamieten Op 28 januari 2006 heeft een debat tussen moslims en imams over Islam en orgaandonatie in Nederland plaatsgevonden10. Het resultaat van dit debat is een verklaring van het Contactorgaan Moslims en Overheid en de Sjiietische Islamitische Raad Nederland, waarin staat dat orgaandonatie wel is toegestaan, maar onder enkele voorwaarden. Deze voorwaarden congrueren min of meer met de principes van orgaandonatie. De donatie moet voor de receptor noodzakelijk zijn, er wordt voor het doneren niet betaald, het is geen plicht, om een orgaan of weefsel te doneren, de wensen van de overleden donor moeten volledig gevolgd worden en het ingrijpen in het menselijke lichaam moet volgens de medische standaarden en sociale zorgvuldigheid verlopen. Jodendom De orthodoxe leden van het jodendom willen de integriteit en onaantastbaarheid van het lichaam niet breken, dus weigeren ze orgaandonatie. Maar er bestaan ook liberale joden, die wel organen of weefsels willen afstaan ten gunste van een zieke naaste. Boeddhisme In boeddhisme heerst de mening, dat het lichaam als een geheel moet blijven. De boeddhisten geloven, dat het uitnemen van organen na de dood het menselijk lichaam zou onteren. In het algemeen staan deze gelovigen dus geen organen af. Hindoeïsme Volgens het hindoeïsme leeft de ziel van een mens voort na de dood en wordt herboren in een nieuw lichaam. Toch heerst er de mening, dat het lichaam onaangeraakt zou moeten blijven. Het Hindoeïsme is op de geschriften van Veda´s gebaseerd en hierin staat niets over een verbod van orgaandonatie. Er geldt dus, dat elke gelovige een beslissing voor zichzelf neemt, of hij/zij wel of niet een donor wordt. Jehova's Getuigen Het is wel toegestaan, maar er mag geen donorbloed bij de transplantatie gebruikt worden, omdat de Getuigen geloven, dat bloed niet gemengd mag worden. Het afstaan van eigen organen hangt dan van de vrije wil van elke Getuige af.
10
Bron: http://www.donorvoorlichting.nl/index.cfm?act=vragen.lijst&ouder=211 (20-04-2010)
2. Overzicht van wetgeving in Nederland, België, Duitsland en de Tsjechische Republiek Dit hoofdstuk gaat over wetten op orgaandonatie geldend in Nederland, België, Duitsland en in de Tsjechische Republiek. Er volgt een opsomming van de thema´s die vergeleken worden in de volgend alinea´s. Er wordt naar de verschillen en overeenkomsten gezocht in de volgende categorieën:
1. Definitie van de wet. 2. Waarover gaat de wet niet? 3. Wat is een donor en leeftijdsgrens voor een donor? 4. Wat is een receptor? 5. Toestemming tot het verwijderen van organen. Wie geeft toestemming in geval van hersendood of onbekwaamheid van de donor? 6. De vorm van wilsverklaring. 7. Het aantal artsen die de hersendood moeten vaststellen. 8. De documenten over de hersendood en toestemming tot het verwijderen van organen (wie moet ondertekenen en hoe lang worden deze bewaard?). 9. Financiële vergoeding voor het doneren? 10. Orgaanhandel.
2.1 Nederlandse Wet op orgaandonatie van 1996 1. Definitie van de wet. De wet op orgaandonatie is een wet uit 24 mei 1996 die het ter beschikking stellen van organen regelt, ter bevordering van het aanbod en de rechtvaardige verdeling van geschikte organen en zijn bedoeling is het voorkomen van handel in organen.
“b. orgaan: bestanddeel van het menselijk lichaam, met uitzondering van bloed en geslachtscellen; c. donor: een persoon of stoffelijk overschot, door of ten aanzien van wie op grond van deze wet toestemming is verleend voor het bij hem of daaruit verwijderen van een orgaan; d. verwijderen: het verwijderen van een orgaan, anders dan ten behoeve van de donor zelf; e. implantatie: het in- of aanbrengen van een orgaan van een donor in of aan het lichaam van een ander met het oog op diens geneeskundige behandeling;
f. ziekenhuis: een krachtens “artikel 5 van de Wet toelating zorginstellingen“11 als ziekenhuis of verpleeginrichting toegelaten instelling of een afdeling daarvan; g. orgaancentrum: een instelling als bedoeld in artikel 2412.“13
2. Waarover gaat de wet niet? Er is geen sprake van sperma, ovaria, testes, bloed, embryo donatie.
3. Wat is een donor en de leeftijdsgrens voor een donor? Een donor is zoals in de definitie staat: “een persoon of stoffelijk overschot, door of ten aanzien van wie op grond van deze wet toestemming is verleend voor het bij hem of daaruit verwijderen van een orgaan.“ De leeftijdsgrens voor een donor bij leven is in principe 18 jaar, maar er zijn gevallen wanneer een donor ook jonger dan 12 jaar mag zijn. Een donor van twaalf jaar of ouder of jonger kan een regenererend orgaan afstaan, in geval dat het verwijderen geen blijvende gevolgen zal hebben voor zijn gezondheid. Een receptor van zo´n orgaan mag alleen een bloedverwant tot en met de tweede graad14 zijn. Tot het verwijderen van een orgaan bij een minderjarige moet er toestemming worden verleend door de “ouders van de donor die de ouderlijke macht uitoefenen of de voogd en de kinderrechter“15. Er bestaan ook gevallen dat een donor jonger dan 16 jaar is, maar in dit geval gaat het om een donatie na overlijden. De organen worden bij zo´n donor verwijderd tenzij de ouders of de voogd van de donor daartegen zijn. Indien de ouders of de voogd van de overleden donor onbereikbaar zijn, kan de verwijdering wel plaatsvinden.
4. Wat is een receptor? Een receptor is meestal een bloedverwant tot en met de tweede graad, volgens de wet. Een receptor kan natuurlijk ook een vreemde persoon zijn, die in geen relatie met de donor staat.
5. Toestemming tot het verwijderen van organen. Wie geeft toestemming in geval van hersendood of onbekwaamheid van de donor?
11
http://wetten.overheid.nl/BWBR0018906/geldigheidsdatum_20-08-2009#HoofdstukIII_Artikel5 (20-08-2009) De Nederlandse Wet op orgaandonatie, hoofdstuk 4. Orgaancentrum. Artikel 24 (“Het bemiddelen bij het verkrijgen, bij het typeren en bij het vervoeren van organen van donoren, alsmede het toewijzen van die organen aan een daarvoor geschikte ontvanger mag slechts geschieden door een orgaancentrum, dat daartoe een vergunning van Onze minister behoeft.“) 13 De Nederlandse Wet op orgaandonatie, hoofdstuk 1. Algemene bepalingen, Artikel 1 14 Een bloedverwant tot en met de tweede graag kunt zijn: ouders of kinderen van de donor (dit is de eerste graad) en grootouders, kleinkinderen of broers of zussen van de donor (dit is de tweede graag). Een overzichtelijke tabel over verwantschapgraden, zie: http://www.wazamar.org/genealogie-a-z/a-z/verwantschap-1.htm. 15 De Nederlandse Wet op orgaandonatie, artikel 5, eerste lid. 12
Indien een donor ouder dan 18 jaar is en in staat is tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake, geeft hij zelf de toestemming tot het verwijderen van organen bij leven. Een donor van 18 jaar en ouder die niet in staat is tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake, kan geen toestemming geven. In plaats van hem, doet zijn wettelijke vertegenwoordiger dat, of bij ontbreken van deze zijn echtgenoot, geregistreerde partner of andere levensgezel, of bij ontbreken van dezen geeft een ouder of meerderjarig kind van de donor toestemming. De laatste instantie die gemachtigd is toestemming te geven, is de rechtbank.16 In geval van een donor bij leven van 12 jaar en ouder of jonger geven de ouders die de ouderlijke macht uitoefenen of de voogd en de kinderrechter toestemming.
Als het om een donatie na overlijden gaat, wordt er toestemming gevraagd aan de met de donor samenlevende echtgenoot, geregistreerde partner of andere levensgezel, dan wel bij afwezigheid of onbereikbaarheid van deze aan de onmiddellijk bereikbare meerderjarige bloedverwanten tot en met de tweede graad. Als deze niet aanwezig of onbereikbaar zijn, vraagt men de onmiddellijk bereikbare meerderjarige aanverwanten tot en met de tweede graad om toestemming. Betreft het een minderjarige van twaalf jaar of ouder van wie geen wilsverklaring bekend is, dan kan de toestemming worden verleend door de ouders die de ouderlijke macht uitoefenen, of de voogd. Heeft de overleden donor zich laten registreren in het donorregister en heeft hij daar een bepaalde persoon aangegeven die de beslissing na zijn dood zou moeten nemen, wordt toestemming tot het verwijderen van organen aan deze persoon gevraagd.
6. De vorm van wilsverklaring. In Nederland wordt aan iedere ingezete een donorformulier toegezonden wanneer hij of zij de leeftijd van achttien jaar heeft bereikt. In een donorformulier kan deze persoon wel of geen toestemming verlenen tot het verwijderen van zijn organen na zijn overlijden. De persoon kan ook een ander persoon benoemen, die na het overlijden van de donor moet beslissen, of deze de toestemming tot het verwijderen van organen geeft of niet. Er is ook de mogelijkheid precies te bepalen welke organen kunnen worden verwijderd.
7. Het aantal artsen die de hersendood moeten vaststellen. De hersendood17 moet worden vastgesteld voordat een orgaan verwijderd wordt. De dood wordt vastgesteld volgens de laatste stand van de wetenschap geldende methoden en criteria voor het vastellen van de hersendood 16
Nederlandse Wet op orgaandonatie, artikel 4, tweede lid. “Onder hersendood wordt verstaan het volledig en onherstelbaar verlies van de functies van de hersenen, inclusief de hersenstam en het verlengde merg. Vaststelling van de hersendood vindt slechts plaats in geval van een dodelijk hersenletsel waarvan de oorzaak bekend is en dat niet behandelbaar is. Zij geschiedt eerst nadat aannemelijk is geworden dat andere oorzaken van bewusteloosheid en reactieloosheid niet aanwezig zijn.“ Bron: De Nederlandse Wet op orgaandonatie, artikel 14, tweede lid.
17
door een arts die niet betrokken is bij de verwijdering of implantatie van een orgaan. De wijze van het vaststellen van de hersendood wordt vastgelegd in een verklaring (hersendoodprotocol).
8. De documenten over de hersendood en toestemming tot het verwijderen van organen (wie moet ondertekenen en hoe lang worden deze bewaard?). Het document over de hersendood heet het hersendoodprotocol en wordt ondertekend door de arts die de hersendood vastgesteld heeft. De Nederlandse Wet op orgaandonatie zegt niets over hoe lang de hersendoodprotocollen moeten worden bewaard.
9. Financiële vergoeding voor het doneren? Een donor krijgt voor een donatie van een orgaan niet betaald. Alleen de kosten, die een rechtstreeks gevolg zijn van het verwijderen van een orgaan worden vergoed. Onder “de kosten“ worden gederfde inkomsten begrepen.
10. Orgaanhandel. Zoals in de aanhef tot de Wet op orgaandonatie letterlijk staat, is deze wet ontstaan: “ter bevordering van het aanbod en de rechtvaardige verdeling van geschikte organen en ter voorkoming van handel in organen bij wet regelen te stellen omtrent het ter beschikking stellen van organen ten behoeve van in het bijzonder de geneeskundige behandeling van anderen; (…)“18. In Nederland is de orgaanhandel wettelijk verboden dus.
2.2 Belgische Wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen
1. Definitie van de wet. De wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen van 13 juni 1986 (BS 14/02/1987 in voege 24/02/1987) werd gewijzigd door WET 25/02/2007 BS 13/04/2007.
Donor: Een persoon die van zijn lichaam organen, weefsels of cellen laat wegnemen, wordt een donor genoemd. Receptor: Een persoon voor wiens lichaam bovenvermelde organen, weefsels of cellen bedoeld zijn, wordt een receptor genoemd. Het kan ook voorkomen, dat een donor tegelijk een receptor is. Een persoon die als kandidaat receptor van een donor na zijn overlijden mag worden ingeschreven of erkend bij een Belgisch transplantatiecentrum moet aan één van de volgende bepalingen voldoen:
18
De aanhef van de Nederlandse Wet op orgaandonatie.
a) de Belgische nationaliteit hebben of in België gedomicilieerd zijn sinds tenminste zes maanden of b) de nationaliteit hebben van een staat die hetzelfde toewijzingsorganisme voor organen deelt of sinds tenminste 6 maanden in deze staat gedomicilieerd zijn of19 c) de nationaliteit hebben van een staat die hetzelfde toewijzingsorganisme voor organen deelt of d) sinds minstens 6 maanden in deze staat gedomicilieerd zijn.20 De identiteit van de donor en van de receptor moet volgens de wet onbekend blijven. Allebei zijn en blijven dus - evenals in de Nederlandse wet – anoniem.
2. Waarover gaat de wet niet? De Belgische wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen is niet van toepassing op het overbrengen van embryo´s, verder het wegnemen en transplanteren van testes en ovaria en ten slotte het gebruiken van eicellen en sperma.21 3. Wat is een donor en de leeftijdsgrens voor een donor? Een donor is een persoon die van zijn lichaam organen, weefsels of cellen laat wegnemen. In principe is een donor ouder of jonger dan 18 jaar, maar het kan gebeuren dat hij ook ouder of jonger dan 12 jaar kan zijn. Indien een donor bij leven ouder dan 18 jaar is en wel in staat tot een redelijke waardering van zijn belangen ter zake, geeft hij zelf toestemming. In het geval dat hij ouder dan 18 jaar is, maar niet in staat dit te doen geeft de wettelijke vertegenwoordiger van de donor, of een door de donor aangewezen vertegenwoordiger toestemming. Als er geen van deze ter beschikking staat, wordt toestemming gevraagd aan een vertegenwoordiger volgens Artikel 14, § 1, zie voetnoot nr. 9.22
19
De Belgische Wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen ,hoofdstuk 3. Wegneming na overlijden. Artitel 13ter. Bron: http://www.vlaamsartsensyndicaat.be/uploads/b652_organenwegnemen_en_transplanteren141950.pdf (20-08-2009) 20 De bepalingen onder letters c) en d) komen van de “Wet tot wijziging van de wet van 13 juni 1986 betreffende het wegnemen en transplanteren van organen“ van 25 februari 2007, artikel 8. Bron: http://www.ejustice.just.fgov.be/wet/wet.htm. (20-08-2009) 21 De Belgische Wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen, hoofdstuk 1. Algemene bepalingen, artikel 1, § 1. 22 http://www.ejustice.just.fgov.be/loi/wet.htm. (citaat van de wet: “Art. 14. § 1. Bij een meerderjarige patiënt die niet valt onder één van de in artikel 13 bedoelde statuten, worden de rechten zoals vastgesteld in deze wet uitgeoefend door een persoon die door de patiënt voorafgaandelijk is aangewezen om in zijn plaats op te treden, indien en zolang als de patiënt niet in staat is deze rechten zelf uit te oefenen. De aanwijzing van de in het eerste lid bedoelde persoon, verder " de door de patiënt benoemde vertegenwoordiger " genoemd, geschiedt bij een gedagtekend en door de patiënt en deze persoon ondertekend bijzonder schriftelijk mandaat waaruit de toestemming van laatstgenoemde blijkt. Dit mandaat kan door de patiënt of door de door hem benoemde vertegenwoordiger via een gedagtekend en ondertekend geschrift worden herroepen. § 2. Heeft de patiënt geen vertegenwoordiger benoemd of treedt de door de patiënt benoemde vertegenwoordiger niet op dan worden de rechten zoals vastgesteld in deze wet uitgeoefend door de samenwonende echtgenoot, de wettelijk samenwonende partner of feitelijk samenwonende partner. Indien deze persoon dat niet wenst te doen of ontbreekt, worden de rechten in dalende volgorde uitgeoefend door een meerderjarig kind, een ouder, een meerderjarige broer of zus van de patiënt. Indien ook een dergelijke persoon dat niet wenst te doen of ontbreekt, behartigt de betrokken beroepsbeoefenaar, in voorkomend geval in multidisciplinair overleg, de belangen van de patiënt. Dit is eveneens het geval bij conflict tussen twee of meer van de in deze paragraaf genoemde personen.“)
De voorafgaande toestemming wordt gevraagd bij donors van twaalf jaar en ouder; donors jonger dan 12 jaar moeten vooraf de mogelijkheid krijgen hun mening te uiten; bij een gehuwde donor is er ook toestemming van de met hem samenlevende echtgenoot nodig; in geval dat de donor wegens zijn geestestoestand niet in staat is zijn wil uit te drukken, is er de instemming van zijn ouders of zijn voogd nodig. In de Belgische wet staat ook een uitzondering, met name: Indien de wegneming van organen, weefsels of cellen van een levende donor ernstige gevolgen kan hebben voor de donor of indien het gaat om het wegnemen van organen, weefsels of cellen die niet regenereren, kan de wegneming alleen plaatsvinden als de receptor in levensgevaar verkeert en de transplantatie van een orgaan van een overledene geen bevredigend resultaat lijkt te kunnen hebben. In dit geval van donatie van organen, weefsels of cellen moet er ook toestemming gevraagd worden van een ander persoon dan alleen maar van de donor zelf, namelijk of van de met hem samenlevende echtgenoot (als de donor gehuwd is), of van de personen of persoon “van wie, overeenkomstig de bepalingen van het Burgerlijk Wetboek, de toestemming tot het huwelijk van een minderjarige is vereist“23, indien een donor de leeftijd van 21 jaar nog niet heeft bereikt.
4. Wat is een receptor? Zie het bovengenoemde nummer “1. Definitie van de wet“ van de hoofdstuk “De Wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen“ onder “Receptor“.
5. Toestemming tot het verwijderen van organen. Wie geeft toestemming in geval van hersendood of onbekwaamheid van de donor? De toestemming tot het wegnemen van organen, weefsels of cellen bij een levendene donor moet vrij en bewust worden gegeven. Deze is dan te allen tijde herroepbaar. De toestemming moet volgens de Belgische wet schriftelijk zijn, moet gedagtekend en ondertekend zijn door een donor of de personen die toestemming kunnen geven en door een meerderjarige getuige. In de wet staat ook dat van elke wegneming op een levende persoon er een pluridisciplinair overleg moet zijn waarvan de wegneming het onderwerp deel uitmaakt. Donatie na overlijden heeft te maken met de term “het verzet“ dat moet worden uitgedrukt zolang de donor in leven is. Een donor ouder dan 18 jaar kan zelf verzet uiten. Een donor jonger dan 18 jaar kan het verzet zelf uitdrukken, of, zolang hij in leven is, drukt een van de ouders die het gezag over de minderjarige uitoefent of zijn voogd of zijn nabestaanden die met hem samenleven het verzet uit. Als het gaat om een donor jonger dan 18 jaar die niet in staat is zijn wil te uiten, drukken de ouders die het gezag over de minderjarige uitoefenen het verzet uit of een voogd van deze persoon, of zijn nabestaanden die met hem samenleven. In geval van een persoon van onbepaalde leeftijd die niet in staat is zijn wil te uiten, wordt het verzet uitgedrukt door een 23
Citaat van de Wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen, Hoofdstuk 2. Wegneming bij levenden, Artikel 6. § 2. 2°.
wettelijke vertegenwoordiger, door een voorlopige bewindvoerder of door een naaste verwant van deze persoon.
6. De vorm van wilsverklaring. De Belgische wet regelt de wijze waarop het verzet tegen het wegnemen van organen, weefsels en cellen moet worden uitgedrukt door de donor of de andere personen die in aanmerking komen in het geval dat de donor niet in staat is het verzet zelf te uiten. Het verzet kan worden opgenomen via de diensten van het Rijksregister. De personen die mogen verzet uitdrukken in plaats van de donor (ouders, voogd, wettelijke vertegenwoordiger, voorlopige bewindvoerder, zijn naaste verwante) kunnen het verzet tegen of de instemming met wegneming via het Nationaal Register uiten. Dit verzet tegen of deze instemming met wegneming vervallen op de dag dat de donor meerderjarig wordt. Daarna kan de donor zelf een keuze maken en zijn wil uiten. Als hij/zij dat niet doet – geen verzet uit – dan wordt hij/zij beschouwd als een donor.
7. Het aantal artsen die de hersendood moeten vaststellen. In België zijn er drie artsen nodig om het overlijden van de donor vast te stellen. Geen van deze artsen mag betrokken zijn bij de organen, weefsels of cellen van de donor, hij mag dus geen arts van de receptor zijn of de transplantatie verrichten.
8. De documenten over de hersendood en toestemming tot het verwijderen van organen (wie moet ondertekenen en hoe lang worden deze bewaard?). De artsen zijn verplicht een proces-verbaal van het overlijden te maken. In het proces-verbaal moet de datum staan, handtekeningen van alle drie de artsen en de wijze waarop het overlijden werd vastgestelld. Deze akte wordt dan tien jaar bewaard.
9. Financiële vergoeding voor het doneren? Voor de donatie van organen, weefsels of cellen wordt in België niet betaald. Net zoals in Nederland bestaat er wel een vergoeding die via de Belgische overheid of de instellingen van de maatschappelijke zekerheid aan de donor wordt toegekend. Deze vergoeding is bedoeld voor het dekken van de onkosten (de inkomstenderving) die het rechtstreeks gevolg zijn van het doneren van organen.
10. Orgaanhandel.
In de Belgische wet treffen we in artikel 4 het volgende aan: “ Afstand (van organen, (...)) mag niet met een oogmerk van winst geschieden, ongeacht de partijen tussen welke hij plaatsheeft.“24
2.3 “Gesetz über die Spende, Entnahme und Übertragung von Organen (Transplantationsgesetz - TPG)“ – de transplantatiewet25 1. Definitie van de wet. De Duitse transplantatiewet is op 1 december 1997 ingegaan, de laatste wijziging is van 17-07-2009. Deze wet betreft de donatie en het verwijderen van menselijke organen, orgaandelen of weefsels, inzake het transplanteren in het lichaam van een ander mens. Deze wet geldt verder als het verbod van de handel in menselijke organen.
2. Waarover gaat de wet niet? De Duitse transplantatiewet gaat niet over bloed, bloedbestanddelen en weefsels.
3. Wat is een donor en de leeftijdsgrens voor een donor? In Duitsland zorgen de „Krankenkassen“ (ziekenfonds) en de private „Krankenversicherungsunternehmen“ (ondernemingen in het verzekeren van ziekenkosten) ervoor dat elke verzekerde een “Erklärung zur Organspende“ (verklaring over orgaandonatie) krijgt, waarin ze vanaf de dag van hun zestiende jaar kunnen hun toestemming of hun verzet tegen het verwijderen van organen na hun dood geven. De verzekerden kunnen de beslissing aan een bepaalde persoon overlaten. De toestemming of het overlaten van de beslissing aan een bepaalde persoon kunnen de donors vanaf hun zestiende jaar geven, het verzet tegen het verwijderen van organen kunnen de donors al vanaf hun veertiende levensjaar uiten. Een verwijdering van organen bij een levende donor kan pas gebeuren als zowel de donor als de receptor van een orgaan hebben toegezegd, aan de nazorg in een ziekenhuis deel te nemen. Een andere bepaling zegt dat er toestemming moet worden gekregen van de commissie. Deze commissie moet onderzoeken of de donatie vrijwillig is en of het orgaan geen deel uitmaakt van de verboden orgaanhandel. In de commissie moet een arts aanwezig zijn die niet betrokken is bij de besproken organen, verder een persoon met een beroepsbekwaamheid tot het ambt van rechter (“Richteramt“) en een persoon die in de psychologie is gespecialiseerd.
4. Wat is een receptor?
24 25
Citaat van de Wet betreffende het wegnemen en transplanteren van organen, artikel 4, § 1. Bron: http://bundesrecht.juris.de/tpg/BJNR263100997.html (15-11-2009).
Het verwijderen van organen die niet kunnen regenereren is toegelaten alleen als het voor een bloedverwant tot en met de tweede graad, voor een echtgenoot, een verloofde of voor een andere persoon, die in een openbaar bekende persoonlijke relatie met de donor staat, bestemd is.
5. Toestemming tot het verwijderen van organen. Wie geeft toestemming in geval van hersendood of onbekwaamheid van de donor? In het geval dat een arts die de wegneming van organen zal verrichten en geen verklaring van toestemming of verzet ter beschikking heeft, moet hij de naaste verwante van de donor vragen, of deze kennis daarover heeft. In het geval van niet, is de arts verplicht de naaste verwante te informeren over de mogelijkheid van de orgaandonatie van de overledene. De naaste verwante wordt daarna door de arts om een verklaring van toestemming of verzet gevraagd. De arts is verplicht de naaste verwante aan het welzijn van de orgaanreceptor te laten denken. De naaste verwante kan met de arts een bepaalde termijn afspreken waarin hij zijn beslissing kan herroepen.26 Onder de naaste verwante (in de Duitse wet letterlijk: „der nächste Angehörige“) worden in de Duitse wet de volgende personen bedoeld: 1. echtgenoot of een geregistreerde levenspartner, 2. meerderjarig kind, 3. ouders, of een van de ouders (als de donor minderjarig was en de zorg voor hem alleen een van de ouders uitoefende), of de voogd of een persoon die de zorg voor de donor droeg, 4. meerderjarige zus of broer, 5. grootouders. De naaste verwante wordt alleen dan om een verklaring van toestemming of verzet gevraagd, indien ze in de laatste twee jaar voor de dood van de donor in een persoonlijk contact met de donor was geweest. Zijn er meerdere naaste verwanten, dan is het voldoende als een van deze toestemming geeft. Als een van de naaste verwanten ertegen is (een verzet uit), dan geldt deze verklaring. In het geval dat er geen naaste verwanten beschikbaar zijn, mag de arts een meerderjarige persoon vragen, om deze beslissing te nemen. Deze persoon moest in een persoonlijke relatie met de donor klaarblijkelijk zijn geweest. Als de donor een bepaald persoon in een schriftelijke verklaring heeft benoemd, dan is deze persoon verplicht om de beslissing te nemen. De arts draagt de plicht om alle handelingen schriftelijk te noteren, die hij met de naaste verwanten of de bepaalde persoon heeft gevoerd.
26
Volgens de Duitse transplantatiewet, § 4, eerste lid.
6. De vorm van wilsverklaring. In Duitsland bestaat er geen donorformulier, er is wel een “verklaring over orgaandonatie“, zoals gezegd onder punt “3. Wie is een donor en de leeftijdsgrens voor een donor?“.
7. Het aantal artsen die de hersendood moeten vaststellen. De dood of de hersendood wordt door twee daartoe bevoegde artsen vastgesteld, die de donor onafhankelijk van elkaar hebben onderzocht. In het geval dat er een onherroepelijk hartstilstand en bloedsomloop is ingetreden en het langer duurt dan drie uur, dan is één arts voldoende om de dood vast te stellen.
8. De documenten over de hersendood en toestemming tot het verwijderen van organen (wie moet ondertekenen en hoe lang worden deze bewaard?). De artsen dragen de plicht alle gegevens in een protocol op te nemen, de tijd van de onderzoeken op te nemen en het protocol te ondertekenen. De donor moet over de mogelijke gevolgen van de donatie door een arts worden geïnformeerd. De voorlichting moet in aanwezigheid van een andere arts plaatsvinden, die niet bij de organen betrokken mag zijn. Over de voorlichting van de donor wordt een schriftelijk protocol gemaakt, ondertekend door de donor, de arts en de andere arts. De verleende toestemming kan altijd schriftelijk of mondeling worden herroepen.
9. Financiële vergoeding voor het doneren? De Duitse transplantatiewet gaat niet over een vergoeding voor de donor. Een donor in Duitsland krijgt dus geen vergoeding van zijn salaris voor de tijd, dat hij in het ziekenhuis ligt vanwege de donatie van een orgaan.
10. Orgaanhandel. De Duitse transplantatiewet verbiedt de handel in organen, die voor een geneeskundig doel zijn bestemd. Het is verboden zulke organen in het lichaam van een persoon in te planten of in eigen lichaam te laten inplanten. De overtreding van dit verbod of een verzoek daartoe wordt bestraft door middel van een gevangenisstraf of een geldboete.
2.4 De Tsjechische Transplantatiewet, nr. 285/2002 Wetboek.27 1. Definitie van de wet. De Tsjechische transplantatiewet regelt de maatregelen voor het doneren, verwijderen en transplanteren van weefsels en organen van menselijke afkomst, die worden verricht uitsluitend ter verschaffing van medische zorg. Deze wet is van kracht geworden op 1 september 2002.28
- orgaan: een zelfstandig en levensvatbaar deel van het menselijk lichaam, dat is gevormd door een structuur van verschillende weefsels, een orgaan behoudt zijn structuur, beschikt over bloedvatverzorging en voldoet aan fysiologische functies met een groot aandeel van autonomie; - weefsels en cellen: zijn bouwonderdelen van het menselijk lichaam inclusief de overblijfselen na chirurgische operaties; hematogene cellen van beenmerg, van perifeer- en navelsbloed, met uitzondering van organen, bloed en bloedbestanddelen, geslachtscellen, embryonaal- en foetaalweefsels en organen, haren, nagels, placenta en afvalsproducten van lichaamsmetabolisme; - een mogelijke donor: een terminale patiënt bij wie de mogelijkheid van het verwijderen van een weefsel of een orgaan aangenomen is, of een lichaam van een overleden persoon, bij wie de dood kan worden vastgesteld en bij wie de mogelijkheid is vastgesteld van het verwijderen van een weefsel of een orgaan; - een donor: een persoon of een lichaam van een overleden persoon, bij wie het verwijderen van een weefsel of een orgaan ter transplantatie wordt verricht; - dood: een definitief verlies van de functie van de hele hersenen, inclusief de hersenstam; - receptor: een persoon die geregistreerd staat in het Nationaal register van de personen wachtend op een orgaantransplantatie; - een receptor: een persoon bij wie in het lichaam een weefsel of orgaan van menselijke oorsprong wordt geïmplanteerd; - het verwijderen: alle ingrepen die nodig zijn voor het verwijderen van menselijke weefsels of organen die bedoeld zijn ter transplantatie, inclusief de onderzoeken ter beoordeling van de gezondheidsgeschikheid van de donor en zijn voorbereiding voor het verwijderen; - het doneren: het verwijderen van een orgaan van een levende donor inclusief de gezondheidszorg voor een donor ter herstel na een verricht verwijderen;
27
Bron: http://portal.gov.cz/wps/portal/_s.155/701/.cmd/ad/.c/313/.ce/10821/.p/8411/_s.155/701?PC_8411_number1=285/2002&PC_8411_l= 285/2002&PC_8411_ps=10#10821. (15-11-2009) 28 De Tsjechische transplantatiewet, volgens § 1 en § 39. (15-11-2009)
- een transplantatie: een proces bedoeld voor het behoud van een verwijderd weefsel of orgaan in een constante kwaliteit voor implantatie en de implantatie van weefsel of orgaan bij een receptor, inclusief alle procedures van voorbereiding, preparatie en behoud van weefsels en organen.
2. Waarover gaat de wet niet? Er wordt niet gezegd wat de wet niet regelt, maar er staat niets over het doneren van sperma, ovaria, testes, embryo´s.
3. Wat is een donor en de leeftijdsgrens voor een donor? Een donor is een persoon of een lichaam van een overleden persoon, bij wie het verwijderen van een weefsel of een orgaan ter transplantatie wordt verricht. In principe is een donor 18 jaar en ouder. Dan kan hij zelf de toestemming geven of verzet uiten in verband met de orgaandonatie. De wet maakt het ook mogelijk dat een donor jonger dan 18 jaar is, maar dan moet het verzet worden geuit door de ouders van de donor of zijn wettelijke vertegenwoordigers.
4. Wat is een receptor? Een receptor van een weefsel of een orgaan is een naaste verwante29 van de donor (indien de donor een vrijwillige, geïnformeerde en concrete toestemming ten opzichte van deze persoon heeft gegeven); indien het niet een naast verwante van de donor is, gelden de volgende bepalingen: a) de donor heeft zijn wil geuit, zijn orgaan specifiek bij deze persoon te laten implanteren; de uiting van de wil van de donor moet een schriftelijke vorm hebben en het moet een door een notaris geverifieerde handtekening bevatten; b) er is ook toestemming van de ethische commissie nodig van deze donatie.
5. Toestemming tot het verwijderen van organen. Wie geeft toestemming in geval van hensendood of onbekwaamheid van de donor? In geval dat een donor minderjarig is (jonger dan 18 jaar), of niet in staat is zijn wil te uiten of als hij zijn rechtsbekwaamheid (geschiktheid tot wettelijke daden) kwijt is, dan kan het verwijderen plaatsvinden indien: a) er geen andere geschikte donor ter beschikking staat, die wel in staat is een nadrukkelijk en concrete toestemming te geven; b) de receptor broer of zus is van de donor; 29
Een naast verwante wordt in deze wet bedoeld als: een persoon in de directe rij: broer of zus, echtgenoot, geregistreerd partner. Bron: http://portal.gov.cz/wps/portal/_s.155/701/.cmd/ad/.c/313/.ce/10821/.p/8411/_s.155/701?PC_8411_p=116&PC_8411_name=ob%C4 %8Dansk%C3%BD%20z%C3%A1kon%C3%ADk&PC_8411_l=40/1964&PC_8411_ps=10#10821. (15-11-2009)
c) het doneren een mogelijkheid is om het leven van de receptor te redden; d) de wettelijke vertegenwoordiger van de donor toestemming heeft gegeven; e) de ethische commissie toestemming heeft gegeven; f) de donor geen verzet tegen het verwijderen uit. De punten b) en c) gelden niet in geval, als het gaat om het verwijderen van cellen wanneer er alleen maar een minimaal risico voor de gezondheid en het leven van de donor bestaat.30 De ethische commissie is een onafhankelijke commissie, die wel of geen toestemming geeft in het geval dat de receptor geen naast verwante is van de donor, of als het gaat om het verwijderen van een weefsel dat kan regenereren bij minderjarigen, of bij personen zonder wettelijke geschiktheid, of bij personen die niet in staat zijn toestemming te geven. Deze commissie mag een constante commissie zijn of alleen bij afzonderlijke gevallen worden samengesteld. De commissie bestaat ten minste uit vijf leden; er zijn artsen, een klinisch psycholoog en een jurist. Ten minste tweederde van de leden mogen niet bij een ziekenhuis werkzaam zijn. De leden mogen geen belang bij de weefsels of organen hebben, waarover de commissie een beslissing moet nemen. Bij het beoordelen van het wel of niet geven van toestemming moet altijd anonimiteit tussen de donor en de receptor worden behouden. De leden moeten zich aan de zwijgplicht houden. Bij staking van stemmen is de stem van de voorzitter van belang. De beslissing over het wel of niet geven van toestemming moet een schriftelijke vorm hebben en alle documentatie moet ten minste tien jaar worden bewaard. Het verwijderen van een weefsel of orgaan van het lichaam bij een overleden persoon kan worden verricht indien de donor (of een wettelijke vertegenwoordiger van een minderjarig persoon of een persoon, die niet in staat is zijn wil te uiten) tijdens zijn leven geen verzet tegen het verwijderen heeft geuit. Indien er niet wordt bewezen, dat de donor verzet heeft geuit, geldt dat hij met het verwijderen akkoord gaat. Als een bewijsbaar verzet geldt: a) als de overledene is geregistreerd in het “Nationaal register van de personen die niet akkoord gaan met het verwijderen van weefsels en organen na het overlijden“; of b) als de overledene in leven is in een ziekenhuis en verklaart dat hij met het verwijderen niet akkoord gaat, moet dit worden verklaard in de aanwezigheid van een arts en een getuige; c) als de wettelijke vertegenwoordiger van een minderjarig persoon of de wettelijke vertegenwoordiger van de persoon, die niet in staat is zijn wil te uiten in een ziekenhuis voor een arts en een getuige verklaart, dat hij met het verwijderen niet akkoord gaat; deze verklaring van de vertegenwoordiger kan plaatsvinden of bij het leven van de minderjarige persoon/de persoon die niet in staat is zijn wil te uiten, of na het overlijden van deze persoon. 30
De Tsjechische transplantatiewet, volgens § 4.
Het verzet tegen de wegneming wordt ter plekke verklaard in een notitie, die onderdeel is van de gezondheidsdocumentatie van de patiënt. Deze verklaring wordt ondertekend door de patiënt, de arts en de getuige (in geval de patiënt niet in staat is de handtekening zelf te zetten, wordt de verklaring ondertekend door nog een andere getuige). In geval dat een persoon die minderjarig is of niet in staat is zijn wil te uiten, wordt de verklaring van de wettelijke vertegenwoordiger door deze persoon ondertekend. In de verklaring wordt de datum en de tijd van het plaatsvinden van het uiten van het verzet genoteerd. Een exemplaar van deze verklaring wordt binnen 3 dagen aan het “Nationaal register van de personen die niet akkoord gaan met het verwijderen van weefsels en organen na het overlijden“ gezonden.31
6. De vorm van wilsverklaring. Elke inwoner van de Tsjechische Republiek kan zich laten registreren in het “Nationaal register van de personen die niet akkoord gaan met het verwijderen van weefsels en organen na het overlijden“ (dat gebeurt door een verklaring bij een arts of in een ziekenhuis).
7. Het aantal artsen die de hersendood moeten vaststellen. De dood van een patiënt moet tenminste door twee artsen worden vastgesteld, die over een daarvoor benodigde vakbekwaamheid beschikken. Beide artsen moeten de patiënt onafhankelijk van elkaar onderzoeken. De dood wordt in een “protocol over het vaststellen van dood“ ingeschreven en dat gebeurt binnen 2 uren na het vaststellen van de dood. De dood wordt vastgesteld bij: a) de onherroepelijke stilstand van de bloedsomloop, b) het onherroepelijke verlies van de functie van de gehele hersenen, inclusief de hersenstam in de gevallen, wanneer de ademfunctie of de bloedsomloop kunstmatig zijn behouden.
8. De documenten over de hersendood en toestemming tot het verwijderen van organen (wie moet ondertekenen en hoe lang worden deze bewaard?). In geval van het vaststellen van de dood door verklaring van de onherroepelijke stilstand van de bloedsomloop mag het verwijderen ook worden verricht voor het aflopen van 2 uren vanaf het vaststellen van dood, indien de tijd van de dood bekend is en de dood in een ziekenhuis werd vastgesteld. Of indien de dood werd vastgesteld op grond van het beëindigen van een mislukte reanimatie, die ten minste 30 minuten heeft geduurd.32 Alle documentatie in verband met de donatie moet ten minste tien jaar worden bewaard.
31 32
De Tsjechische transplantatiewet, volgens § 16. De Tsjechische Transplantatiewet, volgens § 10, derde lid.
9. Financiele vergoeding voor het doneren? In de Tsjechische wet staat er geen vergoeding aangegeven.
10. Orgaanhandel. Het menselijk lichaam en onderdelen daarvan mogen geen bron zijn van financieel nut of andere voordelen. Een donor mag tegenover een receptor geen enkel recht doen gelden. De handel in organen en weefsels, die werden verwijderd ten behoeve van een transplantatie, is verboden. De advertering en reclame voor aanbod of vraag van organen is verboden.
2.5 Overzicht van de meest belangrijke punten van het bovengenoemde overzicht:
De laagste leeftijdsgrens voor een donor
Nederland
België
12 en in specifieke gevallen mag ook jonger zijn
12 en in specifieke gevallen mag ook jonger zijn dan 12 Een Belg of een inwoner die tenminste 6 maanden gedomicilieerd is in een land dat hetzelfde toewijzinsorganisme heeft als België
Nadere bepaling van een receptor?
X Ouder, voogd, Ouder, Wie geeft (kinderrechter), wettelijke samenlevende toestemming vertegenwoordiger, echtgenoot, bij donatie bij echtgenoot, geregistreerde wettelijke leven van de partner of andere vertegenwoordiger, donor? levensgezel, meerderjarig voogd. kind of rechtbbank. Echtgenoot, geregistreerde partner of andere Wie geeft levensgezel, meerderjarige Ouders, toestemming bloedverwanten tot en met samenlevenden bij donatie na de tweede graad, nabestaanden, overlijden meerderjarige voogd, wettelijke van de aanverwanten tot en met vertegenwoordiger. donor? de tweede graad, in geval van kind-donor ouders of voogd.
De vorm van wilsverklaring Aantal artsen die hersendood vaststellen Financiële vergoeding Verbod van orgaanhandel
Duitsland
Tsjechië
ouder dan 16
18 en in specifieke gevallen mag ook jonger zijn
x
x
Ouders, wettelijke vertegenwoordiger x Echtgenoot of een geregistreerde levenspartner, meerderjarig kind, ouders, voogd, meerderjarig Wettelijke zus of broer, vertegenwoordiger grootouders. Verklaring over orgaandonatie Toestemmingsgeen-bezwaarsysteem systeem
Donorformulier Toestemmingssysteem
geen-bezwaarsysteem
1
3
2
2
ja
ja
nee
nee
verboden
verboden
verboden
verboden
2.6 Vergelijking van de meest belangrijke punten van het bovengenoemde overzicht: In de tabel kunnen we zien, dat het enige land dat een bepaling voor een receptor in de wet heeft, de Belgische wet op orgaandonatie is. De receptor is namelijk “een Belg of een inwoner die tenminste 6 maanden gedomicilieerd is in een land dat hetzelfde toewijzingsorganisme heeft als België“. Andere landen hebben geen nadere bepaling wat dit betreft. In de wet vinden we deze bepaling van alle vier de landen alleen maar in België. Een reden daarvoor kunnen de nationale gevoelens van België zijn, die onder een sterke invloed van Frankrijk stonden en misschien daarom draagt België in haar mentaliteit een besef van eigen nationaliteit in zich. Een ander reden waarom er een nadere specificatie van een orgaanreceptor in België bestaat, zijn misschien de lage wachtlijsten op een orgaan. België staat in Midden-Europa bekend voor een hoge score in het aantal transplantaties33. Dat is heel aantrekkelijk voor de patiënten, die een orgaan nodig hebben, en daarom willen ze dit orgaan krijgen. Om deze organen voor eigen burgers te behouden, bestaat er hoogstwaarschijnlijk de nadere bepaling van een receptor. In de Duitse wet vinden we geen bepaling over een persoon, die toestemming voor het wegnemen van de organen bij een levende donor verlenen kan. In alle anderen landen wordt een breed scala aan personen genoemd. Dit komt misschien doordat er bij leven van de donor van zijn eigen beslissing uitgegaan wordt, als men dat weet. Zo niet, dan geldt de volgorde van de nabestaanden, die voor het toestemmen voor donatie na overlijden zijn bedoeld. In de tabel kunnen we zien, dat in de verschillende landen de minimumleeftijd voor een donor verschillend is. In Nederland is dat een grens van 12 jaar en jonger, in België ook. Maar in Duitsland is dat al 16 jaar en in Tsjechië is deze grens het hoogst van allemaal, namelijk 18 jaar. Hoe komt dat? Wat de situatie in Tsjechië betreft, kunnen we zeggen, dat men zich aan de wet houdt. Misschien is de reden ook in de geschiedenis van het land te vinden. Tsjechië stond een groot deel van haar verleden onder iemands hegemonie. De mensen waren dus stil en konden geen eigen mening uiten als dat niet echt noodzakelijk was. Ik denk dus, dat ook de grens van 18 jaar een resultaat daarvan is, dat de kinderen zo lang mogelijk onder de macht van de ouders en onder de macht van de wet blijven. Pas na 18 jaar kunnen ze eigen beslissingen nemen. Wat de situatie in Nederland aangaat, is Nederland altijd liberaal geweest. Iedereen heeft dus ruimte genoeg om eigen meningen te uiten en ze worden daarna ook gerespecteerd. Misschien is dit de reden, waarom de grens in Nederland zo laag staat.
33
Volgens artiekelen uit kranten, zoals: http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:bnZOO0Meka0J:www.elsevier.nl/web/10194297/Artikel/Ontbreken-aanpakKlink-lokt-donortoerisme-uit.htm+Ontbreken+aanpak+Klink+lokt+donortoerisme+uit&hl=cs&gl=cz&strip=0, http://www.depers.nl/binnenland/213060/Nederlander-naar-Belgie-om-orgaan.html en http://www.depers.nl/binnenland/282876/Belgische-organen-naar-Nederland.html (01-05-1020)
Een ander interessant punt is de manier hoe de wil van een mogelijke donor geuit wordt - met name het geenbezwaar-systeem, dat in België en Tsjechië geldt. In deze twee landen kan de reden ervoor de rol van de Tweede Wereldoorlog zijn, toen er een tekort aan alles was en de mensen moesten met weinig bronnen goed omgaan. In Tsjechië kan een grote rol ook de tijd onder de communisten spelen, toen men niet te veel mocht hebben. Een andere oorsprong van het feit, dat men zijn lichaam automatisch als donorlichaam ter beschikking stelt, stamt misschien uit de tijd van het socialisme, toen alles van iedereen was. Maar deze redenen zijn niet zo relevant, ik denk gewoon, dat er zo´n sterke behoefte aan donororganen bestaat, dat de arsten en de wet met zo een veronderstelling rekening moeten houden, om zoveel mogelijk patiënten, die op de wachtlijsten staan, te kunnen helpen. Wat het donorformulier betreft, is de eerste duidelijke reden de "praat-traditie" van Nederland. De mensen zijn gewend aan het recht zich te kunnen uiten over alle mogelijke problemen en thema´s, dus het ligt voor de hand, dat er ook in het geval van de kwestie over orgaandonatie de mogelijkheid bestaat, om de eigen mening te uiten. Daarom bestaat dit formulier met verschillende mogelijkheden van donatie (voor nadere informatie zie de bijlage "Donorformulier" aan het eind van deze scriptie). In Duitsland bestaat er ook een verklaring over orgaandonatie en hier vinden we ook zo´n uitgebreide aanbieding van mogelijkheden van donatie als in de Nederlandse versie. In Tsjechië bestaat er een register van de personen, die met het afstaan van organen na hun dood niet akkoord gaan, waar ze naast het “niet akkoord gaan“ ook bepaalde organen kunnen aangeven welke ze niet willen afstaan. Dus er bestaat een mogelijkheid, om - via deze verklaring over de weigering van donatie - wel sommige organen ter beschikking te stellen. Het aantal artsen die de hersendood van de patiënt vaststellen verschilt ook bijna in alle landen. In Tsjechië en in Duitsland zijn dat twee artsen. Dit komt misschien door de zegswijze "Des te meer hoofden des te meer weten". Wat een beetje onverwacht voor mezelf was, is dat in Duitsland slechts twee artsen de dood moeten vaststellen, ondanks de behoefte van de Duitse natie aan ordelijkheid en nauwkeurigheid. Het is vooral uit de tijden van Hitler bekend, dat de Duitse ambtenaren altijd een nauwkeurige en alles omvattende administratie hadden gevoerd. In Nederland is voor deze taak alleen maar een arts nodig. Het is heel interessant, omdat men zich altijd kan vergissen en als er alleen maar een arts is, om de dood vast te stellen, is het behoorlijk weinig. Maar misschien komt dit door het Nederlandse gevoel van zelfverantwoordelijkheid. In Nederland verwacht men van de artsen dat ze hun werk goed doen. In België zijn er drie dokters, die voor het vaststellen van de dood nodig zijn. Het is het hoogste aantal van allemaal in een land waar het succes van de orgaandonatie als het grootst bekend staat. Misschien komt dat juist door deze reden, dat om de eisen van de kwaliteit van de donatie te vervullen, er ook een hoge kwaliteit in het "zekerweten" van de hersendood van een donor bestaat. Twee landen – Nederland en België – zijn voorstanders van een financiële vergoeding voor orgaandonatie. De andere landen, Duitsland en Tsjechië, bieden de patiënten zoiets niet aan. Vergoeding voor het afstaan van
organen bij leven krijgt men in Nederland en België. Een reden daarvoor is het hoge levensniveau van deze landen. Bijvoorbeeld in Nederland krijgen de mensen hoge bijdragen voor het wonen, bij de studie, ezv. De mensen zijn daar gewend bijdragen van de staat te genieten. Dat kan misschien ook de oorsprong van deze vergoeding zijn. Als een mens door het doneren een bepaalde tijd niet kan werken, dan heeft hij wel recht op een bedrag om zijn vorige levensniveau te kunnen behouden. Hij mag door de donatie niet benadeeld worden. In Tsjechië is het een eigen keus, of je wel of niet een orgaan gaat doneren. Het is je eigen beslissing en zo moet je ook de gevolgen daarvan dragen. Er is ook niet zo veel geld over (de staatschuld is zo hoog dat er ook geen rede daarover mag zijn, om aan de mensen zo maar extra geld te geven). In Tsjechië is er geen sprake van een vergoeding voor een levende donor, omdat er niet zo´n hoog levensniveau is, zoals in Nederland. In Duitsland is de situatie misschien wel vergelijkbaar, wat het geld aangaat, omdat in deze kwestie ook het levensniveau in de toenmalige "Oostelijke" landen een grote rol speelt. Aan de andere kant is de medische zorg bijna helemaal gratis en dat is een sterk voordeel van de sociale landen, en voor de mensen kan deze reden genoeg zijn om zich tevreden te stellen, met de „geen vergoeding van de overige kosten“. Bij een samenvattende blik op de bovenstaande tabel zien we, dat de mogelijke redenen, waarom de gegevens zo zijn, de geschiedenis en de mentaliteit van de verschillende landen zijn. Wat in een land vanzelfsprekend is, is in een ander land helemaal niet zo. Zo is het bijvoorbeeld in het geval van de vergoeding van de donatie in Nederland en België versus Tsjechië en Duitsland. Het is wel waar, dat de medische zorg bijv. in Tsjechië gratis is en dat is niet het geval in veel andere Europese landen. In vergelijking met bijvoorbeeld Italië, waar de mensen een groot deel van de gezondheidszorg bij een arts of in een ziekenhuis moeten betalen, is de situatie bij ons veel beter. Wat in de Tsjechische republiek als “standaard“ zorg gezien wordt, geldt in Italië al voor de zorg van de hoogste kwaliteit en is dus niet meer gratis34. Maar toch bestaan er grenzen en dat is te zien in het geval van deze financiële vergoedingen voor de donors. Het laatste, wat we in bovenstaande tabel kunnen zien, is het verbod op orgaanhandel. Al de bovengenoemde landen verbieden de handel in organen. Ook kan de discussie over het legaliseren van deze soort handel wel interessant zijn. Over de redenen voor en tegen dit verbod schrijf ik onder andere in het hoofdstuk “Orgaanhandel“.
34
Voor illustratie: de operatie van de spataders is in Tsjechië betaalt uit de verzekering van de patiënt en het wordt betaal door de patiënt slechts in het geval, dat de operatie met behulp van de laser is uitgevoerd. Maar in Italië moet men deze operatie betalen ook is ze niet met de laser, maar op de gewone manier uitgevoerd.
3. De Europese Unie 3.1 Actieplan inzake orgaandonatie en -transplantatie (2009-2015)35 Het actieplan is vooral bedoeld om de samenwerking tussen de lidstaten te verbeteren, wat het vaststellen van de gemeenschappelijke doelen en richtsnoeren betreft. Andere doelen van dit actieplan zijn bijvoorbeeld: een overeenstemming over indicatoren en benchmarks te krijgen, periodieke verslagen uit te werken en de beste ervaringen te delen. In dit actieplan worden tien prioritaire acties vastgesteld met het doel de lidstaten te helpen met de oriëntatie in de problematiek van orgaandonatie en om de problematische gebieden te noemen en aanbevelen wat er moet gebeuren voor een betere oplossing van de situatie te krijgen. Er zal een tussentijdse evaluatie worden uitgevoerd om het effect van dit actieplan te beoordelen. Deze tussentijdse evaluatie zal in 2012 plaatsvinden. Door dit actieplan worden vijf doelstellingen gevolgd: de eerste is de vergroting van de beschikbaarheid van organen, wanneer de lidstaten maximaal gebruik moeten maken van overleden donoren (Prioritaire acties 1 en 2). Het tweede doel betreft het bevorderen van programma´s voor donaties bij leven aan de hand van de beste ervaringen (Prioritaire actie 3). De derde doelstelling gaat over het beter bewustmaken van orgaandonatie van het publiek (Prioritaire acties 4 en 5). De vierde doelstelling gaat over het ondersteunen en begeleiden van transplantatiesystemen om ze efficiënter en toegankelijker te maken (Prioritaire acties 6 tot 8). Het laatste doel behoort in het kader van verbetering van de kwaliteit en veiligheid van orgaandonatie en –transplantatie (Prioritaire acties 9 en 10). Prioritaire actie 1: “Bevorderen van de rol van transplantatiecoördinatoren in alle ziekenhuizen waar orgaandonatie kan plaatsvinden.“36 Na het succes van het Spaanse model raadt de Europese Commissie de lidstaten aan de functie van de transplantatiecoördinator37 (verder als TC) in elk ziekenhuis in te voeren, waar de orgaantransplantatie in aanmerking komt. Elk lidstaat zal doeltreffende scholingsprogramma’s voor TC bevorderen en aan internationale normen en erkennigsregelingen voor TC deelnemen, die in de toekomst vastgesteld zullen worden. Prioritaire actie 2: “Bevorderen van kwaliteitsverbeteringsprogramma’s in alle ziekenhuizen waar orgaandonatie kan plaatsvinden.“38 De kwaliteit van getransplanteerde organen en het omgaan daarmee is van groot belang. Met deze actie wordt vooral de preciese voering van de gegevens over donors en receptors, om de identificatie en het samenstellen van statistische gegevens makkelijker en transparanter te maken, voor het
35
Bron: http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=nl&lng1=nl,cs&lng2=bg,cs,da,de,el,en,es,et,fi,fr,hu,it,lt,lv,mt,nl,pl,pt,ro,sk,sl,sv,&val=484 573:cs&page=1&hwords=orgaandonatie~ (20-04-2010) 36 T.a.p. 37 Voor definitie van het woord zie voetnoot nr. 54. 38 T.a.p.
vergelijken van de resultaten in enkele lidstaten en het snelle bepalen van de gebieden, die verbeterd moeten worden. Prioritaire actie 3: “Uitwisselen van de beste ervaringen voor programma’s inzake donaties bij leven tussen de lidstaten; ondersteunen van registers van levende donoren.“39 Dit actieplan wil de altruïstische donaties van levende donoren ondersteunen, en daarbij de bescherming van hun gegevens garanderen. In het geval dat meer mensen een orgaan/weefsel bij leven doneren kan dat ook als preventie van orgaanhandel dienen. Prioritaire actie 4: “Verbeteren van de kennis en communicatieve vaardigheden van gezondheidswerkers en patiëntenondersteuningsgroepen ten aanzien van orgaantransplantatie.“40 Ook van de rol van massamedia moet gebruik gemaakt worden om op deze manier het publiek over de problematiek van orgaandonatie beter en vaker te informeren. Er zullen op nationaal niveau periodieke bijeenkomsten met journalisten plaatsvinden, om de negatieve publiciteit van orgaandoneren te voorkomen. Prioritaire actie 5: “Het identificeren van orgaandonoren in heel Europa en grensoverschrijdende donaties in Europa makkelijker maken.“41 Vanwege de grote mobiliteit van de burgers van de EU is het noodzakelijk de orgaandonoren beter en sneller te identificeren, ook in het buitenland. De Commissie wil de lidstaten met het creëren van dit identificatie-mechanisme helpen, om de grensoverschrijdende donoren makkelijker te kunnen identificeren. Prioritaire actie 6: “Verbeteren van de organisatiemodellen van orgaandonatie en -transplantatie in de lidstaten“42 In het kader van dit doel is het nodig, om gemeenschappelijke definities van begrippen en methodes te evalueren, die nodig zijn om de resultaten van transplantatiesystemen uit de hele EU te kunnen beoordelen. De EU wil verder de netwerken van referentiecentra bevorderen, de samenwerking bij projecten en intercollegiale toetsingen bevorderen. Dit actieplan wil ook dat de lidstaten in de reeks nationale prioritaire acties ad-hoc aanbevelingen van het comité van deskundigen op basis van periodieke rapportage aan de EU leveren. Prioritaire actie 7: “Bevorderen van overeenstemming in de hele EU over aspecten van de transplantatiegeneeskunde.“43 In dit punt van het actieplan wil de EU meerdere overeenstemmingen bereiken, namelijk de overeenstemming in de hele EU over basisregels voor de mobiliteit van patiënten en transplantatie binnen de EU, met inachtneming van het Gemeenschapsrecht. Verder de overeenstemming in de hele EU over alle vraagstukken in verband met transplantatiegeneeskunde voor patiënten van buiten de EU44. Er zal ook in
39
T.a.p. T.a.p. 41 T.a.p. 42 T.a.p. 43 T.a.p. 44 De benamingen uigenomen uit http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=nl&lng1=nl,cs&lng2=bg,cs,da,de,el,en,es,et,fi,fr,hu,it,lt,lv,mt,nl,pl,pt,ro,sk,sl,sv,&val=484 573:cs&page=1&hwords=orgaandonatie~ (20-04-2010), lid over prioritaire actie 7. 40
alle lidstaten toezicht op orgaanhandel gehouden worden en er moeten gemeenschappelijke prioriteiten en strategieën voor alle toekomstige onderzoeksprogramma´s aangenomen worden. Prioritaire actie 8: “De uitwisseling van organen tussen nationale instanties vergemakkelijken.“45 Een onderdeel van dit doel is bijv. het evalueren van de procedures voor het aanbieden van organen, die niet in eigen land werden gebruikt, aan andere lidstaten. Dat maakt de uitwisseling van organen spoediger en de moeilijk te behandelen patiënten krijgen zo een grotere kans op hulp. Ook zal de ondersteuning van IThulpmiddelen verbeterd worden, om de communicatie en gegevens-wissel efficiënter te maken. Op het gebied van de landen die leden van Eurotransplant zijn, wordt elk jaar rond 20% van alle getransplanteerde donororganen uitgewisseld. Dankzij deze uitwisseling van organen tussen de lidstaten hebben ook de patiënten een kans om geholpen te worden, die een weinig voorkomende match46 hebben, patiënten die moeilijk te behandelen zijn (kinderen, spoedeisende of overgevoelige patiënten). Dit is van groot belang ook voor de kleine lidstaten, waar niet zo veel donors ter beschikking staan. De betere samenwerking tussen de staten in verband met het uitwisselen van organen kan ook de orgaanhandel voorkomen. Volgens de EU is orgaanhandel een onderdeel van handel in mensen met het doel bij hen organen te verwijderen, dat betekent een grove schending van de grondrechten en met name van de menselijke waardigheid en de lichamelijke integriteit. Prioritaire actie 9: “Evaluatie van de resultaten na transplantatie.“47 Net zoals in de prioritaire actie 2 gaat het ook hier om het creëren van gemeenschappelijke definities van begrippen en methodes voor de evaluatie van de resultaten van transplantaties. De resultaten van transplantaties zullen op deze manier meer overzichtelijk en geünificeerd worden. Het essentiële is hier een register voor de follow-up van ontvangers van organen, die hun hele leven lang na de transplantatie gevolgd zullen worden, of tenminste tijdens het werken van het geïmplanteerde orgaan in hun lichaam. Op grond van deze resultaten en gegevens wil de EU goede medische praktijken ontwikkelen en bevorderen, die belangrijk voor toekomstige orgaandonaties en orgaantransplaties zullen zijn. Prioritaire actie 10: “Bevorderen van een gemeenschappelijk erkenningssysteem voor programma’s voor orgaandonatie/-verkrijging en –transplantatie.“48 De lidstaten zullen aan een Europees wettelijk kader deelnemen, om volgens de Europese richtlijnen de programma´s voor donatie, verkrijging en transplantatie van organen te kunnen erkennen. Op basis van dit kader zal later een gemeenschappelijk erkenningsysteem voor programma´s voor orgaandonatie/-verkrijging en –transplantatie opgericht worden, waaraan alle lidstaten moeten voldoen.
45
http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=nl&lng1=nl,cs&lng2=bg,cs,da,de,el,en,es,et,fi,fr,hu,it,lt,lv,mt,nl,pl,pt,ro,sk,sl,sv,&val=484 573:cs&page=1&hwords=orgaandonatie~ (20-04-2010) 46 Overeenkomst van weefseltypering en bloedgroep die voor een succesvolle transplantatie van levensbelang zijn. 47 T.a.p. 48 T.a.p.
3.2 Samenvatting van het actieplan van de EU De doelstellingen van het actieplan van de Europese Commissie is het verbeteren van de samenwerking tussen de lidstaten wat de orgaanuitwisseling, voeren van de registers en het vermijden van orgaanhandel betreft. Er zullen gemeenschappelijke normen voor de registers van levende donors en van de follow-ups van de getransplanteerde patiënten opgesteld worden. Het actieplan stelt zich ten doel het verkleinen van de wachtlijsten op donororganen en het informeren van het publiek om de altruïstische donaties te ondersteunen. Voor het zeker stellen van een maximaal gebruik van de organen afkomstig van overleden donors zal in elk ziekenhuis de functie van transplantatiecoördinator ingevoerd worden, om de potentiële donor al vantevoren op te sporen.
4. Organisaties werkzaam ivm orgaandonatie 4.1 Eurotransplant49 Eurotransplant is een organisatie voor het coördineren van het verdelen van organen voor transplantatie op het internationale niveau. De beste definitie ervan is „bemiddelaar tussen donor en ontvanger“. Een paar landen zijn lid van deze organisatie – Nederland, België, Duitsland, Luxemburg, Oostenrijk en Slovenië en Kroatië. Het gaat om een samenwerking van ziekenhuizen, transplantatiecentra en weefseltypering-laboratoria. Er bestaat een centrale wachtlijst, waarop alle patienten staan, die in aanmerking komen voor een donororgaan. Wat de wachtlijsten voor enkele organen betreft, moet iemand met bijvoorbeeld één nierziekte een tot drie jaar op een nieuw geschikt donororgaan wachten. Eurotransplant is in 1967 door Prof. Dr. van Rood opgericht en is (net zo als het Donorregister) 24 uur 7 dagen in de week geopend en werkt met politie, ambulances en luchtvaart samen. Onder de hoofddoelen van Eurotransplant hoort het optimale gebruik-maken van organen en weefsel, die tot beschikking staan, een objectief en transparent systeem van het kiezen van geschikte receptors, verder gaat het om het verwerken en beoordelen van de factoren, die van groot belang kunnen zijn voor het resultaat van een donatie. Eurotransplant wil ook meer aandacht voor orgaandonatie trekken en informeert het publiek. Het inbrengen van een nieuwe orgaan moet snel gebeuren. Er zijn dus bepaalde tijden hoe lang een orgaan op de transplantatie kan wachten – bij het hart is dat 4 uur, bij longen is dat 6 tot 8 uur en de lever kan 12 tot 18 uren wachten voor ze in een lichaam van een receptor ingebracht worden. Om de snelheid van een tranplantatie-procedure zoveel mogelijk te verkorten, neemt Eurotranplant contact met andere landen op, evenals met Engeland en Frankrijk – en dat doet het in het geval, dat binnen Eurotranplant zelf geen geschikte receptor voor een bepaald orgaan gevonden is. Na het vasstellen van de dood van een donor, wordt de transplantatiecoördinator gecontacteerd, om via hem de databank van het ministerie te raadplegen, of de gegevens overeenkomen en het orgaan of weefsel geschikt voor het inbrengen bij een van de wachtenden is. Als de familie van de donor geen bezwaar uit, worden alle gegevens naar Eurotransplant doorgestuurd. Eurotransplant beslist over het toewijzen van deze organen/weefsels. De procedure van de orgaanuitname wordt in de medische taal prelevatie genoemd. Na het eruithalen van het orgaan uit het donorlichaam, wordt dit orgaan getransporteerd naar de ontvanger.
Gegevens, die nodig zijn bij het raadplegen van de databank De gegevens, die bij de databank aangevraagd worden, verschillen per donororgaan. Bij nieren en pancreas zijn dat bloedgroep, weefselkenmerken, klinische urgentie en wachttijd. Bij hart en longen moet de bloedgroep, 49
Bron: http://www.eurotransplant.nl/ (20-03-2010)
lengte en gewicht van de donor, klinische urgentie en wachttijd overeenkomen. En bij lever moeten bloedgroep, gewicht van de donor, klinische urgentie en wachttijd van de donor en receptor in overeenstemming zijn.
4.2 Donorregister In Nederland moet een arts het Donorregister raadplegen als zijn patiënt overleden is, om vast te stellen of hij/zij wel als donor ingeschreven staat of niet. Het Donorregister is 24 uur per dag toegankelijk, om de gegevens van alle ingeschreven mensen beschikbaar te kunnen maken. In regel geldt dat de weefseldonatie (hoorvliezen) altijd plaats kan vinden (ook als de patiënt thuis overleden is). Weefsels zijn binnen 12 uur na het overlijden van de donor bruikbaar, bij een gekoeld lichaam van een overleden donor zijn ze maximaal 24 uur houdbaar voor een transplantatie. Deze gegevens laten goed zien, dat zo´n operatie heel snel moet plaatsvinden, omdat de organen en weefsels niet lang kunnen wachten. Een uitzondering uit de Wet op orgaandonatie vormen de nieren. Omdat ze niet langer dan 45 min tot 2,5 uur kunnen wachten, worden ze in het lichaam van een overleden donor doorspoeld met een speciale vloeistof, om in een goede staat te blijven, nog voor de nabestaanden hun wil uiten. Zo blijven de nieren geschikt voor een mogelijke donor-operatie en kunnen de artsen van meer tijd voor het raadplegen met de nabestaanden of organisaties gebruik maken. Orgaandonatie is mogelijk na de vaststelling van de hersendood op een afdeling van intensieve-care in een ziekenhuis en de donatie van nieren kan plaatsvinden alleen na het overlijden aan een hartstilstand in een ziekenhuis. De organen die er in een ziekenhuis uitgehaald moeten worden zijn bijv. hartkleppen, huid, bloedvaten, kraakbeen, botweefsel, pees.
4.3 Nederlandse Transplantatie Stichting De Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) te Leiden is in 1997 opgericht als een resultaat van een initiatief van de Nederlandse Transplantatie Vereniging (NTV) en de toenmalige Stichting Eurotransplant Nederland. Deze Stichting oefent de functie van het Orgaancentrum uit. De taken zijn bijvoorbeeld het toedelen van organen en weefsels van overleden donoren aan patiënten die op de wachtlijst ingeschreven staan. Een andere belangrijke functie is het informeren over het thema donatie en transplantatie. De Nederlandse Transplantatie Stichting wordt gefinancierd door de Nederlandse zorgverzekeraars en het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, het gaat namelijk om een non-profitorganisatie. Deze stichting is een bemiddelaar tussen de ziekenhuizen (waarvan het donororgaan afkomstig is) en de transplantatiecentra.
Het doel van de NTS is het verhogen van het aantal orgaan- en weefselstransplantaties en het publiek over de problematiek van donatie te informeren. Het motto van NTS is als volgt: 'Optimaal gebruik van donororganen en -weefsels voor transplantatie'50. De NTS bestaat uit drie divisies – Orgaancentrum, Donorwerving en Donorvoolichting. Dankzij de NTS bestaat er de Nederlandse Orgaantransplantatieregistratie (NOTR), een register met de followup data van alle organen en gegevens van levende donoren, dat sinds 2004 werkt. Deze stichting heeft ook een medische vraagbaak ingesteld voor het beantwoorden van de vragen uit medisch-technische gebieden, die artsen en de mensen, die in gezondsheidszorg werken, kunnen stellen. Van de antwoorden op deze vragen bestaat er een database. Naast deze vraagbaak organiseert de NTS ook verschillende cursussen en workshops, die gericht zijn op zorgprofessionals, die met donatie van weefsels en organen in aanraking komen. Deze acties dragen de naam Transcriptum.
4.4 De Duitse Stichting voor Orgaantransplantatie51 De Duitse Stichting voor Orgaantransplantatie (DSO) is de Duitse versie van een coördinatie- centrum voor orgaandonatie. Het doel van deze stichting is het snelle helpen van patiënten die een transplantatie nodig hebben. De DSO werd op 7 oktober 1984 te Neu-Isenburg opgericht. De DSO verdedigt zowel de mensen, die op een donororgaan hopen, als de mensen, die een orgaan na hun dood willen afstaan. De taken van deze stichting zijn het informeren van het publiek over de prolematiek van orgaandonatie en over de mogelijkheid al in leven voor het donorworden te kiezen. In samenwerking met nationale transplatatiecentra en ook op het internationale niveau wisselt deze stichting ervaringen uit, organiseert ontmoetingen van deskundigen en steunt de ontwikkeling in de transplantatie-medicijn. De financiering van de DSO verloopt in de vorm van een budget, dat elke drie jaar met de Duitse “Krankenkassen“ onderhandeld wordt. De financieën van de DSO gaan ook naar de ziekenhuizen, die bij transplantaties betrokken worden. Deze krijgen onkostenvergoeding in de vorm van zogenaamde “forfaiten“ (pauschalen).
50 51
Bron: http://www.transplantatiestichting.nl/cms/index.php?page=over_NTS (20-04-2010) http://www.dso.de/ (20-04-2010)
4.5 Het Coördinatiecentrum voor transplantatie in Tsjechië52 Het Coördinatiecentrum voor transplantatie in Tsjechië is op 07 juli 2003 door het Ministerie van gezondheid opgericht. Het gaat om een transparente en onafhankelijke institutie, die het transplanteren van organen coördineert en de levenskwaliteit van de patiënten probeert te verhogen. Tot de hoofddoelen behoort: Er zijn vier hoofddoelen, die dit coördinatiecentrum volgt – het voeren van registers; de coördinatie van orgaanafname en transplantatie; het informeren en de internationale samenwerking. De registers, die door dit centrum gevoerd worden, zijn: Het Nationaal register van de mensen die op transplantatie van organen wachten; Het Nationaal register van donoren van weefsels en organen en Het Nationaal register van de uitgevoerde transplantaties van weefsels en organen. Wat de coördinatie betreft, is het hoofddoel de coördinatie van de teams van enkele transplantatiecentra die het afnemen en transplanteren van organen uitvoeren. Verder het kiezen van de meest geschikte receptors uit Het Nationaal register van de mensen die op transplantatie van organen wachten en nog bijvoorbeeld de methodische coördinatie van de werkzaamheden van het centrum voor het zoeken van donoren van de bloedvormende cellen. De basis voor het informeren zijn het verzamelen, het evalueren en het verwerken van de gegevens over de geëffectueerde afnemingen en transplantaties en de resultaten daarvan;
het maken van een nationaal
jaarverslag voor het afgelopen jaar en het voorleggen van dit verslag aan de Ministerie van gezondheid tm 31 maart van het volgende jaar. De opleiding van de medische medewerkers is ook van groot belang en wordt door dit centrum uitgevoerd. De internationale samenwerking is gebaseerd op het uitwisselen van weefsels en organen, die voor transplantatie bestemd zijn en het samenwerken met internationale organisaties – namelijk met Eurocet. Het Coördinatiecentrum voor transplantatie wordt gefinancierd door het Ministerie van Gezondheid van de Tsjechische Republiek.
4.6 Belgische Vereniging voor Transplantatie De Belgische Vereniging voor Transplantatie (BVT) bestaat vanaf 1993 en is in Gent gevestigd53. De doelen van deze vereninging zijn onder andere: Het stimuleren van het ontstaan van studies in verband met transplantatie van organen, weefsels of cellen door het organiseren van wetenschappelijke bijeenkomsten. De BVT wil een organisme zijn met wie de overheid en andere organisaties kunnen discussiëren over alle kwesties i.v.m. transplantaties. Op de websites van de BVT staan overzichten van de transplantatiecentra in België, de leden van de comités voor verschillende organen. Elke maart vindt een meeting plaats voor deskundigen georganiseerd door deze vereniging.
52 53
http://www.kst.cz/web/home.php (20-04-2010) Bron: http://www.transplant.be/ (01-02-2010)
4.7 Eurocet54 Eurocet.org is een portaal voor het verzamelen en publiceren van officiële cijfers over transplantatie en donatie van organen, cellen en weefsels. Er bestaat een Newsletter voor elk jaar met de statistieken over orgaandonatie. Op dit portaal staan ook de gegevens over transplantatiecentra en betrokken ziekenhuizen in alle landen ter wereld. Deze informatie kan dus goed dienen om een globaal overzicht over de transplantatie en orgaandonatie te krijgen.
54
http://eurocet.org/ (20-04-2010)
5. Wachtlijsten Bij het vergelijken van tabellen met wachtlijsten in de volgenden alinea´s gaan we naast de cijfers van wachtenden op een donororgaan ook de mogelijke invloed van De Grote Donorshow (DGD) bekijken, of ze wel een rol heeft gespeeld of niet.
5.1 België De tabel met wachtlijsten loopt tot februari 2010, dus daarom volgt een vergelijking met andere jaren ook met betrekking tot de toestand van de wachtlijst in februari. De jaren die we gaan bespreken zijn namelijk 2007, 2008, 2009 en 2010. In februari 2007 wachtten er in België 1190 mensen op een donororgaan. Een jaar later, in 2008 dus, was het minder, met name 1106 mensen. In 2009 waren er in totaal 1192 wachtenden. Maar in februari dit jaar heeft in de evolutie van de wachtlijst in België een grote sprong plaatsgevonden naar 1279 wachtenden. Interessant is het jaar 2008, toen het aantal mensen ingeschreven op de wachtlijst het laagst was. Misschien kan men een samenhang zien tussen de verhoging van het aantal donoren en De Grote Donorshow, die we al in het eerste hoofdstuk genoemd hebben. Als we een blik op de tabellen met de gegevens per enkele organen werpen, zien we, dat in het geval van het hart de evolutie van de wachtlijst als volgt was: in februari 2007 wachtten 30 mensen op een hart, in 2008 waren dat 34 mensen, in 2009 38 mensen en in februari van dit jaar al 53 mensen. Dat betekent een groei van meer dan 39 % binnen een jaar. Verder gaan we de wachtlijst voor de longen bekijken. Hier vinden we in 2007 64 mensen op het lijst, in 2008 waren dat 57 patiënten, in 2009 al 91 mensen en in februari 2010 90 mensen. Tussen de jaren 2008 en 2009 is er een grote groei te zien, namelijk meer dan 59% en dat is een alarmerend cijfer. Wat de rol van DGD betreft zien we tussen de jaren 2007 en 2008 wel een opmerkelijk verschil - het aantal mensen op de wachtlijst voor longen is wel met 12% gedaald. Dat is wel een positief resultaat. Het grootste aantal wachtenden vinden we op de wachtlijst voor nieren: in 2007 waren dat 893 mensen, een jaar daarna 807 mensen, in 2009 is dit cijfer weer gegroeid tot 819. In 2010 stonden op deze wachtlijst 894 mensen, wat vergelijkbaar met het jaar 2007 is. Interessant is de forse daling van het aantal wachtenden in 2008. Het kon misschien ook de verdienste van DGD zijn dat dit cijfer vanaf 2007 tot 2008 om 10,6% gedaald is. Wat de levers betreft stonden in 2007 170 mensen op de wachtlijst. Een jaar later waren dat 175 patiënten. In 2009 werd er een grote groei genoteerd namelijk bijna 19%, tot 208 mensen. Dit jaar stonden 197 mensen ingeschreven voor een nieuwe lever. Heeft DGD een invloed op de toestand van deze wachtlijst gehad? In
2007 stonden 5 mensen minder op deze wachtlijst, dus hier is helaas geen sprake van een merkbare beïnvloeding van de leverdonoren. Het laatste orgaan in ons overzicht is de pancreas of ook afvleesklier genoemd. In 2007 en in 2008 hadden 33 patiënten een nieuwe pancreas nodig. In 2009 is dit cijfer met 38 gestegen en dit jaar is het aantal van deze patiënten al tot 48 gegroeid. Dat betekent, dat het percentage met 18% is gestegen. Omdat er in 2007 en 2008 het aantal wachtenden hetzelfde was, is er geen sprake van invloed van DGD.
5.2 Nederland Bij het bekijken van de situatie op de wachtlijsten in Nederland gaan we van de tabel nr. "2.1 TRANSPLANTABELE PATIËNTEN OP DE WACHTLIJST OP 31 DECEMBER". Deze tabel volgt de evolutie op de wachtlijst tussen de jaren 2005 en 2009. Wat de nier betreft, stonden in 2005 1060 mensen op de wachtlijst, in 2006 was het 6 minder, 1054 nierpatiënten, een jaar later waren dat 916 wachtenden, in 2008 praten we over 935 mensen en in 2009 is dit aantal zelfs naar 901 gedaald. Dat is een hele mooie ontwikkeling. In 2008 zien we hier geen daling involge DGD, maar misschien is deze pas gekomen in 2009, toen 901 mensen op een donororgaan wachtten, dat betekent een daling van 3,8 %. De pancreas-wachtlijst heeft niet zo veel geluk als de wachtlijst met nierpatiënten, maar de ontwikkeling is min of meer dezelfde. In 2005 hadden 13 mensen een nieuwe alvleesklier nodig, in 2006 waren dat 11 mensen, in 2007 is het aantal weer gedaald, namelijk naar 9 mensen. Maar in 2008 is het aantal van de wachtenden sterk gestegen, namelijk tot 14 mensen. Gelukkig is de situatie vorig jaar met 10 ingeschrevenen weer beter geworden. Een nieuw hart hadden in 2005 50 mensen nodig, in 2006 en 2007 waren dat 44 mensen, in 2008 waren er drie mensen meer, in totaal 47 dus en in het jaar 2009 is het cijfer naar 58 gestegen. In het geval van het hart zien we geen rol van DGD, omdat het aantal wachtende patiënten niet gedaald is maar in tegendeel gestegen. Het aantal longpatiënten was in 2005 108, in 2006 is dit cijfer naar 141 gestegen, in 2007 naar 158, in 2008 is het weer een beetje gestegen, namelijk naar 177 en in 2009 wachtten er al 183 mensen op een long. Hier vinden we een continue stijging, wat verontrustend is. Wat het percentage aangaat zien we hier tussen de jaren 2005 en 2009 een groei van bijna 69,5% binnen vier jaar. Als we een blik op de tabel met de gegevens over de wachtlijst voor lever werpen, zien we, dat de evolutie van deze wachtlijst is als volgt: in 2005 wachtten 161 mensen op een lever, in 2006 waren dat 155 mensen, in 2007 130 mensen. In 2008 waren er 116 mensen ingeschreven en vorig jaar 105 wachtenden. Hier zien we een merkbare daling van het aantal mensen die een lever nodig hebben.
5.3 Tsjechië Wat de relatie tussen de Tsjechische Republiek en de rol van DGD aangaat, kunnen we stellen - omdat in dit land geen internationale omroep is, waar de mensen een dergelijke programma kunnen zien – dat de invloed op de donors in dit land niet groot was geweest. Dus als we ervan gaan, dat de geïnteresseerde mensen in dit land dit soort informatie zelf moeten vinden en dat ze er slechts een paar in de hele republiek zijn, dan is er bijna geen sprake van een rol van DGD. Wat een dergelijke campagne in de Tsjeschische Republiek om het publiek te informeren en motiveren om donor te worden betreft, is er in de openbare omgeving een campagne te zien voor bloeddonatie. Voor orgaandonatie bestaat een dergelijke publieke campagne niet. Het totale aantal patiënten op de wachtlijst voor een nieuwe nier in de Tsjechische republiek was in 2006 546 mensen, in 2007 is dit cijfer naar 525 gedaald, in 2008 stonden er 546 mensen ingeschreven wat vergelijkbaar met het jaar 2006 is en in het laatste jaar wachtten er 592 mensen op een orgaan. In 2006 hadden 68 mensen een donorhart nodig, in 2007 was het 4 patiënten minder - 64 mensen dus, in 2008 is het aantal tot 77 gestegen en vorig jaar stonden op deze wachtlijst 79 mensen ingeschreven. Hier is een stijgende tendentie te zien – behalve in het jaar 2007. 50 mensen hadden in 2006 een nieuwe of een gedeelte van een lever nodig. In 2007 waren dat 66 patiënten, in 2008 is dit cijfer naar 59 gedaald, maar vorig jaar zijn al 72 mensen in een moeilijke situatie geraakt en moesten op een (stukje) lever wachten. Bij een algemene blik op de tabel kunnen we een stijgende en dalende lijn volgen, maar jammer genoeg zien we als laatste een stijgende tendentie. Een andere tabel is aan de longen gewijd - de situatie in 2006 was voor 41 patiënten zo slecht, dat hun enige hoop op een goed en gezond leven een nieuwe long was. In 2007 stonden 47 mensen voor longen ingeschreven, in 2008 waren dat al 53 mensen. Maar positief is het cijfer uit 2009, toen op de wachtlijst "slechts" 41 mensen stonden. Hoe komt dat, dat het aantal wachtenden zo gedaald is, dat is en blijft een vraag. Het laatste orgaan in onze tabel is de alvleesklier. In 2006 hadden 5 patiënten een gezonde pancreas nodig, in 2007 waren dat slechts 2 mensen. Maar in 2008 is dit aantal verdriedubbeld, namelijk naar 6 wachtenden. Vorig jaar is het aantal gestegen met een derde - het aantal was dus 8 wachtende mensen op een alvleesklier. Het is wel positief, dat deze cijfers het laagst zijn uit de hele tabel, maar als wij de situatie percentueel bekijken, dan zien we een grote groei - namelijk tussen de jaren 2007 en 2008 met 200%.
5.4 Duitsland Omdat ik geen wachtlijst als zodanig op internet heb gevonden wat Duitsland in het algemeen betreft, ga ik voor dit soort vergelijking van de evolutie van de wachtlijst van de gegevens van Eurotranplant uit, die het totale aantal van wachtende mensen weergeeft. Uit de tabel "Evolutie van de wachtlijsten; Vergelijking van de
periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)" kunnen we zien, dat het totale aantal mensen, die aan het eind van februari 2007 op organen hebben gewacht 11.715 mensen bedroeg. Een jaar later stonden op deze wachtlijst 11.965 mensen ingeschreven. In 2009 waren er 11.696 mensen, die een donororgaan nodig hadden en in februari 2010 is dit aantal sterk gestegen, namelijk tot 12.012 mensen. Deze stijging is procentueel gezien niet zo hoog - bijna 2,7%, maar het nominale aantal mensen, die in Duitsland op een orgaan wachten is wel behoorlijk hoog, omdat dit land zo veel miljoenen inwoners heeft.
5.5 Eurotransplant De gegevens van de internationale organisatie Eurotransplant (ET) volgen de ontwikkeling van de wachtlijsten in haar lidlanden tussen de jaren 2004 en 2008. De gevolgde organen zijn hart, lever, nier, longen en pancreas. In de tabel met de gegevens betreffende de wachtlijst voor het hart zien we een stijgende tendentie. In 2004 wachtten er 782 mensen op een nieuw hart, in 2005 waren dat 946 mensen, een jaar later 979 patiënten en in 2007 1014 mensen. Twee jaar geleden, in 2008 dus was het aantal het hoogst, namelijk 1064 mensen. Het percentage is dus vanaf 2004 tot 2008 met ongeveer 36 % omhoog gegaan. In de tabel die de nierwachtlijst aangaat zien we een dalende tendentie. In 2004 hadden in de lidstaten van ET 12.251 patiënten een nieuwe nier nodig. In 2005 is dit cijfer naar 11.814 gedaald, in 2006 waren er 11.391 mensen voor een donornier ingeschreven en in 2007 ook minder, namelijk 11.308 mensen. In het laatste jaar van deze tabel was het aantal het laagst, met name spreken we over 11.082 mensen wachtend op een nier. Dit percentage is tussen 2004 en 2008 gelukkig gedaald met 10,5 %. Hier zien we dat de werkzaamheden van de ET echt efficiënt zijn. Lever heeft in tegenstelling tot nieren een stijgende evolutie doorgemaakt. In 2004 wachtten 2035 mensen op een nieuwe lever, in 2005 2134 leverpatiënten, in 2006 waren 2319 patiënten op deze wachtlijst ingeschreven. In 2007 is dit aantal tot 2429 mensen gegroeid en in 2008 wachtten er 2442 mensen. In een algemene blik op de evolutie van de situatie in deze wachtlijst zien we binnen vier jaar een stijging van precies 20 %. In 2004 wachtten 646 longpatiënten op een nieuw donororgaan, in 2005 is dit cijfer naar 738 gestegen, in 2006 naar 824. In 2007 wachtten er 911 patiënten op een nieuw long en in 2008 was dat vijf mensen meer, 916 dus. Deze stijging heeft ook een grote percentuele groei doorgemaakt, namelijk 41,7 %. De laaste gegevens in de tabel betreffen pancreas. Het aantal wachtende patiënten is wel het laagst in de hele tabel, maar de stijgende tendentie heeft ook hier haar rol laten zien. In 2004 en 2005 hadden in totaal 281 mensen een nieuw pancreas nodig, in 2006 is dit cijfer naar 292 gestegen. In 2007 heeft het aantal al de grens van driehonderd wachtenden overschreden, namelijk 352 en in 2008 wachtten al 361 mensen op een donorpancreas. De groei die we hier kunnen volgen was in 2008 meer dan 28 % groter dan in 2004.
5.6 Samenvatting van de wachtlijsten De situatie van de wachtlijsten is in de door ons besproken landen verschillend. We kunnen niet alleen een stijging van het aantal mensen die op een donororgaan wachten zien, maar in sommige gevallen vinden we ook een daling van dit aantal. De wachtlijsten die zijn gedaald betreffen de patiënten in Nederland die op een donornier (17,6%) en donorlever (53,3%) wachten. Een andere gegeven met een dalende tendentie betreft Eurotransplant, waar de wachtlijst voor nieren ook 10,5 % gedaald is. In het algemeen kunnen we zeggen, dat het meest opvallende succes bij het verkleinen van het aantal wachtenden in geval van levertransplantatie werd bereikt. Wat de stijgende evolutie aangaat, zien we de grootste groei in Nederland bij longen, tussen de jaren 2005 en 2009 69,4%. In België heeft de grootste groei bij hart plaatsgevonden tussen de jaren 2007 en 2010, namelijk 76,6%. In Tsjechië is de grootste groei in de wachtlijst bij pancreas te zien – tussen 2006 en 2009 is het aantal patiënten 60% gegroeid. In de ET heeft de krachtigste onwikkeling de wachlijst op longen doorgemaakt. Het aantal longpatiënten, die op deze wachtlijst ingeschreven waren, is tussen de jaren 2004 en 2008 41,8 % gestegen.
6. Statistieken 6.1 Nederland Het aantal geëffectueerde postmortale orgaandonoren in Nederland tussen de jaren 2005 en 2009 is terug te vinden in bijlage “TABEL 4.1A: GEËFFECTUEERDE POSTMORTALE ORGAANDONOREN IN HET AANGEGEVEN JAAR“. Het aantal donors die zich aangemeld hadden is hoger dan het aantal donors, van wie een of meerdere organen werkelijk voor een transplantatie gebruikt werden. Hier gaan we het aantal geëffectueerde orgaandonors vergelijken. In 2005 waren er 217 donors, in 2006 minder, namelijk 200 donors. In 2007 werden organen bij 257 postmortale orgaandonors weggenomen. In 2008 bij 201 mensen en in 2009 bij 215 mensen. Nu gaan we de situatie van de afzonderlijke organen bekijken. Bij nier is het aantal donors het hoogst, in 2005 waren dat 212 donors, bij wie nieren weggehaald en getransplantanteerd werden, in 2006 196 mensen. In 2007 was het cijfer van deze donors het hoogst, namelijk 248 donors. In 2008 werden nieren getransplanteerd van 190 postmortale donors en vorig jaar, 2009 dus, bij 202 mensen. Het tweede hoogste cijfer zien we bij lever, daar heeft de orgaandonatie in 2005 in 115 gevallen plaatsgevonden, een jaar later in 104 gevallen. Het jaar 2007 was weer een record-jaar van deze soort transplantaties – het aantal donaties is naar 156 gestegen. In 2008 is dit cijfer tot 135 gedaald en in 2009 werden 143 leverpatiënten geholpen. Bij long zien we ook een schommelende tendentie, in 2005 hebben 54 operaties plaatsgevonden, in 2006 46, in 2007 64 – dat betekent het hoogtepunt uit de tabel met betrekking tot longen. In 2008 was het aantal longtransplantaties vergelijkbaar met het jaar 2006, er werden namelijk 45 patiënten geholpen en in 2009 waren dat 60 mensen. In het geval van hartpatiënten waren er 36 in 2005 op deze wachtlijst ingeschreven, in 2006 was dit aantal vijf mensen hoger, 41 dus. In 2007 wachtten 55 mensen op een nieuw hart, en wat positief is – de situatie in 2008 was veel beter, er stonden slechts 26 mensen op deze wachtlijst en dat betekent een daling van 47 %. Het laatste orgaan in de tabel is pancreas en hier zien we een dalende ontwikkeling, in 2005 waren er 32 mensen ingeschreven, in 2006 vijf patiënten minder – 27 dus. Maar in 2008 is dit aantal weer gestegen naar 39 ingeschreven patiënten, die een donorpancreas nodig hadden. Gelukkig is hun aantal in 2008 weer gedaald tot 29 mensen en in 2009 weer naar 21. Tussen de jaren 2007 en 2009 heeft hier een daling plaatsgevonden van 53,8 %.
6.2 België In België gaan we uit van de gegevens uit december 2007, 2008 en 2009. Het totale aantal transplantaties die in dit land hebben plaatsgevonden was in 2007 911, een jaar later 865 en vorig jaar 848. Dat is een dalende evolutie en uit de tabel blijkt, dat het succesvolste jaar voor transplantaties het jaar 2007 was, toen de meeste operaties hebben plaatsgevonden. Wat een hoop voor de mensen ingeschreven op de wachtlijsten in België kan zijn, zijn de stijgende cijfers uit 2010, die op dit moment hoger zijn dan de gegevens van een jaar geleden, 2009 dus. Maar hoe de situatie zich verder zal ontwikkelen, dat weet niemand. Nu volgt een overzicht van de longtransplantaties. In 2007 werd bij 94 mensen een long getransplanteerd, in 2008 waren dat 81 mensen en in 2009 werden 90 patiënten geholpen. De gegevens betreffen net als die in de eerste alinea de situatie uit december. Een andere tabel gaat over harttransplantaties. In 2007 werd 72 keer dit soort operatie uitgevoerd, in 2008 waren dat drie operaties meer, 75 dus, maar vorig jaar, in 2009, is dit aantal gedaald, namelijk tot 68 operaties. Procentueel gezien is de situatie vanaf 2007 tot 2009 verslechterd met 5,8 %. In de tabel over pancreas-transplantaties zien we hogere cijfers dan in de tabel van Nederland. In 2007 kregen 56 patiënten een nieuwe pancreas, in 2008 waren dat 51 patiënten en in 2009 slechts 42 mensen die geholpen werden. Het aantal is wel hoger dan in Nederland bij hetzelfde orgaan maar toch blijkt hier duidelijk de dalende evolutie van de transplantatielijst. Ook in het geval van lever blijkt een dalende tendentie van het aantal transplantaties. In 2007 werden 239 transplantaties uitgevoerd, in 2008 slechts 217 en in 2009 werden 220 leverpatiënten geholpen. Net zo als in Nederland is de lijst met niertransplantaties het langst van allemaal, maar helaas zien we in België dalende tendens. In december 2007 werden 450 niertransplantaties uitgevoerd, in 2008 was dit aantal negen operaties lager, 441 dus en in 2009 is dit cijfer weer gedaald, namelijk tot 428 operaties per aangegeven jaar. Percentueel gezien praten we hier over een daling van ongeveer 5%.
6.3 Duitsland De tabellen uit “dso.de“ geven geen precieze cijfers (in de meest tabellen staan alleen maar strepen zonder het aantal operaties), dus de beschrijving van deze tabel zal alleen maar verkennend zijn. Daarom zullen we voor onze vergelijking de tabel “Postmortale Organspenden in Deutschland, Januar bis Dezember“ bekijken. Deze tabel gaat over de jaren 2007 en 2008 en geeft ook de voorlopige cijfers voor het jaar 2009 weer. Wat de transplataties in 2007 van nier betreft, werden er 2320 organen getransplanteerd, dat was een hoger cijfer dan een jaar later, in 2008, toen 2167 transplantaties uitgevoerd werden.
In het geval van hartoperaties was het jaar 2007 ook succesvoller dan 2008. In 2007 werden 377 patiënten geholpen en in 2008 8 mensen minder, 369 dus. In 2007 werden 1042 levers geïmplanteerd en in 2008 was het weer minder, namelijk 1007. Een ander gegeven betreft de longen. In 2007 hebben 264 longtransplantaties plaatsgevonden en in 2008 265, dat betekent één operatie meer. Bij pancreas zien we een daling van het aantal geëffectueerde operaties, namelijk van 131 operaties in 2007 naar 127 in 2008. In het geval van dunne darm zien we een grote groei tussen 2007 en 2008 van 6 tot 10 operaties, dat is 66,6% meer dan in 2007. Het aantal operaties die in Duitsland uigevoerd werden in 2007 is 4140 in 2008 3945, het aantal voor het jaar 2009 was volgens deze tabel nog kleiner dan in 2008, namelijk 3897. Het is betreurenswaardig dat in zo´n groot land met 82,2 miljoen inwoners zo´n klein aantal geëffectueerde transplantaties plaatsvinden. Interessant is de vergelijking van de landen. Uit de tabel blijkt, dat Spanje en Portugal aan de top staan en als derde staat België. De Tsjechische Republiek staat met 19,2 transplantaties per miljoen inwoners op de 11e plaats. Duitsland staat op de 16e plaats, gevolgd door Nederland met 12,3 transplantaties per miljoen inwoners.
6.4 Tsjechië Wat de geëffectueerde transplantaties in de Tsjechische Republiek aangaat zien we hier bij bijna alle organen een stijgende tendens, behalve bij nieren. In 2006 kregen 373 patiënten een nieuwe nier, een jaar later waren dat 394 patiënten, maar in 2008 is hun aantal tot 334 gedaald. In het laatste jaar, in 2009, hebben 347 niertransplantaties plaatsgevonden. Het verschil tussen de jaren 2006 en 2009 is 7,5%, in 2009 werden 7,5% minder niertransplantaties uitgevoerd. In het geval van de overige organen zien we een stijgende tendentie van het aantal transplantaties. Bij hart gaat het om 40%. In 2006 hebben dus 57 mensen een nieuw hart geïmplanteerd gekregen, in 2007 69 mensen, in 2008 waren dat 59 mensen en in 2009 was het aantal het hoogst, namelijk 80 geïmplanteerde harten. In 2006 hebben 98 patiënten een nieuwe lever gekregen, in 2007 was het aantal het hoogst, het is naar 115 transplantaties gestegen. In 2008 hebben 97 patiënten in Tsjechië een nieuwe lever gekregen en in 2009 heeft dit soort transplantatie 102 keer plaatsgevonden. De stijging die we hier kunnen zien is 4%. De hoogste stijging van het aantal transplantaties betreft de longen – hier spreken we over een stijging van 46,7 % tussen 2006 en 2009. In 2006 hebben 15 longpatiënten een long geïmplanteerd gekregen, in 2007 werden 12 longen getransplanteerd, in 2008 praten we over 20 gevallen en in 2009 is dit aantal naar 22 gestegen.
6.5 Eurotransplant Bij het beoordelen van de statistische gegevens van Eurotransplant (ET) zal als basis de tabel: “Table 2.2(i) Number of deceased organ donors used for a transplant, by organ, from 2004 to 2008“ dienen. Hier staan
gegevens, die het aantal orgaandonors weergeven, van wie de organen voor een transplantatie gebruikt werden tussen de jaren 2004 en 2008 in het kader van de ET. De hoogste cijfers staan zoals verwacht bij niertransplantatie – in 2004 werden er 1650 nieren binnen het gebied van de ET geïmplanteerd, in 2005 hebben 1753 mensen een nieuwe nier gekregen en in 2006 is dit aantal naar 1833 gestegen. In 2007 was dit cijfer bijna duizend hoger, namelijk 1930, maar in 2008 was het aantal geëffectueerde transplantaties net zo hoog als in 2006, 1833 mensen kregen toen een nier. Dit is een ontwikkeling van 11 % meer transplantaties, die in 2008 hebben plaatsgevonden in vergelijking met 2004. Het tweede hoogste aantal transplantaties vinden we bij lever. In 2004 hebben 1192 mensen dit donororgaan gekregen, in 2005 werden al 1305 mensen geholpen en 2006 werd dit soort operatie 1395 keer uitgevoerd. In 2007 werden 1569 donorlevers bij de patiënten geïmplanteerd en in 2008 werd er van 1550 donorlevers gebruik gemaakt. Tussen de jaren 2004 en 2008 is het percentage 30% gestegen. De wachttijd op een nieuw hart is in 2004 voor 570 gestopt, ze kregen namelijk een nieuw hart. In 2005 kregen 562 patiënten een hart, in 2006 kregen 587 mensen een kans op een nieuw leven. In 2007 werden 598 harten geïmplanteerd en in 2008 is dit aantal tot 583 gedaald. Tussen de jaren 2004 en 2008 werden 2,3 % meer harten geïmplanteerd. Longen staan in de tabel op de vierde plaats met 407 geëffectueerde transplantaties in 2004, en 438 getransplanteerde longen in 2005 en in 2006 werden 454 longen aan de patiënten gegeven. In 2007 is dit aantal naar 503 gestegen en een jaar later, dus in 2008, is dit aantal gegroeid naar 508 transplantaties. Hier zien we een stijgende tendentie van de geëffectueerde transplantaties, het percentage is dus 24,8%. De tabel met de transplantaties van pancreas zijn het laatste gegeven in deze tabel. Het aantal transplantaties is tussen de jaren 2004 en 2008 34,6 % omlaag gegaan. In 2004 werden 346 patiënten geopereerd, in 2005 is dit aantal tot 305 gedaald, in 2006 heeft dit aantal het minimum bereikt. In 2007 hebben 255 patiënten een donorpancreas gekregen en in 2008 praten we over 257 mensen, die met dit donororgaan geholpen werden. Bij een samenvattende blik op deze tabel kunnen we zien, dat het aantal niertransplantaties het grootst is, dan volgen de levertransplantaties. Transplantaties van hart en long zijn min of meer hetzelfde, allebei rond vijfhonderd operaties per jaar en het laagste aantal operaties werd bij pancreas uitgevoerd – tussen 346 en 257 transplantaties per jaar. De groei is merkbaar bij nier-, hart- en longtransplantaties, terwijl in geval van levers en pancreas het aantal geëffectueerde transplantaties is gedaald. Uit de tabel “ Table 2.1 Number of deceased organ donors used for a transplant, by donor country, from 2004 to 2008“ blijkt dat in Duitsland het grootste aantal geëffectueerde transplantaties heeft plaatsgevonden (in 2007 werden 1285 mensen geholpen). Percentueel gezien is het echter niet zo hoog, omdat in Duitsland veel meer mensen wonen dan in de andere landen. In Duitsland woonden op het moment van het samenstellen van deze tabel 82,2 miljoen inwoners en slechts 1285 van hen werden geholpen, dat is 0,0015%. Natuurlijk hoeft niet
elke inwoner van Duitsland geïmplanteerd te worden, als hij geen donororgaan nodig heeft. Maar bij een blik op bijv. België zien we, dat met haar 10,7 miljoen inwoners in 2007, hebben daar 291 transplantaties hebben plaatsgevonden, dat betekent 0,0028%. Hoe komt dat? Zijn er in België meer mensen ernstig ziek, dan in Duitsland? Dat zal zeker de reden niet zijn. Ook in een ander klein land, in Oostenrijk, hebben 0,0022 % transplantaties plaatsgevonden in 2007. In Oostenrijk wonen 8,3 miljoen mensen. Het is interessant, dat in landen met 10 miljoen inwoners en minder meer transplantaties plaatsvinden dan in een land met acht keer zoveel inwoners. Maar als wij het percentage uit Nederland bekijken, dan moeten we toegeven, dat ook hier het transplantatie-programma niet zo goed werkt, omdat het cijfer hetzelfde is als in Duitsland, namelijk 0,0015% transplantaties per aantal inwoners. In Nederland leven 16,4 miljoen mensen. Als wij de potentiële situatie in Duitsland bekijken uit het oogpunt van 0,0022% transplantaties per aantal inwoners, krijgen we het cijfer van ongeveer 1792,5 geëffectueerde transplantaties. Maar aan de andere kant moeten we wel in aanmerking nemen, dat deze cijfers alleen geldig zijn in betrekking tot orgaanruil tussen de lidstaten van de ET.
6.6 Samenvatting van de statistieken Bij een snelle blik op de bovengemelde gegevens kunnen we zien, dat in Nederland het “top-jaar“ voor transplantaties het jaar 2007 was, toen 257 organen van postmortale donors gebruikt werden. In België was het beste jaar voor transplantaties ook 2007, in totaal hebben daar 911 orgaantransplantaties plaatsgevonden (zie de tabel “België Evolutie van het aantal transplantaties, onder gegevens uit december). In Duitsland werden ook in 2007 de meeste mensen geholpen en in Tsjechië was het beste jaar ook het jaar 2007, toen 600 orgaandonaties plaatsvonden. Wat de internationale samenwerking van de ET betreft, zien we het hoogste aantal donaties ook in 2007, namelijk 2139. Het is interessant, dat in dit jaar in alle landen en ook in de ET de meeste donortransplantaties plaatsgevonden hebben. Nu volgt een overzicht van de opmerkelijkste gegevens per enkele landen en organen. In Nederland heeft de transplantatie van lever tussen 2005 en 2009 een stijging gekend, namelijk 24,3% en de grootste daling betreft pancreas, 52,3%. In België was de ontwikkeling tussen 2007 en 2009 voor geen van de bovengenoemde organen gunstig, omdat ze allemaal een daling hebben gezien, de grootste daling betreft pancreas, dat met 33,3% is gedaald en de kleinste, 4,4%, was bij longen. In Duitsland zijn ook alle transplantaties gedaald, vanwege de bronnen die ter beschikking staan. We praten over de ontwikkeling tussen 2007 en 2008. Toen is het aantal transplantaties van de longen met 0,37 % gedaald en de grootste daling betrof de niertransplantaties, 7,1 %. De succesvolste ontwikkeling van orgaandonatie heeft in de Tsjechische Republiek plaatsgevonden. Behalve niertransplantaties, die tussen de jaren 2006 en 2009 met 7,5 % gedaald zijn en alle andere
geëffectueerde orgaantransplantaties zijn gestegen. In het geval van hart gaat het om een stijging van 40,3 %, in het geval van lever 4 % en de grootste groei betrof de longtransplantaties, die met 46,7 % zijn gestegen.
6.7 Vergelijking van de wachtlijsten en het aantal geëffectueerde transplantaties Verder volgt een vergelijking van de toestand op de wachtlijsten en de toestand van de statistieken over de uitgevoerde transplantaties. De vergelijking van de verschillende landen en de ontwikkeling in percentages in de besproken jaren. In Nederland gaat het om de jaren 2005 en 2009. De toestand van de wachtlijst betreffende een nieuwe nier is met 17,6 % gedaald, maar het aantal transplantaties is ook gedaald, namelijk 4,95%. Wat de transplantaties van pancreas aangaat, zijn ze net als de wachtlijst omlaag gegaan, in 2005 heeft 30 % minder patiënten op een transplantatie van de alvleesklies gewacht dan in 2009. De situatie van de transplantaties is ook gedaald, namelijk 52,3%. In het geval van hart, is de wachtlijst ook met 16 % gedaald, maar het aantal van de geëffectueerde transplantaties is ook kleiner geworden, namelijk 38,4 %. Bij longen zien we ook een stijging van de wachtlijst met 69,4 %, maar het aantal transplantaties is ook omhoog gegaan, namelijk 11,1 %. Dat is een juiste ontwikkeling. Bij levers zien we de meest ideale ontwikkeling van de wachtlijst, hij is ook omlaag gegaan, met 53,3 % en tegelijkertijd is het aantal geëffectueerde transplantaties omhoog gegaan, namelijk 24,3%. De allerbeste ontwikkeling bij de wachtlijsten en de geëffectueerde transplantaties zien we dus in het geval van levers en longen. In België wordt de situatie van de wachtlijst van februari 2007 tot 2009 vergeleken en de statistieken over de geëffectueerde transplantaties tussen 2007 en 2009. In het geval van longen is de wachtlijst met 42,2 % gestegen, terwijl het aantal operaties 4,4% gedaald is. Het aantal wachtende hartpatiënten is tussen de jaren 2007 en 2009 met 26,6 % gestegen terwijl het aantal transplantaties omlaag gegaan is, om precies te zijn met 5,8%. Wat pancreas betreft, stonden in 2009 9,1% meer patiënten op deze wachtlijst ingeschreven dan in 2007. Het aantal transplantaties is met 33,3% gedaald. Dat betekent dat ook in dit geval de vraag naar donororganen groter is dan het aanbod. Het voorlaatste orgaan in onze tabellen is lever. Hier kunnen we zien, dat in 2009 22,3% meer patiënten op dit orgaan wachtten dan in 2007 en het aantal geëffectueerde transplantaties is daarentegen gedaald met 8,6%. En het laatste orgaan dat in aanmerking komt zijn de nieren. Het aantal wachtenden is tussen 2007 en 2009 kleiner geworden, namelijk 1,7 %, maar het aantal transplantaties is ook kleiner geworden, namelijk 5,1%. In Duitsland treffen we een dergelijke situatie aan – in februari 2007 stond 2,1% minder op de wachtlijsten in Duitsland dan in 2008. Het aantal transplantaties was in 2008 bijna 5% kleiner dan vorig jaar, in 2007 dus. Als wij deze situatie in precieze cijfers bekijken, zien we, dat van de 11.715 wachtende mensen in 2007 slechts
4.140 van hen een nieuwe nier had gekregen. In 2008 stonden op de wachtlijsten 11.965 patiënten waarvan er 3.945 een nieuwe nier kregen. Voor zo´n groot land als Duitsland zijn dat behoorlijk lage cijfers. In de Tsjechische Republiek is de situatie als volgt: op de wachtlijst voor nieren stonden in 2006 8,4 % minder mensen dan in 2009. Het aantal niertransplantaties is met 7,5 % gedaald. In het geval van hartpatiënten wachtten in 2006 16,2 % minder mensen dan in 2009. Het aantal hartimplantaties is met 40,3 % gestegen. Ook bij lever is het aantal operaties hoger geworden – 4%. Het aantal wachtenden is ook omhoog gegaan, maar met veel meer mensen, dan er geopereerd werden, namelijk 44%. Bij longen waren in 2006 60 % minder wachtenden dan in 2009 en het aantal geopereerde patiënten is met 46,7 % gestegen. Dat is een positief resultaat. In het algemeen stijgt het aantal wachtenden in alle landen, behalve in Nederland (daar is de wachtlijst alleen maar in het geval van longen gegroeid) en behalve in België (waar de wachtlijsten voor nieren omlaag zijn gegaan). Wat de statistieken over de geëffectueerde orgaantransplantaties betreft, gaan ze in het algemeen omlaag, behalve in Tsjechië (waar slechts het aantal van nieroperaties omlaag is gegaan) en behalve Nederland en het aantal levertransplantaties. Daaruit blijkt, dat het aantal potentiële donors omhoog moet gaan. Ook de rol van de zgn. “transplantatiecoördinator“ zal groot belang zal zijn, omdat het Spaanse model55 wel groot succes heeft (zie de tabel afkomstig uit Duitsland „Deutschland im internationalen Vergleig; Postmortale Organspender 2008, Anzahl pro Mio. Einwohner“) en dit kan de mensen op de wachtlijsten nieuwe hoop geven.
6.8 Waarom daalt het aantal wachtenden op de wachtlijsten? De redenen voor het dalen van het aantal geëffectueerde transplantaties is het tekort aan organen, maar wat zijn de redenen voor het dalen van het aantal patiënten op de wachtlijsten? Er zijn meerdere redenen daarvoor, een ervan is, dat de patiënt een transplantatie ondergaat. Dat is het gelukkigste geval. Een ander reden is de dood van de patiënt die op een wachtlijst ingeschreven staat. Er bestaat ook de mogelijkheid, dat zo een patiënt gebruik maakt van de zwarte markt en een orgaan koopt. Hoevel mensen dat doen is moeilijk na te gaan. Er zijn ook mensen, die liever bij de familie thuis blijven en in rust op hun dood wachten, dan de stress tijdens het wachten te moeten meemaken. Een andere reden voor het dalen van het aantal mensen op de wachtlijsten zijn kunstorganen of xenotransplantatie – dus de organen afkomstig van dieren – waabij de kunstorganen meer helpen, omdat de xenotransplantatie zich nog steeds in het ontwikkelingsproces bevindt.
55
Het Spaanse model – in elk ziekenhuis is een medewerker op de positie van de “transplantatiecoördinator“, die al tevoren de mogelijke donors uitzoekt en de nodige gegevens over hen samenbrengt. Zo zijn al alle nodige informatie ter beschikking op het moment van de (hersen)dood van zo een patiënt en de donatie-procedure kan sneller beginnen.
7. Orgaanhandel Zoals al in het hoofdstuk over de Europese Unie werd gezegd, is orgaanhandel een onderdeel van handel in mensen met het doel bij hen organen te verwijderen, dat betekent een grove schending van de grondrechten en met name van de menselijke waardigheid en de lichamelijke integriteit.56 Zoals te zien is in de tabel in het hoofdstuk over de wettelijke situatie in alle vier de landen, is er overal de handel in organen verboden. Het staat vast, dat in de landen met het “geen-bezwaar“ systeem meer donororganen geleverd worden, dan in de landen waar dit niet geldt. In België en Tsjechië geldt dit systeem en dat levert goede resultaten op. In Nederland was in 2008 een mogelijkheid om dit systeem ook aan te nemen, maar de toemalige minister van VWS Ab Klink heeft dit voorstel afgewezen. In Duitsland geldt hetzelfde systeem zoals in Nederland. Men moet laten weten, of hij/zij wel een donor wil zijn of niet. Maar zoals te zien is in de statistieken levert deze oplossing niet genoeg donoren op. Een Belgische artikel heeft me op het idee gebracht, is orgaanhandel werkelijk zo fout? Met dit idee gaan we ons bezighouden in het hieronder volgende hoofdstuk. Verder volgt een poging de redenen of argumenten voor de afschaffing van het verbod op orgaanhandel en ook de redenen daartegen nader te bestuderen. Als uitgangsbasis zullen de artikelen van de nationale kranten dienen, om te weten te komen hoe de naties over het verbod denken.
7.1 Voor hoeveel verkopen? Volgens het artikel op de Tsjechische server “www.novinky.cz“ was het in 2006, toen dat artikel is verschenen, de beste tijd om de orgaanhandel te legaliseren57. Omdat de vraag te groot is en de donoroganen er niet aan kunnen voldoen. Een reden voor het lage aantal gebruikte organen kan ook de wettelijke bepaling zijn. Namelijk voordat de organen uit het lichaam van een overleden donor gehaald worden, moet een bepaalde tijd voorbij gaan en pas daarna kunnen de artsen tot de transplantatie overgaan58. Ondanks deze tijd gaat de helft van de donororganen achteruit wat de kwaliteit betreft en zijn voor donatie niet meer geschikt.59 De prijzen op de zwarte markt zijn ongelofelijk hoog. Ter illustratie: In Teheran kunnen de donoren voor hun nier 3750 dollar krijgen, dat is ongeveer 71.250 CZK60. In Teheran is de orgaanhandel wel toegestaan, maar de instituten betalen voor een nier ongeveer de helft van de prijs op de zwarte markt. Maar voor hoeveel geld de uiteindelijke ontvanger deze nier krijgt, dat is moeilijk te bepalen. Een van de Tsjechische dagbladen heeft op 56
http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=nl&lng1=nl,cs&lng2=bg,cs,da,de,el,en,es,et,fi,fr,hu,it,lt,lv,mt,nl,pl,pt,ro,sk,sl,sv,&val=484 573:cs&page=1&hwords=orgaandonatie~ (20-04-2010) 57 Volgens: http://www.novinky.cz/zena/zdravi/77843-prvni-volani-po-legalizaci-prodeje-lidskych-organu.html (20-04-2010) 58 Zie het tweede hoofdstuk 2.4 De Tsjechische Transplantatiewet, punt 8. 59 Volgens: http://www.nd.nl/artikelen/2010/maart/03/-orgaan-weghalen-voor-donor-sterft- (01-05-2010) 60 http://cestovani.idnes.cz/teheransky-trh-s-ledvinami-ddp-/igsvet.asp?c=A011025_222115_igsvet_kah (02-05-2010)
een advertentie geantwoord en er had een “handelsafspraak“ plaatsgevonden. De jonge man wilde voor zijn nier 300.000 CZK krijgen61. In het Tsjechische artikel uit 2006 staat een voorstel, dat de prijs voor organen globaal vastgesteld zal moeten worden. Voor een nier bijvoorbeeld zal men 1 miljoen CZK moeten betalen. Het zal aan de ene kant de zwarte markt vernietigen en aan de andere kant de vraag naar organen laten krimpen. Een ander gevolg zal dan het besparen van de tijd vol van onzekerheid tijdens het wachten op een donororgaan voor veel mensen zijn en er zullen ook minder mensen doodgaan tijdens het wachten. Een ander voorstel kwam uit Nijmegen. De hoogleraar Orgaantransplantatie en Donatie Andries Hoitsma van het Nijmeegse Universitair Medisch Centrum St Radboud heeft in 2007 voorgesteld dat mensen die tijdens hun leven een nier afstaan, 50.000 euro moeten krijgen62, in vergelijking met het eerste voorstel is dit 1.250.000 CZK. Volgens het artikel gepubliceerd in mei 2008 zal de Australische nierspecialist Gavin Carney63 het alarmerende tekort aan donororganen door het bepalen van een bepaald bedrag opgelost worden. Hij heeft het vooral over niertransplantaties en hij stelt de prijs voor een nier op maximaal vijftigduizend Australische dollar (dertigduizend euro). Dat is nog minder dan het Tsjechische voorstel van 1 miljoen CZK, Carney stelt 750.000 CZK voor. De argumenten voor zijn voorstel waren – het verkleinen van de zwarte markt in nieren, duizenden levens kunnen gered worden en miljoenen aan behandelingskosten zullen bespaard kunnen worden. Volgens zijn verwachting zullen in het geval van het invoeren van het betalen voor nieren binnen vijf jaar de wachtlijsten op nieren gehalveerd worden. Zijn voorstel werd sterk afgewezen door de Australische minister van gezondheid Roxon en ook door andere mensen, die argumerteren daarmee, dat vooral de arme mensen hun organen zullen moeten afstaan, om dat geld te kunnen krijgen.
7.2 De zwarte markt Er zijn al veel te veel gevallen bekend dat in de landen van de Derde Wereld een sterke zwarte handel in organen is. Landen zoals India64, Jordanië65, China66, Turkije67 en Kosovo werden verdacht van orgaanhandel68. In Zuid-Afrika en Brazilië zijn ook dertien mensen gearresteerd vanwege internationale orgaansmokkel69. Tussen 1993 en 2003 werden in Mexico veertien vrouwen vanwege organen vermoord en, er zijn honderden vrouwen verdwenen. Een van de redenen kan de handel in organen zijn.70 61
http://www.denik.cz/z_domova/ledvina_prodej20080516.html (02-05-2010) http://www.nd.nl/artikelen/2007/juni/13/-geef-nierdonor-50.000-euro- (01-05-2010) 63 http://www.depers.nl/buitenland/198775/Betaal-voor-donornieren.html (01-05-2010) 64 http://www.depers.nl/buitenland/166472/India-rolt-bende-nierenhandelaars-op.html (02-05-2010) 65 http://buitenland.nieuws.nl/464957 (02-05-2010) 66 http://www.depers.nl/buitenland/78825/Richtlijn-orgaandonatie-in-China.html (02-05-2010) 67 http://www.depers.nl/buitenland/341213/Turkse-politie-pakt-orgaanhandelaren.html (02-05-2010) 68 http://www.depers.nl/buitenland/193205/Geen-bewijs-orgaanhandel-Kosovo.html en http://www.depers.nl/buitenland/184813/Serviers-vermoord-om-organen.html (02-05-2010) 69 http://www.nd.nl/artikelen/2003/december/04/arrestaties-na-orgaanhandel (02-05-2010) 70 http://www.nd.nl/artikelen/2003/mei/02/vrouwen-vermoord-voor-orgaanhandel (02-05-2010) 62
7.3 Tegenargumenten Eerst gaan we de redenen van de wet bekijken. Orgaanhandel wordt als een onderdeel van handel in mensen beschouwd met als doel bij hen organen te verwijderen. Dat betekent een grove schending van de grondrechten, van de menselijke waardigheid en de lichamelijke integriteit.71 De handel in organen is onethisch. Het afstaan van eigen organen, helemaal altruistisch of onzelfzuchtig, moet gebeuren. Als de organen voor geld verkrijgbaar zullen zijn, dan zal de waarde van het menselijke lichaam en het leven ter discussie staan. Het legaliseren van de orgaanhandel zal een grote impact op de landen van de Derde Wereld hebben, omdat de mensen daar leven in nood en het geld heel graag zullen hebben. Maar er worden niet alleen de inwoners van de Derde Wereld bedreigd, maar ook de sociaal zwakkere mensen en daklozen, of mensen met grote schulden. Deze zullen waarschijnlijk ook van orgaanhandel gebruik maken. Maar als deze wel het geld voor hun organen krijgen, zal de situatie er daarna als volgt uitzien: Het geld verdwijnt net zo snel, als het gekomen is en de mensen zitten dan in een nog slechtere situatie – ze hebben geen geld, en hun fysieke prestaties zijn niet meer 100%, maar minder en het gezondheidsrisico is bij deze mensen ook verhoogd.72 De donatie onder de familieleden kan door het betalen voor organen bedreigd worden, vanwege de rol van het geld die de relaties tussen deze mensen kunnen bederven.73 Ook de donors die vrijwillig een orgaan willen afstaan vanwege hun naastenliefde kunnen door het betalen voor doneren afgeraden worden, omdat hun altruïsme dan niets meer waard is. Het is bewezen bijv. bij de bloeddonatie.74
7.3.1 Alternatief uit Duitsland Een
alternatief
voor
orgaanhandel
zou
volgens
een
artikel
uit
de
Duitse
“Spiegel“
het
“Wechselseitigkeitsmodell“75 kunnen zijn. Dit wederzijdsmodel stelt voor, dat als iemand zich als donor laat registreren, hij/zij daarvoor niet krijgt betaald, maar als een "bonus" heeft hij recht op, in het geval van dat hij/zij zelf wel eens een donororgaan nodig zou hebben, een voorkeursbehandeling. Zo´n donor krijgt dus de voorkeur voor andere wachtenden op de wachtlijst, die niet als donor ingeschreven staan. Het zal het betalen voor orgaandonatie vervangen. Dit soort motivatie voor de donors is meer ethisch dan het betalen voor het doneren.
71
http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=nl&lng1=nl,cs&lng2=bg,cs,da,de,el,en,es,et,fi,fr,hu,it,lt,lv,mt,nl,pl,pt,ro,sk,sl,sv,&val=484 573:cs&page=1&hwords=orgaandonatie~ (20-04-2010) 72 Volgens: http://binnenland.nieuws.nl/495615 (02-05-2010) 73 Volgens de meningen verschenen in volgende artikelen: http://www.handelsblatt.com/politik/nachrichten/medizin-organhandelbenoetigt-einen-freien-markt;2564162;0, http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,295165-2,00.html, http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,295165,00.html (02-05-2010) 74 Bron: http://www.handelsblatt.com/politik/nachrichten/medizin-organhandel-benoetigt-einen-freien-markt;2564162;0 (02-05-2010) 75 http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,295165-2,00.html (02-05-2010)
7.4 Argumenten voor Nu volgen de redenen waarom de orgaanhandel wel gelegaliseerd zal moeten worden. Omdat de vraag naar donororganen zo hoog is, zal de vrije markt met organen deze kunnen bevredigen. Er zullen niet zo veel mensen op de wachtlijsten ingeschreven staan en er zullen ook niet zo veel mensen tijdens het wachten op een nieuwe orgaan doodgaan. Een ander argument kan zijn, dat de orgaanhandel sowieso al op de zwarte markt bestaat. De prijzen op deze markt zijn ongelofelijk hoog. De organen komen meestal uit de landen van de Derde Wereld en de donors zelf krijgen een gering bedrag voor hun organen, die later meermaals zo duur doorverkocht worden. In het geval van de legalisatie van orgaanhandel zullen de prijzen gestandaardiseerd worden en zo krijgen alle donors hetzelfde bedrag voor hun organen. Een ander gevolg van de illegale donatie is het verhoogde gezondheidsrisico voor de donors uit de Derde Wereld, omdat er vaak geen nazorg komt. Na de legalisatie zouden deze donors geen risico´s moeten lopen, omdat de verwijdering van organen in ziekenhuizen met nazorg zal plaatsvinden. Bij het toelaten van de orgaanhandel, kan er dus een "standaard"-prijs per orgaan vastgesteld worden en ook de eisen aan de kwaliteit zullen zeker gestandaardiseerd worden. Dat levert degelijke kwaliteit, vergelijkbare prijs en een gelijkwaardige omgang met de donors op. Volgens Peter Oberender stierf in 2004 in India 60% van de donoren, die hun nier hebben verkocht voor ongeveer 1500 euro, omdat de nazorg na het afstaan van de nier niet genoeg is.76 Daarom zal de legalisatie van orgaanhandel aan het verbeteren van de situatie van de donors bijdragen, omdat dan de omstandigheden van donors voor iedereen hetzelfde worden. Het idee van Oberender is als volgt: op het moment dat een orgaan ter beschikking staat, komt het op een internet-pagina in het kader van de vrije handel in organen in de vorm van een veiling. In het geval dat er meerdere geschikte ontvangers zijn, zullen de "Krankenkassen" of de staat helpen bij het meebetalen, om te voorkomen, dat de sociaal zwakkere mensen geen kans op dit orgaan krijgen. Tussen de donor en de ontvanger zal een makelaar staan, die een kwalificatie genoeg voor de handel in organen zou moeten hebben. De vraag zal gebeuren door een prive persoon of een "Krankenkasse" en het aanbod zal van de kant van de donor komen. De prijs voor een nier zal tussen 20.000 en 30.000 euro liggen.77 Het idee, dat elke mens zelf beslist, of hij wel of niet zijn organen tegen geld aan iemand anders geeft, is gebaseerd op een postulaat dat elke mens het beste weet, wat voor hem goed is. Nu zit de situatie zo, dat mensen meestal geen donor willen zijn, maar als het noodzakelijk zal zijn, dan zouden ze heel graag een nier of een ander orgaan van een vrijwillige donor krijgen. Aldus het artikel verschenen in de Duitse "Spiegel"78 in 2004.
76
http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,299541,00.html (02-05-2010) Volgens: http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,299541,00.html (02-05-2010) 78 http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,299541,00.html (02-05-2010) 77
Een compromis dat in me opkwam is: Als de mensen zelf niet als donor geregistreerd staan, dan zouden ze geen recht op donororganen moeten hebben, in het geval dat ze een orgaan involge een ziekte of een ongeluk nodig hebben. Dat zal misschien ook deze mensen aan het denken zetten, of het toch niet beter zal zijn, een vaste prijs voor organen in te voeren en de orgaanhandel toch te legaliseren. Of: ook anders: deze oplossing zal misschien het aantal geregistreerde donors vanzelf laten groeien, omdat de mensen toch heel graag geholpen willen worden, dus zal uiteindelijk met de orgaanhandel ook niets te maken hebben. Misschien wacht Nederland en Duitsland precies op een politicus, arts of patiënt die met zo´n toch een beetje radicale oplossing komt.
7.5 Samenvatting Zou de handel in organen gelegaliseerd worden, dan zouden de wachtlijsten korter worden, meer mensen zouden geholpen kunnen worden en minder zouden doodgaan tijdens het wachten. Indien er een legale orgaanhandel is, zou de zwarte markt misschien kunnen verdwijnen. De prijzen van organen zouden gestandaardiseerd worden. Dankzij of vanwege de financiële motivatie gaan misschien meer mensen beginnen over orgaandonatie na te denken. De mensen met schulden of in nood zouden hun situatie kunnen oplossen – de vraag is en blijft of dat echt een “hulp“ voor dit soort mensen zal zijn, of dat het een “wapen is dat aan twee zijden scherp“ is. Er wordt gezegd, dat het geld het menselijke karakter bederft. Maar aan de andere kant geldt ook – als iemands karakter bedorven is, dan maakt het niet uit of hij geld heeft of niet, het komt echter destemeer te voorschijn op het moment, dat deze persoon meer geld ter beschikking krijgt. Hoe zal het dan met omkoping zitten? Net zoals nu, maar op een ander gebied. Is iemand omkoopbaar dan maakt het niet uit, of hij over de bouw van een nieuwe snelweg beslist, of over het verdelen van organen. De gestandaardiseerde prijs per orgaan vaststellen, lijkt misschien onethisch, maar er worden nu al in de medicijn hulpmiddelen, medicamenten ezv. verkocht en ze hebben een gestandaardiseerd prijs en iedereen begript dat. Misschien kan dit ook voor organen gelden. In Nederland staat de menselijke vrije wil boven alles. Daarom is er ook euthanasie toegestaan. Men kan zelf beslissen of hij/zij verder met een sterke ziekte vechten wil of niet. Waarom zal hij dus niet over de eigen organen beslissingen mogen nemen? En verder - of men voor de organen geld wil krijgen of niet? Een nadeel kan zijn in het geval van de armere mensen, die niet geld genoeg kunnen hebben om een orgaan te kunnen betalen. Maar al nu bestaan er organisaties of collectes voor een bepaald doel, net zoals bijv. voor gehandicapte kinderen, blindegeleidehonden, Unicef ezv. Het zal dus niet zo´n groot probleem zijn, om een organisatie te vormen, die geld zal inzamelen voor orgaandonatie. Een andere mogelijkheid is, dat de donor aan de echt arme mensen zijn orgaan gratis kan schenken, als hij dat zelf zo wil. De handel in organen zal dus niet altijd betaald moeten worden. Het zal geen plicht zijn om voor een orgaan geld te vragen, als iemand dat zelf niet wil.
8. Campagnes 8.1 Nederland 8.1.1 De Nederlandse Transplantatie Stichting (NTS) Een van de campagnes georganiseerd door de NTS is de internetcampagne “JaofNee“79. Omdat driekwart van de mensen, die niet geregistreerd staan als donor, toch positief staan tegenover orgaandonatie, wil de stichting deze mensen een kans bieden om van hun eigen wil bewust te worden en zich als donor laten te registreren. Deze campagne is in 2009 begonnen en zal drie jaar duren. De NTS en andere betrokkenen verwachten dat de campagne zal het aantal orgaantransplantaties met 20% verhogen.80 Op de pagina´s van de NTS staan de resultaten van deze campagne uit 2009 en ze zijn heel verrassend.81 In 2009 hebben 30.000 mensen hun “Ja“ tegenover orgaandonatie via deze pagina gezegd. Er zijn ook andere organisaties bijgekomen, bijv. de Hersenstichting Nederland, KNCV Tuberculosefonds, Prinses Beatrix Fonds en het Revalidatiefonds. Een nieuwe pagina http://www.donatiebijleven.nl/ informeert de mensen over wat donatie is en wil de mensen bewegen een nier of (stukje) lever te doneren. Er staat informatie over wie kan doneren, hoe dat in zijn werk gaat, wat de met het afstaan van organen verbonden risico´s zijn etc. Een andere actie van de NTS, is het informeren van 18-jarigen. Dat gebeurt door het versturen van brieven van minister Klink aan de mensen die in 2009 18 jaar zijn geworden, om hen te vragen wat hun beslissing is.82
8.1.2 Hyves Op de webpagina´s van het netwerk Hyves kunnen de gebruikers vanaf 12 april 2010 hun beslissing uiten, of ze wel of niet donor zijn. De zgn. “Hyvers“ kunnen zich via hun profielpagina´s als donor laten registreren. De Hyves heeft deze dienst voor de gebruikers van dit netwerk ingevoerd in het kader van de campagne van de NTS “JaofNee“83.
8.1.3 DGD De Grote Donorshow heeft meer dan 7.000 nieuwe donorregistraties opgeleverd84. DGD is een voorbeeld van een extreme poging om aandacht voor de problematiek van orgaandonatie te trekken die gebeurde op 1 juni
79
https://www.jaofnee.nl/ (01-05-2010) Bron: http://www.nd.nl/artikelen/2009/oktober/05/grote-campagne-orgaandonatie (01-05-2010) 81 http://www.transplantatiestichting.nl/cms/index.php?page=nieuws&oid=300&action=viewitem&id=1483 (03-05-2010) 82 Bron: http://www.transplantatiestichting.nl/cms/index.php?page=nieuws&oid=300&action=viewitem&id=1723 (02-05-2010) 83 Bron: http://www.depers.nl/binnenland/470089/Donorschap-op-Hyvespagina.html (01-05-2010) 84 Volgens: http://www.depers.nl/binnenland/213521/Donor-tenzij-je-nee-zegt.html (01-05-2010) 80
2007. Toen konden de kijkers van BNN het unieke Nederlandse televisieprogramma “De Grote Donorshow“85 zien. In dit live uitgezonden televisieprogramma moest Lisa (een vrouw met een ongeneeslijke hersentumor) één van de drie nierpatiënten kiezen om hem een gezonde nier te doneren. De kandidaten moesten aan enkele criteria voldoen – ze moesten tussen 18 en 50 jaar oud zijn, ze mochten geen rokers of ex-rokers zijn, mensen die zelf geen donor waren werden uitgesloten, net als mensen die niets deden (werklozen, die ook geen vrijwilligerswerk doen). Het gehele programma was heel sterk van sfeer en werkte ook goed op de gevoelens van de kijkers in. De hele show was een complot. De nierkandidaten waren wel patiënten met een nierziekte, maar de vrouw met een hersentumor was een kerngezonde actrice. Het hele programma was bedoeld om meer aandacht voor de orgaandonatie te krijgen. En succes liet niet lang op zich wachten. Het programma heeft niet alleen veel aandacht van het publiek getrokken, maar in 2010 heeft het ook de International Emmy Award gewonnen in de categorie “non-scripted entertainment“.
8.1.4 NOVA Naast BNN interesseren zich ook andere Nederlandse TV-zenders voor orgaandonatie. Onder andere NOVA. Op de pagina´s van deze zender kunnen we meerdere uitzendingen vinden, die over het thema orgaandonatie en orgaantekort gaan. Bijv. eentje van bijzonder belang, namelijk de twintig minuten durende discussie "Orgaantoerisme naar België" met Patrick Lodiers (de presentator van DGD) en minister van gezondheid Ab Klink uit 2008. Volgens een onderzoek van NOVA hebben tussen de jaren 2005 en 2008 vijftig Nederlanders gebruik gemaakt van orgaantransplantatie in België, omdat ze niet in Nederland geholpen mochten worden.86 Een ander praatprogramma gaat over het betalen voor doneren onder de naam “Betalen voor organen“.87 Er werd over deze thematiek met de klinisch-ethicus Erwin Kompanje gepraat. Over dit thema is meer informatie in hoofdstuk 8 van deze scriptie “Orgaanhandel“ terug te vinden.
8.2 België 8.2.1 Beldonor.be Dankzij de Belgische campagne “Beldonor.be“88 uit 2005 hebben zich meer dan 279 duizend mensen geregistreerd als donor in België. Het gaat om een campagne die als gevolg van het initiatief van de minister van volksgezondheid Laurette Onkelinx is ontstaan. In België was in 2009 in alle bioscopen een “Dank U“ spot
85
http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Grote_Donor_Show en http://www.bnn.nl/page/donorshow (16-02-2010) http://www.novatv.nl/page/detail/uitzendingen/6127/Orgaantoerisme+naar+Belgi%26euml%3B (04-05-2010) 87 http://www.novatv.nl/page/detail/uitzendingen/5153/Betalen+voor+organen# (04-05-2010) 88 https://portal.health.fgov.be/portal/page?_pageid=56,16046542&_dad=portal&_schema=PORTAL (03-05-2010) 86
te zien, dat nu op youtube.com terug te vinden is.89 Het was een dank aan alle donors, die zich hebben geregistreerd. In België geldt wel het “geen-bezwaar-systeem“, maar als men niet letterlijk als donor geregistreerd staat, heeft de familie of nabestaande wel het recht de donatie na zijn dood te weigeren. In het geval dat men zich wel actief registreert hebben de nabestaanden dit recht niet, en dat verhoogt het aantal donaties.90
8.3 Duitsland In het Duits bestaan meerere webpagina´s met informatie over orgaandonatie, bijv. “http://www.organspendeinfo.de“,
algemene
informatie
over
orgaandonatie
“http://www.transplantation-information.de/index.html“ transplantation.de/“
of
nog
een
en en
voorbeeld
–transplantatie ook van
op
zijn
te
vinden
op:
“http://www.organspende-undzo
een
informatiepagina
“http://www.organspendekampagne.de/“. Voor orgaandonatie engageert zich ook de Duitse “Bundesliga“ met de campagne “Sportler für Organspende“91. Op de website raden de sporter het publiek aan, om een soort “donorpasje“ in te vullen en bij zich te dragen. Daar zullen de mensen de informatie over henzelf invullen, als naam, woonplaats en vooral een van de mogelijkheden kiezen – de donatie toestemmen, weigeren of de beslissing aan een andere persoon overlaten.92 Een andere campagne, die in Duitsland recent is, heet “fuers-leben.de“93. Deze pagina bevat niet alleen informatie over orgaandonatie in het algemeen, er zijn ook verhalen van patiënten te lezen en de informatie over recente campagnes en acties. In 2006 heeft een campagne plaatsgevonden georganiseerd door de DSO met grote plakkaten in 17 grote steden in Duitsland. Op zo´n plakkaat staat bijvoorbeeld de tekst “Dieser Moment is ein Geschenk“.94 De eerste zaterdag in juni vindt sinds 1982 de dag van orgaandonatie (“Tag der Organspende“) plaats.95 In 2009 werd deze actie bij de “Branderburger Tor“ gehouden, met vele mensen en bekende persoonlijkheden. In Duitsland is wel een sterke poging te zien, meer aandacht te krijgen voor de problematiek aangaande orgaandonatie, tekort aan organen en de nood menselijke levens te redden. Maar toch zijn er nog niet voldoende mensen geregistreerd en er sterven rond 1000 mensen tijdens het wachten op een nieuw orgaan, die ze nodig hebben.
89
http://www.youtube.com/watch?v=G7Iy4314Xj0 (03-05-2010) Bron: https://portal.health.fgov.be/portal/page?_pageid=56,16046542&_dad=portal&_schema=PORTAL (03-05-2010) 91 http://www.vso.de/startseite/ (02-05-2010) 92 http://www.vso.de/media/downloads/ausweis.pdf (02-05-2010) 93 http://fuers-leben.de/index.php/ (02-05-2010) 94 Een voorbeeld hiervan: http://www.aerztezeitung.de/politik_gesellschaft/organspende/article/498514/kampagne-organspende.html (02-05-2010) 95 http://www.organspende-und-transplantation.de/tag_der_organspende.htm (02-05-2010) 90
8.3.1 Duitse zenders Naast de commentaren op de Grote Donorshow bestaan er vele bijdragen aan dit thema op de pagina´s van de Duitse omroepen op internet, die op televisie zijn getoond. Somige hiervan vinden we op http://www.swr.de/blog/1000Antworten/antwort/author/cbuerk/ terug, waar vragen en antwoorden over orgaandonatie aan bod komen. Het programma “Europamagazin“ uit 13 januari 2010 gaat over het Spaanse model en zijn bijdrage aan het verbeteren van het aantal donors.96 De kijkers krijgen hier de feiten over de voordelen van dit model te horen. Een andere TV-zender, de ZDF, zendt ook programma´s uit over het thema orgaandonatie. Er zijn verhalen van getransplanteerde patiënten terug te vinden97, over de noodzakelijkheid van orgaandonatie, om levens te kunnen redden en over “Organausweis“, die de mensen bij zich zullen hebben met hun wilsuiting98.
8.4 Tsjechië In de Tsjechische Republiek vinden we niet zo veel campagnes voor orgaandonatie, maar wel voor donatie van bloed. Er bestaat een webpagina "darujkrev.com"99 (in het Nederlands: doneer bloed) voor het attent maken van het publiek dat er bloed nodig is. De campagne betreft niet alleen deze pagina, maar ook bezoeken aan hoge scholen en universiteiten, wanneer de studenten de mogelijkheid hebben meer informatie over de bloeddonatie te krijgen en zelf bloed te doneren. Er werken ook openbare omroepen mee. Sinds 1992 vindt de actie "doneer bloed met de Tsjechische omroep" plaats en sinds 2000 vindt dit vier keer per jaar plaats.100 Er doen ook enkele firma´s mee (bijv. Telefonica 02101 of Mary Kay102 - een kosmetische firma). Ook de politie103 en de brandweer104 nemen aan dergelijke acties deel en donoren ook bloed. Er zijn ook bijv. in de trams in grote steden de plakkaten te zien die tot bloeddonatie oproepen.
8.4.1 De Tsjechische Televisie ČT1 Op de Tsjechische televisie werd meestal over leukemie gesproken, dat betekent dat het meest vookomende thema in verband met orgaandonatie de donatie van beenmerg is, die bij het genezen van leukemie helpt. Een 96
http://mediathek.daserste.de/daserste/servlet/content/3827978?pageId=&moduleId=342024&categoryId=&goto=&show= (05-052010) 97 http://www.zdf.de/ZDFmediathek/beitrag/video/796012/Muetter-spenden-Nieren-fuer-ihre-Kinder#/beitrag/video/796012/Muetterspenden-Nieren-fuer-ihre-Kinder (05-05-2010) 98 http://www.zdf.de/ZDFmediathek/beitrag/video/770116/Organspende-kann-Leben-retten--#/beitrag/video/770116/Organspendekann-Leben-retten-- (05-05-2010) 99 http://www.darujkrev.com/clanek.asp?file=napln (02-05-2010) 100 http://www.regionpress.cz/Daruj-KREV-s-rozhlasem-id-2331.aspx (02-05-2010) 101 http://www.chcidoo2.cz/kariera_v_o2/co_vam_nabizime/akce_pro_zamestnance.html (02-05-2010) 102 http://www.marykay.cz/aktuality_darujkrev.php (02-05-2010) 103 http://cck-ol.webnode.cz/news/olomoucti-policiste-daruji-krev/ (02-05-2010) 104 http://www.lubojaty.cz/?p=1041 (02-05-2010)
voorbeeld van zo´n programma is op http://www.ceskatelevize.cz/program/diagnoza/34-leukemie/video/ te vinden. Het bekendste geval van een leukemie-patiënt is de politicus Josef Lux, die in 1999 aan leukemie gestorven is. Over de zgn. vrijwillige donors gaat een ander programma, hiermee worden niet de motorrijders bedoeld, die al traditioneel onder deze bijnaam bekend staan, maar de fietsers. Deze hebben meestal een betere conditie dan de motorrijders en in het geval dat ze een dodelijk ongeluk krijgen, zijn hun organen in een betere toestand en daarom ook geschikt voor transplantatie. De dodelijke ongelukken komen vooral omdat de fietsers geen bescherming op hun hoofd dragen.105 In het programma “Zbytečné úrazy“ (De ongelukken die niet hoeven te gebeuren) gaat het over de ongelukken door het gebrek aan de veiligheidsregels. In dit programma krijgen we ook de feiten over de prijzen voor transplantaties te horen. Bijv. een niertransplantatie kost 250.000 CZK, en een harttransplantatie kost 1,5 miljoen CZK.
105
http://www.ceskatelevize.cz/ivysilani/208572231030005-zbytecne-urazy/?streamtype=WM2 (04-05-2010)
9. Conclusie In mijn scriptie heb ik me met de problematiek van orgaandonatie in vier door mij gekozen landen, in Nederland, België, Duitsland en Tsjechië, beziggehouden. Ik heb verschillende soorten donaties beschreven, de medische risico´s van het doneren en de meningen van verschillende religies. In deze scriptie heb ik de wetgeving van alle vier de landen vergeleken, over het actieplan van de EU gechreven en de werkzaamheden van de organisaties beschreven, die zich voor orgaandonatie aanzetten. Verder heb ik de statistieken en wachlijsten met elkaar vergeleken en over de legalisatie van orgaanhandel de argumenten pro en contra gegeven. Orgaandonatie is niet en thematiek dat we dagelijks moeten bespreken, maar iedereen heeft daarmee tenminste een keer in zijn leven iets te maken gehad. Misschien gaat het niet om een persoonlijke ervaring, maar elk van ons heeft zeker een plakkaat in de tram gezien, dat tot bloeddonatie oproept of ´savonds TV-nieuws gezien over een motorrijder, die verongelukt was, en de presentator hem een “vrijwillige donor“ noemt. Deze bijnaam is onder motorrijders wel bekend, maar niet iedereen weet, dat veel van de overleden motorrijders vaak zo verminkt zijn, dat er bijna geen organen voor transplantatie gebruikt kunnen worden. Het komt, omdat de motorrijders weinig beschermd zijn. Hetzij in de tram, op de TV of in het persoonlijke leven, orgaandonatie vormt een deel van onze werkelijkheid. In de laatste tijd wordt er aan dit thema steeds meer aandacht besteed, omdat de wachtlijsten zo lang zijn en er elk jaar veel mensen overlijden tijdens het wachten op een donororgaan. Soorten van orgaandonatie delen we in twee hoofdgroepen in – donatie bij leven en donatie na overlijden. De laatst genoemde delen we nog in twee andere groepen in – heartbeating en non-heartbeating donatie. De meest gedoneerde organen bij leven zijn nieren en levers. De overige organen worden slechts na overlijden gedoneerd - namelijk longen, hart en pancreas. Er bestaat ook donatie van bloed, sperma, moedermelk, beenmerg, huid, hoorsvliezen en andere weefsels en cellen. De meest succesvolle landen zijn België en Tsjechië, dankzij het geen-bezwaar-systeem. De slechste resultaten zien we in Duitsland. Het land met het grootste succes in Europa is Spanje, waar er 33 donors op 1 miljoen mensen zijn. Dit succes is mogelijk dankzij de transplantatiecoördinatoren, die in elke ziekenhuis waar transplantaties worden uitgevoerd aanwezig zijn. Dit succes wil de EU ook in andere lidstaten bevorderen en stelt voor, om deze functie in elke ziekenhuis in te voeren. Bij de vergelijking van de wetgeving in de vier landen zien we, dat de wetten min of meer hetzelfde zijn – vooral het bepalen van de termen, zoals hersendood, donatie, receptor en donor, de donatie toestemmen of weigeren, de rol van nabestaanden, minimumleeftijd voor het doneren, financiële vergoeding voor donatie en verbod op orgaanhandel. Het actieplan van de EU behelst raadplegingen voor alle lidstaten wat te doen om de
situatie te verbeteren. Dit plan bevordert een gezamelijke terminologie en evidentie van de gegevens over receptors en donors van organen. De EU wil het tekort aan organen verkleinen en mensen aan het denken zetten over donatie. Organisaties spelen bij het promoten en coördineren van orgaandonatie een belangrijke rol. In Nederland is dat de Nederlandse Transplantatie Stichting, in België de Belgische Vereniging voor Transplantatie, in Duitsland praten we over de Duitse Stichting voor Orgaantransplantatie en in Tsjechië over het Coördinatiecentrum voor transplantatie. Van de internationale organisaties is Eurotransplant van groot belang. Wat het verzamelen van officiële cijfers aangaat, kunnen we het best de Eurocet raadplegen. Deze stichtingen en verenigingen organiseren verschillende promotieacties, om het publiek over de noodzakelijkheid van orgaandonatie te informeren. In Duitsland noemen ze dat “Fürs Leben“ – voor het leven dus. In Nederland krijgen we “Nederland zegt Ja“ te horen. Hiermee wordt de toestemming voor het verwijderen van organen na de dood van de donor bedoeld. In Tsjechië kunnen we in de trams lezen “Geef bloed“ en in België zeggen ze “Dank U“ voor het donor worden en zijn. De succesvolste campagnes waren De Grote Donorshow en Beldonor.be. De statistieken en wachtlijsten hebben ons een overzicht gegeven van de relatie tussen het aantal wachtenden en het aantal getransplanteerde patiënten. Het succesvolste jaar voor geëffectueerde transplantaties was 2007 in alle landen. Het meest gevraagde orgaan is nier, gevolgd door lever. De kortste wachtlijsten betreffen pancreas. België en Tsjechië leveren dus goede resultaten en Duitsland en Nederland zouden nog iets meer voor het promoten moeten doen, om meer mensen op de gedachte te brengen zich te laten registreren als donor. We hebben gezien, dat de orgaanhandel in alle vier de landen en door de Europese wet verboden is. Maar misschien is het idee de orgaanhandel te laten legaliseren niet helemaal verkeerd. Het kan een evenwicht tussen de vraag en het aanbod van donororganen brengen, een standaardiseren van de prijzen voor verschillende organen standaardiseren en de zwarte markt voor organen vernietigen. Misschien komt het niet tot het legaliseren van orgaanhandel, maar al de discussie zelf heeft een reële kans op het opleveren van een potentiële oplossing van het tekort aan donororganen, omdat er over dit thema meer wordt gesproken.
Resumé Orgaandonatie gaat ons alle aan, omdat we nooit weten wat er kan gebeuren. Voor bepaalde dingen is het leven lang genoeg en voor andere dingen kan het ooit te laat zijn. Daarom wou ik met behulp van deze scriptie de noodzakelijkheid tonen, om over het eigen leven na te denken en voor zich zelf de vraag te beantwoorden, of wel organen na onze dood afstaan of niet. Of tenminste bloed of bloedplasma gaan doneren. De scriptie over orgaandonatie probeert zowel de wettelijke als ook de werkelijke situatie in vier Westerse landen te beschrijven. Het gaat hier om een vergelijking van Nederland, België, Duitsland en Tsjechië. Ik heb hier de verschillende types orgaandonatie genoemd en ook de risico´s die met het afstaan van organen verbonden zijn. Ik heb de meningen van verschillende religies over donatie genoemd. Wat de vergelijking van de wetten aangaat, worden hier de wettelijke definities, het bepalen van een donor en van een receptor, het aantal arsten die de hersendood moeten vaststellen en het verbod op orgaanhandel besproken. Er wordt ook nog het Europese actieplan behandeld, dat de lidstaten motiveren wil en aanraadt wat er zou moeten gebeuren, om het tekort aan organen en het verbeteren van de bewustheid van het publiek over orgaandonatie. In het hoofdstuk over organisaties staat een overzicht van de meest belangrijke stichtingen, die werkzaam zijn in verband met orgaandonatie. Deze stichtingen organiseren promotieacties, verzamelen gegevens en statistieken over wachtlijsten en geëffectueerde transplantaties of publiceren verhalen van de patiënten, die een orgaan hebben gekregen of op een transplantatie wachten. Eurotransplant is een internationale organisatie met lidstaten zoals Duitsland, België of Nederland. Eurocet is een webpagina voor het verzamelen en publiceren van de gegevens over donatie. De andere twee hoofdstukken gaan over de toestand van de statistieken en wachtlijsten op verschillende organen en laten zien, dat de meest succesvolle landen wat de donatie aangaat, België en Tsjechië (dankzij het geen-bezwaar-systeem) zijn en in Duitsland en Nederland zou de situatie nog verbeterd moeten worden. In het laatste hoofdstuk staan orgaanhandel en de kwestie van zijn legaliseren. Er volgen de argumenten pro en contra. Als een compromis kan het alternatief van een Duitse nierspecialist dienen, die een mogelijke oplossing voor de situatie voorstelt.
Resumé Die Organspende betrifft uns alle, denn man weiß nie, was passieren kann. Auf bestimmte Dinge, ist das Leben lang genug, und auf andere Dinge kann manchmal zu spät sein. Deshalb wollte ich mit Hilfe dieser Diplomarbeit darauf hinweisen, dass es notwendig ist, über das eigene Leben nach zu denken und für sich selbst die Frage zu beantworten: Will ich nach meinem Tod meine Organe spenden oder nicht? Oder zuminstens sich für die Alternative entscheiden und Blut oder Blutplasma spenden. Diese Diplomarbeit über die Organspende versucht, sowohl die rechtlichen als auch die praktischen Bedingungen in vier westeuropäischen Ländern zu beschreiben. Er geht um ein Vergleich von Niederlande, Belgien, Deutschland und der Tschechischen Republik. Diese Arbeit beschreibt die verschiedenen Arten von Organspende und die Risiken, die mit der Spende verbunden sind. In den letzten Unterkapitel habe ich einige Ansichten der verschiedenen Religionen erwähnt. Es ist hier ein Vergleich von ausgewählten Rechtsvorschriften zu finden, die gesetzlichen Definitionen, Definitionen der Spender und Empfänger. In diesen Rechtsvorschriften finden wir auch die Zahl der Ärzte, die den Hirntod feststellen sollen und es wird auch über den Verbot des Organhandels gesprochen. Die folgenden Kapitel behandeln über den Aktionsplan der Europäischen Union zur Förderung der Mitgliedstaaten, und über den Empfehlungen, was sollten die Mitgliedstaaten tun, um den Mangel an Organen zu beheben. Der Aktionsplan hat vor, die Öffentlichkeit über die Notwendigkeit der Organspende besser zu informieren. Das Kapitel über die Organisationen beschreibt die aktivsten Verbände im Bereich der Organspende. Diese Organisationen sind in Werbekampagnen engagiert, sammeln Daten und Statistiken über Wartelisten auf Transplantation. Die Webseiten von diesen Organisationen sind voll van Geschichten der Patienten, die auf eine Organtransplantation wachten, oder sind schon eine solche Operation untergeganden. Eurotransplant ist eine internationale Organisation, an die Ländern wie Deutschland, Belgien oder die Niederlande teilnehmen. Eurocet ist eine Website zu sammeln und zu veröffentlichen van Daten über Organspenden. Die nächsten zwei Kapitel gehen über den Stand der Wartelisten und Statistiken und zeigen deutlich, dass die erfolgreichsten Länder Belgien und die Tschechische Republik sind, was die Zahl durchgeführte Transplantationen betrift (dank dem zgn. “geen-bezwaar-systeem“) und verweisen auf die Tatsache, dass in Deutschland und in der Niederlande diese Situation noch zu verbessern ist. Das letzte Kapitel beschäftigt sich mit den Fragen des Organhandels und der möglichen Legalisierung. Es gibt Argumente dafür und dagegen. Irgendeine Art von Kompromiss kann die Alternative des deutschen Nephrologen sein, die eine mögliche Lösung bietet, um diese schwierige Situation zu verändern.
Resumé Dárcovství se týká nás všech, protože nikdy nevíme, co se může stát. Na jisté věci, je život dost dlouhý, a na jiné věci, může být někdy příliš pozdě. Proto jsem prostřednictvím této diplomové práce chtěla poukázat na to, že je nezbytné začít přemýšlet o svém vlastním životě a sám pro sebe si odpovědět na otázku, zda chci po své smrti darovat orgány, nebo ne. Alternativou může být alespoň dárcovství krve nebo krevní plazmy. Tato diplomová práce o dárcovství orgánů se snaží popsat jak právnické, tak i praktické pozadí situace ve čtyřech západních zemích. Jedná se o srovnání Nizozemska, Belgie, Německa a České republiky. Popisuje různé typy dárcovství orgánů a rizika spojená s darováním orgánů. V poslední podkapitole jsem zmínila i názory různých náboženství. Jde o srovnání vybraných právních předpisů, které stanoví zákonné definice, definují dárce a příjemce orgánů, počet lékařů, kteří mají stanovit smrt mozku a mluví se zde i o zákazu obchodování s orgány. Následuje kapitola o akčním plánu Evropské unie s cílem motivovat členské státy a doporučit jim, co udělat, aby došlo ke zlepšení nedostatku orgánů a chtějí posílit informování veřejnosti o potřebě darovat orgány. V kapitole o organizacích je souhrn nejdůležitějších spolků působících na poli dárcovství orgánů. Tyto organizace se zabývají propagačními kampaněmi, shromažďují data a statistiky o čekacích listinách a uskutečněných transplantacích. Publikovují příběhy pacientů, kteří absolvovali transplantaci orgánů, nebo na ni teprve čekají. Eurotransplant je mezinárodní organizace, do níž jsou zapojeny země jako Německo, Belgie či Nizozemsko. Eurocet je webová stránka pro shromažďování a zveřejňování údajů o dárcovství orgánů. Další dvě kapitoly pojednávají o stavu čekacích listin a statistik k jednotlivým orgánům a jasně z nich vyplývá, že nejúspěšnější země co se počtu provedných operací týče, jsou Belgie a Česká republika (díky systému předpokládaného souhlasu) a dále poukazují na skutečnost, že v Německu a Nizozemsku je třeba tuto situaci zlepšit. Poslední kapitola se zabývá otázky obchodování s orgány a jeho případného legalizování. Existují argumenty pro a proti. Určitým druhem kompromisu může být alternativa německého nefrologa, která nabízí možné řešení této obtížné situace.
Afkortingen BNN – Barts News Network BVT – Belgische Vereniging voor Transplantatie DGD – De Grote Donorshow DSO – Duitse Stichting voor Orgaantransplantatie ET - Eurotransplant EU – de Europese Unie NOTR - Nederlandse Orgaantransplantatieregistratie NTS –Nederlandse Transplantatie Stichting NTV – Nederlandse Transplantatie Vereniging TC – Transplantatiecoördinator TPG – Transplantationsgesetz VWS – Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport
Anotace Titul a jméno autora:
Bc. Petra Rychlá
Název fakulty a katedry:
Filozofická fakulta Univerzity Palackého v Olomouci, Katerdra nederlandistiky
Název diplomové práce:
Orgaandonatie, Vergelijking van Nederland, België,Duitsland en Tsjechië / Organ Donation (the Comparision of the Netherlands, Belgium, Germany and the Czech Republic
Vedoucí práce:
Drs. Bas Hamers
Počet znaků:
142 545
Počet stran:
69 + přílohy
Počet příloh:
12
Počet použitých zdrojů:
43
Rok obhajoby:
2010
Klíčová slova:
dárcovství orgánů, obchodování s orgány, orgán, dárce, registr dárců orgánů, dárce krve, dárcovtství za života, dárcovství po smrti, mozková smrt, heart-beating, nonheart-beating
Tato diplomová práce se snaží porovnat situaci ohledně dárcovství orgánů ve čtyřech zvolených zemích – Nizozemsku, Belgii, Německu a České Republice. Porovnává legislativu spojenou s podmínkami a právy osob darujících i přijímacích orgán či tkáně. Rozděluje druhy dárcovství. Uvádí statistické údaje o počtu provedených transplantací i čekacích listin a srovnává je spolu. Tato práce se rozvněž zabývá otázkou legalizace obchodu s orgány, jejími výhodami i nevýhodami.
Bronnen http://binnenland.nieuws.nl/495615 http://buitenland.nieuws.nl/464957 http://bundesrecht.juris.de/tpg/BJNR263100997.html http://cestovani.idnes.cz/teheransky-trh-s-ledvinami-ddp-/igsvet.asp?c=A011025_222115_igsvet_kah http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=nl&lng1=nl,cs&lng2=bg,cs,da,de,el,en,es,et,fi,fr,hu,it,lt,lv,mt,nl,pl,p t,ro,sk,sl,sv,&val=484573:cs&page=1&hwords=orgaandonatie~ http://eurlex.europa.eu/Notice.do?mode=dbl&lang=nl&lng1=nl,cs&lng2=bg,cs,da,de,el,en,es,et,fi,fr,hu,it,lt,lv,mt,nl,pl,p t,ro,sk,sl,sv,&val=484573:cs&page=1&hwords=orgaandonatie~ http://eurocet.org/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Ben_X http://nl.wikipedia.org/wiki/De_Grote_Donor_Show http://portal.gov.cz/wps/portal/_s.155/701/.cmd/ad/.c/313/.ce/10821/.p/8411/_s.155/701?PC_8411_number1=2 85/2002&PC_8411_l=285/2002&PC_8411_ps=10#10821 http://portal.gov.cz/wps/portal/_s.155/701/.cmd/ad/.c/313/.ce/10821/.p/8411/_s.155/701?PC_8411_p=116&PC _8411_name=ob%C4%8Dansk%C3%BD%20z%C3%A1kon%C3%ADk&PC_8411_l=40/1964&PC_8411_ps =10#10821 http://users.telenet.be/marinasverhaal/index_bestanden/page0004.htm http://wetten.overheid.nl/BWBR0013642/geldigheidsdatum_06-04-2010#2_Artikel3 http://wetten.overheid.nl/BWBR0018906/geldigheidsdatum_20-08-2009#HoofdstukIII_Artikel5 http://www.benx.be http://www.bnn.nl/page/donorshow http://www.defeitenopeenrijtje.nl http://www.denik.cz/z_domova/ledvina_prodej20080516.html http://www.depers.nl/buitenland/166472/India-rolt-bende-nierenhandelaars-op.html http://www.depers.nl/buitenland/184813/Serviers-vermoord-om-organen.html http://www.depers.nl/buitenland/193205/Geen-bewijs-orgaanhandel-Kosovo.html http://www.depers.nl/buitenland/198775/Betaal-voor-donornieren.html http://www.depers.nl/buitenland/341213/Turkse-politie-pakt-orgaanhandelaren.html http://www.depers.nl/buitenland/78825/Richtlijn-orgaandonatie-in-China.html
http://www.donorvoorlichting.nl/index.cfm?act=vragen.lijst&ouder=47 http://www.dso.de/ http://www.ejustice.just.fgov.be/wet/wet.htm http://www.eurotransplant.nl/ http://www.handelsblatt.com/politik/nachrichten/medizin-organhandel-benoetigt-einen-freien-markt;2564162;0 http://www.handelsblatt.com/politik/nachrichten/medizin-organhandel-benoetigt-einen-freien-markt;2564162;0 http://www.kst.cz/web/home.php http://www.mudr.org/web/typy-transplantaci http://www.nd.nl/artikelen/2003/december/04/arrestaties-na-orgaanhandel http://www.nd.nl/artikelen/2003/mei/02/vrouwen-vermoord-voor-orgaanhandel http://www.nd.nl/artikelen/2007/juni/13/-geef-nierdonor-50.000-eurohttp://www.nd.nl/artikelen/2010/maart/03/-orgaan-weghalen-voor-donor-sterfthttp://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=6T26FBLM http://www.novinky.cz/zena/zdravi/77843-prvni-volani-po-legalizaci-prodeje-lidskych-organu.html http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,295165,00.html http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,295165-2,00.html http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,295165-2,00.html http://www.spiegel.de/wissenschaft/mensch/0,1518,299541,00.html http://www.transplantatiestichting.nl/cms/index.php?page=over_NTS http://www.vlaamsartsensyndicaat.be/uploads/b652_organenwegnemen_en_transplanteren141950.pdf
Bijlage Tabel 1 – Overzicht van de manier van het toestemmen of afwijzen van de orgaandonatie106: Gesetzliche Regelungen für die Entnahme von Organen zur Transplantation in Europa
Belgien
Widerspruchsregelung mit Einspruchsrecht der Angehörigen
Dänemark
Erweiterte Zustimmungsregelung
Deutschland
Erweiterte Zustimmungsregelung
Finnland
Widerspruchsregelung mit Einspruchsrecht der Angehörigen
Frankreich
Informationsregelung
Griechenland
Erweiterte Zustimmungsregelung
Großbritannien/ Erweiterte Irland Zustimmungsregelung
Italien
Widerspruchsregelung
Luxemburg
Widerspruchsregelung
Niederlande
Erweiterte Zustimmungsregelung
106
http://www.dso.de/transplantationsgesetz/einfuehrung/main_idx.html. (15-11-2009)
Norwegen
Widerspruchsregelung mit Einspruchsrecht der Angehörigen
Österreich
Widerspruchsregelung
Portugal
Widerspruchsregelung
Schweden
Informationsregelung
Schweiz
Erweiterte Zustimmungslösung
Slowenien
Widerspruchsregelung
Spanien
Widerspruchsregelung
Tschechien
Widerspruchsregelung
Ungarn
Widerspruchsregelung
Quelle: Bundesministerium für Gesundheit und soziale Sicherung
Het protocol over het vaststellen van dood uit de Tsjechische wet in de oorspronkelijke versie107 -----------------------------------------------------------------Protokol o zjištění smrti -----------------------------------------------------------------Jméno a příjmení pacienta:........................................ Rodné číslo: ........./........... Pracoviště: ................... Číslo chorobopisu: .......... 1. lékař zjišťující smrt (lékař A):
Číslo zdravotní pojišťovny: ... 2. lékař zjišťující smrt (lékař B):
............................ pracovní zařazení ..........
............................... pracovní zařazení .............
-----------------------------------------------------------------I. Zjištění smrti průkazem nevratné zástavy krevního oběhu Zjištěna nevratná zástava krevního oběhu: lékař A: ................. datum
.................. čas (hod : min)
................... podpis
.................. čas (hod : min)
................... podpis
lékař B: ................. datum
-----------------------------------------------------------------II. Zjištění smrti průkazem nevratné ztráty funkce celého mozku 1. Předpoklady, mozku
na základě kterých lze
uvažovat o diagnóze smrti
1.1. Diagnóza základního mozkového postižení: lékař A: ................. lékař B:....................... 1.2. Vedlejší diagnózy 1.3. Datum a čas úrazu nebo onemocnění lékař A: ................. lékař B:....................... (den, měsíc, rok) (den, měsíc, rok) (hodina : minuta) (hodina : minuta) Bylo vyloučeno, že (odpověď ano/ne):
na bezvědomí
se v
okamžiku vyšetření podílí
lékař A lékař B intoxikace -----------------------------------------------------------------tlumivé a relaxační účinky léčiv -----------------------------------------------------------------metabolický nebo endokrinní rozvrat -----------------------------------------------------------------primární podchlazení
107
http://portal.gov.cz/wps/portal/_s.155/701/.cmd/ad/.c/313/.ce/10821/.p/8411/_s.155/701?PC_8411_number1=285/2002&PC_8411_l= 285/2002&PC_8411_ps=10#10821. (15-11-2009)
-----------------------------------------------------------------2. Klinické známky smrti mozku 2.1. první vyšetření lékař A
lékař B
fotoreakce-oboustranně chybí (odp. ano/ne) -----------------------------------------------------------------korneální reflex-oboustranně chybí (ano/ne) -----------------------------------------------------------------vestibulookulární reflex-oboustranně chybí (ano/ne) -----------------------------------------------------------------motorická reakce při algickém podráždění v inervační oblasti n. trigeminusoboustranně chybí (ano/ne) -----------------------------------------------------------------kašlací reflex provokovaný hlubokým tracheobronchiálním odsáváním - chybí (ano/ne) -----------------------------------------------------------------trvalá zástava spontánního dýchání (pouze u dětí do 1 roku) - apnoický test při paCO2 ..... mm Hg-splněn (ano/ne) -----------------------------------------------------------------hluboké bezvědomí (Glasgow coma scale-skóre) -----------------------------------------------------------------2.2. druhé vyšetření lékař zjišťující smrt (lékař C):
4. lékař zjišťující smrt (lékař D):
............................ pracovní zařazení .......... (vyplnit v případě, lékař A a B)
že druhé
............................... pracovní zařazení ............. vyšetření provádí
jiný lékař
než
lékař A lékař B lékař C lékař D -----------------------------------------------------------------fotoreakce-oboustranně chybí (odp. ano/ne) -----------------------------------------------------------------korneální reflex-oboustranně chybí (ano/ne) -----------------------------------------------------------------vestibulookulární reflex-oboustranně chybí (ano/ne) -----------------------------------------------------------------motorická reakce, při algickém podráždění v inervační oblasti n. trigeminusoboustranně chybí (ano/ne) ------------------------------------------------------------------
kašlací reflex provokovaný hlubokým tracheobronchiálním odsáváním - chybí (ano/ne) -----------------------------------------------------------------trvalá zástava spontánního dýchání - apnoický test při paCO 2 ..... mm Hg-splněn (ano/ne) -----------------------------------------------------------------hluboké bezvědomí (Glasgow coma scale-skóre) ------------------------------------------------------------------
Příloha 2 Zjišťování smrti v případech prokazování smrti mozku A. Stav, na jehož základě lze uvažovat o diagnóze smrti mozku Stavem, na jehož základě lze uvažovat o diagnóze smrti mozku, je stav, kdy a) u pacienta není pochybnost o diagnóze strukturálního poškození mozku ani o jeho nevratnosti, a b) pacient je v hlubokém bezvědomí, na umělé plicní ventilaci a je vyloučeno, že se na bezvědomí v okamžiku vyšetření podílí 1. intoxikace, 2. tlumivé a relaxační účinky léčiv, 3. metabolický nebo endokrinní rozvrat, nebo 4. primární podchlazení. B. Klinické známky smrti mozku a vyšetření je prokazující 1. Klinickými známkami smrti mozku, na základě jejichž prokázání lze stanovit diagnózu smrti mozku, jsou a) zornicová areflexie, b) korneální areflexie, c) vestibulookulární areflexie, d) absence jakékoli motorické reakce na algický podnět aplikovaný v inervační oblasti hlavových nervů, e) absence kašlacího reflexu nebo jakékoli bezprostřední motorické reakce na hluboké tracheobronchiální odsávání, f) trvalá zástava spontánního dýchání prokázaná apnoickým testem, g) hluboké bezvědomí. 2. Vyšetření za účelem prokázání klinických známek smrti mozku (dále jen "vyšetření klinických známek smrti mozku") se provádí dvakrát, a to a) prvé vyšetření klinických známek smrti mozku v rozsahu stanoveném v bodu 1 písm. a) až e) a písm. g), b) druhé vyšetření klinických známek smrti mozku v rozsahu stanoveném v bodu 1 nejdříve po 4 hodinách od provedení prvého vyšetření. 3. U dětí do 1 roku života se vyšetření klinických známek smrti mozku v rozsahu stanoveném v bodu 1 provádí dvakrát v odstupu nejméně 48 hodin. 4. Důvody, pro které nelze vyšetření klinických známek smrti mozku uvedených v odstavci 1 provést, zaznamená lékař provádějící vyšetření klinických známek smrti mozku do protokolu o zjištění smrti. C. Vyšetření potvrzující nevratnost smrti mozku 1. Vyšetřeními potvrzujícími nevratnost smrti mozku jsou a) angiografie mozkových tepen nebo mozková perfuzní scintigrafie,
b) u dětí do 1 roku života mozková perfuzní scintigrafie a transkraniální dopplerovská sonografie. U pacientů se ztrátovým poraněním kalvy nebo po kraniektomii, u nichž nelze z medicínských důvodů vyšetřeními uvedenými v bodu 1 písm. a) nevratnost smrti mozku potvrdit, se nevratnost smrti mozku potvrzuje vyšetřením sluchových kmenových evokovaných potenciálů.
Nederlands donorformulier108: Voorletters Tussenvoegsel Achternaam Straat Huisnummer Toevoeging Postcode Plaats Geboortedatum Geslacht U kunt kiezen uit de onderstaande vier mogelijkheden. Keuze 1 Ja, ik geef toestemming Ik stel mijn organen en weefsels na mijn overlijden wel beschikbaar voor transplantatie. Ik wil wel donor zijn, maar de door mij aangekruiste organen of weefsels stel ik niet beschikbaar voor transplantatie: Alvleesklier Bloedvaten Botweefsel, kraakbeen en pezen Darmen
108
http://wetten.overheid.nl/BWBR0009352/tekst_bevat_donorformulier/geldigheidsdatum_18-08-2009#Opschrift (18-08-2009)
Hart Hartkleppen Hoornvliezen Huid Lever Longen Nieren Keuze 2 Nee, ik geef geen toestemming Ik stel mijn organen en weefsels na mijn overlijden niet beschikbaar voor transplantatie. Keuze 3 Mijn nabestaanden beslissen Ik laat de beslissing over aan mijn familie en eventuele partner. Mijn nabestaanden beslissen of mijn organen en weefsels beschikbaar zijn voor transplantatie. Keuze 4 Een specifieke persoon beslist Ik laat de beslissing over aan iemand anders. Hieronder geef ik aan wie de beslissing mag nemen na mijn overlijden. De onderstaande persoon beslist of mijn organen en weefsels beschikbaar zijn voor transplantatie. (persoonsgegevens van de persoon aan wie de beslissing wordt overgelaten) Voorletters Tussenvoegsel Achternaam Straat Huisnummer Toevoeging Postcode Plaats Land
Telefoon Veranderingen in het adres of telefoonnummer van de door u aangewezen persoon moet u zelf doorgeven aan het Donorregister. Wilt u een andere persoon aanwijzen voor de beslissing? Dan moet u dit ook zelf doorgeven aan het Donorregister. Als de aangewezen persoon na uw overlijden niet bereikbaar is, beslissen uw nabestaanden.
Statistieken Duitsland 109
109
Bron: http://dso.de/
Nederland110 TABEL 4.1A: GEËFFECTUEERDE POSTMORTALE ORGAANDONOREN IN HET AANGEGEVEN JAAR 2005
2006
2007
2008
2009
Totaal aantal gemelde orgaandonoren
264
227
305
240
255
Geëffectueerde orgaandonoren
217
200
257
201
215
- Alleen nierdonor
92
87
95
55
59
- Geen nierdonor (enkel orgaan) - Multi-orgaandonor
4 121
2 111
7 155
8 138
8 148
Percentage multi-orgaandonoren
56%
56%
60%
69%
69%
TABEL 4.1B: GEËFFECTUEERDE POSTMORTALE HEARTBEATING ORGAANDONOREN IN HET AANGEGEVEN JAAR 2005
2006
2007
2008
2009
Totaal aantal gemelde orgaandonoren
123
111
170
122
136
Geëffectueerde orgaandonoren
116
110
162
119
130
- Alleen nierdonor
16
15
18
6
11
- Geen nierdonor (enkel orgaan) - Multi-orgaandonor
4 96
2 93
7 137
5 108
6 113
Percentage multi-orgaandonoren
83%
85%
85%
91%
87%
TABEL 4.1C: GEËFFECTUEERDE POSTMORTALE NON-HEARTBEATING ORGAANDONOREN IN HET AANGEGEVEN JAAR Totaal aantal gemelde orgaandonoren
2005 141
2006 116
2007 135
2008 118
2009 119
Geëffectueerde orgaandonoren
101
90
95
82
85
- Alleen nierdonor - Geen nierdonor (enkel orgaan)
76 -
72 -
77 -
49 3
48 2
- Multi-orgaandonor Percentage multi-orgaandonoren
110
25
18
18
30
35
25%
20%
19%
37%
41%
Bron: http://www.transplantatiestichting.nl/cms/mediaobject.php?file=Voorlopig+Jaarverslag+2009+versie+2.pdf
TABEL 4.4: GEËFFECTUEERDE POSTMORTALE DONOREN PER ORGAAN IN HET AANGEGEVEN JAAR 2005
2006
2007
2008
2009
Orgaandonoren
217
200
257
201
215
Nier
212
196
248
190
202
Pancreas
32
27
39
29
21
Hart
36
41
55
26
39
Long
54
46
64
45
60
Lever
115
104
156
135
143
-
-
1
2
-
Dunne darm
TABEL 5.1 AANTAL ORGAANTRANSPLANTATIES IN NEDERLAND MET POSTMORTALE ORGANEN IN HET AANGEGEVEN JAAR 2005
2006
2007
2008
2009
Nier - HB
211
192
270
202
223
Nier - NHB
188
168
166
134
160
Nier met pancreas - HB
20
20
25
12
11
Pancreas - HB
1
3
5
5
9
Hart
25
37
51
31
34
Hart met long
4
1
1
1
2
Long - HB
46
48
60
43
47
Long - NHB
4
4
4
12
18
Long met lever - HB
-
1
1
-
-
83
70
119
88
89
Lever - HB Lever - split - HB
6
6
8
8
9
Lever - NHB
20
13
16
28
28
Nier met lever - HB
3
4
2
3
3
Nier met lever - NHB
-
-
-
1
-
Dunne darm met lever en pancreas - HB
-
-
-
1
-
Dunne darm - HB
-
-
-
1
1
Dunne darm met nier - HB
-
-
1
-
-
611
567
729
570
634
Totaal Opm. : nier-en-bloc wordt geteld als 1 transplantatie
TABEL 5.5 ORGAANDONATIES EN -TRANSPLANTATIES IN NEDERLAND IN RELATIE TOT HET BUITENLAND IN 2009 TRANSPLANTIELAND DONATIELAND
Nederland Overige ET landen Nederland
Nier *
Landen buiten ET
erige ET lan
otaal beschikb
304
71
-
375
12
Overige ET landen
83
2950
-
3033
-6
Landen buiten ET
-
6
-
6
-6
387
3027
-
3414
26
12
-
38
-4
Overige ET landen
7
501
3
511
13
Landen buiten ET
1
11
-
12
-9
34
524
3
561
Nederland
Nederland
Totaal transplantaties
Sum:
Nederland
Hart met long
Sum:
2
-
-
2
0
Overige ET landen
-
18
-
18
0
Totaal transplantaties
2
18
-
20 Sum:
Nederland
40
8
-
48
-3
Overige ET landen
3
348
1
352
42
Landen buiten ET
2
38
-
40
-39
45
394
1
440
Totaal transplantaties
Nederland
Long (enkelzijdig)
Sum:
Nederland
15
1
-
16
4
Overige ET landen
4
57
-
61
-2 -2
Landen buiten ET
1
1
-
2
Totaal transplantaties
20
59
-
79
Nederland
Lever
Sum:
Nederland
86
50
-
136
Overige ET landen
34
1389
-
1423
26
Landen buiten ET
-
10
-
10
-10
120
1449
-
1569
Totaal transplantaties
Nederland
Sum:
8
16
Overige ET landen
1
104
105
8
Landen buiten ET
0
1
1
-1
9
113
122
Totaal transplantaties
Nederland
Pancreas met nier
Sum:
11
1
-
12
-1
Overige ET landen
0
162
-
162
1
11
163
-
174
Nederland
•
-7
Nederland
Totaal transplantaties Pancreas of eilandjes
-16
8
Nederland Split lever
Verschil
Nederland
Nederland
Long (dubbelzijdig)
sen transplantati
Nederland
Totaal transplantaties
Hart
Balans tussen transplantatie en donatie
Totaal beschikbaar
Sum:
Nederland
7
3
-
10
-1
Overige ET landen
2
41
-
43
1
Totaal transplantaties
9
44
-
53
Nierbalans: inclusief nier-en-bloc geteld als 2 donaties/transplantaties, inclusief donaties uit 2008 die zijn getransplanteerd in 2009, exclusief donaties uit 2009 die zijn getransplanteerd in 2010
EUROTRANSPLANT111
Statistieken Table 2.1
Number of deceased organ donors used for a transplant, by donor country, from 2004 to 2008
Donor country
population
2004
2005
2006
2007
2008
pmp 2007/2008
8,3 10,7 4,4 82,2 0,5 16,4
181 220 0 1052 1 228
200 237 0 1185 3 217
201 273 0 1227 6 200
181 291 33 1285 1 257
168 265 79 1184 9 201
20,2 24,8 17,8 14,4 18,6 12,3
-7,2 % -8,9 % 139,4 % -7,9 % 800,0 % -21,8 %
2,0
36
21
30
22
36
17,8
63,6 %
124,6
1718
1863
1937
2070
1942
15,6
--
75
82
84
69
61
-11,6 %
1793
1945
2021
2139
2003
-6,4 %
(millions)
a B D L
Austria Belgium Croatia Germany Luxembourg Netherlands Slovenia
ET Non-ET Total
Table 2.2(i)
-6,2 %
Number of deceased organ donors used for a transplant, by organ, from 2004 to 2008
Year of registration
2004
2005
2006
2007
2008
2007/2008
Organ donors, total
1793
1945
2021
2139
2003
-6,4 %
Kidney Heart Lung Liver
1650 570 407 1192
1753 562 438 1302
1833 587 454 1395
1930 598 503 1569
1833 583 508 1550
-5,0 % -2,5 % 1,0 % -1,2 %
346
305
245
255
257
0,8 %
Pancreas
Table 2.4d(i) Transplants from NHB donors from 2004 to 2008
Kidney
kidney kidney en bloc
Total Liver
split liver whole liver
Total 111
2007
2008
2007/2008
191
206
222
244
200
-18,0 %
2
1
1
3
1
-66,7 %
193
207
223
247
201
-18,6 %
0
1
0
0
0
0,0 %
25
33
36
46
13
26
33
36
46
27,8 %
0
0
0
0
1
--
0
0
0
0
1
--
single lung
0
0
0
1
4
300,0 %
double lung
0
4
4
9
12
33,3 %
0
4
4
10
16
60,0 %
0
2
0
2
7
250,0 %
0
2
0
2
7
250,0 %
liver + kidney
Total Pancreas
2006
13
Total Lung
2005
27,8 %
Total Liver + Kidney
2004
pancreas
Bron: http://www.eurotransplant.org/files/annual_report/ar_2008.pdf
Total
Table 2.7(i)
206
239
260
295
271
-8,14 %
Number of transplanted organs**, by organ, by donor type, from* 2004 to 2008
Deceased
2004
2005
2006
2007
2008
2007/2008
Kidney Heart Lung Liver
3206 571 773 1262
3406 563 839 1364
3539 587 871 1436
3728 598 960 1625
3522 581 972 1606
-5,5 % -2,8 % 1,3 % -1,2 %
346
304
247
255
256
0,4 %
Total
6158
6476
6680
7166
6937
-3,2 %
Living
2004
2005
2006
2007
2008
2007/2008
Kidney Heart (domino)
803 1
865 1
901 0
1032 0
1088 0
5,4 % 0,0 %
Liver (partial and domino)
106
121
116
101
82
-18,8 %
Total
910
987
1017
1133
1170
3,3 %
Pancreas
Table 2.8(i)
Transplants from 2004 to 2008
Deceased Donors
2004
2005
2006
2007
2008
2007/2008
Heart Kidney Kidney en bloc Single lung Double lung Liver Split liver Heart + single kidney Heart + double lung Heart + liver Kidney + single lung Kidney + double lung Kidney + liver Kidney + split liver Liver + kidney en bloc Liver + single lung Liver + double lung Heart + double lung + kidney Heart + double lung + liver Pancreas Pancreas + kidney Pancreas + kidney en bloc Pancreas + liver Pancreas + liver + kidney Pancreas islets
537 2866 22 99 316 1058 146 13 18 3 0 1 42 5 0 0 2 0 0 34 229 1 6 0 23
531 3094 22 103 345 1196 119 10 21 1 0 1 41 2 1 0 1 0 0 31 209 0 2 1 17
539 3220 20 120 338 1273 90 15 30 1 0 3 61 2 1 1 2 0 2 31 195 0 2 1 5
562 3415 24 89 410 1439 105 13 21 2 1 0 65 4 1 0 4 0 0 29 180 0 5 1 15
544 3179 28 82 419 1405 113 10 23 3 0 1 73 4 2 0 1 1 0 20 194 0 5 0 17
-3,2 % -6,9 % 16,7 % -7,9 % 2,2 % -2,4 % 7,6 % -23,1 % 9,5 % 50,0 % -100,0 % -12,3 % 0,0 % 100,0 % --75,0 % -0,0 % -31,0 % 7,8 % 0,0 % 0,0 % -100,0 % 13,3 %
4
2
0
0
0
0,0 %
Total (deceased donors) transplants
5425
5750
5952
6385
6124
-4,1 %
Living Donors
2004
2005
2006
2007
2008
2007/2008
Heart (domino) Kidney Kidney + Liver
1 803 0
1 865 0
0 901 0
0 1032 0
0 1087 1
0,0 % 5,3 % --
Liver (partial and domino)
106
121
116
101
81
-19,8 %
Total (living donors) transplants
910
987
1017
1133
1169
3,2 %
2004
2005
2006
2007
2008
2007/2008
Pancreas islets + kidney
All donors
Total transplants
Table 2.9(i)
6335
6737
6969
7518
7293
-3,0 %
Mortality on the Eurotransplant waiting list, by date of death, from 2004 to 2008
Waiting list
2004
2005
2006
2007
2008
2007/2008
Kidney Liver Pancreas Heart
643 390 22 230
564 455 20 219
512 469 22 249
476 433 19 211
410 463 25 196
-13,9 % 6,9 % 31,6 % -7,1 %
Lung
144
150
121
115
159
38,3 %
Total
1429
1408
1373
1254
1253
-0,1 %
Table 2.9(ii) Mortality on the Eurotransplant waiting list in 2008
land
Luxem burg
Duits Waiting list
Austria
Belgie
Total
Kidney Liver Pancreas Heart
39 31 0 7
18 44 1 19
5 23 1 7
267 339 22 149
0 0 0 0
77 22 1 12
4 4 0 2
410 463 25 196
Lung
13
6
0
112
0
28
0
159
Total
90
88
36
889
0
140
10
1253
POČET TRANSPLANTACÍ V ČR
1997
1998
1999
2000
2001
Zemřelí dárci orgánů
239
198
164
175
172
Transplantace ledvin - kadaverozní dárci
413
339
280
316
290
Transplantace ledvin - žijící dárci
12
7
17
19
18
Transplantace srdce
96
55
64
58
49
Transplantace jater
49
66
67
61
58
Transplantace slinivky břišní a ledviny
20
20
19
18
20
Transplantace izolované slinivky břišní
1
1
5
5
5
Transplantace Langerhan. ostrůvků
0
0
0
0
0
Transplantace plic
1
8
14
7
10
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
146*
191*
211*
207*
195*
217*
198*
200
248**
335**
387**
367**
340**
360**&
305*!€
320*!
55
48
38
27
33
34
29
27
54
52
48
62
57
69¥€
59
80&
62
65º
82+1ºº
82
98!
115•
97•
102•%
23
17
17
17
22
22
23
26
0
6
8
1
3
5
3
2•
0
0
0
3
5
6
7
7
9
11
7
11#
15#
12#¥
20#
22#
V počtu transplantovaných kadaverozních ledvin nejsou započítaný kombinované Tx L+P 2002: *3 dárci NHBD, **3 ledviny tx od NHBD 2003: *2 dárci NHBD, **2 ledviny tx od NHBD 2004: *1 dárce NHBD, **2 ledviny tx od NHBD 2005: *3 dárce NHBD, **3 ledviny tx od NHBD 2006: *2 dárce NHBD, **2 ledviny tx od NHBD º 1 tx od žijícího dárce ºº 1 tx od žijícího dárce v TC Motol (26.10.2004) 2006: # 7x Tx jednoho plícního křídla (ostatní obě křídla), 25.11.2006 Tx plic dvěma příjemcům od jednoho dárce ! 1x domino transplantace jater 2007: *2 dárci NHBD; **4 ledviny tx od NHBD & 1x Tx kadaverozní ledviny ze SR v TC Motol ¥ 1x Tx srdce + plíce v TC IKEM # 7x Tx jednoho plicního křídla (z toho 1x Tx dvěma příjemcům od jednoho dárce) • srpen - akceptace orgánu v zahraničí - Tx jater v Italian Gate € prosinec - akceptace orgánu v zahraničí - Tx srdce na Slovensku ! 2x transplantace ledvin en-bloc & 2 x duální transplantace 2008: *1 dárce NHBD, **2 ledviny Tx od NHBD # 6x transplantace jednoho plicního křídla & 8 x duální transplantace ! 2x transplantace ledvin en-bloc • zahraniční výměna - 1x Tx jater v Italy Gate(srpen) a Eurotransplant(září) € - červen - akceptace orgánu v zahraničí - Tx ledviny v TC Košice (od NHBD) 2009: * 2 x duální Tx ! 2 x en - bloc • zahraniční výměna - 1x Tx jater v SR, 1 x Tx pankreas + tenké střevo + žaludek v UK/Birmingham & 3 x Tx srdce z dárce ze SR % 1 x split jater # 10 x transplantace jednoho plicního křídla (z toho 2 x Tx dvěma příjemcům od jednoho dárce)
BELGIË Evolutie van het aantal transplantaties Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
2007
76
149
247
330
393
449
527
594
674
760
826
911
2008
79
153
214
279
360
444
515
599
640
733
794
865
2009
62
120
219
277
365
448
525
579
655
719
794
848
2010
70
126
2007
2008
2009
2010
EUROTRANSPLANT Evolutie van het aantal transplantaties Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Nederland
Slovenië
28.02.2007
Oostenrijk
142
België
149
Kroatië
1
713
3
107
8
0
28.02.2008
91
153
44
689
0
87
11
0
28.02.2009
119
120
52
661
0
74
15
0
28.02.2010
133
126
51
716
0
97
11
0
28.02.2007
Duitsland
28.02.2008
Luxemburg
28.02.2009
28.02.2010
Bulgarije
Evolutie van het aantal transplantaties van LONGEN Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
2007
7
14
26
36
43
46
56
63
73
82
86
94
2008
10
15
21
28
39
44
50
58
62
69
75
81
2009
2
7
20
26
38
46
55
61
70
77
83
90
2010
8
18
2007
2008
2009
2010
Evolutie van het aantal transplantaties van HART Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
2007
6
11
21
26
30
36
43
48
58
61
64
72
2008
7
14
20
29
35
42
49
58
61
67
71
75
2009
8
11
20
25
32
37
48
52
59
62
66
68
2010
7
12
2007
2008
2009
2010
Evolutie van het aantal transplantaties van PANCREAS Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
2007
8
11
15
16
16
21
29
33
35
43
51
56
2008
7
9
11
15
19
22
28
35
21
36
43
51
2009
0
2
5
10
12
22
27
30
33
34
38
42
2010
4
4
November
December
2007
2008
2009
2010
Evolutie van het aantal transplantaties van LEVERS Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
2007
20
37
63
86
105
118
141
159
178
203
222
239
2008
22
38
54
75
92
115
132
155
168
191
204
217
2009
19
33
58
72
99
121
138
150
171
192
206
220
2010
18
33 2007
2008
2009
2010
Evolutie van het aantal transplantaties van NIEREN Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
2007
35
76
122
166
199
228
258
291
330
371
403
450
2008
33
77
108
132
175
221
256
293
328
370
401
441
2009
33
67
116
144
184
222
257
286
322
354
401
428
2010
33
59 2007
2008
2009
2010
Wachtlijsten Nederland112 Voorlopige jaarcijfers 2009 TABEL 2.1 TRANSPLANTABELE PATIËNTEN OP DE WACHTLIJST OP 31 DECEMBER
2005
2006
2007
2008
2009
2009 / 2008
1060
1054
916
935
901
-4 %
Nier met pancreas
27
29
20
16
22
38 %
Nier met lever
1
1
1
1
3
-
Pancreas
13
11
9
14
10
-29 %
Hart
50
44
44
47
58
23 %
Hart met long
4
2
3
7
2
-
Long
108
141
158
177
183
3%
Lever
161
155
130
116
105
-9 %
Lever met long
1
2
1
1
1
-
Lever met pancreas
-
-
-
-
1
-
Dunne darm *
-
1
2
2
2
-
1425
1440
1284
1316
1288
-2 %
Nier
Totaal
* exclusief 1 nier met dunne darm in 2005, 2006 en 2009 welke staat bij nier
Tabel 2.3 INSTROOM OP DE WACHTLIJST IN HET AANGEGEVEN JAAR Registratie totaal Nier Pancreas
2005
2006
2007
2008
2009
885
932
1009
1004
1123
2009 / 2008 12 %
39
34
21
28
30
7%
Hart Long
61 100
51 105
71 107
66 115
60 104
-9 % -10 %
Lever
167 1252
139 1261
164 1372
168 1381
164 1481
-2 %
Totaal
Eerste transplantatie
2005
2006
2007
2008
2009
2009 / 2008
Nier
732
791
869
870
939
8%
Pancreas Hart
33 61
33 50
16 69
21 64
26 59
24 % -8 %
Long
98
101
106
113
102
-10 %
Lever Totaal
145 1069
120 1095
140 1200
143 1211
138 1264
-3 % 4%
112
7%
Bron: http://www.transplantatiestichting.nl/cms/mediaobject.php?file=Voorlopig+Jaarverslag+2009+versie+2.pdf
Retransplantatie Nier Pancreas Hart Long Lever Totaal
2005
2006
2007
2008
2009
153
141
140
134
184
2009 / 2008 37 %
6 -
1 1
5 2
7 2
4 1
2
4
1
2
2
-50 % 0%
22 183
19 166
24 172
25 170
26 217
28 %
-43 %
4%
Stav WL k 31.12.2006 - 2009 Dospělí čekatele na transplantaci ledviny Kombinace ledvina + pankreas Děti čekající na transplantaci ledviny celkem
2006 504 38 4 546
2007 482 37 6 525
2008 508 33 5 546
2009 559 28 5 592
68
64
77
79*
50
66
56
72
41
47
53
41*
5
2
6
8
Srdce celkem Játra celkem Plíce celkem Pankreas! celkem
! Pankreas je v tabulce jako izolovaný orgán, kombinace pankreas + ledvina jsou započteny v tabulce ledvina * 1 x kombinace srdce + plíce • včetně 2 dětí, čekající na kombi ledvina + játra
Eurotransplant113 Table 2.5(i) Active Eurotransplant waiting list, by organ, as per December 31, from 2004 to 2008 Waiting list type composition Heart
heart heart + kidney heart + liver heart + lung
2004
2005
2006
2007
2008
2007/2008
713 15 0
864 18 0
904 15 1
933 24 2
989 16 2
6,0 % -33,3 % 0,0 %
54
64
59
55
57
3,6 %
Heart
Total
782
946
979
1014
1064
4,9 %
Kidney
kidney 11960 kidney + heart 15 kidney + liver 70 kidney + liver + pancreas 2 kidney + lung 1
11515 18 60 1 3
11069 15 62 1 2
10910 24 67 0 3
10687 16 72 2 5
-2,0 % -33,3 % 7,5 % 0,0 % 66,7 %
203
217
242
304
300
-1,3 %
12251
11814
11391
11308
11082
-2,0 %
1959 0 70 2 2
2066 0 60 3 4
2249 1 62 5 1
2351 2 67 4 5
2354 2 72 8 4
0,1 % 0,0 % 7,5 % 100,0 % -20,0 %
2
1
1
0
2
--
2035
2134
2319
2429
2442
0,5 %
589 54 1
668 64 3
758 59 2
849 55 3
846 57 5
-0,4 % 3,6 % 66,7 %
2
3
5
4
8
100,0 %
kidney + pancreas Kidney
Total
Liver
liver liver + heart liver + kidney liver + lung liver + pancreas liver + pancreas + kidney
Liver
Total
Lung
lung lung + heart lung + kidney lung + liver
Lung
Total
646
738
824
911
916
0,5 %
Pancreas
pancreas 74 pancreas + kidney 203 pancreas + kidney + liver 2
59 217 1
48 242 1
43 304 0
55 300 2
27,9 % -1,3 % --
2
4
1
5
4
-20,0 %
281
281
292
352
361
2,6 %
pancreas + liver Pancreas
113
Total
Bron: : http://www.eurotransplant.org/files/annual_report/ar_2008.pdf
Table 2.6(ii) Registration events on the Eurotransplant waiting list, by organ and country, in 2008
D
L
169 44 0 103
3599 733 476 1866
5 0 0 0
1004 66 115 168
41
11
222
0
890
1135
327
6896
5
a
B
D
L
365 81 128 149
455 110 116 302
164 44 0 101
3064 719 442 1649
5 0 0 0
870 64 113 143
29
24
10
197
0
752
1007
319
6071
5
Re- registration events
a
B
D
L
Kidney Heart Lung Liver
94 3 7 24
72 3 4 32
5 0 0 2
535 14 34 217
0 0 0 0
134 2 2 25
Pancreas
10
17
1
25
0
138
128
8
825
0
All registration events Kidney Heart Lung Liver Pancreas Total New registration events Kidney Heart Lung Liver Pancreas Total
Total
a
B
459 84 135 173
527 113 120 334
39
Re-registrations for multiple organs are counted under each waiting list respectively
Total
%
45 12 0 31
5808 1052 846 2675
54,2 % 9,8 % 7,9 % 24,9 %
28
0
341
3,2 %
1381
88
10722
100,0 %
Total
%
44 12 0 28
4967 1030 799 2372
52,6 % 10,9 % 8,5 % 25,1 %
21
0
281
3,0 %
1211
84
9449
100,0 %
Total
%
1 0 0 3
841 22 47 303
66,1 % 1,7 % 3,7 % 23,8 %
7
0
60
4,7 %
170
4
1273
100,0 %
Wachtlijsten België Bron: http://www.eurotransplant.org/files/annual_report/ar_2008.pdf BELGIË Evolutie van de wachtlijsten Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
2007
1183
1190
1165
1153
1147
1188
1173
1183
1168
1146
1156
1139
2008
1125
1106
1141
1141
1113
1075
1100
1106
1130
1139
1136
1148
2009
1162
1192
1160
1156
1145
1120
1146
1174
1189
1221
1229
1256
2010
1252
1279
2007
2008
2009
2010
EUROTRANSPLANT Evolutie van de wachtlijsten Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
November December
Oostenrijk
België
Kroatië
Duitsland
Luxemburg
Nederland
Slovenië
Bulgarije
28.02.2007
1096
1190
1
11715
6
1476
104
0
28.02.2008
1138
1106
444
11965
8
1317
109
0
28.02.2009
1121
1192
403
11696
10
1373
99
0
28.02.2010
1082
1279
380
12012
0
1307
86
0
28.02.2007 28.02.2008
28.02.2009
28.02.2010
Evolutie van de wachtlijst LONGEN Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
Augustus
September
Oktober
November
December
2007
55
64
58
50
50
53
48
49
44
45
54
52
2008
55
57
60
64
54
56
62
61
64
74
71
76
2009
89
91
83
77
80
79
89
83
87
91
93
95
2010
93
90
2007
2008
2009
2010
Evolutie van de wachtlijst HARTEN Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
December
30
24
26
32
32
30
29
28
36
40
34
2008
30
34
37
31
31
37
33
33
41
44
43
43
2009
39
38
40
40
40
48
44
50
47
57
58
58
2010
52
53
2008 2009
2010
September
November
Juli
27
2007
Augustus
Oktober
Juni
2007
Evolutie van de wachtlijst PANCREAS Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
April
Mei
Juni
Juli
2007
30
33
31
37
38
41
38
40
41
40
40
37
2008
37
33
35
34
31
34
27
27
32
33
34
27
2009
30
36
34
28
31
31
32
36
38
40
43
46
2010
43
45 2007
2008
2009
Augustus September
Oktober
November December
2010
Evolutie van de wachtlijst LEVERS Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
2007
169
170
Maart
170
159
156
176
174
178
170
163
168
176
2008
174
175
188
185
191
185
186
183
187
190
185
189
2009
189
208
202
201
194
183
187
183
189
185
183
191
2010
195
197
April
Mei
Juni
2007
2008
Juli
2009
Augustus
2010
September
Oktober
November
December
Evolutie van de wachtlijst NIEREN Vergelijking van de periodes vanaf 01.01 tot 28.02.2010 - (Versus 2007/2008/2009)
Januari
Februari
Maart
2007
902
893
882
881
871
886
883
887
885
862
854
840
2008
829
807
821
827
806
763
792
802
806
798
803
813
2009
815
819
801
810
800
779
794
822
828
848
852
866
2010
869
894
April
Mei
Juni
2007
2008
Juli
2009
Augustus
September
Oktober
2010
106
November
Decembe
