2010: DRUKKERIJ HES 100 JAAR! Drukkerij Hes, gevestigd aan de Stadhoudersstraat 28-30 in Oud Rijswijk
FOTO: Rechts: Drukkerij Hes. Tegenover de drukkerij: Rijswijkse Melkinrichting (fam. Van Leeuwen), later garage en takelbedrijf Vogelaar. In het verlengde van de Stadhoudersstraat kijkt u op drukkerij de Leeuw in de Tulpstraat. Op de hoek achter links met de Tulpstraat: Snackbar Freek; grote witte puntzak frites voor een kwartje! Op de hoek met de Rozenstraat rechts: Sigarenwinkel van de heer. Schönberg. 1910 – 1921 Drukkerij Hes is opgericht en gevestigd in maart 1910 onder de naam: “Eerste Rijswijkse BoekCourant- en Handelsdrukkerij “, tevens werd toen al ter plaatse de Rijswijkse Courant gedrukt en ook uitgegeven. Wie toentertijd het bewind voerde is niet bekend. 1921 – 1949 18 augustus 1921 wordt Wilhelm Albertus Hes de nieuwe eigenaar. Hoewel de namen tamelijk Duits overkomen, was Wilhelm Hes gewoon een Nederlander, geboren op 30 april 1882 te Amsterdam. 1949 – 1955 3 september 1949, nog steeds onder bewind van W.A. Hes, wordt de uitgeverij losgekoppeld van de drukkerij. De uitgave van de Rijswijkse Courant is overgedragen aan V.A. Kramers te Rijswijk. Het bedrijf omvat dus nu uitsluitend de drukkerij en de handelsnaam wijzigt in “Drukkerij Hes”.
1955 – 1956 28 augustus 1955 overlijdt “der druck-keizer Wilhelm” en geschiedt de voortzetting van drukkerij Hes door de weduwe en erfgename van de overledene, mevr. S. (Suzanna) Hes-Segaar, geboren 12 september 1891 te Alkmaar. 1956 – 1959 Blijkbaar is Suzanna niet in staat het bedrijf alleen te runnen en 1 mei 1956 wordt de onderneming omgezet in een vennootschap onder firma met als vennoten S. Hes-Segaar (woonachtig aan de Caan van Necklaan 77, Rijswijk) en A. (Abram) Kraaijeveld, ( geboren op 29 juni 1922 te Den Haag en woonachtig aan de Weimarstraat 227 te Den Haag) op hetzelfde adres en onder dezelfde handelsnaam. 1959 – 1988 1 januari 1959 wordt de vennootschap ontbonden tengevolge van het uittreden van de vennote mevr. S. Hes-Segaar en wordt drukkerij Hes in huurkoop overgedragen aan A. (Abram) Kraaijeveld. In de akte staat nog vermeld dat de handelsnaam in de huurkoopovereenkomst is inbegrepen. De handelsnaam wordt “Drukkerij v/h (voorheen) Hes en de drukkerij wordt “boekdrukbedrijf”. Boekdrukbedrijf is verwarrend genoeg geen bedrijf waar persé boeken worden gedrukt maar heeft te maken met het drukwerkprocédé “boekdruk” ook wel hoogdruk genoemd. Dit ter onderscheiding van andere drukprocédé’s zoals diepdruk, anilinedruk, offset of steendruk, zeefdruk ,enz. Boekdruk of hoogdruk heeft te maken met hoogteverschil van de beelddragers. Meeteenheid (niet numeriek) is de augustijn of cicero (ca. 4,5 mm) onderverdeeld in 12 punten.
FOTO: Letterkast met loden lettertjes en oude houten biljetletter.
Er zijn diverse beelddragers zoals losse loden lettertjes die in een zethaak worden verzameld, gegoten loden letters met behulp Monotype- en Intertype machines en gegoten regels met Linotype machines. Het zetsel wordt vervolgens omgeven door zgn “wit” zoals interlinies en blokken lood of aluminium en vervolgens in een stalen raamwerk door middel van sluitstukken ingeklemd tot een drukklare vorm. Andere beelddragers zijn stypen, die gemaakt worden door vloeibaar lood op een kartonnen matrijs te gieten. Staalstempels die worden gegraveerd. Cliché’s van zink die vervaardigd worden door de lichtgevoelige laag op het plaatmateriaal te belichten en in een bad van zwavelzuur te etsen. Het belichte deel blijft staan, het onbelichte deel wordt weggeëtst. Zetsel en cliché’s worden samengevoegd tot een drukpagina. Het spreekt voor zich dat dit een zeer ingewikkeld en tijdrovend werk is. Er werken bij Hes 8 mensen in de zetterij en drukkerij.
FOTO: Heidelberger degelpers voor boekdruk(hoogdruk)
In 1964 verhuist Abram Kraaijeveld met zijn vrouw Leonora Clazina (Noor) Kraaijeveld-Koppes (geb.22-08-1925) en de kinderen Rien, Leo, Dick van het toenmalige woonadres E.H. Hartmanstraat 34 te Rijswijk naar de Stadhoudersstraat 34. Wonen dus naast de drukkerij. Dit biedt voordelen maar ook nadelen. Geen reistijden en directe controle op de bedrijfsgang maar ook altijd buiten de openingstijden beschikbaar zijn. De oudere kinderen groeien op tussen de Heidelbergers en helpen flink mee in het bedrijf met allerlei klusjes. Nakomertje Conny wordt geboren letterlijk en figuurlijk tussen de persen op 3 maart 1965; luiers verschonen? Gewoon op de paktafel! Noor ontpopt zich als een onmisbare schakel en duizendpoot in het bedrijf. Organisatie, commerciële zaken en met name ook de zware technische arbeid schuwt ze beslist niet. En dat nog gecombineerd met de huishouding van het gezin; een prestatie van wereldformaat. Jammer dat dit wellicht zijn tol eist. 1 augustus 1984 verhuizen Bram, Noor en Conny naar een nieuwbouwhuis in de Doelenstraat 42 omdat daar alles gelijkvloers is. Noor is namelijk tengevolge van een herseninfarct (afasie) lichamelijk gehandicapt . Een jaar later verhuizen ze toch weer terug. Nu naar Stadhoudersstraat 23, tegenover de drukkerij. Met behulp van de mantelzorg van Bram, kinderen en familie, alsmede een traplift en allerlei
aanpassingen kan ze daar blijven wonen. 27 februari 1988 overlijdt ze in ziekenhuis Leyenburg te Den Haag. 1988 – 1999 Zoon M.L. (Rien) Kraaijeveld was het vak dus met de paplepel ingegoten. Na HBS en grafisch lyceum Utrecht en gewerkt hebbende bij de SDU (Staatsdrukkerij) en CBS (parttime al bij Hes door het wegvallen van Noor) komt hij de gelederen versterken in het bedrijf. Op 1 januari 1988 wordt de nieuwe vennootschap onder firma “Drukkerij Hes” (geen voorheen meer) een feit. In de boekdrukkerij en inmiddels ook de offsetdrukkerij komen nieuwe drukpersen en ook de prepress wordt gemoderniseerd met elektronische fotozetters en computers. 1999 – heden 1 juli 1999 treedt Bram uit de zaak. In de Haagse Courant verschijnt een paginagroot artikel met een foto van senior en junior bij een drukpers. De pakkende kopregel luidt: “DRUKKER (78) VINDT HET WELLETJES”. Wonend aan de overzijde van de drukkerij had hij liever niet de Hes-bus voor de deur staan want dan kon hij het pand niet in de gaten houden. Op 28 februari 2008 overlijdt Bram op 85 jarige leeftijd. Rien Kraaijeveld gaat door als eenmanszaak met F.A. (Frans) Blokland en Bart Kraaijeveld (zoon van Rien en werkzaam 1 ½ dag in de week). Vermeld dient zeker te worden dat Frans Blokland (geb. 30-11-1951) sedert jaren een belangrijke rol speelt bij drukkerij Hes. In dienst getreden op 13 november 1972 als handzetter heeft hij zich in de loop der jaren bekwaamd in de nieuwe technieken. Bovendien altijd een goed humeur en aanspreekpunt voor de klanten. HISTORIE ALGEMEEN Drukkerijen in de regio Den Haag zijn van oudsher zwaar oververtegenwoordigd in vergelijking met de rest van ons land. Dat komt omdat de regering er zetelt. Overheid en ministeries produceren veel uitgaven die moeten worden gedrukt. De Staatsdrukkerij in Den Haag heeft een belangrijke rol gespeeld. Wat de Staatsdrukkerij (later SDU, nu deels Deltahage) zelf niet kon drukken werd uitbesteed aan drukkerijen in de regio. SPREKEND VOORBEELD IN RIJSWIJK: 4 drukkerijen op een kluitje in Oud Rijswijk, binnen een straal van 200 meter!: Drukkerij Hes, Stadhoudersstraat 28-30 – Drukkerij Rijswijk, Stadhoudersstraat 10-12 (later Glasatelier Oud Rijswijk en thans loodgietersbedrijf Bakker en v.d. Kraan) – Drukkerij de Leeuw, Tulpstraat 49 – Drukkerij Enroprint (het Huidige Quantes) aan de Blekerslaan 47. Drukkerij Hes heeft in honderd jaar tijd heel wat drukwerk geproduceerd. Voor de zakelijke markt: huisstijlen voor bedrijven in de regio maar ook daarbuiten. De grootste opdrachtgever is ongetwijfeld “Controlas”en het Stoomwezen geweest; het vormgeven/zetten/drukken van periodieke rapporten van laselektrodenkeuringen . Ook de kerstkaarten van Makelaar Van Oosterom met historische ansichten en schilderijen van Rijswijk in een aanzienlijke oplage zijn een begrip in Rijswijk. Dit jaar volgt de 27e uitgave. Familiedrukwerk is van oudsher ook een specialiteit. Het is leuk te horen dat trotse ouders geboortekaartjes bestellen voor hun kind en dan vermelden dat hun eigen kaartjes ook al bij Hes werden gedrukt. TOEKOMST
Er is bijna geen branche waar de techniek zo is veranderd als in de grafische industrie. Digitalisering, internet (web to print) en schaalvergroting hebben geleid tot een flinke afname van drukkerijen. Alleen door mee te gaan met nieuwe ontwikkelingen, specialismen te behouden en door kleinschaligheid de kostprijzen laag te houden, zal drukkerij Hes best nog wel even meegaan.
