sonnenborgh museum en sterrenwacht
2013/2 € 1,50
bijzondere sterren kijkers
INHOUD
3 Sonnenborgh is jarig! 4 Dagje uit 6 Soapstory van een sterrenkijker 8 Fotopagina 10 Groter, scherper en Nederlands 11 Spoorzoeken op Mars 12 Bouw je eigen zonnetelescoop 13 Voorbereid Waarnemen 14 Vriendenpagina
Colofon Sonnenwijzer is een uitgave van de Stichting Vrienden van Sonnenborgh in nauwe samenwerking met Sonnenborgh – museum & sterrenwacht. Redactie Peter Eillebrecht, Bas Nugteren, Jasper Pothoven, Brechtje van Riel, Marga Trienekens, Jacco Vink, Sebastiaan de Vet, Robert Wielinga. Met bijdragen van Beate van Dongen, Ed van den Heuvel, Maarten Kleinhans. Beeld ESO, Jordi Huisman, Sebastiaan de Vet, Sonnenborgh – museum & sterrenwacht. Ontwerp DeVrijerVanDongen Druk Veldhuis Media BV, Raalte Oplage 3.000 exemplaren
VOORWOORD
TERUGBLIK
Sonnenborgh is jarig!
Bijzondere sterrenkijkers Sonnenborgh is het kleinste museum in het Utrechts Museumkwartier. Maar daar staat tegen over dat we de grootse collectie hebben. Een collectie zo groot, dat we deze nog maar ten dele kennen, laat staan begrijpen, en dat we telescopen nodig hebben om iets van deze miljarden en miljarden objecten te kunnen zien. U snapt het, het heelal staat bij ons centraal.
Bas Nugteren Op zondag 15 september jl. vierde Sonnenborgh feest. Het was toen precies 160 jaar geleden dat de eerste steen werd gelegd voor dit weer- en sterrenkundig instituut opgericht door Buys Ballot op het voormalig bastion aan de Maliesingel. Het was Koning Willem lll die deze steen op een donderdag in 1853 legde, wat het belang aangeeft dat men hechtte aan dit nieuwe instituut van de Universiteit Utrecht. In 1854 richtte Buijs Ballot op Sonnenborgh ook het KNMI op. Dit verhuisde in 1897 naar De Bilt, omdat de stedelijke omgeving weerkundig onderzoek belemmerde. Het sterrenkundig instituut bleef tot 1986 gevestigd op Sonnenborgh. Het kende een roemrijke wetenschappelijke geschiedenis met grootheden als Oudemans, Nijland, Minnaert en De Jager, allen wetenschappelijke directeur geweest van Sonnenborgh.
Bijzondere sterrenkijkers heeft betrekking op de telescopen van Sonnenborgh én op de wetenschappers die erdoor keken. Tegenwoordig zijn er tal van andere instrumenten en onderzoeks methoden om het heelal toegankelijk te maken, maar Appie Nijland – wetenschappelijk directeur van Sonnenborgh tussen 1898 en 1936 - had alleen maar een telescoop om nacht in, nacht uit, waarnemingen te doen. Die telescoop, de Merz, wordt trouwens nog steeds gebruikt voor de kijkavonden van Sonnenborgh.
Omdat er in oktober twee tentoonstellingen feestelijk geopend werden – Spoorzoeken op Mars en Utrechtse Kijkers, waarover meer te lezen in deze Sonnenwijzer – werd het 160-jarig bestaan bescheiden gevierd met een gezellige bijeenkomst voor vrijwilligers en medewerkers. Emeritus hoogleraar Ed van den Heuvel, ook oud-voorzitter van het bestuur van Sonnenborgh, hield een lezing over de geschiedenis van de wetenschap op Sonnenborgh aan de hand van enkele levensbeschrijvingen. Ed behoort zelf tot de vele sterrenkundigen van naam die in Utrecht opgeleid zijn en zelf nog in de collegebankjes van Sonnenborgh gezeten hebben. In zijn verhaal besteedde hij veel aandacht aan de betekenis die Oudemans (1876 – 1898), Nijland (1898 – 1936), Minnaert (1937 – 1963) en De Jager (1960 – 1986) hebben gehad bij het opleiden van jonge wetenschappers. Dit heeft ertoe geleid dat diverse gene raties Utrechtse sterrenkundigen vooraanstaande posities hebben verworven in de internationale sterrenkundige gemeenschap. Als directeur van observatoria, hoogleraar, onderzoeksleider of ontwerper van grote telescopen.
Over de telescopen van Sonnenborgh en het kijken ermee is dit najaar in het museum een nieuwe tentoonstelling geopend: Utrechtse kijkers. Daarom in dit nummer van de Sonnenwijzer veel aandacht voor deze Utrechtse kijkers, hun historie en de kunst van het waarnemen, toen en nu. Maar vanzelfsprekend hoop ik ook dat u (nog) een keer de kijkers live komt bekijken, bijvoorbeeld bij een kijkavond. Want er gaat toch niets boven the real thing. Voel u even Appie Nijland. Bas Nugteren Directeur Sonnenborgh – museum & sterrenwacht
SONNENBORGH museum & sterrenwacht Zonnenburg 2, 3512 NL Utrecht T (030) 820 1420 www.sonnenborgh.nl
[email protected] Openingstijden Dinsdag t/m vrijdag: 11.00 - 17.00 uur Zondag: 13.00 - 17.00 uur
Delen van de rijke geschiedenis van Sonnenborgh zijn ook terug te vinden in de nieuwe tentoonstelling Utrechtse kijkers. De hoop is om volgend jaar een aparte kleine tentoonstelling te wijden aan de geschiedenis van Sonnenborgh en zijn betekenis voor de wetenschap.
2 Sonnenwijzer – 2013/2
Sonnenborgh – museum & sterrenwacht wordt structureel ondersteund door de Universiteit Utrecht en de Gemeente Utrecht.
3 Coverfoto (foto: Sebastiaan de Vet): De zilverkleurige koepel van de Gran Telescopio Canarias (GTC). Het is de grootste spiegeltelescoop ter wereld. De GTC staat op
de vulkanische bergtop van het Canarische eiland La Palma. De spiegel bestaat uit twaalf spiegelsegmenten die als een legpuzzel een telescoop van 10.4 meter in
doorsnede vormen. Daarmee is de GTC vele malen groter dan Merz-telescoop van Sonnenborgh van 26 centimeter doorsnede.
DAGJE UIT
Wat is er te doen op Sonnenborgh? ie rmat n r info Mee ctiviteite a : r n e e r ov serve h.nl en re enborg n n .so www
Landelijke sterrenkijkdagen 2014 Cursussen over sterrenkunde
Sterren kijken voor kids
Niemand vroeg naar bed! Speciaal voor kinderen van 6 tot 12 jaar en hun ouders is er elke zaterdagavond een sterrenkijkavond. Neem bij helder weer een kijkje door de telescopen van Sonnenborgh en ontdek alles over de maan, planeten en sterren. Maak een eigen krater, zet je eigen sterrenbeeld aan de hemel of knutsel een sterrenklok.
Leer alles over de geschiedenis van de telescopen van Sonnenborgh. Ontdek welk bijzonder onderzoek er met deze telescopen is verricht en welke prachtige hemellichamen en verschijnselen je ermee kunt waarnemen.
4 Sonnenwijzer – 2013/2
Ontdek alles over onze buurtster, het zonne-onderzoek op Sonnenborgh en de geheimen van het zonlicht. Of kijk bij heldere hemel door de grootste zonnekijker van Nederland!
Elke vrijdagavond t/m half april 2014 20.00 – 21.30 uur.
Tentoonstelling Utrechtse Kijkers
Duik in het heelal! Met voorproefjes op de cursussen sterrenkunde, lezingen, voorstellingen in het planetarium en kijken door de telescopen.
13.00 – 17.00 uur
Sterrenkijkavonden
Vergeet niet te reserveren De kijkavonden zijn druk bezocht en beperkt toegankelijk. Reserveer een plek via de website.
zondag 12 januari 2014 13.00 – 17.00 uur
Elke zondag zon op Sonnenborgh
Extra lange sterrenkijkavonden voor jong en oud. Met korte lezingen, proefjes en véél sterren kijken!
Meer weten over het heelal? Elk voorjaar en elk najaar zijn er cursussen sterrenkunde, voor kinderen en volwassenen, op Sonnenborgh.
Elke zaterdagavond t/m half april 2014 19.30 – 21.00 uur.
Culturele Zondag: Nieuwjaarsduik
7 t/m 9 maart 2014
UW
NIE
Met eigen ogen glasnevels, planeten en het maan oppervlak van dichtbij zien? Op de sterrenkijkavonden van Sonnenborgh zie je meer. Ook met bewolkt weer biedt Sonnenborgh een interessant programma aan met een lezing en een rondleiding door het museum. Vergeet niet te reserveren De kijkavonden zijn druk bezocht en beperkt toegankelijk. Reserveer een plek via de website.
Tentoonstelling Spoorzoeken op Mars
NIEUW
Hoe levensvatbaar is Mars? Deze speurtocht naar leven op Mars kwam tot stand in samenwerking met Mars-onderzoekers van de Universiteit Utrecht. Voor 8 jaar en ouder.
5
SCIENCE ACHTER SONNENBORGH
Soapstory van een sterrenkijker
Nijland Portretfoto van professor dr. A.A. Nijland (18681952). Hij was een van de meest productieve sterrenkundige waarnemers van zijn tijd. (Foto: Utrechts Archief)
Sebastiaan de Vet Als je Sonnenborgh zegt, zeg je koepels. De grijswitte koepels zijn de meest zichtbare delen van het gebouw op het fort die laten zien dat het in werkelijkheid een sterrenwacht is. Ter gelegenheid van de vernieuwing van de koepels met de tentoonstelling Utrechtse kijkers, duiken we in de geschiedenis van deze koepels en de telescopen. Het idee voor de sterrenwacht ontstond bij de weerkundige Buys Ballot, de oprichter van het hedendaagse KNMI. Ballot reisde stad en land af om ideeën op te doen voor zijn nieuwe weer- en sterrenkundig instituut. Samen met de stadsarchitect Boll van Buuren werd uiteindelijk gekozen voor een ontwerp met een meridiaanzaal voor tijdmeting, een slaapzaaltje, collegezaal en twee torens met telescopen. Wat dit gebouw bijzonder innovatief maakte, is dat het speciaal voor sterrenkundigen werd ontworpen met spouwmuren ter isolatie en speciale funderingen die los stonden van de rest van het gebouw waar de telescopen trillingvrij op gemonteerd kunnen worden. Kortom, een ideaal gebouw om sterrenkundig onderzoek te doen.
6 Sonnenwijzer – 2013/2
De Grote Kijker Toen het gebouw in 1854 in gebruik werd genomen was het de eerste echte sterrenwacht in Nederland (zelfs ouder dan de sterrenwacht in Leiden) waar de telescopen in koepels werden neergezet. De meest bijzondere telescoop is de tien duims (26 centimeter) dikke telescoop in de zuidelijke toren. Deze ‘Grote Kijker’ werd geleverd door telescoopbouwer Steinheil uit München en het was destijds een van de grootste telescopen die er bestonden. Voor elke lenzenkijker is de grote glazen lens vooraan in de buis het belangrijkste element en voor de Grote Kijker werd gekozen voor een lens die ontworpen was door de beroemde natuurkundige Gauss. Al snel na de plaatsing van de telescoop bleek dat er iets mis was en er geen goede waarnemingen konden worden gedaan. Na enkele jaren besloot de sterrenwacht om een nieuwe lens voor de telescoop te bestellen, maar dit keer bij de concurrent, telescoopbouwer Merz. Steinheil bood ter compensatie in 1893 gratis een nieuwe lens aan die speciaal voor het fotograferen van sterren gebruikt kon worden. De reden voor de afwijking van de eerste lens van
de Grote Kijker bleef lange tijd een raadsel totdat in 1944 tijdens de Tweede Wereldoorlog twee ondergedoken studenten nog eens goed keken. De fout werd al snel gevonden: de twee glazen lenzen bleken niet ver genoeg uit elkaar gemonteerd te zijn. Na een simpele aanpassing van dit probleem bleek ook deze lens een voortreffelijk beeld te geven. De lens is echter nooit teruggeplaatst in de kijkerbuis. Tegenwoordig is de lens van Merz in de telescoop gemonteerd en daarom draag de Grote Kijker de bijnaam ‘Merz’. Nijlands waarnemingen In de jaren na de plaatsing van de Merz lens groeide de kijker uit tot het belangrijkste instrument waarmee Utrechtse sterrenkundigen ’s nachts onderzoek konden doen. De meest productieve sterrenkundige die ooit op Sonnenborgh (en in Nederland) werkte was A.A. Nijland. Hij deed onderzoek naar veranderlijke sterren die, zoals de naam zegt, door de tijd heen variëren in helderheid. Daarnaast werkte hij ijverig aan het meten van de afstanden tussen sterren in sterrenhopen en tekende met de Merz details van het wolkenoppervlak van de planeet Jupiter. Een blik door de Merz tijdens de kijkavonden geeft een goed idee hoe bijzonder de waarnemingen van Nijland waren.
Sterrenhoop Een foto van het hart van de Herculesbolhoop in het sterrenbeeld Hercules (Messier 13) gemaakt door de Hubbleruimtetelescoop. Net als andere bolvormige sterrenhopen is het een spectaculaire opeenhoping van vele duizenden sterren. (Foto: ESA/Hubble en NASA) merz De Grote Kijker van Sonnenborgh, nu liefkozend “Merz” genoemd vanwege de lens die in de buis gemonteerd is, in de gerestaureerde koepels uit 1853.
7
8 Sonnenwijzer – 2013/2
9 Een prachtig voorbeeld van wat je allemaal kunt zien met telescopen is deze zogenoemde Potloodnevel. Deze wolk van gloeiend gas maakt deel uit van een enorme ring
van puin. Dit puin is het overblijfsel van een supernovaexplosie, oftewel een explosie van een ster. Dit gebeurde ongeveer 11.000 jaar geleden, maar de gevolgen
daarvan zijn nu dus nog steeds te zien! (Foto: ESO)
SCIENCE ACHTER SONNENBORGH
actueel
Groter, scherper en Nederlands
Van de zandhopen van nu naar het water in het verleden van Mars
Sebastiaan de Vet Toen de Merz-telescoop in 1863 op Sonnenborgh werd gebouwd, was het een van de grootste telescopen in zijn soort. Toch was de Merz maar 26 centimeter in doorsnede wat klein is in vergelijking met de hedendaagse telescopen. Sterrenkundigen over de hele wereld gebruiken nu telescopen die al snel de doorsnede hebben van de gehele koepel waar de Merz in staat. Hoe groter hoe beter? Waarom zijn telescopen toch altijd zo groot? Dat heeft twee redenen. Allereerst kun je met een grote telescoop meer licht opvangen. Hoe meer licht je opvangt en bundelt op een fotocamera, hoe meer sterren en nevels je kan zien. Daarnaast is er ook nog zoiets als scherpte. Hoe groter de diameter van de telescoop, hoe beter je twee sterren op vele lichtjaren afstand kan zien als losse lichtpuntjes. Met een kleinere telescoop zou dat al snel 1 stipje worden. Met een simpel gedachtenexperiment is dit goed te begrijpen. Stel je een telescoopspiegel voor van 2 meter in doorsnede. Daarin boor je zes gaten van 25 centimeter. Je kan daardoor niet meer dezelfde hoeveelheid licht opvangen omdat je een deel van het oppervlakte mist. Maar als je nu een foto maakt dan is die wel nét zo scherp (de doorsnede van de spiegel is immers niet veranderd), alleen moet de foto langer belicht worden om dezelfde hoeveelheid licht op de foto te krijgen als bij een spiegel zonder gaten.
10 Sonnenwijzer – 2013/2
De vertragingslijn van de Very Large Telescope. Het Nederlandse karretje op de rails kan van 60 meter lengte met een nauwkeurigheid van 0,00001 millimeter bewegen. Dat is veel minder dan de dikte van een menselijk haar! (Foto: ESO/ Dutch Space)
Wat onderzoekt Mars-wetenschapper Maarten Kleinhans? De Very Large Telescope op de bergtop Cerro Paranal in Chili. Het licht van de vier telescopen kan met de vertragingslijn worden gecombineerd om zo nog scherpere beelden te maken. (Foto: ESO/ H.H.Heyer)
Very Large Telescope Dit principe wordt ook gebruikt bij de Very Large Telescope (VLT) in de Chilleense Atacama woestijn. Hier staan vier 8-meter telescopen netjes op een rijtje. Wanneer het licht dat de telescopen opvangen gecombineerd wordt, kunnen sterrenkundigen foto’s maken die de scherpte hebben van een 100-meter telescoop. Maar hoe combineer je het licht van 4 telescopen? Nederland staat bekend om de goede sterrenkundige instrumenten die we kunnen bouwen, een traditie die ook al op Sonnenborgh begon. Voor de VLT bouwde het Nederlandse bedrijf Dutch Space een speciaal apparaat (een ‘vertragingslijn’) waarmee sterrenkundigen het licht van de vier grote VLT-telescopen en een aantal kleinere kunnen combineren om zo ongekend scherpe beelden van het heelal te maken.
De Merz-telescoop, hier in 1953 met sterrenkundige en ouddirecteur van Sonnenborgh Kees de Jager, was ooit een van de grootste lenzentelescopen ter wereld.
Maarten Kleinhans
Nieuwe tentoonstelling: Spoorzoeken op Mars Op 17 oktober opende in Sonnenborgh de nieuwe tentoonstelling Spoorzoeken op Mars. Deze speurtocht naar leven op Mars kwam tot stand in samenwerking met Mars-onderzoekers van de Universiteit Utrecht, Inge Loes ten Kate en Maarten Kleinhans. Hoe levensvatbaar is Mars? In 2012 landde de onderzoeksrobot Curiosity na een reis van 567 miljoen kilometer op Mars. Het Marswagentje is op zoek naar tekens van leven. Wat is er nodig voor het ontstaan van leven in de ruimte? Wat zijn de verschillen tussen aarde en Mars? Wat onderzoeken onze Mars-wetenschappers van de Universiteit Utrecht precies? Je ontdekt het in Spoorzoeken op Mars. Plus: bewonder een écht stukje Mars van heel dichtbij!
Eén van de voorwaarden voor leven is water. Mars-onderzoeker Maarten Kleinhans richt zich in zijn onderzoek op water en zand. Wanneer was er water op Mars en hoe kun je dat zien aan de zandvormen op Mars? Een kort college van de onderzoeker zelf. De oppervlakken van de planeten aarde en Mars zijn deels gevormd door stromend water. Dat water versleepte zand en grind en vormde daarbij rivieren, delta’s en puinwaaiers. Ik onderzoek hoe die vormen precies ontstaan, hoeveel water daarbij nodig was, hoe lang er stromend water was en wanneer dat was in de geschiedenis van Mars. Daarbij is een vergelijking tussen de omstandigheden op aarde en Mars heel handig. Een groot verschil tussen aarde en Mars is het gebrek aan planten en mensen. Bovendien heeft Mars een heel ander klimaat gehad dan de aarde. Nu is alles stijf bevroren en we moeten zo’n 3,5 miljard jaar terug in de tijd om de grootste overstromingen uit het zonnestelsel te bestuderen. De sporen daarvan zijn nu nog steeds op Mars te zien als grote valleien. Daarna kwam Mars in een langdurige ijstijd terecht, waarbij alleen nog af en toe een beetje water stroomde. Dat water vormde delta’s en puinwaaiers. Door naar de verschillen tussen de Aardse en Martiaanse beddingen te kijken leer ik ook weer nieuwe dingen over de aarde. Zo zag ik in augustus 2013 op Spitsbergen hoe het kan komen dat de delta’s op Mars een veel kleiner volume van zand en grind hebben dan er uit hun bron, de uitgesleten valleien, moet zijn gekomen. Op Spitsbergen zag ik namelijk dat een deel van een rots vergaat tot poeder dat niet in de delta, maar op de bodem van de zee terecht komt.
11 Maarten Kleinhans laat tijdens de opening van Spoorzoeken op Mars m.b.v. zandmonsters zien wat hij onderzoekt. (Foto’s: Jordi Huisman)
KIDSPAGINA
e p ro
fje
Voorbereid waarnemen
Bouw je eigen zonnetelescoop
Als je buiten wilt waarnemen, moet je met een aantal dingen rekening houden. Hier vind je een checklist met de belangrijkste punten:
Het is erg gevaarlijk om rechtstreeks naar de zon te kijken. Je kunt er blind van worden. Sterrenkun digen hebben daarom speciale zonnetelescopen gemaakt waarmee ze langdurig de zon kunnen bestuderen. Met dit proefje bouw je je eigen zonne telescoop. Zo bekijk je de zon ook veilig vanuit je eigen tuin, dakraam of schoolplein!
Wat heb je nodig? • kartonnen doos, zoals een cornflakes-doos • wit karton of stevig papier • schaar • plakband • speld • aluminiumfolie
1.
Pak de doos en knip in de bovenste flap een raampje van ongeveer 3 centimeter hoog en de breedte van de doos. Dit wordt het kijkgat.
2. Lekker weertje? Waarnemen heeft natuurlijk weinig zin als er slecht weer voorspeld wordt. Je wilt wel iets kunnen zien. Tegenwoordig zijn er veel sites, zoals buienradar. nl, waar je terecht kunt voor actuele informatie en weersvoorspellingen.
2.
Knip nu een tweede raampje dat ongeveer 5 centimeter breed is. Door dit gat valt straks het zonlicht.
3.
Pak het witte karton en knip hiervan een rechthoek die even groot is als de onderkant van de doos. Plak het witte karton binnen in de doos op de bodem.
4.
5.
Maak met een speld voorzichtig een klein gaatje in het midden van het aluminiumfolie. Kijk door het kleinere kijkgat om te controleren of er geen ander licht de doos in komt dan het kleine gaatje in het aluminiumfolie (gebruik extra papier en plakband om eventuele andere lichtgaatjes dicht te maken).
Ga nu naar buiten als de zon schijnt. Ga met je rug naar de zon staan. Kijk door het onderste kijkgat en richt de doos naar de grond. Zo kan het zonlicht door het kleine gaatje in de doos komen. Het ronde schijfje dat je nu op het witte papier ziet, is niet zomaar licht, maar een echt beeld van de zon!
7.
Tip: je kan experimenteren met de grootte van het gaatje in het folie. 3 millimeter werkt vaak goed, maar soms heb je een iets kleiner gaatje nodig om een goed scherp beeld te krijgen.
Bron en foto’s: EU Universe Awareness
Knip vervolgens een stuk aluminiumfolie van 10 x 15 centimeter. Houd het folie eerst tegen het licht om te kijken of er geen gaatjes in zitten. Plak dan het aluminiumfolie strak over het grote gat van de doos.
Allemaal knopjes en draaidingetjes. Het is handig als je weet wat je doet voordat je in het donker gaat klungelen.
Hoe werkt het? Je zonnetelescoop werkt volgens het principe van een camera obscura. Dit was vroeger een doos of zelfs een donkere kamer met niks meer dan een klein gaatje in de wand. Dit kleine gaatje kon binnen in de kamer een beeld van buiten maken. De camera obscura is daarom belangrijk geweest voor de ontwikkeling van de fotocamera en de fotografie.
JWG? e sd i t
3. Wat trek je aan? In de zomer is het ‘s avonds vaak nog lekker warm en is een trui voldoende. Maar in de winter kan het ijskoud zijn en is de waarneempret vrij snel over als je een tijdje stil achter je telescoop zit. Kleed je in verschillende laagjes. Start bijvoorbeeld met thermoondergoed, daarover een coltrui, een warme trui en eventueel nog een extra fleece vest. Hier overheen komt pas je winterjas. Vergeet ook zeker je muts en handschoenen niet! 4. Ken je telescoop Toen je je telescoop kocht, heb je die natuurlijk overdag een keertje opgebouwd en gericht op een kerktoren of een ander hoog gebouw bij je in de buurt. Zoek ook uit hoe je je telescoop hoger of lager kan richten en waar alle knopjes voor bedoeld zijn. Zorg dat je goed weet waar alle knopjes zitten, zodat je die in het donker op de tast terug kunt vinden.
Deze kidspagina wordt gemaakt door de Veel waarneemplezier! Jongerenwerkgroep voor Sterrenkunde (JWG). De JWG is een vereniging voor jongeren van 8 tot 21 jaar die geïnteresseerd zijn in sterrenkunde. De JWG heeft 7 afdelingen in Nederland. De leden van elke afdeling komen regelmatig bij elkaar om op allerlei manieren aan sterrenkunde te Ga niet waarnemen doen, en natuurlijk ook gewoon voor de gezelligheid. bij dit weer! Je ziet Alle activiteiten worden georganiseerd door vrijwilligers. helemaal niks en het is erg gevaarlijk! Vier keer per jaar ontvangen de leden van de JWG het blad Universum, waar dit artikel ook uit komt. Dit blad staat boordevol sterrenkundige nieuwtjes, begrijpelijke artikelen, sterrenkaarten, en aankondigingen voor activiteiten.
W a
6.
12 Sonnenwijzer – 2013/2
Het zware leven van een waarnemer…
1. Waar kijk je? Omdat Nederland zo dichtbevolkt is, is er bijna overal een hoop storende lichtvervuiling. Om minder heldere objecten, zoals sterrenstelsels en nevels, te kunnen waarnemen is een donkere locatie de belangrijkste voorwaarde. Zo’n plek is meestal het makkelijkst te vinden buiten de Randstad en op het platteland.
Voor meer informatie over de JWG ga je naar www.sterrenkunde.nl/jwg 13
vrienden
Unieke museale objecten dankzij de Vrienden van Sonnenborgh Beate van Dongen Stichting Vrienden van Sonnenborgh De Vrienden van Sonnenborgh helpen Sonnenborgh. Dit doen we om bijzondere projecten en activiteiten mogelijk te maken die niet met de reguliere financiering gerealiseerd kunnen worden. Een mooi voorbeeld is het opblaasbare planetarium dat sinds 2013 gebruikt wordt voor schoolbezoeken en tijdens evenementen. Dankzij dit planetarium kunnen bezoekers overdag, als de zon schijnt en de sterren niet zichtbaar zijn, toch de hemel ontdekken. Het planetarium maakt het voor Sonnenborgh mogelijk om kinderen en volwassen bezoekers op spectaculaire wijze bekend te maken met de ruimte. Het oudste dat je ooit zult aanraken Daarnaast hebben de Vrienden in 2010 de aankoop van een meteoriet mogelijk gemaakt, die tegenwoordig op zijn sokkel voor de collegezaal staat. Het is een indrukwekkend fragment van de meteoriet
die op Campo del Cielo in Argentinië is ingeslagen en met z’n 4,5 miljard jaar het oudste is dat je ooit op aarde zult aanraken. Dankzij de Vrienden zijn er ook kleinere projecten gerealiseerd. Zo draait er in het bastion de video ‘Mannen van Sonnenborgh’, een kijk op de verschillende functies die Sonnenborgh in het verleden had. En werd de Startable aangeschaft: een interactieve tafel waarmee je het zonnestelsel kunnen ontdekken. Waar mogelijk blijven de Vrienden Sonnenborgh helpen om zo de sterren en de ruimte een stukje dichterbij te brengen.
Stichting Vrienden van Sonnenborgh Draagt u Sonnenborgh – museum & sterrenwacht een warm hart toe? Word dan lid van de Stichting Vrienden van Sonnenborgh! Door vriend te worden levert u direct een bijdrage aan de realisatie van tentoonstellingen, educatieve projecten, conservering en uitbreiding van de collectie.
Bedrijfsvrienden Bedrijfsvrienden steunen Sonnenborgh met een financiële bijdrage die varieert van € 250,- tot € 1.000,- per jaar. Naast de voordelen die u als vriend heeft kunt u als bedrijfsvriend bovendien rekenen op een speciaal arrangement voor het gebruik van de fenomenale locatie inclusief de binnenplaats uit de 16e eeuw, naamsvermelding bij de ingang van het museum en een uitnodiging om aanwezig te zijn bij de uitreiking van de Sonnenborgh prijs, De Utrechtse Ster.
Belastingvrij schenken Sonnenborgh – museum & sterrenwacht is aangemerkt als culturele Algemeen Nut Beogende Instelling. Dat betekent dat uw giften aftrekbaar zijn van de belasting. De Utrechtse Ster De vriendenstichting organiseert om het jaar samen met de Kvk en de Universiteit Utrecht de Utrechtse Ster. Een stimuleringsprijs voor bijzondere initiatieven op het snijvlak van wetenschap en bedrijfsleven.
• Catering Oud London B.V. • Copijn Boomspecialisten BV • Hermans & Schuttevaer Notarissen N.V. • J&B Conseil Utrecht
Vrienden Als vriend ondersteunt u Sonnenborgh en geniet u zelf van een aantal aantrekkelijke voordelen. Al voor € 35,- per jaar ontvangt u: • Het gehele jaar vrij entree • Twee keer per jaar het blad Sonnenwijzer
Onderwijsvrienden Onderwijsvrienden steunen heel doelgericht de kernactiviteit van Sonnenborgh: educatie. Met een bijdrage van €1000,- per jaar helpt u bij de ontwikkeling van onderwijsactiviteiten en lesprogramma’s, het opleiden van educatieve begeleiders etc. U krijgt hiervoor naamsvermelding en wordt uiteraard op de hoogte gehouden van de besteding van het geld.
Bedrijfsvrienden van Sonnenborgh
• Jurriëns Exploitatiemaatschappij B.V. • Kamer van Koophandel Midden-Nederland • Lauteslager Makelaars Utrecht • Naked Architecture B.V. • Rabobank Utrecht en omstreken • St. Elise Mathildefonds
In oktober treedt Peter Ruys terug uit het Bestuur van de Vrienden van Sonnenborgh. Als lid van het bestuur en als penningmeester heeft Peter veel betekend voor de Vrienden en voor Sonnenborgh. Onverminderd actief om vrienden te werven om er vervolgens nauwlettend op toe te zien dat de gelden ook goed besteed werden bij Sonnenborgh. Gelukkig wordt Peter opgevolgd door mr. Falco Houwer, werkzaam bij ‘Bruggink en Van der Velden, advocaten en belastingadviseurs’. Hem heten wij van harte welkom en Peter danken we zeer voor zijn toewijding, vasthoudendheid en humor. Erik Kerpen, voorzitter Vriendenbestuur Bas Nugteren, directeur Sonnenborgh
Word ook vriend, bedrijfsvriend of onderwijsvriend! www.sonnenborgh.nl 15
Samenwerken en kennis delen
Op financieel gebied én op andere vlakken
Informatie en kennis toegangelijk maken Rabobank verbindt mensen en deelt haar financiële kennis. Ook ondersteunt ze organisaties die op andere vlakken kennis delen, zoals Sonnenborgh - museum & sterrenwacht. Zo versterken we elkaar en komen we samen verder.
www.rabobank.nl/utrecht Samen sterker. Dat is het idee van coöperatief bankieren.
