gemeenteHouthulst
beeld van een oorlog maart 2008 > november 2008
De eerste wereldoorlog: 90 jaar geleden
beeld van een oorlog 1914/1918
colofon Concept en tekst: Houthulst Prikkelt Vormgeving: Het Concept (0497 141 282) Samenwerkingsproject: dienst toerisme, cultuur en archief – Houthulst Prikkelt Verantwoordelijk uitgever: gemeentebestuur Houthulst, Markt 1, 8650 Houthulst Bronnen: - Merkem Oorlogsgeschiedenis 1914-1918 – G. Bouciqué - Bijdrage tot de geschiedenis van Houthulst, van 19e eeuwse parochiestichting tot gemeente (1928) – G. Baelde, X. Lesage, G. RommelaerePaesbrugghe, J. Schacht, P. Van Neste, R. Verschuren - Van het Vrijbos tot Roeselare: eindoffensief 1918 – R. Baccarne, J. Steen - ’t Is oorlog, pastoor – E. Denys, P. Declerck - Ik was soldaat in het Vrijbos – W. Heldenbergh, M. Bouttry - Die Schlacht in Flandern – R. Piper & Co
In 2008 herdenken we voor de 90ste keer het einde van de Eerste Wereldoorlog. Met de slag om Merkem op 17 april 1918 en het eindoffensief op 28 september van datzelfde jaar was Houthulst tot tweemaal toe het strijdtoneel van hevige gevechten. Maar ook de voorafgaande jaren was Houthulst reeds het toneel van heel wat oorlogsgeweld. Vier jaar lang lag het front te Merkem, de Duitsers bouwden het Vrijbos uit tot een versterkte burcht en de hoogte van Klerken werd de ideale observatiepost. Gedurende deze woelige periode werden heel wat foto’s genomen in het frontgebied. Dankzij deze afbeeldingen kunnen we ons nu min of meer een beeld vormen van wat er zich 90 jaar geleden afspeelde en kunnen we een glimp opvangen van de verwoestingen van weleer. Aan de hand van de tijdelijke tentoonstelling “Beeld van een oorlog” willen we de drempel verlagen en ook het grote publiek even doen stilstaan bij de gruwel van 90 jaar geleden. Twaalf foto’s uit ’14-’18 worden uitvergroot en her en der geplaatst in het landschap van Houthulst. Ze staan ongeveer op de plaats waar de foto indertijd werd genomen. Op deze manier wordt de toevallige passant geconfronteerd met het verleden van de streek, zonder hiervoor effectief een museum of tentoonstellingsruimte te betreden. Deze folder geeft extra duiding bij de foto’s en een kort overzicht van de oorlogsgebeurtenissen in Houthulst. In het midden vind je een kaartje met de locaties van de kaders. De tentoonstelling loopt van maart 2008 tot november 2008, maar ook na de tentoonstelling blijft deze folder een interessant document voor de geïnteresseerde inwoners en bezoekers van Houthulst. Het college van burgemeester en schepenen, Joris Hindryckx, Ann Vansteenkiste, Eric Verbeure, Geert Van Exem, Tamara Schotte, Gino Keirsschieter en Jocelyne Schacht
Houthulst in den oorlog... Alhoewel er sinds 12 september 1914 al geregeld Duitse verkenners (Ulanen) gesignaleerd werden in de streek, begon voor Houthulst de oorlog pas echt half oktober 1914. Enkele weken op voorhand hadden de eerst vluchtelingen de dorpen al overspoeld, maar toen de Belgische troepen na de val van Antwerpen op 12 oktober zich massaal terugtrokken achter de Ijzer en het Kanaal Ieper-Ijzer trokken ook deze vluchtelingen verder richting Franse grens. Ook heel wat inwoners van Klerken en Houthulst trokken na 12 oktober op de vlucht. Op 17 oktober werd in Houthulst en het Vrijbos slag geleverd tussen Duitsers en Belgen en Fransen. Die Belgen en Fransen trokken zich even later terug via Jonkershove richting Merkem waar er op 21 oktober opnieuw vuurgevechten plaatsvonden. Nog diezelfde dag trokken de Fransen zich terug achter de Drie Grachtenbrug. Een dag later op 22 oktober bereikten de Duisters Klerken en sloegen daar aan het plunderen. Uiteindelijk kwam het front tot stilstand en strekte zich uit vanaf de Blankaart via de onderwatergezette Merkemse Broeken en Drie Grachten tot aan Langewade en Steenstrate. Op 23 november 1914 werden alle burgers weggevoerd uit Klerken en op 4 december moesten de laatste Merkemnaars vertrekken. Ook Jonkershove was ondertussen leeggelopen. In Houthulst bleven enkele parochianen en kloosterzusters ter plaatse tot eind juli 1917. Na die zomer bleef de streek onbewoond tot de lente van 1919. In tegenstelling tot Klerken, Merkem en Jonkershove bleef de parochie Houthulst lange tijd gespaard van het grote oorlogsgeweld. Pas in de zomer van 1917, met de derde slag van Ieper, zou daar verandering in komen. Het front kwam toen gevaarlijk dichtbij. Alhoewel Klerken geregeld onder zwaar artillerievuur kwam te liggen bleef de situatie ook daar 4 jaar lang ongewijzigd. Het dorp op de heuvel
ontpopte zich wel tot het ideale observatiepunt voor de Duisters. Van hieruit kon het slagveld van de Ijzervallei bespied worden, maar ook de West-Vlaamse heuvels en zelfs het kustgebied zijn van hieruit zichtbaar. Het Vrijbos werd ondertussen ingericht als een oninneembare vesting met tal van bunkers, munitiedepots, spoorwegen, oefenterreinen, etc… Dankzij de camouflage van het bladerdek werd dit voor het Duitse leger een strategisch zeer belangrijke plaats. Van hieruit konden ze ongestoord troepen en munitie aanvoeren naar de slachtvelden van o.a. Merkem, Bikschote, Langemark en Boezinge. Tijdens de derde slag om Ieper, in de zomer en het najaar van 1917, kwam de frontlinie voor het eerst terug in beweging. De Fransen en Engelsen naderden vanuit Poelkapelle en Langemark tot aan de zuidrand van het Vrijbos en aan het Kanaal Ieper-Ijzer konden de Fransen Merkem heroveren. Deze terreinwinst moesten de geallieerden tijdens het Duitse Lenteoffensief van 1918 echter weer grotendeels opgeven. Enkel de Belgen hielden stand bij Merkem, waar ze op 17 april 1918 een overwinning behaalden tijdens de slag om De Kippe. Eind 1917 en in 1918 hadden de Belgen het echter niet gemakkelijk bij Merkem. Dagelijks moesten ze zich er met hand en tand verdedigen, wat heel wat slachtoffers eiste. Tijdens het eindoffensief van 28 september 1918 konden de Belgen tegen alle verwachtingen in het oninneembaar geachte Vrijbos innemen. Ook Jonkershove, Klerken en een deel van Houthulst werd heroverd. Op 29 september konden ze doorstoten richting Staden en namen ze de Klerkenriegel in. Voor Houthulst eindigde hier de Eerste Wereldoorlog. De gevolgen bleven echter nog lang nazinderen. Zowel Merkem, Jonkershove, Klerken als Houthulst werden volledig verwoest. De vruchtbare akkers van weleer werden omwoeld tot een kraterlandschap en van het immense Vrijbos van weleer bleef niets meer over. Het zou nog jaren duren voor alles terug heropgebouwd werd en het dagelijkse leven z’n gang kon gaan. De vele oorlogsmonumenten, bunkerresten en de onlangs beschermde Belgische militaire begraafplaats te Houthulst zullen er echter voor zorgen dat deze vreselijke periode nooit vergeten wordt.
Kerk Houthulst Voor de Eerste Wereldoorlog stond de kerk van Houthulst zo’n 150 meter ten zuiden van de huidige kerk, min of meer op de plaats waar nu het Markthuis staat. In oktober 1914 bij de inval van de Duitse troepen werd de kerk voor de eerste maal beschoten. De beschadigingen waren toen echter minimaal en werden al vlug zo goed mogelijk hersteld. Lange tijd bleef het hierna rustig in Houthulst. Het front bevond zich ruim 10 km verder in Merkem. Na de eerste gasaanvallen in 1915 werd de kerk ingericht als Lazaret. Even later nam de stroom aan gewonden weer af en konden terug eucharistievieringen plaatsvinden in de kerk. Achter de kerk werd ondertussen een grote Duitse begraafplaats aangelegd. In de tweede helft van 1917 en na de derde slag van Ieper kwam het front een pak dichter te liggen. Het dorp en de kerk kregen het zwaar te verduren. Tijdens het eindoffensief van eind september 1918 werd de toen reeds zwaar gehavende kerk volledig verwoest. Foto: Archief Houthulst
Vrijbos In 1914 was het Vrijbos nog bijna 1000 ha groot. Net zoals Houthulst werd ook het Vrijbos in de begindagen van W.O. I ingenomen door de Duitsers. Het bijna ontoegankelijke bos werd al vlug een strategisch zeer belangrijke plaats voor deze Duitse troepen. Het bladerdek zorgde immers voor de ideale camouflage. Al vlug werd het bos een enorm voorraadbos en nog later een zwaar versterkte vesting met heel wat bunkers, legerplaatsen, spoorwegaansluitingen, munitiedepots en begraafplaatsen. Een netwerk van “Stellungen” en “Riegels” maakten het Vrijbos oninneembaar. Tijdens de eerste dag van het eindoffensief, op 28 september 1918, slaagden de Belgische troepen er echter tegen alle verwachtingen in om het grote bos op slechts één dag te zuiveren van alle Duitsers. Wat achterbleef was een stukgeschoten woud bezaaid met verwoeste bunkers, verwrongen staal, neergestorte vliegtuigen, stukgeschoten artillerie, granaattrechters, … Achteraf werd slechts 370 ha van dit bos opnieuw aangeplant. Foto: Documentatiecentrum In Flanders Fields Museum Ieper
Duitse militaire begraafplaats RIR 213 Kasteel Cotteau de Simencourt Halfweg de negentiende eeuw verschenen na een sterke privatiseringsgolf in het Vrijbos heel wat kastelen en residentiële landhuizen. Er zouden in totaal zeven kastelen gestaan hebben in het bosgebied. Het kasteel Cotteau de Simencourt of ook wel kasteel René genoemd bevond zich ter hoogte van het kruispunt Melanedreef – Poelkapellestraat. Op heel wat oude postkaarten staat dit kasteel verkeerdelijk als kasteel Cortvriendt aangeduid. Dit kasteel stond echter ruim een kilometer ten zuiden, ter hoogte van het Munneken. Toen tijdens de derde slag van Ieper het front tot aan de zuidkant van het bos kwam, lag het kasteel slechts enkele honderden meters verwijderd van de eerste linies. Tijdens de vele gevechten eind 1917 en begin 1918 werd het kasteel dan ook zwaar verwoest. Tijdens de inname van het bos van Houthulst op 28 september 1918 werd wat nog restte van het kasteel volledig met de grond gelijk gemaakt. Het werd nooit heropgebouwd. Foto: Archief Houthulst
Tijdens de Duitse bezetting werd het “veilige” Vrijbos niet enkel als schuilplaats, oefenterrein of munitiedepot gebruikt maar de Duitsers gingen er ook hun gesneuvelde kameraden begraven. Die “Friedhöfe” waren zelfs de eerste installaties waarmee men begon. Men vond immers dat er voor hun dode vrienden geen rustiger plaats was dan het woud. Uiteindelijk, na 4 jaar vechten, was het Vrijbos dan ook bezaaid met grote en kleine begraafplaatsen. Op de Pierkenshoek, vlak naast het kruispunt Jonkershovestraat-Groenebosdreef-Stokstraat werd de begraafplaats van het RIR 213 aangelegd. Dit regiment maakte deel uit van de 46ste reservedivisie (RD) van het 4e Duitse Leger. Na de oorlog werden de graven van de 46ste RD verzameld op de reeds bestaande begraafplaats van het RIR 215 tussen de Mooiweg en de Melanedreef. Om een nog onbekende reden werd de begraafplaats van het RIR 213 niet bij deze reorganisatie betrokken. Uiteindelijk verdwenen alle Duitse graven uit het Vrijbos na de Tweede Wereldoorlog en werden ze overgebracht naar de Duitse begraafplaats in Menen en het “Studentenfriedhof ” in Langemark. Foto: privé-collectie Willy Hoornaert
F
nlaan 62 Z2 Heverlee
G
H
I
T RAA
DIKSMUIDE
NST
STEE
1 22 09 39 1 48 67 07
traktief.be traktief.be
AT TR A
AA T
NE S LA
ST R
TE R
WEG LEGE
AA T TR LS AK K
K EIS TRAAT
TS TR AA T
ES
RR
MARKT
KEUNEDREEF
SNEPPEDREEF
SC
STADEN
F REE
VO
OM BO
E DR
MILITAIR DOMEIN
PB
EL
IE AL
TE PA
A HA
NACHTEGAALSTRAAT
GROENEBOSDREEF
STED ESTR AAT NIEU WE ST ED ESTRAAT
UW E
TE
AT
SS E
ST RA ER
MO
k ee atb
RA AT
Zw art eg
TO RH
OU T
k Dam meb ee Van
WEG IEPER STEEN
LIN
DE
AA T ST R EK
BR
LS RE KE
KN O
NIE
EF
SSED
RE
BELGISCH MILITAIR KERKHOF
DREEF
RIJKS BOS
D KE
MELANE
BE
SSTR HEID
AT
DR EE F
EF
RE
RD
HOGE IEP
ERWEG
TE
S ER
EN
RO
G
LANGEMARKSTRAAT
AT
RA
T AA TR
T SS
AT
A TR ES AAT ESTR
ES
EN
O GR TR T AA
LANGEMARKPOELKAPELLE
OIW MO
T LO
T AA
T OS
N JA T-
rt
a jeva
POTT
EG
MOOIWEG
F
KA
RAAT
TR
O KL
SIN
rt Ma
ek erbe
EEF
SEDR
FRAN
EE DR
NE LA ME
GROENEBOSDREEF
EENWEG
F
R ELD
ZE RO
R ED AN
NIEUWE
EF
REEF
IEPERST
E RE
KASTE
F
DED
AA T
TD ES RR
AA T
REEF NIEUWE OUDED
ER NIJV
STRA
DR NE
LA
TR
F EE
L ME
EE
ME
NS
VOGELZANGDR
F EE
DR LIE BA AP IDS ERHE NIJV
TE
MARKT
STA DE
PAAR
ES TR
TERRESTSTRAAT
AA T
JOS
AA T
ST R
ST
AA T
AN DH O
ES E
RA AT EV RIJ D
RA AT EE NS T ST
De Ijze r
AT
HOUTHULST
IE EN
G
ROTSE BOS
GROOTELAAN
TRAAT PELLES POELKA
HA
ek mbe
GEMEENTE LOODS
EF
RE
FO
Corve
Corv
9
AT
T TRAA
EUG. DE
AT RA
ST
NIE
GE
7. CASSIERSLAAN 8. KLOOSTERHOF 9. LEEUWERIKSSTRAAT 10. PRINTANIASTRAAT
T AA
R
ST
7E
MARKT
T STRAA
RS BROEDE EN XAVERIAN STRAAT
5
7E
RH
E NK JO
SC
AT
EEF DEDR PAAR
AT LSTRA
KE KWAK
S UT EP
ENESTRAAT GRO
TRA
A TR NO OR DS
KELS
TR
ES OV
KERK
4
3
7
10
10
1. TWEE HUIZENSTRAAT 2. ZUIDSTRAAT 3. WESTSTRAAT 4. SMALLESTRAAT TD 5. OOSTSTRAAT RE EF
RR ES
AT RA ST N EE EL T TS AA T TR EN AA ES G AN ZW
AT
AT STRA ZEGE
RA ERST
T TRAA TELS BORS
VIJV
EEF DEDR
M
MOLEN
Langewadebeek
PAAR
R STE O
BRANDWEER
8
AT
O KL
KAPEL
DORPSHUIS
STRAAT BOOMGAARD
19
STRA AT LLAND
LANGEMARKST
7
ZUIDWA
AAT R ST EN OL
G HA
BEGRAAFPLAATS
AT
KERK
N IEPLEI
KEISTRA
POST
6 9E LIN AT STRA IONS STAT KO STR EN U TE DUIV RS TR AA T
RAAT NST
WEG
KASTEEL
WEGEN EN PADEN
PLETS 5 TRA AT EM RK ME LEIN P
T AA
TRAA T
RAAT EMST MERK
IO STAT
HOGE IEPER
WATERWEGEN
I IN EL
AT IDESTRA DIKSMU 8 7 9 4
T AA R
CONTAINERPARK
3
T ES
BIBLIOTHEEK
2
LK VA
SPORTCENTRUM
1
AT
STRA
AGEN RTEW
KO
AA T
7
8
9
WALL ANDS
AT RA ST ER ST
LEGENDE GROENE ZONE DETAILPLAN (zie ommezijde)
MERKEM
KERKDREEF PINKSTERBLOEMSTRAAT KORENBLOEMSTRAAT AKKERWINDESTRAAT HERDERSTASJESSTRAAT BOTERBLOEMSTRAAT KLAPROOSSTRAAT MEIDOORNSTRAAT MAALDERIJSTRAAT
da Zand
AS TR
TE
2
ES TR
RA AT
10
ZUID
OO KL
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
STRA
elft
art
L
AT
lend
Mar tjeva
PE KA
TRAAT
KS SHOE
JACOB
AT
Enge
RDW ALLA NDST RA
RA
NOO
3 3
AAT
AT
S EM
RK
ME
DST R
Kwabeek
TR
ESTR HOTT
LA N
T UISS TR AA
S LE
T AA
. SC
AL DW
BEVE RSL
T AA
ST
OR NO
R ST ED
OVES ERSH JONK
AAT TR KOORDEN DRAAIERS HOEK KRON
LS
EIN
9 10
O.C.M.W.
5
REEF BOSD
REEF BOSD
MGR
eek Kwab
TR A
O
OK
AT RA HEULE G
KS
AT
A TR
4
TRAAT
ek
T KS
T AA TR
KS
OE
STRAAT MERKEM
T TRAA
1. 2. TOEKOMSTSTRAAT
1 6
O HO
SC
W S T
KOEKOEKSSTRAAT
TRAAT
VELDSTRAAT
2
ACHTS EENDR
be vink
OE
IJ ED LE
ER
TB R
2 2 VINKENIERSSTRAAT
JONKERS HOVEPLEIN
SNEPPESTRAAT STRAAT SNEPPE
VINKENIERSSTRAAT 1 1 1 2
JONKERSHOVE
AT 1
STRA
RAAT OBLEST R COSTEN PASTOO
ek
Scha
BR ST OO
IEP
ES
ID
ZU
OU RH
NB EEK ER STR SS AAT TR
SCHARENSLIJPERSSTRAAT LEURDERSSTRAAT BEZEMBINDERSSTRAAT SINT KRISTOFFELSTRAAT SINT HUBERTUSSTRAAT MANDENVLECHTERSSTRAAT OL SCHO
ST
AAT
AAT TR
TS
TO
1. 2. 3. 4. 5. 6.
T RAA
STEE
L
KORTEMARK VL
1
KL
N
IE U
NE KLEI LD VE RAAT ST
VELDS
OS VRIJB
Vijverhoe
NI KE
T AA
NS EE
be
EG
W
OUTST ZUID TORH
AAT
N VI
R ST EK
WULVES TR
TE NS
TE CH
A GR
EEK STR
T AA TR NS ME
O BR ST
OO
ndelft Engele
M
TR
ST DE
AAT
MOSSELSTR
AAT RSTR
OU
AAT
T AA
AT RA
ST
RO
ADVERTEERDERS (lijst ommezijde)
A TR TS
VIJVE
STE EN B
M OO
Ste en
ONVOLDOENDE UITGERUSTE WEGEN
kbeek
Zwartegatbeek
EIB
T AA
1
U HO UK BE
T AA
beek
W
R ST
STR OEK
IJK ED LE ER
TBR WES
IEP
R ST OF
LO-RENINGE
6
Mah
k bee ieu
Ronebeek Rone
BEUKELS
R ST
WE G
O BR
NH
W EN
STRAAT KLEINE SLIJP
EN
EN
EG
EW
K
STE
T AA
IE
LEG
R
ER
HEU GST RAAT
DR
AAT
LE
AT
IEP
IDE
E ED VR
5
IJP ST R
K
AT STRA
STRA
DIKSMUIDE Kleibeek
AT RA
ST EK
PU
AT RA
ST
O RH
SL
STOK
AAT
KK ES TR
EG
TR
T AA TR
OEK
4
AT
EW
LS VE RE
NS ME
Ko
UT
TO
Blankaartvijver
STBR OO
ken arde oiva
RA
W EG
G
H SC
OU
erbeek
Velkelok
LE N
O H
9
6
7
ST
SES AAT TR 5
4 8 T TRAA
MO
SM IS
3
T RAA
k
E
K
W. COPPENSPLEIN
3. HENRI COVEMAEKERPAD SS IETER 4. PERELAAROMMEGANG SINT-P 5. GUIDO BILKEPAD 6. KANTWERKERSSTRAAT 7. SEIZOENSWERKERSSTRAAT 8. PERELAAROMMEGANGSTRAAT 9. CENTIEMHOEKSTRAAT 10. MOEDER ELISABETHSTR
bee
D
W
3
C Spaarbekken
TR
J
ZA
KLERKEN
IJST NER
en mol en
B
RP SS
SPIN
GO
ED
10
Ste
A
DIKSMUIDE
DO
EN RR
1. KERKHOFSTRAAT 2. 3E LINIEREGIMENTSSTRAAT
T ES RR TE
ST
1
AT RA ST
TR
AT STRA
NS EE
NS
2
BOOM
T AA TR
IK PRED
AAT
AG ST
TR
EG W
AAT TR
AR S
ZARRENDREEF
S
OO IEVA
JAN SSEN STR AAT
OO
M
E LL HO
B DIK PRE
ek
be
rke
Ke
ED EIN NT
rbeek
DR GE
HO
F EE
Casteleins molen
Kerk Jonkershove De parochie Jonkershove, gelegen aan de westrand van het Vrijbos, kreeg het zwaar te verduren tijdens 1914-1918. Na de vlucht van de inwoners eind 1914 werd het een spookdorp. Boven Jonkershove zweefde regelmatig het “zwijn”. Zo noemde men de luchtballon waarmee de Duitsers de omgeving verkenden. Nadat de geallieerden eind 1917 Merkem konden heroveren op de Duisters kwam de frontlinie wel zeer dichtbij. Het dorp werd dan ook regelmatig door artillerievuur bestookt. Deze bombardementen verwoestten het dorp volledig. Jonkershove werd doorploegd door de “BayernStellung”. Dit was één van de 4 verdedigingslinies tussen het front in Merkem en het Vrijbos. Deze Stellung bestond uit een bunkerlijn aaneengeschakeld met prikkeldraad en loopgraven en werd her en der onderbroken door een mitrailleursnest. Voor en achter deze linie stonden ook heel wat artilleriestukken. Ook nu zijn nog heel wat bunkerresten terug te vinden in de velden rond Jonkershove. De verwoeste kerk werd na de oorlog op dezelfde plaats terug opgebouwd. Foto: Documentatiecentrum In Flanders Fields Museum Ieper
Deze stenen molen stond ongeveer op het kruispunt van de Mgr. Schottestraat en de Bosdreef, zo’n 200 meter ten zuiden van de kerk van Jonkershove. Na de verwoestingen in de Eerste Wereldoorlog werd de molen, net zoals zoveel molens in het frontgebied, niet heropgebouwd. Het opmerkelijke aan onderstaande foto is dat de omgeving en alle huizen rond de molen volledig verwoest zijn, maar de molen zelf is quasi onaangeroerd is. De molen was niet enkel voor de Duitsers een ideale observatieplaats maar ook voor de artillerie van de geallieerden was het een uitstekend oriëntatiepunt. Ook zij hadden er dus alle baat bij dat de molen niet kapotgeschoten werd. Foto: Archief Houthulst
De Kippe De Kippe is het kruispunt tussen de wegen Ieper-Diksmuide en MerkemHouthulst en ligt op ongeveer een kilometer van het centrum van Merkem. Op 17 april 1918 werd hier vaderlandse geschiedenis geschreven. Op die dag werd rond dit kruispunt de slag om Merkem of ook wel de slag om De Kippe uitgevochten. Voor het eerst sinds het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog konden de Belgische troepen hier een Duitse aanval afblokken en de Duisters zelfs verslaan. De Duitse aanval kaderde in het Lenteoffensief. De bedoeling van dit offensief was onder andere om ten noorden en ten zuiden Ieper in de tang te nemen en daarna Poperinge en nog later zelfs Calais, Duinkerke en Boulogne in te nemen. Het plan mislukte echter compleet. Zowel ten zuiden in het Heuvelland als ten noorden in Merkem kon men geen doorbraak forceren. De Duitsers hadden nochtans het numeriek overwicht in Merkem, 23 Beierse bataljons tegenover amper 8 Belgische. De moerassige ondergrond van de regio rond De Kippe deed hen grotendeels de das om. Tijdens alle Duitse aanvallen in het voorjaar van 1918 hadden uiteindelijk alleen de Belgen geen grond prijsgegeven. De tol van de overwinning was echter groot. Op die ene dag verloren de Belgen ruim 1500 man. Foto: archief Houthulst © Antony D’Ypres Oostende
Kouterstraat Westbroekstraat Het centrum van Merkem werd in oktober 1914 ingenomen door de Duitsers. In december van dat jaar vluchtten de laatste bewoners. De volgende drie jaar werd het dorp overrompeld door Duitse soldaten. Het front lag immers slechts enkele honderden meters verder aan het Kanaal Ieper-Ijzer waar de Franse en Belgische troepen konden standhouden. Door de nabijheid van de eerste linie kreeg het centrum van Merkem het dan ook vanaf dag één zwaar te verduren. De kerk en het prachtige kasteel werden al vlug verwoest. Het centrum werd volledig met de grond gelijk gemaakt toen Franse troepen er in oktober 1917 in slaagden om het dorp te heroveren. De opmars bleef echter vrij beperkt waardoor Merkem nog tot aan het eindoffensief in de vuurlinie bleef liggen. Uiteindelijk bleef van het ooit zo mooie polderdorp nog slechts een maanlandschap over. Bomen, huizen en zelfs straten waren verdwenen. Foto: Archief Houthulst
Drie Grachten Mede dankzij de onderwaterzetting konden de Belgen en Fransen in oktober 1914 de Duitse opmars stopzetten aan het kanaal Ieper-Ijzer, net buiten het centrum van Merkem. In de laatste maanden van het eerste oorlogsjaar werd dan ook fel strijd geleverd aan de Drie Grachtenbrug. Lange tijd konden de Fransen (vooral Zouaven) de noordzijde van de brug in handen houden. In het voorjaar van 1915 moesten de Belgen, die ondertussen de Fransen aflosten, hun posten echter opgeven en trokken zich terug in Noordschote. Tot de zomer van 1917 bleef het relatief rustig in deze sector. In deze tijd konden de Duitsers de post Drie Grachten uitbouwen tot een zware verdedigingsstelling. Er waren bunkers, loopgrachten in vlechtwerk, spoorwegen en zelfs verlichting. De elektriciteit was afkomstig van een dieselmotor die opgesteld stond in de jongensschool van Merkem. Deze “rustige” sector werd vooral bemand door oudere of afgematte Duitse soldaten. In de zomer van 1917 losten de Fransen de Belgen opnieuw af en namen enkele weken later de Drie Grachtenbrug terug in. Uiteindelijk werd Merkem heroverd en zat de strijd aan Drie Grachten erop. Wat overbleef was een kraterlandschap.
Observatie bunker Klerken
Foto: Documentatiecentrum In Flanders Fields Museum Ieper
Klerken bevindt zich op een hoogte van ruim 40 meter boven de zeespiegel. Van hieruit hadden de Duitsers dan ook een goed zicht op de lager gelegen Ijzervallei waar het front zich bevond. Vooral van op de kerktoren kon men perfect Diksmuide, het slagveld bij Merkem en zelfs het Heuvelland observeren en op die manier de juiste coördinaten doorgeven aan de artillerie. In het begin van de oorlog stond in Klerken zelfs even een Lange Max. Met dit langeafstandskanon kon men Poperinge en Duinkerke bestoken. Het kanon werd door de geallieerden echter vrij vlug gelokaliseerd en uitgeschakeld. Het duurde dan ook niet lang of de geallieerden schoten die belangrijke kerktoren aan flarden. Hierna bouwden de Duisters naast de kerkruïne een bunker met observatietoren. Deze constructie kon wel standhouden. Ook na de oorlog bleef de observatiebunker behouden. Pas begin de jaren ’90 moest de toren plaats maken voor woningen. Foto: fam. Cornette Klerken
Vredesmolen
Klooster Klerken In de begindagen van de oorlog deed het klooster van Klerken dienst als opvangcentrum voor de massa vluchtelingen uit het binnenland. Toen de Duitsers in oktober 1914 ook in de nabijheid van Klerken kwamen, trok de stroom vluchtelingen echter door richting Frankrijk en bleven enkel Pastoor Denys, de kloosterzusters en enkele dorpelingen achter. In tegenstelling tot het vlakbij gelegen Houthulst werd Klerken in de begindagen van W.O. I al grotendeels verwoest. Door z’n hoge ligging en perfecte observatiemogelijkheden over het slagveld was het dorp meermaals het doelwit van zware bombardementen. Op 23 november werd de pastoor samen met de laatste ouderlingen, zieken en wezen weggevoerd naar Brugge. Na de oorlog werd het klooster heropgebouwd. Foto: Archief Houthulst
Wat wij nu de Vredesmolen noemen was vroeger Vandemoorteles , Van Coillies of Bussches molen. In deze stenen molen bevond zich vroeger een olieslagerij. Tijdens de oorlog richtten de Duitsers deze molen, die zich 43 meter boven de zeespiegel bevindt, in als observatiepost. De molen speelde vooral tijdens het eindoffensief een belangrijke rol. Op de eerste dag van dit offensief, 28 september 1918, konden de Belgen vrij gemakkelijk oprukken tot Klerken. Maar eens aan de molenruïne gekomen, boden de Duisters felle weerstand. De volgende dag gingen de Belgen opnieuw in de aanval. Toen was er echter geen tegenstand meer. De Duitse soldaten zouden ’s nachts gevlucht zijn via een ondergrondse tunnel. Na de oorlog bleef de ruïne onaangeroerd en raakte de molen alsmaar meer in verval. In 1999 werd de site uiteindelijk geklasseerd als beschermd monument en in 2007 werd een consolidatiedossier goedgekeurd. De instandhoudingswerken en het bijhorende archeologische onderzoek zijn gepland voor 2008. De uiteindelijke consolidatie van de ruïne zal vermoedelijk af zijn in 2014. Foto: privé-collectie Gilbert Deraedt
Beeld van een oorlog te Heuvelland In de gemeente Heuvelland loopt gelijktijdig een gelijkaardig project. Hier worden 7 foto’s geplaatst tussen de Kemmel- en de Scherpenberg. Meer info: VVV Heuvelland tel: 057 45 04 55 –
[email protected]
meer info Dienst Toerisme en Dienst Cultuur Markt 17, 8650 Houthulst Tel. 051 46 08 94 / 93 e-mail:
[email protected] www.houthulst.be
