177

Literatuurbulletin

175

LITERATUURBULLETIN Inhoud Ontvangen / 175 Recensies / 177 Greta Bolle Katz, A. (2007). Breaking the Silence on Cancer and Sexuality: a handbook for healthcare providers / 177 Willem-Jan Cuypers Hermans, M. & Buiting, R. (2008). Roze ouders / 178 Peter Leusink Vriese, M. de (2010). 10 x sex: een korte animatie over hoe je seks kan ervaren (NL/EN) [DVD] / 179 Mels van Driel Wielen, G.J. van der (2010). Erectile dysfunction after external beam radiotherapy for prostate cancer. Can it be prevented? [Academisch proefschrift] / 180 Albert Neeleman Long, B. (2009). Liefhebben: de weg van seks naar liefde / 181 Gabie Raven Baroncini, B.(2010). Man en Abortus. Over de keuze, de ingreep en de verwerking / 183 Jelto Drenth Durham, M.G. (2008). The Lolita Effect. The Media Sexualization of Young Girls and What We Can Do About It / 184 Jos Vroege Zessen, G. van (2009). Seksverslaving. Begrijpen en veranderen / 185 Gabriël van Damme Kimmel, M. (Ed.) (2007). The Sexual Self. The construction of sexual scripts / 188 Seksuologische Tijdschriften / 190 Ontvangen Boomsma, A. & Sanders, S. (2010). De man en zijn lichaam: gesprekken over uiterlijk en innerlijk. Amsterdam/ Antwerpen: Uitgeverij Contact, 238 pag., € 19,95. Baroncini, B. (2010). Man en Abortus. Over de keuze, de ingreep en de verwerking. Amsterdam: Sirene B.V., 293 pag., € 17,95. Long, B. (2009). Liefhebben. De weg van seks naar liefde. Haarlem: Altamira-Becht, 126 pag., € 9,90. Doeleman, W. (2010). Coole seks, relaxte liefde. Haarlem: Gottmer & Becht, 136 pag., € 12,50. Wielen, G.J. van der (2010). Erectile dysfunction after external beam radiotherapy for prostate cancer. Can it be prevented? [Academisch proefschrift]. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam/G.J. van der Wielen, 124 pag., € (gratis online).

176

Literatuurbulletin

UNESCO (2009). International Technical Guidance on Sexuality Education. Paris: UNESCO, 123 pag., € (gratis online). Veen, L. van (2009). Liefde is overal [DVD]. Houten: Loes van Veen AV-producties, 80 min., € 23,80. Pearce, J.J. (2009). Young people and sexual exploitation. New York: Routledge, 180 pag., € 29,99. Colesberry, A. (2010). How to make love to Adrian Colesberry. London: Penguin, 224 pag., € 17,99. Groef, B. de (2009). De biologie van seks. Leuven: Uitgeverij Acco, 165 pag., € 24,50. Doef, S. van der (2009). Kinderen en seksualiteit. Utrecht: Kosmos, 143 pag., € 14,95. Lind, A. & Bergeron, S.L. (2009). Development, Sexual Rights and Global Governance: resisting global power. London: Taylor & Francis Ltd., 240 pag., € 119,=. Vriese, M. de (2010). 10 x seks [DVD]. Amsterdam: Mathilde de Vriese, 5:17 min., € (variabel). French, K. (Ed.) (2009). Sexual health. Oxford: Wiley Blackwell, 222 pag., € 38,99. Goode, S.D. (2009). Understanding and addressing adult sexual attraction to children. London: Taylor & Francis Ltd., 228 pag., € 38,99. Dixson, A.F. (2009). Sexual selection and the origins of human mating systems. Oxford: Oxford University Press, 216 pag., € 66,99. SENSOA (2010). Vlaggensysteem - boek, CD-ROM en kaartenset. Antwerpen: Garant Uitgevers N.V., 148 pag. (boek), € 49,=. Driel, M. van (2010). Met de hand. Een culturele geschiedenis van de soloseks. Amsterdam: Arbeiderspers, 335 pag., € 25,=. Hart-Kerckhoffs, L.A. ‘t (2010). Junior sex offenders: Mental health and reoffending [Academisch proefschrift]. Amsterdam: VUmc/L.A. ‘t Hart-Kerckhoffs, 160 pag., € (gratis online). De Schildpad (2010). Liefde kent geen grenzen [DVD]. Maastricht: Stichting Handicap en Seksualiteit, ? min., € 14,50 / € 20,=. Gianotten, W.L., Sanders, E.A.C.M. & Zwanikken, C.P. (2009). Multipele sclerose en seksuologie. Utrecht: Academic Pharmaceuticals Productions, 116 pag., € (onbekend). Beerthuizen, R.J.C.M. (2010). Anticonceptie na de bevalling. Houten: Bohn Stafleu van Loghum, 85 pag., € 31,50. Schroeder, E. (2009). Sexuality education: past, present and future. Westport: Greenwood Pub Group, 1.474 pag., € 315,=. Canner, E. (2009). Orgasm Inc. West Groton [DVD]: Astrea Media, ? min., € 19,50. Leiblum, S.R. (2010). Treating sexual desire disorders: a clinical casebook. New York: Guilford Publications, 256 pag., € 33,99. Loo, B. van (2010). O vermiljoenen spleet. Antwerpen: Meulenhoff-Manteau, 293 pag., € 19,95. Graaf, J.C. de (2010). Parenting and adolescents: sexual health [Academisch proefschrift]. Delft: Uitgeverij Eburon, 96 pag., € (onbekend).

Literatuurbulletin

Recensies Katz, A. (2007). Breaking the Silence on Cancer and Sexuality: a Handbook for Healthcare Providers. Pittsburgh: Oncology Nursing Society, 280 pag., € 66,99. Het is algemeen geweten dat artsen en verpleegkundigen het thema ‘seks’ niet graag aansnijden met hun patiënten. Te hoge werkdruk, te moeilijk, te intiem... vaak wordt nog in een grote boog om het onderwerp heen gelopen. Met dit boek wil Katz, een gespecialiseerde kankerverpleegster en docente in de V.S., een aanzet geven om deze drempel te verlagen. Haar boek heeft een aantal merites. Enerzijds is het gefocust op kennisoverdracht, anderzijds reikt het de lezer ook een aantal praktische vaardigheden aan, voor zover je die uit een boek kunt leren, uiteraard. De inleidende drie hoofdstukken focussen op de menselijke seksualiteit in de context van kanker. Na een korte toelichting bij het belang dat seks kan hebben in een mensenleven krijg je hier een korte opfrissing van de anatomie, recente modellen van seksueel functioneren van mannen en vrouwen en leer je hoe je een seksuele anamnese afneemt. Enkele courante modellen (‘PLISSIT’, ‘BETTER’ en ‘ALARM’) voor het omgaan met seksuele vragen of problemen worden toegelicht. In sectie twee komen negen onderscheiden vormen van maligniteit aan bod: de klassieke vormen van kanker in de urogenitale sfeer, met daarnaast nog colorectale kanker, bloedkanker en hoofd- en hersentumoren. De auteur staat stil bij de effecten van de aandoening en van de behandeling op lichaamsbeleving en seksualiteit. Zij verduidelijkt dit telkens aan de hand van een klinische casus. De theoretische modellen vinden hier hun concrete toepassing ervan, geschikt voor verpleegkundigen. Aan deze beroepsgroep wordt in het boek een cruciale rol toebedeeld. Dit roept de nodige vragen op: is het wel de taak van de verpleegkundige om aan patiënten mee te delen dat ze met vragen in verband met hun seksueel functioneren bij hun behandelend arts terecht kunnen? Dat is in de praktijk trouwens vaak niet het geval. Zou het niet gewoon beter zijn dat artsen zélf hiervoor gesensibiliseerd worden en dit binnen hun standaardaanpak integreren? Sectie drie belicht de specificiteit van de impact van kanker tijdens de verschillende levensfasen: jongeren, volwassenen, ouderen, terminale patiënten. Eén hoofdstukje heeft ‘het koppel’ als invalshoek, een laatste hoofdstukje heeft aandacht voor de seksuele beleving van holebi’s. In sectie vier schetst de auteur een bondig overzicht van de verschillende kankerbehandelingen: chirurgie, chemoen radiotherapie en de problemen die ze in de seksuele

177

sfeer kunnen veroorzaken. Ter afronding krijgt de lezer auteur een aantal bijkomende informatiekanalen onder de vorm van Amerikaanse websites, tekstboeken en tijdschriften. Wat de gepresenteerde informatie betreft zijn boeken als dit bijzonder snel gedateerd. Het is dan ook jammer dat het boek, waarvan de eerste druk verscheen in mei 2007, pas drie jaar na datum wordt gerecenseerd. De literatuurlijst omvat referenties die gaan tot 2005. Dit betekent dat alle vernieuwende kankerbehandelingen die hun weerslag kunnen hebben op de seksualiteitsbeleving niet in het boek zijn opgenomen. Ik geef een drietal voorbeelden. Met meer dan 5.000 nieuwe gevallen per jaar in Vlaanderen en bijna 10.000 in Nederland is prostaatkanker de meest voorkomende kanker bij mannen. Robot-geassisteerde chirurgie is momenteel een frequent toegepaste techniek bij radicale prostatectomie. Teneinde een weloverwogen beslissing te kunnen maken hebben mannen met prostaatkanker er dus alle belang bij om het resultaat van studies die de effecten van deze techniek op het seksueel functioneren vergelijken met die van de klassieke retropubische prostatectomie te kennen. Deze komen in dit boek echter niet voor. Ook de actuele discussie wat direct na de operatie de beste behandeling is om het erectievermogen zo snel mogelijk te herstellen komt niet aan bod. In casu de vraag hoe PDE5-remmers dienen voorgeschreven te worden: voor de operatie, volgens behoefte of systematisch elke dag, bijvoorbeeld gedurende zes maanden? Toch wel relevante vragen voor de betrokkenen! Nog een voorbeeld. Vrouwen met mutaties in de BRCAgenen lopen een verhoogd risico op erfelijke mamma- en/of ovariumcarcinoom. Deze draagsters kunnen tegenwoordig kiezen voor een preventieve verwijdering van borsten en/ of ovaria. Of deze ingreep dient te worden uitgevoerd en op welke leeftijd is een hot item. Dergelijke chirurgische ingrepen hebben immers een groot impact op de (seksuele) levenskwaliteit, onder andere doordat – bij ovariëctomie – deze vrouwen abrupt in de menopauze komen en hormonale substitutie voor een aantal onder hen niet wenselijk blijkt. Het spreekt dus vanzelf dat hieraan in het beslissingsproces de nodige aandacht geschonken wordt door de behandelende artsen. Ook dit debat ontbreekt in het boek. Ondanks deze kritiek blijft de basisboodschap van het boek overeind: het is belangrijk seks niet langer dood te zwijgen bij mensen die met kanker te maken krijgen. Professionals in het werkveld die van dit idee doordrongen zijn maar nog koudwatervrees hebben zullen in dit boekje een handig en praktisch hulpmiddel vinden. En voor wie zich grondiger in de thematiek wil verdiepen is er in ons taalgebied nog steeds het uitstekende boek ‘seksualiteit bij ziekte en lichamelijke beperking’. Greta Bolle, arts Literatuur Gianotten, W. et al. (Red.) (2008). Seksualiteit bij ziekte en lichamelijke beperking. Assen: Van Gorcum.

178

Literatuurbulletin

Hermans, M. & Buiting, R. (2008). Roze ouders. Amsterdam: Uitgeverij Ploegsma, 159 pag., € 14,95. “Ouders zijn ouders en om kinderen op te voeden hoef je niet hetero te zijn”, zo valt er te lezen in het boek van Hermans & Buiting. Zoveel valt ook te zeggen over de wens en mogelijkheid tot ‘ouderschap’; dat zou seksuele oriëntatie toch moeten ontstijgen, nietwaar? Homoseksualiteit lijkt geaccepteerd in vele landen… totdat je - met je kind - weer op het schoolplein staat. Het lijkt alsof je als homoseksuele ouder - man of vrouw - wat uit te leggen hebt. Het wordt zelfs wel eens een ‘tweede coming out’ genoemd. Niet zelden word je door wildvreemden gevraagd ‘hoe’ je dan ‘kinderen hebt gekregen’, of er bestaat een al dan niet uitgesproken mening over je keuze, je gezin of je rol. Ook op allerlei andere terreinen - gezondheidszorg, school, familie, vriendenkring - is er niet zelden sprake van de aanname van het de heteroseksuele norm en dito rollenpatroon. En als het dan allemaal ‘lukt’ - want ook dat loopt net wat anders en heeft vaak wat meer voeten in de aarde dan in heteroseksuele relaties - dan valt er ook nog na te denken over juridische consequenties, informatieverstrekking aan je kind(eren) et cetera. In 2006 had journaliste Mariëtte Hermans een interview met pedagoge Henny Bos over het ‘roze ouderschap’. Zij constateerde onder andere een grote behoefte aan praktische informatie rondom dit onderwerp bij roze (wens)ouders. Meer dan voldoende aanleiding voor Hermans om samen met Rita Buiting (coach voor lesbische en homoseksuele wensouders en zelf lesbisch moeder van twee kinderen) ‘Roze ouders’ te schrijven. Want wat komt er eigenlijk allemaal bij kijken als je als twee mannen, twee vrouwen of solo een gezin wil beginnen? Wat is er - in figuurlijke zin - zoal ‘te koop’ en waar kies je uiteindelijk voor? Maar ook: hoe ga je om met vooroordelen, hoe regel je ouderschapsrechten en hoe ondersteun je je kind bij specifieke vragen en moeilijkheden die betrekking hebben op jouw/jullie gezinssituatie? Het boek is ingedeeld in een zestal hoofdstukken waarin informatieve en soms beschouwende teksten worden afgewisseld met stukjes uit interviews met ouders, ervaringen van kinderen en tips voor familieleden, docenten en pubers. Het eerste hoofdstuk getiteld ‘Roze gezinnen’ vormt een inleiding in de materie. Hierin wordt het ontstaan van de kinderwens en allerlei mogelijke gezinsvormen besproken. Ook zaken als adoptie, coouderschap, draagmoederschap en pleegzorg worden besproken. Bij mogelijkheden rondom, en beschikbaarheid van donoren wordt wat langer stil gestaan. Tenslotte komt

de zin en onzin van een (donor)contract aan de orde. Het tweede hoofdstuk gaat over het ‘Juridisch ouderschap en gezag’. Hierin wordt uitgelegd wanneer je eigenlijk ‘ouder’ bent en wanneer je ook ‘ouderlijk gezag’ hebt. Dit laatste is overigens ook binnen heteroseksuele relaties niet vanzelfsprekend, bijvoorbeeld wanneer mensen samenwonen maar niet gehuwd zijn. Voogdij, pleegzorg, adoptie en keuze van achternaam passeren de revue. Ook de situatie in België wordt nader toegelicht. In het derde hoofdstuk met de titel ‘Zwanger worden’, wordt uitgelegd hoe het zit met vruchtbaarheid en de moeilijkheden die men hierbij tegen kan komen. Ook de ‘technische mogelijkheden’ bij het zwanger worden besproken. Overigens schromen de schrijfsters niet om binnen het ‘roze wensouderschap’ het onderwerp ‘zwanger door seks’ op te voeren, als mogelijkheid om een stukje intimiteit in het vaak wat kille en technische gebeuren van het zwanger worden te bouwen. Vrij uitvoerig wordt daarnaast gesproken over zelfinseminatie. Door deze vorm van inseminatie wordt een groot deel van de vrouwen zwanger. Een ander groot deel van de vrouwen wordt via een ziekenhuis of kliniek zwanger en ook hierbij wordt vrij uitvoerig stil gestaan. Het hoofdstuk sluit af met mogelijkheden bij vruchtbaarheidsproblemen. Het vierde hoofdstuk ‘Zwanger zijn’ handelt over de verschillende aspecten van roze gezinnen tijdens de zwangerschap. Het hoofdstuk is zeker geen ‘negenmaanden-kalender’, maar bespreekt uiteenlopende onderwerpen, zoals het brengen van de boodschap dat je zwanger bent en het bezoek aan verloskundige. Daarnaast wordt ook aandacht besteed aan de partner en het alleenstaand aanstaand ouderschap. In het vijfde hoofdstuk, ‘Adoptie en pleegzorg’, wordt geschreven over het krijgen van kinderen die biologisch niet van jezelf zijn. Kinderen uit Nederland, België of bijvoorbeeld de Verenigde Staten. Maar ook stiefouderadoptie - het adopteren van het kind van je partner - komt hier ter sprake. Naast wetgeving en betrokken bureaus, wordt ook aandacht besteed aan de mogelijkheid om adoptiezaken zelf te regelen. In het zesde en laatste hoofdstuk getiteld ‘Omgeving en opvoeding’ komt het fenomeen ‘ambassadeur van het roze ouderschap’ aan de orde. Een vaak ongevraagde benoeming, maar desalniettemin vrijwel altijd aan de orde. Want ‘de omgeving’ stelt vanuit nieuwsgierigheid of klinkklare onwetendheid nogal eens vragen die de grenzen van de roze ouder overschrijden of in elk geval uitdagen. Ook het onderzoek van de Amerikaanse psychiater Gartrell komt hier aan de orde. Zij volgt sedert 1996 lesbische ouders en hun kinderen. Zij concludeert dat deze gezinnen op vergelijkbare wijze functioneren als gezinnen met heteroseksuele ouders. Henny Bos, onderzoeker van het eerste uur als het roze ouders aangaat, concludeerde overigens in de afgelopen jaren dat nietbiologische, lesbische moeders - dus de partner van de biologische moeder - meer aandacht besteden aan hun kinderen, dan heterovaders. Dit geldt wellicht ook voor niet-biologische, homoseksuele vaders, maar dit is niet

Literatuurbulletin

onderzocht. Roze gezinnen doen het in elk geval minstens even goed, en op bepaalde punten zelfs beter dan gezinnen met heteroseksuele ouders. Het zijn echter juist de vooroordelen van de buitenwereld die impact hebben op de roze gezinnen. Dit geldt te meer voor de niet-biologische ouder binnen roze gezinnen. Dit fenomeen wordt ook wel ‘minority stress’ genoemd: stress ten gevolge van het verdedigen van de niet-biologische band met het kind. Het hoofdstuk behandelt ook de omgang met zorgverleners, familie, vriendengroep en school. Maar ook op mogelijke vragen en gedragingen van het kind binnen het roze gezin wordt ingegaan, alsook hoe hiermee om te gaan. Het boek sluit af met een overzicht van ziekenhuizen en spermabanken in Nederland en Vlaanderen; verwijzingen naar meer informatie omtrent roze ouderschap, kinderen, adoptie en pleegzorg, zwangerschap, ongewenste kinderloosheid, kinderboeken en juridische bijstand; en een overzicht van gebruikte bronnen. Het boek heeft sterke en minder sterke kanten. Om met de sterke kanten te beginnen: er is een aantal websites voor roze wensouders - meerdangewenst, kidkids en eenrozewolk zijn de voornaamste - maar voor zover mij bekend bestond er nog geen boek met een uitweiding over dit onderwerp. Het is mijns inziens dan ook verplichte leeskost voor roze (wens)ouders, maar ook voor zorgverleners die te maken krijgen met mensen in de vruchtbare levensfase die een niet-heteroseksuele oriëntatie bezitten… en dat zijn er nogal wat! Het boek is prettig en vlot leesbaar, en is duidelijk geschreven voor de leek, met vermijding van jargon en medisch-technisch taalgebruik. Het biedt een fraai overzicht van ‘wens’ tot daadwerkelijke ‘invulling’ en alles wat hierbij - en daarna - komt kijken. Naast theoretisch-technische informatie is het boek ook beschouwend en schroomt niet taboe-onderwerpen aan te snijden. Het geeft in elk geval de indruk volledig en up-todate te zijn, en biedt de roze (wens)ouder veel (h)erkenning. Ook benadrukt het boek het belang van contact met andere (wens)ouders om ervaringen te delen. “It takes a village to raise a child”, zo luidt een Afrikaans gezegde. En als roze (wens)ouder kun je niet anders dan je eigen ‘village’ samenstellen. Zoals gezegd heeft het boek ook wat minder sterke kanten. Dat begint eigenlijk al met de schrijvers: twee dames. Gevoelsmatig klinkt dit door in de tekst, waarbij er voornamelijk in de eerste hoofdstukken veel aandacht uitgaat naar de vrouw en haar beleving en veel minder naar de man. Waarom niet ‘gekozen’ voor twee roze ouders van verschillende geslachten?, zo vraag ik mij af. Of: waarom geen homoseksuele vader toegevoegd aan het duo? De indeling van het boek geeft blijk van ordening, maar dit blijkt niet meer dan schijn. Diverse onderwerpen komen op verschillende plekken in het boek terug en er is redelijk wat overlap. Daarentegen heeft men duidelijk getracht uniform te blijven in de informatieverstrekking. De beschouwende stukken in het boek zijn superficiëel en de geboden tips en adviezen zijn vaak ‘open deuren’ en bieden weinig nieuws onder de zon. Men wordt hooguit bevestigd in de opvatting; maar dat is wellicht ook wat waard. Voor

179

wat betreft de inhoud is het boek dus eigenlijk ‘visch noch vleesch’. Daardoor boet het in aan volledigheid. In het hoofdstuk ‘Zwanger worden’ staan - zo kan ik als voormalig fertiliteitsarts met gerust hart zeggen - vele zaken die echt achterhaald zijn. Er wordt bijvoorbeeld geadviseerd om bij aanvang van de kinderwens/inseminaties het sperma in een lab te laten onderzoeken; volkomen obsoleet en bovendien kan men niet zomaar naar een lab stappen. Ook beweringen rondom strak ondergoed, warme baden en spermakwaliteit vinden geen basis in klinische ervaring noch de onderzoeksliteratuur. Ook op het gebied van SOA-risico schiet de voorlichting mijns inziens tekort; onvolledig en op punten zelfs feitelijk onjuist. Dat geldt ook voor de informatie omtrent KID in ziekenhuizen/klinieken. En alhoewel het voor de meeste wensouders niet zover zal komen, schiet ook de informatie aangaande vruchtbaarheidsbehandeling schromelijk tekort. Daarentegen benadrukken de schrijfsters gelukkig wel de risico’s die zijn verbonden aan het uitstellen van een gewenste zwangerschap. Overigens wordt met geen woord gerept over ‘foliumzuurprofylaxe’. Toch geen geringe omissie te noemen, zo dunkt mij. Allez, nu kan men zich afvragen of al deze informatievoorziening nodig is. Mijns inziens wel. Enerzijds beloven de schrijfsters een praktisch en informatief boek, maar lossen die belofte slechts ten dele in. Anderzijds is een goede voorbereiding op het ouderschap het halve werk, zo laat onderzoek zien. Paren die druk bezig zijn zwanger te worden, zien ‘de zwangerschap’ - niet ‘het ouderschap’ - vaak als ultieme doel, en komen daardoor als ouder nogal eens slecht beslagen ten ijs. Indien men dit hiaat in de informatievoorziening wenst op te vullen, zou men ook volledig moeten zijn, zo dunkt mij. Desalniettemin een fraaie opzet, waarvan ik hoop dat deze in een volgende - herziene - versie nader zal worden uitgekristalliseerd. Mede als ‘roze ouder’ was het me met voornoemde kanttekeningen - in elk geval toch een genoegen dit boek te hebben mogen lezen. Willem-Jan Cuypers, arts-seksuoloog NVVS Vriese, de, M. (2010). 10 x sex: een korte animatie over hoe je seks kan ervaren [DVD] (NL/EN). Amsterdam: Mathilde de Vriese, www.houdtmoed.nl, 5:17 minuten, € (afhankelijk van licentie/gebruiksomvang). ‘10 x sex’ is een korte film van ruim 5 minuten in de vorm van een klei-animatie, gemaakt door Mathilde de Vriese, beeldend kunstenaar en grafisch ontwerper. Ze studeerde Theaterwetenschap (Universiteit Utrecht) en voltooide de Rietveld Academie (Amsterdam). De film had haar première eind mei tijdens het 11e congres van de European Society of Contraception (ESC) te Den Haag. Daarna is ze vertoond voor ongeveer 100 Sense-verpleegkundigen tijdens een nascholing. Hiermee kwam de film terug bij de bron: een Sense-verpleegkundige bracht de thematiek van seksuele gezondheid bij de maakster die geïnteresseerd raakte.

180

Literatuurbulletin

De film laat tien korte scènes zien waarbij alleen een kleurig gekleide penis en vagina in beeld zijn. De eerste scene vertelt kort over de anatomie van de genitaliën en over wat er gebeurt bij seksuele opwinding. Alleen bij deze scene is er een verteller. Vervolgens laten negen scènes zien, hoe penis en vagina op verschillende wijze met elkaar omgaan: uitdagend, liefdevol, afstandelijk, poezelig, dansend, afwijzend, lustvol, nonchalant en intiem. Per scène is er voor een ander muziekje gekozen. Zoals het leven is en zoals seks kan gaan. De scènes zijn luchtig, humorvol en raken een snaar. Nergens voelde ik dat mij een boodschap werd opgedrongen. Deze kracht is misschien ook wel het enige punt van kritiek: het lijkt te suggereren dat seks alleen bestaat uit coïtus, gevarieerd weliswaar. Naarmate de beelden vorderen wordt de overdrachtelijke betekenis van de filmpjes pas helder. Mogelijk dat de inleidende serieuze uitleg over de anatomie je op het verkeerde been zet. De film kan echter niet als een voorlichtingsfilm pur sang worden gezien maar als een creatief kunstwerkje waarmee je voorlichtingsactiviteiten kunt ontwikkelen. De Vriese is er in geslaagd om op een bijzondere wijze een korte film te maken (alhoewel jongeren zelfs 5 minuten al heel lang schijnen te vinden) die uitnodigt om over seks te gaan praten. Peter Leusink, huisarts

Wielen, G.J. van der (2010). Erectile dysfunction after external beam radiotherapy for prostate cancer. Can it be prevented? [Academisch proefschrift]. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam/G.J. van der Wielen, 124 pag., € (gratis te downloaden via http://publishing.eur.nl/ ir/repub/asset/17978 (file 100203)). Bij mannen in de westerse wereld is prostaatkanker na huidkanker de meest voorkomende vorm van kanker. Een groot deel van patiënten met prostaatkanker wordt behandeld met uitwendige radiotherapie. Helaas leidt deze behandeling bij een aanzienlijk deel van de patiënten tot erectiele disfunctie (ED). In dit proefschrift wordt de vraag beantwoord of er de mogelijkheden zijn om ED na uitwendige radiotherapie te voorkomen. Het eerste hoofdstuk omvat een algemene introductie over radiotherapie voor prostaatkanker en de meest voorkomende bijwerking, namelijk ED. In de volgende zes hoofdstukken komen diverse subvragen aan de orde. Aan het eind volgt het antwoord op de cruciale vraag:

‘zijn er mogelijkheden om dit iatrogene probleem te doen verminderen dan wel te voorkomen?’ Sinds de introductie van de moderne driedimensionale radiotherapie blijken er slechts enkele prospectief opgezette studies naar het vóórkomen van ED te zijn verschenen. Het blijkt dat de patiënten veelal kort gevolgd zijn. Verder wordt er niet tot nauwelijks rekening gehouden met andere factoren die het seksueel functioneren in negatieve zin kunnen beïnvloeden, zoals de angst voor recidief kanker. Hoofdstuk 2 is gebaseerd op een Nederlandse fase 3 dosis escalatie studie waarin patiënten met tot de prostaat beperkte kanker werden gerandomiseerd tussen dosisniveaus van 68 of 78 Gray (Gy). Gray is de SIeenheid van hoeveelheid geabsorbeerde straling. Hoe meer Gy, des te groter is de kans op schade aan nabij gelegen structuren, maar daar staat tegenover dat de kanker effectiever wordt bestreden. Er werd uiteraard rekening gehouden met aanvullende hormonale therapie en gebruik van medicatie voor erectieproblemen, omdat beide op het seksueel functioneren van invloed kunnen zijn. Tussen beide dosisniveau’s werd geen verschil in het optreden van ED gevonden. Eén jaar na radiotherapie bleek 27 % van de patiënten die voor behandeling potent waren, ED te hebben ontwikkeld. Dit percentage steeg tot 36% na twee jaar. Vervolgens trad er geen verdere stijging op. Toegevoegde hormonale therapie bleek duidelijk tot een significante daling van seksuele activiteiten te leiden. In hoofdstuk 3 wordt verslag gedaan van een literatuuronderzoek naar de vraag welke structuur of structuren gespaard zouden moeten worden om normale erecties na radiotherapie te kunnen behouden. Voor een adequate erectie zijn de volgende structuren van belang: (i) functionerende neurovasculaire bundels en caverneuze zenuwen die immers de afgifte van stikstofmonoxide in de penis induceren, (ii) arteriële instroom door de arteria pudenda interna en arteria cavernosa en (iii) gezond erectiel weefsel dat de afvoer van bloed uit de corpora cavernosa voldoende belemmert teneinde de erectie te behouden. Deze vraag kon op basis van de bestaande literatuur niet goed beantwoord worden; de resultaten liepen te zeer uiteen. Bovendien ging het om kleine aantallen patiënten. Het vierde hoofdstuk is gebaseerd op de in hoofdstuk 2 besproken studie. Zesennegentig patiënten welke geen hormonale behandeling kregen, werden met een follow-up van twee jaar geanalyseerd. Er werd geen relatie gevonden tussen ED en de bestralingsdosis op de corpora cavernosa of de bulbus van de penis. Hoofdstuk 5 beschrijft de eerste dierexperimentele studie naar het effect van gefractioneerde bestraling van de prostaat op de vaten in de rattenpenis. De onderzoekers vonden verlies van gladde spiercellen, verdikking van de intima en microvasculaire verstoppingen. Deze bevindingen wijzen op schade aan de arteriële toevoer van de corpora cavernosa. Er zijn in principe twee manieren om het risico op ED na radiotherapie te reduceren. De ene is het vinden van de belangrijkste anatomische structuren van belang voor een normale erectie en die vervolgens bij het bestralen

Literatuurbulletin

te sparen. De andere mogelijkheid is aspecifiek, dat wil zeggen alle structuren rondom de prostaat een lagere bestralingsdosis toedienen. In het geval van prostaatkanker is het zogenaamde klinisch doelvolume de prostaat, met of zonder zaadblazen. Om rekening te houden met onzekerheden rond intekening, deformatie en beweging van het klinisch doelvolume wordt er in de praktijk een marge toegevoegd. Het geplande doelvolume is dus het klinisch doelvolume plus deze marge. Deze behandelingsmarge blijkt op een verantwoorde wijze gereduceerd te kunnen worden. In hoofdstuk 6 wordt deze techniek beschreven. Het gaat om `stereographic targeting`. Toepassing is mogelijk met behulp van in de prostaat geïmplanteerde goudmarkers, orthogonale afbeeldingen en een op afstand bestuurbare behandelingstafel. Om zo op veilige wijze de behandelingsmarge te reduceren is informatie nodig over deformatie van de prostaat en zaadblazen ten opzichte van de geïmplanteerde goudmarkers. Dit werd met behulp van herhaalde CT-scans bij 21 patiënten nagegaan. In de daaropvolgende hoofdstukken worden details dienaangaande besproken. Uit het slothoofdstuk wordt duidelijk dat er zeer waarschijnlijk vooruitgang is geboekt. Het gebruik van goudmarkers en de dagelijkse correcties bij de positionering van de prostaatkankerpatiënten door middel van ‘stereographic targeting’ maakt het mogelijk het doelvolume sterk te reduceren. Zo ontvangen alle structuren rondom de prostaat, inclusief die van belang voor een erectie, een lagere bestralingsdosis. Het ligt voor de hand dat dit zal leiden tot een lager percentage ED na radiotherapie. Uiteraard vindt er prospectief onderzoek dienaangaande plaats. Een gedegen proefschrift! Hulde aan Gerard van der Wielen en diens begeleiders! Mels van Driel, uroloog-seksuoloog NVVS Long, B. (2009). Liefhebben: de weg van seks naar liefde. Haarlem: Altamira-Becht, 126 pag., € 9,90. “Ik leer man en vrouw om trouw te zijn aan de liefde en eerlijk in hun relaties. Ik help hen een goddelijke liefde te ontdekken die voorbij alle seksuele fantasieën gaat. De sleutel tot het mysterie van de goddelijke liefde is: liefde te zien zoals ze is, en niet zoals je denkt dat ze is of zoals je je zou willen voorstellen”. Zo begint Long dit boekje met een uitleg van het doel dat hij zich ermee stelt. Hier lijkt iemand aan het woord die geen twijfel kent, noch over de werkelijkheid, noch over eigen vermogens.

181

Barry Long (1926-2003) was een Australische journalist, die gedesillusioneerd met het aardse bestaan huis en haard verliet en naar India toog om te gaan mediteren. Na een aantal spirituele crises werd hij spiritueel leraar en schrijver die in de hele westerse wereld lezingen gaf. Hij ging er prat op een originele leraar te zijn die buiten de gevestigde spirituele tradities viel. Hijzelf had geen spirituele leraar, maar hij is wel door Krishnamurti en anderen geïnspireerd. Een belangrijk deel van zijn missie was om het individu te bevrijden van wat hij ongelukkigheid (‘unhappiness’) noemt. De seksualiteit, en met name de heersende vorm daarvan, zag hij als belangrijke bron van ongelukkigheid. Veel problemen waar de mensheid op dit moment mee te maken zijn volgens Long gevolg van het feit dat man en vrouw niet meer weten hoe elkaar lief te hebben. De gereviseerde tekst van de oorspronkelijke Engelstalige audiocassettes van zijn lezingen over liefde en seks is nu in het Nederlands als boek gepubliceerd onder de titel “Liefhebben: de Weg van Seks naar Liefde”. Dat is trouwens geen beste vertaling want de Engelse titel luidt “Making Love: Sexual Love the Divine Way”. De Nederlandse titel doet ’s mans missie ook geen recht, want in plaats van de moralistische draai die de uitgeverij er hier aan heeft gegeven valt die eerder samen te vatten als ‘De weg naar goddelijke liefde door seks’. Het is natuurlijk de vraag of je in een tijdschrift voor de scientist practitioner boeken moet willen bespreken die op spirituele leest geschoeid zijn. Gaat het niet om onvergelijkbare grootheden? Persoonlijk denk ik dat het de moeite waard kan zijn naast wetenschappelijke wereldvisies ook inspiratie te putten uit beschouwingen van een andere aard. De werkelijkheid kan nooit in zijn geheel doorschouwd worden door middel van wetenschappelijke benaderingen. Ten aanzien van de seksualiteit vinden velen bijvoorbeeld inspiratie in Oosterse, tantrische benaderingen. Maar dichter bij huis laten ook veel psychoanalytische ideeën over seks zich niet of nauwelijks empirisch toetsen. Vervolgens dient het probleem opgelost langs welke criteria een werk van andere dan wetenschappelijke aard dan beoordeeld moet worden. Met alleen de gebruikelijke wetenschappelijke standaard misken je de andere kwaliteiten die dergelijke beschouwingen kunnen hebben. Misschien moeten de criteria dan achteraf worden aangelegd, na lezing met een blik die openstaat voor wat de tekst kan brengen. Dat was ook de insteek die ik koos voor het lezen van dit boekje. “De oorzaak van de fundamentele onvrede van de vrouw, haar voortdurende ontevredenheid, is dat de man haar niet langer lichamelijk kan bereiken. Alle vrouwelijke emotionaliteit, depressiviteit, frustratie en verdriet, zelfs premenstruele spanningen en kwalen die leiden tot baarmoederoperaties, ontstaan doordat de man er niet in slaagt om tijdens het vrijen de fijnste, meest basale, vrouwelijke energieën van de vrouw op te wekken en in zich op te nemen.” Ik weet niet veel van de tantrische visie op seks, maar wel dat de vrouw en de man veelal als twee helften van een eenheid worden gezien. “De oorzaak van de fundamentele onvrede van de man, zijn voortdurende

182

Literatuurbulletin

rusteloosheid, is dat hij vergeten is hoe hij moet vrijen, waardoor hij zijn oorspronkelijke autoriteit in de steek heeft gelaten; hij is zijn seksuele zelfbeheersing verloren. Zijn emotionele of psychische degeneratie manifesteert zich in de vorm van seksuele geobsedeerdheid. Alle mannen, zonder uitzondering, zijn seksueel geobsedeerd.” Symptomen van deze geobsedeerdheid zijn volgens Long dwangmatig fantaseren over seks, chronisch masturberen, het onderdrukken van seksuele impulsen, uitmondend in woede en geweld, en het najagen van rijkdom en het opgaan in werk. Doordat hij de liefde verwaarloost met alle dat druk gedoe leidt de man aan voortijdige zaadlozing, schuldgevoelens, angst, onzekerheid, impotentie, seksuele atrofie verborgen onder verlies aan belangstelling voor seks, seksuele onthouding uit onderdrukte angst voor mislukking, seksuele bravoure en gebrek aan ware wijsheid. Om een volledig geïntegreerde man te zijn zou hij in zijn lichaam de goddelijke vrouwelijke energieën moeten opnemen, die een vrouw hem echter alleen maar kan schenken als het paar op de juiste manier vrijt. Daarvoor moet hij man genoeg zijn, dat wil zeggen, hij moet goddelijk of onzelfzuchtig van haar houden onder het vrijen. Hij moet in staat zijn om voldoende liefde in zijn lichaam op te nemen en uit te drukken om het hoogste deel van haar te bereiken en genoeg liefhebben om de goddelijke energieën uit haar diepste centrum naar boven te halen. Zolang mannen niet in staat zijn de liefde te dienen, dat wil zeggen lichamelijk niet in staat zijn om de vrouw te dienen, zolang draagt zij de duivelin van de emotie in zich. Daarmee vernedert, vervloekt en martelt zij hem door hem op zijn falen te wijzen, zodra hij zich aan haar gehecht heeft. Zo raakt hij zijn laatst restje mannelijkheid en gezag ook nog kwijt. Samen worden ze oud, maar in feite zijn ze halfdood. Vroeger was het beter. In het begin van de tijd, nu ongeveer twaalfduizend jaar geleden, waren man en vrouw in een volkomen andere staat. Daarvoor was er alleen heden, tijdloze aanwezigheid. De tijd is een proces waarin alles steeds slechter wordt, ontstaan toen de mens zich ging identificeren met zijn lichamelijke dood en zijn best ging doen om tot vooruitgang te komen. Daarvoor waren de individuele lichamen van man en vrouw continu omgeven door een schitterende gouden aureool vanuit de zonnevlecht tot in de grond. De vrouw was de serene, passieve pool van menselijke spirituele liefde. De man was de actieve en positieve pool, een zuiver gezag waarmee hij de liefde en de vrouw kon hoeden. Het extatische liefdesspel wekte zulke krachtige goddelijke energie op dat het aureool na het vrijen straalde met een ongelooflijke pracht. Deze gouden energiekrans was hun manier om met elkaar te communiceren, of ze nu samen waren of niet. In stilte, want spraak was niet nodig. Had een van beiden nieuwe energie nodig dan bedreven ze de liefde, bedreven ze God. Toen de mensen begonnen aan de wereld te bouwen en zij begonnen te praten, vergaten man en vrouw hoe ze zichzelf konden zijn en verloor hun stralenkrans de verbinding met God. Ogenschijnlijk verrichtten ze nog wel dezelfde daad bij het vrijen, maar ze vergaten hoe je de liefde echt moet bedrijven. Hun lichamen verenigden

zich in tijd en emotionele afhankelijkheid, niet in zuivere liefde. De situatie verslechterde nog doordat mystici, heiligen en in het bijzonder de Christelijke kerk kozen voor seksuele onthouding en de lichamelijke liefde verwierpen. Long stelt: “Waar zou de oorsprong van alle liefde op aarde, zelfs van de liefde voor God, anders kunnen zijn dan in het bedrijven van de liefde? Is niet iedereen, zelfs de onwereldse heilige, geboren uit die fysieke liefde? Is het intelligent om voorbij te gaan aan de mogelijkheid dat het zoetste natuurlijke gevoel van welbehagen dat twee mensen samen kunnen produceren op aarde, een realiteit is? Is dat niet de meest voor de hand liggende plaats om te zoeken naar goddelijke liefde?” Langzamerhand wordt onder andere de volgende vraag prangend: hoe kan een man dan een betere minnaar worden, meer man, een beter mens? Long stelt dat het met techniek niets te maken heeft, maar alleen met de juiste manier van goddelijk liefhebben. Dat wil zeggen zonder aan je genotzucht toe te geven en zonder emotionele zelfbevrediging na te jagen. Zelfbevrediging en voorspel zijn vormen van egoïsme die het echte liefhebben in de weg staan. Betrokkenheid, afwezigheid van emotie, oefening en doorzettingsvermogen zijn vereisten. Het is zaak zo veel mogelijk te vrijen en dan zonder emoties en fantasie, zonder gedachten en herinneringen. De lichamen moeten het werk doen. Je praat de hele tijd met elkaar over je lichamelijke sensaties. Je neemt de tijd ervoor en zorgt dat je niet gestoord wordt. Je kleedt je uit in elkaars bijzijn en in het licht. Je houdt de seksuele temperatuur laag, de opwinding in toom. Hij streelt haar, zij blijft passief. Kussen doe je zonder de tong, want de tong is een emotionele penis. Hij brengt zijn penis zacht en ferm tegelijk in. Een erectie hoeft hij nog niet te hebben, die ontstaat vanzelf als hij in haar is. Zij moet vooral niet van tevoren zijn penis stimuleren. Zij maakt geen opzettelijke bewegingen met haar lichaam, maar laat het lichaam zelf bewegen. De kop van de penis moet de in de vagina opgehoopte spanning absorberen, door van de ene wand naar de andere te bewegen en daartussen telkens even te pauzeren. Vervolgens verzamelt hij de goddelijke energieën. Het doel van het vrijen is bereikt als de goddelijke energieën verzameld zijn. Ejaculatie is niet nodig, hij kan dan binnen in de vagina slap worden, zonder dat hij een orgasme heeft gehad. Dat seks baat kan hebben bij een soort mindfullness is prima. Maar verder vind ik de teksten van Long vaag, zichzelf tegensprekend en vol feitelijke onjuistheden. Als dit soort onzin gedebiteerd wordt dan is 10 euro nog duur betaald. Daar zijn geen wetenschappelijke criteria voor nodig. Albert Neeleman, seksuoloog-NVVS

GZ-psycholoog,

psychotherapeut,

Literatuurbulletin

Baroncini, B.(2010). Man en Abortus. Over de keuze, de ingreep en de verwerking. Amsterdam: Sirene, 293 pag., € 17,95. Als arts werkzaam binnen de abortushulpverlening ben ik natuurlijk al voor het uitkomen van het boek getipt. Een nieuw boek, eindelijk iets voor mannen binnen deze door en voor vrouwen gedomineerde hulpverlening. In de kliniek was al snel een exemplaar aanwezig. Het animo van de meeste werknemers, artsen en verpleegkundigen om het boek te gaan lezen was niet heel groot, eerlijk gezegd bij mij ook niet. Daarna werd ik gevraagd een recensie te schrijven over het boek en ben ik het gaan lezen. Nadat hij en zijn voormalige vriendin enkele jaren geleden persoonlijk geconfronteerd werden met een ongewenste zwangerschap, besloot journalist Basti Baroncini (Nijmegen, 1981) zich te verdiepen in het onderwerp ‘man en abortus’. Hij interviewde vijf vrouwen en elf mannen in de leeftijd van 16 tot 61 jaar, die korter of langer geleden een abortus hadden meegemaakt, over hun beleving en de keuze voor abortus. Voor velen was dat een uiterst pijnlijke en stressvolle periode in hun leven. Na de eerste ontdekking blijkt vooral de behoefte aan praktische informatie erg groot: “waar kun je naartoe, wat zijn de mogelijkheden?”. De gesprekken worden in het boek helder en stapsgewijs gepresenteerd en spreken voor zichzelf. Verder wordt er dieper ingegaan op het besluitvormingstraject dat voorafgaat aan een abortus en de rol van de man binnen dit traject. Daarna volgt een verslag van de dag dat feitelijke ingreep in de kliniek plaatsvindt en het verwerkingsproces daarna. Naast de interviews met betrokkenen maakt Baroncini gebruik van bestaande literatuur op dit gebied en informatie uit gesprekken met hulpverleners, abortusartsen, filosofen, juristen en een rouwdeskundige. Zorgvuldig weet de auteur de vele aspecten die aan de orde komen in een besluitvormingstraject over wel of geen kind krijgen op dit moment in hun leven - en dus wel of niet kiezen voor een abortus - te belichten. Wat ik mis binnen de groep geïnterviewden, is dat bij geen van de partners sprake was van een duidelijk verschil van mening. Dat was wellicht een wat meer representatieve afspiegeling geweest van de praktijk. Binnen de abortushulpverlening worden toch zo af en toe vrouwen gezien die kiezen voor een abortus, omdat de partner duidelijk aangeeft echt geen kind (meer) te willen, terwijl de vrouwen daar zelf in principe nog wel voor openstaan. Ze kiezen dan heel bewust voor de relatie, alhoewel iedereen begrijpt dat dit een zware wissel trekt

183

op de relatie. Verder wordt een grote groep vrouwen gezien die hun (ex-)partner niet inlichten over het bestaan van de zwangerschap. Hierbij vaak gehoorde redenen zijn het verbreken van de relatie voordat de zwangerschap aan het licht kwam, of geen behoefte aan inmenging in de eigen keuze. Een andere soms gehoorde reden kan zijn dat er angst bestaat dat de ex-partner het kind na de geboorte zal ontvoeren. En dan is er een kleine groep waarvan de man graag nu een kind wil, maar de vrouw niet. Vaak is dat in prille relaties, waarin de vrouw nog niet het vertrouwen heeft dat deze keuze zo zal blijven. De bovenstaande situaties beschouwende zijn er overigens ook vraagtekens te zetten bij de bewering dat een op de vijf mannen in zijn leven te maken krijgt met een abortus, zoals in het boek genoemd. In het interview dat de auteur gegeven heeft bij ‘Een Vandaag’ heeft men het over een lifetime prevalentie van 6%. Cijfers van de Rutgers Nisso Groep en de Inspectie voor de Gezondheidszorg geven alleen inzicht over de incidentie. Het aantal vrouwen per duizend dat per jaar zwanger wordt in de vruchtbare leeftijd (15 tot 44 jaar), is al een aantal jaren ongeveer gelijk, rond de 8,5. Hier zijn echter geen prevalentiecijfers uit te destilleren, omdat men dan ook het recidiefcijfer moet kennen. Alleen in een onderzoek dat nog loopt van ZonMw, Nemesis II, heeft men het over een vermoedelijk aantal van 225 vrouwen uit een groep van 1.000 vrouwen die zegt ooit een abortus in hun leven meegemaakt te hebben. Over mannen wordt niet gesproken, maar voor wat betreft de verwekkers van het genoemde aantal, zal een deel in elk geval niet weten dat ze een kind hebben verwekt. Dat dit boek zo uniek is als beweerd wordt, is te betwijfelen; eerder verscheen “Men and Abortion: A Path to Healing”. Echter, Baroncini heeft zich zondermeer de moeite en energie getroost om zich uitgebreid en gedegen te verdiepen in de wet- en regelgeving omtrent abortus. Dit alles weet hij zorgvuldig, neutraal en respectvol weer te geven; dat wordt wel eens anders gezien! De keuze om Hedy d‘Ancona te vragen het voorwoord te schrijven is origineel te noemen. In een interview geeft ze ook zelf aan dat ze hier even stevig over heeft moeten nadenken. In de jaren ’60-‘70 kwamen de Dolle Mina’s, waar Hedy deel van uitmaakte, met de “Baas-in-eigen-buik” leuzen. De vrouwen vonden dat iedereen kon “wikken”, maar alleen de vrouw kon “beschikken”. Nu vind ik dat gegeven nog steeds waar, maar het is wellicht goed voor de emancipatie van de man, dat er zo af en toe een man als Baroncini is die laat zien meer betrokken te zijn dan wij vrouwen denken. Nieuwe gezichtspunten levert het mij als hulpverlener binnen de abortushulpverlening niet op. Er is heel veel informatie beschikbaar - niet alleen voor vrouwen, ook al interpreteren mannen het vaak zo - maar ook voor mannen die er voor openstaan en zich verantwoordelijk voelen. Ook bestaat er al jaren een Engelstalige website voor mannen en abortus: www.menandabortion.com. Het boek is zeker aan te raden, vooral voor mannen, maar wellicht ook voor vrouwen voor wie een ongeplande zwangerschap een ver-van-mijn-bed show is en nooit

184

Literatuurbulletin

eerder stil hebben gestaan bij de impact van een ongeplande zwangerschap op je relatie, maar en de rest van je leven. Gabie Raven, abortusarts Literatuur Coyle, C.T. (1999). Men and Abortion: A Path to Healing. Niagara Falls: Life Cycle Books. Durham, M.G. (2008). The Lolita Effect. The Media Sexualization of Young Girls and What We Can Do About It. New York: The Overlook Press, 286 pag., € 22,99. Frits Wafelbakker (een man die ik best nog wel eens mis) vertelde zo’n 25 jaar geleden dat hij, als inspecteur jeugdgezondheidszorg, met grote regelmaat Amerikaanse delegaties ontving die allemaal wilden horen hoe Nederland het toch voor elkaar kreeg dat de abortusen SOA-cijfers hier zo laag lagen. Dan vertelde hij dat het laagdrempelig beschikbaar zijn van zowel informatie als concrete hulp hierin het meest effectief was. Maar dat minderjarige meisjes, zonder tussenkomst van ouders of huisarts, de pil konden krijgen was voor de Amerikanen onvoorstelbaar. “Die meisjes gaan dus met Jan en alleman naar bed”, was hun spijkerharde conclusie. Frits meende dat met solide feiten te kunnen tegenspreken, maar de discussie eindigde onveranderlijk met “Jawel, dat doen ze wel”. Onze ervaringskennis lag te ver af van hun premissen over de macht van het kwaad. De schrijfster van The Lolita Effect benadrukt gelukkig in vrijwel elk hoofdstuk dat zij meisjes ziet als individuen die op seksueel terrein veel leuks kunnen beleven, en dat de begeleiding daarbij dus niet uitsluitend gericht moet zijn op verbieden en waarschuwen voor de gevaren (SOA en onbedoelde zwangerschap). Seksuele vorming zou een essentieel deel van de educatie moeten zijn, als noodzakelijke wapening tegen de alom aanwezige groepsdruk. Echter, tegen de tot consumptie en conformering stimulerende beïnvloeding door commercieel aangedreven partijen is haast geen kruid gewassen. Durham is journaliste en docente massacommunicatie, en dat is aan dit boek goed te merken. Ze beschrijft de seksualisering van meisjes, van zeer jong af aan, en er zijn in de VS inderdaad aspecten die ons (nog) niet bereikt hebben. Meisjes die hun pop aankleden kunnen kiezen voor zeer sexy lingerie. Tijdens Halloween gaan kinderen verkleed langs de deur, en jonge meisjes waren

tot voor kort meestal heksjes, maar tegenwoordig levert de textielbranche ook hoerige pakjes met visnet-nylons; en ouders kopen dat. Ik weet niet zeker of er in Nederland al strings en tanga’s voor de basisschoolleeftijd verkocht worden, maar vast niet met opschriften zoals “wink wink” of “who needs credit cards”. Tesco verkoopt een “Peekaboo Pole Dancing kit”, compleet met jarretelgordeltje en speelgoedgeld, dat in dat gordeltje gestoken kan worden. Er zijn push-up BH’s voor meisjes van onder de 10. Heel in het algemeen zijn marketeers geneigd om verschillen in producten voor pubers en prepubers steeds kleiner te maken; dat heet “KGOY” (kids getting older younger). En popmuziek en horrorfilms (met name de slasher-variant) laten meisjes al jong wennen aan het idee dat seks en geweld dicht bij elkaar liggen, en dat je dat als meisje maar leuk te vinden hebt. Per hoofdstuk passeren thema’s zoals: wees ‘hot’; spiegel je aan de Barbie-anatomie, maar ook aan het gedrag van mediasletjes zoals Christine Aquilera; wees niet geschokt door de link tussen agressie en seks; en vraag je bij alles af wat de jongen waar je mee bent van je wil. Aan het eind vat zij het programma samen als: “If you’ve got it, flaunt it – but don’t dare flaunt it unless you have the anatomy of a sex goddess; the younger you are, the better; make sure you’re flaunting it so boys like it; and if you spice it up with a soupçon of violence, so much the better”. “[…] and what we can do about it”: per thema worden suggesties aangedragen voor gespreksonderwerpen die ouders en leraren zouden kunnen aansnijden en Durham wil de lezer ervan doordringen dat allerlei vastliggende tienerwijsheden best te doorbreken zijn, als volwassenen de kids tot reflectie uitnodigen. Dat hebben wij vorig jaar gezien in het EO-programma ”40 dagen zonder seks“: meisjes en jongens die hun bronstigheid ongeveer als hun totale identiteit presenteerden waren altijd bereid de betrekkelijkheid van dat levensmotto onder ogen te zien (en dus standpunten te verkondigen waarover de programmamakers dik tevreden konden zijn). Durhams journalistieke basishouding (veel overtuiging, minder feiten) maakt dat deze lezer in ieder geval de hele tijd zich afvroeg of het boek als het zoveelste voorbeeld van ’moral panic‘ geïnterpreteerd moet worden. Ik heb die “Peekabo Pole Dancing kit” even gegoogled, en dan worden meisjes niet expliciet als doelgroep genoemd. Het boek leest verder behoorlijk blank en bourgeois. Het is wat gemakkelijk om veel schuld te leggen bij de media en de commercie, maar in de VS zitten ook in gezinnen behoorlijk wat hypocrisie die de ruimte voor seksuele ontplooiing voor meisjes kan inperken. Over maagdelijkheidsrituelen heeft Durham het niet, en hoe vaak zij ook betoogt dat meisjes hun eigen seksualiteit mogen ontdekken, ze geeft geen enkel inzicht in wat zij daaronder verstaat. Het boek is erg over de hoofden van de meisjes heen geschreven; de beide dochters die te pas en te onpas als inspiratiebron genoemd worden, blijven lege hulzen. Ik realiseer me overigens best hoe moeilijk het in de VS moet zijn om een liberaal geluid te laten horen zonder allerlei religieus geïnspireerde contra-agressie op te roepen. In de bijlagen

Literatuurbulletin

wordt een verblijdend groot aantal progressieve websites genoemd, dat dan weer wel. Wat mij het meest irriteert is het refereren aan de roman Lolita van Nabokov: een groot aantal hoofdstukken begint met een citaat, en ik vind ze weinig terzake. Juist daardoor realiseer ik me dat Durham de kern van het probleem nauwelijks raakt, en dat is toch echt dat jonge meisjes seksueel aantrekkelijk zijn voor mannen (en vrouwen) van alle leeftijden en dat zij dat tot op zekere hoogte ook weten. Dat is altijd zo geweest, ook voor er media en marketeers waren. Nabokov lezen levert wisselende reacties op; er zijn lezers die vinden dat hij zowel Humbert Humbert als Lolita als mensen van vlees en bloed schilderde, maar er zijn ook altijd critici geweest die vinden dat Lolita onrecht aangedaan werd, omdat zij niet voor 100% als slachtoffer geportretteerd werd. Het respectvol hanteren van de erotische aantrekkingskracht tussen individuen van verschillende leeftijd (en dus verantwoordelijkheidsbesef) is niet gemakkelijk, maar het moet wel benoemd. Voor zulke kwetsbare emoties moeten we maar bij de romanschrijvers te rade gaan. Lees Bernard Dewulfs Kleine dagen: de vader die, als dochter 5 is, ziet “dat er een vrouw in zijn huis groeit. […]. Ze zei dag en het was anders.” Later, als hij onder de douche staat: “Ze zit op haar stoeltje en kijkt. Naar het lichaam van de vader. De vader had dat ook eens bij zijn moeder moeten doen. Misschien was hij nu een andere man.” Dat zijn observaties waar seksuologen wat aan kunnen hebben. Jelto Drenth, arts-seksuoloog NVVS Zessen, G. van (2009). Seksverslaving. Begrijpen en veranderen. Amsterdam: SWP, 142 pag., € 22,90. Begin vorig jaar organiseerde ik, samen met twee collega’s van PsyQ Seksuologie, een studiedag over ‘overmatig seksueel verlangen’. Een van de sprekers die door ons werden uitgenodigd, was Gertjan van Zessen – een van mijn oud-collega’s bij het Nederlands Instituut voor Sociaal Sexuologisch Onderzoek (NISSO). Van Zessen promoveerde in 1995 op ‘Wisselend contact. Seksuele levensverhalen van mensen met veel partners’ en heeft zich in de loop der jaren ontwikkeld tot een van de Nederlandse specialisten in de hulpverlening aan mensen met problemen op dit gebied. Zijn presentatie werd door mijn PsyQ-collega’s enthousiast ontvangen. Naar zijn boek over dit onderwerp dat – zoals hij tijdens deze studiedag aankondigde – eind 2009 zou verschijnen, werd door de aanwezigen dan ook

185

met belangstelling uitgezien (Borst & Rohn, 2009). Net als zijn voordracht tijdens bovengenoemde studiedag gaat het boek van Van Zessen over ‘seksverslaving’. Dat hij koos voor deze term wekte bij mij, als oud-collega, enige verbazing. Uit onze gezamenlijke tijd op het NISSO herinner ik mij immers dat hij van het werk van Carnes (1990) over ‘seksverslaving’ niet veel moest hebben, maar wel erg gecharmeerd was van het werk van Coleman (1991) over ‘dwangmatig seksueel gedrag’. Dat hij niet koos voor de aanduiding ‘overmatig seksueel verlangen’ (Vroege, Gijs & Hengeveld, 1998) of – zoals recent door Kafka (2009) – voor ‘hyperseksualiteit’ (hyperseksuele stoornis) verbaasde mij niet. Uit zijn proefschrift blijkt immers dat veel-bezig-zijn-met-seks op zich niet problematisch hoeft te zijn. Aan de uitkomsten van zijn proefschrift wordt door Van Zessen in ‘Seksverslaving. Begrijpen en veranderen’ veel aandacht besteed. In het kader van het onderzoek dat hij daarin beschrijft, werden 130 mannen en vrouwen geïnterviewd die in ‘Seksualiteit in Nederland’ (Van Zessen & Sandfort, 1991) te kennen hadden gegeven over een seksueel actieve leefstijl te beschikken – in het jaar voorafgaand aan het interview hadden zij gemiddeld zeven sekspartners. Door Van Zessen werden daarbij twee groepen onderscheiden: de ‘contactgerichten’ en de ‘seksueel rustelozen’. Veel-bezig-zijn-met-seks was, zo bleek uit dit onderzoek, alleen problematisch bij deze laatste groep. Seksverslaving wordt door Van Zessen gedefinieerd als “een zich herhalend gedragspatroon waarin de omgang met seks tot overwegend negatieve consequenties leidt, zonder dat betrokkene dit effectief kan bijsturen, terwijl hij dat wel graag wil” (pag. 13). Veel-bezig-zijn-met-seks wordt daarbij door hem niet als voorwaarde gesteld. Naar mijn idee is dat ten onrechte. Dat nogal wat patiënten met wie hij werkt veel bezig zijn met internetporno, maar geen opvallend groot seksueel verlangen hebben, overtuigt mij in dit verband niet. Net als een verminderd seksueel verlangen hoeft ook een overmatig seksueel immers niet ‘gegeneraliseerd’ te zijn – het kan ook ‘situationeel’ optreden. Van ‘overwegend negatieve consequenties in de omgang met seks zonder dat betrokkene dit effectief kan bijsturen terwijl hij dat wel graag wil’ kan verder ook sprake zijn bij iemand die meer zin heeft in seks dan zijn partner of die een negatieve attitude heeft ten opzichte van seks, een afkeer van seks en/of angst voor seks (maar die in vergelijking met anderen niet veel met seks bezig is). Het lijkt mij belangrijk om lezers en patiënten duidelijk te maken dat in zo’n geval van een ‘overmatig seksueel verlangen’ of van ‘seksverslaving’ geen sprake is. Belangrijk is verder om duidelijk onderscheid te maken tussen een overmatig seksueel verlangen / seksverslaving en een ‘parafilie’, en tussen een overmatig seksueel verlangen / seksverslaving en ‘strafbaar seksueel gedrag’. Net als Van Rijsingen in haar in 2005 verschenen ‘Vraagbaak voor mannen die verslaafd zijn aan seks’ (Vroege, 2006) is Van Zessen daar niet altijd even helder in. Zo worden in zijn boek ook seksverslaafden ten tonele

186

Literatuurbulletin

gevoerd die ‘kinderporno op de harde schijf’ hebben (pag. 36), ‘zittend in de auto vrouwen en meisjes bekijken en daarbij masturberen waarbij de kans op ontdekking nodig is om tot een hoogtepunt te komen’ (pag. 41) en ‘seks met jonge kinderen ambiëren’ of hun ‘kick halen uit het exhibitioneren in de buurt van basisscholen’ (pag. 84). “Mensen die hulp zoeken omdat zij zich seksverslaafd voelen, verdienen dat hun probleem serieus genomen wordt”, aldus Van Zessen. “Als het oogt en aanvoelt en ervaren wordt als een seksverslaving, dan is het een seksverslaving, zelfs als het probleem meer door de partner of de omgeving gedefinieerd wordt dan door de persoon zelf”, zo schrijft hij op pagina 14. Een van de eerste dingen die hij in elke therapie doet, is echter “dedramatiseren” “het gedrag zoveel mogelijk ontdoen van zijn verslaafde en seksuele lading” - zo blijkt op pagina 96. (Dat hij de seksverslaving van de patiënt daarbij betitelt als ‘zinloos gedrag’, is iets waar ik moeite mee heb.) Bij mensen die ‘seks met jonge kinderen ambiëren’ of hun ‘kick halen uit het exhibitioneren in de buurt van basisscholen’ is Van Zessen er bovendien “heel duidelijk over dat dit gedrag niet door de beugel kan”. “Het is grensoverschrijdend gedrag en dat moet ook zo benoemd worden” (pag. 84). Waarom de term ‘seksverslaving’ in eerste instantie dan toch gehandhaafd?, zo vraag ik mij af. Bij de behandeling van seksverslaving zijn er, aldus Van Zessen, voor hulpverleners drie valkuilen: 1. “denken dat seksverslaving letterlijk een verslaving aan seks is” (en daarover vervolgens niet heel expliciet durven te zijn), 2. “in te gaan op het verzoek van de patiënt om de symptomen te stoppen”, en 3. “de behandeling te veel te baseren op een analytische zoektocht naar achterliggende oorzaken en verklaringen van het gedrag” (pag. 79). Van Zessen spreekt in dit verband over ‘de intuïtieve benadering van seksverslaving’. Daartegenover stelt hij ‘de behandeling op basis van het begrip zelfwaardering’. Deze benadering berust op “de aanname dat seksverslaving een uitvloeisel is van een beschadigd of niet goed ontwikkeld zelfgevoel” (pag. 123). Wat Van Zessen zijn patiënten probeert te leren, is hoe zij beter voor zichzelf kunnen zorgen en zo een toename van hun zelfwaardering kunnen realiseren. Belangrijk daarbij zijn kleine, egoversterkende taken (“heitjes”) die met ‘met aandacht’ worden uitgevoerd (mindfulness). In de loop van de behandeling kunnen die vervolgens uitgroeien tot grotere taken. Belangrijk is daarnaast om in voor de patiënt moeilijke situaties copinggedrag met een egoverzwakkend effect te vervangen door copinggedrag met een egoversterkend effect. Om een en ander voor patiënten zo concreet mogelijk te maken gebruikt Van Zessen hierbij de beeldspraak van het ‘vat van zelfwaardering’ en van ‘positieve en negatieve wissels’. Dat maakt het heel inzichtelijk. Moeite heb ik alleen met het feit dat in de beeldspraak van het vat een ‘gebrek aan zelfwaardering’ wordt gelijk gesteld aan ‘innerlijke leegte’ (pag. 86). Een van de valkuilen voor hulpverleners is, aldus Van Zessen, “de behandeling te veel te baseren op een analytische zoektocht naar achterliggende oorzaken

en verklaringen van het gedrag”. In de diagnostiekfase loopt hij zelf “de seksuele en emotionele levensloop” echter wel “in grote lijnen na, meer om een beeld te krijgen bij de globale levensweg op de kaart, dan om alle specifieke plekken en afslagen en details van de route te inventariseren” (pag. 85). De middenfase van de therapie is, zo stelt Van Zessen op pagina 115, “een goede fase om meer beschouwend en analyserend naar de levensloop te kijken en naar nieuw inzicht te streven.” “Met behulp van de heitjes en de ego-versterkende oefeningen” schuifelt de patiënt “voetje voor voetje de helling op”. “Er volgt dan vanzelf een moment waarop zich nieuwe inzichten opdringen over zijn verleden, jeugd, eerdere relaties, de gevoelens toen de verslaving begon” (pag. 120). Inzicht wordt door Van Zessen dus weldegelijk van belang geacht. Daarvoor zal de patiënt zijn zelfwaardering echter eerst op niveau moeten hebben gebracht. Een andere valkuil voor hulpverleners is “in te gaan op het verzoek van de patiënt om de symptomen te stoppen”. Tijdens de behandeling van seksverslaafde patiënten blijkt ook Van Zessen echter interventies toe te passen die op beheersing van het symptoomgedrag gericht zijn. Een van de hoofdstukken in zijn boek – hoofdstuk 15 – is daar zelfs volledig aan gewijd! Gezien de aard van de problematiek kan dat ook niet anders. Bij een deel van de patiënten met ‘seksverslaving’ – zeker als die term ook wordt gebruikt als aanduiding voor parafilieën en strafbaar seksueel gedrag – kan de hulpverlener het zich niet veroorloven om aan het symptoomgedrag voorbij te gaan. Het voortbestaan van dit gedrag kan immers belangrijke consequenties hebben voor de betrokkene zelf, voor de eventuele partner en voor anderen. Bij het beheersen van het symptoomgedrag kan het voorschrijven van medicatie een belangrijk hulpmiddel zijn. In hoofdstuk 15 wordt daarover echter met geen woord gerept. Later wordt door Van Zessen echter wel twee maal terloops aan die mogelijkheid gerefereerd: “Als er aanleiding voor is, laat ik in overleg met de huisarts tijdelijk een antidepressivum voorschrijven, waardoor de stemming van de man over het algemeen ook verbetert en zijn seksuele onrust afneemt” (pag. 122). En: “Waar nodig laat ik graag een arts meekijken, die eventueel een medicatie- of behandeladvies formuleert” (pag. 124). Wat het werken aan de symptomen betreft blijkt Van Zessen’s motto: “zoveel als moet”, “maar zo weinig als kan” (pag. 95). Waarom dat dan niet meteen gezegd?, zo vraag ik mij af. Tenslotte de derde valkuil: “denken dat seksverslaving letterlijk een verslaving aan seks is”. Hierover wordt door Van Zessen in het afsluitende hoofdstuk opgemerkt: “het gaat natuurlijk wel over verslaving en de uiting is beslist seksueel van karakter.” “Toch is het een uitspraak die hopelijk kan prikkelen om niet te snel mee te gaan in het gedramatiseer en het denken in ziekte en levenslang juk” (pag. 135). Waarom dan niet meteen wat meer nuance aangebracht?, zo vraag ik mij af. Wat deze opmerking in ieder geval duidelijk maakt, is dat Van Zessen – ondanks het gebruik van de term ‘seksverslaving’ – anno 2009 nog net zoveel moeite heeft

Literatuurbulletin

met de benadering van Carnes e.a. als twintig jaar geleden. Op pagina 134 schrijft hij in dit verband dat er maar “weinig serieuze literatuur over onderzoek en behandeling is, die aansluit bij onze relatief liberale manier van denken over seksualiteit.” “Internationaal wordt het aanbod gedomineerd door visies die erg Amerikaans, erg religieus, erg anti-seksueel, of dit allemaal tegelijk zijn. De op de traditionele alcoholverslaving en AA-groepen gebaseerde benadering van seksverslaving, doet altijd erg zijn best om het religieuze en anti-seksuele karakter van die aanpak te bagatelliseren”. “De behandeling is laagdrempelig en onder andere effectief omdat er een hele strikte structuur, de twaalf stappen, en intensief sociaal contact aangeboden worden. Beide elementen zijn aansprekend voor seksverslaafden op zoek naar hulp, maar creëren ook weer nieuwe afhankelijkheden”. Net als andere hulpverleners zal ook Van Zessen te maken krijgen met patiënten die al bij een dergelijke groep zijn aangesloten. Hoe hij daarmee omgaat, beschrijft hij niet. Verder vraag ik mij af of hij bij de bespreking met patiënten van de verschillende behandelopties deelname aan een dergelijke groep ook wel eens als mogelijkheid noemt. In deze recensie heb ik tot dusver op een aantal punten kritiek geleverd op het boek van Van Zessen. Dat neemt niet weg – de lengte van mijn recensie is in dit verband wellicht onthullend – dat ik er wel enthousiast over ben. Van Zessen is in Nederland de hulpverlener die waarschijnlijk de meest patiënten met seksverslaving heeft gezien – ruim 400 (pag. 9). Voor het feit dat hij zijn visie op seksverslaving en de wijze waarop die te behandelen nu op schrift heeft gesteld, kan hij niet genoeg geprezen worden. Voor patiënten is zijn boek heel inzichtelijk. Voor hulpverleners is het een belangrijke bron van inspiratie. In dit boek staat een aantal merkwaardige zinnen. [Bijvoorbeeld: “Seks is een medium dat door zijn aard heel goed in staat is om betekenissen op te slaan en in te kerven” (pag. 7.). En: “Naast de zuigende werking van de seksuele prikkels is er onderliggend de neiging van een laag zelfbeeld om zichzelf hardnekkig op hetzelfde niveau te houden” (pag. 68).] Met uitzondering daarvan is het heel goed geschreven, met pakkende voorbeelden – deels ontleend aan zijn promotieonderzoek, deels aan zijn ervaringen in de klinische praktijk. Het boek is, zo stelt Van Zessen in de inleiding, “geschreven met in het achterhoofd de collega-seksuoloog of huisarts”, maar vooral bedoeld “voor de mensen die zelf last hebben van seksverslaving, waarbij het evenzeer om de verslaafde gaat als om de partner” (pag. 8). Daarbij heeft hij niet, zoals bijvoorbeeld Van Rijsingen (2005), gekozen voor de stijl van het traditionele zelfhulpboek: de lezer wordt niet in je-vorm aangesproken. Wat mij betreft bevordert dat de leesbaarheid. Voor de collegaseksuologen en huisartsen is het wel jammer dat de literatuurlijst zo beperkt is. Auteurs als Carnes, Coleman en Kafka zijn daarop bijvoorbeeld niet terug te vinden. Ook andere informatie die met name voor hulpverleners relevant is, ontbreekt. Zo zocht ik tevergeefs naar de inen exclusiecriteria die thans door Van Zessen worden gehanteerd.

187

In de paragraaf ‘Wanneer de heitjes niet werken’ wordt aangegeven dat de beschreven aanpak “niet of veel moeizamer” werkt “bij mensen bij wie het zelf structureel aangetast is” (pag. 124). “Dat is bijvoorbeeld het geval bij een bepaalde groep stoornissen in de persoonlijkheid” – uit de voorbeelden blijkt dat hij hierbij denkt aan (ernstige) ‘cluster B’-problematiek. De aanwezigheid van “andere psychiatrische stoornissen, zoals depressie, angst en storingen in het vermogen contact te maken” en “gelijktijdige verslavingen aan middelen” vormen “geen structureel bezwaar, maar zij kunnen het proces van verandering wel erg bemoeilijken”. De aanpak werkt echter niet goed “als iemand niet aan de gegeven definitie van seksverslaving voldoet” of wanneer beide partners er “belang bij hebben om de scheve rolverdeling – hij zwak en verslaafd, zij lijdend en controlerend – intact te laten”. Wie door Van Zessen niet als patiënt worden geaccepteerd, valt daaruit echter niet op te maken. Welke parafilieën en welke vormen van strafbaar seksueel gedrag behandelt hij bijvoorbeeld volgens dit model? En welke verwijst hij door naar andere hulpverleners? Op pagina 128 wordt door Van Zessen opgemerkt dat het jaren heeft geduurd voordat hij zelfverzekerd durfde en kon zijn over de kans op behandelsucces en pas overtuigend was “sinds de aanpak van vat en zelfwaardering is uitgekristalliseerd”. Een lange follow-up met een lage behandelfrequentie is daarbij heel belangrijk, zo heeft hij in de loop der jaren geleerd (pag. 131). Wat hij thans als criterium voor behandelsucces hanteert – een toename van de zelfwaardering of toch ook het verdwijnen van het symptoomgedrag? – is onduidelijk. Onduidelijk is ook of hij op systematische wijze informatie verzamelt over zijn patiënten, de behandeling die daarbij wordt toegepast en de daarbij geboekte resultaten. Gebruikt hij een registratiesysteem zoals dat van het Landelijk Overleg voor Poliklinieken Seksuologie en het Platform van Seksuologische Teams in GGZ-instellingen (Kedde, 2008; 2009)? En neemt hij bij aanvang en bij afsluiting van de behandeling vragenlijsten af? Zo niet: dan hoop ik van harte dat hij dat alsnog gaat doen en ook daarover zal publiceren. Voor de verdere ontwikkeling van de hulpverlening aan deze patiëntengroep zou dat een belangrijke, volgende stap kunnen zijn. Jos Vroege, psycholoog Literatuur Borst, G., & Rohn, T. (2009). PsyQ studiedag 27 maart 2009 in Amsterdam: Overmatig seksueel verlangen; definitie, prevalentie, diagnostiek en behandeling [Congresverslag]. Tijdschrift voor Seksuologie, 33, 292294. Carnes, P.J. (1990). Sexual addiction: Progress, criticism, challenges. American Journal of Preventive Psychiatry & Neurology, 2(3), 1-8. Coleman, E. (1991). Compulsive sexual behavior: New concepts and treatments. Journal of Psychology & Human Sexuality, 4(2) [John Money: A tribute], 37-52.

188

Literatuurbulletin

Kafka, M.P. (2010). Hypersexual disorder: A proposed diagnosis for DSM-V. Archives of Sexual Behavior, 39, 377-400. Kedde, H. (2008). LOPS-registratie 2006 en 2007. Utrecht: Landelijk Overleg van Poliklinieken Seksuologie / Rutgers Nisso Groep. Kedde, H. (2009). PSTG-registratie 2007. Utrecht: Rutgers Nisso Groep / Platform van Seksuologische Teams in GGZ-instellingen. Rijsingen, H. van (2005). Seks: Alles of niets. Vraagbaak voor mannen die weinig of geen zin in seks hebben. En: Vraagbaak voor mannen die verslaafd zijn aan seks. Haarlem: Aramith. Vroege, J. (2006). Seks: Alles of niets. Vraagbaak voor mannen die weinig of geen zin in seks hebben. En: Vraagbaak voor mannen die verslaafd zijn aan seks [Recensie]. Tijdschrift voor Seksuologie, 30, 234-236. Vroege, J.A., Gijs, L., & Hengeveld, M.W. (1998). Classification of sexual dysfunctions: Towards DSM-V and ICD-11. Comprehensive Psychiatry, 39, 333-337. Zessen, G. van (1995). Wisselend contact. Seksuele levensverhalen van mensen met veel partners [Proefschrift]. Leiden: DSWO. Zessen, G. van, & Sandfort, Th. (1991). Seksualiteit in Nederland. Amsterdam: Swets & Zeitlinger. derland Kimmel, M. (Ed.) (2007). The Sexual Self. The construction of sexual scripts. Nashville: Vanderbilt University Press, 298 pag., € 29,99. In een poging om seksualiteit te benaderen als elk ander sociaal fenomeen ontwierpen de sociologen John Gagnon en William Simon in de late jaren ‘60 het concept van de seksuele scripts. Hun visie van sociale constructie zette Kinsey op zijn kop en in de sociale wetenschappen werd hun paradigma het uitgangspunt voor het onderzoek van menselijke seksualiteit. Seks en seksuele activiteit was volgens hen, net als andere sociale processen, erg belangrijk, zelfs een essentieel element in de construcie van het zelfbeeld. Michael Kimmel verzamelde artikelen van drie generaties volgelingen van deze manier van kijken naar seksualiteit. Hij begint zijn boek met enkele reflecties over de ongewone loopbaan van Gagnon en Simon, die als werknemers van het instituut van Kinsey het model van die benadering van menselijke seksualiteit, namelijk als gewoon een variant op mammalia-gedrag, ernstig in vraag stellen. Seks verschilde volgens Gagnon en Simon niet veel van om het even wat anders dat we doen. De sociale

omgeving is bepalend. Seksueel gedrag wordt geleerd op dezelfde manier en door dezelfde processen namelijk als resultaat van menselijke interacties. Het komt tot een breuk met Kinsey. Ook ten opzichte van Freud distantiëren ze zich. Ze zijn wel akkoord met de sleutelrol die seksualiteit in de opbouw van het zelf speelt maar de notie van een seksuele drift met libidineuze impulsen die primair bestaan voor er een gemeenschap bestaat verwerpen ze, net als de idee van seksuele verdringing en sublimatie als de fundering van de cultuur en de beschaving. Ze onderscheiden drie niveaus van seksuele scripts: de culturele scenario’s die de bredere frameworks en rollen verschaft waarlangs seks wordt ervaren, de interpersoonlijke scripts die de gewoontepatronen van sociale interactie weergeven en de intrapsychische scripts wat suggereert dat sociale actie altijd plaats heeft binnen een innerlijke dialoog over geïnterioriseerde culturele verwachtingen. Vervolgens onderzoeken ze de constructie van seksuele identiteit en van seksueel gedrag in diverse settings met artikels van drie diverse generaties volgelingen. Hun bijdragen worden gegroepeerd volgen vier themata. Een eerste deel handelt over “Sexualities and Selves”. Stevi Jackson belicht het seksuele zelf in de late moderne tijd. Ken Plummer beschouwt ‘het seksuele’ in symbolische interacties. Rebecca Plante gaat op zoek naar seksuele subjectiviteiten in de sociologische constructie van het seksuele zelf. Peter Nardi benadert vriendschap, seks en mannelijkheid. Het tweede deel heeft “Sexual Scripts” als titel. Jeffrey Escoffier beschrijft hoe fantasie, verhalen en seksuele scripts in pornografische films de opbouw van het seksuele zelf beïnvloeden. Pepper Schwartz bestudeert de sociale constructie van heteroseksualiteit. Arlene Stein neemt de diverse vormen van verlangen onder de loep. Shari Dworkin en Lucia O’Sullivan hebben het over mannelijkheid, seksuele initiatie en hedendaagse seksuele scripts. Barry Adam bespreekt de relatievernieuwing bij mannelijke koppels. Tenslotte bekijken David Wyatt Seal, Lucia O’Sullivan en een tijdgenote en collega van Gagon en Simon, Anke Ehrhardt de foutlopende communicatie en foutieve interpretaties in de scripts van mannen over seksuele communicatie en ongewilde seks in de interacties met vrouwen. Het derde deel draagt als titel “Sexual Behavior”. Edward Laumann, eveneens een collega van Gagnon en Simon, Jenna Mahay en Yoosik Youm bekijken de seksualiteit, de intimiteit en het familieleven in de Verenigde Staten. David Knapp Whittier en Rita Melendez belichten de opbouw van het seksuele script en de zelfontwikkeling bij homoseksuele mannen. Een vierde deel heet “Sexual Politics”. Gilbert Herdt beschouwt de seksuele ontwikkeling in het licht van de sociale verdrukking en de locale cultuur. Leonore Tiefer bespreekt de seksuofarmacologie als een gewichtig nieuw element voor het seksuele script. Tot slot heeft Steven Epstein het over “The Badlands of Desire” waar hij de seksresearch, culturele scenario’s en de politiek van

Literatuurbulletin

kennisproductie overschouwt. In een postcriptum worden twee interviews weergegeven met Gunter Schmidt, één voor een Duits tijdschrift uit 1995 met Gagnon en één uit 1999 met Simon waarin beiden in hun eigen provocerende taal hun perspectieven illustreerden. Een boeiend boek, duidelijk historisch gekaderd en goed gestoffeerd in een heldere en vlot leesbare stijl. Gabriël Van Damme, psycholoog

189

190

Literatuurbulletin

Seksuologische tijdschriften Archives of Sexual Behavior, 2010, 39, (4) The fertility of hebephiles and the adaptationist argument against including hebephilia in DSM-5

‘Let’s talk about sex, baby’: Sexual communication in marriage in contemporary Vietnam

B.T. Huong ........................................................................S19

Meanings of sex, concepts of risk and sexual practices among migrant coal miners in Quang Ninh, Vietnam

T.V. Tuan ...........................................................................S31

Why the rush to create dubious new sexual disorders?

Induced abortion among HIV-positive women in Northern Vietnam: Exploring reproductive dilemmas

Avuncular tendencies and the evolution of male androphilia in Samoan fa’afafine

Guiding change: Provider voices in youth pre-abortion counselling in urban Vietnam

Negotiating sex and sexualities: The use of sexual tags in the Brazilian sex trade workplace

Between stigmatisation and regulation: Prostitution in colonial Northern Vietnam

Consistency of self-reported sexual behavior in surveys

The state, the family and language of ‘social evils’: Re-stigmatising victims of trafficking in Vietnam

R. Blanchard .....................................................................817 K. Franklin ........................................................................819 P.L. Vasey, & D.P. VanderLaan .......................................821 V.C. Phua ..........................................................................831 D.T. Hamilton, & M. Morris .............................................842

An evaluation of the validity of thermography as a physiological measure of sexual arousal in a non-university adult sample

T.M. Kukkonen, Y.M. Binik, R. Amsel, & S. Carrier ........861

B.K. Chi, N.T.T. Hánh, V. Rasch, & T. Gammeltoft .........S41 H.K.H. Nguyen, P. Martin, N.Q. Chinh, & D.D. Cong ..... S55 I. Tracol-Huynh ................................................................S73 R. Vijeyarasa .....................................................................S89

Category-specificity in sexual interest in gay men and lesbians

Culture, Health & Sexuality 2010, 12, (6)

Women’s sexual responses to heterosexual and lesbian erotica: The role of stimulus intensity, affective reaction, and sexual history

Gender relations and sexual communication among female students in the Mekong River Delta of Vietnam

Sexual abuse history, alcohol intoxication, and women’s sexual risk behavior

Beyond traditional gender roles and identity: Does reconceptualisation better predict condom-related outcomes for African-American women?

J.E. Rullo, D.S. Strassberg, & E. Israel ............................874

Z.D. Peterson, E. Janssen, & E. Laan ..............................880 R.L. Schacht, W.H. George, K.C. Davis, J.R. Heiman, J. Norris, S.A. Stoner, & K.F. Kajumulo ..........................898

Analysis of first coitus

T.C. Bui, P.M. Diamond, C. Markham, M.W. Ross, T.-A. Nguyen-Le, & L.H.T. Tran .......................................591

A.B. Nguyen, T.T. Clark, K.B. Hood, M.A. Corneille, A.Y. Fitzgerald, & F.Z. Belgrave ......................................603

H. Stigum, S.-O. Samuelsen, & B. Traeen ........................907

Pleasure and danger: Muslim views on sex and gender in Zanzibar

A. Muise, M. Preyde, S.B. Maitland, & R.R. Milhausen ...915

Senegalese religious leaders’ perceptions of HIV/AIDS and implications for challenging stigma and discrimination

Sexual identity and sexual well-being in female heterosexual university students Sexual narcissism and the perpetration of sexual aggression

L. Widman, & J.K. McNulty...............................................926

Sexual compulsivity and sexual risk in gay and bisexual men

C. Grov, J.T. Parsons, & D.S. Bimbi ................................940

Moderators of sexual behavior in gay men

D.A. Moskowitz, & M.E. Roloff ........................................950

Correlates of heterosexual anal intercourse among substanceusing club-goers

G.E. Ibañez, S.P. Kurtz, H.L. Surratt, & J.A. Inciardi .....959

Perceived “out of control” sexual behavior in a cohort of young adults from the Dunedin multidisciplinary health and development study

K. Skegg, S. Nada-Raja, N. Dickson, & C. Paul ...............968

Commercial sexual practices before and after legalization in Australia

N. Beckmann .....................................................................619 D.A. Ansari, & A. Gaestel .................................................633

Re-framing microbicide acceptability: Findings from the MDP301 trial

C.M. Montgomery, M. Gafos, S. Lees, N.S. Morar, O. Mweemba, A. Ssali, J. Stadler, R. Pool, & the MDP team .................................................................. 649

Delaying sexual debut amongst out-of-school youth in rural southwest Uganda

A.-M. Nobelius, B. Kalina, R. Pool, J. Whitworth, J. Chesters, & R. Power ....................................................663

‘As prostitutes, we control our bodies’: Perceptions of health and body in the lives of establishment-based female sex workers in Tijuana, Mexico

S.M. Choudhury ................................................................677

C. Seib, M.P. Dunne, J. Fischer, & J.M. Najman .............979

Lizzy Kinsey and the adult friendfinders: An ethnographic study of Internet sex and pornographic self-display in Hong Kong

R.A. Lippa, M.L. Collaer, & M. Peters .............................990

Sexual desire among Mexican-American older women: A qualitative study

Sex differences in mental rotation and line angle judgments are positively associated with gender equality and economic development across 53 nations Renegotiating sexuality and intimacy in the context of cancer: The experiences of carers

K. Jacobs ...........................................................................691 L. Laganà, & M. Maciel ...................................................705

E. Gilbert, J.M. Ussher, & J. Perz ....................................998 International Journal of Impotence Research, 2010, 22, (3)

Culture, Health & Sexuality 2010, 12, (suppl. 1) Special Issue: Sexuality and Health in Vietnam—New Directions

Update on male hormonal contraception: Is the vasectomy in jeopardy?

Introduction

Brain potentials related to corpus cavernosum electromyography

‘These days virginity is just a feeling’: Heterosexuality and change in young urban Vietnamese men

Determinants of female sexual dysfunction in type 2 diabetes

H.T. Anh, V.S. Ha, P. Aggleton, & P. Boyce ......................S1 P. Martin .............................................................................S5

G.J. Manetti, & S.C. Honig................................................ 159 J. Ponseti, & H.A. Bosinski ...............................................171 K. Esposito, M.I. Maiorino, G. Bellastella, F. Giugliano, M. Romano, & D. Giugliano .............................................179

Literatuurbulletin

The relation between sexual interest and personality characteristics in men: An eye-tracking study

International Journal of Sexual Health, 2010, 22, (2)

Effects of Bryonia laciniosa seeds on sexual behaviour of male rats

Reproductive knowledge and preferences of adolescents and adults with cystic fibrosis: A web-based assessment

A. Tsujimura, Y. Miyagawa, S. Takada, A. Nagahara, Y. Matsuoka, T. Takao, J. Nakayama, M. Matsushita, N. Nonomura, & A. Okuyama ...........................................185 N.S. Chauhan, & V.K. Dixit ..............................................190

Erectile dysfunction in a Mediterranean country: Results of an epidemiological survey of a representative sample of men

I.F. Ghalayini, M.A. Al-Ghazo, R. Al-Azab, I. Bani-Hani, Y.S. Matani, A.-E. Barham, M.N.A. Harfeil, & Y. Haddad 196

Determinants of erectile dysfunction in type 2 diabetes

F. Giugliano, M. Maiorino, G. Bellastella, M. Gicchino, D. Giugliano, & K. Esposito .............................................204

191

Sexual health in the Netherlands: Main results of a population survey among Dutch adults

I. Vanwesenbeeck, F. Bakker, & S. Gesell ..........................55 L.K. Tuchman, I.D. Kalogiros, C.M. Forke, D.F. Schwarz, & S.B. Kinsman ...................................................................72

Relationship satisfaction, sexual satisfaction, and sexual problems in sexsomnia

L.A. Klein, & D. Houlihan ..................................................84

Mental health needs of sexual minorities in Jamaica

Y.R.G. White, L. Barnaby, A. Swaby, & T. Sandfort ...........91

Attitudes toward premarital sex in contemporary Vietnam: Findings from a national survey

M. Do, & H. Fu .................................................................103

International Journal of Impotence Research, 2010, 22, (4) Vacuum therapy in erectile dysfunction—Science and clinical evidence

J. Yuan, A.N. Hoang, C.A. Romero, H. Lin, Y. Dai, & R. Wang .........................................................................211

A psychometric assessment of the multi-factor attitude toward condoms scale (MFACS)

M. Reece, D. Herbenick, A.V. Hollub, D.J. Hensel, & S.E. Middlestadt ............................................................119

Sexual dysfunction in obese and overweight women

Journal of Homosexuality, 2010, 57, (6)

Evaluation of vascular smooth muscle and corpus cavernosum on hypercholesterolemia. Is resveratrol promising on erectile dysfunction?

Straight eye for the gay guy: Composing queerness

The relationship between age and brain response to visual erotic stimuli in healthy heterosexual males

Investigating differences in public support for gay rights issues

G.F. Yaylali, S. Tekekoglu, & F. Akin ..............................220

B.C. Soner, N. Murat, O. Demir, H. Guven, A. Esen, & S. Gidener .....................................................................227 Y. Seo, B. Jeong, J.-W. Kim, & J. Choi .............................234

An open label, randomized, fixed-dose, crossover study comparing efficacy and safety of sildenafil citrate and saffron (Crocus sativus Linn.) for treating erectile dysfunction in men naïve to treatment

M.R. Safarinejad, N. Shafiei, & S. Safarinejad .................240

J. Alexander ......................................................................697

Barriers to optimal care between physicians and lesbian, gay, bisexual, transgender, and questioning adolescent patients

R.L. Kitts ...........................................................................730 J. Schwartz ........................................................................748

Discrimination and victimization: Parade for lesbian, gay, bisexual, and transgender (LGBT) pride, in Chile

J. Barrientos, J. Silva, S. Catalan, F. Gómez, & J. Longueira ... 760

Staff perceptions of same-gender sexual contacts in long-term care facilities

K.L.M. Hinrichs, & T. Vacha-Haase ................................776

Insight on pathogenesis of lifelong premature ejaculation: Inverse relationship between lifelong premature ejaculation and obesity

Blanchard’s autogynephilia theory: A critique

Testosterone and chronic sildenafil/tadalafil anti-apoptotic role in aged diabetic rats

Journal of Homosexuality, 2010, 57, (7)

A. Gökçe, & O. Ekmekcioglu ............................................251

C. Moser ............................................................................790

T. Mostafa, L.A. Rashed, & K. Kotb .................................255

The contribution of school to the feeling of acceptance and the risk of suicide attempts among Austrian gay and bisexual males

A.C. Kramer, J. Sausville, & A. Schweber ........................262

Sexual functions and quality of life in women with tubal sterilization

Empowering members, not overpowering them: The national organization for women, calls for lesbian inclusion, and California influence, 1960s–1980s

The effect of alcohol drinking on erectile dysfunction in Chinese men

Risk-taking behaviors of gay and bisexual men in New York City post 9/11

Outcomes of lateral retroperitoneal reservoir placement of three-piece penile prosthesis in patients following radical prostatectomy

Psychological antecedents of heterosexuals’ pro-gay activism behavior

Practice patterns of urologists performing penile prosthesis surgery vary based on surgeon volume: Results of a practice pattern survey

M. Gulum, E. Yeni, M.A. Sahin, M. Savas, & H. Ciftci ....267 A.C.K. Lee, L.M. Ho, A.W.C. Yip, S. Fan, & T.H. Lam ....272

R.J. Hartman jr., B.T. Helfand, & K.T. McVary ...............279

Hardness, function, emotional well-being, satisfaction and the overall sexual experience in men using 100-mg fixed-dose or flexible-dose sildenafil citrate

P. Ströberg, J.C. Kaminetsky, N.C. Park, E.R. Goldfischer, D.L. Creanga, & V.J. Stecher ..............284

M. Plöderl, G. Faistauer, & R. Fartacek ..........................819

C.A. Pomerleau .................................................................842 L.S. Espinosa, C.B. Maddock, H.W. Osier, S.A. Doig, & P.N. Halkitis ..................................................................862 W.W. Wilkinson, & B.J. Sagarin .......................................878

Perceived climate in physical activity settings

D.L. Gill, R.G. Morrow, K.E. Collins, A.B. Lucey, & A.M. Schultz ..................................................................895

Abstract reasoning as a predictor of attitudes toward gay men

S.W. Keiller .......................................................................914

Legislators’ positions on gay and lesbian rights: The personal and political

R. Herrick ..........................................................................928

192

Literatuurbulletin

Journal of Sex and Marital Therapy, 2010, 36, (4)

Journal of Sexual Medicine, 2010, 7, (6)

Is there an association between same-sex sexual experience and ejaculatory dysfunction?

Responses to the proposed DSM-V changes

P. Jern, P. Santtila, A. Johansson, K. Alanko, B. Salo, & N.K. Sandnabba ................................................................303

Evaluation of “big decisions”: An abstinence-plus sexuality curriculum

L.R. Derogatis, E. Laan, M. Brauer, R.H.W. van Lunsen, E.A. Jannini, S.R. Davis, L. Fabre, L.C. Smith, R. Basson, A.T. Guay, E. Rubio-Aurioles, A. Goldstein, C. Pukall, S. Kellogg, L. Burrows, P. Morrison, M. Krychman, S.W. Goldstein, & I. Goldstein ........................................1988

J.P. Realini, R.S. Buzi, P.B. Smith, & M. Martinez ..........313

The DSM diagnostic criteria for hypoactive sexual desire disorder in men

A.F.H. Owen-Anderson, S.J. Bradley, & K.J. Zucker .......327

Highlights from the history of sexual medicine

R.L. Fielder, & M.P. Carey ..............................................346

Effect of sexual function on health-related quality of life mediated by depressive symptoms in cardiac rehabilitation. Findings of the SPARK project in 493 patients

Expressed emotion in mothers of boys with gender identity disorder

Prevalence and characteristics of sexual hookups among firstsemester female college students

Why did passion wane? A qualitative study of married women’s attributions for declines in sexual desire

K.E. Sims, & M. Meana ....................................................360

Journal of Sex Research, 2010, 47, (4) Development and bicultural validation of the new sexual satisfaction scale

A. Štulhofer, V. Buško, & P. Brouillard ............................257

Psychometric properties of the sexual attitudes scale in a sample of unmarried Chinese young adults

S. He, S. Tsang, H. Zou, & Y. Wu .....................................269

Comparison of daily and retrospective reports of vaginal sex in heterosexual men and women

M. Rogers Gillmore, B.C. Leigh, M.J. Hoppe, & D.M. Morrison ..............................................................279

Magazine reading and involvement and young adults’ sexual health knowledge, efficacy, and behaviors

L.A. Brotto .......................................................................2015 D. Schultheiss, & S. Glina ..............................................2031

L. Kriston, C. Günzler, A. Agyemang, J. Bengel, & M.M. Berner ................................................................2044

Neuroanatomical evidence for a role of central melanocortin-4 receptors and oxytocin in the efferent control of the rodent clitoris and vagina

H. Gelez, S. Poirier, P. Facchinetti, K.A. Allers, C. Wayman, L. Alexandre, & F. Giuliano ......................2056

Cervix stimulation evokes predominantly subthreshold synaptic responses in mouse thoracolumbar and lumbosacral superficial dorsal horn neurons

P. Jobling, B.A. Graham, A.M. Brichta, & R.J. Callister .... 2068

Pentoxifylline attenuates transforming growth factor-1stimulated collagen deposition and elastogenesis in human tunica albuginea-derived fibroblasts part 1: Impact on extracellular matrix

A.W. Shindel, G. Lin, H. Ning, L. Banie, Y.-C. Huang, G. Liu, C.-S. Lin, & T.F. Lue ..........................................2077

J.L. Walsh, & L.M. Ward ..................................................285

Role for tyrosine kinases in contraction of rat penile small arteries

J.K. McGuire, & B.L. Barber ...........................................301

Endothelin-1 induces contraction of female rat internal pudendal and clitoral arteries through ETA receptor and rho-kinase activation

A person-centered approach to the multifaceted nature of young adult sexual behavior

Correlates and consequences of parent–teen incongruence in reports of teens’ sexual experience

S. Mollborn, & B. Everett .................................................314

What predicts sex partners’ age differences among African American youth? A longitudinal study from adolescence to young adulthood

J.A. Bauermeister, M.A. Zimmerman, C.H. Caldwell, Y. Xue, & G.C. Gee .......................................................................330

Do East Asian and Euro-Canadian women differ in sexual psychophysiology research participation?

J.S.T. Woo, L.A. Brotto, & M.A. Yule ...............................345

Life events and sexual risk among HIV-negative, heterosexual, methamphetamine users

S.J. Semple, S.A. Strathdee, J. Zians, & T.L. Patterson ....355

Adolescent judgment of sexual content on television: Implications for future content analysis research

J.A. Manganello, V.R. Henderson, A. Jordan, N. Trentacoste, S. Martin, M. Hennessy, & M. Fishbein ..364

Men sexually interested in transwomen (MSTW): Gendered embodiment and the construction of sexual desire

M.S. Weinberg, & C.J. Williams .......................................374

Virginity lost, satisfaction gained? Physiological and psychological sexual satisfaction at heterosexual debut

J.A. Higgins, J. Trussell, N.B. Moore, & J.K. Davidson ..384

Toward a social science of sexual satisfaction: Commentary on “Virginity lost, satisfaction gained? Physiological and psychological sexual satisfaction at heterosexual debut”

L.M. Carpenter .................................................................395

N. Villalba, A. Kun, E. Stankevicius, & U. Simonsen .....2086

K.J. Allahdadi, J.L. Hannan, R.C. Tostes, & R. Clinton Webb ...2096

Expression of cyclic AMP-dependent protein kinase isoforms in human cavernous arteries: Functional significance and relation to phosphodiesterase type 4

E.S. Waldkirch, S. Ückert, K. Sigl, I. Satzger, U. Geismar, K. Langnäse, K. Richter, M. Sohn, M.A. Kuczyk, & P. Hedlund ............................................................................. 2104

Assessing women’s sexual arousal in the context of sexual assault history and acute alcohol intoxication

A.K. Gilmore, R.L. Schacht, W.H. George, J.M. Otto, K.C. Davis, J.R. Heiman, J. Norris, & K.F. Kajumulo ...2112

Repressive coping style and its relation to psychosocial distress in males with erectile dysfunction

J. Wiltink, C. Subic-Wrana, I. Tuin, W. Weidner, & M.E. Beutel .................................................................2120

Combined Hysterectomy/Salpingo-Oophorectomy and Mastectomy is a Safe and valuable procedure for female-to-male transsexuals

J. Ott, M. van Trotsenburg, U. Kaufmann, K. Schrögendorfer, W. Haslik, J.C. Huber, & R. Wenzl .2130

Prevalence of sexual dysfunction and impact of contraception in female German medical students

C.W. Wallwiener, L.-M. Wallwiener, H. Seeger, A.O. Mück, J. Bitzer, & M. Wallwiener ..........................2139

Vaginismus and dyspareunia: Automatic vs. deliberate disgust responsivity

C. Borg, P.J. de Jong, & W. Weijmar Schultz ................2149

Literatuurbulletin

Correlation between the European system for cardiac operative risk evaluation and sexual function after coronary artery bypass graft surgery

Journal of Sexual Medicine, 2010, 7, (7)

Erectile dysfunction and correlated factors in Brazilian men aged 18–40 years

Dietary factors, mediterranean diet and erectile dysfunction

O.A. Mohamed, H.A. Hamed, M.F. Roaiah, T. Helmy, A. Mahran, & C.J. Bennett .............................................2158 F.G. Martins, & C.H.N. Abdo .........................................2166

Psychobiological correlates of women’s sexual interest as perceived by patients with erectile dysfunction

G. Corona, E. Bandini, A. Fisher, M. Elisa, V. Boddi, G. Balercia, A. Sforza, G. Forti, E. Mannucci, & M. Maggi ......................................................................... 2174

Understanding the effects of sildenafil treatment on erection maintenance and erection hardness

H.I.M. Claes, I. Goldstein, S.E. Althof, M.M. Berner, J.C. Cappelleri, A.G. Bushmakin, T. Symonds, & G. Schnetzler .................................................................... 2184

193

Clinical and basic science research in sexual medicine must rely, in part, on pharmaceutical funding?

E.A. Jannini, I. Eardley, M. Sand, & G. Hackett ............2331 K. Esposito, F. Giugliano, M.I. Maiorino, & D. Giugliano ...2338

Bicycle riding and erectile dysfunction: A review

F. Sommer, I. Goldstein, & J.B. Korda ..........................2346

The management of Peyronie’s disease: Evidence-based 2010 guidelines

D. Ralph, N. Gonzalez-Cadavid, V. Mirone, S. Perovic, M. Sohn, M. Usta, & L. Levine .......................................2359

Diagnostic tests for male erectile dysfunction revisited: Committee consensus report of the International Consultation in Sexual Medicine

E.J.H. Meuleman, D. Hatzichristou, R.C. Rosen, & R. Sadovsky .................................................................2375

Efficacy and safety of tadalafil for erectile dysfunction in patients with multiple sclerosis

Response of the DSM-V sexual dysfunctions subworkgroup to commentaries published in JSM

Physical activity and PDE5 inhibitors in the treatment of erectile dysfunction: Results of a randomized controlled study

Commentary on consideration of diagnostic criteria for erectile dysfunction in DSM-V

Efficacy of udenafil for the treatment of erectile dysfunction up to 12 hours after dosing: A randomized placebo-controlled trial

The impact of sexual orientation on sexuality and sexual practices in North American medical students

The ability of men to assess their suitability to take a phosphodiesterase type 5 inhibitor: An assessment of the comprehension of patient information materials

Sexual activities, sexual and life satisfaction, and successful aging in women

G. Lombardi, A. Macchiarella, & G. Del Popolo ..........2192 G. Maio, S. Saraeb, & A. Marchiori ...............................2201 H.J. Park, J.K. Park, K. Park, K. Min, & N.C. Park ......2209

T. Symonds, J. Dean, K.S. Coyne, M.K. Margolis, G. Hackett, D. Edwards, A. Marfatia, & G. Schnetzler ..2217

Y.M. Binik, L.A. Brotto, C.A. Graham, & R.T. Segraves .... 2382 S.B. Levine ......................................................................2388 B.N. Breyer, J.F. Smith, M.L. Eisenberg, K.A. Ando, T.S. Rowen, & A.W. Shindel ...........................................2391 A.C. Woloski-Wruble, Y. Oliel, M. Leefsma, & D. Hochner-Celnikier .................................................2401

J.P. Mulhall, B. Alex, & J.M. Choi .................................2226

An ex vivo multi-electrode approach to evaluate endogenous hormones and receptor subtype pharmacology on evoked and spontaneous neuronal activity within the ventromedial hypothalamus; Translation from female receptivity

H. Porst, C.G. McMahon, S.E. Althof, I. Sharlip, S. Bull, J.W. Aquilina, F. Tesfaye, & D.A. Rivas .........................2231

Serotonin transporter null mutation and sexual behavior in female rats: 5-HT1A receptor desensitization

Predicting delay in presentation in men with Peyronie’s disease

Baseline characteristics and treatment outcomes for men with acquired or lifelong premature ejaculation with mild or no erectile dysfunction: Integrated analyses of two phase 3 dapoxetine trials

Validity of the patient-reported clinical global impression of change as a measure of treatment response in men with premature ejaculation

S.E. Althof, G.B. Brock, R.C. Rosen, D.L. Rowland, J.W. Aquilina, M. Rothman, F. Tesfaye, & S. Bull .................2243

The efficacy and safety of testosterone undecanoate (Nebido®) in testosterone deficiency syndrome in Korean: A multicenter prospective study

C. Booth, C.P. Wayman, & V.M. Jackson ......................2411 E. Snoeren, J. Chan, A. Bovens, E. Cuppen, M. Waldinger, B. Olivier, & R. Oosting .........................2424

Influence of progesterone on sexual performance in male rats

T.A. Alvarenga, M.L. Andersen, & S. Tufik ....................2435

Activation of MAP kinase in lumbar spinothalamic cells is required for ejaculation

M.D. Staudt, C.V.R. de Oliveira, M.N. Lehman, K.E. McKenna, & L.M. Coolen .......................................2445

D.G. Moon, M.G. Park, S.W. Lee, K. Park, J.K. Park, S.W. Kim, N.C. Park, T.Y. Ahn, J.S. Paick, J.T. Seo, D.Y. Yang, J.Y. Lee, & J.J. Kim ......................................2253

Differentiating components of sexual well-being in women: Are sexual satisfaction and sexual distress independent constructs?

A.C. Kramer, & A. Schweber ..........................................2261

Gender issues and sexual desire: The role of emotional and relationship variables

Patient expectations prior to coloplast titan penile prosthesis implant predicts postoperative satisfaction

The impact of the loop electrosurgical excisional procedure for cervical intraepithelial lesions on female sexual function

M. Serati, S. Salvatore, E. Cattoni, M. Zanirato, S. Mauri, G. Siesto, A. Cromi, F. Ghezzi, & P. Bolis .....................2267

High grade gynecomastia: Surgical correction and potential impact on erectile function

S. El Noamani, A.M. Thabet, A.A. Enab, O. Shaeer, & A. El-Sadat ..................................................................2273

Squamous cell carcinoma at the site of a prince Albert’s piercing

R.S. Edlin, D.S. Aaronson, A.K. Wu, S.D. Blaschko, G. Yang, B.A. Erickson, & J.W. McAninch .....................2280

K.R. Stephenson, & C.M. Meston ...................................2458 J. Carvalho, & P. Nobre .................................................2469

Female sexual well-being scale™: Responsiveness to interventional product use by sexually functional women

R.C. Rosen, S.E. Althof, L.G. Barbach, J. Dietrich, R. Wanser, & P. Zhang ...................................................2479

Dimensional profiles of male to female gender identity disorder: An exploratory research

A.D. Fisher, E. Bandini, V. Ricca, N. Ferruccio, G. Corona, M.C. Meriggiola, E.A. Jannini, C. Manieri, J. Ristori, G. Forti, E. Mannucci, & M. Maggi ...............................2487

Management of female sexual problems: Perceived barriers, practice patterns, and confidence among primary care physicians and gynecologists

M. Abdolrasulnia, R.M. Shewchuk, N. Roepke, U.S. Granstaff, J. Dean, J.A. Foster, A.T. Goldstein, & L. Casebeer .................................................................... 2499

194

Literatuurbulletin

Genital and subjective sexual response in women after restorative proctocolectomy with ileal pouch anal anastomosis—A prospective clinical trial

M.S. Vlug, E.T. Laan, R.H.W. van Lunsen, P.J. van Koperen, S.W. Polle, & W.A. Bemelman ..........2509

Predicting erectile function recovery after bilateral nerve sparing radical prostatectomy: A proposal of a novel preoperative risk stratification

A. Briganti, A. Gallina, N. Suardi, U. Capitanio, M. Tutolo, M. Bianchi, N. Passoni, A. Salonia, R. Colombo, V. Di Girolamo, G. Guazzoni, P. Rigatti, & F. Montorsi .................................................................2521

Androgen blockade for the treatment of high-flow priapism

K.B. Mwamukonda, T. Chi, A.W. Shindel, & T.F. Lue ...2532

Is obesity a further cardiovascular risk factor in patients with erectile dysfunction?

G. Corona, M. Monami, V. Boddi, D. Balzi, C. Melani, N. Federico, D. Balzi, A. Sforza, C.M. Rotella, G. Forti, E. Mannucci, & M. Maggi ..............................................2538

Erectile dysfunction in the community: Trends over time in incidence, prevalence, GP consultation and medication use—the Krimpen study: Trends in ED

B.W.V. Schouten, A.M. Bohnen, F.P.M.J. Groeneveld, G.R. Dohle, S. Thomas, & J.L.H.R. Bosch .....................2547

Angiogenesis therapy for the treatment of erectile dysfunction

J.J. Lysiak, P.K. Kavoussi, R.T. Ellati, W.D. Steers, & B.H. Annex ..................................................................2554

Udenafil enhances the recovery of erectile function and ameliorates the pathophysiological consequences of cavernous nerve resection

C.-H. Lee, J.-H. Shin, G.-J. Ahn, K.-K. Kang, B.-O. Ahn, & M. Yoo .........................................................................2564

Effects of testosterone supplementation on depressive symptoms and sexual dysfunction in hypogonadal men with the metabolic syndrome

E.J. Giltay, Y.A. Tishova, G.J. Mskhalaya, L.J.G. Gooren, F. Saad, & S.Y. Kalinchenko ..........................................2572

Sexual dysfunction in women with clinical hypothyroidism and subclinical hypothyroidism

G. Atis, A. Dalkilinc, Y. Altuntas, A. Atis, T. Caskurlu, & E. Ergenekon ...............................................................2583

Prevalence of undiagnosed testosterone deficiency in aging athletes: Does exercise training influence the symptoms of male hypogonadism?

L. Di Luigi, P. Sgrò, V. Fierro, S. Bianchini, G. Battistini, V. Magini, E.A. Jannini, & A. Lenzi ...............................2591

Fluoxetine-induced decrements in sexual responses of female rats and hamsters are reversed by 3,5-THP

C.A. Frye, & M.E. Rhodes ..............................................2670

Nebivolol dilates human penile arteries and reverses erectile dysfunction in diabetic rats through enhancement of nitric oxide signaling

J. Angulo, H.M. Wright, P. Cuevas, R. GonzálezCorrochano, A. Fernández, B. Cuevas, J.M. La Fuente, S. Gupta, & I. Sáenz de Tejada .......................................2681

Sex steroid receptors in male human bladder: Expression and biological function

A.K. Chavalmane, P. Comeglio, A. Morelli, S. Filippi, B. Fibbi, L. Vignozzi, E. Sarchielli, M. Marchetta, P. Failli, P. Sandner, F. Saad, M. Gacci, G.B. Vannelli, & M. Maggi ......................................................................... 2698

Novel water-soluble curcumin derivative mediating erectile signaling

M.T.A. Aziz, M.F. El Asmer, A. Rezq, T.A. Kumosani, S. Mostafa, T. Mostafa, H. Atta, M.A.A. Wassef, H.H. Fouad, L. Rashed, D. Sabry, A.A. Hassouna, A. Senbel, & A.A. Aziz ............................................................................. 2714

Age-related morphological changes in smooth muscle and collagen content in human corpus cavernosum

J.E. Ferrer, J.D. Velez, & A.M. Herrera ........................2723

Genetic polymorphisms of 17-hydroxysteroid dehydrogenase 3 and the risk of hypospadias

F. Sata, N. Kurahashi, S. Ban, K. Moriya, K.D. Tanaka, M. Ishizuka, H. Nakao, Y. Yahata, H. Imai, H. Kakizaki, K. Nonomura, & R. Kishi ................................................2729

Posttraumatic symptoms, marital intimacy, dyadic adjustment, and sexual satisfaction among ex-prisoners of war

G. Zerach, B.-D. Anat, Z. Solomon, & R. Heruti ............2739

Coitus as revealed by ultrasound in one volunteer couple

O. Buisson, P. Foldes, E. Jannini, & S. Mimoun ............2750

PCOS and urethrovaginal space: 3-D volumetric and vascular analysis

C. Battaglia, R.E. Nappi, F. Mancini, S. Alvisi, S. Del Forno, B. Battaglia, & S. Venturoli .....................2755

Persistent sexual dysfunction impairs quality of life after cardiac transplantation

A. Phan, W.W. IsHak, B.-J. Shen, J. Fuess, K. Philip, C. Bresee, L. Czer, & E.R. Schwarz ................................2765

Vaginal orgasm is associated with vaginal (not clitoral) sex education, focusing mental attention on vaginal sensations, intercourse duration, and a reference for a longer penis

S. Brody, & P. Weiss .......................................................2774

AMS 700CX/CXM inflatable penile prosthesis has high mechanical reliability at long-term follow-up

Female sexual function during pregnancy and after childbirth

Supersizing the penis following penile prosthesis implantation

Angiotensin-converting enzyme polymorphism and erectile dysfunction complaints in the Brazilian population

D.S. Kim, K.M. Yang, H.J. Chung, H.M. Choi, Y.D. Choi, & H.K. Choi ....................................................................2602 O. Shaeer ........................................................................2608

Journal of Sexual Medicine, 2010, 7, (8) Morokoff, P. J., & Heiman, J. R. (1980). Effects of erotic stimuli on sexually functional and dysfunctional women: Multiple measures before and after sex therapy

S. Glina, O.M. Rodrigues jr., & A.H. Rellini ..................2633

Physiology of women’s sexual function: Basic knowledge and new findings

A. Salonia, A. Giraldi, M.L. Chivers, J.R. Georgiadis, R. Levin, K.R. Maravilla, & M.M. McCarthy .................2637

Introducing SNIP to the Journal of sexual medicine

I.D. Craig ........................................................................2661

Study of the prevalence of female sexual dysfunction in sexually active women 18 to 40 years of age in Medellín, Colombia

M.C. Echeverry, A. Arango, B. Castro, & G. Raigosa ...2663

M. Serati, S. Salvatore, G. Siesto, E. Cattoni, M. Zanirato, V. Khullar, A. Cromi, F. Ghezzi, & P. Bolis ...................2782 M.L. Andersen, C. Guindalini, R. Santos-Silva, L.R.A. Bittencourt, & S. Tufik .........................................2791

Coronary phenotypes in patients with erectile dysfunction and silent ischemic heart disease: A pilot study

S.-T. Chang, C.-M. Chu, J.-F. Hsiao, C.-M. Chung, J.-J. Shee, C.-S. Chen, & J.-T. Hsu .................................2798

Erectile dysfunction and risk of clinical cardiovascular events: A meta-analysis of seven cohort studies

W. Guo, C. Liao, Y. Zou, F. Li, T. Li, Q. Zhou, Y. Cao, & X. Mao .........................................................................2805

A survey of erectile dysfunction in Taiwan: Use of the erection hardness score and quality of erection questionnaire

T.I.S. Hwang, T.-F. Tsai, Y.-C. Lin, H.-S. Chiang, & L.S. Chang ..................................................................2817

IIEF-15: Unsuitable for assessing erectile function of young men?

S. Rynja, R. Bosch, E. Kok, G. Wouters, & L. de Kort ...2825

Literatuurbulletin

Priapus is happier with Venus than with Bacchus

V. Boddi, G. Corona, M. Monami, A.D. Fisher, E. Bandini, C. Melani, D. Balzi, A. Sforza, V. Patussi, G. Forti, E. Mannucci, & M. Maggi ...............................2831

Efficacy and safety of oral mirodenafil in the treatment of erectile dysfunction in diabetic men in Korea: A multicenter, randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial

H.J. Park, H.K. Choi, T.Y. Ahn, J.K. Park, W.S. Chung, S.W. Lee, S.W. Kim, J.S. Hyun, & N.C. Park ..................2842

Efficacy and safety of tadalafil 20 mg on demand vs. tadalafil 5 mg once-a-day in the treatment of post-radiotherapy erectile dysfunction in prostate cancer men: A randomized phase II trial

U. Ricardi, P. Gontero, P. Ciammella, S. Badellino, F. Valentino, F. Munoz, A. Guarneri, N. Rondi, F. Moretto, A.R. Filippi, R. Ragona, & A. Tizzani .........2851

Evaluation of tramadol on demand vs. daily paroxetine as a long-term treatment of lifelong premature ejaculation

M. Alghobary, Y. El-Bayoumy, Y. Mostafa, E.-H.M. Mahmoud, & M. Amr ........................................2860

The relationship between lifelong premature ejaculation and monosymptomatic enuresis

A. Gökçe, & O. Ekmekcioglu ..........................................2868

The determination of total testosterone and free testosterone (RIA) are not applicable to the evaluation of gonadal function in HIV-infected males

O. Moreno-Pérez, C. Escoín, C. Serna-Candel, J. Portilla, V. Boix, R. Alfayate, V. González-Sánchez, M. Mauri, J. Sánchez-Payá, & A. Picó ............................................2873

Transglanular repair of impending penile prosthetic cylinder extrusion

A.W. Shindel, W.O. Brant, K. Mwamukonda, A.J. Bella, & T.F. Lue .......................................................................2884

Determination of human penile electrical resistance and implication on safety for electrosurgery of penis

V.F.S. Tsai, H.-C. Chang, S.-P. Liu, Y.-C. Kuo, J.-H. Chen, F.-S. Jaw, & J.-T. Hsieh .................................................2891

“We’re the heroes!”: Fathers’ perspectives on their role in protecting their preteenage children from sexual risk

E.K. Wilson, B.T. Dalberth, & H.P. Koo ..........................117

Abstinence and teenagers: Prevention counseling practices of health care providers serving high-risk patients in the United States

C.C. Harper, J.T. Henderson, A. Schalet, D. Becker, L. Stratton, & T.R. Raine ..................................................125

Women’s odds of dual contraceptive use vary by their choice of highly effective method

J. Rosenberg ......................................................................133

Current partner’s HPV status is the strongest predictor of HPV infection

L. Melhado ........................................................................133

New method is as effective as levonorgestrel after unprotected intercourse

J. Thomas ..........................................................................134

Theory-based abstinence-only intervention may delay sexual initiation among black urban youth

H. Ball ...............................................................................135

The HPV vaccine may be underutilized by certain subgroups of insured youth

J. Rosenberg ......................................................................136

Concurrent partnerships and high-risk HPV: Link varies by race, ethnicity

D. Hollander .....................................................................137

Middle school prevention program reduces risk that youth will begin sexual activity by ninth grade

P. Doskoch ........................................................................138

Sex Education, 2010, 10, (3) Special issue: Sex education in the age of abstinence Ambivalence only? Sex education in the age of abstinence

J. Gilbert ...........................................................................233

Vaginal carcinoma in a female-to-male transsexual

‘If I could really say that and get away with it!’ Accountability and ambivalence in American parents’ sexuality lessons in the age of abstinence

3-D ultrasonographic appearance of two intermittent paraurethral cysts: A case report

Hold the sex, please: The discursive politics between national and local abstinence education providers

Hypoactive sexual desire disorder: When is low sexual desire a sexual dysfunction?

Animal sex: Purity education and the naturalization of the abstinence agenda

T.L. Schenck, T. Holzbach, N. Zantl, C. Schuhmacher, M. Vogel, S. Seidl, H.-G. Machens, & R.E. Giunta ........2899 C. Battaglia, & S. Venturoli ............................................2903 S. Kingsberg ....................................................................2907

Perspectives on Sexual and Reproductive Health, 2010, 42, (2) Sex redefined: The reclassification of oral-genital contact

S. Elliott ............................................................................239 A. Hess ..............................................................................251 C. Sethna ...........................................................................267

Feeling abstinent? Feeling comprehensive? Touching the affects of sexuality curricula

N. Lesko ............................................................................281

On the aesthetic difficulties of research on sex education: Toward a methodology of affect

K. Sandlos .........................................................................299

J.D. Hans, M. Gillen, & K. Akande ....................................74

Free association in sex education: Understanding sexuality as the flow of thought in conversation and curriculum

D. Kacanek, A. Dennis, K. Miller, & K. Blanchard ...........79

Teachers and Eros

Medicaid funding for abortion: Providers’ experiences with cases involving rape, incest and life endangerment History of forced sex and recent sexual risk indicators among young adult males

L.H. Smith, & J. Ford .........................................................87

The association of socioemotional problems with early sexual initiation

195

B. Casemore ......................................................................309 D.P. Britzman ...................................................................325

Obstacles to good sex education: International angles

P. Alldred ..........................................................................331

J.D. McLeod, & S. Knight ...................................................93

Sex Roles, 2010, 62, (7-8)

P.G. Whittaker, R.D. Merkh, D. Henry-Moss, & L. Hock-Long ................................................................102

Next gen ambivalent sexism: Converging correlates, causality in context, and converse causality, an introduction to the special issue

Withdrawal attitudes and experiences: A qualitative perspective among young urban adults

Lowering the risk of secondary HIV transmission: Insights from HIV-positive youth and health care providers

A.D. Leonard, C.M. Markham, T. Bui, R. Shegog, & M.E. Paul ......................................................................110

T.L. Lee, S.T. Fiske, & P. Glick ........................................395

196

Literatuurbulletin

The joy of sexism? A multinational investigation of hostile and benevolent justifications for gender inequality and their relations to subjective well-being

J.L. Napier, H. Thorisdottir, & J.T. Jost ...........................405

The relationships between ambivalent sexism and religiosity among Turkish university students

N. Taşdemir, & N. Sakallı-Uğurlu ....................................420

Ambivalent sexism, gender, and major as predictors of Turkish college students’ attitudes toward women and men’s atypical educational choices

N. Sakallı-Uğurlu ..............................................................427

An opposing process model of benevolent sexism

C.G. Sibley, & R. Perry ....................................................438

Why do women endorse hostile and benevolent sexism? The role of salient female subtypes and internalization of sexist contents

Henry the nurse is a doctor too: Implicitly examining children’s gender stereotypes for male and female occupational roles

M. Parramore Wilbourn, & D.W. Kee ..............................670

Gender differences in social dominance orientation: The role of cognitive complexity

R. Foels, & L.D. Reid ........................................................684

Sex Roles, 2010, 62, (11-12) The context of current content analysis of gender roles: An introduction to a special issue

R.M. Rudy, L. Popova, & D.G. Linz .................................705

Keeping abreast of hypersexuality: A video game character content analysis

E. Downs, & S.L. Smith ....................................................721

J.C. Becker ........................................................................453

Violent female action characters in contemporary American cinema

A.F. Fowers, & B.J. Fowers .............................................468

Shaken and stirred: A content analysis of women’s portrayals in James Bond films

Social dominance and sexual self-schema as moderators of sexist reactions to female subtypes

When female applicants meet sexist interviewers: The costs of being a target of benevolent sexism

J.J. Good, & L.A. Rudman ................................................481

K. Gilpatric .......................................................................734 K.A. Neuendorf, T.D. Gore, A. Dalessandro, P. Janstova, & S. Snyder-Suhy ..............................................................747

Bad woman, bad victim? Disentangling the effects of victim stereotypicality, gender stereotypicality and benevolent sexism on acquaintance rape victim blame

On the perils of living dangerously in the slasher horror film: Gender differences in the association between sexual activity and survival

Social perception of rape victims in dating and married relationships: The role of perpetrator’s benevolent sexism

Assessing gender-related portrayals in top-grossing G-rated films

The emotional impact of ambivalent sexism: Forecasts versus real experiences

Female body image as a function of themes in rap music videos: A content analysis

How nice of us and how dumb of me: The effect of exposure to benevolent sexism on women’s task and relational self-descriptions

Crime scene investigation: The chief inspectors’ display rules

B. Masser, K. Lee, & B.M. McKimmie .............................494 M. Durán, M. Moya, J.L. Megías, & G.T. Viki .................505 J.K. Bosson, E.C. Pinel, & J.A. Vandello .........................520

M. Barreto, N. Ellemers, L. Piebinga, & M. Moya ...........532

Be too kind to a woman, she’ll feel incompetent: Benevolent sexism shifts self-construal and autobiographical memories toward incompetence

A. Welsh ............................................................................762 S.L. Smith, K.M. Pieper, A. Granados, & M. Choueiti .....774 Y. Zhang, T.L. Dixon, & K. Conrad ..................................787 J. Finger, D.C. Unz, & F. Schwab ....................................798

Sex roles in health storylines on prime time television: A content analysis

H.J. Hether, & S.T. Murphy ..............................................810

M. Dumont, M. Sarlet, & B. Dardenne .............................545

Women are on, but not in, the news: Gender roles in local television news

A.M. Fields, S. Swan, & B. Kloos .....................................554

Progression on Nickelodeon? Gender-role stereotypes in toy commercials

“What it means to be a woman:” Ambivalent sexism in female college students’ experiences and attitudes How sexy are sexist men? Women’s perception of male response profiles in the ambivalent sexism inventory

R. Desmond, & A. Danilewicz ..........................................822 S.G. Kahlenberg, & M.M. Hein ........................................830

G. Bohner, K. Ahlborn, & R. Steiner ................................568

Ambivalent sexism in close relationships: (Hostile) power and (benevolent) romance shape relationship ideals

T.L. Lee, S.T. Fiske, P. Glick, & Z. Chen .........................583

Sex Roles, 2010, 62, (9-10) ‘It’s not what you said, it’s how you said it’: Perceptions of condom proposers by gender and strategy

M.R. Broaddus, H. Morris, & A.D. Bryan ........................603

Religion and sexism: The moderating role of participant gender

Sex Roles, 2010, 63, (1-2) Fiction, fashion, and function: An introduction to the special issue on gendered body image, part I

R.M. Calogero, & T.L. Tylka ................................................1

Here’s looking at you: Self-objectification, body image disturbance, and sorority rush

A.M. Rolnik, R. Engeln-Maddox, & S.A. Miller ...................6

Integrating social comparison theory and self-esteem within objectification theory to predict women’s disordered eating

T.L. Tylka, & N.J. Sabik ......................................................18

L.E. Maltby, M.E.L. Hall, T.L. Anderson, & K. Edwards ... 615

Objectification theory predicts college women’s attitudes toward cosmetic surgery

S.R. Chaudoir, & D.M. Quinn ..........................................623

Body image and disordered eating in adolescent girls and boys: A test of objectification theory

Bystander sexism in the intergroup context: The impact of cat-calls on women’s reactions towards men Self-regulation of gendered behavior in everyday life

M. Guerrero Witt, & W. Wood ..........................................635

Predicting verbal coercion following sexual refusal during a hookup: Diverging gender patterns

M. O’Dougherty Wright, D.L. Norton, & J.A. Matusek ...647

To hook up or date: Which gender benefits?

C. Bradshaw, A.S. Kahn, & B.K. Saville ..........................661

R.M. Calogero, A. Pina, L.E. Park, & Z. Rahemtulla ........32 A. Slater, & M. Tiggemann .................................................42

Looking good versus feeling good: An investigation of media frames of health advice and their effects on women’s body-related self-perceptions

J. Stevens Aubrey ................................................................50

Literatuurbulletin

Investigating hegemonic masculinity: Portrayals of masculinity in men’s lifestyle magazines

Dyadic adjustment, sexuality and psychological distress in older couples

The internet and adolescent girls’ weight satisfaction and drive for thinness

Marital and sexual aspects of old age

Beyond thinness: The influence of a curvaceous body ideal on body dissatisfaction in black and white women

Revisiting youthful sexuality: Continuities and changes over two decades

Global body and muscle satisfaction among college men in the United States and Hong Kong-China

Deconstructing virginity—Young people’s accounts of first sex

R. Ricciardelli, K.A. Clow, & P. White ...............................64

M. Tiggemann, & J. Miller .................................................79 N.M. Overstreet, D.M. Quinn, & V.B. Agocha ...................91 J. Jung, G.B. Forbes, & P. Chan ......................................104

197

G. Trudel, L. Villeneuve, M. Préville, R. Boyer, & V. Fréchette ...................................................................306 G. Trudel, L. Turgeon, & L. Piché ....................................316 J. Holland, & R. Thomson ................................................342 J. Holland, C. Ramazanoglu, S. Sharpe, & R. Thomson ..351

Conflicted gender identity, body dissatisfaction, and disordered eating in adult men and women

Sexualities, 2010, 13, (3)

Women’s perceptions and use of “anti-aging” products

Drag queens and dag kings: The difference gender makes

Addressing gender and cultural diversity in body image: Objectification theory as a framework for integrating theories and grounding research

Nuns, dykes, drugs and gendered bodies: An autoethnography of a lesbian feminist’s journey through ‘good time’ sociology

M. Ålgars, P. Santtila, & N.K. Sandnabba .......................118 A. Muise, & S. Desmarais .................................................126

B. Moradi ..........................................................................138

L.J. Rupp, V. Taylor, & E.I. Shapiro ................................275 E. Ettorre ..........................................................................295

Remembering Foucault: Queer theory and disciplinary power

A.I. Green ..........................................................................316

Sexual Abuse, 2010, 22, (2) Women don’t do such things! Characteristics of female sex offenders and offender types

M. Wijkman, C. Bijleveld, & J. Hendriks .........................135

Understanding adolescent peer sexual harassment and abuse: Using the theory of planned behavior

M.Y. Li, I. Frieze, & C.S.-k. Tang .....................................157

An evaluation of classification criteria for juvenile sex offenders

The construction, maintenance, and evolution of gay SM sexualities and sexual identities: A preliminary description of gay SM sexual identity practices

E.R. Chaline ......................................................................338

Sex, postfeminist popular culture and the pre-teen girl

S. Jackson, & E. Westrupp ................................................357

Sexual ethics and young women’s accounts of heterosexual casual sex

M.A. Beres, & P. Farvid ...................................................377

T. Skubic Kemper, & J.A. Kistner .....................................172

Assessing risk for sexual recidivism: Some proposals on the nature of psychologically meaningful risk factors

Sexuality and Disability, 2010, 28, (2)

R.E. Mann, R.K. Hanson, & D. Thornton .........................191

The issue of infertility and sexual function in Turkish women

C.M. Chu, & S.D.M. Thomas ............................................218

Judging the acceptability of sexual intercourse among people with learning disabilities: A Mexico-France comparison

Adolescent sexual offenders: The relationship between typology and recidivism

Assessment of dynamic risk factors: An independent validation study of the violence risk scale: Sexual offender version

S.M. Beggs, & R.C. Grace ................................................234

Sexual and Relationship Therapy, 2010, 25, (3) Sexuality, human rights and safety for people with disabilities: The challenge of intersecting identities

D. Higgins .........................................................................245

Point-counterpoint

K.R. Wylie .........................................................................258

Hypoactive sexual desire disorder: Can it be treated by drugs?

D. Markovic ......................................................................259

Hypoactive sexual desire disorder: Can we treat it with drugs?

R.E. Nappi, E. Terreno, E. Martini, F. Albani, V. Santamaria, S. Tonani, & F. Polatti .............................264

Sexual fantasies and sexual arousal in women with a history of childhood sexual abuse

J. Camuso, & A.H. Rellini ................................................275

Integrating pelvic floor rehabilitation and cognitive-behavioural therapy for sexual pain: What have we learned and were do we go from here?

S. Bergeron, M. Morin, & M.-J. Lord ...............................289

The integration of pelvi-perineal re-education and cognitive behavioural therapy in the multidisciplinary treatment of the sexual pain disorders

S. Bergeron, & M.-J. Lord ................................................299

U.Y. Oskay, N.K. Beji, & H. Serdaroglu .............................71 G.E. Morales Morales, E.O. Lopez Ramirez, M. Esterle, M.T. Muñoz Sastre, & E. Mullet .........................................81

Sexual behavior in male adolescents and young adults with autism spectrum disorder and borderline/mild mental retardation

H. Hellemans, H. Roeyers, W. Leplae, T. Dewaele, & D. Deboutte .....................................................................93

Psychometric properties of the Spanish version of the changes in sexual functioning questionnaire-short-form (CSFQ-14) in a sample of males with drug abuse history

P. Vallejo-Medina, A. Guillén-Riquelme, & J.C. Sierra ..105

Lost in the shadow of the crowd: Will I be healed? Choosing treatment targets and approaches

L. Faccini ..........................................................................119

Treatment for a person with intellectual disability, co-morbid clinical disorders and sex offenses

L. Faccini ..........................................................................129

Sexuality and Disability, 2010, 28, (3) The role of clinical neuropsychology in the study of sexuality and disability

J.W. DenBoer, & S. Hough ...............................................147

Systems theory and the development of sexual identity for individuals with intellectual/developmental disability

A. Swango-Wilson .............................................................157

Gender identity and sexual orientation in people with developmental disabilities

C. Bedard, H.L. Zhang, & K.J. Zucker .............................165

198

Literatuurbulletin

Abuse of women with disabilities: Toward an empowerment perspective

K. Foster, & M. Sandel .....................................................177

Sexuality in residential aged care: A survey of perceptions and policies in Australian nursing homes

R. Shuttleworth, C. Russell, P. Weerakoon, & T. Dune ....187

Sexual satisfaction in dementia: Perspectives of patients and spouses

M. Dourado, C. Finamore, M.F. Barroso, R. Santos, & J. Laks ...........................................................................195

Rethinking gender in disability issues

A.B. Beigi, & K.K.Y. Cheng ..............................................205

Zeitschrift fur Sexualforschung, 2010, 23, (2) Max Marcuse in Frankfurt am Main

V. Sigusch ............................................................................99

Homophobe Tendenzen in der Wahrnehmung des (Hoch-)Leistungssports als Herausforderung für die Sportberichterstattung

M.K.W. Schweer, A.-K. Vaske, & A. Gerwinat .................114

Sexuelle Lebensqualität bei Patienten mit Epilepsie

D. Mölleken, H. Richter-Appelt, S. Stodieck, & T. Bengner ... 130

Sexuell auffällige Minderjährige

A. Spehr, D. Yoon, & P. Briken ........................................139

Erinnerungen an die frühen Jahre

G. Schmidt, & P. Briken ...................................................155

Wes Brot ich ess’, des Lied ich sing

R. Maß ...............................................................................165

Sexualität im Kindes- und Jugendalter

S. Schlich-Dannenberg .....................................................170