Parasit hung. 18. 1985
125 éve született RÁTZ István a magyar állatorvosi parazitológia megalapítója* Dr. KARDEVÁN Andor Állatorvostudományi
Egyetem Kórbonctani Tanszéke, Budapest
" I s t v á n R á t z , the f o u n d e r of H u n g a r i a n v e t e r i n a r y p a r a s i t o l o g y w a s b o r n 125 y e a r s ago" - K a r d e v á n , A . - P a r a s i t . h u n g . , 18: 1 0 9 - 1 1 8 . 1 9 8 5 . ABSTRACT. P r o f e s s o r I s t v á n R Á T Z ( 1 8 6 0 - 1 9 1 7 ) , C o r r e s p o n d i n g M e m b e r of the H u n g a r i a n A c a d e m y of S c i e n c e s , h e a d e d the I n s t i t u t e of P a t h o l o g y of the V e t e r i n a r y C o l l e g e of B u d a p e s t f r o m 1890 up to 1 9 1 7 . B e s i d e s g e n e r a l pathology and p a t h o l o g i c a l a n a t o m y , he l e c t u r e d on p a r a s i t o l o g y a s w e l l . I n a d d i t i o n to h i s w o r k a s a p a t h o l o g i s t , he d i s p l a y e d c o m p r e h e n s i v e r e s e a r c h a n d l i t e r a r y a c t i v i t y p r i n c i p a l l y i n the f i e l d of p a r a s i t o l o g y . D u r i n g h i s s t u d i e s on a n i m a l p a r a s i t e s ( p r o t o z o a , t r e m a t o d e s , t a p e w o r m s , n e m a t o d e s , a r t h r o p o d s ) , he d e s c r i b e d s e v e r a l new g e n e r a . F u r t h e r to h i s w o r k s of m o r p h o l o g i c a l n a t u r e , R Á T Z d e a l t w i t h the c o n c e p t a n d c o n d i t i o n s of p a r a s i t i s m , the g e n e r a l b i o l o g y and d e v e l o p m e n t of p a r a s i t e s , a n d the p a t h o l o g i c a l s i g n i f i c a n c e of p a r a s i t o s e s . I s t v á n R Á T Z c a n be c o n s i d e r e d , a n d h o n o u r e d a s , the f o u n d e r of H u n g a r i a n v e t e r i n a r y p a r a s i t o l o g y . A l i s t of h i s p u b lished works is included. KEYWORDS.
I s t v á n R Á T Z (1860-1917), publications.
biography,
scientific
activities,
list
of
A p a r a z i t o l ó g i a i i s m e r e t e k f e j l ő d é s é n e k t ö r t é n e t é t tekintve, h o s s z ú i d ő van m á r a p a r a z i t o l ó g i a h á t a m ö g ö t t , m é g h a tudjuk i s a z t , hogy c s a k ú g y , m i n t sok m á s t u d o m á n y t e r ü l e t , c s a k a z i s m e r e t e k n e k a z u t ó b b i é v s z á z a d o s r o h a m o s g a z d a g o d á s á v a l n y e r t o l y a n ö n á l l ó s á g o t , hogy p l . az á l l a t o r v o s i s t ú d i u m o k t a n t e r v é b e n i s k ü l ö n á l l ó t a n t á r g y k é n t k e r ü l t f e l t ü n t e t é s r e , vagy ezt k ö v e t ő e n , a s p e c i á l i s o k t a t á s i é s k u t a t á s i feladatok m e g o l d á s á r a , m á r külön t a n s z é k k é s z e r v e z ő d ö t t . H a z á n k b a n a m a g y a r á l l a t o r v o s k é p z é s t a n t e r v é b e n a p a r a z i t o l ó g i a mint t a n t á r g y az 1880-as é v e k k ö z e p é n b u k k a n f e l , é s 1 9 2 3 - b a n s z e r v e z ő d ö t t m e g a z a k k o r i M . K i r . Á l l a t o r v o s i F ő i s k o l á n az ö n á l l ó á l t a l á n o s á l l a t t a n i é s p a r a z i t o l ó g i a i t a n s z é k . 1889-1917-ig az á l l a t o r v o s i f ő i s k o l á n a z á l t a l á n o s k ó r t a n é s a k ó r b o n c t a n t a n á r á n a k a feladata volt a p a r a z i t o l ó g i a okta t á s a . T a l á n e n n e k a l a p j á n n e m v e s z i k r o s s z n é v e n t ő l e m , hogy e m a i ü l é s e n , a T á r s a s á g e l n ö k é n e k a f e l k é r é s é r e , k ó r b o n c n o k l é t e m r e é n e m l é k e z e m m e g , s z ü l e t é s é n e k 125. é v f o r d u l ó j á n , a z á l l a t o r v o s i p a r a z i t o l ó g i a ebben a z i d ő s z a k b a n é l t e g y i k n e v e s m ű v e l ő j é r ő l , R Á T Z István p r o f e s s z o r r ó l , az á l t a l á n o s kórtan, k ó r b o n c t a n t a n á r á r ó l é s a p a r a z i t o l ó g i a e l ő a d ó j á r ó l , akinek m u n k á s s á g á r ó l - h a l á l á n a k ö t v e n é v e s é v f o r d u l ó j a a l k a l m á b ó l - L U K Á C S D e z s ő d r . í r t a z Á l l a t t a n i K ö z l e m é n y e k 1968. é v i k ö t e t é b e n s z é p m e g e m l é k e z é s t . A 125. s z ü l e t é s i é v forduló a l k a l m á b ó l K A R A S S Z O N D é n e s dr. is r é s z l e t e s e n méltatta R Á T Z István é s a p a r a z i t o l ó g i a j e l e n t ő s é g é t a k ö z e g é s z s é g t a n h a z a i t ö r t é n e t é b e n ( O r v o s i H e t i l a p , 1 9 8 5 . , 126: 2 7 2 7 2729). R Á T Z I s t v á n 1860. j ú l i u s 3 0 - á n s z ü l e t e t t S á t o r a l j a ú j h e l y e n . K ö z é p i s k o l á i t S á t o r a l j a ú j h e l y e n é s K é s m á r k o n v é g e z t e . B u d a p e s t i e g y e t e m i t a n u l m á n y a i u t á n 1886-ban a v a t t á k o r v o s d o k t o r r á .
Előadás 11-én.
a
Magyar Parazitológusok T á r s a s á g a
tudományos ülésén,
Győrött,
1985.
június
E l ő s z ö r az egyetem s z e m k l i n i k á j á n , m a j d k é t é v i g a k ö z e g é s z s é g t a n i i n t é z e t b e n dolgozott. Közben iskolaorvosi é s középiskolai e g é s z s é g t a n á r i k é p e s í t é s t szerzett, valamint állatorvosi t a n u l m á n y o k a t i s folytatott. 1888-ban k ö z e l e g y é v e s t a n u l m á n y ú t r a indult. A b é c s i á l l a t o r v o s k é p z ő i n t é z e t b e n C S O K O R p r o f e s s z o r l a b o r a t ó r i u m á b a n k ó r b o n c t a n i , k ó r s z ö v e t t a n i t a n u l m á n y o k a t folytatott, é s a b é c s i egyetemen K U N D R A T professzor kórbonctani e l ő a d á s a i t hallgatta. M e g l á t o g a t t a M ü n c h e n , Stuttgart é s D r e z d a á l l a t o r v o s i f ő i s k o l á i t , v a l a m i n t a b e r l i n i f ő i s k o l á n S C H Ü T Z p r o f e s s z o r nál b a k t e r i o l ó g i a i v i z s g á l a t o k a t v é g z e t t . B e r l i n b e n az egyetem k ó r b o n c t a n i i n t é z e t é b e n V I R C H O W e l ő a d á s a i t hallgatta. H a z a t é r v e , H U T Y R A p r o f e s s z o r a j á n l a t á r a , 1889-ben nevezik k i a b u d a p e s t i M . K i r . Á l l a t o r v o s i T a n i n t é z e t h e z a k ó r b o n c t a n s e g é d t a n á r á v á , m a j d 1890-ben m i n t n y i l v á n o s r e n d k í v ü l i t a n á r kap m e g b í z á s t a k ó r b o n c t a n i o s z t á l y v e z e t é s é r e . U g y a n e z e n é v b e n (1890-ben) s z e r e z a b u d a p e s t i á l l a t o r v o s i t a n i n t é z e t b e n á l l a t o r v o s i o k l e v e l e t . 1892-ben a k ó r b o n c o l á s t a n é s az á l t a l á n o s kórtan n y i l v á n o s rendes t a n á r á v á nevezik ki é s m e g b í z z á k a pa r a z i t o l ó g i a e l ő a d á s á v a l i s . E z utóbbi t á r g y k ö r b ő l , 1915-ben, a budapesti egyetem o r v o s i k a rán magántanári képesítést nyer. R Á T Z István professzort s z é p e n ívelő pályáján s z á m o s kitüntetés é s tudományos m u n k á s s á gát e l i s m e r ő m e g b e c s ü l é s é r t e . S z á m o s hazai é s külföldi (olasz, francia, n é m e t é s a m e r i k a i ) t u d o m á n y o s e g y e s ü l e t n e k lett v e z e t ő s é g i , l e v e l e z ő é s t i s z t e l e t b e l i tagja. 1903-ban a M a g y a r T u d o m á n y o s A k a d é m i a i s l e v e l e z ő tagjává v á l a s z t o t t a . S z é k f o g l a l ó e l ő a d á s á t kedvenc t é m a k ö r é b ő l , a p a r a z i t o l ó g i á b ó l tartotta. A z izmokban e l ő f o r d u l ó v é g l é n y e k é s a magyar faunában e l ő f o r d u l ó fajaik c í m e n . A k o r m á n y z a t , k i v á l ó m u n k á s s á g á n a k az e l i s m e r é s e k é n t , többek k ö z ö t t , 1899-ben a F e r e n c z J ó z s e f - r e n d l o v a g k e r e s z t j é v e l , m a j d 1 9 0 8 - b a n a I I I . o s z t á l y ú v a s koronarenddel t ü n t e t t e k i ; 1911-ben a m . k i r . u d v a r i t a n á c s o s i c í m e t i s e l n y e r t e . E n g e d j é k m e g , hogy m i e l ő t t R Á T Z I s t v á n p a r a z i t o l ó g i a i m u n k á s s á g á t i s m e r t e t n é m , r é g e b b i n e k r o l ó g o k , v i s s z a e m l é k e z é s e k alapján az ő e g é s z e g y é n i s é g é r e , t e v é k e n y s é g é r e is v á z l a t o san r á m u t a s s a k . R Á T Z I s t v á n v e z e t é s e alatt az á l t a l a á t v e t t i n t é z e t teljesen á t a l a k u l t . T a n á r s á g a k e z d e t é n a z akkor m é g f ö l d s z i n t e s Rottenbiller utcai kórbonctani i n t é z e t b e n m i n d ö s s z e h á r o m szoba é s egy e g y s z e r i ! ' b o n c o l ó h e l y i s é g á l l t r e n d e l k e z é s é r e , f ö l s z e r e l é s e , n é h á n y e g y s z e r i T m i k r o s z k ó pon k í v ü l , a l i g v o l t . A z 1 9 0 0 - b a n m e g i n d u l t é p i t k e z é s e r e d m é n y e k é p p e n e m e l e t e s s é v á l t é p ü letben azonban m á r olyan l e h e t ő s é g e k alakultak k i a m é l y e b b k u t a t ó m u n k á h o z , a m e l y h o s s z ú i d ő r e m e g h a t á r o z ó volt az i n t é z e t h í r n e v é n e k a m e g a l a p o z á s á b a n . R Á T Z p r o f e s s z o r , aki eleinte g y a k o r l ó o r v o s n a k k é s z ü l t , mind t a n á r i , m i n d t u d o m á n y o s i r o d a l m i , mind t á r s a d a l m i é s k ö z é l e t i t e v é k e n y s é g é v e l nagy k ö z m e g b e c s ü l é s t v í v o t t ki m a g á n a k . A szónak a legnemesebb é r t e l m é b e n p r o f e s s z o r r á v á l t . A z akkori főiskolának a l e g k i v á l ó b b t a n á r a i k ö z é tartozott. V i l á g o s a n megfogalmazott, s z é p e n felépitett é s folyamatosan é r d e k e s e l ő a d á s a i m i n t a s z e r ű e k voltak. K e d v v e l , szeretettel tanított. Minden e l ő a d á s á r a k ü l ö n - k ü l ö n l e l k i i s m e r e t e s e n f e l k é s z ü l t é s a k a t e d r á n nem c s u p á n a tananyag t é t e l e s i s m e r t e t é s é r e s z o r í t k o z o t t . E n n e k k ö s z ö n h e t t e , hogy m i n d e n k o r s i k e r ü l t h a l l g a t ó s á g á n a k a f i g y e l m é t l e b i l i n cselnie. Folytonosan igyekezett t a n í t á s i m ó d s z e r e i t t ö k é l e t e s í t e n i , é s h a l l g a t ó i b a i s a t u d á s i r á n t i v á g y a t , akaratot m i n é l jobban á t ü l t e t n i . A k ö t e l e s s é g t u d á s n a k r e n d k í v ü l s z i g o r ú m é r t é k é t a l k a l m a z t a e l s ő s o r b a n ö n m a g á v a l s z e m b e n , de k é r l e l h e t e t l e n ü l m e g k í v á n t a m á s o k t ó l i s . A v e z e t é s e a l a t t á l l ó i n t é z m é n y a f e g y e l e m , a r e n d é s a p o n t o s s á g otthona v o l t . R Á T Z p r o f e s s z o r t a n á r i m ű k ö d é s é n e k egyik fontos e l e m é t k é p e z t e a s z e m l é l t e t ő anyag f e j l e s z t é s e . E k k o r teljesedett ki a k ó r b o n c t a n i i n t é z e t { r é s z b e n p a r a z i t o l ó g i a i t á r g y ú ) p r e p a r á t u m g y ű j t e m é n y e , a m e l y m a i s a k ó r b o n c t a n i m ú z e u m a l a p j á t k é p e z i , é s annak i d e j é n a z itt megfordult k ü l f ö l d i e k k ö r é b e n i s oly nagy s i k e r t aratott. K o r a i h a l á l a a z o k t a t á s t e r é n egy d é d e l g e t e t t t e r v é t n e m engedte m e g v a l ó s í t a n i ( a m e l y h e z pedig r e n d s z e r e s e n g y ű j t ö t t e a z a n y a got), a z t , hogy g a z d a g i s m e r e t e i t t a n k ö n y v f o r m á j á b a n i s a h a l l g a t ó s á g r e n d e l k e z é s é r e b o csássa. R Á T Z professzor t u d o m á n y o s m u n k á s s á g a e l s ő s o r b a n h á r o m t e r ü l e t r e terjedt k i , a k ó r b o n c t a n r a , a p a r a z i t o l ó g i á r a é s a m i k r o b i o l ó g i á r a . K ó r b o n c t a n i é s b a k t e r i o l ó g i a i m u n k á i b a n fő-
RÁTZ István
(1860—1917)
k é n t a fontosabb f e r t ő z ő b e t e g s é g e k k ó r t a n á v a l é s o k t a n á v a l f o g l a l k o z o t t . K ü l ö n ö s e n f i g y e l e m r e m é l t ó a k a k u t y á k é s a lovak g ü m ő k ó r j á n a k , a s e r t é s e k l é p f e n é j é n e k , a s e r t é s p e s t i s nek, a t a k o n y k ó r n a k , a b a r o m f i k o l e r á n a k é s a b a r o m f i b o r r e l o s i s n a k a p a t o l ó g i á j á r a vonat k o z ó v i z s g á l a t a i . D e foglalkozott a v e s z e t t s é g , az A u j e s z k y - f é l e b e t e g s é g é s a b a r o m f i h i m l ő kórokozójának a t e r m é s z e t é r e vonatkozó vizsgálatokkal is. R Á T Z I s t v á n k ü l ö n ö s e l ő s z e r e t e t t e l é s n a g y s z a k é r t e l e m m e l m e r ü l t bele a z o n b a n a p a r a z i t á k t a n u l m á n y o z á s á b a . Ahogy Z I M M E R M A N N Á g o s t o n a n a t ó m u s p r o f e s s z o r v i s s z a e m l é k e z é s é ből tudjuk, s a j á t v a l l o m á s a s z e r i n t " v a l ó s á g o s ü d ü l é s n e k " tekintette, ha p a r a z i t o l ó g i a i t é m á n dolgozhatott. H a f i g y e l e m b e v e s s z ü k igen s o k o l d a l ú t e v é k e n y s é g é t , a k k o r c s o d á l h a t j u k i g a z á n , hogy e t é r e n m i l y r e n d k í v ü l i t e l j e s í t m é n y r e v o l t k é p e s . A z á l t a l a m i s m e r t t u d o m á n y o s é r t e k e z é s e i , í r á s a i k ö z ü l t ö b b m i n t 60 m u n k a p a r a z i t o l ó g i a i t é m a k ö r t ö l e l f e l . E g y - e g y d o l g o z a t á b a n s o k s z o r több p a r a z i t á v a l i s foglalkozott. R Á T Z p r o f e s s z o r e l s ő p a r a z i t o l ó g i a i t á r g y ú m u n k á j a 1890-ben jelent meg, az e l s ő h a z a i , h a vonta m e g j e l e n ő á l l a t o r v o s i s z a k f o l y ó i r a t b a n , a V e t e r i n a r i u s b a n , "A Pentastomum denticul a t u m v á n d o r l á s á r ó l " c í m e n . A k é r d é s r é s z l e t e s i r o d a l m i i s m e r t e t é s e u t á n egy k e c s k é b e n é s z l e l t esetet í r le, a m i k o r i s az állat m á j á b a n é s t ü d e j é b e n találta meg a m a h a s z n á l a t o s nevén, a Linguatula rhinaria lárváit. R Á T Z István e g é s z parazitológiai munkásságának teljes r é s z l e t e s s é g g e l töiténő i s m e r t e t é s é r e e h e l y e n n i n c s e n m ó d , de s z a b a d l e g y e n r á m u t a t n o m , hogy a z e l s ő m u n k á j á n a k m e g j e l e n é s é t ő l a h a l á l á i g e l t e l t 27 t e v é k e n y k u t a t ó i é l e t é v e a l a t t , r e n d s z e r t a n i s z e m p o n t b ó l i s n é z ve, a p a r a z i t á k n a k igen s z é l e s k ö r é t v i z s g á l t a . A v é g l é n y e k k ö z ü l r é s z l e t e s e n foglalkozott a s a r c o s p o r i d i u m o k k a l , f e l m é r t e az i z m o k b a n é l ő s k ö d ő v é g l é n y e k h a z á n k b a n e l ő f o r d u l ó fajait, é s S a r c o c y s t i s H o r v á t h i n é v e n t y ú k b a n egy új fajt í r t l e . R é s z l e t e s e n f o g l a l k o z o t t a s a r c o s p o r i d i u m - t ö m l ő k f i n o m a b b m o r f o l ó g i a i s z e r k e z e t é v e l i s . E l s ő k é n t í r j a le h a z á n k b a n , 1910-ben, a galambok t r i c h o m o n a d o s i s á t a k ó r b o n c tani t a n s z é k p a d l á s á n l é v ő g a l a m b h á z b a n elhullott k é t fiatal galambban. A z ő n e v é h e z f ű z ő d i k a juhok p i r o p l a s m o s i s á n a k e l s ő h a z a i m e g á l l a p í t á s a , a m e l y e t 1912-ben k ö z ö l . M u n k á j a jelent meg a halakban e l ő f o r d u l ó myxosporidiumokkal kapcsolatban i s . A m é t e l y e k (vagy s z i v ó f é r g e k ) a k e d v e l t k u t a t á s i t e r ü l e t e v o l t . E l s ő s o r b a n a h ú s e v ő k b e n é s a m a d a r a k b a n e l ő f o r d u l ó m é t e l y e k k e l foglalkozott. O p i s t o r c h i s E n t z i n é v e n ú j k é n t ad l e í r á s t egy m a c s k a e p e e r e i b e n t a l á l t m é t e l y r ő l . A k u t y a v é k o n y b e l é b e n E c h i m o s t o m u m p e r f o l i a t u m n é v e n (a m a i n e v é n E c h i n o c h a s m u s p e r f o l i a t u s ) í r l e 1 9 0 8 - b a n e g y ú j f a j t . M a d a r a k e p e e r é ben P e g o s o m u m n é v e n k é t ú j m é t e l y t i s m e r t e t , a P e g o s o m u m s a g i n a t u m - o t é s a P e g o s o m u m s p i n i f e r u m - o t . F o g l a l k o z o t t a m é t e l y e k okozta h a l b e t e g s é g e k k e l i s . A g a l a n d f é r g e k k ö z ü l i s , 1 9 0 0 - b a n , a h ú s e v ő k b e n e l ő f o r d u l ó k é t ú j faj l e í r á s a f ű z ő d i k a n e v é hez. A m a c s k á b ó l s z á r m a z ó t , G R L E Y L á s z l ó magyar p a r a z i t o l ó g u s e m l é k é n e k szánva, Dipylidium Ö r l e y i - n e k nevezte el ( m a n a p s á g az Ö r l e y i n é v b e n az " ö " - t oe-nek í r j á k ) . A k u t y á b a n m e g f i g y e l t é s l e í r t g a l a n d f é r g e t , a r o s t e l l u m o n t a l á l h a t ó hat s o r h o r o g a l a p j á n , D i p y l i d i u m sexcoronatum-nak nevezte el. R é s z l e t e s m o r f o l ó g i a i l e í r á s á t adja az akkori n e v é n a T a e n i a lineata (most: M e s o c e s t o i d e s lineatus) s z a p o r í t ó s z e r v e i n e k , amelynek alapján ő i s j a v a s o l j a e f é r g e t külön genusba sorolni. A B Í R Ó L a j o s á l t a l Ú j - G u i n e á b a n gyűjtött é s é d e s v í z i h a l a k b ó l s z á r m a z ó anyagban h á r o m ga l a n d f é r g e t í r le ú j k é n t Ichthyotaenia (ma: Proteocephalus) B i r ó i , Ichthyotaenia s a c c i f e r a é s Taenia mychocephala néven. L e í r j a kutyában a Dibothriocephalus latus (ma: Diphyllobothrium latum) hazai
előfordulását.
A f o n á l f é r g e k okozta helminthosisok t e r é n v é g z e t t m u n k á j a s z á m o s rendbe, c s a l á d b a é s n e m z e t s é g b e t a r t o z ó é l ő s k ö d ő k r e terjed k i . M á r 1893-ban foglalkozik a kutyák ancylostomatosis á v a l (akkori n e v é n d o c h m i a s i s á v a l ) , é s e l s ő k é n t h í v j a fel a figyelmet h a z á n k b a n e f é r e g f a j nak k u t y á k b a n v a l ó e l ő f o r d u l á s á r a . K é s ő b b , 1 8 9 7 - b e n , v i z s g á l a t a i a l a p j á n i g a z o l j a , hogy a
kőszénbányákban dolgozó emberek ancylostomatosisának a t e r j e s z t é s é b e n nincs szerepe a b á n y a l o v a k n a k , m e r t az A n c y l o s t o m u m duodenale, illetve annak p e t é i vagy á l c á i az a n c y l o s t o m a t o s i s b a n betegnek v é l t l o v a k b a n n e m t a l á l h a t ó k m e g . A z a n n a k gondoltak n e m v o l t a k m á s o k , mint S t r o n g y l u s - p e t é k . Foglalkozott a s e r t é s e k g y o m o r f é r g e s s é g é b e n r é s z t v e v ő fa j o k (a S i m o n d s i a p a r a d o x a , a S p i r o p t e r a i l l . m a A s c a r o p s s t r o n g y l i n a é s a G n a s t h o s t o m a h i s pidum ) e l ő f o r d u l á s á v a l ( u t ó b b i t e l s ő k é n t é s z l e l t e a m a g y a r faunában) é s azok e l t e r j e d t s é g é r ő l i s k ö z ö l adatokat. Dolgozata jelent meg a juhok p r o t o s t r o n g y l i d o s i s á r a ( t ü d ő f é r g e s s é g é r e ) , a kutya é s a l ó f i l a r i i d o s i s á r a , a s z a r v a s m a r h a o e s o p h a g o s t o m o s i s á r a , a kutyák dioctop h y m a t o s i s á r a vonatkozóan i s . A k a c s á k m i r i g y e s g y o m o r - f é r g e s s é g é v e l foglalkozva e l s ő k é n t í r t a le a m a g y a r f a u n á b a n a H y s t r i c h i s t r i c o l o r e l ő f o r d u l á s á t . S z é p i r o d a l m i ö s s z e f o g l a l á s t k ö z ö l t a t r i c h i n á k (ma t r i c h i n e l l á k ) v á n d o r l á s á r ó l , v a l a m i n t a k é t a l a k ű f o n á l f é r g e k r ő l . A z í z e l t l á b ú a k r a v o n a t k o z ó a n a v a r g a l é g y (akkori n e v é n a m a r h a b ö g ö l y , H y p o d e r m a bovis) elleni v é d e k e z é s s e l foglalkozott. A Linguatula rhinaria kutyában való e l ő f o r d u l á s á r a vonatkozóan is f e l m é r é s t v é g z e t t , é s azo k a t a z é v e n k é n t i s t a t i s z t i k a i a d a t o k s z e r i n t a k u t y á k 2 , 1 9 - 5 , 35 % - á b a n t a l á l t a m e g a z o r r ü r e g b e n . A l i n g u a t u l á k k a l f e r t ő z é s i k í s é r l e t e k e t folytatott é s v i z s g á l t a a z o k f e j l ő d é s é t . Rendszertani l e i r ó m u n k á i h o z tartoznak a Balatonban é l ő halak p a r a z i t á s f e r t ő z ö t t s é g é r e vo n a t k o z ó v i z s g á l a t a i . A 14 v i z s g á l t h a l f a j b a n 1 7 - f é l e , 11 n e m h e z t a r t o z ó f é r g e t t a l á l t . E g y f é r get ( m a i i s m e r e t e i n k s z e r i n t t é v e s e n ) m i n t u j a t í r t l e H e t e r a k i s b r e v i c a u d a n é v e n . R Á T Z p r o f e s s z o r m u n k á s s á g a nem m e r ü l t ki a p a r a z i t á k m o r f o l ó g i a i l e í r á s á b a n , hanem át f o g ó a n i s foglalkozott az é l ő s k ö d é s f o g a l m á v a l , f e l t é t e l e i v e l , az é l ő s k ö d ő k á l t a l á n o s b i o l ó g i á jával, fejlődésével é s a parazitózisok patológiai jelentőségével. A parazitológia területén közreműködött összefoglaló zoológiai munkák kiadásában is. így B R E H M a z á l l a t o k v i l á g á r ó l s z ó l ó k ö n y v é n e k 1907. é v i m a g y a r k i a d á s á b a n a z a l s ó r e n d ű " g e r i n c t e l e n á l l a t o k c í m ű r é s z s z e r z ő j e , v a l a m i n t a M a g y a r B i r o d a l o m Á l l a t v i l á g a c í m ű , 1913ban m e g j e l e n t r e n d s z e r t a n i k ö n y v b e n a C l a s s i s T r e m a t o d a et C e s t o d a , a N e m a t h e l m i n t h e s , C l a s s i s N e m a t o d e s et A c a n t h o c e p h a l a r é s z ö s s z e á l l í t ó j a v o l t . R Á T Z p r o f e s s z o r p a r a z i t o l ó g i a i t á r g y ú m u n k á i n a k e r e d m é n y é t igyekezett mindig idegen n y e l ven i s k ö z k i n c c s é tenni. Legfontosabb m u n k á i f ő k é n t v e z e t ő n é m e t , t o v á b b á f r a n c i a f o l y ó i r a t o k b a n j e l e n t e k m e g . M u n k á i t a s z a b a t o s f o g a l m a z á s , a gondos s z e r k e s z t é s é s a z i g e n a l a p o s morfológiai l e í r á s jellemezte. C s a k t ö r e d é k e s e n m u t a t h a t t a m be R Á T Z p r o f e s s z o r p a r a z i t o l ó g i a i m u n k á s s á g á t , de ú g y gon d o l o m , a z i s m e r t e t e t t e k i s é r z é k e l h e t ő v é t e t t é k , hogy m i l y s z é l e s k ö r ű é s e r e d m é n y e k b e n g a z d a g t e v é k e n y s é g e t fejtett k i a p a r a z i t o l ó g i a t e r ü l e t é n . É r t h e t ő v é v á l i k a z i s , hogy a z ő s z e l l e m i k i s u g á r z á s a adta m e g a z alapokat ahhoz, hogy k ö v e t ő i a m a g y a r á l l a t o r v o s i p a r a z i tológia terén, elsősorban KOTLÁN Sándor professzor v e z e t é s é v e l , e tudományágat hazánk ban o l y m a g a s s z í n v o n a l r a e m e l h e t t é k . R Á T Z I s t v á n p r o f e s s z o r a m a g á v a l s z e m b e n e g y r e nagyobb k ö v e t e l m é n y e k e t á l l í t ó m e g f e s z í tett m u n k a s z é p e r e d m é n y e i n e k s a j n o s n e m s o k á i g ö r ü l h e t e t t . A m a g á r a v á l l a l t t ú l t e r h e l ő munka fokozatosan f e l ő r ö l t e a s z e r v e z e t é t , é s az é r e l m e s z e s e d é s j e l e i egyre s ú l y o s a b b a n mutatkoztak n á l a . K ö t e l e s s é g t u d á s a azonban nem engedte h o s s z a b b ideig p i h e n n i , é s m é g a h a l á l a e l ő t t i napon i s m e g t a r t o t t a r e n d e s e l ő a d á s á t . N e m s o k k a l u t o l s ó e g y e t e m i e l ő a d á s a u t á n , 1917. f e b r u á r 2 7 - é n , d é l b e n h i r t e l e n r o s s z u l l e t t , é s m á s n a p r e g g e l c s e n d e s e n e l h u n y t dr, R Á T Z I s t v á n a k a d é m i k u s , az á l l a t o r v o s i k ó r b o n c t a n k i v á l ó t a n á r a , a m a g y a r á l l a t o r v o s i p a r a z i t o l ó g i a m e g a l a p í t ó j a . E v v e l f i a t a l o n , 57 é v e s k o r b a n l e z á r u l t egy n a g y o n g a z d a g é l e t p á l y a , a m e l y a m o s t é l ő k n e k , s z e l l e m i h a g y a t é k a f o l y t a t ó i n a k i s ö r ö k e m l é k e t hagyott. S z ü l e t é s é n e k 125. é v f o r d u l ó j a a l k a l m á b ó l t i s z t e l e t t e l é s k e g y e l e t t e l e m l é k e z ü n k R Á T Z I s t v á n p r o f e s s z o r r a , akinek a n e v é t a m a g y a r á l l a t o r v o s t u d o m á n y é r t , ezen belül i s kiemelten a pa r a z i t o l ó g i a t u d o m á n y á g f e j l e s z t é s é é r t v é g z e t t m u n k á s s á g a n e m c s a k s z ű k e b b h a z á j á b a n tette i s m e r t t é , h a n e m a k i h a z á j a h a t á r a i n t ú l i s nagy m e g b e c s ü l é s t s z e r z e t t a m a g y a r t u d o m á n y nak.
DR.
R Á T Z ISTVÁN E G Y E T E M I
a) K ö n y v e k ,
könyvjellegű
TANÁR SZAKIRODALMI
kiadványok
1.
A baromfiak f e r t ő z ő b e t e g s é g é r ő l .
2.
Az é l ő s d i e k mint á l l a t b e t e g s é g e k o k o z ó i . ja, Budapest, 1895.
3. A s e r t é s v é s z .
MUNKÁI
- Budapest,
- Budapest,
1894.
- Pátria Irodalmi Vállalat R. T.
könyvnyomdá
1896.
4. A h a l a k b a n é l ő s k ö d ő f é r g e k . (A B a l a t o n t u d o m á n y o s t a n u l m á n y o z á s á n a k e r e d m é n y e c í m ű m ű I I . k ö t e t é n e k 1. r é s z é b ő l , V I I I . s z a k a s z . ) - H o r n y á n s z k y V i k t o r k ö n y v n y o m d á j a , B u dapest, 1897. 5.
F ö l d m ű v e l é s i miniszterhez beterjesztett j e l e n t é s e o r o s z o r s z á g i tanulmányútjáról. dapest,
- Bu
1898.
6. A z ö r ö k l é s é s k ó r t a n i j e l e n t ő s é g e .
- Budapest,
1902.
7. J e l e n t é s a V I I I . N e m z e t k ö z i Á l l a t o r v o s i K o n g r e s s z u s r ó l . te: D r . R Á T Z I s t v á n f ő t i t k á r . 8. A l s ó r e n d ű g e r i n c t e l e n á l l a t o k .
3. k ö t e t . - B u d a p e s t ,
B u d a p e s t , 1905.
-
Szerkesztet
1906.
Brehms Tierleben magyar kiadásában. -
Budapest,
1907.
9. U n e l a r v e P l é r o c e r c o i d e du p o r c . I . e r . C o n g r e s I n t e r n a t i o n a l de P a t h . C o m p . - P a r i s , 1912. 10. P l a t h e l m i n t h e s . C l a s s i s T r e m a t o d a et C e s t o d a . N e m a t h e l m i n t h e s . C l a s s i s N e m a t o d e s et Acanthocephala. - Magyar Birodalom Állatvilága. 1913. 11.
Uj Bothriocephalus l á r v a s e r t é s b ő l . dorgyűlésének munkálatai, 1913.
b) S z a k c i k k e k é s i s m e r e t t e r j e s z t ő
- A m a g y a r o r v o s o k é s t e r m é s z e t v i z s g á l ó k 36.
ván
írások
1. G é g e - é s o r r t ü k r é s z e t i k í s é r l e t e k a b é c s i c s . k . á l l a t o r v o s i t a n i n t é z e t b e n . _12_i 5 5 - 5 7 . 1889.
- Veterinarius,
2. U j a b b o r r - é s g é g e t ü k r é s z e t i k i s é r l e t e k a b é c s i c s . k .
tanintézetben.-
Veterinarius, 3. A n y á l k á s t e j r ő l .
12: 2 2 5 - 2 2 8 .
- Veterinarius,
4. U e b e r die s c h l e i m i g e M i l c h . 5. U j a d a t o k a z i m m u n i t á s r ó l .
katonai á l l a t o r v o s i
1889. 12: 3 9 7 - 4 0 0 .
- Arch.
wiss.
1889.
prakt.
- Veterinarius,
T h i e r h e i l k . , 16; 100.
1_3: 5 9 - 6 7 .
1890.
1890.
6.
A Pentastomum denticulatum v á n d o r l á s á r ó l .
- V e t e r i n a r i u s , _13: 2 6 9 - 2 7 7 .
7.
Apró közlemények a kórbonctan köréből. 395. 1890.
8.
A szárnyasok kolerája (baromfivész). a d á s : 1891, 2. k i a d á s : 1891.
9.
K a z u i s z t i k u s k ö z l e m é n y e k a k ó r b o n c t a n k ö r é b ő l (a t o v á b b i a k b a n : K K ) . s á g ú h ó l y a g k ő l ó b ó l . - V e t e r i n a r i u s , 14: 6 0 0 - 6 0 5 . 1891.
1890.
I . É l ő s d i e k j u h t ü d ő b e n . - V e t e r i n a r i u s , 13; 3 9 3 -
Népszerű ismertetés.
-
Könyv.
Budapest,
1. k i
I I . F e l t ű n ő nagy
10.
V o n d e r a k t i v e n W a n d e r u n g d e r P e n t a s t o m u m d e n t i c u l a t u m . - C b l . f. B a k t . k u n d e , 12; 3 2 9 - 3 4 3 . 1892.
u.
Parasiten
11.
K K . I I I . Á l t a l á n o s v í z k ó r az arczcsontok h i á n y o s f e j l ő d é s é v e l magzatban. - V e t e r i n a r i u s , 15: 1 1 3 - 1 2 0 . 1892.
12.
K K . I V . Oleander m é r g e z é s esete libánál. r i n a r i u s , 15j 2 2 5 - 2 3 0 . 1892.
13.
K K . V I . A Pentasomum denticulatum aktív v á n d o r l á s á r ó l . V I I . M é t e l y p e t é k m e s z e s e d e t t g ó c a i b a n . - V e t e r i n a r i u s , 15: 3 0 5 - 3 1 5 . 1892.
V . K é k s a v m é r g e z é s esete papagájnál. -
a
Vete
lómáj
el
14. D i s t o m e n e i e r in v e r k a l k t e n K n ö t c h e n d e r P f e r d e l e b e r . 252.
- C b l . f. B a k t . u . P a r a s i t . , 13:
249-
1893.
15. A k u t y á b a n é l ő d o c h m u s o k r ó l é s a d o c h m i a s i s r ó l . 16. U e b e r die D o c h m i e n k r a n k h e i t 1893. 17. K K . V I I I .
- V e t e r i n a r i u s , _16: 1-23.
der Hunde. - A r c h . w i s s . prakt. T h i e r h e i l k . ,
A szárnyasok kolerájának két ritkább e s e t é r ő l .
1893. 19: 4 3 4 - 4 5 8 .
- V e t e r i n a r i u s , _16: 97-100.
1893.
18. K K . I X . H a l m é r g e z é s k a n a l a s g é m n é l . - X . O r s ó f é r g e k á l t a l o k o z o t t v a k b é l g y u l l a d á s p u l y k á k b a n . - X I . A h a s n y á l m i r i g y v e z e t é k é n e k t á g u l a t a . - X I I . R a c h i t i s esete szárnyasok b a n . - V e t e r i n a r i u s , 1 6 : 3 6 5 - 3 7 5 . 1893. 19. A g u t á i v é d ő o l t á s o k l é p f e n e e l l e n . - V e t e r i n a r i u s , 20.
522-527.
É l ő s d i e k mint állati b e t e g s é g e k o k o z ó i .
22.
Sertések lépfenéjéről.
- Veterinarius,
- Veterinarius, 18: 4 0 1 - 4 0 8 .
23. A z á l l a t i é l ő s d i e k r ő l ( r e f e r á l ó k ö z l e m é n y ) . A trichinák vándorlásáról.
26.
A T a e n i a lineata s z a p o r í t ó s z e r v e i r ő l . 4 7 . 1896.
27.
Infektionsversuche 307.
-
Veterinarius,
16:
18: 9 7 - 1 1 5 .
Közi.,
összehas.
mit Milzbrand beim Schweine.
18: 5 0 1 - 5 1 6 ,
32. ( p ó t f ü z e t ) ,
- Veterinarius,
- Közi.
1895.
1895.
- Veterinarius,
- Természettud.
25. A s e r t é s v é s z r ő l k ó r b o n c t a n i s z e m p o n t b ó l .
1895.
1895.
19_: 1 - 1 4 .
1896,
élet- é s kórt.
köréből,
- C b l . f. B a k t . P a r a s i t . u . I n f . ,
2:
38-
19: 30 5-
1896.
28.
Két hólyagféreg.
29.
M á j m é t e l y a j u h l é p é b e n . - V e t e r i n a r i u s , _20j 6 2 5 - 6 2 8 .
- Veterinarius,
30. Ú j g a l a n d f é r e g m a c s k á b ó l .
20: 5 9 3 - 5 9 5 .
- Közi. összehas.
1897. 1897.
élet- é s kórt. köréből,
2:28-37.
1897.
- C b l . f. B a k t . , P a r a s i t , u . Inf. , 21: 4 6 5 - 4 7 3 .
189 7.
31.
E i n neuer B a n d w u r m der K a t z e .
32.
F e i t r ä g e zur Parasitenfauna der Balatonfische. 453. 1897.
33. U e b e r die B a r b o n e n k r a n k h e i t ( B ü f f e l s e u c h e ) . 329. 1897. 34.
1893.
1893.
21.
24.
16: 4 6 6 - 4 7 0 .
É s z r e v é t e l e k Ohegyi J . úrnak a gutái v é d ő o l t á s o k r ó l s z ó l ó c i k k é r e .
- C b l . f. B a k t . ,
P a r a s i t , u . Inf. ,
22:
- Z e i t s c h r . f. T h i e r m e d . u . v e r g l . P a t h . ,
A k ő s z é n b á n y á k lovainak a n c h y l o s t o m i a s i s á r ó l . 2^ 2 5 6 - 2 6 6 . 1897.
- Közi. ö s s z e h a s , élet-
35. u j o l t ó - a n y a g o k . 8 9 - 9 2 . 1897.
I. Oltóanyag a s e r t é s v é s z ellen.
36. A b a r o m f i k o l e r a
felismerése.
- Állategészség,
II. A Procosanról.
1: 2 5 3 - 2 5 5 .
és kórt.
44322:
köréből,
- Á l l a t e g é s z s é g , _1:
1897.
37.
P a r a z i t o l ó g i a i jegyzetek, I . Oesophagostomum v e s i c u l o s u n r n . sp. s z a r v a s m a r h a v é k o n y b e l e i b ő l . I I . D i s t o m u m felinum m a c s k a m á j á b ó l . III. Davainea tetragona tyúk v é k o n y b e l e i b ő l . I V . D i s t o m u m s a g i n a t u m n. s p . - V e t e r i n a r i u s , 2 1 : 6 5 - 7 5 . 1898.
38.
P a r a z i t o l ó g i a i j e g y z e t e k . V. S p i r o p t e r a r e t i c u l a t a l ó s a v ó s h á r t y á j á r ó l . - V e t e r i n a r i u s , 21: 1 0 3 - 1 0 6 . 1898.
39.
P a r a z i t o l ó g i a i jegyzetek. V I . Simondsia paradoxa. V I I . Spiroptera strongylina. V I I I . G n a thostoma hispidum. I X . F i l a r i a haemorrhagica. X . F i l a r i a i m m i t i s h á r o m esete. - V e t e r i n a r i u s , 2 1 : 3 8 5 - 3 9 9 . 1898.
40. A k u t y á k g ü m ő k ó r j a . - V e t e r i n a r i u s ,
21: 4 9 7 - 5 0 4 . ,
41. U t i e m l é k e k O r o s z o r s z á g b ó l . - V e t e r i n a r i u s , 2 4 9 - 2 5 2 . é s 2 7 8 - 2 8 1 . 1898.
528-535.,
21: 116-120.,
556-562. é s 617-627. 140-144.,
1898.
174-181., 211-221.,
42.
Z u r F r a g e d e r A n k y l o s t o m i a s i s d e s P f e r d e s , - C b l , f. B a k t , , P a r a z i t , u . I n f e k t i o n s k r a n k h . , 24: 2 9 8 - 3 1 5 , 1898.
43.
A mételykór.
- Állategészség,
2: 2 6 - 3 5 .
1898.
—
44.
A b é c s i jubileumi kiállítás.
45.
Gyász a majorban.
46.
L e b e r e g e l in der M i l z des 618.
- ÁUategészség,
- Állategészség,
2: 1 7 9 - 1 8 2 .
2: 2 0 0 - 2 0 3 .
Schafes.
1898.
1898.
- C b l . f. B a k t . , P a r a s i t , u . I n f e k t i o n s k r a n k h . , _2_6:
47.
A rosszindulatú
48.
A veszettség
49.
P a r a s i t e n i m M a g e n des S c h w e i n e s . I . S i m o n d s i a paradoxa. II. Spiroptera I I I . G n a t h o s t o m a h i s p i d u m . - Z e i t s c h r . f. T h i e r m e d . , 3 : 3 2 2 - 3 3 1 . 1899. U e b e r die a n g e b l i c h e A n k y l o s t o m i a s e d e s P f e r d e s . - M h . p r a k t . T h i e r h e i l k . ,
50.
616-
1899. v i z e n y ő k é t esete lovon. - V e t e r i n a r i u s , 22: 5 3 3 - 5 3 7 .
1899.
v í r u s á n a k á t ö r ö k l ő d é s é r ő l . - V e t e r i n a r i u s , 22: 5 6 5 - 5 6 8 .
1899. strongylina. H): 4 9 -
61.
1899. 51.
V é d ő o l t á s s z á j - é s k ö r ö m f á j á s e l l e n . - Á l l a t e g é s z s é g , _3: 7- 12.
52.
A takonykór irtása.
- Állategészség,
3: 2 5 - 2 7 .
1899.
1899.
53.
Védőoltások a s e r t é s e k b e t e g s é g e i ellen, - Á l l a t e g é s z s é g ,
54.
A VII. állatorvosi kongresszus. - Állategészség.
3: 138- 140.
3: 1 6 3 - 1 6 5 .
55.
A baromfidifteritisz. - Á l l a t e g é s z s é g ,
56.
B a k t é r i u m o k k i v á l a s z t á s a a tej ú t j á n . - Á l l a t e g é s z s é g , _3: 2 1 4 - 2 1 6 .
1899.
57.
A veszettség vírusának ellenállása rothadáskor. - Veterinarius,
289-292.
58. 59.
D i e W i d e r s t a n d s f ä h i g k e i t d e s V i r u s d e r T o l l w u t g e g e n F ä u l n i s . - C b l . f. B a k t . , Parasit. u. I n f e k t i o n s k r a n k h . , 27: 8 2 5 - 8 2 7 . 1900. P a r a z i t o l ó g i a i jegyzetek. X I . K é t új g a l a n d f é r e g . X I I . Uj D i s t o m u m faj. - V e t e r i n a r i u s ,
60.
B e i t r ä g e zur Aetiologie der Tollwuth. - Mh. prakt. T h i e r h e i l k . ,
61.
Z w e i F ä l l e von m a l i g n e n O e d e m bei P f e r d e n . - M h . p r a k t . T h i e r h e i l k . , L I : 411-416.1900.
62.
T r o i s n o u v e a u x C e s t o d e s de R e p t i l e s . ( S é a n c e du r e n d . d e s s é a n c e s de l a S o c . B i o l . , 1900, P a r a s i t o l o g i s c h e Notizen. I . D i s t o m u m felineum h a e m o r r h a g i c a i m subcutanen Bindegewebe des d e r S e r o s a des P f e r d e s . - Z s c h r . f. F l e i s c h - u .
23: 5 2 5 - 5 3 4 .
63.
3: 1 8 8 - 1 9 1 .
1899.
1899,
1899.
23:
1900.
1900. 11_: 4 0 2 - 4 1 0 .
1900.
17. n o v e m b r e 1900) - E x t r a i t d e s C o m p t . a u s d e r L e b e r d e r K a t z e . ,11. F i l a r i a Pferdes, III. Spiroptera reticulata in M i l c h h y g . , 10: 1 4 1 - 1 4 4 . 1900.
64.
W u r m k n ö t c h e n a m D ü n n d a r m e . I . O e s o p h a g o s t o m u m - L a r v e n i n den D ü n n d a r m e d e s R i n des. I I . D a v a i n e a tetragona in dem D ü n n d a r m e des H u h n e s . - Z s c h r . f . F l e i s c h - u . Milch h y g . , 10: 2 3 0 - 2 3 3 . 1900.
65.
Uj f o n a l f é r g e k a m a g y a r f a u n á b a n . - Neue Nematoden in der m é s z e t r a j z i füzetek,
23: 178-186.
66.
Új m ó d s z e r h e l y i s é g e k f e r t ő t l e n í t é s é r e .
67.
Emberi betegségeket terjesztő állatok.
68.
Emberi betegségeket terjesztő állatok. - Á l l a t e g é s z s é g ,
69.
Őzek férges tüdőgyulladása.-
70.
A gümőkór elterjedése.
71.
Á l l a t e g é s z s é g ü g y ü n k a z 1899. é v b e n .
72.
DARÁNYI Ignácz.
- Állategészség, - Urania,
Természet,
- Állategészség,
- Állategészség,
ungarischen Fauna.
1900.
3/22:
4-5.
4: 1 8 7 - 1 8 9 .
- Állategészség, 5: 1-3.
4: 3 2 - 3 6 .
1: 1 0 - 1 1 .
1901.
1900.
1900.
4: 1 1 0 - 1 1 3 .
1900.
1900. 1900. 4: 2 0 6 - 2 1 0 .
1900.
-
Ter
73.
A bábolnai m é n e s . - Á l l a t e g é s z s é g ,
74.
Állami állatorvosi közszolgálat. - Állategészség,
75.
A londoni g ü m ő k ó r k o n g r e s s z u s .
76.
Állattenyésztési ismeretek terjesztése. - Állategészség,
77.
K ö l c s ö n ö s s z ö v e t k e z e t e k az állatvilágban.
-
5: 14-
1901. 5: 2 7 - 3 1 .
Állategészség,
- Urania,
- Állategészség,
5: 1 6 7 - 1 6 9 .
2: 6 7 - 7 0 .
1901.
1901.
78.
Állategészségügyünk
79.
M y x o s p o r i d i á k okozta h a l b e t e g s é g .
- Halászat,
80.
Az öröklés é s kórtani jelentősége. 1902.
- Veterinarius,
81.
Ujabb t u d o m á n y o s i n t é z e t e k N é m e t o r s z á g b a n . 1902.
82.
Csikó fertőzése takonykór bacillusának e t e t é s é v e l (Szakülési előadás) - Veterinarius, 334-336.
1900. é v b e n .
1901.
5: 147- 1 4 9 . 1 9 0 1 .
5: 1 7 7 - 1 8 2 .
1901.
4/20: 129-131.
1901.
25: 6 8 8 - 6 9 8 . ,
- Veterinarius,
719-726.
25: 5 3 1 - 5 3 7 .
és
Védőoltások a s e r t é s v é s z ellen. - Á l l a t e g é s z s é g ,
84.
A pisztrángporontyok vízkórja. - Halászat,
6: 3 - 6 .
3: 1 4 9 - 150.
1902.
85.
Egyszerű módszer a víz oxigéntartalmának meghatározására. - Halászat, A m é t e l y f é l e f é r g e k egy ú j n e m e .
87.
Uj é s k e v é s s é ismert hazai mételyek. - Állattani Közlemények,
88.
Új-guineai Cestodák. - Állattani Közlemények,
89.
A pontyok v ö r ö s k ó r s á g a .
90.
Halbiológiai intézetek Németországban. - Halászat,
91.
Dibothricephalus latus kutyából. - V e t e r i n a r i u s ,
92.
A szarvasmarhák v é r ö m l é s e s septicaemiája. - Veterinarius,
93.
A gümőkóros fertőzés eredetéről.
94.
A s z a r v a s m a r h a - g ü m ő k ó r á t o l t h a t ó s á g a e m b e r r e . - U r a n i a , _5: 1 4 1 - 1 4 2 .
natn. Hung.
1: 4 1 3 - 4 3 2 .
(Un g e n r e
n o u v e a u de f a s c i o l i d e s )
-
4: 8 7 .
1903.
- Halászat,
5: 1 - 5 .
- Urania,
2: 8 3 - 8 8 .
(LVII. ) pótfüzetek.
1903.
1903.
1903. 5: 6 0 - 6 3 . ,
2J: 4 1 - 4 6 .
5: 1 6 5 - 1 6 8 .
71-72. é s 79-81.
27: 225-237.
1904.
1904. 1904.
A s z é l e s galandféreg előfordulása hazánkban. - Természettud. Közlöny,
D i b o t h r i o c e p h a l u s l a t u s i m H u n d e . - C b l . f. B a k t . *, P a r a s i t . u . I n f e k t i o n s k r a n k h . ,
97.
S z a r v a s m a r h a g ü m ő k ó r áLolthatósága emberre. - Á l l a t e g é s z s é g ,
98.
A lépfenés állatok bőrének fertőtlenítése.
99.
A lazaczfélék kergekórsága.
K U R T Z Ferencz.
- Állategészség, 6/11: 84-85.
- Állategészség,
- Állategészség,
S z í v ó f é r g e k okozta b e t e g s é g é s g y ó g y í t á s a .
103.
A halak b e t e g s é g e i n e k a v i z s g á l a t á r ó l .
104. A h ú r f é r e g .
- Halászat,
TORMA Y Béla.
106. D a g a n a t o k h a l a k b a n . - H a l á s z a t ,
1905.
1905.
- Halászat,
- Halászat,
7/12: 125-126.
- Á l l a t o r v o s i Lapok,
7 / 7 : 54.
190 5.
7/11: 84-85.
1906.
1906.
2 9 / 1 : 1-2.
8/11: 85.
107.
A halhúsban lévő baktériumok. - Halászat,
108.
A halak életkorának f e l i s m e r é s é r ő l .
1907.
1907. 8 / 1 2 : 94.
- Halászat,
8: 3 9 - 4 0 .
9: 4 1 - 4 4 .
1905.
9: 2 5 9 - 2 6 2 .
9:298-301.
102.
105.
36: 2 2 - 2 8 . 1 9 0 4 .
1904.
- Halászat,
1903.
1904.
96.
100. I m m ú n i s á l l a t o k t e n y é s z t é s e .
1903.
Annls hist.-nat.
95.
101.
25:
1902.
86.
387.
573-578.
1902.
83.
Mus.
é s 747-753.
1907.
9: 2 8 - 2 9 .
1907.
1905.
1904.
316: 384-
109.
A halak ú s z ó h ó l y a g j á n a k f i z i o l ó g i á j á r ó l .
110.
Ritka fonalférgek.
I . E u s t r o n g y lu s g i g á s k u t y á b ó l . - Á l l a t o r v o s i L a p o k , 31: 2 73-274.
111.
Ritka fonalférgek.
II. Hystrichis tricolor kacsa mirigyes gyomrában.
pok,
31_: 2 8 5 - 2 8 7 .
- Halászat,
9/13:
102.
1907. 1908.
- Állatorvosi L a
1908.
112.
Kétalakú fonalférgek.
113.
Húsevőkben élő Trematodák.
- Természettud. Közlöny,
114.
A z izmokban é l ő s k ö d ő S a r c o s p o r i d i u m o k r ó l é s a m a g y a r faunában e l ő f o r d u l ó Á l l a t t a n i K ö z l e m é n y e k , 7: 1 7 7 - 1 7 8 . 1908.
fajaikról.-
115.
Az izmokban élősködő v é g l é n y e k é s
-
K ö z i . , 8 / 1 - 2 : 1-37. 116.
89-90.
- Állattani K ö z i . ,
a
pótfüzet,
7: 1 5 - 2 0 .
magyar faunában
p. 1 - 1 5 .
előforduló
fajaik.
Állattani
1909.
A lovak g ü m ő k ó r j á r ó l két esettel kapcsolatosan. - Á l l a t o r v o s i Lapok,
117.
A halkórtani laboratórium.
118.
A madárdiftéria és a baromfihimlő.
119.
Etetési kísérletek a fertőző nyúltvelőbénulás virusával. 281. 1910.
120.
U e b e r die S t r u k t u r d e r S a r k o s p o r i d i e n s c h l a u c h e . 573-589. 1910.
121.
P r o t o z o á s e r e d e t t í m á j g y u l l a d á s galambokban. 8: 2 8 4 - 2 9 0 .
1908.
1908.
- Halászat,
10/9:
67-70.
32: 5 4 9 - 5 5 4 .
1909.
1909.
- Á l l a t o r v o s i Lapok,
33_: 1 8 4 - 1 8 6 .
1910.
Állatorvosi
Lapok,
-
33:
279-
- A r c h . f. w i s s . u . p r a k t . T i e r h e i l k . ,
- Közi. összehas. élet-
és
kórt.
36:
köréből,
1910.
122.
S z í v ó f é r g e k okozta h a l b e t e g s é g e k . - H a l á s z a t ,
123.
T r i c h o m o n a s galamb m á j á b a n .
124.
A madarak fertőző betegségeiről.
11_: 1 5 6 - 1 5 8 .
1910.
- Á l l a t t a n i K ö z i . , 9: 1 9 2 - 1 9 7 . - Természettud.
1910.
Közlöny,
42_: 4 0 9 - 4 2 6 .
1910.
125.
A L i n g u a t u l a r h i n a r i a e l ő f o r d u l á s a h a z á n k b a n . - Á l l a t t a n i K ö z i . , 9: 1 3 7 - 1 4 4 .
126.
A v e s z e t t s é g k ó r b o n c t a n i é s k ó r s z ö v e t t a n i d i a g n ó z i s a . - Á l l a t o r v o s i L a p o k , 33: 4 5 9 - 4 6 L ,
127.
Ujabb v i z s g á l a t o k a p o n t y h i m l ő r ő l . - H a l á s z a t ,
128.
A m a r h a b ö g ö l y elleni v é d e k e z é s r ő l . - Á l l a t o r v o s i Lapok,
129.
A madárdiftéria és a baromfihimlő virusának szórlétével végzett kísérletek.
471-473.
é s 483-486.
1910.
1910.
v o s i L a p o k , J34: 2 9 3 - 2 9 5 .
11:
189-190.
1910.
34: 3 7 3 - 3 7 4 .
1911. - Állator
1911.
130.
A f é r e g a t k a e l t e r j e d é s e é s pathogen h a t á s a .
131. 132. 133.
A z é l ő s k ö d ő á l l a t o k l e s z á r m a z á s a . - Á l l a t o r v o s i L a p o k , 34: 5 6 4 - 5 6 6 . , 5 7 3 - 5 7 5 . é s 586588. 1911. Húsevőkben élő szívóférgek. - Közi. ö s s z e h a s . élet- é s kórt. köréből, 9: 1 1 6 - 1 2 4 . 1 9 1 1 . B e i t r a g e z u r A b s t a m m u n g d e r t i e r i s c h e n P a r a s i t e n . - Ö s t e r r e i c h . W s c h r . f. T i e r h e i l k . ,
134.
A juhok p i r o p l a z m o z i s á r ó l .
135.
A s e r t é s e k f o g é k o n y s á g a a s e r c e g ő ü s z ö k k e l szemben. - Á l l a t o r v o s i Lapok, ^5: 603-605. 1912.
136.
A l y o n i á l l a t o r v o s i i s k o l a 150 é v e s ( 1 7 6 2 - 1 9 1 2 ) . - Á l l a t o r v o s i L a p o k , 560-562. 1912.
137.
D i e D i p h t h e r i e d e r V ö g e l und die G e f l ü g e l p o c k e . - Ö s t e r r e i c h . W s c h r . f. T i e r h e i l k . , 363-365. 1913.
138.
F ü t t e r u n g s v e r s u c h e m i t dem V i r u s d e r i n f e k t i ö s e n B u l b a r p a r a l y s e . - Z s c h r . I n f e k t i o n s k r a n k h . p a r a s i t . K r a n k h . H y g i e n e d. H a u s t i e r e , 13/1. f ü z e t , 1913.
^7: 175-177„
186-189. é s 195-198.
- Á l l a t o r v o s i L a p o k , JÎ4: 4 8 5 - 4 8 8 .
1911.
1912.
- Á l l a t o r v o s i Lapok,
35:
207-210.
1912.
'35:
548-551.
és
38:
139.
D i e E m p f ä n g l i c h k e i t d e r S c h w e i n e f ü r R a u s c h b r a n d . - Z s c h r . f. I n f e k t i o n s k r a n k h . p a r a s i t . K r a n k h . u . H y g i e n e d. H a u s t i e r e , 1 4 / 1 . f ü z e t . 1913.
140.
U e b e r die P i r o p l a s m o s e d e r S c h a f e . - C b l . f. B a k t . P a r a s i t , u . I n f e k t i o n s k r a n k h . , J38: 200. 1913.
141.
A fertőző nyúltvelőbénulás iránt való f o g é k o n y s á g r ó l . - Á l l a t o r v o s i Lapok, 1913.
142.
T r i c h o m o n a s a u s d e r L e b e r d e r T a u b e n . - C b l . f. B a k t , P a r a s i t , u . I n f e k t i o n s k r a n k h . , 184-189. 1913.
143.
E i n P l e r o c e r c o i d von dem S c h w e i n . - C b l . f . B a k t . P a r a s i t , u . I n f e k t i o n s k r a n k h . , 527. 1913.
144.
U e b e r den P a r a s i t i s m u s d e r L i n g u a t u l a r h i n a r i a u n d i h r V o r k o m m e n in U n g a r n . f.Tiermed.,
145.
17: 4 0 0 - 4 1 1 .
194-
36: 4 7 5 - 4 7 7 .
J37:
71:
523-
Zschr.
1913.
A b a r o m f i a k s p i r o c h a e t o s i s á r ó l . - Á l l a t o r v o s i L a p o k , _36: 3 4 3 - 3 4 7 .
146.
Spirochätose der Geflügel. - B e r l . T i e r ä r z t l . W s c h r . ,
147.
D i e E m p f ä n g l i c h k e i t d e r T i e r e f ü r P a r a l y s i s b u l b a r i s i n f e c t i o s a . - Z s c h r . f. I n f e k t i o n s k r a n k h . p a r a s i t . K r a n k h . u , H y g i e n e d. H a u s t i e r e , 15: 9 9 - 1311914.
148.
A v e s z e t t s é g g e l való f e r t ő z é s gyanújának a m e g á l l a p í t á s a é s a v e s z e t t s é g elleni v é d ő o j t á s o k . - Á l l a t o r v o s i L a p o k , 37: 365-366. 1914.
149.
V e r s u c h e m i t d e m V i r u s f i l t r a t e d e r V o g e l d i p h t h e r i e und d e r G e f l ü g e l p o c k e . - M h . f . T i e r h e i l k . , 25: 4 1 - 4 6 . 1914.
150.
Idegentest okozta r e c z é s g y o m o r g y u l l a d á s s i p o l y l y a l . - Á l l a t o r v o s i Lapok, 38:65-66.
151.
A kórjelzésre alkalmas hullarészek és egyéb vizsgálati l é s e . - Á l l a t o r v o s i Lapok, ji8: 7-9. é s 13-15. 1915.
kiválasztása
é s keze
152.
T O R M A Y B é l a e m l é k e z e t e . - Á l l a t o r v o s i L a p o k , JS8: 8 0 - 8 1 . , 8 9 - 9 1 . , 101-102. é s 1915.
107-108.
153.
Az állategészségügyi szolgálat Bulgáriában é s a magyar érdekek, 38; 2 5 3 - 2 5 4 .
30:
1913.
117-119.
anyagok
1914.
-
Állatorvosi
prakt.
1915.
Lapok,
1915.
154.
A pneumatózis,
155.
M é r g e z e t t é s fertőzött halak. - H a l á s z a t ,
vagy l e v e g ő b e t e g s é g . - H a l á s z a t ,
16; 1 0 0 - 1 0 1 .
156.
Új Sparganum-faj. - Állattani K ö z i . , 15: 129-135.
157.
Új B o t h r i o c e p h a l u s - l á r v a s e r t é s b ő l . - H i í s s z e m l e ( Á l l a t o r v o s i Lapok m e l l é k l e t e ) , 47. 1916.
16: 1 1 8 - 1 1 9 .
1915.
1915.
1916. 11:45-
IRODAI QM
K A R A S S Z O N , D . (1985): R Á T Z I s t v á n ( 1 8 6 0 - 1 9 1 7 ) é s a p a r a z i t o l ó g i a j e l e n t ő s é g e a k ö z e g é s z s é g t a n h a z a i t ö r t é n e t é b e n . - O r v o s i H e t i l a p , 126: 2 7 2 7 - 2 7 2 9 . L U K Á C S , D . (1968): R Á T Z I s t v á n , a z e l s ő m a g y a r p a r a z i t o l ó g u s e m l é k e z e t e , h a l á l á n a k ö t v e n é v e s é v f o r d u l ó j a a l k a l m á b ó l (In m e m ó r i á m I s t v á n R Á T Z , the f i r s t H u n g a r i a n p a r a s i t o l o g i s t s on the fifthieth a n n i v e r s a r y of h i s d e a t h ) . - Á l l a t t a n i K ö z i . , 55: 3 - 8 . ZIMMERMANN, Á. tani K ö z i . , É r k e z e t t : 1985.
16:
( 1 9 1 7 ) : R Á T Z I s t v á n e m l é k e z e t e (Stephan v . R Á T Z - N a c h r u f - ) . -
Állat
10-15.
n o v e m b e r 19.
Dr. KARDEVÁN A. Állatorvostudományi Egyetem Kórbonctani T a n s z é k e L a n d l e r J e n ő u. 2. H-1078 Budapest HUNGARY
