D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Opdracht 1 Ongeveer 150 jaar geleden stonden er veel steenfabrieken langs de IJssel. De stenen werden van klei gemaakt. Dat kon je langs de IJssel vinden. Als de rivier overstroomde, bleef er een laagje klei op het land achter. 1. Van je juf of meester krijg je een plaatje. Bekijk je plaatje goed. 2. Zoek een klasgenoot met een ander plaatje. 3. Zoek samen nog vier klasgenoten met een ander plaatje. 4. Leg jullie plaatjes bij elkaar. Bekijk de plaatjes goed. Op de plaatjes kun je zien hoe een baksteen wordt gemaakt en waar je bakstenen voor gebruikt. Leg de plaatjes in de goede volgorde. 5. Pak ieder een plaatje. Ga in de goede volgorde naast elkaar staan.
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Opdracht 2 Nodig: kleurpotloden Je krijgt een oude kaart van Olst-Wijhe. De kaart is meer dan 100 jaar oud. Je krijgt ook een oude foto van steenfabriek Bakhuis. De foto is in 1920 gemaakt. Bekijk de kaart en de foto. 1. Zoek Olst en Wijhe op de kaart op. Omcirkel de plaatsen met een rood potlood. 2. Wat valt je op aan de ligging van deze plaatsen? ............................................................................ 3. Zoek Fortmond op. Omcirkel Fortmond met blauw. 4. Toen deze kaart gemaakt werd, stonden er nog twee steenfabrieken bij Fortmond. Zoek de steenfabrieken op de kleine kaart op. Ze worden ‘steenovens’ genoemd. Omcirkel ze met oranje. 5. Waaraan kun je zien dat het gebouw op de foto een fabriek is? Omcirkel die onderdelen op de foto met groen. 6. Wat valt je op aan de ligging van de steenfabrieken? ............................................................................ 7. Waarom zouden de steenfabrieken juist daar gebouwd zijn, denk je? ............................................................................ 8. Bekijk de foto nog eens. Waar zouden de boten voor gebruikt zijn? ............................................................................ 9. Waar zouden de stenen voor gebruikt kunnen zijn, denk je? Noem twee dingen. ............................................................................ ............................................................................
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Opdracht 3 Deze opdracht doe je met z’n tweeën. Nodig: poster ‘Bij de steenfabriek’ (A3 formaat), knipbladen, schaar en lijm, stift Jullie gaan onderzoeken wat er vroeger rondom de steenfabriek gebeurde. Je doet het zo: 1. Bekijk de afbeelding op de poster goed. Jullie zien hier een aantal woorden staan. Schrijf de woorden die jullie het beste bij de afbeelding vinden passen op de poster. mannen – vrouwen – kinderen – stenen – machines – handwerk – computers – vrachtwagens – boten – paard en wagen – zwaar werk – makkelijk werk – armoede – rijk 2. Op knipblad 1 vertellen de mensen over hun werk. Zoek een persoon op de afbeelding waarbij de tekst zou passen. Teken dan een pijl en plak de tekst op de poster. 3. Op knipblad 2 zie je een aantal foto’s die bij de steenfabrieken in Olst en Wijhe gemaakt zijn. Bekijk de foto’s goed. Kijk op de grote afbeelding waar hetzelfde gebeurt als op de foto. Teken dan een pijl en plak de foto erbij.
Opdracht 4 Je gaat met de klas naar het Infocentrum IJssel Den Nul. Daar leer je meer over de steenfabrieken die in jouw gemeente hebben gestaan.
Opdracht 5 Je gaat met de klas het spel ‘Edje op, Edje af’ spelen. Dat gaat zo: je juf of meester stelt een vraag. Je krijgt steeds twee antwoorden. Je laat zien voor welk antwoord je kiest door naar het plaatje van Edje met zijn petje op of af te lopen. Wie de meeste vragen goed heeft, is de winnaar!
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Knipblad 1 - opdracht 3
Toon: De klei uit de vorm storten is heel zwaar werk. Een vorm met natte klei weegt wel 15 kilo.
Wessel: Ik heb vaak echt honger. Iedere ochtend brengt de stalknecht brood voor het paard. Maar zodra hij weg is, eet ik het gauw zelf op.
Aart: We zijn thuis met tien kinderen. Vijf van ons werken samen met vader op de steenfabriek. Het werk is erg zwaar. Ik was liever langer naar school gegaan.
Marie: Ik sta ’s ochtends om vier uur op. Dan ga ik naar de fabriek om de stenen om te draaien. Om vier uur ’s middags ben ik klaar. Dan moet ik thuis eten koken, schoonmaken en voor de kinderen zorgen.
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Knipblad 2- opdracht 3
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Opdracht 4A - in het Infocentrum Deze opdracht doe je met z’n tweeën. 1. Op de foto zie je een klein stukje van een voorwerp in het Infocentrum. Zoek het voorwerp op. 2. Heb je het voorwerp gevonden? Steek er dan je hoofd in. Je hoort Neeltje vertellen over de steenfabriek. 3. Waar werkt haar vader? .................................................... 4. Wat voor werk doet hij daar? ............................................................................ 5. Is het een fijne werkplek denk je? Waarom wel / niet? ............................................................................ 6. Wat doet Neeltje bij haar vader? ............................................................................ 7. Bekijk de vorm van het voorwerp goed. Hieronder zie je een foto van een houten steenfabriek. Die staat ook in het infocentrum. Kruis op de foto de ovens aan. Zoek nu het groen met witte informatiebord op bij de houten steenfabriek. Op dit bord lees je meer over de beroepen en het werk op de steenfabriek. 8. Zoek het beroep van Neeltjes vader op. Hoe heet het beroep van Neeltjes vader? . . . . . . . . . . . . . . . ........................................... 9. Wat is de taak van Neeltjes vader? ............................................................................ 10. Hoeveel uur werkt Neeltjes vader achter elkaar? ............................................................................
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Hieronder lees je het verhaal van Aart: Mijn vader was stoker op de fabriek. Stokers waren belangrijk en verdienden wat meer dan de anderen. Als kleine jongen van acht jaar, ging ik vaak ’s nachts met vader mee naar de fabriek. Machtig fijn vond ik dat. Er stond een houten kolenkrib waar ik in mocht slapen. Mijn vader moest een ronde langs alle vuren maken. Als het vuur niet hard genoeg brandde, moest hij er turf bij gooien. Als ik ging slapen, vroeg ik altijd: ‘Vaad’, maak je me wakker als je je ronde gaat maken?’ Want ik ging graag mee. Mijn vader deed zwaar werk. Hij moest de turfblokken wel 15 tot 30 meter het vuur in gooien. Ik gaf hem de turf aan. Tot mijn elfde ging ik een paar nachten in de week mee. Overdag ging ik gewoon naar school. Alle jonge kinderen van de stokers gingen vaak mee naar de fabriek. Niet alleen omdat je graag wilde, maar je moest ook mee om je vader te helpen. Bron: M. de Koninck e.a., Steenovensvolk. Verhalen om te onthouden (Amsterdam 1988) 40.
11. Welke overeenkomsten (wat is hetzelfde) zijn er tussen het verhaal van Neeltje en Aart? Onderstreep dat in het verhaal van Aart. 12. Waarom zou het werk van de vaders van Aart en Neeltje zo belangrijk zijn geweest in de steenfabriek? ............................................................................ 13. Hoe vinden Aart en Neeltje het om hun vader in de fabriek te helpen? ............................................................................ 14. Hoe zou jij het vinden als jij je vader ’s nachts in de fabriek zou moeten helpen? Waarom? ............................................................................ 15. Zouden er nu nog kinderen zijn, denk je, die hun ouders moeten meehelpen bij hun werk? Nederland:. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . De rest van de wereld: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Opdracht 4B - in het Infocentrum 1. Op de foto zie je een klein stukje van een voorwerp in het museum. Zoek het voorwerp op. Als je het voorwerp hebt gevonden, vul je het schema in. Vraag
Antwoord
Wat voor vorm heeft het voorwerp? Wat zijn de afmetingen van het voorwerp. (tip: gebruik een liniaal)
lengte: … cm; breedte: … cm; hoogte: … cm
Welke kleur heeft het voorwerp? Hoe voelt het voorwerp? Waarom zou het zo voelen, denk je? Hoe ruikt het voorwerp? Van welk materiaal is het voorwerp gemaakt, denk je? Zijn al deze voorwerpen even groot? Waarom wel / niet? Ziet dit voorwerp er nu nog zo uit? Zou dit voorwerp er in de toekomst nog zo uit zien? Waar kun je dit voorwerp voor gebruiken? Waar kan dit voorwerp gemaakt zijn? Beschrijf dit voorwerp aan iemand die het nog nooit gezien heeft. Je mag er ook bij tekenen.
Stel dat dit voorwerp kan praten. Wat zou je het dan willen vragen? Waarom?
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken 2. Deze opdracht doe je samen met je groepje. Jullie krijgen een doos met bakstenen. Lees het verhaal van Grada: Toen mijn zusje ging trouwen, moest ik haar werk overnemen. Ik werd opzetter. Opzetten is gedroogde stenen naar een soort schuur brengen. Daar moesten de stenen verder drogen. We moesten vijf stenen op je ene arm tillen en er één in je hand houden. Dat deden we de hele dag. Van ’s ochtends tien tot ’s avonds zes uur. Bron: Steenovensvolk. Verhalen om te onthouden, M. de Koninck e.a., (Amsterdam 1988) 36.
1. Probeer eens met hulp van je begeleider drie stenen tegelijk te dragen en er een stukje mee te lopen. Hoe voelt dat? ............................................................................ 2. Kun je ook vier of vijf stenen tegelijk dragen en er een stukje mee lopen? Hoe voelt dat? 3. Hoe zou het zijn als je dit werk 8 uur per dag moest doen, denk je? ............................................................................ 4. Hoe zou het zijn als je dit werk iedere dag moest doen, denk je? ............................................................................ Lees nu het verhaal van Wessel: Ik was elf toen ik ging opsnijden. Als de stenen een dag of anderhalf hadden liggen drogen, moesten ze op hun kant gezet worden. Daar konden ze geen grote mensen voor gebruiken: je moest kleine voetjes hebben, anders kon je er niet tussen. De ene voet stond altijd scheef tussen de stenen. Ik zette achtduizend stenen per uur op zijn kant. Dus je stond voortdurend voorover gebogen. Bron: M. de Koninck e.a., Steenovensvolk. Verhalen om te onthouden (Amsterdam 1988) 36.
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken 1. Leg samen met jullie begeleider de stenen in drie rijen zo neer als op het plaatje. 2. Doe je schoenen uit. Ga tussen de stenen staan, en draai de stenen op hun kant. 3. Passen je voeten makkelijk tussen de stenen? ........................................... 4. Hoe moet je staan om de stenen op hun kant te zetten? ........................................... 5. Wat vind je van dit werk? Waarom? ............................................................................ 6. Hoe zou het voelen als je dit werk de hele dag zou moeten doen? ............................................................................ 7. Hoe zou het zijn als je dit werk, net als Wessel, jaren zou moeten doen? ............................................................................ ............................................................................ 8. De stenen die in onze tijd gebakken worden, moeten ook drogen en gekeerd worden. Hoe zou dat nu gedaan worden, denk je? ............................................................................
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Opdracht 4C - in het Infocentrum Ziet de steenfabriek bij Fortmond er nu nog net zo uit als vroeger? Dat ga je in het Infocentrum onderzoeken. 1. Zoek in het Infocentrum de grote houten steenfabriek op. Je ziet hier een foto om je te helpen. 2. Pak het foto- en tekenblad erbij. Maak in het lege vak een tekening van de houten steenfabriek. 3. Welke onderdelen herken je? Schrijf deze bij de tekening. 4. Beschrijf hoe de steenfabriek er vroeger uit zag. ............................................................................ ............................................................................ 5. Waarom denk je dat de steenfabriek moest sluiten? ............................................................................ ............................................................................ 6. Bekijk de foto van nu. Wat is er nog over van de steenfabriek? Kleur die delen in je tekening in met een kleurpotlood. 7. De delen van de steenfabriek die er nu nog staan, mogen niet afgebroken worden. Waarom niet denk je? ............................................................................ ............................................................................ 8. De plek van de steenfabriek is nu een natuurgebied. In de ovens wonen vleermuizen. Hoe denk je dat deze plek over 50 jaar gebruikt gaat worden? Is het dan nog steeds een natuurgebied? Staat er een pretpark? Of een zwembad? Jij mag het bedenken. De enige regel is, dat je de delen van steenfabriek die er nu nog staan, gebruikt. Maak je tekening in het vak rechtsonder. 9. Leg uit waarom je voor dit ontwerp hebt gekozen. ............................................................................ ............................................................................ ............................................................................
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Fotoblad bij opdracht 4C
De steenfabriek rond 1920
De steenfabriek nu
Maak hier een tekening van de houten steenfabriek
Maak hier een tekening van de steenfabriek in de toekomst
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
D
E
S
T
R
E
E
K
C
E
N
T
R
A
A
L
gemeente
Olst-Wijhe
Stenen bakken Opdracht 4D – in het Infocentrum Nodig: klei, stenenmal Je gaat je eigen baksteen maken. Je doet het zo: 1. Kneed de klei goed door. 2. Vul de mal. Zorg dat de klei ook in de hoekjes komt. 3. Maak de bovenkant van je steen recht. 4. Stort je steen uit de vorm. 5. Je kunt je eigen baksteen nu versieren door in de klei te krassen. Je kunt ook je eigen naam in de baksteen krassen. 6. Laat je baksteen drogen.
historischcentrumoverijssel
WWW.DESTREEKCENTRAAL.NL
