^!..^1 - R! SFe_-r

Ti

.hef

-



In! w^1^•..^^

/.^!

- ^

..^1

-

R !

1^/ ^3' -mei

^^R.

SFe_-r

9ijne van ft te

*fl"w ^ne van 2tteije

Rotterdam • MCMXXVlll

JVygh &van Ditmars Uitgevers Mg

Aan Annie van Ees

In haar lust om gauw weg te komen, stapte Tijnevan- Hilletje vlug over de hooge heet-gegloeide drempel naar buiten. Maar de stem-uit-het -huis hield haar vast op het gloeiende stoepje, en in de prikkende witte warmte bleef ze toen maar weer geduldig staan luisteren, met haar gezicht naar het schel-glimmende portaal gekeerd, en haar handen op haar heupen. De zon bestak haar ronde blonde lokken, het witte kapje en de paars-blauwe bloemetjes op haar rijlef 1 met helle tintelingen. Als afwerend streek ze over haar wijd-uit hangende rokken. Het was of ze veel te dicht voor een „hel van een kachel -vuur" stond. „Jao Mem 2 )," viel ze dan toch maar in, ophetpraten uit de kamer, „'k zei 't doen, Mem. En — en nou moe-'k weg, aors wordt me weschwaoter koud." Maar daarom hield Mem nog niet op.. . In het gedwongen talmen drukte Tijne even haar wang tegen een van de deurposten aan, en ze schrok er van zoo kokend-heet die aanvoelde, het stoepje leek ook al-gloeiender te worden. Toen zocht ze met haar kousevoeten op de tast af, haar klompen. En Mem die dat hoorde, zei nog inderhaast: „Nou weut je 't allemaol, hee ?, veurzichtig met 't gnappe goed, en den eerst de wesk spoele, en -- en den 't straotje ... ken je altijd nog zien of je nao' de haove, nao' je Tao 3 Haar hoest onderbrak het, en het )

)

1)

..."

rijglijf. 2 ) Moeder. 3 ) Vader.

was of binnen in die hoest een watertje klokte en ritselde, dat was een akelig geluid. „Daor nou," zuchtte Tijne in een kribbig-bang beklag, „as ik 't niet 'edocht heb.. En ze zei wel luid er doorheen: „Jao Mem, 't komt veur mekaor. Maar het prikte meteen als wat scherps in haar op: „Onder 't theedrinke was 't niet aors 'eweust ... dan van de wesk en 't straotje ..." Een beetje kregel -onthutst hield ze het in. „Och maad, 't leit toch an haor kwaol? En ze hèt nou ienmaol veul hart veur de huis -houwing." Ze wou al weggaan. Maar Mem kwam ook nog aan het venster. Haar mager-geel gezicht in de heldere muts werd door de kleine raam-ruitjes in vieren gedeeld. Ze praatte altijd maar door. . . Toen hoestte ze weer, en haar lange gele handen bewogen als in pijn over haar keel en borst. Met al die warmte droeg ze nog een doek, een grauwe geruite sjaal, die was van voren, op het midden van haar borst, toegebonden met een dikke knoop, vlak onder die knoop zat de pijn. „Watte nou.. . ?", Tijne had haar niet verstaan, ze drukte haar neus plat tegen het vensterglas, „wàtte?" Mem herhaalde het... En Tijne meende het op te vangen. „Houtjes-hakke?, jao ..." Toen maakte ze toch dat ze wegkwam. „Aors kreeg je nog meer ..." Haar voeten maar half in de klompen, liep ze met kleine vlugge pasjes het onbeholpen klinkerpaadje af, naar de kleerenroop') om de hoek. ."

..."

')

6

gemeenschappelijk bleekveld.

Raore-Lijsie was daar al aan de gang. Lang, spits en hoekig stond ze over een teil met goed gebogen, de rug naar Tijne toe. Uit de grijs-wegkrullende wasem van een pas-uitgewasschen deken sloeg een scherpe reuk van loog en zeep, en als een slappe vlag hing er een ruigiel) over de lijn. Tijne gaf er maar terloops acht op. Zoo gauw als ze de handen in het grijze lauwe sop van de tobbe stak, voelde ze weer de weeë pijn, beneden in haar rug. „Net," zuchtte ze bij zichzelf, „of daor 'n paor botten los -luid zei ze: „Raor...." Haar bleek-raokte."Enhlf rond gezicht verkommerde er van, over haar grijsblauwe oogen trok wat donkers en haar witte wimpers moesten al-maar pinken. „Maad," wou ze nog opbeuren, „'t gaot wel betere — venaovend as je uitruste. Er niks van zegge maor .. . 't helpt toch niks." Even bleef ze rechtop staan. „'t Komt van 't bukke." IJle werk-geluiden schoven, uit de verte, over de bonte Eilandsche huisjes heen. En de hitte leek op een stank van beursche ansjovis, van de haven naar het Kerkepad te kruipen. Tijne's adem gleed pieperig door haar kleine korte neus. „Jao, daomee nog doppee) ..." Haar oogen werden natte spleetjes toen ze opzag naar de blauwe zomerlucht. Daar in de hoogte sprongen vonken heen en weer en kapotte sterretjes, ze keek gauw weer voor zich uit. Maar de oker-gele brug op het Kerkepad gloeide ook als een boog van brandende turven en het blinkende kerke-dak leek vochtig van zweet ... Het gras vlakbij schitterde of er groen licht stak in elke halm en de 1)

baaien rok. a) ansjovis uit de netten halen.

7

bemorste glibberige tegels van het paadje in de kleerenroop flikkerden als spiegeltjes. Er was veel-te-veel licht, die dag, en het was ook te schel en te heet, het schrijnde en prikte of er een onweer komen moest. Tijne kon al dat blinkende haast niet aan haar oogen uitstaan. Met een snibbige kreun bukte ze zich weer over de tobbe heen, en deed erg haar best op het laatste stuk goed: een buis van Tao, vet en korsterig van vischgrom, pekel en schubben... „'t Lijkt wel of 't in'ezout 'eweust is," mopperde ze onderwijl — als ze mopperde vlotte het beter — „hoe of die man 't zoo 'ekrege het, zou je zegge? 'n Wesk zonder end ook. . ." Haar mond trok er rimpelig bij te zamen of ze wat bitters wegslikte. Halfluid steunde ze: „Au — au." En even duwde ze een natte vuist onder tegen haar rug. „theere God — Heere God. . Tijne zei vaak „theere God" in zichzelf, dat was van jaren-terug-al, van jongs-af. Het leek eigenlijk wel of dat altijd in haar geweest was, het steunen en het Heere-God-fluisteren... Ze sloeg het wasemende buis met harde flappen uit de wrong en bezag het — het was schoon. Onachtzaam gooide ze het neer bij de rest, nam met een ruk de zware tobbe op, en leegde die aan het gootje.. Toen het al niet meer noodig was, bleef ze toch nog in haar bukhouding staan, en haar vuisten werden zoo hard als keien. De pijn trok als een scheur door haar rug. Haar mond hing vochtig -slap open en onder haar kapje krieuwelde zweet. „theere God — Heere God..." En toen het bedaarde vergat ze het .. Ouwelijk-bezonnen richtte ze zich op, en deed voorzichtig een paar stijve stappen, het ging weer. „Ve-

naovend," paaide ze zich, „ken je fijn uitruste in de kattegesaosie, zoo-maor wat zitte ..." Ze greep de beide emmers, vulde ze aan de regenbak en morste opzettelijk omdat het de steenen zoo lekker afkoelde. „Hoe dat weuze zou as je heelegaor naokend in 't water zatte ... ? Raor lekker wel, raor lekker ..." Het roestige slot van het bak-deksel schaafde een stukje huid van haar pink af. Ze lette er maar terloops op. Haar handen zaten vol schrammen en kleine wondjes, van binnen waren er dikke gele eeltplekken in. Andere handen waren er bijna niet onder de Eiland -sche vrouwen... Maar Raore-Lijsie, die Tijne geniepig beloerd had, zei op het alleronverwachtst, met een grinnik die er niet bij te pas kwam: ,,In 't laoste oordeel, maasiel), hoeve wij enkeld maor onze hande te laote zien ..." Ze knikte afgetrokken, haar gezicht was bruin en spits als van een gerookte makreel, en haarstem klonk zonderling-hol of ze door een trechter praatte. Tijne schrok nog altijd op, van haar in-en-uitvallen. Meewarig-verlegen wou ze dan gewoon-weg een praatje beginnen. „Zoo, bin je ook al op'eschote, Lijs, de wesk al in 't waoter ... ?', Maar dat was Lijs te alledaagsch. Ze keerde zich af en praatte met een heel ander geluid, het klonk of er een buikspreker aan het woord was. „Die zon — de Heere God wou zeker 's laote zien hoe 't in de hel 'esteld was — je hadde gien droge draod meer an je lijf." Haar rokken wiegelden en de kralen akertjes 2 aan haar halsdoekje hipten als harlekijntjes heen en weer. Ze slofte op huis toe. „Dat was toch bezonder," soesde Tijne, „dat Lijs de )

I)

meisje. 2 ) sierkwastjes. 9

gaove 'eschonke was om... om net te weute wat je dochte, en nog wel meer ... Duivelskonste, zee dikke je moste nooit drie maol achter mekaor-Gartje,n „jao" teuge haor zegge, dat was gevaorlijk ... dan wier je bekoldl)... Bar raor ook dat ze iedere keer as haor man vaore was, zoo'n beetje maolderig wier ..." Tijne goot, of ze in haar eentje speelde, de tobbe tot de rand toe vol. Ze knielde er bij neer, stak de armen tot de ellebogen in het frissche water, dat glinsterde als zilver, en begon te spoelen. Met twee handen tegelijk vatte ze een stuk goed beet, wendde en keerde het degelijk-geducht en wrong het dat er geen druppel meer in bleef. Toen kwam Mao-van-Lobbetje ook nog, om water te halen. Ze droeg haar emmers aan een juk, maar liep of zij ze heelemaal vergeten was, met de armen over elkaar. Haar zwarte lokken glinsterden als strengen zij, ze had een bruin-rood gezicht vol zomersproeten, en haar oogen waren zwart als pek. „Zoo...," knikte ze bij wijze van groet. Ze putte water en floot er bij. Tijne nam haar 's op van terzij. Dadelijk zag ze wat bijzonders. „Heb je 'n nuuw stik op je boezel ?", vroeg ze, en pluurde, ze pluurde altijd als ze een beetje jaloersch was. Ze vond die kleine rooie ruitjes op het blauwe katoen erg mooi, en ook de vroolijke groote rozen in Mao's rooie bouw 2 ). Zelf had ze zoo lang haar heugde, altijd paars, blauw of zwart gedragen, want altijd was ze in de rouw geweest. „Al veur dat ik 'ebore bin ... ," flakkerde het door 1)

I0

behekst. 2 borstlap. )

haar heen, „want toe' Mem van haor liep was Noome Kes 'ebleve, en naoderhend waore Bappe 1 ) en Bessie 2 van Memme's kant 'esturve en laoter weer Bessie van Tao's kant, en toe' neef Eppie die met Aogie 'etrouwd was.. Onderwijl hoorde ze toch ook wel Mao's pochen. „'n Nuuw stik ...'t is ook wat. 'k Heb veul meer nuuws, 'n naoikissie en 'n stik kant en nog 'n bouw van me Bessie ..." Ze kwam dichterbij en ze trok een geheimzinnig gezicht. „Moar den nóg wat, nog wat héul aors ... wat, dat je in gien duizende jaore raode kenne ... !', Tijne ging er expres voor zitten. „'n Perreplu?", probeerde ze maar direct met wat erg duurs. En Mao schudde minachtend haar hoofd: „Dierder." Tijne's oogen werden er waterige kiertjes van. „'n Zullevere ring?" „'n Ring," wees Mao af, „dá-'s maor prullaorie. As je 'n ring op je hand legge en je bleeze hard, is hij vort. Nee, 't is veul kostbaorder." Tijne boog over het gladde water in de tobbe, het leek een spiegel, een stuk van de lucht stond er in, er kuierde daar een meeuw op de wolken, en vlakbij zag ze op haar muts een bromvlieg, ze joeg hem werktuigelijk weg. Zoo van onderen op, zag haar vol wit gezicht er uit als een ei met gaatjes ... Ze roerde in het water en het ei sprong aan stukken. „'n Nuuw psalmboekie?", schoot haar toen nogte binnen, „nee?, 'n flesch met reuk ... ?', Maar dat was ook mis. En toen zei Mao het maar, het was ook of haar mond het niet langer vasthouden kon, het sprong met een )

1)

Grootvader. 2 Grootmoeder. )

II

schokje van haar lippen. „'n Paor schoene, maad 1" Triumf sloeg door haar korte lachje heen, verwaandheid ook. Er viel een verbouwereerde stilte. Tijne droeg altijd nog maar huif ten l) : witte in de week, zwart- geverfde op Zondag. „'n Paor schoene.. . ?", herhaalde ze verbluft, met een slik er tusschendoor, „hoe dat.. . opiens?, waor — waor vedaon?, van wie?" Mao vertelde het gnuiverig-uitvoerig. „Van me Tao, nou.. . er is hier ommers 'n venter 'eweust? Waor zat jij toch ?, was je te hooie?" Op een bevestiging wachtte ze niet. „Schoene met zwarte rozies er op, en met gladde neuze en met riempies en fijne knoopjes — daomes-schoenel En ze koste zeuven-golde-vijf-enzeuventig, en die vent het er eerst tién golde veur 'evraogd, maar me Vaor het hem bar of'epingeld." Tijne trachtte het te verwerken. „Zeuven-honderdvijf-en-zeuventig cente ..." „Het jouw Vaor zoo'n bende ansopies 'evongen?", vroeg ze wat bits. Beneden in het water rilde een leelijklang gezicht. „Hij is," zei Mao, „in 't vlootje 'eweust z), met nou en den 'n prèchtig schot er tusschen deur. . . en den weer geweun, net as jouw Vaor." „Mijn Vaor," weerstreefde Tijne, „het 'n bende aoverij 'ehad ..." Maar Mao lachte er wat om. „Kleine Keesie Kaors," spotte ze, „die leit graog 'n dubbelde knoop in z'n beursie, dat weten we allegaor wel." „Nou," bracht Tijne er tegen in, „maor m'n Moer's ziekte het ook 'n keet geld 'ekost, en nag ... en altijd nog... en waor is 't end ... ?" Ze zag op. 1)

12

klompen.

2)

gemiddeld goede vangst.

Mao had in het geheel niet geluisterd: „Ik zeg maor, as je van alles meedoene, doppe en hooie en boete en breie en 't werk in huis, den komme je ook wel 'n paor schoene toe, bij je Zundagsche pronk, en den op onze jaore temenste, as je al zeuventien binne." Tijne wou nog tegenpraten. „'k Bin altijd met me hulfte tevreden 'eweust ..." Het echode in haar na: „'eweust —'eweust ..." En er stond een omgekeerd gezicht in de tobbe, rimpelig en oud, maar ook een paar lage zwarte schoenen... „Hoe kwamme die schoene daor ... ?, och 't was toch maor schaoduw ... ?" Ze oogde om zich heen, naar het lichtende -groene gras, naar de spiegelende tegels. . . de schoenen waren overal. In Mao's veelzeggende oogen schoven witte lichtstippels. „Vraog ook an je Vaor! Leg net zoo lang te gnorre 1 ) dat je ze ook krijge." Het antwoord bleef steken in Tijne's heimelijke overleggingen. En Mao trok zich voldaan het juk weer op de schouders. „Ken jij je vraoge al veur de kattegesaosie venaovend?" Tijne knikte flauwtjes. „Ommers vezelf." Toen kuierde Mao weer, breed en bedaard weg, tusschen haar boordevolle emmers in. Ze hield de armen kruiselings over de borst en lachte in zichzelf. „Schoene," tobde Tijne, „nee, die zei Ik wel nooitniet krijge, dat is veur mijn niet weg'eleid." Ze zakte op haar knieën voor de tobbe, en spoelde de rest van het goed met zoo'n haast of er geen tijd te verliezen viel. „As je allebei hulfte hadde, maokte 't niks uit, maor nou. . . de iene wèl en de aore niét ... och, en je konne zachs vraoge ..." 1)

zeuren.

13

Naarstig werkte ze door, met toewijding. Ze hing dé wasch op en hakte het hout, vervreten planken en rappige stukken balk, en ze hakte als een man, elke slag was raak en bij elke slag zei haar rug snauwerig: Maar het regende spaanders om haar heen, en in een ommezien had ze een mand vol. Ze boende ook het straatje voor de deur, en redderde nog wat in het onderhuis. Haar mond kreeg aan weerskanten een groef van inspanning, het zweet gutste bij haar gezicht beneer en haar lokken raakten uit de krul. Maar ze had er niet eens erg in. „Die schoene, die fijne daomesschoene ..." „'k Gaon nao' Vaor," zei ze in de kamer, en tersluiks wierp ze een blik in het spiegeltje naar haar muts of die wel goed-recht stond ... Die tersluiksche blikken waren eerst begonnen toen ze „in de kap gekomen was" 1 ). Ze wipte ook haar pony wat op en maakte weer kurketrekkers van haar dikke wit-blonde lokken. Haar gezicht kon ze niet best onderscheiden. Het leek, bij buiten vergeleken, schemerig in de kamer. De bleek-paarse schouwtegels glommen stug koeltjes, de borden aan de vale wand ook, en de pronk in het glazen kastje ... De lange bruine klok tikte opvallend -langzaam, zóó of elke tik de laatste wezen kon. Tijne keek toch altijd, als ze zoo van het werk binnenkwam, het eerst naar de hooge koel-donkere bedsteeën met de dikke kussens, en de gordijnen van bloemetjesgoed. De linker besliep zij. „Hè, was 't maor nècht ..." Doch het bleef die middag slechts een ver doezelig verlangen. „Tao zei nog wel doende weuze?" Mem knikte. Mem zat diep in haar leunstoel gedoken, 1

) de vrouwenmuts opgekregen had.

14

vlak aan het heete raam en stopte een kous. De zon liet ongenadig -duidelijk haar verschoten oogen zien, haar gele naderige huid en grauwe lokken. Maar Mem hoestte niet, en ze was meer-dan-tevreden over Tijne. Om haar mond kwam tot tweemaal toe, het begin van een glimlach, dat was wat zeldzaams bij Mem. „Moet je niet tien tel zitte?", vroeg ze goedig, en haast in elk woord golfde een uithaaltje, net als bij de andere vrouwen op het Eiland, „je ziene witjes, me dunkt ... zou je wel gaon? Blijf liever maor wèt zitte breie bij mijn ..." Alle rimpeltjes trokken er bij weg, uit Tijne's gezicht. Ze pochte: „'k Bin g'eel niet loof 1 ), g'eel niet. 'k Gaon vèst." Verteederd dacht ze: „Nou is Memme weer bang dat ze te veul 'evergd het van mijn." En Memme vroeg al weer: „Wil je den eerst niet 'n plak mik met suiker, me-keind?" Gewoonlijk zei Tijne: „jao, graog." Nu schudde ze haar hoofd, ze zag nog maar altijd de lage nieuwe schoenen, met de glanzende neuzen en de „rozies" ... „Nee, 'k gaon eerst ..." Ze kreeg dan toch nog een geribbeld-groen zuurtje uit het oorlooze kopje in het theeblad. En dat smaakte lekker. Tijne zoog er zoo gulzig op, dat ze er haar tong haast aan openhaalde, het was scherp. Toen nam ze de ketel met koffie op, die Mem al klaar gezet had. „Dag," zei ze terloops. En uit gewoonte in de deur: „Kom je nou niet buite?, aors hoest je weer zoo..." Toen ging ze op -weg. „Ze hoorde nog liever, dat Klaosie-met-de-handjes vloekte, dan dat Memme hoestte." Gehaast liep ze voort. 1

) vermoeid. 15

Trine van Hilletje

2

De vensters in de warm- gestoofde huizen leken wel blauwe vlammen. En het was of het opgetaste hooi in het weiland in lichte-laaie stond. Er steeg een gloed op van de weg en er daalde een gloed van omhoog, tusscherl die twee in leek Tijne te verzengen. Ze keek op en rond, haar gezicht trok vol rimpels, zonder rimpels kan ze niet opzien. „Heere God — Heere God..." Om zich af te leiden repeteerde ze haar vragen -voorde- catechisatie. „Waorop had God zijn wet beschreven? Op twee stienen taofele. Wat staot er op die iene taofel? Op die iene taofel staot hoe wij God moeten liefhebben. Wat staot er op de aore taofel? Op de aore taofel staot hoe ik mijne naoste moet liefhebben. Zien Mattheüs twee en twintig, vers ... vers ..." Onverhoeds stuitte het op de schoenen: „Ze zou zegge teuge Tao: ik heb de wesk ook al 'edaon en houtjes 'ehakt en in de vruugte je twee stikkende gaoltjes') 'eboet ... en heb je óók 'ezien wat 'n mooie schoene die Mao-van- Lobbetje het?" Een stem schoof over de weg. „Wèrinpies, hee ?" Dat was dikke -Gaartje's stem. Toen Tijne glimlachen wou, was het of haar lippen op elkaar vastgeplakt waren van zweet. Dikke -Gaartje zat in de schaduw naast haar kleine houten huis, dat krom getrokken was van wind en zon. Haar handen lagen plat-uit op de zijleuningen van haar stoel, haar rug was als in de groen-saaien kussens vastgemetseld, en haar voeten hield ze op een leege stoof. „'n Ouwerwis zeumertje," lachte ze tevreden met grappige bibber-schokjes van haar gezet-kort lijf, haar dikke ronde gezicht zag er ook danig-monter uit, en 1)

x6

netten.

danig-gezond. Gaartje had geen gewone rooie koonen, of zoo maar een egale rosse blos, maar — en dat was uitsluitend van dicht-bij te zien — haar vleezige wangetjes waren van boven tot onder vol dunne vurige aartjes en streepjes geteekend, net fijne bloemetjes .. . Tijne moest er altijd naar kijken, ze vond het erg bijzonder. In het voorbijgaan knikte ze hartelijk tegen het ouë vrouwtje. „Wèrm?, je smelte haost!" Meteen, al ging Gaartje's mond open voor een praatje, liep ze door... Vergenoegd dacht ze toen weer: „Laoter zel ik ook zóó zitte, dat was er op 't end veur iederien: lekker in de schaoduw, met 'n kussen in je rug, en gien minsch om je op te stiere van je plaos." Ze bleef er wel meer bij stil, als bij een lief-geworden ideaal. En soms als ze veel en zwaar werk gedaan had, ging ze expres nog 's bij Gaartje langs. „Want Gaart die zat ziénderoogen uit te ruste, en dat al jaore lang." Ze nam de ketel over in haar andere hand, hij werd zoo zwaar of hij betooverd was. De weg leek deze keer langer dan bij haar eerste gang, die morgen. Ineens proefde ze de hartige smaak van de zee op haar klevende heete lippen, en in dat zoutige was ook de scherpe stank van rottende ansjovis. Maar Tijne merkte dat zoo niet. Een frissche adem streek langs haar heen, een doordringende koelte. Er stak een bries op uit zee, en die bries wakkerde onbegrijpelijk-gauw aan. Hoe dichter ze bij de haven kwam, hoe sterker de bries werd, maar de zon blies hij uit ... Een tijd-lang flakkerde het verschralende licht nog op-en -neer. .. op-en -neer, als een uitgeputte lampe-vlam, dan bleef het heelemaal weg. Toen leek het opeens een andere dag. Tijne liep langs het hotel, voor elk raam luierde daar 17

een vreemde. Op het beun 1 ) van Sijte-van-Aole en bij de aanleg-steiger lanterfantten ook nog een troep dames en heeren, haast allemaal Engelschen. Schuw- belangstellend nam Tijne ze op van terzij: „Er waore er bij met tande van goud, en wat moste die lange linten toch ... an huilie hoeden. . . ?, en 'n taoltje as ze praotte ... kon de Heere God dat allemaol verstaon?" Het langst keek ze nog naar hun schoenen. Dan met een ruk of ze zich losmaken moest ergens van, liep ze de drukte in, aan het havenpad. In de plotseling versomberde dag zag alles er kaal grauw en ruzie-achtig uit: de opgehangen bruin-golvende netten, de trillende zeilen, de schuiten ... Maar in de stinkende glibberigheid van het benedenpad stonden de mannen en de vrouwen toch wel bedrijvig -saamhoorend bijeen, en de kleuren van hun goed wemelden zóó bont-door-een, of er een regenboog aan stukken was gevallen: knetterend geel van oliegoed, stralendblauw van schorten 2), uitgelaten rood van bouwen, rose van halsdoekjes ... En alle gezichten, zonder uitzondering, waren bruin van zon en glimmerig van zweet.. . De vrouwen babbelden met lijzig-zoete uithaaltjes en de mannen praatten er zachtaardig-bezadigd doorheen, hun monden bewogen zoo traag of ze psalmen neurieden. Maar hun oogen keken langs elkaar heen naar de visch, de volle netten, de averij. Achter de kreuken in hun voorhoofd schoven reken-sommetjes... Tijne begon ook al: „Dirk-van-Sijme had er al twee en twintig duizend uit'epeld, dat was teuge negen duizend ..." -vijftgde Een schreeuw zette het stop. Allerlei commando's enterden door het verwarde 1)

i8

verhoogde plankenvloer voor het huis. 2 ) overrokken.

werk- geraas, de boeg van een schuit wreef knarsend tegen de steigerpalen aan, en de bries kneep grauwe plooien in het havenwater. „Tao lag wel veer," Tijne scharrelde vrij-vlug over de stinkerig-beklonterde keitjes heen, „aokelig veer." Ze knikte tegen Mao-van- Lobbetje en Lowetje-van- Griet, en week snel uit voor Moenis, zijn blik ontweek ze ook. Want Moenis was een Ziener. En er werd wel van hem gefluisterd, dat hij ook de macht had van „het booze oog ". Even maar als een nevelachtige vlek zag Tijne zijn vale rimpel-kop, onder de breed-zwarte hoed. Diep in zijn oogen leek het te weerlichten, zijn schouders waren zoo krom of hij altijd-door een last droeg en zijn kaken bewogen ook als hij niet pruimde of at. Het was of angst als een stolp over hem uitstond. Tijne durfde niet eens naar hem om te kijken, Moenis vreesde ze, als de begraafplaats-bij-nacht, als de „zeemarminnen" waar dikke-Gaartje wel 's van vertelde, ja bijna — als de Booze ... „Laost was 't ook weer uit'ekomme zooas hij veurspeld had, bij Klaosie-vanSijmen-van-Jaop ..." Meteen stond ze bij Aogievan-Ep. En Aogie's glimlach leek haar goed te doen. Maar ze zelen niets tegen elkaar: „Want de ansopies wiere 'eteld." Aogie's dikke bruine lokken bengelden dicht over de stinkende slijmerig-vieze vischjes heen, en haar handen hadden korstjes van grom en bloed, maar haar koonen leken boller en rooier dan ooit, en haar licht-bruine ronde oogen blonken als barnsteenen knoopen. „Hein het ze dik," begreep Tijne, met een vaaglachende blik liep ze door, „Aogie zou toch wel evengoed met haor mee te hooie gaon ook." ig

En in al die hurrie kon ze ook nog soezen. „Raor, nou was Aogie nèt zoo in haor schik met Hein Visser as eerst mit Ellebert Groot, net of er niks 'ebeurd was, net of Ep niet verdronken was en nooit terug'evonde .. net of hij nooit bestaon had." Ze voelde er een bijzondere pijn bij van binnen, een pijn die Ep niet gold. . En ineens was dat weer weg. Keesie, het jongetje uit Hein's eerste huwelijk, kwam haar nog achter-op. Ze had hem pas niet eens gezien .. Het jongetje zag zoo bruin of hij met taan ingewreven was, zijn tanden leken daardoor wit als van een Neger, een groote mond had hij en een kleine mopneus. Zijn ruige lange lokken hingen slordig uit het rood-gebloemde kapje, en zijn bouw en zijn broek waren glimmerig van ansjovis-vuil ... „Zeg, 'k moet je wèt zegge ... ," hij hijgde, „nao de teelt meg ik in 't buis, en ik krijg gouwe knoope, echte gouwe ..." „Jao?", Tijne glimlachte ouwelijk. Het schoof door haar heen: „Ep z'n knoope." — „Nou," knikte ze naar het kind, „'t zei er 's tijd worde, wat jij? Je binne al over de jaore ..." Het jongetje draaide op zijn hielen, hij grinnikte maar zoo-wat. En Tijne vatte best: „Hij wou 'n cent veur snoep. . ." Maar die gaf ze hem toch niet. „Nou maor gauw je Vaor helpen, hee ?", zette ze hem aan, „z'n groote knecht weuze ..." Het jongetje had al de mopperige lach van een man, hij draafde terug. „Hein," dacht Tijne onder het doorloopen, „was temet de hoogste in de vloot, toch stierden ze nog zoo'n keind op je of, en Tao ..." Ze rekte haar hals. „Tao was beneeje de middelmaot, dat 'loofde zij temenste vèst, jaowel, dat zag je zó6." 20

Ze stond dan vlak bij Tao's schuit, en achter Tao's rug om, trachtte ze heimelijk de vangst te schatten. „Tao had tè hoog op'egeve : negen kaokmandj es maor... en nog maor 'n stik of zes gaole in 't vletje ..." Ze beet een pukkeltje in haar onderlip. Zwèrte-Jaop -Boes er naast had al zestien mandjes vol. Taxeerend gluurde ze in zijn vlet. „theere God, àlzullever wat je zagge ..." Toen Tao omkeek en haar betrapte-bij- het-loeren naar de vangst van die man- daar-naast, werd ze verlegen. „'k Heb koffie mee'ebrocht," zei ze, en het was of haar oogleden, als gordijntjes, neergetrokken werden. Tao wou opgeruimd wezen. „Braof zoo keind, braof zoo." En zijn zweeterige glimlach beefde aan de hoeken. Hij had ook groote donkere zweet -kringen in zijn buis, onder zijn armen, en de droppels aan zijn kin leken op glazen kralen .. . Pietje Vlasgaord, de knecht, liet ook maar staan wat stond. „Koffie ?, graog zoo heet meugelijk, dat verslaot de dorst." Zijn stoppelig geel haar stond, van zweet, plakkerig-stijf overeind op zijn kaasrond hoofd, en zijn zwarte oogjes waren zoo klein als krenten. Tijne tapte al in, de melk had Mem er bij gedaan, de suiker ook. Maar zij morste of ze nog nooit een tas koffie ingeschonken had. Zwèrte-Jaop-Boes bespotte Tao: „Nee, Keesie Kaors, je hebbe venècht je beugie wéér niet op 't goeie plaosie leite zakke, me- jongen." „'k Bin ook tevreje, makker," zei Tao. Maar het was of zijn stem over roestige katrolletjes heen moest, en zelfs van zijn woorden leek een scherp-zure zweetreuk uit te gaan. Zijn schraal nat gezicht in de schamele baardplukken werd al-door bleeker, maar bij het koffie ook onder het werk, als hij praatte, glim--drinke, 2I

lachte hij gedurig. En dat was altijd zoo geweest: als Kleine-Keesie-Kaors glimlachte scheen het wel of alle rimpels in zijn gezicht er zich over verwonderden. „'n Bènde visch," roemde Pietje Vlasgaord wrang tegen Tijne. Hij keek naar de anderen. En Tao glimlachte maar. „Rijkelijk," gaf hij toe, „'n weldaod, 'n zegen ... ," en daar was het knerpen van de roestige radertjes weer. Tijne zag niet op, ze zoog op een uitgescheurde duimnagel: „Moet er nog 'eholpe worde?" „Bij ons ... ?", begon Pietje al te schamperen, „hoho, je kenne gerust nao' ..." Maar Tao was hem voor. „Wel zekerlijk me-keind, wel zekerlijk." Hij trok een nog al flink gevuld net over de stellage heen. „Veul hande maoke licht werk en asse we den nog schietel) wille, mot 't fluks of'edaon worde." Tijne ging al aan de gang. Ze had verwonderlijk goed de slag van het doppen beet: telkens een kneep op het juiste plekje en het slap- zilveren rompje tuimelde uit de mazen in de mand. Pietje en zij wedijverden stiekem met elkaar wie van hun tweeën het gauwst er mee voort kon: en Tijne won het, al was haar duimnagel kapot. Maar plezier had ze er deze keer niet van. „Je biene wiere toch zoo zwaor van dat lange staon, och nee, nietes, maor. Zwèrte-Jaop -Boes lachte weer. Tao lag op het eindje zeil, bij de vischjes geknield en wou net beginnen te tellen. Zijn oogen waren vreemd rood-blauw van binnen, ontstoken van zomerlucht en zout water. Ineens had het er veel van of hij uitvallen ..."

1)

22

beug in zee brengen.

zou tegen Zwèrte-Jaop, toen ving hij toevallig Tijne's blik nog op, en glimlachte weer. Maar dat was wat geks bij Tao: als zijn oogen verhelderden in een lach, kwam er onderin, op de bodem, als een donker bezinksel, enkel maar zorg en verdrietelijkheid bloot. Tijne rukte haast een vischje door- midden. „Nee, nee, ze kon nou niet legge te zaoneke teuge Tao, over die schoene ..."

23

Het was maar een gewone door-de-weeksche werkdag met een argeloos-blauwe zomerlucht, een lauwzouten zeebries en vaag werk -gerucht in de verte .. . De huisjes op Mekurf 1 ) stonden er zoo'n beetje slaperig verwezen bij, net als altijd, en de bijen bromden dommelig, gistermiddag was dat precies zoo geweest, en eergister .. Maar nu kleefde er ineens aan dat gewone iets benauwends vast, en alles had een gesloten voorkomen, zóó of er in en achter elk ding wat heimelijks verstoken zat ... Zelfs het scharminkelige vuil-witte vuurtoren er mee behept, ende geel - blinkende hooi- opper,-tjelk en de zee, zes meter verder .. Tijne hield midden op het weiland stil, droogde haar gezicht af met haar mouw en stond een heel tijdje sufferig op haar hooihark te leunen. „Wat er bij jou an haopert ... ," sputterde ze, „en wor' nou temenste niet staopel, maad." Maar dat gemopper schoof die stiekeme onrust van buiten-af geen centimeter opzij. En Tijne kéék niet om zich heen, ze gluurde .. Verder-op, waar Aogie-van-Eppie maaide als een man, golfde het ruig-hooge gras als een lichtende groene zee, dichterbij en om haar heen lag het geelgedroogd en zoet van reuk in bol-dikke slingers, brandnetels staken er nog tartend-groen uit op, blanke klaverbolletjes sprenkelden er witte snippers doorheen, en 1)

24

de Monnikenwerf.

een pluim afgesneden taai -sterke margrieten ginnegapte nog altijd met de wind. Bekend zag dat er uit, vredig ook en argeloos. Toch had Tijne een gevoel of ze zich schrap moest zetten, maar waartegen — dat wist ze niet. „Raore," zei ze in haar binnenst. Maar ze bleef gluren. De zee stuurde de deining op ben af, en de deining knabbelde tersluiks aan het Eiland en zoog op de steenen en beet er in. Tijne kende dat geluid toch wel, maar het viel haar die dag meer op, ze haatte het zonderling-obstinaat. En dadelijk was er wat anders: een meeuw vloog als gekscherend, in groote kringen, over het grauwglinsterende water heen, plotseling keek hij omlaag, en gaf een schreeuw of hij schrok. Toen stond Tijne ineens weer het deerlijk-verminkte gezicht van een drenkeling voor de geest, oogholten met een franje van bloed, stijf -op- een -gebeten tanden zonder lippen .. Ze kneep haar handen tot een prop te zamen, om de stok van de hooihark heen: „Heere God — Heere God." Het leek ook wel of er zweet op de wind lag. Haast zonder gedachten voelde ze het, en weer moest ze haar natte gezicht afvegen. „As je nou 'eloove wou wat dikke -Gaartje 'ezeid had laost, dat raore-Lijsie 'n minsch aokelig maoke kon met 'n tooverspreuk, dèn zou je haost denke, dat zij nou bekold 'eworde was." Zoo ruw- ongeduldig trok ze aan het beffie 1 ) van haar hemd, of ze het er af wou scheuren: het zat opeens veel te krap... Maar ze wou toch ook wel graag schamper haar schou') halsboordje. 25

ders ophalen over zich-zelf. „Tao was in de haove met z'n beugie doende, en den blak weertje. As je 'n vlooi op 'n strootje in 't waoter zette, kwam hij nog behouwe te Munkedèm an... En Mem — jao Mem, die steunde aokelig in haor slaop — nou — dat had ze wel meer 'edaon ..." Tijne schoffelde met haar klompen in het hooi: „En Mem lag nou 's middags ook en 's mergenslang ... maor dat was ook wel vaoker 'eweust." Ze schudde bedenkelijk het hoofd over zich-zelf. „De meisen zeeën wel er 's „ouwe Bessie", en was dat zóó véér van de waorheid?" Aogie-van-Eppie keerde zich om aan het einde van Zwèrte-Jaop -Boes zijn land. En zoo in het draaien leek ze een kronkelende vlam: vurig-gebloemd was haar bouw, rood haar schort. Ze had een gele vijgeben') op haar muts, en werkte of ze vocht, het flitsen van haar zeis trok een boog van wit vuur om haar heen, ze naderde vlug. En Tijne werd er zich ineens van bewust, dat ze zelf lui en leeg stond toe te kijken. Gelaten wachtte ze het standje af. Maar toen Aogie vlakbij was, keek die pal langs haar heen, en glimlachte in het vage weg en snibde niet als anders en vitte niet .. Tijne onthutste er van, zoo vreemd als dat was, zoo angstig... „De aorde," zuchtte Aogie, „lijkt wel 'n bakkers-ovenel vedaog." En Aogie's glimlach leek óók iets te verbergen. Tijne zweeg bot. Goedig vroeg Aogie toen: „Bin je loof ?, zelle we effe uitbleeze?, en 'n nompie 2 ) neme ?, en 'n kommetje kouwe koffie ?" 1

z6

) hooge grof-strooien hoed. 2) suikerballetje.

Maar Tijne schudde norsch haar hoofd, ofschoon ze dorst had. „Nog maor niet, daomee ..." Driftig-vlug duwde ze met haar hark het hooi- dammetje naar de opper, bij de groene sloot. Het was of ze de scha van het luieren in wou halen, bij het teruggaan keek ze maar heel terloops, of Aorie-van-Zwèrte-Jaop nog-al -niet de leege schuit terug kwam boomen. Maar er was in het suizelend groen niets te zien en niets te hooren ook. Het Eiland lag als een onafzienbaar grasland in de gulle zomerzon. De huisjes op Mekurf, vaag-rood en flets-groen, stonden er op hun palen bijeen als hoog wezens, die dicht bijeengedrongen, steun zoeken-potige aan elkander, tegen een onzeker gevaar... Tijne begon de volgende hooi-regel op te duwen. „Dat volk van Zwèrte-Jaop ... ," schoof het even zonderling-afgebroken in haar op, „dat volk ..." De zee knarste er doorheen. En het ongedurige in haar had weer de overhand. Om het weg te dwingen begon ze een psalm-vers te neuriën: „Loutere goedheid, liefdekoorden, Waorheid zijn des Heeren paon, Hun die Zijn verbond en woorden Als hun schatten gaode slaon ..." Een paar wespen zetten vlak voor haar open mond hun twee- gevecht voort, ze sloeg driftig naar ze. „Tuig, gaon juilie!" Het drong niet eens tot haar door, dat ze ophield met neuriën: ze luisterde alweer. En er was toch geen ander gerucht rond -en-in het uitgestrekte weiland dan het breken van het gras onder Aogie's zeis, het gezoem van een bij, en het knabbelen van de deining. 27

Tijne had wel lust om luid-op en druk te praten, maar er wou haar niets -van-belang te binnen schieten, en Aogie was al weer een heel stuk van haar af. Toen begon ze in haar gedachten zoo maar op Aorie-vanZwèrte-Jaop -Boes te mopperen ... „Keulen en Aoken is niet op ien dag 'ebouwd. Aole had zeker net wat aors te doen — most hij maor wachten — 'n kraotes ook, die Aole-van-Zwèrte-Jaop, 'n ..." Ze schrok op. Het leek net of er een kei in het slootwater plofte, en het was de plons van een vaarboom. „Hélao," werd er geroepen, hout schuurde knerpend langs de harde steenachtige modderwal, een schuit lei aan. Tijne stuwde, of ze niets hoorde, de groeiende hooibult voort en vorkte die met breede zwaaien naar de opper. „Jij hebbe haost meer bij mekander 'eschraopt, den ik laode ken," gekte Aorie. Hij was op het land gesprongen en stond vlak bij haar. Als Aorie praatte leek het net of er in zijn stem wat neuriede. Maar hij had iets -van-gezag in zijn oogen: het wit blonk als kwik en het grijs deed aan staal denken... Tijne moest zich vermannen, eer ze tegen hem durfde pruttelen: „Wat 'n tijd heb je 'edaon over die vracht! Jij neme er je makkie maor van, 'eloof ik," het kwam er toch schamel uit: schor en kleintjes. Aorie plukte in gedachten aan zijn korte stroo -gele kneveltje, dat kneveltje stond hem net of hij er niet eerlijk aangekomen was, precies als zijn stijf-blauwe kapiteinspet, men kon het hem best aanzien dat hij veel buiten-gevaren had, en dan stond hij ook nog onder dienst, bij de marine .. . „Het 't je zoo lang 'edierd, Tijne?", hij plaagde haar niet, hij maakte expres zijn stem zacht of hij tegen een 28

zieke praatte, maar hij bedoelde toch iets anders dan hij zei. Tijne werd zoo rood als een kreeft. „Hij miende van zijn 1 ), allien om zijn," ze wou dat toch tegenspreken, en heftig ook, maar dat was nog zoo gemakkelijk niet. Schuw-vorschend keek ze in zijn oogen. Aorie moest er van pinken. En in zijn schrander mager-bruin gezicht kwam ook iets — waar zat het toch in? — van dat gek -achterbaksche dat alles en ieder leek te hebben die dag. „Nou ... ?", drong hij. „Nou! ", bouwde ze na. Nijd spartelde in haar omhoog en vond geen uitweg. „Mijn het 't niks lang 'edierd," wou ze snibben, „en jij kenne teute, want jij binne de zeun, hee ?, en wij de dienstbaoren ..." Maar toen kwam net Aogie er aan, om te helpen bij het opladen. Ze glimlachte niet zoo breed -uit als anders: de helft van haar tanden was maar te zien. „Maot," bespotte ze Aorie, „jij staone er bij of je nao' 'n preek luistere." Opgeruimd wou het toch niet klinken. En Aorie zei stroef-grappig: „'k Heb daornet 'n ofstraffing 'ehad van Tijne -hier, ik ben te traog 'eweust." Goedig lachten ze er samen wat over en nog wel binnensmonds. Maar het had er alle schijn van of ze zich al gauw geneerden voor die lach. En toen was er dadelijk weer bezonnen ernst, en nog wat anders ook, iets dat sterk op medelijden leek. Tijne kon het niet in woorden uitdenken, ze voelde het toch wel, en scherp ook. Werktuigelijk hielp ze bij het laden, maar ze stak het hooi zoo onachtzaam op, dat er keer op keer een pluk in het water viel. 1

) hem. 29

Aogie deed of ze het niet zag. „Zonde," wees ze dan zelf maar. En Aorie oogde er niet langer dan een seconde naar om, gedurig had hij een verschoonend grapje. „Jij wille de baorsies ook wat gunne! Nou, as 't aors niet is." „'t Ken de beste 'ebeure," zei Aogie dan telkens. Ze liepen over van goedigheid, alle twee. En Tijne werd er bitter tegen in. Zwijgend sloofden ze een tijd-lang voort, stil -vaninspanning, het zweet in streeperig-uitgeloopen droppels op hun gezicht. En Aogie werkte bezadigder dan Tijne, maar ze deed meer. Ze kon het werk ook beter aan: ze was sterker. Tijne ging het zienderoogen boven haar kracht. Ze voelde ook al weer die open-trekkende pijn beneden in haar rug en in de buigingen van haar beenen beefde het. „Heere God — Heere God.. ." Haar gezicht leek dik te worden van opstijgend bloed, en een keer wankelde ze of ze duizelig werd. Ze maakte er een verschrikt armelijk-schuw gebaartje bij, of ze zich ergens aan vast wou grijpen ... En Aorie, die in de schuit stond om de lading behoorlijk te bergen, zag ze zoo nevelig of er een blinkende dikke rook om hem heen trok. Aogie merkte dan wel dat het haar te zwaar ging vallen. „Gaon jij nou maor weer met je eige werk deur," stelde ze zachtzinnig voor, „je maoke je aors veuls te loof. . ." Maar Tijne wou nog doen of ze het niet hoorde. Onwillig en weifelend bleef ze. . „De zon," glimlachte Aogie, „is net zoo heet as kokend waoter." „Tachtig graode Vaorenheit," zei Aorie geleerd. En Aogie praatte er afgebroken op door: „'n Zei30

zaom zeumertje ... van alles dik -op, nou 't hooiland ook, heb je 't ooit zoo weelderig 'ezien? En eerst de goeie haoring-teelt en nou weer de ansopies, en daomee de botjes ..." Gewone woorden waren dat. Maar achter die woorden gingen hun blikken aan, en die blikken pasten niet bij het praatje .. Tijne werkte koppig door. „Wegstiere laot ik me niet..." En toen drong Aorie ook: „Tijne -maai, nou zou ik toch vest doen, zoo as Aogie zee ... Je houë 't aors niet op de bien ..." Hij glimlachte er goedig-geruststellend bij. Maar ze wou het niet zien. „As ze dèn te veul was ..," mokkend ging ze. Een paar meter verder deed ze of ze iets opzocht van de grond en ze gluurde enkel maar onder haar arm door. „Nou, ze had 't ommers wel 'eweute?" Aorie en Aogie werkten niet meer, ze staken de hoofden bij elkaar en brachten de hand, als een scherm, aan de mond net als menschen doen die een geheim behandelen. Een keer of wat keken ze ook haar kant uit. Een nijdige verwondering klom als met scherpe prikken in Tijne omhoog. En in haar booze verbluftheid had ze geen enkele gedachte meer. . . Maar haar oogen werden waterig, en dat waterige deed zeer of er wat bijtends in zat. Machinaal zette ze haar hark tegen het begin van een nieuwe hooi-plooi aan, duwde uit alle macht de wassende bundel voort en loerde gestadig onder haar witte wimpers uit .. Aorie en Aogie stonden van haar afgekeerd door te praten, ze knikten en schudden hun hoofden en hadden het erg druk ergens over. 31 Tijne van Hilletje

„Most je dat zien,” schimpte Tijne vreemd-fel, „ze kwamme temet aosem te kort." De waggelende hooiheuvel voor de hark spalkte bijna in tweeën, zóó maakte ze af, ze wou graag nog wat opvangen van dat gesprek verder-op. Maar toen de bibberende hooi-bult kantelde op de plek waar de opper gestaan had, hield Aorie opeens stil. En Aogie zei — met een blik achterom — onnoozellistig: „Maor die Keesie, hij is zoo gek as 'n ui met die gouwe knoope, en den moet je hem over z'n grootemans-kleeren hoore! Elke morgen is 't vannuuws: „Mem, heb je me buis nou al 'enaoid?" Aorie spuwde op de grond en krabde achter zijn oor: ,,Hè... ?" Van verwarring moest hij knipoogen. „O jao — jao." Hun onbeholpen sluwheid bracht alles uit. „Ze hadde 't over wat aors 'ehad," ontdekte Tijne, „en dat aore ... dat moch' zij niet weute." Het stak en prikte in haar borst of daar een spin gevangen zat. Maar ze ging rechter-op loopen, en ze had een minachtende glimlach. Aorie wou nog onbevangen haar kant uitkijken: „dij kenne toch gauw, Tijne -maai ..." Maar ze deed of ze niets hoorde, keerde slofferig terug naar het begin van de volgende hooisliert en duwde zoo hardhandig op, dat de steel van de hark er krom van boog en piepte. Eer Aorié toen de volle schuit afduwde, riep hij nog iets in haar richting, hartelijk klonk dat, zoo welgemeend.... Haar adem was er even van weg en kwam dan met een vaartje weerom, en ze moest haar kin stijf op haar borst drukken om niet op te kijken. „Praot met Aogie maor of.. .," sputterde ze in zich-zelf. Een kever liep 32

op een holletje voor haar uit, hij leek op een stukje gepoetst leer, soezerig oogde ze hem even na. „Maor Aorie — wat zee-die eigelijk ... ?, jao, wat had Aorie eigelijk 'eroopen?" Ze schoof de klamp hooi al weer verder .. En de dag leek opeens heeter en het werk zwaarder. Maar ze zweette toch meer van bange bevreemding dan van krachts- inspanning. „Wat is alles raor vedaog — Heere God. . Aogie kwam op haar toe. Haar rokken schommelden breed heen en weer, of ze jolig liep, en haar oogen leken zwarte spiegeltjes. „Nou eerst 'n kommetje koffie neme, veuruit!" En bazig dat ze weer was! Ze greep Tijne zoo maar de hark uit de handen en gooide die neer. „Allaoh, kom mee!" Tijne moest haar hand tegen het kloppen in haar zij leggen: het was of er een ijzeren klepel in haar hart zat. „'k Bin niet loof," streed ze balsturig tegen, „en hier me hark ..." Ze trachtte hem op te rapen. Maor Aogie — wat was die Aogie toch sterk! — ze trok haar zóó wild mee, dat ze draven moest als een bezetene. „Je zèlle zittel" Er stond een bloeiende vlier bij de groene sloot, die rook lekker en lei een gekartelde breede schaduw over het frisch-gebleven gras. Aogie duwde Tijne daar stoeierig omlaag. „Zie zoo, zoete maad weuze!" Zelf viel ze ook met een plof op haar dikke knieën neer. „D'r staot 'eschreven: 'n arrebeider is z'n loon waordig." Goddeloos-dartel knipoogde ze. „Dèn zeg ik er bij: en ook z'n kommetje koffie en z'n plak mik." „Da-'s spotte," gispte Tijne stug. Ze pinkte gedurig. Op Aogie's vijgeben bleef een plekje zon hangen, en daar leken vliegen van vuur over heen te drijven. 33

„Spotte is 'n gruwelijkheid ... ,” vitte ze weer. Maar Aogie sloeg er niet eens acht op. Ze maakte kuiltjes in het losse gras, zette er de oorlooze kommen in, en tapte, uit het opgedolven kannetje, de zwarte koffie in. Toen trok ze ook het stikken- trommeltje') onder het gras-dekje uit, drukte haar rug tegen een hooi-kussen, stak haar beenen welbehagelijk recht-uit en begon te deelen. „Je raode nooit wat ik allemaol mee'esleept heb. Hier — krèntemik met echte butter, en ieder twee heerekorsies, en 'n stik of wat pruime, en 'n peperhuis met nompies — nou, heb je 't niet goed bij mijn ?" Sprakeloos zat Tijne even op die uitstalling van eetwaar neer te kijken: „'n Schoot vol, wat 'n opmaokster, die Aogie ..." Mopperig zei ze: „Ik heb in 't g'eel gien honger." Want ze beefde nog van gramstorigheid, maar ze geeuwde toch ook. En Aogie zei met een stem als een klok: „Gien honger!? Ete zèl je! Wàt-is-dàt? As je niet ete, heb je ook niet te werke! Moet je maor thuisblijve, net as de ouwe Bessies, net as je verslete Bappe." Dat was toch weer dezelfde Aogie van altijd :,,Aogievan-guster ..." „'k Heb zelf ook," protesteerde ze toch nog. Maar met beschroomde tegenzin dacht ze aan het dikke stijve stuk loert 2 in haar bus, en gedwee nam ze aan wat Aogie haar, in een gulle bui, toestopte. „Thuis blijve?", het leidde haar even af, „jao zeker, zei niet gaon! En ze moch' ommers spaoren van 't hooiersgeld, veur schoene?" Traag hapte ze in haar boterham — als het lekker )

1

) boterhammentrommeltj e.

34

2)

jan-in-de -zak.

was hapte ze altijd traag — ze smakte haast. „Rijkelui's brood en fijne butter ..." Toen kwam dat andere ook weer op haar af, dat drukkende-vreemde... „Waorveur gaf Aogie zooveul weg vedaog ... ?" En ze overwoog: „Zel ik nou vraoge wat er is? Zèl ik ... ?" Ze kreeg er een voorhoofd vol rimpels bij, haar muts kleefde aan weerskanten op haar koonen vast, en weer moest het beffie het ontgelden. Ze kon het aanloopje niet vinden voor die vraag. En alles begon ook een beetje vaag te worden in haar en rond haar .. Die schaduw van de vlier was toch een zegen. De bladen smoesden zoo'n beetje met elkaar, de gele fijne bloemetjes hielden er zich buiten ... „Heere God, wat 'n hette op dat land." Haar kousen waren ook nat van zweet, dat voelde ze nu eerst. Ze schopte haar klompen uit, en zette haar voeten vaster op het koele dikke gras. „Of was ze toch deur raore-Lijsie zóó ... ?, of léék 't allien maor — alles ... ?" Dorstig dronk ze van de bittere koue koffie, at het brood op tot het laatste kruimeltje, deed een heele tijd over de pruimen, en zoog toen op een nompie. ,,Het 't 'esmaokt?", vroeg Aogie met een volle mond. „Nóu!", zei ze dankbaar. „Er gien praot over maoke hoor," verzocht Aogie, al kauwend. Tijne blies de zaadpluisjes van een paardebloem. „Wel -nunnik." Ze dacht: „Hoeveul korsies eet zij toch wel op?, en hoeveul stikke brood. . . ?, toch vèst wel twaolf pruime?" Een paar keer probeerde ze de verstrooid liggende pitten te tellen. Telkens raakte ze in de war. Haar oogleden leken wel dik te worden, ze jeukten 35

ook, ze wreef er met haar vingerknokkels overheen, en pluurde door haar ooghaartjes het land in. Zoo werd het gras weer een zee, met hooge golfruggen, witte randen van licht schitterden er op: het schuim, en vlakbij was de deining. Ze deed haar oogen wagen-wijd open: en de zee veranderde in gras. De bries klom over de dijk, en commandeerde: „Alle grassen rechts - overzij." En als groene soldaten deden zij dat. Zonder geluid beval de bries opnieuw: „Links overzij! Pal achterover!" Daar gingen ze! Een bruine vlinder danste over hen heen, streek op deze en die even neer en vloog weer verder. Tijne tuurde hem pinkend na. „Wat most dat beest toch ... ?, as je hem anraokte gong hij dood. Waorom had de Heere God hem gien sterker vleugels 'egeven. ?" Slaperig liet ze zich achterover vallen. Aogie praatte over Hein. „Hij is zelzaom sleetsch, zoo trekt hij 'n paor naogel-nuuwe kousen an, en zóó gaote as— as eende-eiere er in." Ze had het ook over Keesie, van haar eigen had Aogie geen kinderen. Keesie kon een potje bij haar breken! „'k Moet nog 't ien en aor anschafte veur him. 'n Lappie keper, en 'n stik blauwe wol, 'n endje bombesijn, 'n halsdoekie, 'n pet. En den veur me-zelf, 'n stik huisraod dat er nog al inknuppelt: 'n groote bruine kast in 't veurhuis. Dat huis van mijn het temet gien kassen, hee? En den zet ik daor me bouwedooze op en me blauwe lijze, dat trekt veur de bezichteging met de vreumde. Want as je daor de loop van krijge ... da-'s 'n aordige bijverdienste... laot ik 't aore jaor 't hooie schiete ..." „Jao — jao," zei Tijne een heele poos na elkaar. ..

36

In die tusschentijd — was ze weg. Zóó lag ze naast Aogie, en zóó liep ze in een groot straat met op elkaar gestapelde huizen, trams-stedch zonder paarden en juffrouwen die naar zeep en reukgoed stonken. Zij deed een paar stappen en keek om zich heen. Een glazen winkeltje stond op de hoek, er lagen rosse en groene kranten op een plank ... Wat moest ze toch ?, wat wou ze ?, ze draafde wat ze kon. „Waor was Tao met de schuit 'ebleve?, ze was van Tao of'eraokt. En de wind hield haor teuge, wat 'n zwaore wind ..." Maar dadelijk was ze weer terug — naast Aogie. En Aogie zei: „ ... op die aore plank doen ik me Zundegsche goed en me winterkleedaosie en zoo .. . en ..." Tijne was al weer weg. Ze liep door de kamer bij Memme thuis. Wat stil was het toch.. . Waarom kermde Memme toch maar liever niet? Die lange bruine klok tikt zoo hard, die klok lijkt net een opgehangen bruinvisch. „Zien je ?, twee kwaoi-je oogies zitten in de wijzerplaot, 'n bek niet, hij eet toch ... hij eet ?, jao — hij eet uren! Denk er om, je krijge 'n klap om je oore. Zoo metien gaot z'n staort krulle, gaone z'n vinne al niet hien en weer?, nee hij aosemt . .. zwaor aosemt hij ... Wat moet ze toch bij die bruinvisch? Nou — kijk dat er 's an, er zit „dik stof" in de hartjes van de beddeplanke ... Wie praot eri toch in de verte? Scherp toeluistere, maad ... Nee, dâ-'s niet te verstaon. Slaopt Memme nou aldeur.... ?" Ze ziet rond. En Mem buigt meteen haar hoofd om het bedsteegordijn heen. „Kijk ze zweete. Ze het verschote ooge. Ze praot ook. Wat praot ze toch? Ze hoort niks, ze ken 't niet verstaon ... Heere God — Heere God, is ze nou ook nog doof 'eworde?" Ze moet naar buiten, 37

ze moet luisteren, ze holt om te luisteren ... Wat is dat nou? Haar klompen maken geen leven, oh maar, ze is niet op klompen, ze is op haar kousen. „Denk er toch om, maad, as je Mem dat ziet ..." Ze struikelde haast over Bappe. — Bappe zit op een omgekeerde mand, en verstelt een net. Zijn handen beven, er zit een traan op zijn eene brilleglas en zijn oogen zitten vol bloed. „Waor komt dat bloed in je ooge toch vedaon, Bappe? — Hou stil! Bappe praot, krak-.krak zeit z'n stem: „Het is den mensch ienmaol 'ezet om te sterven en daornao het oordeel ..." Daar dringt die verre stem doorheen, die verre stem komt dichterbij — al dichter. „Tijne-maai!, wor' toch wakker, maad!, is dat slaope ... ?" Een schok ging door haar heen. Ze gluurde uit kleine prikkende oogjes: „O — hee — nog aldeur was ze in 't hooiland naost Aogie." „Hè," zuchtte ze schamig-verwonderd, ,,ikke. ik..." Aogie lachte haar uit. „Dutte op klaorlichte dag, 't is wat moois, we moete opstaon ..." Gelukkig bleef ze zitten. „Jao," bewilligde Tijne toen ook maar, „da -'s goed." Ze strekte zich nog wat meer uit. Daar in de hoogte schreeuwde een zwarte vogel als een gek tegen de blauwe blinkende wolken. Het leek er erg op of hij God uitschold. „Kwà-kwà-kwà-à-à ..." Het kon ook een woord in een vreemde taal wezen. Klonk het niet een beetje als een waarschuwing? Bedrukt ging Tijne na: „Wat had ze ook 'edroomd?, wat docht ze toch zoo net. . . ?" Angstvallig zocht ze er naar, ze luisterde ook. De zee klopte tegen de dijk. Harde tikken waren dat. De zee tikte als een die binnen gelaten wil worden. Tijne kreeg een onthutste trek in haar gezicht. 38

„Hoor je dat kloppe, Aogie, in de zee?, dat is net 't dooiekloppertje ...” Het was of ze Aogie prikte. „Maad!" Ze rees half overeind, en ze drukte haar vingers weerzijds stijf tegen haar koonen. „Erm schaop," klaagde het in haar binnenst. Toen vergat Tijne haar mond dicht te doen. „Waor verschoot Aogie zoo van?" Die groote zwarte vogel kwam ook naar omlaag. Hij fladderde rond of hij wat zocht en schoot rakelings langs hen heen. Zijn starre zwarte oogen glinsterden nijdig, zijn snavel had zin om te pikken. „Kwà-kwà-kwá-à-à." „Wat is dat veur ien?", vroeg Tijne, „'n raof of 'n kraoi of ..." Opeens hield ze stil. In de verte huilde met scherpe lang-gerekte gillen een hond. Tijne kon er niet van blijven liggen. „Hoor je dat huile ook, Aogie?", vroeg ze toen weer, „is dat gien hond ?" Waarom moest Aogie nu juist zoo nauwkeurig een splinter in haar handpalm bekijken? „Da-'s op 'n tjalk," zei ze met een zwakke stem, „'n tjalk daor gunter, op stroom. . ." Het leek op een geruststelling. Maar het was of in Tijne's blauw-grijze oogen het zwart van de appels al grooter plaats besloeg. „As 'n hond huilt ..." „Stil toch!", belette Aogie schuw- ontzet. En Tijne's hart klopte zoo zwaar en langzaam of het stilhouën wou. Ze praatte toch door: „Dat beteekent 'n dooie ..." Het stompte Aogie overeind, het was een wonder zoo gauw ze op de beenen stond. Vermanend snauwde ze: „Je magge niet zoo bijgeloovig weuze, maai, da-'s'n — 'n gróót kwaod." Maar ze kon er Tijne niet bij aanzien, 39

vinnig-hard, of ze boos was, klopte ze de strootjes van haar ruigie. „Nou allaoh, maasie, opskiete, hee ?, de dag draoital nao' d'aovend." Met alle geweld wou ze toen weer lachen en Tijne van de grond optrekken. En Tijne dacht aan geen verweer en aan geen onwil ook. „theere God — Heere God!" Aogie's oogen waren drijf-nat. En wat liep ze... Ze gooide zich op het werk of ze haar ziele-heil er mee verspelen kon, als ze nog éven langer praten bleef. Ze werkte ook niet met haar handen alleen, maar met het heele lichaam. En daar stond ze weer, bruin, groot en rood, in een flikkerende krans van vuur en staal, en maaide of de dag pas begon. Maar Tijne werkte machinaal, met stijve bewegingen en afwezige oogen. Een gekneusd kapot gevoel had ze in al haar gewrichten — en dat was altijd als ze lang gezeten had, na zwaar werk — maar ze lette er nu niet op. . . Of ze iemand achter zich had die haar voortdreef, zoo gehaast duwde ze de hooibundels voort. De opper groeide en zette uit in de lengte en in de breedte, hij werd grooter dan de vorige... Een keer keek Tijne er suf-verbaasd van op. „Had zij -allien dat zoo gauw 'edaon ... ?" Dadelijk gleed dat weer weg. Haar gedachten leken schuil te gaan achter een dikke wasem en het was ook of ze de dingen om haar heen met beslagen oogen zag: het ouwelijke vuurtorentje in de verte, en de vlier die bloemen als zegenende handen had, het groen-gele weiland en Aogie in haar .rooie ruigie met haar verweerde vijgeben. Alleen het huilen van de hond klonk al-maar duidelijker door, of het telkens een eindje dichterbij kwam, het gierde hoog boven het krijschend krassen van de zwarte vogel en het kloppen van de zee uit. 40

„Die hond,” mokte ze schichtig -geërgerd, „die hond." En amper zag ze dat het witte daglicht verkleurde: eerst werd het goud-geel, toen vlammend-rosse. Dat was de avond. En nog eenmaal die dag, lei Aorie aan met zijn schuit. „Bin ik nóu niet gauwer ?", hengelde hij naar een prijzend woordje, „ik heb 'ehaost ... van je welste ... !" Maar veel lof kreeg hij niet. „'n Duivelskonstenaor is 'n jongmaotje bij jou," spotte Aogie stroef. Vlug laadden ze het hooi op. „'n Heule lap grond hier," zei Aogie toen weer, onder het werk door, „mit 'n paor daoge ... in die hette ... ken 't gras dat ik nou of'emaoid heb, ook al weer op'elaode worde." „Jao," gaf Aorie toe, „veur dat juilie mit z'n tweeën binne, gaot 't vrij hard." En dadelijk er op mopperde hij met een onbekommerd gezicht: „Haost gien arbeidskracht meer verkrijgbaor. 't Vrouwvolk zit liever an de deur om de vreumde in te haole. Daornet zag ik ook weer zoo'n heele mik-mak deur 't durp kuieren. Ze smete met cente ..." „Is 't toch.. . ?", in Aogie's gladde gezicht kwamen kreuken. „'n Golde," berekende ze wrang, „is op zoo'n menier ook heul wat gauwer op'estreke, dan mit 't hooien." „Beter verdiend dan 'ekrege," sputterde Aorie, „nou jij ... !" Zijn mond stond al-weer klaar voor een glim -lach, hij keek ook telkens naar Tijne om. Maar ze zag het niet. Het werk nam haar te veel in beslag, haar bange haast ook. „'k Gaon daomee gauw nao' huis," nam ze zich voor, „'k zei hard loope, zoo hard as ik maor ken. Moch' -ik nóu maor..." Het 41

duurde wel erg lang, die laatste keer, eer de schuit vol was... Tijne zuchtte snibbig van ongeduld en angst. Maar het werk raakte toch gedaan, oplaatst. En ze konden hun schaftbussen gaan halen, de kommetjes en kannen en het gereedschap. Aogie inviteerde zich-zelf. „'k Vaor mit je mee zoo veer, Aorie." En Aorie knikte van „goed ". Hij keek naar Tijne. „Jij toch ook ?, ken je fijn bekomme op je hooie peul." Hij glimlachte alsof hij de vraag eigenlijk overtollig achtte. Maar Tijne wou weigeren. „Mit de schuit ?, dat was 'n heul stik om, ze wist veul korter weg." Schuchter-beslist schudde ze het hoofd. „Nee, ik gaon zóó: deuz' kant, deur 't land van Slinke-Aont en achterom ... bij Palletje ..." Ze gunde zich haast geen tijd om het uit te duiden, praatte ook vreemd kort-af, of ze achter haar adem was en keerde zich al om. Het laatste wat ze van Aorie en Aogie zag, was bazige verwondering: Aogie kwam nog op van haar plaats, of ze haar tegenhouën wou, en Aorie zette al één been aan wal, klaar om haar in te halen. Beurtelings riepen ze wat .. Maar ze schudde, ofschoon ze het meeste niet verstond, toch gemelijk-stellig haar hoofd. Toen lieten ze haar maar begaan. Tijne zwikte herhaaldelijk, zóó had ze de pas er in. „Mem, die lag maor allien ... zoo'n heule dag haost! Bappe was er, nou jao — zoo'n ouwe ziel. En Lobbetje -wel, maor da-'s glen eigen." -vandorst,j Ze tuurde ver voor zich uit, maar het stuk dat ze nog loopen moest kon ze niet overzien. Dat spoorde haar 42

aan tot grooter haast ... Dof klopte haar klompe-stap over de bonkerige grond, ze hield de hark recht-op in haar hand, en de rest van haar boeltje in haar schort. Het kannetje en de bus ringkinkten harrewarrig tegen elkaar aan, aldoor hetzelfde geluid. Eerst moest ze er nog naar luisteren, toen ontging het haar, door andere geruchten die haar aandacht trokken in de leege schemer. Het riet aan de sloot ritselde ook zoo bijzonder, net of er telkens kleine vogels uit opvlogen, en er was geen vogel te zien. Een stap leek achter haar aan te sjokken, geen schepsel liep er. Opzij van de weg lag een gebroken „henden-wesk"kommetje, rood van buiten, geel van binnen. Ze keek er nog 's naar om. „Hoe was dat kommetje daor zoo midde in de onbeweundheid 'ekomme?, wie had 't zooveer mee'edraoge ... ?" Er zat wat geheimzinnigs aan dat neergekwakte kommetje vast .. De wind stak ook op, en de hitte verdween. Het was de wind die iedere avond met een schraal-fluitend geluid, over de dijk, uit zee sprong. Maar deze keer had hij wat van die huilende schippershond in zijn klagelijk-dunne stem, alleen het klonk zachter, droef -gestir. Tijne's adem werd zoo zwaar en diep of ze geschrokken was. „theere God — Heere God. . ." Ze trachtte zich af te leiden. „Waor hadde Aorie en Aogie 't toch zoo drok over 'ehad, pas? o jao — de vreumde ... Raor, dat er thuis bij huilie nooit ien kwam. Nou raor?, er was haost gien bezienswaordigs en den zoo ziek as Memme was ..." Ze pinkte alsof iemand haar star in de oogen keek. De bus met loert en het half-vol gebleven kannetje 43

met kouwe koffie, leken al zwaarder te wegen in haar boezel. „Zunderbaor was dat nou. . ." Ze zuchtte ingehouden en gluurde tersluiks opzij. Flarden van spookhistories glipten huiverig door haar heen. „Er wier wel 'ezeid, dat kon raore-Lijsie ook maoke .. . dat 'n ding in 't draoge al-maor zwaorder wier... En wat Bappe den vertelde, van de man die 'n haon 'estole had?, oplaost was 't ommers net 'eweust of hij 'n zek met lood te draoge had?, en haost was hij bezweke. En den zoo as ze zeeë, kon Lijsie ook binne 't half uur van Merken nao' Amsterdam ... Want-ien keer most dat toch veur'evalle weuze ... dat ze Keesie de Waord met z'n schuit ston' nao te kijke op de haovekant, en toe' hij t' Amsterdam kwam — daor ston' ze weer bij de Oranjesluis ..." Tijne moest er telkens bij omkijken. „Ienlijk was 't wel De wind wou haar ook gedurig aan wat angstigs herinneren. „Wat den ook weer.. . ?, wat den ... ?" Ze duchtte het antwoord. De rietpluimen wenkten of ze tot haast aanspoorden, en de bloemenhandjes in de vlierstruiken ook. Ze keek er met groote oogen naar. „Nee, ik ken niet harder vort, Heere God, ik ken niet ..." Ze beet haar tanden vaster opeen in haar onbestemde angst. „Kon ze niet ?" Ineens stond ze stil en bukte en nam haar klompen ook nog in haar handen. Er waren toch geen menschen in de naaste omgeving. Ze holde op haar kousen. Haar wollen rokken ritselden niet, haar voeten waren niet te hooren op het dikke gras. Er leek alleen meer wind te komen als ze draafde, en die wind belemmerde haar haast. Toen dacht ze eensklaps aan haar droom terug. „Heere, wat raor, jao, wat most ze toe' ook ?, 't was wat om Mem. . ." In bezinning en vrees trachtte ..."

44

ze weer gewoon-vlug door te stappen. Het was ook moeilijk om hard te loopen met die hark, de steel stootte telkens op de grond. Ze klauterde over een hek en ging dwars een weiland over. Er stonden armtierige paarse bloemetjes te knikken in het gras. En de koeien bibberden ... Zaten ze nog-al onder de vliegen? Ze sloegen met hun staarten of het zweepen waren, en een sloome kwaadaardigheid loenschte in hun glazige oogen. Tijne keek weg -en-weer. „Alle maoisters waore al nao' huis. Aorie had ze lang 'ehoue ... dat most zeker van z'n Tao. Die Zwèrte-Jaop plokte wat hij plokke kon ... Had ze Mao-van- Lobbetje nog maor an'etroffe ... of was Aogie maor mee'egaon." In haar verbeelding zag ze Aogie welbehagelijk zitten, boven-op de lading, de beenen ver-uitgestrekt, haar bruin-rood gezicht een -en-al lach ... „En ze zoue 't wel weer drok ergens over hebbe, Aorie en zij ..." Het deed een beetje zeer, ze wist zelf niet hoe dat kwam .. „Waorom zoue ze niet drok praote?, hi-jao ... ook wat..." Opnieuw moest ze over een hek. De avond-wind droeg geschater aan uit de verte. Tijne wist niet of het achter haar was of vóór haar. Maar het klonk spookachtig in de schemerige eenzaamheid. Zóó of er enkel maar een lach over de weg wandelde .... „De maoisters," ried ze weifelend. En ze spande zich in om het geluid weer op te vangen, maar het kwam als ze het niet verwachtte, en werd telkens flauwer, oplaatst bleef het uit. Dan kwam er weer een stuk leegte. Het buurtje inde verte leek wel met stomheid geslagen, geen gerucht stoof meer over, op het klagen van de 45

wind. En al wat trillen kon, trilde ... het gras, Tijne's kleeren, het riet. Zelfs een groote wolk leek te beven, en een vroege ster. Tijne begon weer vlugger aan te stappen, al-vlugger... opnieuw draafde ze. .. En daar was de droom weer terug. „'t Gong net zoo — net zoo! En toe' 't aore mit Bappe en die teks ... ?, en de klok en Mem ..." Haar adem bleef even weg. „Jao, en ze most nou langs Bappe, ze kon niet aors ..." Onder het hollen rammelden haar tanden of ze los zaten. Even was het toen of Aogie naast haar liep. „Och, wat je doene in je slaop ... ! Gebruik jeverstandtoch, maad !" Ze zette haar klompen neer en stapte er in. Daar was het eerste huis eindelijk. En zon leek er niet meer te wezen, toch waren de smalle vensters nog rossig-geel. In dat huis woonde Palletje, die zweren en steenpuisten belezen kon, en wratten opkocht voor een halve cent het stuk. Op het oogenblik scheen ze niet aanwezig, de deur was pot- dicht. In de pruiken groen die stoppelig uit de dakgoot wipten, scharrelde een musch, het kon ook een muis wezen. Een paar meters verder stond weer een huis, dan kwamen er al -meer, oplaatst werd het een heel buurtje. Beschroomd kroop het rood en groen van de wanden en muren door de schemer heen, boven in de vensters hing het roode late licht als in vezels en rafels vastgeprikt. Verder-op — blauw-verwaasd en donker-heilig — stond de Kerk. En om alles heen waarde als dunne grauwe rook het onbestemd-angstige, dat een schrik en een druk lei op die heele dag .. Er zaten vrouwen te breien, onder tegen een muur. Tijne kende hun heele levensloop: Aole-van-Wullempie, en Aont-van- lange-Teet en Grietje -van-Klaosie-van46

Jan... Ze babbelden monter, toen zagen ze Tijne en hun glimlach slonk, en ze leken te vergeten waar ze het over hadden. De kinderen die er speelden trokken nu ook niet aan haar hark, en ze moesten niet met alle geweld in haar boezel kijken. Een-ieder groette ontwijkend. En niemand hield haar staande met een vraag... Het was dan of de angst tot nog toe maar kleintjes bescheiden in haar neerhurkte, die dag, en nu eerst overeind kwam en zich uitrekte: groot, zwart en vervaarlijk. Tijne beefde over heel haar lijf. „Nou slaop je toch niet," zei ze in haar binnenste. Ze ging een steegje door en een slop voorbij, met een schok stond ze stil. Daar zat Bappe voor zijn huis, op een omgekeerde vischmand. Een net hing aan een spijker naast de deur en hij reeg loodjes aan een nieuw ondersimmetje. Lamplicht gleed uit het portaal dof-geel over het beun. Tijne's hart klopte sneller. En toch schudde ze het hoofd over zichzelf. „'t Had ze honderde maole zoo 'ezien, en hij boette') ommers niet iens?, daor was 't ook al te duister veur ..." Bappe keek op, toen er een stap stil hield. Zijn oogen waren donker van bloed. „Zoo?, 't werk 'edaon veur vedaog?" Met de vraag leek ook zijn belangstelling op te houden. Hij reeg weer door, op de tast af, loodje na loodje .. . Tijne hoefde niet eens wat te antwoorden. Ze dacht er ook niet aan, ze wachtte .. De aren lagen als stengels op Bappe's handen, zijn bruin gezicht was rimpelig als gekorven hout, en 1)

netten verstellen.

47 Tune an Hilletje

4

zijn verstelde broek was zoo wijd dat het een-in-elkaargefrommelde rok leek. Het bleef stil. Tijne zette haar hark tegen de muur, keek 's om zich heen in het slop, en kwam een stap dichterbij. „Bin je zoo net nog thuis 'eweust?, en heb je nog mit Mem 'epraot?" Eerst moesten er nog drie loodjes aangeregen worden. Toen zei Bappe heesch: „Jao." Een paar maal opende hij daarna nog zijn mond, ze hoorde het aan zijn ademen, dat dan niet meer zoo brommerig door zijn neus ging, hij zei toch nog niets. Maar iedere keer als zijn mond openging, deed Tijne in schrik een stap achteruit. „Zou 't nou komme?, zou die teks ... ?" En daar glitsten de loodjes weer, blinkende pas-gegoten loodjes, en de kurken aan het bovenlijk') van het opgehangen net, roken branderig en waren geel, óók-al nieuwe kurk... Tijne zag achter zich, ze wou wel weg. In hetzelfde oogenblik kantelde ze haast... Bappe keek weer op. „Ik kom zoo metien nog wel an. Lobbetje het er met skik de heule dag 'eweust." Hij tikte op zijn borst. „Benauwdheden, 't is haor nou meer op haor luchtpijpe 'eslaoge ..." Tijne bewoog zich niet. Maar haar fletse oogen glinsterden heet of ze koorts kreeg. Ze wachtte nog... Het trok benauwd door haar heen: „As hij nou die teks anhaolt ..." Maar Bappe dacht aan geen tekst, hij reeg door. De wind ging voor het glop staan en blies er een paar zware zuchten in. Toen dwarrelde er wat wits langs de mand waar 1)

4$

touw.

Bappe op zat. Tijne boog zich er naar en ving het op. Het was maar een kalenderblaadje. Gedachteloos keerde ze het om, in het portaallicht, en het was of de dikke letters onder het groote datum- cijfer, haar in de oogen sprongen. Dat was de tekst uit haar droom: „Het is den mensch eenmaal gezet om te sterven ..." Tot in haar merg leek ze te verstijven. „theere God — Heere God." Had ze ook luid -op gekreund? Bappe drong vreemd-zachtzinnig: „Gaon nou nao' je huis, keind." En ze knikte wezenloos. „Jao — jao." Het blaadje viel uit haar slappe hand. Ze vergat haar hark. Onderweg trachtte ze nog haar angst neer-te-drukken. „Je hebbe ommers 't blaodje guster nog 'eleze bij Bappe, an de wand, 't is ... 't is ..." Maar het huilde zoo in haar, en haar hart deed zoo zeer, elke hartslag leek een kerm. „Is dat om Mem — Heere God?, is 't dat ?, is 't zóó...?" Haar oogen sperden. De dunne nevel, die tusschen haar bevreemding en de waarheid gehangen had, trok op. Ze strompelde. „Dat is 't 'eweust, dat ..." Telkens bleef ze even stil. „Elk-ien het 't eweute, ikke niet — ik niet ... omdat — omdat 't zoo — zoo aokelig is, zoo bar aokelig ... omdat 't niet ken — niet kèn 1" Donker stond hun huisje in de avond. De raamluiken waren al dicht. Lobbetie kwam als de wind-zoo gauw de deur uit, en vloog zonder op of om te zien haar eigen woning in. De schemer maakte haar tot niet meer dan een zwarte veeg. Tijne wou haar aanroepen en ze kon geen geluid geven. Op het stoepje aarzelde ze: „En 't aore?, nou 't 49

aore ..." De wonderlijke droom flitste door haar heen als een bliksemschicht. Ze schoof haar klompen uit en viel haast tegen de deurpost aan. „Och Heere God, dat 't nou zoo erg mit Mem 'esteld was ..." Ze kwam de kamer in, de lamp brandde, plurend keek ze naar de lange bruine klok, naar de sleutel wijzerplaat. ,,Nee. . ." -ogenid Toen blikte ze koud van ontsteldheid om naar het gordijn voor het bed: het bewoog beverig, het ging een stukje opzij, Memme's gezicht boog er langs, ze hijgde zwaar en hoestte verstikt, ze probeerde ook te praten — er kwam geen woord — angst-zweet glinsterde onder haar oogen. „Mem," zei Tijne, „Memme." Het gierde als een noodkreet door haar hoofd, het kwam als een fluister van haar lippen. Al wat ze droeg liet ze vallen. „Ik kom al, Mem. Ik bin er al, Mem. Waoter, hee Mem ?, waoter ..." Het was of er aan haar stem gerukt werd. Ze wist ook niet eens dat ze huilde. Toen ze met het glas water bij het bed kwam, was Mem's hoofd al weer op het kussen gezakt. Zij lag buiten kennis. En in Tijne kon de verbijstering niet grooter worden dan ze al was. In haar baloord-wit gezicht stonden de holle oogen als natte gaten. Ze stoof het huis uit, op haar kousen, en bij Lobbetje stootte ze tegen alle dingen aan of ze plotseling niet goed meer zien kon. Lobbetje zelf onderscheidde ze ook maar flauw: als een schaduw, die schielijk overeind kwam met een gebaar of ze haar grijpen wou. „O — o Lobbetje, me Memme — me Mem — Lobbetje!" Het was of haar beenen onder haar wegknakten en ze bleef toch staan. Het leek ook net of zij-zelf niet zoo gierend huilde maar een ander. Lobbetje zei: „Keind ... je Moer is toch wel meer 50

zoo 'eweust ... En ik wou net om de dokter ..." Maar Tijne verstond Lobbetje niet, Lobbetje leek wel een vreemde taal te spreken, ze strompelde toch achter haar aan, het huis weer in, naar Memme. En toen, in al haar radeloosheid, sprong het nog als een openbaring door haar kermend hoofd: ,,God. de Heer had niet aors 'edaon — niet aors 'edaon, die heule dag, den haar 'ewaorschouwd en veurbereid ..."

51

Tijne keek verwonderd op. Amper leek de zon weggezakt achter de vurige kim en daar prikten al sterren door de lucht, die sterren leken op open-gebroken sleutelgaten. „Dat opene," zei Tijne bij zich-zelf, „dat binne de gaotjes waordeur je de zullevere vloer van de hemel ziene." Ze zat aan de dijk, bij de „meisen ", maar zóó ineengedoken en op zoo'n afstand of ze wegkruipen wou in het grijs van de avond. Haar breiwerk had ze ook al lang vergeten, dat lag op een ruige zwarte knobbel in haar schoot, haar vingers taalden er niet naar. Het grijs van de schemer viel als stof uit de lucht, het verdichtte en werd grauw, het grauw kreeg al-maar vuiler tint, toen werd het donker. Dat ging toch niet zoo gauw als het wel leek. Alleen voor Tijne-van- Hilletje was het: zóó dag, zóó avond, wat daartusschen in lag, leek lucht en leegte en donkerheid, en het was een wezenloos door-tobben op één angst- gedachte ... Maar angst maakte ook wel van een uur een dag en soms gebeurde het dat een heele dag leek in te krimpen tot één minuut: „Vedaog was Mem er nog, maor morgen — maor morgen ... ?" En weer keek Tijne zielig-verbluft om zich heen. „Heulemaol duister.. . haost al nacht ..." Over de zee schoven vonken. Die kleine gele vonk zat aan een schip vast, die rooie en groene aan een vrachtboot. En waar zoo'n scheut gloed bij de kim opklom — daar lag de wereld. Tijne tuurde er naar en ze zag alleen de kamer thuis, 52

de laag-gedraaide lamp, het bed in de schaduw, en Mem daarop, Mem met een gezicht dat tot op het been leek afgekloven van pijn, met oogen die zonder herkenning langs de menschen heen gleden, langs Tao, langs haar-zelf, langs Lobbetje- van-daar-naast ... En wat ze prevelde was enkel maar wartaal, en nooit meer wat anders. Tijne wond haar lokken om haar vingers en rukte er ruw aan. „Heere God — Heere God." Als uit de verte hoorde ze het snappen van de meisen. Mao-van- Lobbetje had weer het hoogste woord. Als ze haar oogen verdraaide glinsterde het donker in haar gezicht, en dan was er verder enkel maar een muts te ontwaren. „Die raore Lijsie ... ?, 't zou wat, die is allien maor raor as haor man vaore is ..." Jennik-van-Aodèm schaterde er op los. Haar tanden schitterden als geslepen kralen en haar witte kap ging heen en weer of hij dobberde op het donker. „Ze zei niet teuge allien weuze kenne ..." Mijnt-van-Aodèm helde voor-en-achterover. Het karmijn en oranje van haar bouw leek nog door het vale zwart heen te kruipen, het wonderlijke rosse van haar lokken ook, en het grillige wit van haar oogen. „Den — dèn is ze de ienigste nog niet ..." Een raar schor hikken zaagde door de stilte, mal gepiep en gesnuif... Dat hield maar aan, tot vervelens toe. Ze stootten en duwden elkaar. Mao-van- Lobbetje viel plat-weg op haar rug. „Was 't maor weer Zaoterdag-aovend .. . As de jongens er binne is 't veul plesanter.... de naorste tijd is as ze met die loggers gaone ..." Tijne dacht: „Waorom het. Lobbetje mijn toch weg'estierd, hier nao' toe?" Zwaar prakkezeerde ze er over. „Lobbetje had 'ezeid: allaoh, gaon er 's uit, gaonnao' Mao-van -mijn, nao' je kammeraos. Jij zitte maor in 53

die zieke boel, in die kaomer.... je ziene zoo geel as 'n vetkaors ... Jao en toe' was ze 'egaon, ze was 'egaon, maor hier was 't ook niks.. . hier niet en nergens." Ze zette haar handen zoo hard en plat op de grond of ze op wou staan, en ze bleef toch zitten. „Nou, wat moet ik dèn?, waor nao' toe?, nog maor blijve? Jao, nao' zoo'n zwaore dag — uitruste ... Och, nou, dat loove gong toch niet weg, nee, nooit-niet meer gong dat weg." Mijnt-van-Aodèm lachte Eer doorheen, en dat lachen schokte of ze gekriebeld werd. Het ging ook over jongens, en dan lachte ze altijd zoo. „'t Zel mijn nooit vergete," haalde ze op, „met diezelfde Klaos Nantjes heb ik m'n eerste beursiei) 'ehad. Toe' was ik vijftien . . 'k gong op me kouse de lèdder of, want ik wou 't niet weute veur me Moer! Maor bij 't brood-ete, de aore dag, zat ze er de mal mee te steke, ze had 't wel 'ehoord. En hoe bin je den in 't eerst ... ?, 'n schaopie! Maor ik heb drok werk 'ehad om of te houën: hènde van de disch, wat 't jouwe niet is. . ." „Klaos Nantjes," wist Jennik verbluffend-secuur, „da-'s 'n griezel. Ruig as 'n aop onder z'n goed." Het haalde zelfs Tijne even uit haar lusteloosheid. Verbaasd sloeg het door haar heen: „Hoe is ze daor nou achter 'ekomme?" Gelijk-op vroeg Mao er naar... En Jennik wist een oogenblik niet wat ze zeggen zou. Toen begon het onderdrukte gichelen al .. . Maar Jennik praatte er rap doorheen. „Van hoore zegge! Van de aore jongens, op de troller, hee?, bij 't zwemme." Haar gezicht werd donkerder, net of ze een kleur kreeg. De meisen lachten eerst nog met hun lippen dicht, 1)

54

nacht vrijage. -

en het zoemde en snorde of er een zwerm vliegen op een klontjeskoek neerstreek ... Toen, als een plof, barstte de niet-te-weerhouden schater uit hun breedopen monden. „Kies juilie1", duwde Jennik ze vinnig toe. Mao wentelde zich om en om van radeloos-hevige pret, ze stikte haast in haar lach. En in Mijnt haar keel gorgelde het of er een flesch leeg liep. Toen lachte Jennik zelf ook maar mee. „Och wat — nou — alles op z'n tijd zee Schoppen-tolletje, en hij laozerde z'n vrouw uit 't raom." Ouwelijk-verwonderd zat Tijne het aan te hooren. „Wat 'n — 'n zotteklap allegaor." Ze moest er haast haar hoofd van schudden. „Wat 'n verkeerde praot ..." Toen de meisen uitgelachen waren, begonnen ze te snoepen. Mao het eerst. Ze diepte een papier met balletjes uit haar rokzak op, en liet het rondgaan. „Ieder ién hoor, niet meer as ién!" Ze had ook nog een hompje kaas in haar zak, gulzig zette ze daar haar breede tanden in. „Kemeine kaos?", Jennik snoof er belust de reuk van op, „daor bin je ook niet eerlijk an'ekomme?" „'k Jat zooveul," bekende Mao met een volle mond, „wat ik niet krijg van me Moer dat neem ik maor, en veul krijge doen ik niet, maor neme wel ..." Tijne draaide zich onthutst naar haar om, een ritselende beweging was het maar. En daar leek ze al wonder wat mee te zeggen. Dadelijk moest Mao zich verdedigen. „Och wat! Dat is toch gien stele! Denk je nou weuzelijk dat onze lieve Heer z'n eigen met al die nesterijtjes van ons inlaot?, niet dat neem ik er van an!" Ze knipte met haar vingers. „Wèl mit zwaore misdaode vezelf, mit moord en doodslag en diefstal op groote schaol, en weet ik veul 55

wat veur slechtigheid meer daor gunter an de vaste wal 'ebeurt, maor hier — maor dut — laot waoie ..." De donkere ernstige zee ademde diep en hortend door al die woorden heen, en wat voor boodschap stuurde hij toch met de deining naar de dijk... ? In bang ontzag zat Tijne voor zich uit te staren. „Die Mao-van- Lobbetje ... wat 'n goddeloosheid. Hoe durfdeze... ?" „Die moordenaore en zoo binne meschien ook mit... mit 'n mig begonne ...," wierp ze snedig op, „er de dieve insgelijks mit 'n peer of 'n segaor...." En meteen trok ze zich al weer terug: „Och, wat praotte ze nou ook, waor maokte zij haor heet veur?, en Mem — Mèmme ..." Mao lachte maar zoo wat. En niet als anders hoonde ze: „Wel -eh-wel, ouwe Bessie, zit jij daor ferèchtig ook ?, en hoe staot jou 't leven ?" Elke hatelijkheid bleef achterwege. Want in haar hart had ze erg met Tijne-van- Hilletje te doen. „Hier, 'n balletje," deelde ze goedig uit, „neem er maor twéé." Maar Tijne hield haar hand niet op. „'k Bin zoo naor veur me maog, maad." Jennik tobde een bosje scharretjes te voorschijn. „Dut den," ze mikte een vischje naar Tijne, „en nou niet zoo ouwbakke weuze." Tijne moest wat weg hoesten eer ze praten kon. „Me Moer," zei ze toen met een droge slik, „die — die is toch ommers veer hien ... ?" Ruw ritste Jennik de huid van haar scharretje af. „Jao," gaf ze toe, „dat is wel aokelig, hee ?, maor of je nou al zoo zwaorslèchtig binne ... wie is daor mee 'ebaot?" Er ging een raar gereutel door Tijne's neus. „Bin je verkouwe ... ?", vroeg Mijnt wreed-onnoozel. 56

Antwoord kwam er niet. „Dat kerme van Hilletje," grilde Mao, „da-'s gruw altemet." Het was of haar stem bang achter haar-zaom tanden schuilen bleef. „Ik heb 't nog nooit zoo 'ehoord ... haor aosem: of er 'n hond zit te gulei). As je dat bijweune ... an elk haor gaot je 'n zweetdroppel zilte." Tijne greep met twee handen tegelijk in het gras, al wat daar om haar heen stond scheurde af. „Me Mempie ... ," het strompelde over haar tong, „me — me èrreme Mempie ..." Ze leek haarleeftijd vergeten. De meisen keken elkaar aan, bogen zich wat voorover en beroerden tersluiks elkaar. Ze dachten zoowat hetzelfde. „As dié d'r-eigen maor niet raor piekerde .. as d'r Mem kwam te overlije ..." „Vraog juilie niet-er-'s 'n aore dokter ?", vroeg Mijnt haar toen, „ientje van gunter an de wal? Laote juilie 't zoo maor op ze beloop? Hè? — hè ?" Tijne's keel leek enkel maar een gezwel. Ze kon niet antwoorden. „Zeg ?", drong Mijnt toch weer, „wà-àt?" En Tijne's schorre stem schudde of de wind haar heen en weer trok, het bleef maar een onverstaanbaar geprevel. „Watte?", vorschte Mijnt opnieuw, „wàtte nou. . En toen gaf Mao haar toch een opstopper. „Ezelskop, bin jij ... ?", ze hoefde dat al niet meer af te maken. Die por lei alles uit. Mijnt zette met een knorrig keel-geluid haar tanden in een schar. En Mao spande haar linkerhand breed over Tijne's witte klompen uit. „Eet jij je visschie nou maor op," 1)

gillen.

57

suste ze beschermend, „'n hartig happie valt er altijd nog wel in, wat jij... ?" Maar Tijne kon ook al niet eten. Ze zat ingehouën te huilen, het droog-harde vischje stijf tegen haar lippen gedrukt, de meisen hoefden het toch niet te hooren ... ? Maar Mao-van- Lobbetje zou dat niet merken ... In minachtend medelijden dacht ze: „Nog net 'n keind, in alles is ze op achter bij de aore ... bij ons ..." Meteen leek elk-een uitgepraat. Vreemd-stil was het toen ineens ... Precies of er nog iemand bij gekomen was, een waar ze tegen opzagen. En ze tuurden allemaal recht voor zich uit. De vuurtoren sloeg wieken-van-licht over de rillende zwarte zee, en dat licht betastte enkel maar verlatenheid, duisternis en leegte. Er hobbelde geen enkel lantaarntje meer langs de horizon. En elke golf die hijgend tegen de glooiing aanbotste, spatte met een kreun uiteen, soms leek het zelfs een verwensching ... Diep in het klokkende donker daar, bromde ook af en toe een onzinnig gemompel: oneensche stemmen, een booze lach, een duivelachtig gegrinnik, precies of er onder het bobbelig watervlak een hevige ruzie was. De meisen hoorden het allemaal. Maar ze zeien niet: „Wat raor," ze keken er elkaar enkel maar 's op aan. Alleen Jennik-van-Aodèm vermande zich. „Zeemarreminne en zuks," zei ze gedempt, achter haar handen uit, „da-'s ook maor laorie, praotjes van keinsche minsche." Maar daar kwam Mijnt tegen op. „De Bappe van onze Bappe het toch 's wat bij'eweund," vertelde ze met dalende stem, „op de ree van Terschelling, en toe' .. en toe' ..." Haar mond bleef op „toe" staan. Ze keek schrikkig-verwonderd op: er viel wat over hun hoof58

den en schouders heen met een gloed van brand, ineens konden ze elkaar zien. „theere," zuchtte Mijnt. En gelijktijdig blikten ze om, alle vier. Toen verschrokken ze haast van de maan, die rees spookachtig-onverwachts, wonderlijk-groot en zonderling-rosse ... boven de huisjes van de Kerkebuurt uit. Dof mompelden de meisen door elkaar heen: „Maon! 't Is maon! Wat 'n raore ... Heb je ooit zoo'n maon 'ezien?" Tijne-van- Hilletje zag er ook met haar dikke natte oogen naar om. En alles wat ze door haar tranen heen onderscheiden kon, was een glimmende spot-lach. „Hij het 'n kleur 'ekrege," schimpte het in haar, „of hij z'n eige over him-zelf schaomt, dat hij nog zoo laot 'ekommeis..." Ze wrong een prop los gerukt gras om en om, als een „vadoek". „Waorveur zou de Heere God de maon toch mit zoo'n raor bakkes 'eschaope hebbe?, die maon — net of hij 't heule minschdom uitlachte ..." Haar onthutst-verwonderd kijken bleef aanhouden. De meisen letten er ook al op, die raakten veel gauwer gewend aan die vreemde maan. „'t Is zonde," zei Mijnt nog binnensmonds. En weer was er niets om te praten. Jennik-van-Aodèm groef met haar klompe- hielen groeven inde dijk-aarde. „Stil er 's effe, waor hadde ze 't ook weer over 'ehad?, o — nee, nee, ruste laote ..." Onder elke golf die voorbij ging, in de breede lichtbaan van de maan, brandde een lichtje, als een nachtlamp onder een glazen dak -pan. Zoo leek het net of daar beneden, onder het tintelend weg-glijend water, een heele stoet menschen voorbij toog. En ieder mensch — met een bleeke flambouw hoog in de hand — trok 59

uit het donker, het licht door, naar het donker... Bromde het in die onrustige diepte ook niet of er een heele menigte op de been was ... ? „Alle minsche die in de loop van de tije om'ekomme binne," soesde Jennik-van-Aodèm in zichzelf, „die komme nou meskien te-gaoder." En Mijnt-van-Aodèm mijmerde ook al: „'t Zou best kenne weuze, dat al de zieltjes van de 'esturreve minsche, die glen rust 'evonde hebbe, nou ommedwaole ..." Maar Mao zei onderdrukt: „Net 'n aovend veur spoke ..." En het was of ze daar die twee anderen een duw mee gaf. Niet een praatte er op terug. Ze tuurden met stille donker-spiedende oogen en luisterende gezichten voor zich uit. En alles op het Eiland leek met ze mee te luisteren: de kerke-toren, de vuurtoren, de zwijgende zwarte huisjes... Maar waarnaar toch ... ? Roef-van-Sijmentje, die heel aan de haven woonde, begon nou zeker ook nog met roest-bikken. Je kon een ketting hooren rammelen, het kantelen van een anker en het fijne klopje van de hamer: ,,Tik-tik-tik. tik-tik-tik ..." Maar het was zoo ver-af, zoo ver ... Het had er veel van of dat tikken ook fluisterde. „Net 'n houtwurm," zei Mijnt achter haar tanden uit, „die Roef. . ." Doch niet een kwam er toe om te lachen. Er bleef wat drukkends hangen... Toen droeg de stilte, als een verluchting, een stuntelig zingende ouwe-vrouwenstem aan: „ ... schoon ik deur duistere daolen, In doodsgevaor bekommerd om moest dwaolen, Gij blijft mijn bij in alle teugenspoede ..." 6o

„Vrouw Erf,” zei een van de meisen, ze keek om en tuurde, „zien maor . . ." Babbetje Erf leunde over haar onderdeur, daar ginter, achter het kleine weidje. Met inspanning kon men haar muts nog onderscheiden: die zat als vastgespeld op het onbestemde licht, een leeg rond-wit bolletje, zoo op de schijn af net een doodshoofd. En het zingen ging maar door: „Uw stok en staf zal mijn altoos behoeden: Gij troost mijn ziel ..." Toen eerst wendde Tijne stram-moeizaam haar gezicht van de spotlach in de lucht af. Haar nek deed pijn, er zat een vlies van nat voor haar oogen, maar haar kleine verweerde vingers schoven stijf ineen op haar zwarte schoot. En de meisen keken schichtig van die biddende handen naar elkaar. „Lapte we," stelde Jennik toen voor met een benepen stem, „ook er 's zinge, hee ?, van de zee- metroos, offe van 't roosie op de heide. . „Nee, nee," stootte Tijne uit, „datte ... niet zinge." Het was maar een bloo gefluister, het klonk in hen na als een schreeuw. „Nee, nee," prevelde Mao werktuigelijk-goedig, „dàt g'eel niet — g'eel niet." De twee anderen leien zich daar bij neer. Maar het zwijgen verdroot ze toch op de duur. Het belletje van Muus' groente -winkeltje rinkelde ineens ook zoo gezellig-menschelijk door de stilte: het was of er een kelderachtige reuk van uien, aardappels en kool langs hen heen tochtte. En dan ging er ook nog een schip voorbij, het vuurtoren-licht wees het aan: 61

een klipper met drie gele roef raampjes en de man er op floot van: „Kom Karlieneke ... kom.. Het verwonderde Mijnt opeens dat ze een poos-lang niet op haar gemak geweest was. Mompelend begon ze kwaad te spreken. „Sijte-van-Aole laot zeker weer de grammefoon speule, niet ?, of lijkt 't zoo?, jao 't lijkt toch zoo.. . maar guster om tien uur, ik lag al te bed.. alle fesoendelijke minsche lagge al te bed... En dèn zit zij met de raome hoog-op, al het ze 'n beun vol mansvolk ..." Jennik ging er graag op in: „Die Sijte-van-Aole!, dat is me er ien ... die draoit haor gat haost onder haor kin, puur van verwaondheid, omdat ze wat Engelsch ken praote, omdat ze twee jaor an de vastewal 'eweund het... en omdat..." Mao kon haar beurt weer niet afwachten. „Ze draogt ook glen-lens meer 'n beffie an haor hemd, nou vraog ik je, wat fesoendelijk minsch loopt er nou zonder beffie?, en 'n ruigie draogt ze ook niet meer, de Eiland dracht wordt haor te min... Ze zegge toch maor-sche .... jao er wordt veur vaste waorheid 'ezeid: ze moet mit gouwe armbande om, zoo as de daomes draoge an de vaste wal, en met lichte kouse an, uit'eweust hebbe, nao' Amsterdam, en ze eet eiere bij haor brood, en alle dag vleisch. Geloof dat er gang in dat — dat vreumdelinge-zaokie zit ... in die Merker-room.. ." „Maor al is ze niet de ienigste die zoo -wat bij de kop het," zei Jennik met jaloersche wrok, „de veurnaomste zei ze wel blijve, want Aole-van-Tetje-van-Jan en Griet-van- Koertje kenne lang niet teuge haor op." Tijne ging dat allemaal voorbij. In haar hoofd kroop gedurig die eendere angst rond: „As Mem maor niet weggaot, as Memme maor niet bij ons vedaon gaot." Soms was het of zij zich zelf als 62

een klein kind aan haar Moeder's rokken zag hangen. „Laot mijn en Tao niet allien." Dat was dan net als héél vroeger. Nadenkend tuurde ze voor zich uit. Ze trachtte zich voor te stellen hoe het wezen zou, als Memme weg was: dood ... Altijd was het dan winter, de ramen waren wit van vorst, een ijzige wind drukte tegen de deur aan, de kachel rookte en Tao mopperde ... Die stoel van Mem was leeg, daar lag die grauwe doek nog, dat was het eenigste wat er over bleef. Maar Mem zelf ?, nergens te vinden, nèrgens ... Nooit zou Mem meer zitten in die stoel bij het raam, nooit zou ze meer liefderijk zeggen: „Zel je niet effe uitruste?, zei je 'n bakkie thee neme ?, moet je gien plak mik ?, je ziene wat bleek — me dunkt ..." Nooit meer, en nergens .. . Ze kwam uit de kerk, de kou beet haar teenen en haar neus haast af, daar achter het raam, vlak er achter .. . oh nee, daar zat Mem niet meer, bij het olielicht en de koffiekan..,. Tijne schrok op, of ze aangeraakt werd. Een van de meisen zette haar stem uit. Dat was Mijnt. Mijnt die wist weer zoo'n boel te vertellen: ,, ...'t Moet veur'evalle weuze, vèst-waor — vèst-waor, die vreemdeling ... daor was gien plaos meer veur in 't Hotel, toe' brocht Aof-van-Bassie hem bij haorPeet 1 ) Joontje. En omdat hij fiksch dokte, gaf Joontje hem haor iene bedstee en zij zelf en Aof gonge op de aore .. Toe' moet die vreumde, te middernacht, Aof het 't veur veste waorheid verteld an Riekeltje-van-Oukertje, bij huilie 'ekomme weuze, zonder — zonder ... nou zoo .... zooas hij van z'n Moer 'ekomme is, en Joon die 1)

tante.

63 Tijne van llilletje

5

lag klaor met 'n illetrieke zek-lantaorn ... om him — him, op z'n vermaok te... te meppe ... ," het werd oplaatst maar een onverstaanbaar brabbel -taaltje. Maar de meisen begrepen het toch best, ze wiegelden van de lach heen en weer, en vergaten van pret hun afkeer... Tijne keek naar ze. „Wat deeën ze nou aokelig." Ze schoof een eindje van ze af, en zag al 's om, de weg af. Er glansden daar in de verte gele kleine raam-oogen, achter een er van lag Mem. „Jao — och — Memme ... !" Toen begon dat andere ook weer in haar hoofd rond te sluipen, de angst. „Niet weggaon Mem — Mempie, je moete niet bij ons vedaon gaon ..." En opeens viel haar in dat Memme daar niets over te zeggen had, alleen de lieve Heer. „'k Moet veul meer bidde," dacht ze toen, „mit veul meer andrang, en niet in huis, in huis den moet 't nog deur de wande hien, deur de zolder, de panne .. Ik moet 't buite doen, 't moet nou ..." Zóó stilletjes of ze bang was dat de meisen haar tegen zouën houën, stond ze op, drukte haar breiwerk onder haar arm en sloop met lange stille stappen de laagte in, de weg op. Onder het dalen keek ze nog een paar maal om, toen niet meer. En de meisen deden maar net of ze er geen erg in hadden dat zij wegging, het luchtte op, ze schoven dichter bij elkaar. En Tijne zette haar voeten zóó zacht neer, of ze op een glazen weg liep, ze vouwde haar handen stijf ineen op haar middel, en hield haar hoofd deemoedig voorover. „theere- heere, ik bin 't niet waordig ... maor laot mijn geschiede naor mijn geloof." Ze schrok 64

een beetje. „Nee, dat was toch eigelijk of de ouderling veur-bad ... ze most zelf — zèlf...." Er rilde een margriet aan de weg, en een groote witte ster daar in de hoogte rilde ook. Er stond een hooiberg, vlak aan het pad, met dikke steenen er op, overdag ritselde het daar zóó niet in. „Dat Kessenvolk 1 ) ...," hoorde ze Mao nog uit de verte schreeuw-praten .. En het leek al een stem uit een andere wereld. Daar ginder was de avond nog, hier in de suizelende rust lag de nacht. Het licht van de vuurtoren achterhaalde haar als een waarschuwing: „Gaon toch niet allien terug, zien je nou niet hoe aokelig ienlijk 't is?, gien minsch op de weg, gien huis of hof an de kant..." Het kon ook wezen dat ze dat zelf dacht ..... Maar ze ging toch door. Er was met het gras ook wat bijzonders, die avond: het stond recht- overeind verder -op. Maar als zij er langs kwam, bewoog het en knikte. Dan was er ook nog als ze liep, een vreemd fluitend gesuis. Van wind kon dat niet wezen, er was geen wind, en als ze stil stond bleef het uit. Een eindje verder leek er wat griezeligs op de weg te kruipen, het bewoog, het spartelde, het leek of er een hond op zijn rug lag te rollen — de „spookhond ". „theere bewaor mijn! Heere weus mit mijn," zuchtte Tijne. Ze liep toch verder, en ze keek er niet langer door spleetjes naar. Het was de schaduw van een vlier -struik. Maar in die kromming van de weg spookte het wel. Dat was algemeen bekend. Ieder op het Eiland wist er 1)

familie Kes.

65

van... Een keer was daar een drenkeling aangespoeld met zijn handen vol goudstukken. Op elk goud zat een zwarte bloeddroppel... -stuk Kort er-op spookte het daar. „Hier had Rieuw Moenis 'eloope op 'n veurnacht .. . en was perdoes opzij 'edouwd, en gien schepsel had hij 'ezien." Het leek wel of een ander haar dat te binnen bracht. Tijne huiverde en zij ging aan de kant van de weg loopen. „Ik bin niet bang," zei ze herhaaldelijk in zich-zelf, „ikke niet, die gien kwaod doet, gien kwaod ontmoet ..." En dadelijk moest ze weer zoo grillen.. . Als hulp zoekend keek ze op in de zilverigbevende lucht. „Onze Vaoder, die in de hemele zijt, Uw naom worde geheiligd, Uw koninkrijk kome, Uw wil geschiede ..." En meteen moest ze weer voor zich uitzien en opzij. De sterren trilden als dikke witte druppels die zoo naar omlaag zouën spatten. En de maan was in de hoogte geklommen en niet meer donker-rosse, zelfs niet geel, maar blinkend -wit. Daardoor viel Tijne's schaduw zoo zwart en mager over de weg: een spookachtig-lange vrouw leek het op uitgerekte beenen. Toen ze haar eene arm af liet hangen, werd die van de schaduw wel een meter lang. Ze keek er met bevreemding naar. „Komt dat van mijn ?, bin ik zoo... ?" Dadelijk viel het weer weg. Het donkere ruischen van de zee deed denken aan kerkgezang dat zweverig wordt door de afstand: de melodie was tusschenbeide haast te volgen, maar de woorden bleven onverstaanbaar... Tijne wist zelf niet waarom ze opeens aan een tekst uit de Openbaringen denken moest. „En de zee gaf de dooden die in haor waoren, en de dood en de hel gaffe 66

de dooden die in hen waoren en zij werden 'eoordeéld." Een huiver schoot door haar leden. „Stil toch — stil ..." Schuw keek ze naar rechts. Maar de grijze stilte op het leege Eiland was nog beklemmender: er was zoo niets van menschen bij... God en de nacht leken elkaar daar te ontmoeten. „Zoo kon 't miens weuze," vloog het vreesachtig in Tijne op, „of de Oordeelsdag op de komst was ... of je daolijk de bezuine zoue hooren en 'n groote stem.. . 'n stem die de heule aorde verstaon zou: „Staot op, gij dooden, en komt ten oordeel." Opnieuw rilde ze. „Nee maad, stil nou toch ..." En toen kroop weer die ijver-om-te- bidden in haar op. Ze kneep haar handen zoo stijf te zamen dat de knokkels in haar vingers er zeer van deden. „Ik geloof Heere, ik geloof, kom mijn ongeloovigheid te hulp, om Mem ... Heere, om Memme ..." Een inblazing van de Duivel verstoorde dat: „Was 't wel zoo?, gelóófde ze zoo vèst-en -zeker. ?, ston' zij er wel zoo zuiver veur?, jao, God de Heere kon je niet 'n rad veur de ooge draoie." Tijne's heete droge lippen bewogen druk: „Gaon weg Saotan, gaon weg, achter mijn.. Een oude illusie schoof in haar omhoog: „As de Heere Jezus nog maor op aorde wandelde, zoo as veurhien. Ze zou nao' him toe gaon ... al was 't ook heul naor Amsterdam ... Och Heere Jezus, mee naor Mèrken, da-'s te veul 'evergd ... Ik bin Tijne-van- Hilletje, Heere, en me Mem is zoo ziek, zeg allien maor: u geschiede naor uw geloof ..." Tijne verdiepte zich daar al-!heer in, en ze tuurde onderwijl zoo lang naar de sterren op, dat al die lichtjes daar aan-een leken te groeien tot een klomp vuur. Het .

...

."

67

slapende land scheen er bij achteruit te wijken en de lichtende zee ook. Er voer een kleine vrachtboot voorbij, met een groene licht-vonk opzij ... In de open stuurkast praatte een man, en een die onzichtbaar bleef antwoordde. Die omfloerste stemmen -uit -zee hadden wat opmerkelijks in de leege lichte avond .. Maar Tijne lette er niet op. Ze hield nog altijd de Heiland vast bij een tip van zijn witte kleed. „Heere — Heere, zeg toch teuge mijn: je geloof het je behouwe, zeg teuge mijn. . ." Het brak stuk op haar bevreemding. Een witte stilte kwam op haar toe. Het was ook of een suizend geblink haar opwachtte in de boog van de weg: van toen af leek er wat heiligs met haar mee te gaan. En het sloeg op een schuw ontzag door Tijne heen: „Was 't ooit zoo vreumd 'eweust in de aovend?, wat was er nou om haor toe. . . ?" Het geklep van haar klompen leek op heiligschennis, ze trok ze uit, en ging op haar kousen verder, haar oogen moest ze neergeslagen houden en haar hart klopte zwaar en mat. Het was of ze bij stukjes en beetjes tegelijk zichzelf kwijtraakte. Achter de hooimijt van Keesie Peerenboom viel ze neer, tusschen haar klompen en haar breiwerk in. En haar hoofd in de witte muts boog wel diep voorover, want de uit-einden van haar lokken lagen op het gras. „theere, hoor naor mijn, hóór naor mijn, Heere. Ik bin Tijne-van- Hilletje, mijn ken je ommers?, en me Mem is Hilletje-van-Jaopie-van-Jèn, en me Tao Kleine-Keesie-Kaors ... Dat weut-je toch Heere?, je weute 't ommers allemaol?, ook dat mijn Mem zoo hard ziek 'eworde is?, heb ik 't je niet vaok 'ezeid?, och Heere 68

laot 't niet 'ebeure mit me Mempie, laot 't niet komme, Heere, den — den blijve we zoo allien over, Tao en ikke. Haol haor niet, Heere, och haol haor toch niet. Je hebbe zelf 'ezeid, Heere Jezus: al wat gij de Vaoder zult bidde in Mijne naom, dat zal ik u geven, nou, ik bid dat, Heere Jezus, ik geloof dat ... Vaoder in de Hemel, in Jezus' naom—in Jezus' naom—haol mijn Memme niet weg, aomen, aomen." Eerbiedig wachtte ze: er moest toch een antwoord komen op de een of andere manier? Beschroomd gluurde ze, door haar ooghaartjes heen, de lichte lucht in, of ze haar gebed na-keek ... nakijken kon: de sterren voorbij, tot aan de troon van God. Geknield bleef ze liggen. Het licht sloeg witte glans-lijntjes om haar muts en schouders, en het was of die schouders ook luisterden èn de blinkende stilte rond-om. Even had ze de vreemde gewaarwording of ze hoog over het Eiland heen dreef. En het Eiland leek een reusachtig-groot oor dat scherp te luisteren lag midden in de tintelende zee. Toen kwam ze terug, en lag weer geknield naast de hooimijt ... Antwoord was er niet gekomen. Halsstarrig begon ze van-nieuws te bidden: „Och Heere Jezus, as 't te veul 'evraogd is, as je je daor nog op beraode moete, Heere, laot den enkeld maor dat kerreme ophoue, in Jezus' naom, en laat ze toch weer wat praote mit mijn, laot ze ién woordje teuge mijn zegge, allien m'n naom nog maor 's, veur ik nao' bed toe gaon, aors ken ik weer niet slaope, in Jezus' naom, Vaoder, in Jezus' naom, aomen, aomen." Weer keek ze tersluiks naar de sterren op en wachtte. „Nou wist de Heere God 't haost, nou zou 't er wel weuze, temet." Haar blik verstrakte. 69

Het was of ze God de woorden zag openmaken als een brief, om te zien wat er in zat. Tranen kwamen er uit en zuchten. „Jao, had ze zooveul 'ekrete?,') zooveul ... ?" Maar haar bange spanning bleef, en het was of zij haar gebed noodzakelijk met nieuwe aandrang ondersteunen moest. „Doen mijn niet naor mijne schulden Heere, en straf mijn niet naor Uw verbolgen Heer der Heirschaoren ..." -heid,o Maar dat was de ouderling weer. En de woorden leken leeg op haar terug te vallen: een paar vage klanken-zonder-beteekenis. Hardnekkig zocht ze toch nog naar schuld en zonde: het benauwde haar dat ze niets vond. „Gebrek an de waore zelfkennis ..." Het had er veel van of ze al-weer ouderling Broertjes na -bouwde. Dat maakte haar nog verlegener, en ze wist niet eens meer of het zweetkralen of tranen waren: de druppels die langs haar koonen krieuwelden. Werktuigelijk veegde zij ze met haar lokken af. „As Mem dan temenste maor niet meer kermt," hield ze mompelend aan, „as ze maor niet meer buite kennis leit daomee, as ze maor — maor wakker is zoo metien ... as ik thuiskom." Ze schokte of ze aangegrepen werd. En toen viel ze haast overzij. Want er was een nooit-gehoorde stem-vol -van-goed -heid binnen in haar. En die stem zei: „Orn negen uur." Dat klonk zoo duidelijk na in de stilte, of het overluid gezegd werd. Weifelend en vreesachtig keek Tijne achter zich. „Had ze 't dèn niét mit haor oor 'ehoord?, of — of kon 'n minsch ook — ook verstaon mit z'n hart-allien? Er zou toch gien-ien weuze ... ?" 1)

70

geschreid.

Beduusd stond ze op en sloop schoorvoetend om de hooiheuvel heen. Er was niemand, overal ontmoette haar oog: stilte, ernst en heiligheid. En eerst toen drong het helder tot haar door: „God de Heer had 'eantwoord, God-de- Heer-zelf ... en daodelijk ..." Onthutst en bedeesd keek ze op: „Lieve Heere, wat heb je mijn daor blijd mee 'emaokt, Heere, Tijne-van- Hilletje dankt je nog wel duizendmaol — duizendmaol, aomen." Een beetje onzeker liep ze de weg op. Maar een eindje verder miste ze wat. Ze keek naar haar leege handen. „O jao, haor breien." Als een die slaapwandelt keerde ze terug en nam de ruig-wollen kous op, pikte het losgeraakte kluwen aan de pennen. „Om negen uur was 'ezeid. Zou 't al gauw bij negenen weuze?, ze wist van tijd noch uur.. Werktuigelijk liep ze vlugger .. De lamp brandde niet meer laag-ingedraaid, maar zoo hoog mogelijk of er feest was. Daar leek het groenhouten huis al anders van uit te zien aan de buitenkant. Op het neergelaten gordijn stond Bappe's hoofd als een twee- oorden pot, en veel grooter dan hij was: de medicijn-flesch met zijn hoedje van gerimpeld papier. Tao had de luiken weer niet dicht gedaan, dat vergat hij geregeld de laatste tijd, en de deur stond ook zoo maar aan. Tijne lette er gedachteloos op, ze luisterde al op het stoepje — en het klopte in haar ooren en slapen van bange luister-inspanning — maar er was geen gekreun daar binnen. En onderwijl ze haar klompen uitschopte en de portaaldeur opende, sloeg de klok. Toen was het of haar 7'

hart in haar keel sprong, en ze hijgde als een die razend hard geloopen heeft: „Heere God — Heere God ..." Dadelijk ging haar blik naar de gele wijzer -plat. Het was negen uur. En verbouwereerd-sprakeloos oogde ze van Bappe en Tao naar de bedstee. Aan een groet dacht ze niet, haar koortsig glinsterende oogen leken hen niet eens te herkennen... „Er is 'n keer 'ekomme," wou Bappe zeggen, „er is ..." Maar hij bleef er in steken, en hij moest zich ineens vast grijpen aan de tafel. Want Memme's stem praatte er door heen: „Tijne, me-keind, bin jij daor ... ?" Even stond Tijne nog stil, als vastgenageld. Toen was het of ze naar het bed toegegooid werd, ze vloog haast bij de bedde -bank op. „0 Mem," lachte ze schor, en er kwamen snikken door haar neus, „Mempie, hoor je mijn ?, ken je mijn ?, ik bin hier, zien maor, voel maor ... God het 't mijn 'ezeid van je, Mem, om negen uur het Hij 'ezeid. En 't was waor, 't was waor.. . En ken je mijn nou weer, Mem, ken je mijn weer?" Mem maakte een geluid of ze hoesten moest. „Wa-'s dat... ?, zou ik me-keind niet kenne?, heb ik je dan niet 'ekend me-keind, me Tijne, me groote dochter ?" Alles bibberde in Tijne's rond-wit gezicht, haar mond het ergst. Ze kneep in haar Moeder's arm .. Dat was ook een antwoord. „Zoo — zoo?", zuchtte Memme, „is dat — is dat 'eweust ... ?" Tijne's tranen bevestigden het. Het verdriet van de laatste tijd sloeg weer fel in haar op, schuchter-hevig zoende ze haar Memme's harde rimpelige handen. 72

„Maor nou,” wou Mem nog troosten, „is dat weer 'elede..." Er viel een schaduw over haar gezicht. Tao kwam al -maar dichterbij. „Meskien," zei hij haast zonder geluid, „veur altijd ..." En daar ging Tijne nog tegen in. „Neeje, niét meskien, maor vèst — vèst." Ze kon enkel maar fluisteren, en elk woord leek met een schok van een hoogte af te springen. „Jao vest, hee Mem ?, nou is 't ... is 't 'elede, hè Mempie?, en vort — en vort ..." Tao had toch maar liever wat op een afstand moeten blijven. Haar fluister suisde als een zucht: „Ikke — ik heb ook nog nooit 'eweute, Mem, hoe — hoe goed dat de lieve Heer ken weuze ... . Maor — nou moet je niet krijte, Mempie, waarom krijt je nou ... ?', Mem sloeg er geen acht op: „Me-keind, de Heere zel jou nooit begeve noch verlaote, hou je daor an vèst, mijn is veul veropenbaord ..." Tao wachtte niet langer. „Hille — Hil ... ?", hij kon ook haast niet uit zijn woorden komen, „ken — ken je mijn nog?" En Memme's stem stootte en haperde of zij door een nauwe gang heen moest en telkens vast liep. „Jao — Kees, jao jonge, ik — ik bin wèl veer weg 'eweust, tot an de poort me-jonge, tot an de poort, maar toe' nog weerom -'etrokke ..." Bappe kwam ook. Hij nam zijn muts van zijn hoofd of hij bidden wou. „Wel -eh-wel, Hilletje, maosie ..." Er leek een vraag onder die woorden door te gaan. En Memme's oogen schenen opeens holler te worden, zwart trok er om toe in de rondte, en haar knokkeligingevallen gezicht werd bleeker. Het bonte bloemetjes goed van haar jak stak daar erg bij af, en het wit van haar ondermuts ook. „Jao — jao Tao," mummelde ze klagerig, „jao — 73

jao." Het had er veel van of dat een antwoord was, op een vraag die niemand gehoord had. „Jij motte — jij — motte — nou ook maor je eigen boeltje an — an kant doen, Tao, en — en intrekke bij huilie-hier." Daar werden ze stil van. Bappe ademde zwaar door zijn neus. „As jij weer... weer op de bien binne, Hille." Maar dat leek ze niet te hooren. Ze trok aan het bandje van haar muts of haar dat opeens te nauw werd. En ijlde ze toen weer? „Heeremien-God, was ik — was ik maor niet terug'ehaold, 't is nou zoo zwaor, 't is nou weer zoo zwaor ..." Haar geel -bleeke huid glinsterde van zweet, en haar dikke oogleden gingen neer of ze in slaap viel. „Hille!", zei Tao hard-op. Het was net of hij schrok. En Mem was dadelijk weer wakker. „Hee ?, watte?, o, wier er niks 'ezeid?" Haar schrale stem knapte telkens af. „Geef mijn nou 'n kommetje waoter en den — dèn zei ik zien of ik — of ik slaope ken." Er glipten dikke tranen over haar naderige koonen, en knoeierig zette ze haar verbrokkelde zwarte boven tanden in haar trillende onderlip. „Wat God doet," haalde ze toch nog aan, „dat is wel 'edaon ..." En dat konden ze geen van drieën, zelfs niet met een toestemmende knik beamen. „Nou eerst je drankie," viel Tao nog in, hij goot een eetlepel vol van het donker-bruine vocht in een jeneverglaasje. Zijn goeie groote hand:n beefden. Bappe liep om water, en het leek wel of er lood in zijn beenen zat, zijn voeten in de muilen schaafden over de vloer. Maar Tijne deed niets. Ze zat aan het beneden-eind van het bed leeg toe te zien. 74

Memme's muts was wat naar achteren geschoven en in haar eene slaap had ze een diepe kuil, daar klopte het erg .. „'n Paor daoge veur ze 'esturreve wasse," herinnerde Tijne zich, „hadde allebei de Bessies dat ook 'ehad, net zoo, net — percies — zoo." „Mèm!", haar lippen stonden naar dat woord, als naar een schreeuw, en het kwam niet, het kon niet komen. Tao gaf Memme te drinken en haar slappe handen konden niet eens het kommetje vasthouden, hij moest haar helpen of ze een kind was. Zorgvuldig lei hij toen het dek terdege en het kussen. „Nou," zei hij met een hoofdknik naar Tijne, „ze moet slaope, je Mem. Rust is de beste medicijn. Kom... " En Tijne deed net of ze het niet verstond, en ze hield de gebloemde katoenen deken met twee volle vuisten vast, of ze dacht dat Tao haar met geweld weg zou trekken. Maar toen drong Mem ook. „Jao, 'k bin zoo loof in me hoofd, slaope zel me opgnappe. En gaon jij nou ook maor gauw nao' kooi me-keind, je ziene zoo bleek, me-dunkt ... ?" Tijne's keel werd al -maar nauwer. Ze knikte zonder het te weten. En ze greep nog een keer Memme's hand. „Ge-nècht," wou ze zeggen, er kwam enkel maar een benauwd geluid, gewillig gleed ze van de hooge bedstee af. En amper stond ze met haar voeten op de vloer, of Tao schoof het gordijn al toe. De ijzeren ringetjes op de roe maakten een akelig geknars. Graag had ze dat gordijn weer open willen rukken. „Neeje, niet dicht, 'k moet zién ..." Ze deed niets. Met haar rug naar de tafel gekeerd, stond ze verbeten te schreien, en onderwijl 75

dacht ze toch ook nog suffig-verbaasd: „'k Most eigelijk in me schik weuze, Mem het 'epraot, 't kerreme is over'egaon, God de Heer het mijn 'ehoord, waorom bin-'k nou niet in me skik?" En de tranen wouën al niet eens meer stil hung weegs gaan: er moesten juist snikken bijkomen. Gauw schoot ze het keukentje in. En op de turfkist, voor het ouë fornuis, zat ze uit-te-huilen. „0 — o," zei ze maar telkens, „Heere God — Heere God..." Een keer toen ze met haar oogen vol tranen opkeek, leken de keukenwanden van lucht en het blauw-glazen schotlampje was niet meer dan een donker -glimmend knobbeltje. De vlam op het half-verteerde blikken brandertje lag bibberend te zieltogen. Tijne wreef 's met haar groote rooie zakdoek over haar oogen, en ze zag weer beter. Alle dingen om haar heen hadden een zwaarmoedig voorkomen: de bolle potten en schalen in de open muurkast, het beslagen koffie -molentje op de tafel, het groen-gespikkelde spiegeltje tusschen de steenen dametjes op de schoorsteenrand, alles was net zoo bedrukt als zij zelf, tot de schouwtegels toe: vertrok Job op de mesthoop niet zijn gezicht of hij huilde ?, en Mozes dan bij het brandende braambosch?, en Adam onderwijl hij in de appel beet? Tijne zag het raarduidelijk, bij het dunne -beef-lichtje aan het schot .. En de maan, die daar uit de hoogte — zoo vlak bij God — zijn streng-wit licht door het open venstertje goot, kon die nou nog zoo leelijk glimlachen? Daar wou ze toch maar liever niet naar kijken. De verdroogde geraniumstekken, in het rijtje potten, op de vensterbank buiten, ritselden of er telkens iemand zijn hoofd doorstak, om naar binnen te zien. En de 76

wind hakkelde als een mensch, die uit is op rouwbeklag. Tijne voelde zich opeens ontzettend-alleen. In de kamer spraken Tao en Bappe onderdrukt met elkaar: het was meestal niet meer dan een zoemend gebrom. „Me-jonge," zei Bappe een keer, ,,betrouw. . ." En Tao: „Hóe — da-'s de Heere allien bekend ..." Wat er volgde was weer onverstaanbaar. Maar toen Tijne eenmaal op hun verstilde stemmen acht gaf, droogden haar tranen van-zelf en hielden haar snikken ongemerkt op: er ging wat sterkends uit van dat vredige gepraat. Zij wou er ook bij wezen. Nog eenmaal veegde ze met de zakdoek-knoedel over haar oogen, toen schamig-talmend en al-maar haar gezicht opzij houdend, sloop ze de kamer in. Tao en Bappe letten toch in het geheel niet op haar, maar zij des te meer op hen. „theere- Heere, Tao bree ook weer an 't gaol ..." Het ansjovisnet lag nu ineens niet meer voor lauw benen 1 ) op de tafel, dagen-lang was het als een dweil van de eene kant naar de andere geduwd, nou breide Tao zoo naarstig voort aan de rand van dikke witte mazen, of hij het nog voor twaalven af wou hebben. En Bappe vulde een spoel. Het afwindend kluwentje draaide als een dikke tol op de vloer rond. De ouë cypersche kat-fluwen stak er een keer lui -speelsch zijn poot naar uit: en het was of hij onder zijn snorharen glimlachte om dingen uit zijn jonkheid. „'n Veraodeming," viel Tijne toen ook weer op, „dat Memme niet meer kermt." Ze ging stilletjes zitten, en -

1)

doelloos.

77

keek verwonderd op haar rustende handen neer. „Nee, dat was nou zóó raor: niks uitrichte." Schielijk greep ze haar breiwerk. De groote gele lampe -vlam hing als een flard zonneschijn boven de tafel, de dingen aan de wand hadden er een witte lichtplek van: de schotels alle-twaalf, en de klok ook. En Bappe smoesde maar voort. „'t Is zoo 'elege, 'n zwaor zieke ziet 't van z'n-eigen altijd duister in, dat — dat zit 'm in de. . . de zenuwe- omloop, ik heb daor wel er 's 'n dokter over 'ehoord ..." Tao knikte, hij had zijn hoed op, net of hij pas naar buiten geweest was, en hij drukte hem met een stomp op de bol, nog een beetje dieper in de oogen. „Jao, jaowel," sloot hij zich wat hortend bij Bappe's meening aan, „dat ... datte ... wil er bij mijn ook wel in." Zijn schriele baard -plukken trilden of hij in de tocht zat en hij keek gedurig op zijn werk neer. „'n Ommekeer ten goeie," prevelde Bappe weer, „is 't in alle geval." Hij glimlachte en de rimpels in zijn mager-bruin gezicht waren nog nooit zoo diep geweest, zijn ontstoken oogen nog nooit zoo rood, en zijn witte wenkbrauwen, waarvan de borstelig-ruige haren als ijspegels omlaag hingen, kon hij geen oogenblik stil houën. „Zoo waor as twee maol twee vier is ..." Tao knikte al. „Jao, jao — zien ik er ook in ..." Hij prevelde als een vrouw. Maar Tijne's fluisteren hokte: „Wanneer is 't nou aors — aors 'eworde mitMem venaovend?" Haar heele gezicht begon te trillen, ze was bang dat Bappe opkijken zou. En dat deed hij toch niet. „'t Begon om acht uur te minneseere, en zoo naovenant 1 )

1)

78

langzamerhand.

..."

Tao zag ook al niet op: „Kurtier veur negenen bleef 't kerreme heulegaor weg, héulegaor." ,,Och. . . ," haalde Tijne uit, „nèt ..." En ze wist van eerbiedige blijheid geen woord meer te zeggen. „'t Was 'n wonder, 'n wonder-van-God.. . en nou zou ze daor iedere aovend hiengaon, iedere aovend nao' die iendere plek, en bidde veur Mem." Meteen hoorde ze toch ook wel toe op het onderdrukte praten van Tao en Bappe. Eerst was dat erg gewoon, ze hadden het weer 's over het werk. „Die oue gaole," sputterde Bappe, „bin in te heete taon 1 ) ' estoke, die maoze bin slum in'ekrompe, en finaol onbruikbaor 'eworde." ,Och," wou Tao nog vergoelijken, „'t zel nog wel ..." Maar toen vergat Bappe haast dat hij alleen maar mompelen mocht: „Veur groote visch ... hebbe ze of'edaon! Ik heb 't nao'emete!" Tao raakte even met de spoel zijn mond aan. Toen pruttelde Bappe zachter door. „En die trosse duivelsterk die je in Munkedèm in'eslaoge hebbe, daor zitte allemaol zwakke steeën in, en 't touw wordt in 't waoter glibberig of er zeep an'esmeerd is." Tao knikte. „Daor hebbe ze ons lillijk mee 'enome." Hij voerde toch nog wat troostrijks aan. „'t Is dat 't 'n uitnemende teelt 'eweust is ..." „En den nog?", sneed Bappe het balsturig af, „as je naogaone al je aoverij, tweemaol zoo'n heule reep.. . En toch wel veertien daoge lang gaoltjes er uit'eloope van die kladdigheid 2 ) in zee. En wat gaot er al niet meer of? 't Is mit dat visschermansgeld net 'esteld as de profeet Haggaï zeit: „ ... en die loon ontvangt die ontvangt dat loon in 'n doorboorde buidel." 1

) nettenverf, tot wering van bederf.

2)

zeewier. 79

Tie can ÉIilletje

6

Er viel een stilte tusschen in. En toen begon er een vreemd gesprek. „As je dat dan wille," smoezelde Bappe ineens over wat anders, net of hij een onderbroken gesprek voortzette, „zou ik toch niet wachte tot 't laost. Je kenne veur 't oogenblik mit 'n geruster hart van huis .. . En 't ansopies-vissche leit toch temet op z'n oor." Tao trok zijn eene schouder wat hooger, zóó of hij er wat op te dragen kreeg. „Domenee is er aors scherp teuge in'egaon veur -leste Zundag en 'k moet zegge, 'estaofd mit teksen, die. . Maar Bappe viel hem in de rede. „God ken alle middele zegene, en wij van onze kant magge niet mak zitte blijve." Dat was weer veel te luid -op. Tao schrok er van. Eerst gluurde hij naar de bedstee en toen naar Tijne, maar in haar strakke luister -oogen leek hij geen erg te hebben. » Is er nogkoffie, me-keind?" Een beetje schichtig kwam ze overeind. „Net veur ieder 'n tas vol," zag ze onder het inschenken, „maar zij had 'n bende koffiedik er bij." Zonder er mee te rinkelen, schoof ze de koppen over het tafelzeil. ,,Waor of 't toch over gong tusschen Bappe en Tao... ?" Gelijk-op brachten ze alle-drie de dampende kommen naar de mond, en ze slurpten ook al zacht. „Nou ?", drong Bappe toen weer. Hij keek vragend over zijn kleine brilleglazen heen. „As je den morrege er 's nao' die vrouw ..." „Sut — sut," wenkte Tao dat af, „pas op!" In zijn schrale gezicht en waterige oogen kwam wat onrustigs. Hij stond stil op, en sloop naar de bedstee, luisterde achter het gordijn. Toen hij terugkwam, fluisterde hij: „An haor aosem ken je merke dat ze slaopt." 8o

„Doch' ik wel,” zei Bappe. Hij keek nog altijd vragend. ,,Enne.. . ?" Tao pluurde louter uit gewoonte weer naar het bedsteegordijn: er bewoog toch geen plooi. Achter zijn hand uit prevelde hij: „Maor teugenover Hille den?, je diene toch 'n rede op te geve veur dat weggaon?, 'n dag is er gauw mee 'emoeid." Daarin was Bappe het met hem eens. Listig zette hij zijn stem wat uit: „Jij moete ook altijd nog nao' Amsterdam veur je kompas, dat heb je al zoo lang uit'esteld, op dat boterdooziel) ken je niet vaore, da-'s niet betrouwbaor, daor krijg je de ien of aore dag ongelukke mee." Hij knipoogde sluw. „Nou doch'-ik zóó: Zaoterdag is daor net 'n dag veur, den hou je toch je beugie droog, en den ken je metien 'n nuuwe lantaorn anschafte, en 'n nuuwe misthoorn ... Je zoue ook wel er 's bij de zeilemaoker te Munkedèm kenne angaon, om nao' de prijs van 'n nuuw fokkie te verneme ... en hoor daor den ook er 's wat de botlijntjes gelde." Tao bracht zijn mond vlak bij Bappe's oor. „Maor as ik dat teuge haor zeg, zei ze wille dat ik dat keind, veur de vertierigheid, ook meeneem. En ik ken dan dat keind toch niet meeneme?" „Waorom niet ?", praatte Bappe binnensmonds, „je laote haor wachte ... 't bin daor ook gien minscheeters. Enne ... 't keind mèg ook wel er 's 'n ofleidingkie ..." Nadenkend tuurde Tao voor zich uit. Toen had hij nog een ander bezwaar. „Maor ik moet 'n kleedingstuk mee, dat Hilletje 'edraoge het, hoe kom ik daor den an?" En daar wist Bappe ook weer raad op. „De mus die 1)

kompas van eenvoudige constructie, in houten doos. óI

ze op het... laot dat an mijn en Lobbetje over." Hij gaf Tao bij elk woord een tik op de schouder. „En de meugelijkheid van beterschop het Hil, 't mag den weuze zoo as 't wil, maor zij -gunter het Duwer-van-Klaosie toch ook maor 'n heul stik op weg 'eholpe." Tao knikte eerst voor zich uit en toen tegen Tijne: „Heb je 't 'ehoord?, morgen an de dag gaot je Vaor nao' Amsterdam, en den. . . den moet ..." „Moet ik mee ?", viel ze ademloos in. „Màg ik ?", maakte ze er toen weer van. Ze wou wel graag bij Memme blijven, maar Amsterdam trok haar ook erg aan. Tao keek naar Bappe. En Bappe wou nog goedmoedig ginnegappen: „Nou, waorom niet ?, en aj -je van die mooie nuuwe schoene hebbe, dan mag je er toch ook wel er 's mee uit, wablief?" Tijne vergat te knikken. Ze had scherp zitten te luisteren en niets begrepen. „Gaone we nao' 'n aore dokter ?", vroeg ze luid -vanopgewondenheid. Bappe en Tao wipten allebei tegelijk van hun stoel op, en allebei tegelijk sisten ze: „Sut — sut." Bappe knorde. „Niks gien gevraog! Verstaon je goed? Nieuwsgierige meisen blijve thuis." Maar ze keek toch nog vorschend naar Tao. En Tao knikte wel met zijn hoofd van: „jao," maar hij zei met zijn mond van: ,,Nee. . ." Het werd al maar raadselachtiger. „En Mem," vroeg ze toen weer, „ken die den zoo lang allien?" Bappe bromde van-nieuws. „Allien?, wat allien?, bin ik er dèn niet ?, of tel ik niet meer mee ?, en — en — en Lobbetje-van-hiernaost den?, en — en Mao ... ? Je Moer Is toch op'egnapt en — en dut moet!" 82

„O,” zei ze vaag, „jao." Voldaan was ze toch niet. En dan had ze zooveel te verwerken: „Uit — nao' Amsterdam — en nao' 'n vrouw.. . en zij most wachte, en zij zou veur 't eerst op schoene weuze! Zoue ze weer krentebolletjes gaon ete, en heerekorsies en sjukelaomelk ... ?" Ze zuchtte van al de weelderigheid. „Morgen," zei ze in haar gedachten, „morgen al." Maar dat lag ver weg .. Behoedzaam knielde ze naast de regenbak in het hoekje, en deed behoedzaam het schuifkastje open onder het raam. Daar had ze al haar schatten opgeborgen: een sigarenkistje met ansichtkaarten, een spiegeltje dat staan kon, een doos met in-onbruikgeraakte voorwerpjes en ook haar nieuwe schoenen. Ze haalde ze omzichtig uit de doos. „Prèchtig-mooi wasse ze toch. Had er ién op 't Eiland van die zwarte gepsies?, echte kraole-gepsies, en dan rond-om met zij 'eboord. Mao zee: „petoffels," dat was de kift." Erg veel genoegen had ze toch niet onder het kijken. Aldoor was er zoo'n onrust. „Wat gong Tao toch doen, zou je zegge ?, waor nao' toe?, waorom zeeë ze 't niet rond-uit teuge haor? En zou ze nou 's aovens wel tijig terug weuze, om te bidde op dat 'ezegende plekkie .. ?"

83

De gure dag die volgde, leek een vergissing van de lieve Heer. Toen alle menschen sliepen, was er een grommende rauwe wind gekomen, en dié maakte de zomer tot herfst. Gelaten verbaasd keek iedereen de grauwe ochtend aan. En die ochtend werd een kille stuursche dag, zoo'n dag waarop alle menschen met rimpelige gezichten loopen en met klein-getrokken oogen. Tijne-van- Hilletje pluurde ook, maar dat was toch hoofdzakelijk van angst. Ze keerde zich onder het loopen nog eens om, en zwikte op de ongelijke keien en viel temet tegen Tao aan. Maar voor het venster van het groen-houten huisje stonden alleen maar Lobbetje en Bappe. „Nou jao, wie aors?, Memme kon toch niet ... ?, maor had Memme nou niet raor lang haor hand vast'ehoue?" Ze ging zoo traag of haar voeten aan de steenen vastplakten. „Wacht nog effe," zei ze tegen Tao. En eer hij erop verdacht was, liep ze op een draf terug. Dat was al voor de tweede keer. „Keind toch," mompelde Tao. Maar hij bleef geduldig wachten, trok werktuigelijk een rafel van zijn knappe Zondagsche goed, drukte zijn hoed wat dieper, en maakte de zilveren haak van zijn weg-gestoken horlogeketting secuurder vast, in het groen- omboorde knoopsgat van zijn buis. En in dat kamertje-thuis, was het allemaal nog bij het oue, net als voor drie minuten: de klok tikte zoo traag of hij dood-op was, en alle dingen zagen er dof en slaperig uit. Bappe en Lobbetje stonden, net als daar84

straks, toen ze terugkwam, weer met de rug naar het raam toe, en Memme lag zwaar te ademen in de bedstee. „Keind," zeien ze alle-drie. Maar Mem zei het alleen met haar oogen. „Ik ... ik bin me neusdoek kwijt'eraokt," stamelde Tijne verward. Ze tastte zoekend over haar rok: haar zak puilde .. . Maar daar sloeg ze verder geen acht op. Ze lette enkel op Memme. ,,En den heb ik ook 'n paor maol'edocht .. . ik.. . ikke ... miende vèst ... hèb je me niet 'eroope daor pas?" En toen was Bappe er toch mee aan. „Roope?, wat roope?, waorveur roope? Da-'s laoriekoek! 'k Vat niet dat je Vaor je nog gaon laot! En — en — nou moet je kieze of deele: uitrukke of. .. of mit je aore kleere .. an 't werk gaon bij de maoisters." Tijne deed van schrik een stap achteruit: „Nou ik — ik gaon ommers," stotterde ze verbouwereerd, „ik — ik gaon ommers." Haar bang-vorschende blik sloop toch weer naar Mem. „Ze had niks terug 'ezeid daornet." Schichtig kwam ze een paar stappen dichterbij. „Nou Memme, tot... tot venaovend den Memme, ik—ik..." Het brak op haar bange verwondering. Want Mem lag daar zoo geel en strak, met haar slapopen handen, nèt een lijk op een baar, en die handen van Mem grepen nergens meer naar. Haar schoone witte ondermuts stak ook griezelig af bij haar vaalbleek gezicht. En het was of ze Tijne's laatste woorden niet eens gehoord had. „Daomee," spoorde Lobbetje haar toen ook al aan, om te vertrekken, „kom je nog te laot veur de boot." „Jao Lobbetje," zei ze zwak, „jao — gedèg." En toch bleef ze nog wachten op een woordje van Mem. 85

En in Memme's leege staar-oogen kwam toen, op een zwarte gloed van leed, het leven terug. „Juilie — niet zoo — zoo morre teuge 't keind," vermaande ze afgebroken. Maar haar blik ging naar Tijne en bleef op haar. Om haar mond kwam wat vriendelijks, een glim werd het toch niet. „En zorg jij maor goed veur-lach Tao, me-keind, en gaon jij — gaon jij nou maor je genk nao' him toe, me groote dochter — me gróóte dochter," ze prevelde nog iets, maar dat was niet te verstaan. Op haar gele rimpelige lippen leek de naam God's in tweeën te breken, en haar oogen werden als asch. Tijne voelde zich nog meer beangst dan daar straks. Ze wou Mem omhelzen, en Memme leek daar, in haar schrille broosheid, te onaardsch voor. Ze zette haar voeten al in de richting van de buitendeur, en haar gezicht hield ze naar Mem toegewend. Nog gauw bedacht ze wat opbeurends. „Slaop maor fiksch Memme, aj -je fiksch slaope, sterk je hard an . . . En we zelle 'n zak-vol jènhaogel veur je meeneme Mem, en sprissies en 'n paoling en 'n reep kwattao ... Je binne toch ook 'n boel beter, hè Mem ?" Daar kwam geen antwoord meer op. Maar Tijne dacht verschoonend: „Ik zaonik ook zoo." Ze liep al-knikkend achter-uit, en bij de deur bleef ze weer staan. Wat was er toch in Memme's oogen dat haar vasthield? Zij had haar hand al om de deurknop en haar voet op de drempel, en ze leek vergeten dat ze weggaan zou. Lobbetje schudde spottend haar hoofd. „Hoe oud bin je ook 'eworde in Mei, zes of zeuve ... ?" Maar Bappe's rooie oogen flikkerden als vlammetjes in-de-tocht. „En nou is 't 'edaon," voer hij uit, „nou laot jij je Vaor maor allien ..." Hij kwam al met een bang-makende groote-stap op haar af .. . 86

Toen was het of Tijne zich, met een rukkende beweging, ergens van losscheurde. Zonder groet holde ze de straat op, en haar oogen zwommen in tranen. „Kei schold ze fel - verbolgen bij zichzelf, „keistiene!"-stien," Tao stond nog, waar zij hem gelaten had. „Zoo?", zei hij enkel. En hij vroeg maar nergens naar. Tijne stapte zwijgend naast hem voort, op langzame strakke beenen — zoo als het een Eilandsche vrouw betaamt — en met het hoofd in de wind. „Je moete maor veul in je eige bidde vedaog," overlei ze, „den — den gaot dat naore wel over." Al gauw kwam er afleiding. Dikke-Gaartje schudde een vloermatje uit, op de drempel van haar huis. Ze had haar muts nog niet op, haar korte grauwe haar stond wijd-uit om haar hoofd, maar haar glunderend gezicht met de wonderlijk-rooie koontjes glom van zeep en water. Toen ze Keesie Kaars en Tijne gewaar werd, liet ze haast haar vloermatje vallen van verbluftheid. „Vatte nou ?, gaon juilie uit ?" „Jao," riep Tijne schor, „heul nao' Amsterdam." „Pas maor op," zei Gaartje, met verheffing van stem, „pas maor op, veur die stoomtremme gunter en die antimebiel-waogens. Ik bin daor ook 'eweust — da-'s zeuventien jaor 'eleje — heere heere, wat goddeloos drok." „Jao — jao," galmde Tao in de wind op, „goddeloos, net as je zegge." Hij bleef toch haast niet stil-staan. Maar Tijne knikte nog 's hartelijk achterom. Tet-van-Krijntje die in het land doende was, bleef ook al naar hen staan kijken. Tijne glimlachte vaag er over. „Jao, as je toch ook op reis gonge ..." 87

Maar het strakke gevoel, dat van haar tranen overgebleven was, ging toch niet weg. Haar angst ook niet. Ze tuurde naar omhoog. Zwaar en traag dreven de volle wolken langs de vale lucht. Waar kwam dat troostelooze en smartelijke toch vandaan uit die wolken? Verkennend keek ze opzij. En het was of de huisjes zich kleiner maakten onder die boos -barre lucht: zienderoogen krompen ze in van angst... Als witte vodden dwarrelden de meeuwen over Marken, er kwamen verwaaide stemmen uit de verte, en de donkere sterke zee om het Eiland ging al-brutaler te keer. Tijne fronste peinzend. „Was 't nou guster nog zeumer 'eweust?, guster?, kon datte?, en waorveur liet de Heere God 't den vedaog zoo reeuw') worde?, juist vedaog ..." De nattigheid in haar oogen schrijnde. „Maad," vermaande ze zich beschaamd, „nou niet weer krijte. je binne al zeuvetien. En Lobbetje het jou daornet ook al bespot." Ze liepen het stijgende straatje uit, langs het huis van Sijte-van-Aole. De =botters en schuitjes dansten op het rumoerige haven-water, of ze in volle zee waren. Als zwarte vlagge flarden golfden de netten die te drogen hingen, hout knarste, een ketting rinkelde, en de menschen moesten schreeuwen om zich verstaanbaar te maken. Tijne zag en hoorde dat alles maar terloops: aan de steiger lag de boot ook al klaar. Ze had er geen oog van af. „Nóu binne we nog ge1)

88

rauw.

weune minsche," soesde ze, „net minsche as de aore. Maor t'Amsterdam binne we wat raors 'eworde, aors as de aore ... Nou, maor me schoene binne toch mooi: daomesschoene ..." Toen haar aandacht daar weer op viel, ontging haar veel. Ze klom, achter Tao, de steil-liggende treeplank op. „Maal, denk er om, maok gien kras op je gladde neuze." En alsof ze op eierdoppen liep, zoo omzichtig scharrelde ze over het glad- ijzeren dek. „Zul niet uit, maad, op je nuuwe schoene." Er kwamen nog een paar menschen aan boord, vreemden, die een nacht op het Eiland overgebleven waren, een slobberig Joodsche koopman, een heerachtige reiziger, een verveeld geeuwende Engelschman en toen Dominee de Jong ook nog. Hij stapte niet netjes recht-op over de treeplank, zoo als dat een Dominee voegt, maar met vlugge groote stappen, net of zijn beenen schik hadden over die zwiepende plank. Zijn „Aomerikaonsche" heeren-pet paste daar bij, en ook zijn licht-grijze regenjas, die in bolle plooien om zijn lichaam golfde. Hij leek niet op een man die daar woonde, en in het geheel niet op een orthodox predikant. Zijn jonge gezicht was bruin en mager, hij had een blond kneveltje, en zijn snedige mond en zijn zon lichte oogen waren altijd te vinden voor een lach.-derling „Zoo Kaars," groette hij los-weg, „waaierig, hè ?, 'n brieke 1 lucht ... En kies je vandaag ook nog de zoute golven ?" Tijne moest eventjes spieden, om te zien, of dat tegen háar Tao was. ,,Kaas," zei ze bevreemd na, in haar gedachten. )

1

) barre. 89

Ze spraken ook nog een tijdje met elkaar, Dominee en Tao, dat was over Mem. Maar de wind ging telkens met een paar woorden aan de haal, soms zelfs met een heele zin. Dominee draaide zich wat om, zoo was het of hij met zijn schouders tegen de wind aanleunde. „Waar gaat de reis naar toe?" En Tao praatte ineens zoo stootend, of hij niet van de woorden af kon komen. „N-nao' Amsterdam, 'n kom wat, 'n stik-stikkie visscherij--kompasiehl,nz benoodigdheid ..." Zijn bruine kaken kregen een vaal rooie kleur en hij streek langs de flanken van zijn neus of hij zweet wegveegde. Tijne sloeg beschaamd de oogen neer. Het was of zij zelf loog. „Ik moet zoo metien toch er 's vraoge, waor nao' toe dat we gaone," nam ze zich voor. En toen werd ze nog verlegener. Want Dominee zei over Tao's schouder: „Dag Trijntje, en ga jij ook mee, meisje ?" Ze maakte haar mond wat breeder, bij wijze van glimlach. „Trijntje! ", klonk het deftig in haar na. Ze knikte toch nog. „Jao Domenee," zei Tao toen maar in haar plaats, „da' -s nou 's beterder dan 'n heule dag te hooie." Hij gaf haar een klap op de schouder. „Waor heb jij je tong 'elaote?" Kleurend keek ze opzij. Eventjes, bij Tao's duw-uit-gekheid had ze weer die benauwd-strakke pijn in haar borst gevoeld. „Dat was wel meer de laoste daoge," bezon ze zich onrustig, „altijd had ze ook wat ..." Morrend schoof ze het opzij, en bedremmeld-spottend herhaalde ze weer, in haar gedachten: „Trijntje! Trijntje ...! Dat bin jij! Da-'s waor ook!" 90

Nog altijd gaf die ongewende naam haar in het dage leven, door het plechtige dat zij er aan verbond,-lijksch een beduusde lach-van-binnen. „Da-'s je doopnaom," overlei ze, „die komt allien te pas bij trouwe en overlije ... en veurhien nog wel-er -'s op school. Die ouë Domenee had nooit aors as Tijne 'ezeid, maar deuz' .. . nou was hij haost al 'n verreljaor op 't Eiland, net 'n meheer...." Toen wier ze rood tot boven haar witte wenkbrauwen. „Durfde je," vroeg Dominee haar vrij-onverwachts, „zoo maar bij je Moe weg te gaan, Trijntje ?" Tao's oogen spoorden haar aan om te antwoorden. Zijn peper-en-zout-kleurige wenkbrauwen zeien als het ware: „Toe den toch! Veuruit! Niet zoo keinderachtig!" Maar het leek wel of zij die vraag van Dominee eerst nog zoo'n beetje vertalen moest: „Haor Moe. . . ?" „N-nee," stotterde zij toen ook al, „niet al te — te best Domenee, maor — maor ..." Ze keek hulpeloos. „Jao, wat ... wat most ze ook eigelijk op die stinkende boot?" En Tao smoesde. „Ze wou vemerge zelf niet, moet Domenee weute, maor we hebbe 't haor maor an'epraot. Ze is toch al zoo van haor stikke, deur — deur die laoste daoge, en nou 't, als 't lijkt, met moeder-devrouw 'n keer 'enome het ..." Hij trok zijn eerie schouder op, die schouder zag er uit, of hij krom-gegroeid was van een zware last. „Zoo as ik U zee, van dokter wor' je niet veul wijzer, die wordt te oud van daoge ook. Hij kijkt amper nao' Hilletje om, 't receppie het hij al klaor 'eschreve op straot ... ook gien bedoening ?, en dat zoo'n man die in z'n stoel nao' je toe'edraoge wordt ... die niet op z'n biene staon ken van de jicht ... dat die nou nog altijd maor z'n praktijk waorneemt ..." 91

Dat werd voortgezet en afgemaakt met knikjes over en weer. Onderhand ging Tijne een paar stappen achteruit. „Jao, as er soms nog 's meer 'evraogd wier ..." Ze keek ook achterom of er geen gaatje was om te ontsnappen. Maar Dominee moest verder -op wezen. Hij sloeg zijn hooge jaskraag terug, tegen het glanzende wit van zijn boord lag de groen-glinsterende knoop van zijn das, stijf aangehaald met een pareltje er boven -op. Hij trok zijn groote witte zakdoek uit de vouwen, en er vloog een geur van lavendel in Tijne's neus. Zijn lachende oogen namen met een knip-oog afscheid. „Kom, 'k ga 's kijken aan de andere kant." Hij stak zijn hand op. „Domenee," knikte Tao eerbiedig en tikte tegen zijn hoed. Maar toen hij hem nakeek, schudde hij zijn hoofd. Hij prevelde ook wat: „En de eerste minsch is uit de aorde aordsch ..." Tijne leek dat niet te hooren. Ze tuurde suffig de wal op. „'t Dierde wel lang eer ze gonge ... gónge ze maor in 't g'eel niet. Kon ze maor nao' Memme terug. Nou, kon ze dat niet ?, de kaortjes wasse nog niet 'enome." En toen klom Sijmentje-van-Sijmen, de kapitein, net in zijn stuurstoel. De boot floot voor de tweede maal. En als met bolle wangen blies de wind het geluid naar zee. Zoo hoorde men op het Eiland niets van de laatste waarschuwing. De bootknecht haalde toch maar de treeplank in: er werd niet langer gewacht op eventueele passagiers. Het was tijd om te vertrekken. En Aole-van-Aole, die te heerenjachten 1 ) ging, schoot ^) uitventen van snuisterijen aan vreemdelingen. 92

op het allerlaatste oogenblik nog een steeg uit. Ver voor zich heen, slingerde ze haar verwijten. „Bin juilie nou heulegaor gek! 't Is ién menuut véur tijd! Je zoue 'n rninsch z'n nek laote breke ... Is dat 'n bedoening ?, 'n skandaol!, 'k zeg 'n skandaol !" Haar witte muts was niet eens goed vastgespeld, en haar witte klompen klepperden of er op een trommel geroffeld werd, haar sprong op de boot bonsde zóó, dat het dek er van uit elkaar leek te springen. Schel joolde haar lach er boven uit, en de poppetjes in haar hengselmand, de spiegeltjes en de klompjes, dansten even hard als haar roodachtige lokken, en de rooie plooien van haar ruigie. Ze zag de Dominee, en knikte snaaksch- vertrouwelijk tegen hem. De breede lach om haar fel -roode mond slonk geen millimeter. Tegen de dekknecht maakte ze een grapje dat niemand hooren mocht, toen ontdekte ze Tijne-van- Hilletje ook nog. „Dà.-àg!", galmde ze door de wind heen, „wat 'n waoi, hee ?, gaon jij uit ?" Tijne knikte enkel maar, al gauw keek ze een andere kant op. Haar kleumerig-wit gezicht trok vol diepe dwarse rimpeltjes: ze mocht Aole-van-Aole niet. En Aole bleef toch nog even uitnoodigend staan wachten bij het kajuit-trapje. De wind prikte en priemde of er in elke gierende uithaal een heele „brief" spelden verstoken was — die wind stond haar niet aan, de passagiers-met-de- dominee-er-bij ook niet — ze schopte haar klompen uit, schoof ze opzij, en sprong holder-de-bolder het ijzeren kajuittrapje af, naar de rood-pluchen weelderigheid beneden... Het ging alles in een ommezien. En onderhand werden de wal-touwen losgemaakt, een commando flakkerde door de stormachtige bries, en daar ging de boot. 93

Een-ieder zette zich schrap, de voeten wat van elkaar af, één heup tegen de wind aangedrukt. De boot schommelde al in de haven. „Zien je," praatte Tijne met zichzelf, „nou is 't of'edaon, nou ken je niet meer nao' Mem terug, veur venaovend — jao venaovend eerst." Geen oogenblik liet haar blik het Eiland los. Ze hobbelden het havengat uit: de zee wierp zich op hen, de wind liet zien hoe sterk hij was in de ruimte. Maar Tijne had er nog geen aandacht voor. Het was zoo vreemd: niét de boot, maar de dingen van de wal leken te bewegen en achteruit te schuiven, eerst de krans van wit-gekopte walpalen, dan het grauwe plankier, de groene dijk, toen het stuk weiland voor-aan met de rood-gedaakte huisjes, en die daken schenen al -maar lager te dalen .. Er stonden menschen aan de wal, er speelden kinderen op het verweerde havenhoofd, de wind keerde hun kleeren haast binnenst-buiten. Ze riepen wat — de woorden kwamen niet op hun bestemming, ze wuifden — de afstand nam de beteekenis weg van hun gebaar, en de bekendheid van hun gezicht. Tijne moest er naar raden wie ze voor had. „Vas dat Lobbetje niet ?, och wel nee, Lobbetje! Hoe kwam ze nou aan Lobbetje ?, lange -Aont toch ?, en Dieuwervan-Jaop ... Of nee, zou 't Palletje niet weuze?, Palleletje had daor ook 'estaon, zoo-net." Ingespannen tuurde ze. In korte tijd werden de menschen aan de wal dwergen, en de dwergen krompen in tot poppetjes -vor -een-pronkkast, toen verdwenen ze heelemaal. Een groen plat was Marken, zoo uit zee gezien. En de roode daakjes kwamen heelemaal op de grond te liggen... 94

Toch scheen er dan nog een geluid van het Eiland te komen, een schreeuw. Tijne stond recht-op ineens, en alles aan haar witstrak gezicht luisterde met haar ooren en oogen mee. Het was of de stem van Memme haar nog bereikte, Memme die haar riep, als heel vroeger, met een sterke stem en de handen om de mond: „Tij -ijne! Tij -ijne!" Ze bestierf het haast van schrik en dook in en rilde. „theere God — Heere God." Tao keek onrustig-verbaasd naar haar om. „Wat zee je, me-keind?, zee je wat ?" Baloord greep ze zijn arm beet. „Tao, asse we nou nog terugwoue ... konne we dan ?, zou — zou Sijmentje-van-Sijmen omkeere, as je 't vrindelijk vraogde?" Ze was blauw-wit om haar mond, haar uit de krul geraakte lokken zwierden als los-getweernde touwstrengen over haar muts, en rond de appels in haar verwilderde oogen stond een gele gloed. Zoo zag ze er uit als een bezetene .. Tao lei zijn hand in een stijve greep rond haar schouder, en schudde haar even, of hij haar wakker maken moest. „Nee," zei hij hard, en zijn oogen werden traniger, „dat ken niet, dat bestaot niet, da-'s nog nooit 'edaon. Hij zou je bespotte as je 't vraogde, en waorveur ook, wou jij soms-te -met.. .?" Ze knikte heftig. „Niet keinderachtig weuze," vermaande Tao haar toen, „we komme ommers zoo gauw meugelijk weerom ?, mit de eerstvolgende gelegendheid ..." Opeens kregen ze een stoot, en ze werden van elkaar afgeduwd. Een golf sprong aan boord, de wind schreeuwde. 95 Tune van Hilletje

„Nou most je maor nao' — nao' 't veronder gaon,” riep Tao, „'t is freed- reeuw." 1 Maar Tijne wou niet. Ze schudde eigenwijs haar hoofd, en tuimelde haast van de beenen. De boot spartelde als een bruinvisch. Zij greep zich vast aan een ding — waaraan wist ze zelf niet — haar oogen werden star. „Ze had 't toch 'ehoord, die schreeuw ... ze had 't 'ehoord — Heere God... Heere God.. Met groote sprongen ging de wind over het water, en overal waar hij kwam, hipten de donker-groene golven sissend op, of ze hem pakken wouën. Het was altijd vruchteloos ... En iedere keer kregen de golven bolle schuimkoppen van woede, ze kwamen grommend op de boot toe, en grepen die nijdig-ruw aan, gooiden hem van de eene kant op de andere — of ze hem wilden omkeeren — en besprongen hem van voor en achter en van weerskanten opzij. „Tsjonge," bromde Tao. Maar Tijne zei niets, ze zag alles wel. Al van de horizon af, hadden de golven de boot in het oog, als zwemmers roeiden ze zich naar haar toe, en de wind hinnikte of hij haast stikte in zijn booze lach. Met een hooge rug smeet de zee zich tegen de boot aan, en duwde ... duwde... Geen mensch kon zonder steun in evenwicht blijven. „Tsjonge," gromde Tao opnieuw. En Tijne, even afgeleid, dacht: „Waor komt die kwaodheid toch vedaon in 't waoter en in de wind?" Ze rilde. Het leek ineens wel of ze van onder tot boven kippen)

."

1

) erg ruw.

96

vel kreeg. Al-meer bevreemd sufte ze: „Waorom bin ik toch ook 'egaon? Jao, ikke — ikke — om Mem allien te laote ..." Het warme bloed trok weg uit haar lippen. „As je te hooie gonge was ze ook allien mit Lobbetje. Jao, maor den was je toch op 't Eiland, kon je nog 'eroope worre, 'ehaold, maor nou. .. maor hier.. Onbestemd tuurde ze voor zich uit. Haar bleekheid gaf haar wat onwezenlijks: net of er van haar gezicht niets overbleef dan rimpels en zieke oogen en fladderend haar... Voor Tao was het bruisende donkere water ook enkel maar: een bar zeetje. Naar haar droeg elke scheldende golf en elke booze wind-haal, een angst. Wat hijgden er toch voor benauwdhedens in die diepe wilde zee?, de wind stoof recht van het Eiland op ze toe, wat zou de wind zeggen als hij praten kon? Tijne staarde als een dood -zieke. En opeens schoot er een lichtje aan in haar klein getrokken oogen. Haar gezicht kon toch nog witter. Ze schrok. Er gleed wat geels onder het briesende water door, een ei of tien verder ... Soms kwam het even boven: een neus, een kin, ooren, een heel gezicht . . „'n Pepier," zei Tijne luid-op. En ze staarde ontzet. „Nee, nee, maor 't was echtig, zag Tao niks ?" Ze blikte naar hem om. Hij keek star voor zich uit, pal in de richting van dat griezelig-gele ... geen spier bewoog er in zijn tanig-mager gezicht. Bang-verbaasd wreef ze in haar oogen: „Was zij nou dans 1 )

1)

?"

waanzinnig.

97

Opnieuw zag ze zoekend uit naar het spookachtige gezicht — daar was het weer. „Heere God, 'n drenkeling kon 't weuze ... Hoe zag Tao den niks? Roar bleek was dat gezicht, 'n dooie -mans-gezicht. . ." Haast gaf ze een schreeuw. De golven stieten tegen dat schimmige gele aan, een gezicht richtte zich op, Mèmme's gezicht dat trilde en schokte ... of toch een papier ?, ja — een papier met een gat in het midden ... De golven vermaakten er zich mee. En kwam er toen mist? Tijne kon niets meer duidelijk onderscheiden. „Wa-'s dat nou ?", zei ze in haar binnenst, „'t is toch ommers niet dampig ?" Haar smalle platte borst zwoegde, ze ademde moeilijk. De wind kwam nu weer van voren, het was een bal dwarrel -wind, hij schoot in een oogwenk van-sturige het westen naar het oosten. Tijne trommelde hij in het gezicht, drukte haar oogen toe, en haar lippen dicht, en rukte baldadig aan haar kleeren. Zij boog als een riet heen en weer. Tao's aandacht viel er plotseling op, met één groote stap stond hij vlak naast haar. Toen zei hij niet meer zachtzinnig-overredend: „Zou je niet nao' beneden gaon?" Maar hij gebood: „Nou daodelijk nao' dekejuit -- daodelijk! Praot maor 's wat mit Aole." Hij had stuursch-sterke vingers opeens, in zijn duwende handen voer dwang en ongeduld. Maar Tijne dacht aan geen verzet. Als een kind liet ze zich naar het kajuit-trapje brengen. De wind blies in haar eene oor, als een jongen op een fluitje. „Zel je niet valle?", vroeg Tao toch wel goedig, „ken je allien?" „Och jao, jao!", zei ze verstikt -kribbig, meteen 98

huilde ze haast. „Hoe was ze nou zoo?, hoe kwam ze zoo raor?" Ze wou haar klompen uittrekken, die klompen leken wel aan haar voeten vastgegroeid, blindelings tastte ze er naar. „Och, ze was toch op schoene?" Een stem fladderde door het kabaal van de elementen heen: ,,Zeeziek. . . ?', De wind duwde het antwoord van Tao opzij. Traag richtte ze zich op, uit haar bukhouding, even was het schemerig voor haar oogen, als op de tast scharrelde ze het steile trapje af, toen daagde het weer zoo'n beetje. Maar wat kwam haar toch tegemoet voor benauwends in het krappe kajuitje met de weelderig-fluweelen banken? Warm was het er, en er dwaalde een geur rond, die er niet thuis hoorde. Tegen de ronde raampjes klopte met harde knokkels de zee. Aole-van-Aole zat naast haar mand en verschikte er nog wat in. Ze leek er wel mee ingenomen dat Tijne kwam. „Da-ag," zong ze. De Engelschman was er ook, onbeholpen-verbluft hield hij een pakje ansichtkaarten, een paar miniatuurklompjes en een hartvormig speldenkussentje in de handen. Vlak onder zijn rimpelig-toegeknepen oogen had hij dik-opgeloopen roode vlekken, net jeukbonken, al het andere van zijn gezicht en zijn kleeren was grauw, geel en slap. Met een bons zakte Tijne op de bank naast Aole neer, haar beenen staken recht vooruit, als houten beenen, haar mond hing dom -doelloos open, wezenloos tuurden haar oogen, en gedachten had ze niet zoo zeer, wel probeerde ze te luisteren. Want Aole praatte maar raak, die wist toch altijd zooveel, al vertelde ze eigenlijk niets. ,,Hee. . . ?, hee ... ?", haalde ze uit, na elke zin, en dan wachtte ze even. 99

„Jao — jao,” zei Tijne gedurig, „jao — jao." Geen woord ving ze op. Het suisde zoo wonderlijk in dat eene oor, net of ze aan een zeeschelp luisterde, en als ze scherp wou toezien, dwarrelden er al-maar glinsterende spikkels voor haar oogen. In Tao die van boven-af, bij de trap, naar haar gluurde, had ze geen erg. Aole zag toch ook wat bijzonders aan haar. „Waor gaon je nao' toe mit je Tao?", vorschte ze, „mekeer je wat, dat je zoo raor kijke?" Opnieuw had Tijne dat kribbige van daar straks. „Raor," foeterde ze gesmoord-gemelijk, „ikke ?, as jij zelf maor niet raor binne." Toen begon ze te brabbelen. „En — en 'k bin mit Tao om — om Mem... om me Mem ..." De zee jouwde er kwaadaardig doorheen, witte tongen -van- schuim stak ze uit achter de ronde kajuitsraampjes en soms grijnsde ze met witte tanden. „Kwaoi-jerd," sputterde Tijne in haar gedachten. Er ging een rilling over haar rug. De jouwende zee lachte dat ze schudde, en mepte een ding tegen een van de venstertjes aan, het leek een arm — het was een dooie geep. Die geep kwam nog al 's terug ... Uit het binnenst van een golf schoot hij telkens te voorschijn, zijn lange lijf zag zoo wit of hij gebleekt was, dat was van ontbinding. Zijn snavelachtige bek stond wijd-open, in een verstarde geeuw, hij tikte er zóó vinnig-hard mee tegen het vensterglas dat het tusschenbeide was, of hij het breken zou. Tijne wou er niet meer naar kijken. Ze boog zich over Aole's mand -met-de- mooie-dingetjes heen. Er lagen aschbakjes in uitgestald van parelmoer, met een plaatje van het Eiland er op, en steenen Markerinnetjes met een vingerhoed boven in hun muts, en een naaldenkoker binnen in hun beenen. 100

Aole trok aan het linker muiltje — en daar kwamen de naalden, ze rukte aan het rechter — en er tuimelden spelden in haar hand. „Prèchtig," bewonderde Tijne telkens, „prèchtig mooi." Gretig greep ze naar een bruin-leeren portemonneetje, een blauw -glazen eau-de-cologne-fleschje .... En van een zakspiegeltje in een rood- blikken etui kon ze haast geen afstand doen. Tao ging gerustgesteld bij het kajuit-trapje vandaan. „Maad," gnuifde Aole, „'k heb die Engelschmandaor toch zoo lekker of'ezet met 'n stikkend dingkie: ien- vijftig veur zoo'n hartje. 't Kostte zeuve stuiver! Hij had oplaost gien benul meer om nog te zien wat hij in z'n vingers hiel'." Ze lachte uitnoodigend. Maar Tijne vroeg nergens naar. Dat was zoo wonderlijk met haar: ze was er niet bij geweest, en ze zag toch hoe het toegegaan was met dat „ofzetten". Een gloed besloeg haar voorhoofd. Elke beweging van de Engelschman gaf haar van toen af een heimelijke stoot -van-schrik, en ze durfde niet eens meer naar hem gluren. „Mooie schoene heb je," betuigde Aole terloops. En ze vischte opnieuw: „Gaon jij nou zoo maor uit mit je Tao?, en hoe is 't den 'esteld mit je Moer ?, ken dié allien?" „Nee — jao," stamelde Tijne verward, „Lobbetje zien je ... mit Lobbetje. . . " Het zweet brak haar van alle kanten uit. „'t Most — 't — 't most, zien je ... ?" „Nao' 'n aore dokter zeker ?", begreep Aole er van, „om raod te schafte ?" Maar Tijne vergat te antwoorden, daar had ze die starre oogen weer en dat witte gezicht, de hongerige zee kwam haar nog zwarter voor dan daar -net, en de IOI

kajuit had ineens wat van een lucht-dichte bus. Zij ademde benauwd. Het klonk opdringerig in haar na: „ ... je Moer, ken die allien?" En ze wist niet eens dat ze half-luid praatte. „Lobbetje is er toch ?, ze is toch niet allien? As ze allien 'ebleve was, zou ik ommers vèst niet — vèst niet ..." Zonder dat ze het besefte hield ze weer op ook, en boog voorover met een luisterend gezicht en tuurde absent. De Engelschman keek haar haast weg, maar ze merkte het niet, toen stapte hij zelf maar op, stak de souvenirs van Marken weerzijds in de buitenzak van zijn ruime overjas en klauterde, zonder te groeten, grimmig-vlug naar boven. „Net of er gien gebiente in hem zit," spotte Aole, „net 'n vaodoek die je uit kenne fringe." Tijne zei er niets op. Als een oud vrouwtje wreef ze over haar maag en borst. Ze had daar een gevoel, of ze een te groot stuk loert opgegeten had of te veel garnalen. Het stampen van de machine klonk doordringender. De hijgende zee schopte de boot voort of het een stuk speelgoed was. De wind snauwde maar .. „Niks gien dag veur te heerejachte," knorde Aole. „En as ik gien abbelement had was ik gien-iense gaon." Meteen gichelde ze als over een grap. Aole nam het leven niet zwaar op. Ze rekte haar armen en beenen 's uit, en smakte. „'k Gaon zoo metien in Munkedèm 'n beskwietjeskroes mit ijs koope," zwetste ze. Het gesprek vlotte toch niet meer. Al-weer zei Tijne niets. De lucht die ze in-ademde, bekwam haar als vergift. „Aokelig hier," stende ze, „benauwd aokelig. En dat waoie ... hier heb je 't eerst goed in de gaote, hoe 102

bar dat 't is." Ze stuntelde overeind, en het was of ze op een andermans -beenen liep: zware oue beenen. „Wat bar," urmde ze nog 's, onder aan de trap, „daonig." Aole wist het nou wel. Ze haalde een mond- harmonica uit haar zak, en blies er met horten en stooten een liedje op. Dat liedje leek Tijne uit te lachen: ze klom ook zoo onbeholpen die wiegelende trap op! Dadelijk toen ze haar hoofd, buiten het kajuit- deurtje stak, viel de wind er op aan, en de zee sprong haar vlak voor de voeten. Ze keek om — Marken was er niet meer. „Dat gong toch gauw ....," onthutst bleef ze zoeken naar een streep aan de kim, een donker lijntje ... Er was enkel een legerschaar van grauwe hooge golven en een leege horizon. Meteen kwam Tao op haar toe. „Munkedèm is in 't zicht," hij wees het haar: het leek ;een bol grijsgroen speldenkussen... Ze knikte verstrooid en wou haars weegs gaan. Maar Tao liet haar elleboog niet los. Hij bracht haar op een plek waar het een beetje luw was, vlak achter de stuurkast. Zijn oogen vroegen: „Hoe gaot 't er mee, bin je al-weer wat op'egnapt?" Zijn mond zei niets. Tijne lette er ook niet op. Het was een wonder zoo gauw als dat grijs-groene vlekje in de verte aangroeide tot een gehucht, een stadje: het grijze werd een toren, het groen een boomenrij, rood van daakjes schemerde er doorheen. Onder die daakjes kwamen van lieverlee muren met vensters. Een man was te onderscheiden op de dijk. Het moest een Volendammer wezen, zijn broek sleepte haast, hij droeg een hooge muts. En er leek ook een kerkklok 103

te luiden — maar dat bleef in het onzekere — bij het naderkomen hield het op. Ineens dacht Tijne: „Nou most ik toch er 's vraoge waor nao' toe dat we gaone." Ze zag op. En Tao wees al-weer. „Kijk, de wijzerplaot op de toren ken je al zien, maor de tijd nog niet." Ingespannen tuurde ze mee. „Nee, nog niet." Wijs overlegde ze: „'k Vraog't zoo metien in de stoomtrem. Da-'s beter dan nou in die drokte... Tao ken nou net doen, of hij je niet verstaot, daomee onmeugelijk ..." Toen lei Monnikendam beslag op haar aandacht. De boomen zwiepten en bogen, een scherpe pekelreuk sloeg naar ze toe, de daken hadden witte plekken, er waren pannen afgewaaid, verbijsterd stonden de kleine huizen in het barsche weer, koud-grauw licht sloeg van de gemelijke lucht naar omlaag en viel breed over de bekommerde straatjes heen. Op de verweerde aanlegplaats luierden verweerde mannen, die pruimden en grinnikten, altijd grinnikten en pruimden die mannen — de vorige keer ook. Verder scharrelden een paar vreemdelingen rond. En onder-op het gele reclame-bord -voor-een-Marker-room, stond de man met het witte wagentje en de koperen bussen, die ijs verkocht in bekertjes-van-biskwie. De boot leek door het plankier heen te willen varen, maar ze draaide er netjes langs en lei aan. Het bleef altijd een raadsel hoe het goed afkwam. Toen Tijne op de wal stond, voelde ze nog de zee onder haar voeten, het hout van de steiger leek te hobbelen, de weg ook. Gehaast stapte ze voort naast Tao, ze slofte en strompelde van haast. Een paar maal maakte ze ook een 104

beweging of ze, onder het loopen, Tao's hand wou grijpen, doch bijtijds bedacht ze zich weer. En maar één keer zag ze om, naar de andere passagiers: Dominee maakte lang niet zoo af als zij-tweeën, de Joodsche koopman en de reiziger deden ook bedaard aan. Aole stond bij het witte wagentje, met de Engelschman, en hij betaalde. Toen Tijne dat een paar seconden lang met donkere oogen gadegeslagen had, wou ze niet weer achter-om zien. Ze gingen langs een gracht, de erbarmelijke wegvol-kuilen scheen wel met pekel geschrobd, het water in de gracht leek ook pure pekel, en er hing zoo'n brutale stank van rotte visch, of de ansjovisteelt nog in volle gang was. Jachterig staken ze een breede weg over, en dan een plein, toen lag de hoofdstraat voor hen open. Tusschen twee lange regels van steenen huizen stapten ze door — dat was de ingang naar de wereld — hier en daar stonden bol-groene iepen, en er was een goudsmidswinkeltje met een klein smal raam, achter dat raam hingen gespen, beursjes en knoopen. Een stukje verder-op praalde een tierige snoepzaak: de reepen chocola waren er in de étalage opgestapeld tot een voet-hoog muurtje. En aan het einde van de straat — voor „de Doele" — wachtte de stoomtram. De locomotief pufte en siste met korte amechtige ademstooten als boos-van- ongeduld. Maar de menschen zaten er zoo rustig achter de raampjes en op de mooie kussens, of het de gewoonste zaak van de wereld was. Tijne merkte het best op, en kon er temet niet van uitgedacht komen, zij raakte op haar glimmende bruine bank, die wel van mahoniehout leek, haast achter I05

haar adem van eerbied, en het was toch al voor de tweede keer in haar leven, dat ze zoo weelderig reisde. Haar achterwaarts gebogen voeten, zette ze met de teenen op de vloer, en haar handen vouwde ze stijf te zamen. Gelijkertijd voelde Tao of zijn hoed wel recht stond. Tegenover hen zat een juffrouw met een wit-wollen mantel en een kanten rok, die geen oog van hen af had. Tijne durfde geen vingerlid te bewegen, ze waagde het niet eens haar lokken in de krul te draaien, en haar pony op-te-wippen. Ze keek gedurig uit. De gil van de locomotief snerpte of er duizend meeuwen tegelijk een schreeuw gaven, de wind blies machteloos tegen de ijzeren wanden en de dikke wielen aan. Tijne's hart hipte een stuk de hoogte in, en zakte weer met een bons op de oude plaats terug. Daar gingen ze... „Is Domenee er nou wel in'ekomme?", vroeg ze zich af. En dadelijk trok dat weer weg. Huizen vlogen voorbij, groene velden, grazende koeien en hagen-van-riet . . . Telkens was er wat anders, maar alles spoedde zich even haastig voort. De telegraafpalen aan de weg gingen ook al aan de haal, en de bloemetjes op de bermen, en de spelende kinderen. Heel het van wind verwilderde aardrijk draafde. Tao zei half-binnensmonds: „Wat 'n gang, hee ?" En Tijne knikte bedeesd. „Ik ken nou toch niet vraoge, waor datte we hien moete," overwoog ze, „die juffrouw zei er nao' Juistere — beter daomee op 't veer ..." Werktuigelijk zette ze zich schrap, de wagenwielen knerpten zoo, ze gingen langzamer. Er werd gestopt: mannen en vrouwen trokken voorbij, wel zes, zeven stuks... In het langsxo6

komen keken ze even, niet een leek er zich over te verwonderen dat Tijne-van- Hilletje daar zoo-maar zat. En de tram kwam weer met een ruk en een snauw in beweging. Nog verwonderlijk-gauw was het hun beurt om uit te stappen, en daar bij het veer was het ook weer druk. De groote stad kwam op ze af, in de menschen die ze tegenkwamen: als eenlingen stonden ze onder hen. En Tijne keek naar de klinkertjes omlaag of zij ze telde. „Pas op," waarschuwde Tao. Ze gingen aan boord van het overzet-bootje, smook sloeg neer op een wind-flap, hikkend snerpte een fluitje, ze voeren al. In het makke groene water bekeek de hemel zich, het bootje ging over wolken heen, en de wolken kronkelden zich als in pijn. Toen Tijne er van opkeek, zag ze, wazig-blauw als onder een damp, bolle torenkoepels, en steile huizen. In de hoogte liet de stad al zien wat voor breede straten zij had. Ze stoomden onder een brug door, ieder die stond moest bukken, de ijzeren brug-leggers glommen vochtig of ze het warm hadden, en ze dreunden van het gerij en geros op hun bovenkant. Toen ze er onderuit kwamen, waren ze midden in de wereld: de stad Amsterdam leek al, met de PrinsHendrik-kade voor-op, naar hen toe te schuiven, terwijl ze nog op het water waren. Auto's renden er op elkaar in of ze elkaar verbrijzelen wouën, een stoom-kraan deed met forsch- rustig gebaar zijn werk, en de menschen krioelden als mieren dooreen. 107

Tijne had geen oog van de drukte af. Ze merkte niet eens, dat het bootje stil -lei. En Tao moest haar vastgrijpen, anders zou ze bij de stoot van het aanleggen voorover getuimeld zijn. „Maosie den toch!" Verbouwereerd ging ze achter hem aan, zonder gedachten. Als Tao stil stond, stond zij ook stil, liep Tao weer verder, dan liep zij ook mee. Een vrouw botste tegen haar aan, en een taxi zwenkte achter haar langs, net woeien haar rokken wijd-uit, zij hield ze met haar beide handen tegen zich aan. Een motor roffelde de hoek om en leek haar van de beenen te willen rijden. Ze wankelde voor- en achteruit, haar mond stond naar een schreeuw. „Naost me komme," gebood Tao. En vijf minuten stonden ze geduldig te wachten op een gelegenheid om een straat over te steken, drie keer zetten ze hun eene voet al vooruit, en drie maal trokken ze die weer terug ook. Telkens kwam er net wat aan: een vracht -auto, een bus, een vigelant, een nijdig - gehaast man op een fiets-wagentje... „As we hier toch maor niet ons leven verspeule," dacht Tijne. Ze kreeg het warm en ze werd ook wat draaierig. „Kom," zei Tao gestreng. En daar holden ze. Maar zoo onbegrijpelijk casueel was dat! Alle auto's, bussen en trams leken op dat oogenblik gewacht te hebben: uit alle richtingen renden ze op hen toe. Ze weken rechts uit — daar lagen ze haast onder een „antimebiel," ze vluchtten naar rechts — en er schoof een tram op ze toe. De menschen, die er rond - dwarrelden, leken wat te zien waar ze erg om lachen moesten. Io8

Zij-zelf zagen niemendal. Behouden maar beverig bereikten ze het trottoir aan de overkant, en achter hun adem liepen ze voort, dicht langs de beveiligende huizen. Hun vrees - voor - botsingen begon daar ook te luwen, en wonder boven wonder schenen alle menschen dezelfde kant uit te moeten. Tijne keek 's naar Tao op. Wat had die man erge rimpels in zijn gezicht! Een paar maal kuchte ze, er was een gevoel in haar keel „of ze pas nuuwe aorepels 'eschrapt had." Het zou wel van verlegenheid wezen, maar ze vermande zich gauw. „Tao," drong zij ineens, „zeg mijn nou, waor nao' toe dat we gaone?" Tao leek er van op te schrikken, hij pinkte. „Watte?", bromde hij. Maar hij had het best verstaan. Eerst keek hij achterom en opzij, toen bukte hij zich een beetje naar Tijne toe, zijn dalende stem was vreemd -vangeheimzinnigheid. „We gaone," openbaarde hij, „nao' 'n slaopende daome, 'n sonnebuul." Plooierig sloten zijn lippen opeen. En Tijne's oogen groeiden. „'n Son ... 'n sonne ... ?" Van de weeromstuit praatte zij ook zacht. „Heeremien-gut, Tao, durf je dat ?, en weut je den waor offe we weuze moete?" Tao schoof zijn pruim tabak van zijn linkerwang naar zijn rechter, toen knikte hij. „Wel zekerlijk, mekeind. 'k Heb 't aodres van Duwer-van-Klaosie, die is ook weer heulegaor op de bien 'ekomme deur haor." Hij wou blijven staan, dat ging toch moeilijk, de menschen die doorliepen trapten hen op de voeten, of gaven bij ongeluk een stomp. Tao liet het maar over zijn kant gaan, hij stak vermanend een vinger op tegen Tijne. „Maor niks verklappe teuge de aore ... verstaon?, 109

as je Memme er beter van wordt mag ze 't nooit te weute komme ... verstaon? Zij is er niet op'esteld, zien je, zij mient dat 't 'n minsch niet 'eoorloofd is, volgens de heilige Schriftuur. Maor ik veur mijn: ik 'loof dat de Heere alle middele zegene ken." „O," zei Tijne telkens. Ze werd er stil van. Maar Tao keek al-weer gauw met pientere oogjes ergens naar uit. „Nou moete we zoo metien in 'n tram," mompelde hij, „nummer zeuventien as 'k 't wel heb. 'k Zei vraoge !" Met groote stappen liep hij de drukte in. Tijne ging schoorvoetend mee. Er stond daar een verkeers-agent op een vluchtheuveltje: een deftig man, „bas" 1 gekleed, en met een rug zoo recht als een koning. De menschen vroegen hem nergens naar, en toch wees hij maar druk met zijn witte want in het rond: eerst over zijn eene schouder, toen over zijn andere, dan links en rechts, en eindelijk pal voor zich uit, zijn duim krulde een beetje. Tijne keek iedere keer onderzoekend in de aangeduide richting. Ze zag niets. „Zou die man wel goed bij z'n hoofd weuze?" „Diender," zei Tao met een tik tegen zijn hoed, „we hebbe 'n boschap op de Bloemstraot, weet jij ook mit wat veur tram we daor kenne komme?" De agent ging evengoed door met wijzen. „De Bloemstraat," informeerde hij, „waar ongeveer ?, welk nummer ?" Tegen Tijne glimlachte hij even op een heel bijzondere manier. „Hij zei me bouw mooi vinde," dacht; ze, „en me aokertjes." ') op zijn best. )

IÍ0

Tao hield zijn hoofd wat schuin en zijn oogen neer. ,Nummero twee ... twee en tachentig," hakkelde hij. Tijne voelde dat Tao de waarheid niet sprak. En ze werd toch zóó rood. „Wou hij 't gien-iens veur 'n vreumde weute?" Van de alteratie ontging haar het antwoord. Maar Tao was best voldaan. „Jao-jao! Net as je zegge! Net-zoo! Je worde nog wel bedankt, diender, gemerge." Hij trok Tijne mee. Er kraste en knarste wat in de straat: daar was de tram al die ze hebben moesten. Zonder ongelukken kwamen ze er in, er was ook nog een onbezette plaats, die mocht Tijne hebben. Maar de fijnigheid van de dames om haar heen benauwde haar hevig: het was alles kant en zij wat ze zag. En ieder keek naar haar. Rood tot in haar nek-vel tuurde ze voor zich uit, naar buiten. En daar draafden die hooge huizen ook al, de boomen en de winkels, zelfs de kerken! Voldoening schoof even in haar op: „Nou moeste die minsche daor, veur huilie uit de weg... Heere, wat 'n stad — wat was dat aordrijk toch groot." De eene straat na de andere reden ze door. En de belangstelling in de tram nam eerder toe dan af. Tijne zweette er van, en ze loerde met verdraaide oogen, zonder haar hoofd af te keeren, naar Tao. „Waorom was die man in dat hossie blijve staon?, o — hij praatte mit die baos van de tram." Onvast op de beenen kwam ze overeind. Tao wenkte haar. Maar toen ze naar de uitgang liep, viel ze eerst op de schoot van een boos-lachende juffrouw en dan op de welgevallige knieën van een dikke mijnheer.

y

III Tune van Hilletje

„Zus,” fluisterde die, „ook in stad ?" Onderwijl ze oprees, keek ze nog 's naar hem. „Hij dee' of hij haor meer 'ezien had, en zij kon him niet fens van anzien." De stooterig- stoppende wagen gaf haar ook nog een duwtje bij het uitstappen, het leek er toen veel op of ze er uitgegooid werd. Tao ving haar op. „We binne er temet," zei hij. De conducteur, riep nog, onder het wegrijden: „De even kant!" „Hee ?", schreeuwde Tao, „'t zeg je. . . ?" Maar die tram ging er van door of hij gestolen had, in een oogwenk was hij de straathoek om. „Heb jij verstaon?", vroeg Tao toen aan Tijne, „wat die man 'eroopen het?" „De Evao komt," ried Tijne. Verbluft keken ze er elkaar op aan. „'n Wereldsch grappie," dacht Tao. Dicht naast elkaar liepen ze de levendige achterstraat in, waar ze wezen moesten. Die straat begon met een winkel in vogelkooitjes, en een onzindelijk poeliers zaakje, pukkelig grauw-rood lagen de beesten er achter het raam, ijselijk om te zien. Er scharrelden ook venters rond, maar wat ze schreeuwden leek een vreemde taal, en de kinderen in de contreie hielden op met spelen — wat een kinderen waren daar! En hoe kwam het toch, dat haast alle vrouwen die er woonden, net wat aan de straatweg te doen hadden? Elk-een praatte over hen, ze lachten ook. Tijne kreeg het toch zoo warm, en al woei het fiksch — haar ondergoed zat vast op haar lijf geplakt. Stiekem lette ze 's op Tao. Maar Tao had enkel oog voor de huisnummers, prevelend liep hij af te tellen: „Honderd -vier, honderdII2

twee, honderd ..." Zijn lippen gingen er evengoed mee door, al hoorde zij soms zijn stem niet. „Acht-entachentig, zes -en-tachentig ... vier-en.. ." Met een ruk bleef hij staan. „Maor wat is dat nou ?, er is gestaodig ien cijfer over'eslaoge." Hij liep van acht-entachtig naar zes -en-tachtig en weer terug, in het midden bleef hij staan. „Daor heb je acht -en-tachentig, en daor zes-en-tachentig, er tusschen in moste we weuze, op zeuven-en-tachentig." Verkennend keek hij in de hoogte. „theere heere, wat 'n kesteele toch ..." Hij gluurde ook in de spleet tusschen die twee huizen in. „Gien mosk kon daor zijn weuning hebbe." Tijne zag ook zoekend rond. Verlucht dacht ze: „Op zeuven-en-tachentig?, dèn het Tao toch niet véul 'elope ..." Schrikkerig-verbaasd keek ze hem na. Hij sprak opeens een vrouw aan. Die vrouw droeg lange kralen bellen en een roodgeruite omslagdoek. „Nou," lachte ze, „dan mot je toch an de overkant weze, snurker.. ." En ze gaf Tao zoo maar een duw voor zijn borst. Even bleef hij dan nog perplex staan turen, toen ging hem een licht op. „Kom mee," zei hij tegen Tijne. Ze staken de straat over, en daar stonden ze vlak voor zevenentachtig. „Hoe prakkezeere ze 't ?", pruttelde Tao hoofdschuddend, „en wat veur nuttigheid het zuks?" Tao's gezicht leek nog rimpeliger dan daar straks, hij zag ook bleeker, en er stonden dikke zweet -pukkels op zijn kouwelijk-blauwe neus. Er moest wat wezen dat hem erg kwelde. Maar hij knipoogde geruststellend tegen Tijne, en keek nog 's om, de straat in. „Moet ik nou daomee op je wachte?", vroeg Tijne beangst. En ze kreeg een hartklopping van schrik. 113

Die zwarte voordeur ging open zonder gerucht. Er stond een man naar hen te kijken, met schuine oogen en een voorhoofd vol rimpels, zijn zwarte kuif stak puntig vooruit of het een hoorn was, waar hij mee stooten kon. Hij hield zijn kin op de bovenste knoop van zijn lange gesloten jas, en zijn gezicht was spookachtig-wit. Tijne had zich jaren terug al, een voorstelling van de Booze gemaakt. Ze dacht: „Dut kon him weuze," toen rilde ze van haar hoofd tot haar voeten. En ze had Tao wel bij zijn buis terug willen trekken. Maar Tao deed onderhand behoorlijk zijn woordje, en zij werden binnen gelaten. De gang was smal en donker, kwam ooit de zon in die gang ... ? De man voor hen liep zonder geluid, zette hij zijn voeten wel op de vloer. . . ? Ze gingen gesloten deuren voorbij, duistere deuren, achter elke deur kon best een ontzettend geheim schuilen. Tijne's keel voelde akelig-droog, een kurken -keel leek het, en Tao's handen waren steen-koud. Ze kwamen in een groote schemerige kamer. Eerst toen ze scherp toekeken, ontdekten ze in de hoeken en achter een tafel met een naakt beeldje er op, nog andere menschen: hun kleeren waren zoo goed als niet te zien, alleen maar, als groezelig-gele ovaaltjes, hun gezichten. Een gefluister ritselde weg, toen zij binnenkwamen. De witte man wees, met een uitnoodigend gebaar, op twee stoelen bij het raam, en verdween. Toen de kamerdeur zich, als uit eigen beweging en met het geluid van een zware zucht sloot, werd dat benauwde-in-Tijne nog erger. I14

Schuw van tegenzin nam ze plaats op de aangeboden stoel en ze schoof zoo dicht als maar mogelijk was naar Tao. De menschen aan de andere kant, zaten zoo stil als poppen — in het begin durfde Tijne niet eens naar ze kijken — de groote klok in de hoek had een verschrikt-heesche tik, en achter het behang krabbelden muizen. Maar daar zat toch dat erg beangstigende niet in, dat lag aan wat anders: het akelig-stille in dat heele huis, of ieder er op zijn teenen ging en fluisterde.. . En die gespikkelde oue spiegel aan de wand, met die zwarte lap-van- boven, die had ook wat geheimzinnigs ... Wat voor ijselijke dingen hadden die donkere spiegel en die zuchtende deur toch wel gezien? Zelfs de bronzen lamp-van- oud-fatsoen, zei zonder woord of klank: „als je maar alles wist ..." Het leek een kamer waar veel verloren menschen in gestorven waren. Tijne greep Tao's hand beet en liet die niet meer los. Heimelijk spiedend gluurde ze langs de zware dofzwarte plooi-gordijnen naar buiten. Daar was een sjofel straatje met verzakte huizen en scheeve ramen. Er ging een man voorbij, zoo groot als een kind, maar zijn gezicht was het gezicht van een grijsaard. Beenen had hij niet, enkel maar stompen-in-leer. Zijn vinnige mond murmelde zoo snel en wrokkig, of hij op een verwensching kauwde. Er liep een venter langs het raam, met bloederige dingen in een wagentje. „Varsche waar," schreeuwde hij en het was of de stank-van-dat-versche door het raamglas heentrok. Toen kwam er een Vrouw, die — met een hand boven haar oogen — staan bleef en inkeek. Ze had een gezicht vol bruine vlekken — en lachte. In haar leege zwarte 125

mond was geen enkele tand meer. Ze droeg toch een fleurige gele jurk met rooie bloemetjes, en een ketting van paarlen schakeltjes, maar haar lachende oogen kermden. Als een schaduw gleed ze plotseling weer weg, geen voetstap weerklonk .. . Tijne sufte: „Zou de Heere God die allemaol kenne?, al die schepsele?" Van schrik ging ze rechter -op zitten. „Maad !" Even later mijmerde ze er toch weer over na. „Dàt zou je op 't Eiland nooit vraoge ... Jao-jao, op 't Eiland was 't wel veul mèkkelijker om geloovig te weuze ..." En meteen, toen ze dat dacht, kreeg ze een juffrouw -zich in het oog, die zat ineengedoken achter de-over tafel. Haar gele dikke haar krulde tierig, ze droeg een wit hoedje met een blauwe bloem, en gouën ringen in haar kleine ooren. Ineens keerde ze haar gezicht heelemaal naar Tijne toe, en Tijne werd koud tot in haar hart. „Wat veur ... veur straf had de Heere God die 'egeve?" Het eene oog van die juffrouw kon niet draaien, het leek een steenen oog, en het andere puilde, als een aanwas van glas, een doorzichtige knobbel ... En dat oog leek onder het ontzette staren van Tijne nog hooger te rijzen, te groeien. Ze greep zich vast aan haar stoel. „Tao!", hijgde ze. Maar Tao leek al voor-uit te weten wat ze zeggen wou. „Stil weuze," gebood hij. Zelf was hij ook onthutst. Tijne fluisterde opnieuw: „Laot mijn hier niet allien Tao, ik — ik durf niet, ik bin bang, Tao." Tao beslechtte: „Jij gaone mee." Meteen zuchtte de deur weer. Een beenige witte hand II6

wenkte, er gingen twee juffrouwen tegelijk de kamer uit. De stilte drukte zwaarder ... En even later werd die van het puilende oog ook gehaald. Toen waren Tijne en Tao met hun tweeën over. Verschrikter tikte de groote klok, onwezenlijk klonk een stem-van-de- straat, ijl de barsche wind-van-deruimte. Alles werd anders, achter de muren van dat huis. „Raore bedoening hier," smoesde Tijne beducht. En Tao kneep in haar hand of hij-zelf ook bang was. Verbijsterd vroeg hij zich af: „Is dut de weg wel die ik gaon mocht ?, wil God de Heere dut zegene?, is dut heule zaokie toch glen oogenverblinding?" Telkens kwam dat-zelfde terug in zijn hoofd. Maar Tijne's gedachten leken stil te staan, een heele poos. En allebei keken ze loom voor zich uit, als bevangen van slaap, het was warm in die afgesloten kamer, en waar kon toch die Roomsche-kerklucht-van-wierook vandaan komen? Opeens, als in schrik, stond Tao op. „Kom mekeind." Hij liep op de deur toe: daar wenkte die witte hand weer. Het was hun beurt. Maar Tao moest eerst Memme's muts afgeven, hij trok die uit zijn broekszak, deed er stuntelig van haast beverigheid het krantenpapier af, en gaf haar aan-en de man van de kil-witte handen, die wenkte gebiedend, en ging stuursch voor. Tijne en Tao volgden hem gedwee, met hangend hoofd, en op beenen die geen geluid durfden maken. In de kamer van de slaapster was het nog heeter en drukkender dan in dat andere vertrek. Toch brandde er een klein licht, een kaars. Maar rondwarende angsten I17

schenen, in dat broeiige donker, de kleine heilige vlam te verontrusten en schraal te maken. Op een houten bank, vlak-bij, lag ellendig van afgematheid, een vrouw. Haar schrikwekkend-hol gezicht glom van zweet, de starre oogen leken over te loopen van duisternis, en het veel te lange lichaam sidderde als van koorts. Die vrouw leek te worstelen met het laatste van de dood. Haar mond had de kleur van haar hals, het was geen mond meer, zooals ook de vrouw-zelf geen wezen meer leek van vleesch en bloed. Maar wat ze er, als op pijn-vlagen, uitstootte, klonk toch wel menschelijk. „Nee, nee — niet meer — niét meer — ik — ik kan niet meer ... !" Van verre stonden Tijne en Tao het aan te zien,. en aan te hooren, meer-dan-verschrikt, beweging -los. En die spookachtige man, wat kon die een wreede doordrijver wezen! Met de rug naar hen toe, boog hij zich diep over de vrouw heen. Wat deed hij toch? Zijn armen bewogen raadselachtig, hij mompel-praatte... Er was een grimmige dwang in die geprevelde woorden, een wrevelige overmacht. Wat zei hij toch? De slaapster werd er stil onder: haar weerstand brak. Toen de man opzij ging — en Tijne en Tao haar weer konden zien — leek ze gestorven. In haar vertrokken blauwig-hol gezicht had zich de doodsvorm vastgezet, slap lag haar lichaam. De man praatte met een langzame dringende stem: „Zeg nu hoe 't gaan zal met deze vrouw ... Is er nog raad ?, en welke ... ?" Hij gaf haar Hilletje's muts. „Welke raad is er voor déze vrouw ?" Angst lag huizen-hoog opgetast in die eene minuut -van wachten .. Tao's piepende adem ging schrikbaarlijk te keer in II8

de donkere heete stilte, en Tijne's hart leek stil te staan. De slaapster betastte de muts. Raad kwam er niet. Het was of zij zich brandde. Zij hijgde, een sterksuizend geluid brak uit haar onzichtbare mond, en het leek er op of haar ziel van haar weg vluchtte in die eene hijg... Maar de schreeuw die volgde kon recht uit helle-pijn opgeklommen zijn, zóó ontzet--strek radeloos moet een verdoemde huilen. De slappe handen van de vrouw lieten de muts vallen. „Weg — weg — geen raad — 't is te laat — te laat — te láát ... !', Toen ze het niet meer riep, klonken de woorden toch nog na in de klamme duisternis: ze zwierven rond, nergens was een uitgang waardoor ze verdwijnen konden. „Te laat — te laat — te íáát!" Tijne en Tao stonden als aan de grond genageld, wezenloos... En de vrouw lag te krimpen of ze gegeeseld werd. Weer boog de man zich over haar heen. Zijn armen bewogen regelmatig, hij prevelde .. Zonder besef keken ze er op toe: Tijne en Tao. En plotseling keerde de witte man zich, met een zonderling gebaar van verontschuldiging, naar hen toe, hij was nog witter dan daarstraks. „Geen hoop meer," beaamde hij schroomvallig, en gaf de muts terug. Hij bewoog zijn hoofd in medelijden, zijn schokkende schouders weerspraken dat ... „Was toch maar eerder gekomen." Het bleef een wonder dat die ijzingwekkende man, zoo iets menschelijks zeggen kon. Domp sloeg een klok in een ander vertrek. Het was twee uur. Tao had amper benul dat hij betaalde, zijn handen beefden hevig, hij propte de muts zoo maar weer in I 1

zijn broekszak. „Is dat nou waor, "zei hij binnensmonds, „is dat waor?" Alles bevestigde het: de stilte, de ontzette vrouw, de oogen van de man... Eer ze er op verdacht waren, stonden ze weer buiten. Het was dat-zelfde wilde waai -weer nog, en nog dezelfde drukke straat. En toch leek alles anders. Als verdwaasd keken ze rond. Daar waren de vrouwen die lachten om Tao's wije broek, en de kinderen die ophielden met spelen, en de winkels met vogel-lijken en kooitjes. Tijne keek op. „Tao, wat is dat — dat.. . ," haar klacht brak in stukken. De rooie bloed-oogen van Bappe keken haar aan uit Tao's gezicht. „Me-keind," klaagde hij. Zijn stem huilde, zijn gezicht bleef droog. Toen ze bij de halte op de tram stonden te wachten, was er nog niets anders gezegd. En het leek onmogelijk maar het was toch waar: er kwam nog een flikkerende scheut zon ook, het aardrijk vroolijkte op, de wereld lachte. Verwezen stond Tijne het op te nemen, te suf voor gemor. Al-door dwarrelde er maar één jammerklacht door haar wee- duizelig hoofd. „Heere Christus! Heere Christus!" En anders niet. Verdoofd zaten ze naast elkaar in de tram. Tao moest toch betalen .. Maar hij dacht er niet aan. De conducteur tikte hem op de schouder. „Wa-blief ?", zei hij verwonderd. Meteen drong het tot hem door. „0 jao, jao, hierzoo, twee persone ..." Even later zaten ze in een koffiehuis. Tijne kon zich niet herinneren hoe ze er gekomen 120

waren. Ze had een kop koffie voor zich en een gesmeerd krentenbroodje. „Nee," zei ze hard, en schoof het bordje met de kom, een stuk van zich af. Maar Tao zette het weer vlak voor haar neer. „Wor' jij nou ook niet ziek, maosie." Zelf at hij toch ook geen hap. „We weute nog niet ... da-'s óók maor 'n minsch." Strak keek hij haar aan: hij leek iets van haar te ver -wachten. Ze begreep niet wat ... Er wemelden pijnen door haar heen, die pijnen leken in tranen een uitweg te willen zoeken, maar haar oogen bleven heet en droog. Met een starre blik keek ze de zaal in, de menschen daar waren niet meer dan schaduwen, geen woord kon ze uitbrengen. Toen zei Tao het zelf maar. „Ze het gusternècht nog zoo klaor 'epraot, toe' ze 'eslaope had, zoo — zoo ten volle bij haor verstand ..." Gretig greep Tijne dat aan. „Vemèrgen ook, ook vemèrgen!" Haar gezicht beefde en bibberde, ze boog zich over de koffie heen, die koffie dronk ze toch maar uit. Telkens als ze slikte leek haar keel in te krimpen. Het krentenbolletje moffelde ze onhandig-stiekem in haar rokzak. Tao praatte weer, zijn bovenlip was langer dan anders, hij had sussende oogen: „We moete niet daodelijk an 't ergste denken ... En — en as we haor nog zóó maor wat, as 'n krukkend waogentje, bij ons magge houe, den. . ." „Jao-jao," zei ze zwak, „jao-jao." Ze wou haar stem uitzetten, dat kon ze niet. Alles vernevelde toen weer zoo. Ze gingen door de straten. En Tao liep of hij haast had, hij stak zijn hoofd naar I2I

voren, zijn beenen konden zijn hoofd niet bijhouden. Met haar praatte hij of ze een groot mensch was, nooit te voren was het zoo geweest. „Ik weut niet of we er goed an 'edaon hebbe," urmde hij, „mit Bappe's raod op te volge. Ik heb nog zóó an-'ebold: laote we ién daggie wachte ... 't zei veul schele as 't ien daggie scheelt.. . Maor hoe is Bappe, je weute zelf hoe Bappe is, wat die in z'n hoofd het ..." Al onduidelijker begon Tao te praten. Sliep ze toen in, op het overzet-veer en in de stoomtram? Eerst op de boot, midden in zee, vond ze zich-zelf terug. Het regende buiten, het woei ook nog. Aole-vanAole, in een hoek van de kajuit, was niet meer dan een rooie plek. Tao zat vlak naast haar, en dié zag ze raar-duidelijk. Hij had wat blauwigs in zijn wangen, een rooie punt aan zijn neus en waterige oogen. Dat was toch niet van kou? Haar hart kon zijn leed niet achterhouden. „Tao," steunde ze. „'t Staot niétvèst," troostte hij van-nieuws, „zeweute 't 66k niet altijd. .." Er was iets van een bevel in zijn arme rooie oogen. „Nee," zei Tijne gehoorzaam, „nee, nee.. Stoof het zoo?, er was al -maar wat grijzigs om ze toe. Liep het soms tegen de avond? Tijne rimpelde haar voorhoofd. „Wat was 't toch ?, aovend of dag ?, nou, dag ommers?, daor had je de zee, 'n booze zee nog..." Ineengedoken bleef ze zitten op de bank, en deed haar oogen dicht: het was of ze dan harder vooruit gingen. „Waoter?", vroeg Tao. Ze leek een heel stuk bij hem vandaan, maar ze kwam weer naar hem toe. „Bin we er haost?" 122

Tao deed reukgoed op haar zakdoek. „Hoe kwam hij daor in 's werelds naom an?", soesde ze. Zijn handen leken wel ijsklompen. „Hier, fiksch mee in je gezicht weske, en je neus an ophaole, geeft dat ?, gnapt 't op?" Een vage verbazing dreef in haar rond. Ze sloeg haar zware oogleden op. „Waorveur most 't geve ?, was zij den ziek ?" Ze knikte toch maar. „Bin we er nou haost, Tao?" „'t Zel," bemoedigde Tao, „de helft niet schele." De zee praatte in de verte, de wind ook. De stem van Dominee was er bij. Ze luisterde er naar, en haar hoofd leek leeg te vloeien. „Ik bin op de boot," wou ze nog denken, „ik gaon nao' huis, nao' Memme ..." Maar ze moest het loslaten. Toen leek ze een beetje te droomen: van alles door elkaar heen, niets onthield ze er van, alleen een onzekere schrik bleef in haar achter. Tao maakte haar wakker: ze hield een drijf-natte zakdoek in haar hand, haar beffie was ook nat en haar muts. „Gaot 't wat beterder ?", vroeg Tao, „we bin er zoo... Ken je opstaon?" Alleen dat laatste hield ze vast. „Jao-jao ... ik ken. . Ze probeerde te loopen, telkens struikelde ze. Er leek van alles in de weg te liggen. Tao moest haar helpen. En Aole-van-Aole drukte zich plat tegen de wand toen zij voorbijging, en ze keek of ze bang van haar was. Die andere menschen weken ook al uit .. . „Wat — wat is er toch ?", hakkelde ze. De wind en de regen brachten haar bij. Ze keken naar het Eiland — Tao en zij — of ze ergens naar speurden .. I23

Grauw-bont stonden de huisjes er onder de lage regen- lucht, vaal-groen lagen de weilanden uit .. . Toen schokte Tao ineens van zijn hoofd tot zijn voeten, en stijf greep hij Tijne's hand beet. „Keind," hield hij haar voor, „op God vertrouwe, op God vertrouwe ..." En zijn oogen waren zoo vreemd-flets, of hij zelf niet wist wat hij zei. „Wat ... Tao? Wat... den, Tao?", de woorden kwamen aan flarden van Tijne's lippen. Haar oogen zochten. Antwoord kreeg ze niet, nèrgens zag ze een antwoord. Tao hielp haar de treeplank af, hij hield zijn eene arm om haar heen. „Keind — keind," weeklaagde hij. En toen was het Tijne of de grond openscheurde. Ouderling Broertjes stond bij de aanlegplaats, en kwam op hen toe. De menschen gingen, in een schuw ontzag, bij hem vandaan, vaal zag hij in zijn gezicht — al het bruine was er van af —zijn breede schouders bogen. Dat hij een gevoelig hart had, zeien zijn natte oogen. „Er ... erger ?", stamelde Tao. En de ouderling greep met allebei zijn handen, de eene die Tao vrij had. Zijn stem waggelde. „Man — dat God de Heere je sterkte mag geven, om 't te draoge ..." Dominee kwam ook, met ontbloot hoofd, of hij aan een open graf stond. „Kaars, ik verneem zoo juist tot m'n groote ontsteldheid de droeve tijding, dat... dat ..." Hij bleef steken toen hij naar Tijne keek. Haar tong leek dood, en haar lippen bewogen toch zóó armzalig ... Het was of haar ziel aan stukken getrokken werd. Doch de ouderling lette in hoofdzaak op Tao. „Dat 't zoo schielijk 'egaon zou, man, daor was gien minsch op verdocht. Zóó'n lang ziekbed en nou miens. . ." 3124

„Dood ?", het woord stommelde binnen in Tao's mond rond, het kwam er niet uit, „dood ?" Eerbiedig nam de ouderling zijn verdeukte hoed af. „Keesie Kaors, je vrouw het vemiddag, te twee ure, de geest 'egeve. En, man, ze is in volle verzekerdheid des geloofs ontslaope ...” Tijne greep om zich heen, als een blinde. Tao pakte haar beet. En ze had naderhand geen weet meer van die terug naar huis. -weg Ze moest gedragen worden. Tao was er niet toe bij machte. Voor Dominee, als jonge ongetrouwde man, kwam het ook zoo zeer niet te pas. De ouderling nam het stilzwijgend op zich. Hij maakte Tijne zachtzinnig los uit Tao's armen en beurde haar op — in de zichtbare veronderstelling, dat hij toch eenigermate een vracht zou hebben te dragen — hoog, met een ruk, schoten zijn armen uit: hij hield geen mensch vast, maar een kind. „En dié," dacht hij in verbaasd-meedoogen, „draogt de vrouwe-mus al." 3

Het eerste wat Tijne toen weer, met vaag-bewuste oogen zag, was Tao, neergezakt bij de bedstee. In die bedstee lag een Memme van steen, een Mem die afgedaan had met al wat van de aarde was. Elke gemeenzaamheid was weg van haar steen-strak gezicht, haar gesloten oogen en heilige mond. Rondom haar werd geweeklaagd. Tijne keek met koortsig-glinsterende oogen van de een op de ander: zelfs Lobbetje kreet mee, en Aogie wat schreeuwde die niet!, en Bappe dan ... 1 Het hoorde zoo in een sterfhuis. 125

Maar de meeste tranen liet Tao. En daar was Dominee ook, in zwarte kleeren. Deze keer práatte hij niet, hij préékte. Elk-een knikte, en beurtelings keken ze ook naar Tijne. Bappe wees op haar. Hortend zei hij: „Dat — dat ken zóó niet blijve met die daor, dat — dat loopt faolikant uit ..." En toen kreeg ze vaag het besef dat er wat vreemds was aan haar, en ze poogde dat te verbreken met een gebaar, een zucht... Maar ze bewoog zich niet, en er kwam geen zucht. Haar droog-gloeiende oogen waren ook nog niet een vochtig geworden, zoo lang ze nu al in huis was.-mal Haar tranen leken wel in puntig-bevroren korrels, achter dat pijnlijk-strakke in haar oogen, gevangen te zitten. Dominee kwam bij haar, of hij op haar afgestuurd was. Met wat schichtigs nam hij haar handen in de zijne, en als een beschroomde schooljongen die een les opzegt, onderhield hij haar: „Trijntje, je mag toch niet — niet in opstand ... niet al te — te bedroefd zijn. Je Moeder is heengegaan naar de eeuwige heerlijkheid. Wij mogen haar niet terugwenschen. Zij is ons voor. . . wij zullen haar volgen mettertijd en weerzien, zoo wij ons met heel ons hart overgeven aan de leidingen Gods. En dan zullen ook wij het woord van de Apostel Paulus tot het onze kunnen maken: ik ben verzekerd dat noch dood noch leven ... noch hoogte noch diepte, noch eenig ander schepsel ons zal kunnen scheiden van de liefde Gods, welke is in Christus Jezus, onze Heere." De plicht-van-de- Dominee sprong uit elk woord te voorschijn en meer ook niet. Zelf voelde hij ook wel dat er iets aan ontbrak. ,,Kan ik niet anders ?", dacht hij. Maar dat hij er zóó op zinnen moest, deugde al niet. 126

En hij had ook evengoed tegen een bouwedoos op het kabinet kunnen praten: Tijne staarde hem strak aan — zag ze hem ook? Aogie boog zich met een verschrikt nat-rood gezicht over haar heen. „Schrééuw 't toch uit, schreeuw toch!, doen niet zóó ..." Voor het eerst sloeg er een gedachte door haar heen: „Mem is dood," zei ze in zichzelf, „hoor je: Mèmme is dóód ... je moete toch huile ...?" Maar niets bewoog er in haar. Toen kwam Bappe. „Me maosie, me keind, nou is je Memme weg'egaon zonder gedag, hee ?, nou — nou zei je Memme mit — mit 'n paor daogé uit'edraoge worde en jij hebbe gien-iens 'n laoste woordje .. Dat is — is Bappe z'n schuld me-keind, maor — maor ik heb 't niet 'eweute ..." Naar hem tuurde ze ook. Bappe's huilend gezicht was een klis-van-rimpels, zijn rooie oogen stonden op een bibberende kier, zijn tranen leken ook rood. Dat huilen van Bappe bracht toen toch een verandering in haar teweeg: eerst bewogen haar lippen, toen kwamen er een paar klanken, ze praatte of ze het nog maar pas kon, en de woorden piepten als roestige scharnieren. „Rappe, as ik. . . as ik nou toch niet krijte ken? ik... ik wil wel Bappe, maor — maor ik ken niet ... Wat is dat mit mijn, Bappe?, dat ik — dat ik zóó bin? Zeg an huilie, datte ze er mijn niet op anzien: 't zit mijn hiér, Bappe ..." Ze wees op haar borst. En Bappe schreide als een kind. „Och tutte 1) — tutte ... 't is maor.. . 't is maor.. • we binne toch zoo bang veur jou." 1)

zus. I27

Tijne van Hilletje

9

Ze hoorde hem al niet meer. „De Heere Jezus had 'ezeid: „zoo gij 'n geloof had als 'n mosterdzaodje .. . niets zou u onmeugelijk weuze." Was er gien-ien bij huilie die dat had? De Heere God kon ommers altijd nog wondere doen ?" Bevreemd luisterde ze: het was of er een klok in haar hoofd zat, wat tikte het daar .. er bleef niets over dan die tik. De kamer week er bij achteruit, het gekrijt .. Toen ze weer bijkwam keek ze verbaasd de stilte aan: „Waor was elkien nou 'ebleve?" De lamp brandde laag, heimelijkheid waarde rond alle dingen, schaduw-flarden hingen bij de wand beneer, twee lichtspikkels had de wijzerplaat, de nacht rekte zich uit tot de zolder aan toe .. . Maar Tijne zag enkel het steenen gezicht van Memme. In de keuken praatten Tao en Bappe onderdrukt met elkaar. „ ... en as ze den nou maar slaopt," zuchtte Tao. Bappe lispelde: „Jao, is dat slaop?, zou — zou je miene?, zoo?, zou dat slaop weuze?", nog altijd had hij dat hortende in zijn stem. En het heesche gefluister van Tao was haast niet te verstaan. „Veur dat keind is 't de zwaorste slag, as 't maor gien — gien genaodeslag is. 'k Heb haor zóó vaok moete bijstaon onderweg, den — den was 't weer heulegaor mis mit haor." Tijne richtte zich op. „Wat praotten ze toch ?, er moest 'ebede worde." Ineens voelde ze weer de pijn, die tot een bonk leek aan te groeien, in haar borst, en ze zag verbaasd dat ze op twee stoelen lag, met een kussen onder haar hoofd. Moeizaam kwam ze overeind. Helde de kamer toen zoo?, de kamer leek wel een schip. Ze merkte niet eens dat ze op haar kousen liep en zonder muts was. Stil ging ze naar buiten: geen plank I28

kraakte onder haar voet, de deur stond enkel maar op de klink. Met ontzag keek ze op. De nacht die hoog en helder uitstond over het Eiland, was zoo'n andere dan de duistere drukkende nacht -inhuis ... Het scheen niet onmogelijk dat God -zelf pas door die wit- glanzende stilte gegaan was: bewaarde de glimmende leege weg niet de herinnering aan wat heiligs? Als beschroomd sloop de wind uit zijn verborgen schuilhoek, en in de doezelige verte ruischte de zee — die zee had het over de eeuwigheid. Tijne strompelde stumperig voort. Er kwamen lange blinkende punten aan de sterren als zij er naar keek, nieuw zagen die sterren er uit, zoo of God's hand ze pas los liet. Het was de glinsterende maan ook niet aan te zien dat zij al eeuwen en eeuwen lang op de aarde neergekeken had. Af en toe wist Tijne niet goed meer waar ze was. De kleine huizen wouën zich voordoen als vreemden, maar de donker - fonkelende ramen gluurden haar na zoo lang als ze konden, de straatjes ook. Ze zag het best, telkens bleef ze even staan om uit te rusten, en keek dan om. Zoo langzaam als een Bessie liep ze, maar ze was gedurig moe, en haar snelle adem wreef akelig-vinnig langs dat zeere brok in haar borst. Haar gedachten raakten dat toch niet aan, ze had haast geen gedachten. Een paar maal blikte ze weifelend op: „Verwoog de maon nou ?, draoide 't heule Eiland in 't rond ?" Ook gebeurde het wel dat ze zoo maar in-het-wildeweg doorliep, doelloos opeens. Dan was het haar een oogenblik ontgaan wat ze doen wou. Tot ze ineens wat miste en verschrikt stil bleef en staarde ... staarde .. „Heere God — Heere God. . ." En daar had ze het weer: „Dat 'ezegende plekkie." 129

Maar zóó ver kwam ze niet. Ergens anders viel ze neer, bij een afgeknotte steen en een bos brandnetels. „Heere Jezus, je hebbe de jongeling van Naoin ook uit de doode op'ewekt, en die man Laozerus, en — en dat maosie van Jaoïrus .. bin je nog niet de eigenste machtige Heere van toe'...?" De pijn in haar borst kroop hooger, en hield de woorden tegen, het zeere brok dat daar zat kwam naar boven, het leek open te gaan, en het wou door haar keel, in een heete golf schoot het over haar lippen heen. Haar kleeren kleefden, haar lokken ook. „Wat overkomt mijn ?", trilde het nog door haar heen. Toen verdween alles: het Eiland, de nacht met de zee, de bejaarde maan, en ook de sterren gingen weg. Tijne viel overzij, met haar gezicht op de afgeknotte steen, haar witte dikke haar lag in een doffe lichtgloed om haar hoofd, en haar stijf te zamen geknepen handen bleven, zelfs in haar val, gevouwen. Het had er meer van dat ze sliep, dan dat ze in zwijm lag. Moenis, de Ziener, die vanwege een duistere benauwdheid ronddoolde in de witte leege nacht, heeft haar zoo gevonden. Hij dacht aan een list van de Satan, en kwam bedachtzaam nader en boog zich, op alles voorbereid, omzichtig over haar heen: toen schrok hij toch nog. „Tijne!", riep hij, met zijn zware stem, „Tijne-van- Hilletje!" Alles luisterde rond-om. Antwoord kwam er niet. En de Ziener speurde in Tijne's donker-gevlekt gezicht, naar de dood, maar hij vond die niet .. . Toen nam hij haar behoedzaam op, en of hij met een kind te doop ging, zóó, over bei zijn armen, droeg hij Tijne door de glinsterende nacht. 130

Dicht bij haar huis kwam hij Bappe en Tao tegen, die haar zochten. „Moenis," haperde Bappe, „jij — heb jij ... ?" „Waor?", vroeg Tao afgebroken, „heb je haar 'evonde?" Maar hij luisterde niet eens naar het antwoord, en vergat te bedanken voor de moeite, toen hij Tijne overnam... Een nieuw gejammer is er die nacht losgebroken in die kleine woning met de groene wanden. Tijne had een bloedspuwing. Lobbetje werd geroepen, de dokter moest gehaald worden, er liepen geburen in en uit .. . Toen Tijne even tot bewustzijn kwam, en Tao's bestorven gezicht zag, en Bappe's huilende oogen, zuchtte ze: „Toe bid... bid den toch, dat God Mem levend maokt ..."

131

De zon gleed ingetogen door het groene raamglas naar de vergulde kommen in het theeblad, en het was verwonderlijk, maar uit de zon kwam de Zondag ook, net als uit de wind die zoo zachtmoedig voorbij suisde. In de verte murmelden rustig-gedempt een paar grutto's en zwak door de afstand, gonsde een samen geburen, zon en stilte omgaf die stemmen,-sprakvn het klonk allemaal Zondagsch. En Tijne luisterde er onbewust-aandachtig naar. Ze zat op een stoel bij de kamerdeur en wachtte op het luiden van de kerkklok. Bleeke lippen had ze niet meer, en ook geen kringen onder haar oogen: ze was hersteld. Maar het zwarte rouwgoed maakte haar gezicht wit en ouwelijk, al bengelden dan ook, weerzijds haar koonen, rond en goudachtig, haar dikke lokken. Peinzend keek ze in de aan-kant-gemaakte kamer rond: alles leek er uit te rusten, zelfs de koperen pook en tang aan de haard, de schoongemaakte koffiekan op het gedoofde lichtje, en de klok vooral — die stond stil. „Maor ik," dacht Tijne neerslachtig, „ik ken niet meer uit'erust komme ... niet iens al die daoge dat ik plat te bed 'elege heb ..." En daar kwamen de tranen-die-ze-haatte al weer. Ruw-haastig, met haar vuist, wreef zij ze weg. „Waorveur," vroeg ze zich toen weer morrend af, „het Tao er toch zoo op an'ebold 1 dat ik nou juist vedaog nao' de kerk zou gaon?" Een paar maal achtereen zuchtte ze zwaar. Haar blik glipte )

1)

132

aangedrongen.

van de gele wijzerplaat met de stakende wijzers, naar de leege leunstoel bij het raam. Ze fronste. Toen kwam de Zondag ook naar binnen in het gebeier van de kerkklok. „Jao," zei ze onderdrukt, „ik kom." Gedwee stond ze niet op, het was of ze er zich toe aansporen moest. Haar gezicht verstrakte er nog meer bij, en in haar verdrietige oogen kwam wat hards. Ze nam haar psalmboek van de tafel, en bij de deur bleef ze weer staan, met haar duimnagel kraste ze een sterretje in de verf. „Aokelig om er allien hien te gaon," tobde ze, „en den nao zoo lang ... as — as Domenee nou maor niet dankte in 't veurgebed ... dat .. dat zij weer 'ebeterd was ..." Van schrik beet ze in haar tong. „Móch' je zoo?, nou, maor as elk-ien nao' je gluurde ... ?" En Tao's vervallen gezicht kwam haar ook weer voor de geest. „Zel je den morge ter kerke gaon, me-keind?" Ze knikte alsof hij nog tegenwoordig was. „Vèst, Tao." En ze kreeg er een voorhoofd vol rimpels bij: „Naor, dat huilie nou net te hellinge moeste te Nuwedèm." Buiten liep ze er nog op door te piekeren. „En die Pietje Vlasgaord ... dat die nou opiens mit 'n troller vort wou, en Bappe mit Tao mee'egaon was... Had Tao niet allien mit z'n schuitje weg kenne vaore?, Bappe zee: ik ken beter ofpingele bij de hellingbaos, zou wel zoo weuze, maor nou zij ... ," snel brak ze dat af, haar oogen schrijnden. Toen kwam de Zondag weer naar haar toe in de blinkende stilte, de menschen traden plechtig-langzaam uit hun huis, deden behoedzaam de deuren toe en liepen of ze zolen van glas aan hun schoenen en klompen 133

hadden, het bleef er stil en blinkend bij. Haast elkeen zweeg... Ook de straatjes leken uit te rusten, net als de huisjes, die er van de Zaterdagsche beurt nog-al uitzagen, of ze pas verschoond waren. Steelsch gleed Tijne's blik van het een naar het ander. Het had alles tezamen — op een andere tijd — wel vredig kunnen wezen, het was het nu ook wel, maar alleen voor de anderen: die gezamenlijk op-weg gingen. Tijne bewoog haar kaken of ze ergens op kauwde. „Niet zwaor prakkezeere nou," waarschuwde ze bang, „niet doen nou, maad, niet doen." En toch beet zich al weer een pijn vast, in haar hart. Het ging telkens zoo: ze liep gedachteloos door de kamer, net zou ze gaan neuriën bij haar werk, daar kwam de een of andere gedachte die wat erg verdrietelijks ophaalde, de pijn beet toe, en dadelijk was er goddelooze opstandigheid. Die morgen ook weer. „theere God, dat je dat toe' 'edaon hebbe, mit Mem ..." En toch liep ze net zoo onderworpen als de andere Eilandsche vrouwen en meisjes: met haar dik oud psalmboek op het midden van haar borst, haar kin op haar dassie, en haar oogen naar de grond. „Lobbetje en Mao," mokte ze triest, „hebbe mijn ook niet iense op'ehaold: vlak naost de deur ... deuren-drumpel ... en niet iens ..." Haar hoofd ging nog meer voorover, zoo was het net of ze wat zocht. De buigende lange grassen langs het pad, hadden aan hun wiegelende uiteinden groene vonken van licht, de Zondag zat zelfs aan de kleinste grashalm vast, maar toch ook aan de witte wolkgevaarten over zee. En de beierende kerkklok leek met luider stemme te verkondigen: ,,.... de zevende dag is het, de sabbath des 134

Heeren uws Gods, dan zult gij geen werk doen, gij, noch uw dienstknecht, noch uw dienstmaagd ..." En aan alle kanten was het werk stop gezet, wijd in het rond heerschte gehoorzame rust. Tijne gaf daar ook wel acht op, en het had haar toch moeten stichten. Maar haar tranende oogen bleven morren, die pijn-in-haar scheen ook al -maar dieper door te bijten. Opeens begreep ze niet meer waarom ze pas zoo erg tegen dat alleen -loopen opgezien had. „As je mit 'n aor gonge, most je nog praote ook, en waorover praote?, praote ... ?, tjàkkig!" Mijnt- van-Aodèm ging een eindje voor haar uit, tusschen haar Tao en haar Memme in. Vinnig-smartelijk keek Tijne er naar, en ze hield haar stap wat in, om Mijnt niet opzij te komen. Maar Jennik-van-Aodèm haalde háár in, ze liep met haar Peet en haar Bappe en knikte toch zoo meewarig. Het pijnigde Tijne erger dan een scheldwoord, haar boos-strakke oogen konden haast de tranen niet meer tegenhouden. En na Jennik kwamen er weer anderen voorbij: lange-Aont, en Dieuwer-van-Klaosie en Tetje-vanKrijn. Schichtig-begaan, doch zwijgend, groette ieder haar. En Tijne deed meestal of ze het niet zag. ,,Naorde ze niet 'n aore kènt op?, en — en-rike,waom as haor nou maor niks 'evraogd wier." Op die rare kronkel van de weg, bij de kerk, was het haast niet te vermijden: voetje voor voetje liep ze tusschen de anderen in. Een spichtige schaduw viel over haar heen, een adem schoof over haar oor. „Zoo-zoo," haalde Palletje uit, „zoo-zoo." 135

Er was nag rouwbeklag in die stem. En raore-Lijsie naast haar prevelde: „Moste ze nou álle-twée weg ?, je Tao en je Bappe?, heere-mien-gut, dat manvolk toch, dat manvolk ..." Tijne zweette er van. Ze knikte maar in het vagelijke weg, krassend schoven haar tanden over elkaar. „Net of 't mijn nog te binne 'ebrocht moet worre ...," huilde het in haar, „dat ik veur 't eerst ... dat dit de eerste maol is, nao Memme's ... nao dat-mit-Mem ..." Haar lippen sidderden. Ze vestigde haar boos- schreiende oogen op de kleurige bouwen en „doekies" van de vrouwen en meisjes voor haar, en keek dan weer gauw bij haar eigen donkere rouw-goed beneer, naar de grond, het was of ze aan al die vroolijke kleurtjes haar oogen bezeerde. Als een oud vrouwtje strompelde ze de kerke-stoep op. „Help mijn, Heere," bad ze, „help mijn!" Een fluister was dat niet eens, en het bleef toch als een kreet-van-vertwijfeling in haar na-klinken. Ontzet sloeg dat plotseling door haar heen: „Hoort de Heere God dàt nou ... ?" In het schemerige portaal kwam de kerk haar al tegemoet: donker, koud en heilig. Het leek eensklaps onmogelijk dat het buiten zoo blinkend wit en warm was. Werktuigelijk ging ze op haar oude plaats zitten en keek om zich heen, haar tranen gleden terug. Grauw-grijs stonden de ramen in de strenge muren, schemer kroop te hoop in de hoeken. Het was of al het leed van het Eiland opgeborgen was binnen die wanden. Tijne had dat altijd al zoo'n beetje doezelig gevoeld, maar die dag besefte ze het scherper: schuw-aandachtig oogde ze op. De raamspijlen en zoldergebinten hadden een donkere 136

aanslag van zorg en leed, en de kerk was, tot de nok toe, vol van onverhoorde gebeden. Ze zag het duidelijk. Het drong zich aan haar op. Het was toch ook of de preekstoel zijn eigen gedachten over het menschdom had: zoo'n beetje minachtend wijs... De voorlezer kwam, en de Dominee, er werd gezongen — de preekstoel keek al minachtender. „Dat — dat heb ik nog nooit zoo op'emerkt," dacht Tijne vervaard. Ze vergat, van de weeromstuit, haar oogen haast dicht te doen bij het voorgebed: maar toen ze dat dan gedaan had, begon haar hart zwaar en traag te kloppen. Ze bad niet mee in stilte, ze luisterde enkel. Toen kreeg ze een schok, het werd raar -rood voor haar dichte oogen, ze kneep haar handen al-vaster te zamen: „Daor was 't ..." „Wij danken U ootmoedig, Heere God," zei Dominee, en hij had als het ware een glimlach in zijn stem, „dat Gij het leven van het dochtertje sparen wilde van de zoo zwaar - beproefde broeder, en dat zij heden wederom opgaan mocht naar Uw huis, om in het midden der gemeente de vertroostingen van Uw Heilig Woord deelachtig te worden. Geef ook haar, moed en kracht om te dragen het groote verlies ..." Er leek geen kerk meer te wezen ineens, ieder en alles viel weg in een lange blauwe stilte .. Toen raakte een hand haar aan, er werd wat met aandrang gefluisterd, eerst verstond ze het niet, maar de vraag kwam dichterbij: „Je raoke toch niet van je ... van je stikke?, je binne toch wel goed. . . ?" Langzaam hief ze haar hoofd wat op — ze kwam pas bij een bedstee vandaan, waar een steenen Memme in lag — haar wijd -open oogen keken armelijk-verbijsterd, midden in de appels stond een schreeuw. 137

Snel als verschrikt boog lange -Aont haar oue wijze gezicht weer over haar psalmboek heen. Toen kwam er een zwaar gedreun, dat was een psalm. Tijne keek op de witte knokkels van haar te zamen genepen handen neer, haar lippen waren gestorven: koud, hard en stijf voelden die... Ook leek ze wel doovig opeens. „Wat was dat toch veur 'n psalm?" Het zingen kwam heel uit de verte, de stem van Dominee dadelijk er op, ook. Ze probeerde toe te luisteren, ze kon niet. Kou trok in pukkeltjes bij haar lijf op, meteen zweette ze. De dood leek naar haar om te zien, bij het wegdeinen van haar gedachten en de tragerwordende klop van haar hart. „Zel 't zóó niet weuze as je sterve?", dacht ze, „is — is dut nou doodgaon?" Onrust kwam er niet aan te pas. „theere God," bad ze gelaten, „as ik weg'enome wor': in Uwe hande beveel ik mijne geest in genaode an, aomen." En haar ziel leek uit haar weg te gaan en rond te zweven, hoog over de menschen heen, dicht langs de zoldergebinten en vlak langs de ramen, en de groote deur.. . maar weg komen kon ze niet, en traag keerde ze naar Tijne's lichaam terug. Lange-Aont wou al-weer haar hand uitsteken naar haar... En net zag ze op, bevreemd en vaag, en oogde in het rond: alles stond zoo onwezenlijk om haar heen, de bruine preekstoel met Dominee er in, de blauwe zomerlucht achter de ernstige hooge ramen, de verre breede deur ... Als door een mist zag ze de mannengezichten, schril -wit en strak boven het kerke-zwart van hun kleeren. En de witte vrouwemutsen waren maar doezelige bleek-ronde bollen. Eerst waren die bollen dood-stil, een beetje schuin voorovergebogen, maar als zij er lang naar keek begonnen ze te trillen en 138

te flikkeren, oplaatst dansten ze op en neer, net als die figuurtjes op de bouwen. En dan moest ze haar oogen even stijf dicht knijpen. „'t Is raor mit mijn," besefte ze vluchtig-verwonderd. En toen schrok ze weer. Dominee herhaalde nadrukkelijk een Bijbelwoord, een tijd-lang praatte hij door — waarover toch? — en daar was die tekst weer. „Want wij zien nu door eene spiegel in eene duistere rede, maar alsdan zullen wij zien aangezicht tot aangezicht; nu ken ik ten deele, maar alsdan zal ik kennen, gelijk ook ik gekend ben." Tijne wist ineens, dat ze het hem al-meer had hooren zeggen, doch nu verstond ze het eerst, en ze boog haar hoofd nog dieper. „Dat was ook weer op huilie. Och — dat most hij toch niet 'edaon hebbe ... En Tao had 't 'eweute, en daorveur had zij nao' de Kerk 'emoete." Haar heete droge oogen werden donker van grimmig verdriet. „Mienden ze dat 't hielp ?, niks hielp 't, 't — 't maokte 't weer zoo zwaor ... De Heere Jezus zou dat nooit 'edaon hebbe, de Heere Jezus-zèlf niet ..." Haar kleine platte lijf schokte. Een vraag prikte een felle pijn in haar. open. „De Heere Jezus niet ?, wat wist zij daorvan?" Nog vaster klemde ze haar handen in een. „Duivel," huilde ze inwendig, „gaon weg, slecht schielijk begon ze te bidden. „Heere God,-aord."En je zelle wel weutewaorveur of je 't 'edaon hebbe, mit — mit Mem. 't Zel wel veur haor bestwil 'eweust hebbe, dat 'eloof ik vèst — vèst waor, aomen — aomen." En meteen werd haar blik naar een leeg -gebleven plaats getrokken: Memme's plaats-van-vroeger. Toen haar aandacht er eenmaal op viel, kon ze er haar oogen niet meer van afhouden. „Wat had ze toch 'zeid daorpas?, om bestwil ?, wat bestwil!, praot van niks, nooit kon dat erreges goed veur 'eweust hebbe." 139

Daar kreeg ze die ijzeren klepel weer in haar hart: „boem, boem ..." Zwaar sloeg het daar. Tijne kromp in als van pijn. De duivel lachte toch zoo. En waar was hij toch eigenlijk ?, hij keek haar aan uit alle dingen, uit de lezenaar zelfs en uit de glimmende lampen... Maar in haar binnenst spotte en lachte hij: „Nou, Tijne-van- Hilletje, hoe staot 't er bij mit je geloof ?" Bang verzuchtte ze: „Laot mijn niet allien, Heere Jezus, blijf mit mijn." Toen hoorde ze ook weer de radde stem van Dominee. .. Nergens haperde hij, nooit moest hij naar een woord zoeken. Hij wist haar-fijn hoe het was en hoe het wezen moest. Zijn preek klonk bij tijden of hij haar uit het hoofd geleerd had. Geen enkele maal hoefde hij in het boekje voor zich te kijken, en geregeld vergat hij er de bladen van om te slaan. Uit den treure herhaalde hij: „Dit korte aardsche leed, dit vluchtig verlies, deze ure van rouw ..." Maar dat Tijne's tranende oogen hem uitscholden, merkte hij niet. Ze bespotte hem, en haar hart schreide. „Hoor daor nou! Hoor zijn nou! Hij het 't alles op 'n brievie 'ekrege van de Heere God! Zijn Memme zei wel niet dood'egaon weuze." Die innerlijke boosheid deed haar zwakte te niet. In haar oogen kwam een branderige gloed, haar rug werd rechter. — Maar toen ze langzaam in de volte, de kerk uitging, had ze zware hoofdpijn. De strenge muren keken verwijtend op haar neer, de ernstige ramen ook. En wie schimpte er toen toch: „'n Vruchtbaore oefening ?" Ze hield haar psalmboek op haar borst gedrukt en I40

draaide aan een tip van haar zwarte doekje. „Den had hij maor aors moete preeke. De Zaoligmaoker was niet nao' haor toe'ekomme, maor de Booze. . ." Mao-van- Lobbetje stootte haar aan. „Dag! Kom je ook weer op cattechesaosie?" Antwoord hoefde ze niet te geven. Mao drong zóó gauw door de menschen heen, of ze geen minuut te verliezen had. Zoekend zag Tijne in het rond: Lobbetje was nergens te zien, dikke -Gaartje ook niet. Mijnt en Jennik liepen een heel stuk voor haar uit. En de menschen om haar heen knikten wel goedig „gedag ", maar daar bleef het ook bij, niemand sprak haar aan. Want Tijne's gezicht was spierwit en haar oogen hadden zoo'n vreemde uitdrukking, net of ze niet goed bij haar zinnen was. Ze praatte ook in haar eigen: haar lippen bewogen gedurig. Elk -een had er erg in, maar zij-zelf niet. . „Wat heb ik toch 'n beetje femielje," besefte ze weer, „raor dat de meeste al of'esturreve binne .. . haost alle manslui in de zee om'ekomme, en de vrouwe glen van alle bejaord 'eworde." Het donkere leed dat ommewaarde in de kerk, liet haar los op de drempel. Toen greep de zon haar. Maar ze wendde boos haar gezicht af. En een paar stappen buiten de kerk, hield Aogie-vanEppie haar staande, Hein kwam kregel-bedaard achter haar aan, zij deed het woord. „Heb je 't maor weer 's 'probeerd?", flapte ze er in één adem uit, „hij hèt 't mooi 'emaokt, hee ?, de Domenee ... Zeg, as je er aordigheid in hebbe, om mee te gaon veur 'n kommetje koffie en — en ... ," ze aarzelde maar één oogenblik, „veur 't middagete?" 1411

Het harde smolt er van weg in Tijne's starre oogen, dankbaar wou ze het aannemen, haar mond ging al open. Toen zag ze ineens Hein's lange gezicht: zijn pluuroogjes waren nog maar glinsterende streepjes, en hij kreeg een krans van dwarse rimpeltjes om zijn vast te zamen gedrukte lippen. Het was Hein aan te zien wat er in hem omging. Hij dacht: „Liever wor' ik mit Aogie allien 'elaote zoo'n enkelde dag dat ik thuis bin." En Tijne begreep het wel. „Zes weken lang," verschoonde ze nog in haar binnenst, „was hij ook vort mit de troller." Ze trok zich al terug. ,,Nou. . . ," bedankte ze verlegen- van-haar -leugentje, „nee maor ... Ik — ik bin nog al loof 'eworde, ik gaon nou maor stilletjes nao' me huis, Aogie, en wat uitruste." Aogie drong al niet meer aan. Ze had ook naar Hein omgekeken. „Nou, zoo as je wille, maor Keesie komt nog bij je vedaog, in de naomiddeg, hij is in 't buis 'ekomme, hee ?, hij gaot rond vedaog." Hein trok toen ook weer bij. „Die Keesie," zei hij haast opgewekt, „je moete lache as je zijn ziene, die is toch zoo groosk op z'n pak, daodelijk nao 't ete zei hij wel op stap gaon." Tijne knikte vaag. „Jao, 't het ook lang genog mit him 'edierd, nou — den wacht ik him wel." Ze knikten wat dralend over en weer. Toen ging ieder zijns weegs. En het eerste wat Tijne inviel, was: „Wat moet ik nou veerder vedaog?" Als een klacht kroop het rond in haar hoofd: „Wat den veerder?" Plurend keek ze over het glinsterende Eiland heen. 142

„Veerder?” En toen bewogen haar lippen weer zoo druk. „Veerder toch niks ?, gien-ien-aors is er ommers?, gaon maor nao, gien-ien om zoo maor bij an te loope, op Zundeg ... Lobbetje, as die niet bij haor 'etrouwde zeun 'enood was... jao, maor nou... en Mao gong mit j ennik ..." Onzeker stapte ze voort, er kwamen rooie schrijnerige randjes om haar oogen, zonder dat ze huilde, en ze moest al-door pinken, net of het licht haar te veel was. Alles flikkerde ook zoo op de weg: het harde stoppelige groen van het onkruid, de dikke keisteenen en nijdige potscherven, zelfs de kerkgangers verder -op: de vrouwlui vooral. Als zij lang naar die vrouwlui keek, werden het kronkelende vlammen. De huizen flonkerden ook zoo hinderlijk: er vlogen vonken uit de bloed-rooie daken en de muursteentjes leken net nieuw, en de wandplanken pas- geverfd. Een verkropte wereldsche uitgelatenheid was in die heet blinkende dingen rond-om gevaren, en zelfs dat kleine groen-houten huis van Tao, in het bezadigde - smalle zij-straatje, was er niet vrij van gebleven .. De hagel-witte ondergordijntjes waren ordentelijk toegeschoven en de deur was gesloten. Waarom gluurde Tijne dan toch al op het beun naar binnen? In de kamer keek ze ook direct naar die leunstoel van Memme bij het raam: op het verschoten groen saaien kussen zat enkel maar een beetje zon. Toch leek er iets onzichtbaars van overeind te komen, net als van de andere stoelen, iets dat ritselde noch kraakte, en toch bestond... De twaalf borden aan de wand keken er aandachtig op toe, net als de zwijgende klok. Tijne ging een stap achteruit. 143 Tijne van Hilletje

1'1

En toch was alles net zooals zij het gelaten had. Haar daagsche muilen stonden nog bij de kachel precies zooals zij ze uitgetrokken had: met de-plat, neuzen naar elkaar toe en de hielen van elkaar af. En het was verwonderlijk, maar in de starende stilte, hadden zelfs die onooglijke slordig-uitgetrokken muilen nog iets geheimzinnigs over zich. Er tikte ook wat in de wand, aan de kant van de bedsteeën, en dat schemerig-groene glas van de kleine spiegel leek een venstertje, waarachter een verdrietig gezicht thuis hoorde. Was het ook niet of er in de keuken een krakend papier toegevouwen werd? Tijne lei haar kerkboek uit de hand — en lachte. Een kort-heesch geluidje was het maar, dat eindigde in een hik. En het klonk toch ontstellend. Ze ging naar de klok toe en wond haar op. Sloom stond ze te luisteren, toen dat traag -trieste getik-tak weer door de stilte spookte, haar oogen leken er hol bij te trekken en haar witte gezicht scheen er van te vermageren. Eensklaps begon ze onderdrukt te praten, zoo maar stilletjes voor zich uit, of er nog iemand in de kamer was, die antwoorden kon. „hoste we eerst maor 'n tas koffie zette, hee ?, en zou er nog genoegzaom olie in 't mesien 1 ) weuze, dat je weute? Ons maoltje dat ken wel toe zoo: er bin ook nog 'n paor 'ekookte butjes, en wat aorepels van guster.... die aorepels zel-'k opbakke, den gaone we maor daodelijk ete ... 't Weske van de vaot moste we toch laote staon tot merge, dunkt je ook niet ?, en den wat op de drumpel zitte gaon, in 't zonnetje. . Tijne's bleeke mond had een krankzinnige glimlach, 1)

petroleumstel.

144

slap hingen haar kleine verweerde handen bij haar zwarte rouwgoed beneer. Ze draaide zich al pratend van de klok af, haar glazige oogen keken onbestemd, naar de leunstoel bij het raam, en zonder stem zei ze: ?" „Is 't goed, Mempie?, jao hee ?, jao hee Mem. Dicht naast die leunstoel ging ze zitten, en zoo om ze stool, nam ze Memme's weggestopte-zichtgof schouderdoek van de zij-treem af, spreidde die breed uit, en drukte er haar gezicht in. Memme's reuk was er nog aan, de reuk van Memme's haar. Tijne ademde zoo diep, dat het was of ze snikte, en ze deed ook wat verschrikkelijks, ze haalde Memme uit de hemel vandaan. „Mempie, zit je wel goed zoo?, wil 'k 'n kooltje vier maoke in je stoof? Er was 'n boel volk in de kerk, Mem, 'n truup ... Vedaog komt Keesievan-Aogie, die is in 't buis 'estoke, wat zelle we zijn geve: ién stuiver, of twee ... ?" Ze aaide de doek, en zoende hem tersluiks. Eerst wist ze amper wat ze zei, maar dadelijk er -op weer wel: „Mempie, mijn bin je toch niet vergete, hee ?, nou ken je toch nog even-zoo -goed van mijn houe, hee Mempie? 't Is aors ienlijk 'eworde, Mem. En daor ken ik nooit over praote mit Tao, want den bin 'k zoo bang dat ik erg krijte moet, en as ik ienmaol an 't krijte bin, Mempie, den ken 'k er niet van ophoue ... Domenee het 'ezeid: 'n uur van rouw, en den is 't over in de eefigheid. Maor da-'s niet waor, gauw gaot 't niet. . ." Ze huilde en ze had er geen erg in. Maar toen werd er zwaar gezucht, midden in de kamer, en dat hoorde ze .. . Ontdaan zag ze op — er was niemand. Beverig kwam ze tot zichzelf. ,,Hè. . . ," zuchtte ze verbijsterd, en ze drukte haar handen allebei tegen haar pijnlijke voor „Wat was dat 'eweust, wat... ?" -hofd. ..

145

Weer blies de wind, een lang-gerekte adem in de schoorsteen. Uitzinnig -boos, met een schok, kwam ze overeind. „Och, gaore ... !" En meteen was het of ze een duw in haar lendenen kreeg. De keukendeur werd met hortjes en stooten een eindje open geduwd. Tijne's oogen riepen al om hulp. Maar er kwam geen spook. Het was Klaosie-van-Klaosie maar, de cypersche kat. Eerst, als een bol-grijs kluwen, schoof zijn groote grauwe kop door de breede spleet, toen kwam zijn verplukhaarde lijf te voorschijn. Bij wijze van groet, stak hij even zijn vermoeide magere staart in de hoogte, miauwde met een zeldzaamzachtzinnig geluidje en keek onderdanig - vriendelijk uit zijn schichtige groene spleetoogen naar Tijne op. Verlucht begroette ze hem: „Zoo Klaosie, meknechie, bin jij daor?" En hij aaide buitensporig-uitbundig alle vier de tafel hengsel van een stoof en de neuzen van-poten,h haar schoenen, net of hij alles even zeer beminde. In het voorbijgaan gaf hij Tijne's daagsche muilen ook nog een degelijke beurt en tot twee maal toe probeerde hij, of hij met zijn stooterig-streelende kop door de spiegelende kabinet- deurtjes heen kon komen. Van pure vriendelijkheid wist hij temet niet wat hij beginnen moest. En zoo deed hij alleen maar als hij honger had of dorst. Tijne wist het best. Daarom liet ze hem expres nog wat wachten: want als hij nergens behoefte aan had, werd hij stug en afkeerig. 146

„Kom er 's bij mijn, Klaosie,” ze tilde hem op haar schoot. Hij woog zwaar, en zijn huid gloeide of hij uren lang in de zon gelegen had. Maar hij was tenminste iets-dat - leefde. „Klaos," praatte ze tusschen zijn pinkende ooren in, „nou binne wij de ienigste in huis.. . is dat niet aokelig?, jao hee ?, nou moet jij niet daodelijk weer de hort opgaon nao 't ete, Klaos, en — en venaovend ook 'n beetje bij mijn blijve ..." Onverhoeds duwde hij zijn kop zoo krachtig tegen haar neus aan, dat ze er een scheef gevoel in kreeg. Tijne verstond hem uitnemend. „Jáo-jáo maot, we zelle koffiewaoter ophange en 't ete ..." Van pure aanhankelijkheid beet hij haar haast in haar kin. Ze voelde zijn tanden al. „Nou, nou," weerde ze, „ik bin gien stikkie spek... en heb jij nou toch zoo'n Fneraokelsche honger, oue-man?" Zorgvuldig zocht ze een plekje in de zon voor hem uit op de vensterbank, en daar zette ze hem neer, „Kammeraod, 'n klein tukkie ken je net nog doen." Maar hij volgde haar op de hielen. En inde vale stille keuken viel al dat zwaarmoedige -van daar - straks, weer over haar heen. „Ete ? ", prakkezeerde ze afkeerig, „veur mijn allien ?" Ze keek er de dingen rond-om 's op aan. Alles stond er toch zoo kil en leeg en versleten bij: het rappige keukentafeltje met het kapotte zeil, het verminkte schotlampje, de stoel met de uitgezakte mat... „'t Is de moeite niet waord," morde ze, „veur ién minsch." Job-op-de- mesthoop keek haar ook zwaarmoedig aan, van zijn blauw-witte tegel in de schoorsteenmantel, 147

en Bileam zag er al even neerslachtig uit als zijn ezel. Een wonder was het ook dat die zwartgebrande pannen en geschonden potten in de muurkast zoo'n stuurschafwijzend voorkomen konden hebben. „Net," dacht Tijne, „of alles zee: vedaog is 't de dag des Heeren, raok mijn niet an." Als instemmend bewoog ze haar hoofd. „Nou," besliste ze toen gelaten, „den maor niet." Ze nam de schotel met gekookte visch mee naar de voorkamer, maar de koffie en de aardappels vergat ze gemakshalve. „Al die beredderigheid ook." Dicht aan het raam ging ze zitten — maar niet aan die kant van Memme's leunstoel — en voor de gezelligheid schoof ze het ondergordijntje een centimeter-ofvijf-zes opzij. „As er nog er 's ien veurbij gong ..." En ze liet het maar oogluikend toe, dat Klaosie-vanKlaos op tafel sprong en zitten ging aan de andere kant van het bord. „Jij," beschikte ze goedgunstig, „krijge de graotjes en de koppies." Uit gewoonte wou ze ook al haar handen vouwen, maar toen trokken er opeens diepe rimpels in haar voorhoofd, en ze liet het na. Ze sloot ook haar oogen niet: ze wou God de Heere niet bedanken. Zoo -maar, als een heiden, begon ze te eten, en ze deed nog of de visch haar smaakte. Maar haar turende oogen werden kippig-van-tranen, want van haar goddeloosheid kromp haar hart ineen. „Tijne, Tijne," bestrafte ze zichzelf, „maosie, maosie, 't zel je er slecht om ver zachte vleesch van de gekookte botjes wou-gaon,"het haar haast niet door de keel. En aan de graten prikte ze haar lippen en haar tong open, net of ze nog nooit een botje afgekloven had. Klaosie snuffelde eerst op de rand van het borden toen 148

aan de kop van een visch, tersluiks likte hij er ook 's aan. Hij zag er zoo listig-argeloos uit als een gauwdief die van plan is, zijn slag te slaan. Maar Tijne had al gauw genoeg, en ze schoof het bord tot onder Klaosie zijn kin. „Gaon je gang, mak -ker." Gulzig, in het wilde weg, schrokte hij de groote rest naar binnen, en de dikke kop- graten en de magerplatte staarten, werkte hij, als smadelijk verworpen afval, over de schotelrand heen, op de tafel. Maar Tijne lette er niet op, suffig zat ze naar buiten te turen. En er was toch maar weinig te zien in het smalle straatje. Er stond een bouwvallig schuurtje aan de overkant, naast een kakelbont -opgelapt schut, dan volgde het blauw-houten huis van raore-Lijsie, en vlak daar tegen -op stond weer een schut. Een keer kuierde de gele kat van Lobbetje voorbij, en wel vijf minuten lang zat er een musch op de vensterbank buiten. Alle geluid leek stop gezet op het Eiland. En in de kamer was alleen maar de vermoeide tik van de oue staartklok en het knabbelen van de kat. „Toe' Memme nog leefde," schoot het Tijne te binnen, „wat was 't toe' aors ..." Ze ging er niet verder op in. „Mem — Mem," weeklaagde het in haar. En ineens was Mem er! Binnen-in-haar was ze, en ze schudde verdrietig haar hoofd. „Ik heb gien kennis an jou. .. 'n dochter die dankt noch bidt ..." De tranen dropen Tijne over de wangen. „Mempie!" Maar ze was al-weer weg. En toen werd het nog leeger in huis. Tijne kreunde, en daar schrok ze zelf van op. „Hè," zuchtte ze beverig, en ze streek met de rug van haar hand over haar heete voorhoofd heen. 149

Als uit de verte zag ze de rommel op tafel, en absent beknorde ze de kat. „Maor Klaos, wat heb jij nou 'n kladdigheid 'emaokt ..." Afgetrokken redderde ze de boel op: het bord met de graten bracht ze weg, en het tafelzeil veegde ze schoon met een natte vadoek. Haar stille strakke oogen zagen. er uit of ze bij zichzelf naar binnen keken. Ze bracht de druipende doek naar achter, het heugde haar niet dat ze in de keuken geweest was. Zonder hette-weten liep ze door de kamer. Voor het kabinet stond ze even stil en ook voor de kalender, besef had ze daar niet van. Klaosie zat nog altijd op een punt van de tafel. Zijn staart lag netjes om zijn achterpooten heen, zijn zijen puilden, en zijn onbeweeglijke dikke kop leek op een. klomp hout. „Klaosie," prevelde Tijne, „hoor 's ..." Maar hij wou niet hooren. Ze aaide hem. En hij trok met zijn rug of het hem hinderde. Toen draaide ze tusschen haar beide handen zijn kop naar zich toe: „Niet zoo aokelig weuze." Hij deed een oogenblik zijn tanden van elkaar, en maakte een stuursch geluidje, een miauw werd het niet, het klonk of hij zei: „Laot mijn mit rust." Hij had ineens ook erg verdrietige oogen. En dat verteederde Tijne toch zoo .. „Nee," fluisterde ze, „'t is niet veul 'edaon zoo, hee Klaosie?, 't is niet veul 'edaon." Maar Klaos rolde zich in elkaar, hij wou slapen: zijn rug werd een boog, hij rekte zijn achterpooten uit en lei er zijn kop tegen aan, met de punt van zijn staart bedekte hij zijn oogen. Geen minuut lag hij zoo, of hij sliep. 150

Tijne zat het net zoo lang aan te zien, tot de stilte haar weer te veel werd. Ze wou kreunen en hield het in. „Mem," zei ze met haar lippen alleen. Maar Mem week al verder terug. Onvast op de beenen kwam ze overeind: „Ken ik 't nooit niet — meer goed maoke, Mem ?" Ze luisterde ingespannen, haar wangen werden jeukerig en heet van de tranen, maar ze ving in haar binnenste geen antwoord op. Traag liep ze naar het muurkastje en schoof het open. „Wat wou ze ook ?" Werktuigelijk nam ze de sigarenkist met ansichtkaarten van de plank. Dicht bij Klaosie ging ze er mee zitten. Ze keerde de kist om in haar schoot, en bekeek de kaarten weer 's een voor een. Er waren er verscheiden bij van Mao: een blinkend anker met rozen, drie witte engelen: geloof, hoop en liefde, een diender met glazen oogen en een waterhoofd ... Maar Jennik-van-Aodèm had er ook nog al 's een gestuurd: soms heel uit Enkhuizen en Hoorn en Medemblik, dat had ze gedaan als ze met haar Tao mee mocht in de schuit. Een Volendamrner was er bij, die al de ansichtkaarten van de stad Hoorn achter in zijn broek had, en een felicitatie-kaart, met een blauwzijden hartje, waar een lekkere lucht aan was, ook bezat ze er een met een dame er op „die weuzelijk haor had", dat haar streelde Tijne even. Dan kwamen er weer een heele hoop gewone kaarten met straten en kerken en boomen ... Eén was er bij uit Vegesack: een haven vol groote schepen, die had ze pas gekregen, en de naam van de afzender stond er niet op, alleen een geheimzinnige aanduiding: „N-N, als je me zien, zel je me wel kenne." „Wie dat toch 'eweust is," mijmerde Tijne, „Hein'5'

van-Aogie toch ook niet, 'n 'etrouwde men, en Pietje Vlasgaord?, die was er te zuinig veur ... Mao zee: dat doet allien 'n jonge die 'n oogie op je het." Het zakte dadelijk weer weg. En ze zag een heele poos niets meer, al ging ook de eene kaart na de andere door haar handen... Suffig borg ze alles weer op. Toen ze de kast al dicht had, dacht ze; „Waor heb ik de kist nou 'elaote?" En ze moest het deurtje opnieuw opendoen, om er zich van te overtuigen, dat die wezen -lijkweropdan stond. Er knapte wat in haar knieën, toen ze overeind kwam, de stilte zei als met woorden: hoor je dat? Steelsch keek ze rond. De kat zuchtte als een mensch in zijn slaap, in de tik van de klok kwam een knars. Tijne ademde beklemd. „Ik kon toch ook wel 'n slaggie om 1 )," overlei ze, „de haovekant uit ?, en den 'n beetje fiksch deurstappe net of je erreges weuze moste, aors stong 't zoo raor, zoo maor op je ientje, nou kom -an den.. Geen stap verzette ze. Haar gedachten waren ook al-door ergens anders, en haar wat-te-ruime bouw bobbelde gedurig, zoo diep haalde ze adem, ze moest ook haar handen op haar hart drukken: zwaar als het toch klopte... Ineens ging ze aan tafel zitten, boog haar hoofd en sloot haar oogen. „theere," prevelde ze, „zegen deuze spijze, admen." Ze wachtte even. Het zweet brak haar uit aan alle kanten, die jeukerige tranen kwamen ook weer. 1)

een wandelingetje doen.

152

Nog dieper boog ze haar hoofd en nog vaster sloot ze haar oogen. „theere God, heb dank veur de verkrege spijze, aomen." Haar gevouwen handen gingen uit elkaar, ze bad toch nog door: „En laot mijn niet ofdwaole, Heere, aomen." Toen wou ze haar oogen opendoen, maar ze was er toch nog niet. „En Heere, stier asjeblieft 'n vriendelijk minsch in mijn weg, vedaog, aomen —aomen." Ze leek de helft lichter toen ze opstond. „Nou had ze toch 'edankt en 'ebede." Even bleef ze nog deemoedig staan: „Mempie, bin ik nou je dochter weer?" En Memme in haar binnenst zei: „God zegent je, me-keind." * # Met een vredig gezicht ging Tijne de deur uit. Ze had niet eens in het spiegeltje gekeken of haar muts wel goed stond, noch of haar pony wel netjes was. Blij zei ze in zichzelf: „Mem is weer goed op mijn, Mem het 'ezeid: me-keind." Louter uit gewoonte draaide ze zoo'n beetje aan haar lokken. Net toen ze het blauw-houten huis-van-de- overkant voorbijging stak raore-Lijsie een nompie in haar mond. Ze knikten allebei wat afgetrokken tegen elkaar: duistere oogen had die Lijsie toch!, kolle-oogen .. Tijne keek dadelijk weer voor zich neer op straat, de stilte zat als aan de steenen vastgezogen — en Memme liep naast haar. Mem vertelde, met een stem, die heel uit de verte leek te komen allerlei geschiedenissen van vroeger tijd, net als op die Zondagen-van -te-voren ... Eerst had ze het over de scheepsjongen die zijn ziel aan de duivel ver toen over dronken-Jaop- Kessel, die-kochtad,en ternauwernood aan de hand van de Booze ontsnapt was. 153

„Jao-jao,” zei Tijne half-luid, „'t is toch wèt." Ze moest zich inspannen om er alles van op te vangen. Een paar keer kwam ze de „meisen" tegen: Geesievan-Haogar en Dirkie-van-dikke -Ep, en nog een heele hoop anderen.. . Ze zag hen amper en knikte maar vaag. In de jongens die achter hen aan slenterden, had ze heelemaal geen erg. „Hoe gong 't toe'veerder, Mem ?" En Mem vervolgde het vertelsel-dat- niemand -horde. De glimmende mast-punten van de schuitjes keken als benieuwd boven de laagste huisjes van de havenbuurt uit. Toevallig ontdekte Tijne dat, en van verbazing hield ze haar stap even in. „theere-mien-gut, je binne er al!" Verbluft liep ze zich te bezinnen. „Hoe was ze den niks van dikke-Gaartje gewaor 'eworde?" En meteen wist ze, dat ze toch wel naar het kleine scheeve huis gekeken had. „De deur was potdicht 'eweust, jao ... en teuge de binnenkènt van 't raom ston' 'n stik krant, jao ... Gaart zou an de maoltijd 'eweust hebbe, of dat ze net 'n dutje 'edaon had." De verwondering ging toch niet uit haar oogen vandaan. „Zoo kort as me dat end 'evalle is ..." En stilletjes-weg prees ze: „Da-'s deur jouw, Mem." Mem -in-haar moest er van glimlachen, maar praten deed ze niet meer. Toch was Tijne wel tevreden zóó. Maar toen ze langs het hotel ging en bij het huis van Sijte-van-Aole kwam, en de haven-weg opkeek, werd ze opeens, bij de drukte die daar was, haar een gewaar, en dat duwde haar vredigheid omver.-zamheid „Nee, in die molestaosie hier, kon Mem 't niet harde." Op-staande-voet wou ze toen terug. Maar een zware moeheid overviel haar eensklaps, 154

bleek en zweeterig leunde ze tegen de muur van Sijte's huis en keek met groote verschrikte oogen de oploop aan. Wereldsch ging het er toe, op het goddelooze af. Het wemelde er van vreemd volk: heeren in witte pakken, dames in jurken zoo dun als 'n „gaol" 1 ). Die dames gichelden haast aan een stuk door, maar de heeren grinnikten ook nog al er 's, en soms zei er een kalm -glimlachend een zware vloek. Tijne beefde er van. Maar zoo goed als God dan toch was: zon strooide Hij ook nog over zoo'n man heen. En het halve Eiland liep uit om die pleizier-menschen gade te slaan. Mao-van- Lobbetje drentelde met Mijnt en Jennik midden tusschen die vreemden in, net of ze er bij hoorden, en haar mond stond geen oogenblik stil. Tijne moest er telkens haar adem even van inhouden: „Hoor ze kwaoke, die Mao.. . hoor ze toch snaotere, die Mao ... kepleet of 't haors gelijke waore ..." Een jongen-vlak-bij, kraakte noten onder zijn schoenen, telkens als er een noot heel wegsprong, zei hij wat leelijks. Een man at al- kuierend een paling op, hij hield hem in de eene hand bij de kop, in de andere bij de staart, bij die staart begon hij ook te eten, en in een oogenblik tijds was hij langs de gansche lengte van de graat, bij de kop gekomen. Achter hem aan slenterde een half-blank heertje die een mond-harmonica bespeelde, hij huppelde of hij een mankement aan zijn beenen had, zijn knieën zwikten, en zijn enkels schoven scheef onder hem vandaan, en bogen krom weer naar elkaar toe. 1

) net. 155

Een paar van die wonderbaarlijk „iele" 1 ) meisjes -stad zongen de woorden, die bij dat deuntje-uitde pasten. Een ráár deuntje was het! Tijne moest aldoor „theere- Heere" zeggen. Ze keek ook nog 's om naar de lucht en het water: de zon lei een roodachtig vuur op de ruimte. En de vleugeltjes op de donker-glimmende schuitjes woeien pal uit de wal. „Net of ze zeggen woue," dacht Tijne, „we wille niks te maoke hebbe mit die wereldsche omhaol." Maar de beide booten en de jachten -allemaal lagen hel te glinsteren hoog op het water of ze verwaand waren op hun eigen mooiheid. „Sabbaths-schenders," schold Tijne in het verborgene haars harten, „Sabbaths-ontheilegers." Een sliert meisjes holde arm in arm langs haar heen, ze moest haar voeten een beetje meer naar achteren zetten, anders werd er op getrapt. Verbouwereerd vroeg ze zich af: „Waor is de Zundag toch 'ebleve?, wat is er over'ebleve van de Zundag?, op z'n aldermeest: 'n tweede Paoschdag ..." Het staan viel haar toch ook te zwaar op de duur. Zoekend keek ze rond. „Zou ze in 't gras an de haove gaon zitte?, of op Sijte's beun ... ?" Het weggetje naar dat gras leek ineens langer te worden, en Sijte's beun was stamp -vol, Lange-Aont en Palletje-de-belezenaorster — die er allebei uitzagen als een paar hardgedroogde scharretjes — hielden er een buurpraatje, een paar erg-jonge meisen: Truie-van-Tet en Keeje-van Roosie zaten er met de hand voor de mond te ginnegappen, kinderen krioelden er om heen, vreemden ook... ')

tengere.

156

„Zou ik daor gaon?", Tijne aarzelde nog een heel poosje eer ze er toe besloot. „Je zatte daor zoo in de kijkert veur die heere ..." En dat was toch louter verbeelding, want naast Truie en Keeje viel zij niet op. Zoo'n levenslustige tierige mijnheer-van-de-wal kon vlak voor Tijne-van- Hilletje staan: hij zou haar niet zien. Beduusd luisterde ze naar de wirwar van stemmen rond-om. Er trokken — of ze zwaar werk deed — rimpeltjes om haar oogen, ze boog zich wat voorover, lei haar ellebogen op haar knieën en keek strak voor zich neer. Ze wou prakkezeeren en ze moest luisteren. Telkens kwamen er, van menschen die voorbijgingen, zinnen -zonder-verband naar haar toe. Aont had het al een kwartier lang met Palletje over een kraamvrouw dagen, en Truie-van-Tet en Keeje-van--vantwe Roosie zaten aan één stuk door te gichelen. „Wat zien jullie toch ?", vroeg Tijne. En Keeje gaf Truie een stoot en Truie duwde Keeje. Keeje's ronde zwarte jool -oogen begonnen nog meer te blinken, ze. liet al haar tanden tegelijk zien, in haar lach. En Truie werd al -maar rooier in haar koonen. ,,Nou.. . nou. . . ," zeien ze met horten en stooten, „dat ... dat zien je toch wel ?, je hebbe toch ook ooge 'ekrege, is 't niet ?, die vreumden ... kijk dan ...” Maar Tijne zag enkel de rommelige Zondag. „Wat was er an te zien entehoore, waor je van lache moeste ?" Haar stugge aandacht ging naar alles tegelijk uit en naar niets in het bijzonder. Een paar heeren wipten langs haar heen op het beun: ze hadden witte schoenen aan en witte buizen ook. Door het hoog-opgeschoven venster met de rist potbloemetjes, keken ze lacherig Sijte's old-Marker-room in. Hollanders waren dat, maar het leek wel of ze de 157

Hollandsche woorden tusschen hun tong en verhemelte plat- drukten: een bijna-vreemde taal werd het, en de „r" rolde er als een knikker doorheen. Sijte kwam uit haar winkeltje naar buiten. Een man was er bij haar: een Engelschman. Koeltjes uit de hoogte knikte ze tegen de vrouwen en meisjes rond-om: slank was ze, en ze had een fiere houding, haar handen stonden niét naar het werk, tengere licht -gebruinde handen waren het, en haar donkere oogen bleven trotsch, ook als ze lachte. Er werd van haar gezegd, dat zij van alle Eilandsche vrouwen en meisjes, de mooiste lokken had: weelderig was dat haar en er zat een natuurlijke golf in, maar dat gaf aan haar uiterlijk meteen wat lichtzinnigs ... Golvend haar dat kwam anders niet voor op het Eiland. Sijte leunde luchtig tegen haar breede klepdeur aan, en zette haar gesprek met de Engelschman zoo rad-vlot door, of ze een Marker voorhad. Haast alles wat ze zeien siste .. „Raore taol," mokte Tijne. Ze moest altijd mokken als ze vreemde talen hoorde. ,,Dat was nou bij de torenbouw van Baobel zoo 'ekomme ... En die Engelschen hadde net 'n praot of ze de Hollanders veur de mal hielde: as zuilie jao zeeje — zeeje huilie: yes, en as zuilie nee zeeje, bouwde huilie nao van „no". Toch, tegen haar norsche antipathie in, keek ze een paar maal om naar Sijte en de Engelschman. „Bas was ze an'edaon, Sijt, haar bouw glom as goudpepier, 'n pauwe-oogies -bouw. En die man had 'n kroontje op z'n pet, vest wel ientje uit de deftigheid. Er kwamme vezelf zadder hooge heerskoppe bij Sijt ... Kussentjes droeg ze niet meer, dat goed viel zoo bedroefd sluuf.') 1)

sluik.

15$

Haor beffie had ze ook al of'eschaft. Net 'n maasie nog, en den was ze toch al 'n jaor lang de vrouw van Janvan-Essie. Hoor haor nou an de gang weuze, hoor die tong er 's gaon, zien haor nou rechtop staon, net de Keunegin -zelf . De heeren aan het raam vroegen het een of ander: hun woorden werden nog verdeukter .. . Maar Sijte verstond ze dadelijk. Ze wond haar dikke lokken om haar vingers, haar donkere oogen lachten spottend. „Nee heeren, met de Zondag wordt er op 't Eiland niet verkocht, maar u mag hier de Marker kamer wel bezichtigen, als u dat wenscht." „Luister nou," zei Tijne in zichzelf, „zou je er as. as buitenstaonder, niet de dierste eed op zwere, dat daor 'n daome staot te praote, in plaos van 'n Mèrkerin?" Toen ze weer opkeek gingen de Hollanders net naar binnen. En die Engelschman kwam niet uitgekeken: hij slenterde ook weer mee .. Truie gaf Keeje een por en Keeje stootte Truie aan, ze deden hun lokken kruiselings over hun monden, en zaten geniepig te lachen. Maar Palletje- de-belezenaorster rekte haar hals griezelig lang uíit, om bij Sijte naar binnen te kijken: het was een wonder zoo lang als die Palletje haar hals kon maken! „Vraog," ried Truie haar aan, „of die manskoppe glen fratte hebbe om weg te maoke, Palletje." En Keeje lag dubbel gevouwen van de pret: „Hi-hi... hi-i-i ..." Telkens wou ze wat zeggen, er kwam niets anders dan dat malle bibber-geluidje: „Hi-hi .. . hi-i-i- ..." Lange-Aont die nog een woord van vermaan op haar lippen wou nemen, schoot ook in een lach opeens. ..."

'Fijne can Hilletje

1 59 11

En Aont stak Palletje weer aan: allemaal zaten ze te trillen en te schokken van onderdrukt plezier. Stug- verbaasd keek Tijne naar hen. „Waorveur maokte de minsche toch zoo'n plezier, as 't over slechtigheid gong?" Toen kwam er gramaphoon-muziek uit Sijte'skamer — muziek die rechtstreeks uit de hel scheen op te klimmen. Kop-en- bakken werden op tafel gezet. Sijte praatte expres luid -op. „'n Tas thee?, wat zou 't, 'k heb nog water genoeg in de bak." Aont en Palletje wisselden keer op keer een blik. Truie deed of ze geld telde. En Keeje kreeg onder dat lachen aan een stuk door, toch zoo'n dom gezicht! „Schik over de zonde hebbe huilie," wist Tijne. Grimmig luisterde ze naar de muziek. „Dat deuntje had die jonge zoo-passies ook 'ebleze op z'n mond wier de Heere God te kort mee-haremonic,d 'edaon." Een tumult op de weg verstoorde het. De meisen namen Klaos-met-de-handjes weer 's in de maling. Aole-van-Aole danste in haar fladderende rooie goed als de „baorelijke" duivel om hem heen, Mijnt stak haar tong tegen hem uit, en Jennik jouwde ook al .. . Maar Mao's stem schetterde over alles heen: „En heb je nog te nèchtbeurse 'eweust, op de maon?, en heb je niet te hard 'ekrieuweld?" Klaos tuimelde naar haar toe, en ze ontweek hem katachtig-vlug. Hij sprong ook op Mijnt af.... Telkens was het of hij een van de meisen beet zou pakken. Dan gilden ze van bang-plezier. ,,Oh! Hè! Gaon je ... !" Hij schoot op ze af, met een vaart en een drift, of hij naar ze toegesmeten werd, en zijn scheldwoorden kwamen als aan -stukken -gebeten te voorschijn. Hij 16o

schopte ook naar ze — een mannetje met een kort bovenlijf was hij, en met lange beenen — hij schopte zich-zelf haast tegen zijn neus, en zijn gekrompen hoedje hipte mal van links naar rechts en van voren naar achteren op zijn groote hoofd. Zijn verbetenradeloos gezicht-dat -nog- lachen-wou, glinsterde van zweet, en het was of hij met zijn lamme handjes vloekte. „Zien Klaos-van-Aortje nou toch! ", zeien de vrouwen op het beun, ze proestten het uit. Die Engelsche dames lachten ook al, al verstonden ze geen woord. Want Klaos-met-de- handjes zag er uit als een roodgeverfde pias. Keeje en Truie holden ook naar hem toe, en gillend -genot maakten ze hem uit voor al wat leelijk was.-van „Waor haole ze 't vedaon," gispte Tijne. Ze schudde haar hoofd. „En dat dat nou allegaor zoo is, omdat Aortje-van-Timmetje er 's 'n verkeerd woord 'esproke het." Die gedachte haalde haar weer zoo'n stuk bij God vandaan. Haar bol -wit gezicht werd oud van rimpels. — Jaren is dat geleden met Aortje-van-Tim. Alleen de ouëre menschen weten er van. Aortje-zelf is al lang dood. Maar dat verkeerde woord van Aortje blijft tot het Jongste Gericht op het Eiland voortleven. Alle jonge meisen weten, waarom Klaosie-van-Aortje ongelukkig op de wereld gekomen is. Aortje verwachtte haar vijfde kind, vier had ze er in leven, alle vier „meisen ". En elke keer als er weer een kind bijgekomen was, stond Aortje's man teleur -gestld aan het kraam-bed: „Weer gien knechie." Dat verdroot Aortje te-lange-leste. En toen het „weer zoo" met haar was, heeft ze zich bezondigd: „As 't keind, dat 'k nóu draog, weer 'n maasie is, durf ik er niet mee veur de dag te komme ..." 161

En dat vijfde kind, dat was geen maasie, maar een jongen: Klaos-met-de-lamme -handjes. En een half jaar lang heeft Aortje hem weggehouën, alleen de Dominee zag hem, bij de bediening des Heiligen doops: zijn kleine voeten trappelden, zijn handen lagen machteloos-stil. En Aort heeft de ellende van haar wroeging niet lang overleefd, er wordt van haar gezegd: „ze gong kwijnen hien." — In gedachten beet Tijne op een knokkeltje in een van haar vingers. „Zou de düivel dat toe' over'ebrocht hebbe an God?, en had God de Heere daor maor daodelijk 't oor an'eleend? Aortje zou 't wel niet zoo kwaod 'emiend hebbe, en as die man-van-haor den ook zoo zat te gnorre ... Wat minsch praotte z'n mond nooitniet veurbij? En nou Klaos-die-'t-niet-helpe-kon, die most de schuld maor draoge, op zijn wier 't eigenlijk verhaold ..." Klaos draaide als een tol over de straat, zijn armen zwierden als wieken rond en hij schoptein hetwildeweg. Niet één keer raakte hij een maasie. Maar vlak voor Tijne bleef hij zóó plotseling stil of hij met een ruk tot staan gebracht werd. „Watte?" En hij boog naar haar toe: puisten-van-zweet hingen aan zijn kin, zijn afstaande ooren leken verweerde zeeschelpen, zijn glimlach stond als een scheur in zijn verwilderd gezicht. En toch was het of uit zijn kinderlijkgesperde oogen, God haar aanzag. Het greep Tijne aan met ontzetting. „Nee, nee," stamelde ze. En ze wist niet waartegen ze „nee" zei. Weer most ze er Klaos-van-Aortje op aankijken. „De Heere God... ?', Het sloeg haar met verbijstering, het was toch zoo: in het binnenst van die roodachtige oogen-boven-haar troonde God. 162

„Wat prakkezeer jij ?", vroeg Klaos haar. De vrouwen lachten nog harder. Maar Tijne schudde ontsteld haar hoofd: „Niks Klaos — niks — gerust niet, Klaos." Er kwam een stilte van bevreemding. En van al die sarrende „meisen” rond-om stak er niet een de hand uit naar Klaos. Gramstorig wachtte hij .. . Hij wou een ander antwoord van Tijne. Maar ze loog opnieuw. „Weuzelijk waor, ik — ik docht niks — niks docht ik. . ." En in haar hart kwam die ijzeren klepel weer: „boem, boem. . Klaos zei met een andere grimmigheid dan die hem eigen was: „Dat is 'eloge! Jij — jij, dochte ..." Hij prikte met zijn wijsvinger in de lucht. „Maor 't Opperwezen is jou gien verantwoording schuldig van Zijn daode, onthou 't, maosie, bewaor 't in je hèrt, naoderhend ken 't je van pas komme." Meteen werd hij weer opgenomen en voortgeslingerd — al raakte dan ook geen mensch hem aan. Het was zijn manier zoo, om een uitval te doen. En de meisen omgaven hem van- nieuws als een zwerm gonzende bijen. Met hun allen gingen ze de kant van „Frankrijk" 1 ) uit. Tijne zag het amper. Alle menschen hadden plotseling, als bij tooverslag, kunnen verdwijnen, zij zou het niet gemerkt hebben. „Wat was dat 'eweust?", verslagen zat ze voor zich uit te kijken, „God de Heere had ... och nee toch ?, jao weuzelijk ... God de Heere had Klaos-mit-dehandjes op haor of'estierd, omdat — omdat zij 'edocht had, dat Hij op him verhaolde wat zijn Memme 'ezeid 1

) buurtje op Marken. 163

had ... nou, stil maor! Er ston' 'eschreven: tot in 't derde en vierde lid dergienen die Mij haoten. Nou, Klaos kwam nooit niet in de Kerk, dus hij haotte God. Maor as hij daor nou mee ophiel' en bekeerd wier, kreeg hij den aore handjes ?, nou, stil maor." Ze merkte ineens dat ze over haar heele lijf beefde. „Jao -nou, was dat ook verschiete ... " Aont maakte luchtig-weg een gekheidje. „Die Klaos," zei Palletje. Ieder ginnegapte. En een dreunende vroolijkheid kwam er los uit die kamer van Sijte. Toen werd het Tijne toch te eenzaam op het beun. Ze kwam overeind en ging weg. Ternauwernood werd dat opgemerkt. „Heb ik ze wel 'edag 'ezeid?", vroeg ze zich af, aan een antwoord dacht ze niet meer, toen ze opzag. God glimlachte in de blinkende lucht, en die glimlach omvatte heel het Eiland. Zelfs die kleine scheef bonte huizen werden er vroom van. Maar op het Kerkepad scheen ook het kleinste kiezeltje met verbazing op te zien naar die passeerende vreemden, en als de zon iets aan het schitteren maakte op hun kleedij, leek het ineens God's eigen zon niet meer, maar een kunstmatig wereldsch licht. Verder-op werd het stiller. Ten laatste ontmoette Tijne niet één vreemde meer. „Kom toch weer bij mijn, Mem," smeekte ze toen. En haar mond bewoog of ze snikte: want ze bleef alleen. Toen dacht ze aan haar gepeins over Klaos-met-dehandjes terug. „Dat ik nou toch weer zoo slecht 'eweust heb," tobde ze. Haar blik ging toevallig omhoog. En daar was God's glimlach weer. 164

Ze keek deemoedig omlaag: vrede omgaf haar voetstappen, en al wat glinsteren kon op de weg, weerkaatste die glimlach -van-God. Dat ontroerde Tijne toch zoo. „theere," getuigde ze toen, „je binne wonderbaorlijk goed veur 'n minschekeind." Tranen kwamen er toch nog wel aan te pas .. . Zoo'n witte stilte — met God tot middelpunt — haalt ook alles in een sterfelijk schepsel overeind. Tijne zuchtte zwaar. Die eenzaamheid was zóó heilig, het zweet brak haar uit. Toen kwam er in de verte een man het dwarspad af. „Jaopie-van-Ebbo," ried Tijne, „nee, Pietje-vanSiebetje-van-Tet." En dat was ook weer mis. Moenis de Ziener kwam er aan. Hij had zijn hoed diep in zijn oogen, en hij keek almaar op het pad neer. Fiksch stapte hij aan. Maar Tijne liep toch niet vlugger om hem te ontwijken. Ze dacht ook verwonderd aan haar angst van kort-te-voren terug. „Hoe was ze die toch kwijt'eraokt?" Onnadenkend zei ze: „De dood is ommers pas bij ons 'eweust?, wat hebbe wij te vreeze ... ?" Zoo kwam ze dat dwarspad voorbij. Een pas of tien waren Moenis en zij dan van elkaar verwijderd, en ze had hem nog willen groeten, al was het dan ook alleen maar, om een aardsche stem te hooren zeggen: „Zoo, Tijne-van- Hilletje ..." Maar zij scheen nog minder dan een mug voor Moenis te wezen. Zijn blik kwam niet van de grond af. En schrikbarelijke dingen moesten hem bezig houden: hij had een verwrongen gezicht. „Er zei weer 'n dooie moete komme," dacht Tijne gelaten. Even later hoorde ze dat Moenis toch achter haar 165

aanliep. Hij snuffelde als een hond. En plotseling leek het of er iemand bij hem was, want niet alleen dat hij gesmoord praatte, maar naast zijn zware tred klonk nog een andere stap .. „Niet waor toch ?", weifelde Tijne. Ze luisterde scherp. „Jao weuzelijk." En dat was toen toch zoo vreemd: ze keek niet éen keer naar de Ziener om, dat kon ze niet, iets hield er haar van terug ... Er ging toch ook een grilling over haar rug. „Zou hij wat mit de duivel te maoke hebbe ?" En kwamen die grassprieten aan de weg niet als in schrik overeind staan ?, en bibberden ze niet? Tijne herinnerde zich opeens: „Om 'n vrindelijk minsch had ze 'ebede, en gien-ien ..." Ze keek werktuigelijk naar het scheeve huis aan de weg. Daar zat dikke -Gaartje argeloos-rustig op een stoel in de schaduw: ze had haar lokken knap gedaan en haar beste boezel aan. Oudergewoonte hield ze haar voeten op een stoof. En ze snurkte een beetje, ofschoon ze niet sliep. Haar bruine rimpelige oogleden waren half toegezakt, haar dikke wangetjes rooier dan ooit, en aan de eene kant van haar mond, zat op een bolle plooi een glimlach. „'k Moet haor waorschouwe," dacht Tijne, „Gáárt is nog altijd bang veur de Ziener." In een oogenblik tijds was ze bij haar. „St ... st, h'm ... ," deed ze geheimzinnig, „h'm, h'm ..." Ze wees overhaarschouder heen. En Gaart keek slaperig -onnoozel op. Toen schokte haar hoofd van verrassing, ze wou breed -uit glimlachen.. „Wel-eh-wel, jij me-keind?" Maar Tijne zei achter haar hand uit: „Minsch, daor komt Moenis." En die dikke onbeholpen Gaart veerde als een jong 166

maasie overeind. „Móenis? !" Ze pakte haar stoel beet en haar stoof. „Kom mee." En ze vluchtte de zijdeur in of ze achtervolgd werd. Tijne liep bedaard achter haar aan. „Nou, hij eet gien levende minsche ..." Een paar keer haalde ze haar neus op. Kelderachtig rook het in die kamer van Gaart, en het was er ook altijd schemerig. Het blanke bedstee gordijn zag er uit als een witte gedaante, al het andere had een grijs-bruine kleur: de wanden, de vloer, de stoelen .. . Een paar starre oogen keken Tijne aan uit de duisterste hoek — ze ging van schrik een stap achterwaarts — en het was haar eigen gezicht in de spiegel. „Heere — Heere, net 'n aor. Ondertusschen schoof Gaart mopperend de grendels op de buitendeur. „Mien-gut, is me dat 'n konsternaosie. Die Ziener, die weut ook wat. Was hij al staif 1 ) bij huis hier op 't pad?" „Jao — jao," zei Tijne. Maar Gaart leek het niet te hooren. Ze sloop op haar teenen naar het kleine raam. „Effe verspiede ..." Haar eene hand hield zij breeduitgespreid over haar gezicht, en onnoozel leep pluurde ze tusschen haar vingers door. Die krant stond toch ook nog altijd voor het vensterglas. Ze gluurde er langs, en kwam met een schok achteruit. „theere- Heere!" En bij elke stap-achter-uit, prevelde ze wat: „Jao, daor gaot hij, werèchtig daor gaot hij! Oh Heere-Heere, hij kijkt, werèchtig, hij kijkt, oh Heere wat kijkt die persoon! Hou je weg, me-keind, gaon zitten ... gaon op je hurke zitte, keind, achter de taofel." ..."

1

) dicht. 167

„Wat geeft 't,” weerstreefde Tijne. En ze deed het toch maar. Want Gaart kwam bij haar zitten. „Wat 't geeft ?, dat hij glen draod van je ziet." Haar rokken stonden als een vesting om haar heen. Ze lei haar handen breed op haar knieën, en wachtte en luisterde... Een mug liep krieuwelend over Tijne's polsen. Ze blies hem weg en floot bij ongeluk. „Sst," vermaande Gaart. En daar begon de kat te miauwen bij de deur, of hij er toe aangezet werd. „Ksst, ksst," verjoegen ze allebei tegelijk. Toen koerde de duif. „Hou je snaovel," mompelde Gaart nijdig, „doogeniet!" En daar viel een stilte overheen. Gaart ging steunend verzitten, omdat ze kramp in haar stramme knieën kreeg. Haar uitgeloopen muilen schoven een eindje van haar voeten. Ze wou ze beter aantrekken en kantelde haast. „Helao." Toen luisterde ze weer. En alles in dat scheeve houten huis leek zacht en tersluiks te kraken of er van alle kanten iets aansloop. En wat tikte die klok van Gaart bijzonder: in dat versleten-stroeve uurwerk mopperde de tijd. Tijne keek zoekend rond: „Hoe laot zou 't weuze?" Toen zag ze voor het eerst de witte vodden en papierproppen in de kieren van de verzakte wandplanken, boven de deuren, en in de spleten onderlangs de venster „Wat heb je nou 'edaon ... ?", fluisterde ze, en-bank. wees er verwonderd naar. Dikke-Gaartje vergat er haast de Ziener van. „Minsch-lieve, hoor toe: die raore-Lijsie die plaogt mijn 168

zoo! Heb ik je datte-van-Lijsie wel er 's heulegaor verteld?" „N-jao," weifelde Tijne verlegen: ze kende dat -vanLijsie haast uit haar hoofd. En Gaart vertelde het toch nog maar 's van- nieuws, al moest ze gedurig fluisteren: „Die Lijs — honderd golde het ze onwettig in haor bezit 'ekrege! Honderd gólde — en tot in alle eeuwigheid zel 't haor op haor ziel brènde! 't Is nou twaolf jaor 'eleeje ... We moste nog honderd golde ofbetaole an haor Vaor: oue Hubertje-van-klein -Jèn, dié had 't hipetheek-stik ... En mijn man en zijn, waore volle neefse en al z'n levens te zaome 'eweust. Nou had Hubertje-daogeinvrschp altijd 'ezeid: „as ik kom te overlije, Barteltje-vanGosem, is de rest jou 'eschonke. Want, zien je, Hubertje zat er wermpies bij, en z'n ienige naoste erfgenaom was Lijsie, en wij rentte allien maor of, 's jaorlijks, en oflosse ... oh Heere ... !" Gaart tuimelde haast achterover. En Tijne greep zich vast aan een tafelpoot. Daar morrelde iemand aan de klink van de voordeur. Gaart sperde haar oogen. „Wa-'s datte? Ken dat Moenis ... ?" Haast gaf ze een schreeuw: daar was het weer .. Maar toen zag Tijne ineens hoe het kwam: „'t Hengsel van de stoof heb je an'eraokt mit je rokke, minsch." Gaart keek: „Werechtig1", gaf ze toe. En even moest ze nadenken: „Waor was ik ook 'ebleve?, jao wacht!, maor aflosse deeë wij niet, omrede 't 'n schraole tijd in 't visscherijbedrijf was: strijk-en-zet maogere jaore. Ik mien toch dat ik 't je meermaole verteld heb? Toe' is oue Hubertje-van- klein-Jèn in vrede of'esturreve. 169

Vergange naojaor is 't twaolf jaor 'eweust. En wij miende in die daoge, dat 't of rente mit de oflossing ons 'eschonke was ... En toe' kwam Lijsie — da-'s 'n verreljaor veur Barteltje zijn dood 'eweust — op dag en daoto om de ofrenting mit de oflossing, net of er niks of'esproke was. En hoe wij 't ook fronge of keerde .. niks konne wij bewijze, en tot de leste cent is 't betaold 'eworde !" Gaart hief allebei haar handen op — en het waren vuisten. „Maor haor zei 't brende op haor zielement! Op haor zielement, zeg ik!" Tijne knikte berustend. „En wat het Lijs je nou 'edaon?" Met stijve zetjes schoof Gaart nog dichterbij. Ze hield haar hand aan haar mond, keek verstolen in de kamer rond en fluisterde nog zachter: „Nóu komt ze as 'n veugeltje deur die naode 's aovens ... 's nechts ... Jao, zuiver waor, en niet dat ik slaop hoor, maor zoo klaor bij mijn zinnen as nou op 't oogenblik hoor, en goed bij mijn verstand. En den zeit dat veugeltje mit Lijsie haor stem: „Arm heb jij 't, hee Gaart ?, zuinig moet je er langes, hee Gaart ?, maogere daogies beleef jij, 'n schraole oue dèg! Lijsie het 't 'n boel beterder, Gaart. Lijs het van alles vol -op! Alle dag 'n stikkie vleisch of spek, en koek bij haor koffie en kaos op haor brood! Maor Lijs het ook 'n zuiver verleden! Dié is 't daorom wel 'egaon! Maor jij — maor jij mit je licht -zinge jonkheid. . Gaart wond zich al -meer op: ze zat ook niet meer op haar hurken, maar plat op de grond. „En den moet je weute, dat ik mijn nooit te buite 'egaon heb, in 't ien of aor, al bin ik ook overal 'eweust in mijn tijd!" Ze telde het uit op haar vingers. „In 't filosipedespul!, in 't Penopticom 1, in de Artis 1, op de Volledamsche kerre170

misse ... en nao' Amsterdam — den hadde we de vlag op de botter — en 'n schik — 'n schik. Maor eerbaor 'etrouwd ... niks van slechtigheid er bij — niks." Gaart haar adem raakte op. „En nou die Lijs, die toovenaores ... die komt as 'n veugeltje... 'n zwèrt veugeltje mit 'n gele snaovel ... jao-jao, en klaor wakker hoor!, en goed bij mijn verstand!, die komt mijn nou plaoge, omdat haor consjensie haor anklaogt." Tijne knikte maar... Van alles ging haar door het hoofd. „Wier Gaart keinsch?, had ze toch wel kwaod bedreve in haor jonkheid? Hoe kon dat weuze mit dat veugeltje? Zou 't de Saotan niet weuze, die haor wou opruie ... ?', En alle-twee verschrikten ze. Was daar geen stap buiten? Ze luisterden met ingehouden adem. „Nee — niks — nee toch niet!" Stram kwamen ze overeind. „Me biene slaope," zei Tijne. „En ik," verzuchtte Gaart, „bin meraokel stijf 'eworde." Ze wreef over haar lendenen. „Wil je gien kommetje thee?" Maar Tijne ontdekte ineens de klok. „Al zoo laot?, den moet ik vort, Kees-van-Aogie zou bij mijn komme." Ze wou al naar de deur. Maar Gaart hield haar terug. „Pas opt Eerst verspiede," ried ze aan. Ze keken links en rechts uit het raam: er was geen draadje van Moenis te zien. Bedenkelijk zei Gaart toen: „Nou, as je 't waoge wille ... ?" Ze morrelde de grendels van de voordeur, deed behoedzaam die deur open en keek verkennend rond. 171

Nergens was een levend schepsel te onderscheiden. De lieve Heer glimlachte nog altijd in de lichte lucht, maar de zomer ging toch uit de zon vandaan: alle dingen kregen een bedaarde glans, een zilverig -bespikkelde nevel schoof voor de horizon, en de wind werd koeler. „'t Is," zei Gaart, „goed waor te neme datte we nao' de harfst gaone." Toen kwam ze weer op de Ziener terug. „Nou heb jij nog wel de kwaoi-je kans," voorzag ze, „van 'n ontmoeting op je pad, Moenis zel ..." En het bestierf op haar lippen. Daar stak de Ziener zijn hoofd om de hoek. „Gaart! ", zei hij enkel. En ze versteef zienderoogen: ze was niet meer in staat om weg te loopen of ook maar één beweging te maken, geen geluid wou er over haar lippen komen. En Tijne — al had die man zijn vat-op-haar verloren — bleef ook staan. Het gezicht van de Ziener, leek het gezicht van een verdoemde: zijn holle oogen en zijn ingevallen koonen, zijn trekkende lippen, zagen er uit of zijn ziel gemarteld werd, binnen in hem. „Gaart," weeklaagde hij, „wat er nou toch mit mijn is: ik ruik 't nuuwe hout, an zóóveul deure, wat veur weg ik ook inslaon ... daor ... en daor en overal ruik ik 't nuuwe hout van doodkiste." „Ook bij mijn ?", sidderde Gaart. Maar hij schudde zijn hoofd. „Nee, bij jou niet Gaart, nee bij jou niet. Maor — maor bij aore ... bij aore ... ! Nou wordt 't toch zoo raor mit mijn, Gaart: ik durf me huis haost niet uit, en de straot haost niet op. . Die lucht van dat nuuwe hout... o-oh, ik zei er nog waonzinnig van worde, Gaart." Het kreunde binnen 172

in zijn borst. „Waorveur moet ik dat toch zien ?, waorveur moet ik toch zoo lijen, Gaart ?" Hij kreet. „Jonge," stamelde Gaart, „bedaor wat, bedaor! Bid dat God 't van je ofneemt ...'.' Ze liep meteen wat achteruit, en greep, aan de binnenkant, de klink van de deur al, om te sluiten. Meteen — en met haar oogen alleen — beduidde ze Tijne om door te loopen. En dat deed ze graag. Om Moenis zijn aandacht niet op te wekken ging ze zonder groet, ze sloop ook meer dan ze liep, en keek niet eenmaal om, al moest ze gedurig denken: „Hoe komt Gaart nou van die man of? En wat is dat nou toch mit die man? Zou er zoo'n groote sterfte komme onder 't minschdom?" Haar adem ging er vlugger van. „Och Heere God — Heere God." En al-door had ze toch dat gevoel van er buiten te staan: „Wij hebbe 't al 'ehad ... óns ken niks treffe." Het duurde ook een heele poos eer ze erg in het gelui van de kerkklok kreeg. Toen ze het hoorde, ontroerde het haar. De Heere Jezus stak Zijn doorboorde handen uit, in het luiden van de klok: „Komt herwaarts tot Mij, allen, die vermoeid en belast zijt, en Ik zal u rust geven." Tijne boog ootmoedig het hoofd, geen tranen, maar de gloed er van, besloeg haar oogen. „As ze Kees-vanAogie niet verwachtte, zou ze weer te kerke gaon." En alle dingen rond-om werden toch even goed — en nadrukkelijker dan voorheen — met vrede vervuld. De ingetogen wind blies een deining in het gras: het weiland ademde zoo rustig als een slapende. Een aartsengel had pas-nog door die zilveren ruimte kunnen zweven. In de lui-klok praatte Jezus voort. Tijne liep, en het was of ze gedragen werd. Ze had 173

een gevoel of ze van binnen vol glans en licht was, of heel haar binnenst oploste in licht. En dat hield een heele poos aan. Toen kwam er een vaag geluid uit de verte, ze zag om, en kreeg een kleur. Daar kwamen de eerste kerkgangers al... Maar van die kerkgangers moest ze toch niet kleuren? Ze liep weer met haar schoenen-die-wat-knelden, op de aarde, en ze had een glimlach voor die aarde over. Een klein eindje achter haar, in het gras van de berm, liep Aorie-van-Zwerte-Jaop -Boes. En hij lei het er op aan, om haar in te halen. Het licht in haar werd anders, maar licht bleef het toch. Ze voelde zelf ook wel dat haar wangen warmer werden, en haar hart vlugger klopte, en ze was er beduusd-verwonderd over: „Wat is dat nou mit mijn ?", zocht ze, „heb ik dat ooit eerder 'ehad? Is 't omdat hij ... omdat hij zoo vrindelijk naor mijn kijkt ?" Een oplossing vond ze nog niet. En Aorie kwam haar ook al opzij. „G'middag," groette hij, zijn stem was onzeker van schroom, en zijn gezicht liep een oogenblik bloed-rood op. Maar Tijne had daar geen erg in. Ze zag alleen zijn glimlach. En er ging een onvertrouwde gedachte door haar heen: „Zou ik er niet weren uitzien ?, staot mijn mus wel bas?" Werktuigelijk knikte ze. „Nog 'n zeumersche dag, hee ?", zei Aorie. En hij deed — om de menschen achter hen -- of hij doorliep, hij bleef ook aan de kant van de weg. Tijne knikte al-weer, maar geluid gaf ze niet, raar zwijgzaam was ze. Dat Aorie haar daar op aanzag, voelde ze best, toen werd ze nog warmer. „Bin ik den stom 'eworde?", 174

laakte ze morrend, en ferm ineens zag ze op. „Moste je kaomeraos niet te kerke ?" Aorie's blik dwaalde van haar schoenen naar haar muts. „Watte?", vroeg hij afwezig. Ze herhaalde het, en hij verstond het weer niet, zoo het leek: zijn gezicht bleef vragend. Eerst hingen zijn armen zoo -maar bij zijn lijf beneer, toen deed hij ze op zijn rug. Aarzelend hield hij het gesprek aan de gang: „Lang an de haove 'eweust?, drok daor, hee ?" Zijn oogen zeien: „Wat heb ik mit jou te doen, Tijne-maai." En dat maakte dan toch haar glimlach niet stuk, maar haar stem werd er zwak van: „Niet lang. .. jao, 't is daor 'n truup, hee ?, wèt 'n jachies waore er, hee ?" Maar Aorie gaf er geen antwoord op: hij had die verstrooide blik weer. „Ik heb je ook in de kerk 'ezien vemèrgen," zei hij schroomvallig, na een stilte. Even werd ze daar verlegen van: „Die preek op haor... op haorlui ..." Werktuigelijk praatte ze terug: „Jao?, ik jou niet, ik jou in 't g'eel niet." „Je hebbe ook niet expres 'ekeke," wist Aorie. Toen had hij zijn goeiige glimlach weer. „Jao ... nee," gaf Tijne verward-blij toe, „vezelf." Er flikkerde iets door haar heen, een gedachte kon het niet genoemd worden. En ze zei haast overluid: „HeereHeere ..." Maar dat was toen toch zoo vreemd: haar moeheid ging heelemaal over en ze werd zoo licht alsof ze geen tien pond woog. „Wat is dat raor mit mijn," vloog het in haar op, „wat raor. . En ze naderden de kerk verwonderlijk-gauw. Nog nooit was haar die weg zoo kort gevallen, telkens moest ze zuchten. 175 Tijne van Hilletje

12

Toen dat zuchten haar opviel, dacht ze schaamachtig: „Jao -nou, kon ik ook maor te kerke. Had ik nou mijn psaimboekie maor, je kenne toch niet zonder psalmboekje?" En Aorie leek te raden wat zij dacht: „Gaon jij niet ?" „Keesie-van-Aogie zou bij mijn komme," vertelde ze, „die is in 't buis 'estoke." Toen ze niet meer praatten, bleven ze elkaar toch nog even aankijken. Er was iets als een weerschijn in Aorie's oogen ach verre zeeën, die hij bevaren-tergblvnado had. Storm-weer trok die diepe rimpels in zijn mager gezicht, zon brandde zijn huid bruin, en gaf zijn haar een verschoten kleur. Toch zei Tijne in zichzelf: „Aorie is gnap! Jao, wat 'n gnappe borst is die Aorie." Verbazing leek zich uit te breiden door heel haar wezen: het was of ze hem voor de eerste maal zag .. En Aorie schraapte telkens zijn keel, ofschoon hij niet heesch was, ook begon hij Tijne tersluiks aan te kijken, en hij glimlachte in het vage-weg, al was het hem best aan te zien dat hij in zijn binnenst heel ernstig was. „Wat gaot er toch in him om ?", dacht Tijne. En haar hart bonsde. Het was of ze met elke stap die zij deed, innerlijk grooter werd. Ze gingen over de glimmende gele brug, het ruige hout gaf nog warm op van zon, gelijkmatig klonken hun stappen. Aorie's lippen bewogen al .. . Hij wou wat vragen, dat was zoo goed als zeker. Ging de lui-klok niet zachter ?, luisterden de kleine huizen niet? Maar in die nauwe bocht van de weg, dicht bij de 176

Kerk, daar stonden Aorie's kameraden op een beursie i) bijeen voor de winkel van Babbetje-van-Met. Aorie's lippen gingen weer toe, en al gauw was hij Tijne een paar stappen op voor. Het was net of hij wat weg wou houën voor de jongens... Onverwachts-gauw zei hij haar ook nog „gedag". Zijn pet trok hij van het eene oor op het andere: „En hou je maor goed, Tijne, en tot weerzien maor." Dat was al een afscheidsgroet. Maar hij keek er haar even bij aan, en het was verbijsterend zooveel als hij zei met die ééne blik. Er leek iets door Tijne heen te slaan dat warm en weldadig tegelijk was, en ook nieuw ... Ze onthutste er van, ze moest diep ademen. Van haar onthutstheid hield ze dan toch nog een glimlach over. En het eerste wat er in haar opkwam, toen ze weer denken kon, was: „Aorie — dié het mijn die ansichtkaort uit Vegesack 'estierd." Ze durfde niet naar hem te kijken, ze moest toch... „Gaon je mergen weer mit de troller vort ?", vroeg ze nog. Hij knikte achterom — weer was er die blik-van bij. -pas „Goeie reis den maor," wenschte ze hem toe, „en behouwe thuiskomst." Hij bedankte er haar voor met zijn oogen alleen .. Wonderlijke cogen had die Aorie-van-Zwèrte-JaopBoes toch! Toen hij al-lang in de kerk, onder het gehoor van het Woord zat, zag zij nog zijn oogen. Ze keek het stille doodsche straatje-waar-ze-woonde in, en ze glimlachte. 1

) voor een praatje. 177

Waar was toch die eenzaamheid gebleven? Raore-Lijsie zat op een stoel in het portaal. Wat een vriendelijk gezicht had die oue Lijsie toch ... 1 En het kleine groen-houten huis- van-„huilie” — dat rouwde niet meer. Het was bezadigd opgewekt. De ruiten glinsterden blijmoedig. Keesie-van-Aogie zat muggen te vangen op de hooge drempel. En het was een wonder zoo als dat kind veranderd was, nu zijn lokken afgeknipt waren en hij geen kappie meer droeg. Hij had ineens wat van een volwassen manspersoon, zoo klein als hij was. „Dèg," hij lachte tegen haar. Witter dan ooit staken zijn tanden af, bij zijn bruine huid, en er kwam een dot verschoten haar onder zijn pet uit. „Hij het wat van Aorie," moest Tijne denken. Ze ging naast hem zitten. „Wel -eh-wel," zei ze in de trant van dikke-Gaartje, „'n groot minsch bin jij 'eworde. En heb je lang 'ewacht?" Keesie schudde zijn hoofd: „Welnunnik!" Hij ging staan. „Kijk me gouwe knoope er-eis! En wat zeg je van me nuuwe pet en me schoene en me buis ?" „Bas, bas," prees Tijne telkens. Ze glimlachte soezerig. „As hij weerom is van de troller," dacht ze, „kom ik nog wel te wete wat 't 'eweust is, dat hij vraoge wou, Aorie." Keesie zat al weer. „'k Heb 'n truup geld op'ehaold," pochte hij, „'n truup! 'k Heb 'n menigte minsche of'eloope. Mijn Oome Luitje het 'n golde 'egeve." Dat was toch duidelijk genoeg... Maar Tijne hoorde het niet. Toen rammelde Keesie met het geld in zijn broek hij haalde een hand vol te voorschijn ook:-zaken, allemaal wit-geld, een gulden lag er boven -op. 178

„Jonges -jonges,” bewonderde Tijne gekscherend, ,,je binne 'n rijke man 'eworde." Maar dat afgetrokkene bleef toch in haar glimlach, en in haar oogen ook. Ze praatte met Keesie, en ze wist naderhand zelf niet waarover, ze had haar gedachten er niet bij. Maar gul was ze wel. Ze haalde haar knippie uit haar zak... En Kees boog gretig voorover. Er zat al jaren-lang een nieuw half-gulden -stuk in het middenvak, dat gaf ze hem. „Hier me- jonge, en maor braof deurleere op school en je Tao helpe ..." „Dank je," zei Keesie, „dank je nog wel — wel bedankt ..." Of hij ook verrast was! Maar toen bleef hij niet langer. „Ik moet veerder

op.', En ze glimlachte en knikte, en zat hem na te kijken op de drempel. „Kom," zette ze zich een paar maal aan, „'k moet brood snije en koffie zette." Ze bleef toch zitten.

Het zonlicht werd rood, toen verflauwde het, bleek en langzaam gleed het weg over de daken. En Tijne neuriede zwak. Toen ze dat zelf ook hoorde, kwam het haar zoo vreemd voor, of ze het in geen jaren gedaan had. „Wat bin 'k toch aors 'eworde," zag ze in. De glimlach in haar oogen raakte haast haar tranen aan. „Vemerge," zei ze hoofdschuddend, „'t kerkgaon en. alles -- en alles.. ." Onwillekeurig keek ze terug op de dag. En de dag kwam op haar toe als een onbestemde herinnering. Zoo gaat de wind een mensch voorbij: vanwaar...? waarheen...? Een gevoel van bevreemding blijft over .. Alleen Aorie's glimlach, die verbleekte niet, evenmin als zijn blik- die-zooveel -zei. En zij hoorde zijn stem zoo duidelijk of hij nog naast haar was: „Hou je maor 179

goed, Tijne, en tot weerzien maor." Ze herhaalde dat, elk woord kreeg een glimlach. „Maosie," praatte ze in zichzelf, „wil ik jou er-eis wat zegge ?, hij het 'eweute dat je an de haove waore, en hij het z'n kameraos inspres veur laote gaon." Toen werd ze toch zóó blij, dat ze in haar handen lachen moest: een stootend-klein geluidje was het maar en dat lachen ging ook weer rakelings langs een paar snikken heen. „Van 't zeumer," dacht ze verwonderd, „mit 't hooie, had ik niks gien erg er in, en nou — en nou ..." Al weer schudde ze haar hoofd. „Dat 't nou zoo gauw 'ekomme is Bij Mao-van- Lobbetje was dat al-lang en bij de aore meisen, maor bij haor — bij haor... !, en waordeur toch ?, waordeur ... ?" Ze keek op. Raore-Lijsie kuierde in de straat op en neer. De schemer maakte van haar muts een witte prop en verfde haar bolle bonte kleeren zwart. „Genaovend," knikte ze telkens in het voorbijgaan, „genaovend." „Jao," zei Tijne een keer. Het sloeg nergens op. Ze luisterde... Er was geen zee en geen wind, geen gepraat van buren, geen enkel geluid van menschen. De dag dreef weg naar de eeuwigheid, die ijdele middag verdween ook uit het gezicht. En in dat Zon -avond-uur was het Eiland verder van de wereld af-dag dan ooit te voren. De klokke-toren verkondigde zwijgend de liefde van Christus en in de weeke zachtmoedigheid van de avondlucht werden als stralende gedachten-van-God, de sterren geboren. Tijne keek er lang naar op. „Mempie," fluisterde ze. 180

En daalde er toen door die zilveren gaatjes in de lucht, muziek uit de hemel ?, zongen de sterren? Dat moet zoo wezen: het een of het ander... En in het Heilige dat van de hemel naar de aarde uitging, kwam Memme mee. „Ik bin," vertelde Tijne haar, „Aorie teuge 'ekomme vedaog, Aorie-van-Zwerte-Jaop -Boes. Heb je dat ook 'ezien, Mem? 'n Goed minsch — die Aorie, 'n vrindelijk minsch ..." Het stokte op haar eerbiedige verbazing. „Jao," hijgde ze, „jao!" Ze ging rechter-op zitten en vouwde haar vingers vast in-een, en sloot zoo stijf als ze maar kon, haar oogen. „O Heere Jezus, o genaodige bermhertige Heere Jezus... dat vrindelijk' minsch waor ik om 'ebede heb, dat heb je me 'estierd 1 Dat is Aorie! Aorie-vanZwerte-Jaop -Boes! Ik heb er niet eer an 'edocht, Heere, maor ik bin er zoo in me schik over, dat ik... dat ik temet niet weut wat ik praot! 0 Heere ... goedertieren Heere, Tijne-van- Hilletje dankt je ootmoedig, nooit-niet zei Tijne-van-Hilletje dût vergete, aomen — aomen." Ze deed haar oogen open, en ze had een gevoel of ze voor nog-veel-meer had moeten danken. „Wat dan ?", peinsde ze. En meteen kroop er een onduidelijk besef in haar op, dat ze voor wat anders dankte, dan voor dat waar ze blij om was. „Is dat zoo?", ging ze na,-gen „hoe dat . . .?" Het inzicht naderde wel, ze kon het toch niet onder woorden brengen.Toen liet ze het maar los: het tastte toch ook haar vrede niet aan. „Hè-hè, suns lang rustte ze weer 's uit." Ze stak haar beenen naar voren, en drukte haar rug tegen de deur. „Mempie," praatte ze tegen de sterren, „dut is veur 't eerst dat ik niet krijte moet in m'n ientje ..." Ze hief haar gezicht op naar de avondlucht. „Zien je wel Mempie?, zién je wel, dat ik gien natte oogen meer heb ... ?" IHI

Het was onklaar-stil op het Eiland, en de schemer kwam veel te vroeg: het werd midden op de dag haast avond. „Mensch-mensch," zuchtte de zee in de verte, „mensch-mensch." Aldoor hetzelfde. En de wind tuimelde telkens met een grom uit de lucht en verstomde plotseling.. Tijne hield haar stap wat in en keek rond. „theere God," mompelde ze beduusd, „theere God." En ze schrok van haar eigen stem en ook van dat bange in haar stem, en ze keek schichtig, over haar schouder achter zich — daar was enkel de schemerige stilte .. Maar het was geen gewone stilte, en geen gewone schemer ook: het Eiland zag er zoo somber-verlaten uit of de Oordeelsdag op komst was. „Daor het de winter schuld an," redeneerde Tijne toen nog, „en die greeuwe laoge lucht." Gelijkertijd rilde ze. „Neeje, er was toch nog wat aors ook, wat heul aors.. ." Ze luisterde scherp. „Daor nou ..." En dat was om bang van te worden: er voeren vreemde geruchten door de lucht, stemmen èn stappen. Een raadselachtig gedruisch ging hoog over haar heen. En alsof ze tegengehouden werd, zóó plotseling, bleef Tijne stil. „Heere-Heere, wat is dat te -gaor, wat is dat ?" En maar-al moest ze luisteren. Het gemompel hield nog aan, verder-op, het loopen ook. Een paar meeuwen vlogen er met hangende koppen en slappe vleugelslag onderlangs. Oplaatst verstierf elk gerucht. En zonder dat ze er erg in had liep Tijne weer door. Ió2

„'k Wou dat deuze dag goed en wel veurbij was ...,” dacht ze, en ze keek naar de kerk, als naar iets waar steun en hulp van uit kon gaan. Maar de kerk zag er zoo hulpeloos uit, met zijn vaal-zwarte deur en grauwe ramen, dat ze gauw een andere kant uitkeek. Er viel toen ook weer zoo'n korte barsche windvlaag uit de lucht, met een grom trok die haar lokken uit de krul, beurde de punten van haar dikke boezel op, en duwde haar ruw de straathoek om. Ze strompelde op haar klompen als een Bessie, en de petroleum-kruik en de bak-olieflesch, die aan vettige touwlussen in haar slap- afhangende handen bengelden, botsten haast tegen elkaar aan. Zóó'n kracht had die wind -grom. En maar aanhoudend zuchtte de zee in de verte: „Mensch-mensch, mènsch-mènsch." Tijne's hart werd er zwaar van. „Waor zat iederien toch ?, zat iéderién nou in huis ?" En ze dacht ook nog: „Net-iender kon 't weuze in je slaop, as je droomde, mit zoo wat aokeligs om je toe, waor je glen naom an geve kon." Opnieuw moest ze luisteren. Er was op het Eiland geen ander geluid dan haar eigen klompe-stap .. . De stilte van de nacht kroop over de dag heen, het leek wel of alle menschen sliepen. En die stilte, waar de zee in zuchtte en de wind in gromde, was toch zóó benauwend... Lei niet iedereen uit handen — buitenshuis — waar hij mee doende geweest was? Nergens stonden een paar mannen „op een beursie" te zamen, nergens leunde een vrouw over haar onderdeur en kinderen speelden er niet meer. „Die waore zeker ook in huis 'ehaold," vatte Tijne, ze moest diep 183

ademhalen. En tegen dat raar-bange hart van haar, zei ze toen nog: „Maor God is niet veer van 'n iegelijk die Hem anroept, niét veer ..." En meteen was het of ze een stomp tegen haar borst kreeg. „O," zei ze hard-op, „o-o ..." Er kwam een schreeuw uit de lucht, dat was geen wind meer, er klepperde een zware vleugelslag — zoo kleppert het zeil van een groot schip — en er huilde een schreeuw van ontzetting door een scheur in twee wolken... Toen er niets meer te hooren was, stond Tijne nog stil. Maar opeens zag ze de leege weg weer, het duistere Eiland, de lucht — waar was ze toch geweest een oogenblik?, waar kwam ze vandaan ... ? Ze klaagde meer dan ze vroeg: „Oh Heere God, wat moet er 'ebeure?, Heere-Heere, wat heb je mit ons veur?" Een gescheurde wolk dreef hoog over haar heen, naar zee: hij spoedde zich voort of hij een boodschap over te brengen had van Hoogerhand, en hij zei zonder stem, maar toch goed verstaanbaar: „Tijne-van- Hilletje, zou jij dat niet weten ... ?" Een waarschuwing hield hij de wereld toe, een gevaar school er achter hem weg. En toch had Tijne die wolk wel willen vasthouden. „Nee, nee, ik weut niet, gerust waor, ik weut 't niet." Maar de wolk ging zijns weegs, en uitsluitsel gaf hij niet. Toen ondervroeg Tijne de lucht: „Gaot er sturm komme, dat je weute?, zwaore sturm ... ?" „Jao," zei de lucht. En het was meteen of haar hoofd neergedrukt werd op haar borst. Onzeker liep ze verder. Ze droeg de flesch en de kruik niet langer aan de touwtjes, maar ze hield 184

ze in haar armen en drukte ze stijf tegen zich aan: dit was tenminste wat van huis 1 „Sturm," klaagde ze, „ik bin zoo bang van je, zoo bang, sturm." En even — of iemand anders het haar voorhield — kwam er wat troostrijks: „Elk-ien was temenste op 't Eiland — Aorie-van-Zwerte-Jaop -Boes ook, gien minsch van huilie op zee." Ze glimlachte flauwtjes. Maar in die glimlach was ook angst: dat stijve gevoel, of er wat warms verstolde in haar lippen, dit was de angst... Om zich op andere gedachten te brengen, dacht ze toen weer aan de boodschappen die ze halen moest bij Fokkie-van-Aof. „Jao maad, denk er nou om, niks vergete: luciferse, en koffie en houtjes ..." De wind verstoorde dat weer. Wat kon er toch wezen met die wind?, hij had een heel ander geluid, dat was de gewone wind niet meer... Het viel Tijne al -maar duidelijker op. „Eer 't morge 'eworde was, heere-heere, wat kon er al niet 'ebeure?" De gedachte maakte haar van boven tot onder koud, en raar als dat was, ze werd al -maar eenzamer. Als ze een huis voorbijging deed ze haar best om de klank van bekende stemmen op te vangen. Maar alles wat ze hoorde klonk oneens en snauwerig... Haast gretig vatte ze de klink van Fokkie's winkeldeur aan. „Daor wier zachtmoedig 'epraot." En ze glimlachte bijna van verrassing, omdat het haar daar binnen, bij Fokkie zoo gezellig toeleek. Er brandde een groen-glazen schotlamp, en dat heldere vlammetje, vóór de koperen blaker, maakte alles een beetje aan het glimmen: de potten en flesschen op de planken, de gewichten op de toonbank en ook de Ió5

magere kromme neus van Fokkie boven de weegschaal. Tijne pluurde opeens niet meer. „Dàg," groette ze met een uithaaltje. Er stond nog een vrouw in het winkeltje, die keerde zich al-pratend naar haar om, het was dikke -Gaartje. En Tijne kreeg, van blije verbazing, een glimlach in haar stem: „Heden, bin jij hier ook ?" Ze kwam nog dichter bij en schurkte haar schouders. „Wat 'n barrigheid, hee ?, wat 'n barte ..." En toen was er opeens die rare stilte. Gaart knikte maar in het vage weg, haar rappe tong bleef plotseling stil, en haar verweerde oogen keken schichtig langs Tijne heen. „Wel -eh-wel," rekte ze, dat klonk of ze er niet haar gedachten bij had, „wel -wel ..." -eh En Fokkie liet zich ontvallen: „As je over de Duivel praote ... ," meteen, of ze er te veel aan zei, zweeg ze bot. Argeloos -verbaasd keek Tijne van de een op de ander. „Had juilie 't den over mijn ?" En daar wou Gaartje nog zoo'n beetje goedig de spot mee drijven. „Maasie, maasie, bin jij de Duivel ... ?" Maar dat was lichtvaardige taal: Gaart onthutste er zelf van, Fokkie en Tijne ontstelden ook. Schuw keken ze van elkander weg door het raam, de schemerige straat op, of naar de donkerste hoeken van het winkeltje. „Verwoog daor niet wat ... ?" En dat was toch vast waar, alle potten en flesschen kregen bij die onbezonnen praat van Gaartje, wat gestrengs. Toen begon Tijne — na een stilte — nog 's over het weer: „Hoor 't toch raoze ! Wat 'n waoi!, en wat 'n lucht ook, Gaart, minsch, heb je ooit zoo'n lucht 'ezien?" Gaart pinkte erg, en de bolle rimpeltjes om haar 186

mond kwamen veelvuldiger voor: een ander antwoord gaf ze eigenlijk niet. En Fokkie-van-Aof praatte wel, maar toch op een manier of ze het liever niet deed. „Jao, och, kijk er 's an, dut is wel vaoker 'eweust, die lucht en die wind, weljaot, wèljàot, en dat 't toch opklaore hiengong naoderhènd." „Is 't waoter nog hooger 'eklomme an de haove?", vroeg Tijne toen weer. „Niet dat 'k weut," weifelde Fokkie, „temenste .. nee ... En as de wind nou maor wat breeë wou, den zou 't gauw 'edaon weuze ..." Ze ging door met wegen. „De wind staot in de verkeerde hoek," zei toen een stem uit de kamer-opzij, dat was de stem van Fokkie haar man, Sieuwertje-van-Beene, maar hoe die nou zoo'n beknepen-dun geluid kon voortbrengen ?, dat was een raadsel: alle manlijkheid trok er uit weg, „net as 'k zeg, in de verkeerde hoek, jaowel ..." Het bracht ze alle drie een beetje van haar stuk. Maar Fokkie had het er nou eenmaal op gezet iedereen te kalmeeren, die dag. „Nou, och jao, maoreh — maoreh, as die Noordwester nou wat ruime gaot ..." Tijne wou net wat zeggen. En toen viel haar ineens wat vreemds op: die verschrompelde beverige handen van oue Fokkie praatten ook — al gaven ze geen geluid — en Fokkie's handen zeien heel wat anders dan Fokkie's mond, wat ergers ook. De bibberende pinken klaagden om het hardst: „As dat loskomme moet, wat er dreigt — God mag ons bijstaon." Haar stramme duimen wezen om beurten naar buiten: „Je magge 't niet anzien, die lucht en dat hooge waoter gunter bij de haove ... En zien je wel wat veur wind dat we hebbe?, de waoterwind." Maar haar wijsvingers voerden het hoogste woord. „Heugt 't ,

187

jullie nog van vergange naojaor, minsche?, hoe 't waoter toe' 'ereze is?, 't kwam toch zeker tot de zolder an toe, en dat drie daoge lang, drie daoge ..." Tijne raakte zoo verdiept in het kijken, dat ze het luisteren bijna vergat. Ineens dacht ze: „'t Lijkt wel of Fokkie de spraok verloren het, waorveur zéit ze 't niet ... ? En waor had Gaart 't toch zoo over 'ehad, eer ze ophiel' mit praote?" Fokkie moest haar toen tweemaal het zelfde vragen. „Zel ik jou eerst maor hellepe, maasie? Zei ik jou eerst.. . " „'t Het glen haost," zei'Tijne beteuterd. Maar Fokkie was hoorende-doof. „Wat most er weuze?" Ineens vatte Tijne het: „Ze wille mijn weg hebbe, ze hebbe wat te praote, dat ik niet hoore mag ..." Hakkelend gaf ze haar boodschappen op. „Vijf kan petrolie, halve kan bak-olie, drie bosse hout, pak kaorse, pak luciferse, ons koffie ..." Onderhand ze dat zoo opremelde, was het of haar oogen Gaartje aanstieten: „Gaart — Gaartje, praot je in 't g'eel niet teuge mijn ?, wat heb ik je in de weg 'eleid, Gaart? dat je zóó doene." Maar Gaart zei enkel maar, droog-weg: „Da-'s 'n heule vracht om te draoge, 'n heule vracht." En in haar dikke rooie wangetjes was geen monterheid meer, en in haar stem geen gezelligheid. Zoo'n beetje mompelend zinspeelde ze ergens op. „Kleine-Keesie-Kaors, die denkt ook veerder dan zijn neus lang is, watte?" Fokkie stak alleen maar haar slappe rimpelige lippen wat vooruit. Tijne begreep het toch wel. „Ze denke zeker dat mijn 188

verstand zoek 'eraokt is?, dat ik niks in de gaote heb." Daar onderdoor klaagde een stem in haar binnenste: „Och-och, is 't dat ?, Heere God is 't zoo 'esteld? Had Tao haor daorveur om zooveul olie uit'estierd? Waore ze zoo bang veur 't waoter?" Fokkie zette de boodschappen al voor haar neer. „Hie-zoo, me-keind," en na het afrekenen kreeg. Tijne nog twee dikke Engelsche pepermunten van haar toe. „Den heb je nog wat te zuige." Maar toen Tijne draalde met weggaan: „Er was nog niks 'epraot," maakte ze korte metten. „Nou, g'middag, tutte, en laot je maor niet ophoue onderweeg. 't Is nou zoo 'elege, mit — mit 't weer ..." En ze zweeg opeens. Gaart gaf haar toch gelijk: „Jao-jao, dat bin ik mit je iens, Fokkie, 'k zei ook vortmaoke." En ze leunde nog wat zwaarder tegen de toonbank aan, en knikte in het vage weg. „Je kenne nou 't best bij je eigen thuis weuze." Het was op die manier net, of Tijne de deur uitgeduwd werd. Zwijgend pakte ze de boodschappen in haar boezel, nam de kruik en de flesch bij de touwlussen, in haar eene hand en groette flauwtjes: „Gedag." „Gedag," zeien de vrouwen terug. En in Gaartje's „gedag" was iets dat Tijne beklaagde. Ze hoorde het best. „Waorveur dàtte?", tobde ze kregel-verdrietig, „waorveur ... ?" Er dreef wat heets rond in haar oogen. De schemer en de leegte gingen weer met haar mee op het eenlijke pad. . En Tijne jokte tegen zich-zelf: „Mijn ken 't gien draod schele van Gaart en Fokkie, gién dráod." 189

En dadelijk daar overheen klaagde het in haar binnenst: „Gaart is Gaart niet meer." Bedroefd liep ze haar dat te verwijten in haar eentje: „Dat je zoo teuge mijn doene, Gaart, dat ken je niet verantwoorde veur de Heere God, neeje, dat ken je niet, Gaart. Ik heb je niks 'edaon, niks ... !, nooit-niet, heb ik ooit wat van jou 'epraot teuge aore, Gaart ?" En ineens wist ze ook weer klaarder dan ooit: „Gaart was al tijen aors ... Haor lachie bestierf as zij er ankwam.. ." En zóó raakte ze daar in verdiept, dat ze stil bleef, en het niet merkte. Plotseling schoot haar ook weer te binnen, waar Gaart over gepraat had, toen zij de winkel van Fokkie binnenkwam. „Dat was over de Ziener ' eweust ! Ze zee: 't zweet guste van z'n koonen en hij had z'n hoedje diep op z'n hoofd 'etrokke." Tijne pinkte, en het was niet van de wind. Ze moest ineens weer aan die Zondag terug denken, toen Aorie-van-Zwerte-Jaop -Boes met haar meegeloopen was op het Kerkepad, en de Ziener zoo raar gedaan had bij Gaartje's huis. „Had die toe' ... zou dié wat over haor veurspeld hebbe? Gaart had toch veur vaste waorheid teuge haor 'ezeid: brabbeltaol is 't 'eweust, wartaol ..." De wind viel weer met een knor uit de lucht, en blies zoo hard in Tijne's eene oor, of hij het tegen een doove had. „Maok vort, verstaon je ... ?', Toen werd ze ineens gewaar dat ze stil stond. Verward keek ze op en om. „Och, wat had zij toch veur prakkezaosies P, 't zou allemaol wel an haor legge, muizenisse-van-de-koue-aorde." Ze stak haar gezicht wat vooruit: „Gaart is niks aors — niks is er aors!, alles is net-iender as alle dag, alles ..." Igo

Ze keek om naar de zeedijk. En de zeedijk rilde als een bang dier, in de schemer. Toen lette ze op de huizen. En beefden die ook al niet? Voorwaar, die huizen, deemoedig en donker- gering, stonden een gevaar te verbidden. „theere- heere," zuchtten de huizen, „laot 't niet over ons komme, bewaor ons Heere, laot 't niet toe. . ." Tijne's oogen gingen wijd -open. „Kom," haastte ze zichzelf, „maok vort, maad." En ze liep of ze achtervolgd werd. De bossen hout in haar boezel leken almaar zwaarder te worden, de kruik en de flesch ook. „Was Aorie er maor," dacht ze ineens. En de dijk en de huizen leken achteruit te schuiven. Als ze aan Aorie dacht, was het meteen of ze aan Aorie's hand liep. „Zeuve ansichtkaoretjes had ze nou al van zijn, en drie maol was hij in-'t-kort mit haor op'eloope ..." Allerlei gezegdens kwamen naar haar toe uit dat laatste praatje, en in elk gezegde was Aorie's goeie glimlach: „Tijne -maai, doen jij niet te hard an, bij je Tao thuis, nou je Bappe ook over de vloer 'ekomme is? Je magge toch wel oppasse: ien van de sterkste bin jij niet, me dunkt.. ." Aorie's lichte oogen keken over die woorden heen, het geblikker van zijn bijzonderwitte tanden was er ook bij, en de klank van zijn stem... Tijne's gezicht bleef toch strak -ernstig, en ze zei ook ernstig in zichzelf: „'n Goeie borst bin jij, Aorie, 'n zelzaom goeie borst, en — en gnap van uiterlijk ook, en aordig ..." Nijdig stiet de wind haar aan. En bang- verwonderd keek ze op. De lucht werd al- duisterder, er werd gevochten in de lucht. De oproerige wolken gingen elkander te lijf, de een viel de ander aan, ze scheurden elkander, als 191 Tone van Hilletje

13

wilde beesten, aan stukken, en gleden dan wild verder: enkel maar brokken en enden... Tijne kreeg bij het kijken er naar een gevoel of ze zich met haar voeten aan de weg moest vasthouden: het was net of ze opgetild werd van de aarde en wegdreef, en het heele Eiland mèt haar. Raar-nietig kwam ze zichzelf ook voor, net of ze gaande-weg inkromp, en gauw oogde ze weer voor zich neer op de begane grond. Maar daar gebeurden ook vreemde dingen. Er lag een brokkelige blauwe steen aan de weg — die had er gelegen van oudsher, nooit was er wat bijzonders aan geweest—kon het dan nu, dat zoo'n steen schreeuwde zonder stem, zonder mond, een dooie steen ... ? „Nee, hee ?", mompelde Tijne, „'t ken niet — maor 't is toch zoo!" En wat er al niet mogelijk was! Een jongen had zijn voorletters in het hout van een schutting gekrast: een vette witte J en een magere B. Die letters rekten zich breed -uit, in de schemer, en trilden en ademden. Tijne zag het toch duidelijk! Eerst dacht ze: „Liste en laoge van raore-Lijsie, van Saotan om je te verschiete." 1 ) Toen viel haar nog wat anders in ook. „Was dat niet vaoker 'eweust, dat ze zoo wat ervaore had, van bangelijkheid, en mit wat aors nog ... ?" Ze dacht er over na. En telkens als de herinnering opdook — een heete zomermiddag in het hooiland, een scheldende zwarte vogel en een jankende hond — schoof ze die schuw weer weg: „Neeje, och ... nietes, maad." En gedurig kwam die middag terug in haar gedachten. „Jao," moest ze oplaatst wel toegeven, „jao, dat 1)

verschrikken.

192

is zoo 'eweust ... toe' had 't 'n oorzaok! Maor nou: enkel wat waoierigheid, 'n beetje hoog waoter, aors niks — aors niks — niks van naorigheid ..." En toen ze thuis kwam dacht ze daar toch weer anders over. Ze deed de portaaldeur open — en net ging Bappe met twee roggebrooden en een mand vol turf de ladder op, naar de zolder. Ze kwam de kamer binnen — en daar pakte Tao de pronk-dingen in. Hij keek maar een oogenblik op, in zijn Dogen stond te lezen: „Noodweer zei 't worde." Afgetrokken vroeg hij: „Waor heb je zoo lang'ezete, me-keind?, ik kon 't driemaol 'edaon hebbe in die tijd, we waore al beducht. . ." Tijne lette er niet eens op. „Wat doene juilie nou ?", vroeg ze klagelijk, „waorveur heb juilie dat nou 'edaon, Tao?" En zij ijsde meteen. Ze wist het immers wel ?, er ging een rilling tusschen haar schouders door: ze was toch zoo bang voor dat hooge water. Schichtig-snel nam ze de veranderingen waar in de kamer: Tao en Bappe hadden de bedgordijnen afgenomen, en de bedden uit de bedsteeën gehaald. De klok en de kachel waren nergens meer te zien, en de lamp lag ingepakt op tafel: verwonderd keek de gebloemde peer uit een scheur van de krant. Kaal was de vloer, kaal waren de wanden, de kasten... En het dreigende gevaar kwam van al die leege plaatsen regelrecht op Tijne toe, het gevaar keek haar strak in de oogen. „Nou, Tijne-van- Hilletje, wat heb ik je 'ezeid?, heb ik. . ." Ze wou er niet het oor aan leenen. „Waorveur moest dat nou daodelijk?", vroeg ze 193

opnieuw — het heugde haar ook niet dat Tao een antwoord gegeven had — „was daor nou zoo'n haost bij miens?" De angst maakte haar kribbig. „'t Waoter zou nou ook wel niet wegblijve: 't was als 't waore mit al die veurbereidsels uit'enoodigd ..." Ten-naaste-bij wist Tao haar gedachten wel. Hij deed een nieuwe kaars in de lantaarn, die Bappe uit het schuitje gehaald had, en zette het kleine eindje dat nog brandde op de schoorsteenrand. „We hebbe al vest maor klaorigheid 'emaokt," suste hij, „veur de goeie zekerheid. Dat wachte tot 't laost is onverantwoord, me-keind." Maar Tijne deelde zijn inzicht niet. „As 't van noode 'eweust was," pruttelde ze, „had 't altijd nog 'ekonne." „Omhaol van niks," foeterde ze koppig in haar gedachten. Maar haar hart klopte toch zoo .. . Dat hart zei: „Je wete wel beterder, Tijne-vanHilletje." Beurtelings beet ze in haar onder- en bovenlip, en werktuigelijk verschikte ze haar boodschappen op tafel. „Jao-jao, alles had er haor toch op'eweze?, en Sieuwertje dan ?, en Fokkie, en de wind ..." Bappe kwam zwaar-ademend van boven. „Zou je ook niet er 's wat andraoge?", mokte hij, „je staone daor maor te zaonike ..." Hij zweette van dat sjouwen met het huisraad, de ladder op, naar boven. En als hij werk deed, waar hij van zweeten moest, dan werd hij altijd knorrig: het ging hem boven zijn kracht. Tijne wist dat al lang. Daarom zei ze ook gewillig: „Jao Bappe, geef hier maor." En stevig pakte ze alles beet wat hij haar aanreikte: de ingepakte lamp het eerst, en dan een pan met loert, een pot met gare aardappels, de vollé brood194

trommel, het oliestel mèt de koffiekan, en ook de boodschappen... Ze ging langzaam met haar vrachtjes de ladder op. Elke tree zuchtte pijnlijk: „Och-och, och - och." „Radde ze dat ooit van te veure 'edaon?", zon Tijne. Vlak bij het luik zette ze alles neer. Er brandde nog geen licht op zolder, die duisternis daar vloog haar naar de keel, ze ademde moeilijk. De onbeschoten dakpannen rinkelden van wind, de wind vloog hijgend door de reten en riep wat hoonends in de schoorsteen. Ende schoorsteen verschrok er van: hij schudde en schokte net als een mensch, die bibbert. Met groote stille oogen bleef Tijne nog wat rond turen. „Dat witte daor, dat waore de bedde, die zwarte bulte: de kachel en Memme's leunstoel." Er viel een beetje schemerig daglicht door het kleine pui-raampje, en dan was er ook nog een glazen dakpan. Door die dakpan loerde een schimpende storm-wolk: die wolk dreef de spot met heel de aarde, en met dat houten huis van Kleine-Keesie-Kaors in het bij -zonder. „Hier binne we nou venècht," zei Tijne tegen zich „hier zelle we nou venècht weuze." Ze ging snel-zelf, naar beneden, en hoe koud het ook was: ze zweette .. Alle drie liepen ze daar beneden met luisterende gezichten rond. De wind zette op. Een aanhoudend gegrom voer door het straatje. Er gingen een paar mannen voorbij, die spraken luid met elkaar, ze schreeuwden haast, het was of ze nou al om hulp riepen. En het grommen van de wind werd barscher, de 195

wind snauwde tegen de huizen, tegen de ramen, tegen de daken, hij trapte er tegen aan. Maar daar, bleef het niet bij: hij werd sterker en sterker, die wind, een boos beest werd hij, hij zette zijn nagels in het hout, en de planken jammerden, hij gooide pannen van de daken, en de pannen vielen kermend aan scherven. Het huis beefde op zijn sterke palen. Weer drongen er stemmen door de wind heen, maar de woorden sprongen aan stukken, de wind strooide ze her- en derwaarts, vijandschap was in zijn machtig geweld, háát .. „Kom," zei Bappe schor, „laote we — laote we .. 'n stik brood nuttige, me-keindere." Bang-verbolgen keek Tijne naar hem om. ,,'n Stik brood—nóu... ?', Haar keel was dicht. „Ikke — ik niet," weigerde ze met een beknepen stem, „ikke niet." Ze zag rond. En de stoelen stonden al in de bedsteeën, twee bij twee, de doofpot met de blinkende tang en pook, en de stoven namen de tafel in beslag. Even later zaten ze toch op de oue keukenstoelen aan hun avondboterham. De koffie was koud, zwart en bitter, en de „plakken" mik, op de opengevouwen krant, had Bappe scheef afgesneden, die waren aan éen kant veel te dik. Dat brood -zelf leek verwonderd dat het daar lag: „Ken juilie nou nog eten.. . ?" Het kleine eindje kaars op de schoorsteenmantel stond er bij te huiveren. En Tijne verstond dat huiveren best: „Mit mijn is 't haost 'edaon," wou dat zeggen, „zoo daodelijk is 't of'eloope mit mijn." Wonderlijk was dat ook: ze zag veel meer dan anders, xq6

op alle dingen moest ze letten. De deuren leken dichterbij te komen, de wanden, de balken aan de zolder... Wou de kamer haar beduiden: „Onthou hoe ik er uitzag .. ?" Tijne huiverde net zoo erg als de kaars. Wanstaltig-groot stonden de hoofden van Bappe en Tao op de wand: de schaduw maakte er wat gedrochtelijks van, iets dat leefde .. Of leek dat zoo, omdat de wand beven moest van de wind? Maar toen ineens werden de schaduwen doodstil, en de kleine vlam van de bijna- opgebrande kaars richtte zich hoog op en brandde helderder. Er kwam wat vreemds de kamer in, al bleven de deuren dicht. Bappe had geen Bijbel bijdehand, en wat hij zei klonk toch of hij het voorlas, hij haalde zoo maar een paar teksten aan: „Als er nog glen woord op mijne tong is, zie Meere, Gij weet het alles. Gij zet uwe hand op mijn. Waor zoude ik henengaon veur Uwen Geest en waar zoude ik henenvlieden veur Uw aongezicht? Deurgrond mijn, o God!, en ken mijn hart, beproef mijn en ken mijn gedachten; en zie of bij mijn een schaodelijke weg zij en leid mijn op de eeuwige weg." Die booze Noord-Wester daar buiten hield even op met waaien: was dat om te luisteren? „Aomen," fluisterde Tao, „aomen." En zijn onrustige handen smeekten om uitredding... Want die wreed-sterke wind duwde met zoo'n geweld tegen het huis, of hij het in éen ruk omver wou halen. ,

197

Maar in de kamer bleef het zonderbare, dat in een. stilte binnengekomen was. En Tijne moest telkens haar adem inhouden. „'t. Vreumde nóu, dat heilige, was dat de Heere God... ?', Ze gluurde naar Bappe. Bappe's dikke haar hing glanzend -wit bij zijn voorhoofd beneer en dekte zijn rimpels toe. Zijn ruige zilverachtige wenkbrauwen deden meer dan ooit aan franjes van ijs denken, in zijn oogen stonden, vanwege het Woord God's, velerlei vertroostingen. Bappe zag er uit of hij in de kerk zat. Hij brak zijn brood, hij nam traag in gedachten, zijn kom met koffie op, alles wat hij deed leek een heilige beteekenis te hebben. Precies zooals bij Tao. Tao at langzaam. Zijn gezicht scheen magerder en witter, het was duidelijk te zien: hij herinnerde zich al de smarten die hij verduurd had in zijn leven, de plooien bij zijn mond brachten dat uit, elke smart keerde terug naar zijn eigen plooi, en maakte die dieper. Maar Tao's oogen waren aan het bidden. En geen woord werd er gezegd onderwijl, doch het was of een ander, iemand van groot gezag, zoo dadelijk zou beginnen te praten. Toen opeens, ging er een vreemde gedachte door Tijne heen: „Net of ze an de Bediening zatte, an 't Heilige Aovendmaol." En zooals toen dat eindje kaars huiverde... Een stem in Tijne zei: „'t Laoste aovendmaol." Haar gezicht bestierf er van. „theere Jezus — Heere Jezus, 't láóste ... ?', Antwoord bleef uit. En koud als ze toen toch werd!, en beven dat ze moest!, net of ze koorts kreeg. „Gaon ik nou ziek worde?", dacht ze. 198

En ze wou zichzelf nog opbeuren: „Maad, 't is deur-dat je zoo bang binne veur die waoterwind." Van Bappe zag ze toen nog, dat hij knikte, dat zijn mond bewoog .. Tegen wie heeft hij het toen toch gehad? Tao keek niet op. En daar buiten, wat een woede!, was het Eiland daar tegen bestand ?, de wind werd storm. Er viel kalk-gruis uit de schoorsteen, en toen een zwart-gerookte steen — die steen kwam binnen als een vooruit gestuurde bode — er roffelden pannen langs de buitenwanden. Eén pan tikte een gat in het raamglas, de wind floot er doorheen, het gordijn trilde en golfde als een zeil. Bappe keek op of hij aangeraakt werd. „Jao, mekeindere ... jao-jao." Wat mompelde Tao toen toch ?, zijn lippen gingen maar even van -een: „Heugt 't jou dat 't zoo... zóó ..." Bappe was beter te verstaan. „De stienen huize hebbe 't meeste gevaor, ik weut 't toch, ik ken 't toch weute?, in 't jaor zeuventig, in drie en zeuventig ..." Hij ging er niet op door. Zijn stijf-ineen gevouwen vingers zeien: „Waorom doen je dat ?, waorveur praot je zoo. . . ?" En alles in huis zuchtte. Tao's antwoord ook. Tijne keek gedurig naar hen: het was niet noodig om ergens naar te vragen, ze las hun gedachten van hun oogen af. „In God's hoede zijn wij wel 'eborge," haalde Bappe toen nog aan. En hij knikte nadrukkelijk: „Jao-jao, en dat in alle gevaore en noode, onthou 't goed, me-

keindere, ook in de dood me-keindere, óók in de dóód."

199

Maar toen hij naar Tijne keek werden zijn bloederige oogen nat. Wist Bappe toen al meer dan de anderen ... ? Aarzelend stonden ze op, na het danken, en liepen zoo maar wat rond. „Niks kon er 'edaon worde." Tijne sloop door het bevende huis of het hun eigen huis niet was. Ze ging weifelend de krakende keuken in. „Wat most ze ?, wat wou ze ook ?, jao, ze had nog wat in haor hoofd 'ehad, dat was ze kwijt 'eraokt." Ze klom, of ze wat zocht, de ladder op, naar de zolder, maar haar voeten bleven op de sporten: de zolder was zoo zwart als pek. En de pannen spartelden daar in de hoogte als visschen in een bun. Zwaar ademde het hout. Tijne drukte haar gezicht tegen de vloer aan. Het was of ze onder haar voorhoofd de voetstappen voelde van Bappe en Tao, en ook nog van Memme. Ze wou bidden. „Och Heere, Heere, help ..." Meteen sprong de wind bulderend het portaal in, en vloog de ladder op. Het huis schokte, de voordeur sloeg toe: Bappe ging naar buiten, om uit te kijken. Tijne luisterde naar zijn strompelende stap. Toen, in een stilte, tusschen twee windvlagen in, kwam de tik van de klok naar haar toe, de klok hing op de zolder, heel in de hanebalken. Onzeker klonk dat tikken daar, net of de klok pnzttelde: „Wat moet ik hier ?, wat moet ik hier ?" „Je hange daor," dacht Tijne, „om niet om te komme in 't waoter." Rillend betastte ze de kachel, die kachel was zoo koud als ijs. Dat koue sprak Tijne aan: „Wat 'eschiedt mijn, dat er gien viertje in mijn te branden staot?, waorveur dié raorigheid?, in 't hartje van de winter, en gien vier ..." 200

„Morgen,” beloofde Tijne, „den zei 'k je opstoke, man, dat je vier-rood ziene ..." Beneden door de kamer, liep Tao op zijn klompen. Die klompen vertelden van Tao dat hij onrustig was en bang. Telkens hield hij zijn pas in bij het raam, een paar maal ging hij ook aan de buitendeur staan. De wind sloeg gillend over hem heen naar binnen, en stompte de deuren toe, en morrelde aan de losse dingen. Tao praatte binnensmonds. Bappe bleef hem veel te lang uit naar zijn zin. Oplaatst ging hij hem achterna. „Nee Tao!", Tijne wou hem nog tegenhouën, „blijf bij mijn!" In een ommezien was ze de ladder af. Maar Tao liep al buiten. Ze morde: „Wat déé' Bappe den ook zoo lang in sturen en ontij?" De stilte van de holle kamer schoof nauwer om haar heen, de storm kwam op haar toe. „O Heere God — Heere God, kom ons te hulp," haar handen hief ze op. Ze wou nog veel meer zeggen, maar de woorden verdroogden in haar mond. Er was zoo'n tumult daar buiten... Een keer klotste er ook nog een haastige harde klompestap door de straat. „Hulp! hulp! ", riep die klompe-stap, „'t waoter!, 't waoter 1" Een donker geraas kwam uit de verte, stemmen spartelden daar in rond, menschen .. . Tijne drukte haar handen op haar keel. „theere God — Heere God!" En wie lei haar toch die vraag voor? „Was de storm niet sterk genoeg om het heele Eiland op te nemen en ver weg te slingeren, zee in ... ?" „Jao, sterk zadder," steunde Tijne, „sterk zadder." De zee leek ook al -maar dichterbij te komen, de zee 201

wandelde over het Eiland heen. Ging er geen golfslag door de straat? Tijne greep zich vast aan de tafel. „theere Jezus," zuchtte ze, „theere Jezus!" En dadelijk er op wou ze zich nog vermannen: „'t Was toch wel meer hoog waoter 'eweust ... ?" Haar angst slonk niet. Een paar mannen kwamen de straat indraven: dat waren Tao en Bappe. En het leek wel of de storm ze het huis insmeet. „'t Is zoo veer," hijgde Tao in het portaal. En Bappe sloot met een overhaasting de deur, of hem een doodsvijand op de hielen zat: hij draaide de sleutel om in het slot, en stopte proppen papier in de kieren en reten. De nieuwe kaars moest daar aan te pas komen, dat kleine eindje op de schoorsteen gaf geen licht genoeg meer. De nacht naderde met gang. En alles in huis scheen kouër te worden. Zelfs Bappe's stem leek pukkeltjes van kou te hebben. „Heb je wel an de kaorse 'edocht?", schrok hij, „bin die boven 'ekomme?, wéut je 't vest?, je kenne niet weute hoe lang ..." Tao viel hem gauw in de rede. „Da-'s veur mekaor." Samen sleepten ze toen een kist met netten-loodjes voor de deur, een zwaar houtblok, afgedankte ballaststeenen .. . Ze hijgden nog, van dat ze in huis gekomen waren, en ze hadden blauw-witte gezichten en natte beenen. Tijne vroeg nergens naar: maar ze had geen blik van hen af, en ze zag alles wel. Bappe stende van inspanning, hij luisterde meteen. En Tao's kaken bewogen of hij op een pruim kauwde,. 202

maar hij had geen pruim in zijn mond. „Wij hebbe 'edaon," kalmeerde hij toch nog, „wat er 'edaon kon worde, minsche, nou maor ofwachte ..." Hij liep de kamer in. „Niks vergete, veur zoo veer mijn bekend ?" De leegte antwoordde voor zichzelf. En Tao keerde zich om naar Tijne. „Kom tutte, we moete naor bove, 't laot z'n eigen onklaor anzien." „'t Orkaont!", bromde Bappe. „jao, jao," zei Tijne gedwee, „ik —ik bin klaor, ik..." En ze kon haast de kamer niet uitkomen. Wat haar dáár toch vasthield ... ! Wind schreeuwde aan het kapotte venster, water lekte aan de palen van het huis. De stoelen en de bedsteeën murmureerden: „Laot je ons staon?" De tafel vroeg: „Ken je mijn zoo maor an me lot overlaote?" En het kabinet piepte en stende of het een levende ziel was. Tijne zag met verlegen medelijden rond. „'t Zei nog wel gaon mit de sturm." En toen ze achter Tao aan, de ladder opging, zei de ladder bij elke tree: „Doch' je ?, doch' je ?" Kribbig-verschrikt zette Tijne haar tanden op elkaar: „Och maad !" Het licht in Tao's lantaarn ging ver voor ze uit, de hoogte in, en al wat dat licht aanraakte scheen op te schrikken: de klok werd er wakker van, de kachel ook, de leunstoel van Memme leek breeder te worden... Maar toen Tao en Tijne over de zolder liepen, rende de storm ze brieschend tegemoet, uit de gaten opzij van het dak: kort te voren waren daar nog pannen geweest. „theere God," zuchtte Tao. Nog nooit had Tijne hem dat zóó hooren zeggen. ,,Tao!", schreeuwde hij dadelijk er op naar omlaag, 203

„Tao!” En zoo oud als hij was: hij leek opeens weer een kleine bange jongen. „Jao-jao," grommelde Bappe beneden, hij stommelde door de kamer en sloot de deur. Die deur urmde bij het dichtgaan: „O Tijne -maai — Tijne -maai !" Vaster drukte ze zich tegen Memme's leunstoel aan. „Och wat, die deur ... hij knarpt allien maor! Daos bin jij! Waonzinnig!" En alles lamenteerde ineens die deur na, de pannen, het vensterglas, de storm: „O Tijne-maai — Tijnemaai !" Meteen kwam Bappe er aan. Hij droeg een kaars op een flesch, het vlammetje wees zijn diepe rimpels aan, zijn groot-getrokken oogen en binnenwaarts geknepen mond. „Miende je dat ik niet zou komme?, dat je zoo te keer gonge ..." En Tao wees verslagen naar de gaten in het dak. „Zien nou toch er 's an: hoe kenne we hier te gaor die winternècht deurbrenge ... ?" Gelijkertijd was het of er een wagen met zeven paarden over het dak reed, de pannen rinkelden en scheurden, de wind blies Bappe's kaars uit. „theere God," zuchtte Tao weer. Maar Bappe commandeerde of hij boos op hem werd: „Hier je lèntaorn!" Hij greep hem meteen al beet, en nam haastig het kapotte dak in oogenschouw. „Dat ken den toch verholpe worde?, er is 'n haomer bij de werke, er bin draodnaogels, stikke plank, 'n oud fokkie ..." Tao bleef er moedeloos onder. „As 't zoo deurstormt, zitte we binne 't uur toch onder de bloote hemel." Zijn stem brokkelde telkens af: hij leek te huilen, maar zijn gezicht bleef toch strak en droog. 204

Sappe vermaande: „De hand an de ploeg slaon, mejongen, kom hier!" In een oogwenk had hij alles bij elkaar: spijkers, planken, einden zeil, en resoluut gaf hij zijn aanwijzingen, zelf hielp hij ook mee, af en toe. Soms lichtte hij enkel maar bij, en dan leek zijn arm, bij het langdurige ophouën van de lantaarn, geen moeheid te kennen. „Zou de Heere God z'n arm ondersteune?", vroeg Tijne zich af, „of Arson meschien?, net as bij Mozes op de berg?" En daar kwam die wagen met de zeven paarden weer aan: de wielen wentelden knarsend, de hoeven roffelden. Dat hield geen seconde meer op. Het geluid van Tao's hamerslagen verzwakte, Bappe praatte toch luid, het was niet meer te verstaan. Geen oogenblik liet Tijne Memme's stoel meer los. Ze ging er in zitten, en boog haar armen om de zijleuningen heen. Haar borst beefde. „theere, Heere, hoor mijn toch ... Je binne toch niet veer van 'n iegelijk die je anroept, Heere.. . ? Hoor mijn toch! Laot de sturm bedaore, Heere, stier 't waoter nao' de zee terug ... Zeg teuge de wind dat hij weggaot .. . Ons heule huisie gaot er an, Heere God, ons heule huisie ... Je hebbe maor ién wenkie te geve, lieve Heer, en 't zel stil worde ... Och Heere, om Uws naoms wil — om Uws náoms wil, hóór mijn, aomen, aomen." Ze wachtte op verhooring. En de storm nam eerder toe dan af. Tijne wreef haar gezicht zoo ruw tegen de stoelrug aan, dat het er zeer van deed. „'t Leit mijn zoo zwaor bij, Mempie, aokelig zwaor ... 0 God — Mempie, nou is 't meschien toch maor beterder, dat jij weg'egaon binne, je zoue zoo'n pijn op je borst 'ekrege hebbe hier, Mempie, je zoue zoo 'ehoest hebbe." 205

Ze meende het, en het kneep haar keel haast toe. Oorverdoovend daverde de storm. De storm hitste het water op. Woedend rammeide het water tegen de palen van het huis, razend klom het bij de wanden op, driftig sprong het door het venster de kamer in. „Nou zel de taofel al wel onderstaon," vreesde Tijne. Ze klappertandde, maar ze had er geen erg in. Opeens dacht ze aan de kat. „theere mien gut, wáor was dié 'ebleve?" Ze zag zijn goeie dikke kop, zijn vriendelijke gele oogen. Hij miauwde hartverscheurend, hij stond al met zijn pooten in het water. „Gut-o-gut, dat ze zijn vergete konne ...." Schielijk liep ze naar Bappe en Tao toe, en ze kon hen haast niet beschreeuwen. „De kat is niet mee 'ekomme, ®nze kat! Nou zel hij verdrinke, Tao!, we moete him ophaole ..." Tao lei ballast op het luik. „Dàt ken niet meer." En als een echo zei Bappe ook: „Dàt ken niet meer." Tijne kneep haar handen ineen, ze stelde geen vragen. „En me ansichtkaoretjes," schoot haar toen weer berouwvol te binnen, „die heb ik ook vergete... nog 't slumste om die zeuve van Aorie." Ze keek om. Het was of de stoel van Memme haar terugriep. „Jao," zei ze gedwee. En ze omarmde, bij het zitten gaan, die oue wormstekige leunstoel. „Mempie, Mempie!" Bappe ging nog 's rond met de lantaarn, gaten waren er niet meer in het dak, wel scheuren. Tao stond voor het kleine pui-raam. En wat hij daar toch zag? „God," klaagde hij luid-op, „God-o-God." Het was Tijne of ze bij haar lokken opgetrokken werd. 206

Ze kwam toch niet overeind, om te zien wat er was — ze hoorde al meer dan genoeg — aanhoudend bracht ze zich troostrijke teksten te binnen: „Roep Mij an in de dag der benauwdheid: Ik zal er u uithelpe, en gij zult Mij eeren ... Werpt al uw bekommernis op Hem, want Hij zorgt voor u ..." Het was of Tijne wegschuilen wou in een tekst, en de teksten wilden haar niet binnenlaten, ze sloten zich voor haar toe, dichte deuren werden die teksten. Ze klopte aan. Geen deur ging open. „Waor — waorom nou ?", stamelde ze, ,,Heere... ? Waorveur? Wil je Tijne-van- Hilletje niet meer kenne? Wat heb ik 'edaon? Heb ik 'ezondigd, Heere? Ik — ik weut 't niet, ik weut nergens van of, Heere... ? Hoe — hoe ken mijn dat ontgaon weuze? Ik — ik vraog om vergeving, Heere-God, ik vraog nederig om ver Jezus' naom, genaode Heere, genaode.. ."-gevin, haalde dekens van de bedden — zijn handen Bappe kermden. Tao liep af en aan, zelfs de plooien van zijn goed waren bang-neerslachtig. Tijne merkte het allemaal wel. Maar haar oogen lieten God niet los: „De moordenaar an 't kruis heb je genaode verleend, die heb je nog in 't parredijs 'ehaold. Blinden heb je de ooge 'egeve, stommen de spraok ... Elk-ien die geloofde, heb je 'eholpe. Ik geloof toch ook ?, jao vest, jab zekerlijk, Heere, zien mijn an, hoor mijn ... Je binne zoo goeder je binne zoo mèchtig. Heb je de aorde niet-tiern, 'emaokt en al wat in dezelve is?, gien ding is je onmeugelijk, hoor mijn an, hoor mijn, om Uws naoms wille..." Weer wachtte ze. En de storm wierp zich, met vernieuwde woede op 207 T»ne van Hilletje

14

het huis, en het opgezweepte water beukte de wanden.. Er viel een leegte over Tijne's gebed heen. Tao zette de lantaarn op de oue kleerenkist, en schoof een paar stoelen bij: „Kom hier!", zei hij hondsch tegen Tijne. Maar hij was niet wezenlijk hondsch, hij was stuursch van angst. Tijne wou naar hem toegaan. En die stoel van Memme hield haar vast. „Blijf hier," zei die stoel, „hier blijven." Toen soebatte Tijne verschrikt: „Laot mijn nou hier, Tao, laot mijn nou hier ..." Maar Tao wou dat niet toestaan. „Nee, 't is beterder dat we bij mekaor ... kom hier! Ik zeg je ..." Bappe kwam tusschenbeide. „Toe nou maor!, laot haor nou maor 1" Hij bracht Tijne een deken, en stopte haar in, ook zette hij een stoof onder haar voeten. En toen voor het eerst, sinds haar prille kinderjaren, gaf Bappe haar een zoen. „Kéind." Meer zei hij niet. Maar het hield heel wat in, dat eene woord, het hield in: „Nog nooit bin we in zoo'n groot gevaor 'eweust." Gauw keerde hij zich weer af en ging bij Tao zitten. Zacht praten konden ze niet. „Ze zelle 't bij Aogie en Hein ook hard te verantwoorde hebbe," zei Tao. En hij moest het wel twee keer herhalen, eer Bappe het verstond. En Bappe schreeuwde aan Tao's oor: „Heb je nog wat van Lobbetje'emorke? Nee?, ik ook niet ..." Even hield hij zijn mond. „Van alles," riep hij toen weer, „ken je krijge uit die hoek." „Zelfs — zelfs dijkbreuk," jammerde Tao, „dáor is niks teuge bestand, niks." 208

En ze grepen zich vast van schrik. De storm rukte niet meer aan de pannen alleen, hij rukte aan het heele dak, en het dak bewoog: de gebinten werden los gewerkt, de balken beefden, er kwamen scheuren in de planken. Het donderde van wind. Het Eiland kraakte. Tijne zat diep voorovergebogen: haar voorhoofd raakte haast haar knieën aan, nochtans had ze haar handen stijf voor haar oogen gedrukt. „Mempie, Mempie!, waorveur is de Heere God kwaod op mijn ?, Hij wil mijn niet hoore! Mem!, Mem!, wat heb ik 'edaon? Wat ken ik 'edaon hebbe, Mem, dat God mijn niet verstaon wil ... ?" Rauw klonken de stemmen van Bappe en Tao daar doorheen, verward, ontzet. Woest stoof de stormwind over de zolder. Tijne sidderde er van, maar zij hield toch aan bij Mem: „Zeg mijn wat, openbaor 't mijn, praot 't ien of aor." En opeens met een zwakke verre stem, een stem uit het verleden, práátte Mem tegen haar: „Keind, mijn is veul veropenbaord ... De Heere zei jou nooit begeve noch verlaote, hou je daor an vest ..." Tijne's handen gleden van haar oogen af, ze richtte zich wat op. „Dat was 'n antwoord 'eweust." In hetzelfde oogenblik begon de storm het huis af te breken: wel veertig -vijftig pannen tegelijk werden naar omlaag gekeild, stukken steen roffelden over de zolder, dat was de gesloopte schoorsteen. Het huis kraakte en dreunde of er timmerlui in doende waren: een plank werd uit de voorpui gelicht, vensterglas rinkelde, een los-gescheurde balk verbrijzelde de klok. Verwilderd stond Bappe het aan te zien. Het was 209

haast niet te gelooven: hij had zich vastgegrepen aan Tao. „Me- jonge, me-jonge," weeklaagde hij, „maot!" Het was al wat hij zei. En het zei zooveel. Tao knikte enkel maar. Grauw-wit was hij in zijn gezicht, een streep bloed liep bij zijn kin beneer: een puntige steen uit de schoorsteen had zijn wang getroffen. Even maar had hij die gekwetste koon aangeraakt en zonder besef naar de bloedvlek op zijn vuist gekeken. Wie lette er in die nijpende nood op zoo'n kleinigheid? Van alle kanten stoof de storm op hen toe, het licht in de lantaarn flakkerde of het uit wou gaan. Pijnigend kwam de winterkou binnen. Tijne keek rond, ze zag enkel maar gaten. Zoo stil of ze flauw viel, gleed ze van haar stoel af en zakte op haar knieën: haar bestorven gezicht was een schreeuw om hulp, haar sprakelooze mond een gebed. Tao boog zich over haar heen, hij zoende haar boven op haar muts, in haar hals. „We — we moete anhoue in 't gebed, me-keind." Ze knikte heftig. „Tao, 'k doen niet aors." Haar oogen gingen er niet bij open, ze wou al die gaten niet zien om haar heen, ze kon er niet naar kijken. Die gaten hoonden: „Zóó verhoort de Heere God juilie gebed." „As we maor geloovig bidde," verzekerde Tao, net of hij ook verstaan had wat die gaten zeien, „as we maor gelóóvig bidde." En Tijne boog onderworpen haar hoofd. „Jao." „Krak-krak," zei het huis meteen. Heel in de verte leek Bappe te praten. „Ze is dáor nog 't veiligste, laote wij raod schafte." 2I0

Ze spraken met elkaar: het werd, bij dat water-enwind-tumult, een tegen elkaar inschreeuwen. Oplaatst ging Bappe zelf aan het timmeren. Maar de storm dreef er de spot mee. En Tao's tranen dropen op de spijkers die hij aan „Ouwe man, geef 't maor op. Makker, je ziene-reikt: toch — kijk nao' bisite ..." Tijne luisterde niet meer. Ze schreeuwde tot God. ,,Heere!, Heere!, kom ons ter hulp!, hou je niet as doof!, o Heere-Heere, de j ongeren heb je ook uit'ered op 't meer van Genesereth!, red ons nou ook!, op dat barre waoter bin je nao' ze toe 'ekomme, kom ook nao' ons toe!, kom nao' 't Eiland, kom nao' 't huis van Kleine-Keesie-Kaors! Wij zelle niet schreeuwe van bangheid ... wij zelle niet schreeuwe: 'n spooksel ... ! Wij zelle zegge: weus 'edankt en 'epreze, Heere Jezus, waorlijk Gij zijt God's zoon. 0 kom nou Heere, blijf niet langer weg, 't gaot er op of er onder mit ons! Je ziene ommers in wat veur gevaor of we binne? 0 God, Heere God, gebied de wind nou toch dat hij legge gaot, hou 't waoter nou teuge! De moskies 1 ) op de straot laot je niet dood gaon zonder je veurkennis ... zelf heb je 'ezeid: hoeveul te meer gaot gij deuze moskies te bove. Oh, laot ons niet vergaon !, laote we zoo niet omkomme! Bappe is al zoo bejaord, Heere Jezus, laot Bappe nou sterven op z'n bed. Tao het al zooveul verdrietelijkheid 'ehad, Heere God, Heere God, doen zijn dut niet an! En ik — ik bin nog zoo jonk van jaore, Heere Jezus... en ik bin al 'n halve wees, mijn Memme heb je al weg'ehaold, haol niet alles van ..." De woorden bezweken op haar lippen. ')

musschen. 211

Een ijzingwekkend geraas brak er los in de verte. Het was of de wereld in puin viel. Binnen zijn wankelende kaden schreeuwde het Eiland. Daar naderde de Heere God. Angsten huilden in de zee, de aarde kreunde. Onder God's voetstappen werden de kantelende huizen puinhoopen, de schuiten ineengetrapte wrakken. God geeselde het volk in de stormvlagen ... Hij brak het Eiland af. Met Zijn machtige handen greep hij de huizen te gader, en vermengde de steenen van het eene huis met de steenen van het andere huis. Losgeraakte houten stulpen dreven als zinkende schepen voorbij. Lichten werden opgeheven in de nacht, en heen en weer bewogen, die zwaaiende lichten riepen om hulp, noodseinen waren dat. Het eene dak riep het andere dak aan om redding, met een enkele schommelende lantaarn. Als zwarte heuveltjes staken de daken links en rechts boven het water uit, gejammer klonk er van op: de menschen, die niet hooger konden klimmen om de dood te ontwijken, dié jammerden zoo. Binnen in de huizen was ook geschrei, dat deden de menschen die al worstelden met de dood. Was het Lobbetje niet, die daar gilde ?, en Mao — schreeuwde Mao zóó? Was dat niet het krijschende hulp-geroep van raore-Lijsie? Tijne stond een oogenblik aan dat groot-open gebroken gat, waar te voren het pui -venster was. Toen heeft ze met eigen oogen dat verschrikkelijke gezien. Ze zei: „Heere Jezus ?" Het kan ook wezen dat ze het gilde. „theere Jezus ?, Heere Jezus ... ?" 212

En het was de liefderijke Heiland niet die daar aankwam: het was de toornende wrekende God-van-hetOue-Verbond. „Wie het er 'ezondigd, Heere God?", vroeg een sidderende stem, „wij of onze keindere?" Bappe strekte zijn handen uit: „Binne we niet jouw schepsels, Heere God?" Een hard geluid klonk er overheen. Die stem riep God aan. „As er kwaod 'edaon is, moete dan de schuldelooze er veur lijen?, grijsaors en keindere? Heere God—Heere God, jij weute toch wat maoksel dat we binne?" Het leek onmogelijk en het was toch waar: KleineKeesie-Kaors zei dat .. . Grimmig en oppermachtig keek God hem aan in de storm. En schalde er toen geen bazuin door de sterke wind heen? „God is meerder dan een mensch ... Waarom hebt gij tegen Hem getwist? Want Hij antwoordt niet van alle zijne daden." Of was die bazuin binnen in Tao's eigen hart? Hij wankelde en week uit. „Och Heere, vergeef mijn." Steigerend sprong het dienstvaardige water door het weg-brokkelend pui -gat heen, de storm knalde... „Vergeef mijn," herhaalde Tao. En God was er niet meer. Maar er vereenigden zich woeste zeeën om dat kleine groen-houten huis .. . Wat dreigde er toch? Het was of Tijne bij haar rokken achteruit getrokken werd. De stoel van Memme beduidde haar: „Bij mijn blijven." Gedwee keerde ze er naar terug, ze ging er in zitten

-

213

of ze niet anders kon, met wezenlooze oogen bleef ze toezien. Daar stonden Bappe en Tao, vlak bij dat ijsbarelijke gat in de wand. Hun buizen fladderden, hun hoeden waren weg. Het water, dat schuimend naar binnen hotste, greep naar hun klompen. „Kom hier, juilie!", riep Tijne. Maar ze kwamen niet: halsstarrig bleven ze naar buiten kijken, óók of ze niet anders konden. En alle drie luisterden ze. Vreemde geluiden kwamen er voor in de storm: langgerekt gefluit, bekkenslag en geschal... Tijne heeft toen nog gedacht: „Zou dut de Jungstedag weuze, de Oordeelsdag ?" Maar dat vermoeden naderde Tijne niet in een angst. Het bleef haar slechts een oogenblik als een doezelige mogelijkheid voor oogen staan, en trok zich dan weer terug. Haar gedachten werden ook al-maar zeldzamer. Een keer viel haar nog in: „Alle dinge hebbe vedaog teuge mijn 'epraot, alle dinge ..." De verschrikking die van dat noodweer uitging en de kwellingen van de nijpende winterkou, drongen dat weer opzij .. . — Na middernacht kwam Mempie bij haar, en er was geen ouderdom meer in haar gezicht, en geen pijn, dicht bij Tijne's oor zei ze: „De Heere zel jou nooit begeve noch verlaote ..." Tijne wou vragen: „Hoe bin je hier 'ekomme Mem pie?, kom je nou heulegaor uit de hemel vedaon veur ons ?" Maar haar tong was zoo stijf en zoo zwaar, haar tong leek wel van steen: ze kon niet meer praten. Mempie ging ook naar Tao en Bappe toe, haar voeten bewogen niet, haar voeten raakten de vloer niet aan. En het was of een glimlach haar heele wezen omvatte, een. 214

glans lag als een zilveren doek over haar hoofd uit -gesprid. En Bappe en Tao stonden zoo onbewegelijk naar haar te luisteren of ze de storm niet meer hoorden. Maar Tijne's oogen riepen haar terug. En Mempie kwam schielijk: een glimlach ging ver voor haar uit, een glimlach boog zich over haar heen. Ze hield haar handen zegenend uitgebreid boven Tijne's hoofd: „De Heere zal u bewaoren van alle kwaod, uwe ziel zal hij bewaoren. De Heere zal uwen uitgang en uwen ingang bewaoren van nu aon, tot in eeuwigheid." Toen wou Tijne iets doen dat zeker niet mocht: ze wou Mempie aanraken. Maar haar pijnlijk-zware hand betastte slechts een schaduw, en Mempie verdween of ze in de vloer verzonk, onnaspeurbaar. „Mempie," probeerde ze te zeggen, doch er was geen geluid in haar stem. „Tao!", wou ze nog roepen, „Bappe!" Maar ook dat kon ze niet meer: haar mond was op slot gedaan. En trok er toen een mist over de zolder? Hoe kon het anders dat ze alleen maar bij-tijden Tao en Bappe onderscheien kon? De lantaarn brandde toch, en het grauwe in de nacht, dat was immers de ochtend? Ze bewoog onbeholpen haar handen, haar beenen. De kou martelde... Soms leek het of er met een scherp voorwerp een. streep getrokken werd om haar enkels en polsen, of haar huid afgestroopt werd. Tot in haar hart en haar oogen versteef Tijne die nacht van kou. „Angie," klaagde het in haar hoofd. „Rorie," huilde haar hart, „Aórie." 215.

Daarmee nam ze afscheid. Stuipachtige trillingen schoten door haar bezwijkend lijf... Ze zag de dood. De nieuwe zee — de zee die in de nacht ontstaan was — kreeg draaiende kuilen: een hoos tuimelde door de lucht. De nacht verbleekte. Heeft Bappe toen die wervelwind gezien ?, of duchtte hij een ander gevaar? Hij wendde zich om naar Tijne. Wat heeft hij toch willen zeggen? Tao leek plotseling langer te worden, hij wees naar buiten... Opeens scheurde een schrikbarelijke kracht de puiwand van het huis af, kermend stortte de wand voor wat er toen — zwart en vervaarlijk en-over.En snel als een bliksem — naar binnen vloog, was dat water en wind? Kon het een golf wezen, dat wentelende klauwende ding?, een stortzee ... ? Tao en Bappe weken er voor terug. Maar zij werden achterhaald en aangegrepen en overmand en meegesleurd het huis uit, het woedende water in. Geen minuut heeft het geduurd. Bappe's mond sperde, geluid gaf hij niet, hij trachtte zich vast te grijpen aan een pakkist, een plank — het was tevergeefs. Tao keek nog achterom naar Tijne, hij beproefde zich ook tegen te houden, zijn lichaam kronkelde, zijn voeten weerstreefden — het was vruchteloos. In het schuimende razende water schreeuwden ze met zwakke schorre stemmen om hulp. Zweepslagen striemden over hun oogen heen, het verbolgen water sloeg ze blind. Toen probeerden ze nog te zwemmen. 216

En het grissende draaiende ding dat in het binnenst van een stormvlaag danste, duwde ze onder. Een armzalig geluid kwam over Tijne's lippen, haar hersens schenen uit-een te springen, met starende oogen keek ze rond. En de gebroken balken en de verminkte planken leken zich nieuwsgierig naar haar toe te buigen, en de krankzinnige leegte beschouwde haar opmerkzaam. Ze kwam moeizaam overeind, en viel machteloos voorover. Haar polsen schaafden open aan steenmoppen en glas. Ze scharrelde langzaam op de been, er sijpelde bloed uit haar eene mondhoek. Weer maakte ze dat kleine zielige geluidje. Een vale dageraad schoof over het water, vier handen staken er uit op. Oh, die smeekende handen... Maar hoe zou de zee aan meelij komen? Het wreede water knuppelde die handen omlaag, het water beukte er op, tot er niets meer boven kwam. Tijne praatte .. Maar dat was geen menschelijke taal. Ze keek van het leege water naar de plek waar Bappe en Tao gestaan hadden, pas nog — pàs nog .. . En ze wou er heen, maar ze kon niet, haar beenen weigerden het. Toen liet ze zich neer op de vloer en kroop er naar toe. In ijzingwekkende verbazing betastte ze de plek waar Bappe en Tao gewaakt hadden, die gansche nacht. Haar handen moesten haar vertellen dat ze weg waren en toen ze haar dat naar waarheid overbrachten, geloofde zij ze nog niet: verdwaasd speurde haar blik in het rond. Met haar verlamde tong wou ze Bappe en Tao bij hun 217

naam noemen: haar lippen gingen open en dicht, er kwam zelfs geen kreun... Versuft bleef ze op haar handen en knieën leunen, haar pony hing sluik voor haar oogen en haar oogera leken gestorven. Er kwam geen beweging in haar. De daverende woede ging uit de storm vandaan, maar het vernielende water kreeg vrij spel. Onverhoeds pakte het Tijne's handen beet — het was of een vlijmscherp mes al haar vingers tegelijk afsneed — met een armzalig gebaar van verweer poogde ze toen het water van zich af te slaan. Maar dat ging niet, het drong zich aan haar op: niet woedend meer, maar tartend... „Gaon weg," wou ze zeggen. Er kwam enkel een knars uit haar keel. Toen, traag, stumperig als een doodelijk- mishandeld beest, kroop ze op handen en voeten, over de dakscherven, naar de stoel van Mem terug, dat deed ze instinctief, verstand had ze niet meer. Moeizaam heesch ze zich op aan de piepende stoel stram als een oud vrouwtje ging ze weer-leunig, zitten. Tot driemaal toe probeerden haar voeten op de stoof te komen, de vierde maal gelukte het ze. Tijne-zelf ontging dat. Met strakke oogen keek ze op haar gezwollen blauwe handen neer: ze zag ze toch niet, niemendal zag ze. Tijne-van- Hilletje leek een blinde, zooals ze daar zat. De zee wandelde over de zolder, het water achter -volgde haar, ze merkte het niet. Een deken dreef naar buiten, een zuidwester van Tao, Bappe's oue hoed, en ook de gebarsten wijzerplaat van de klok, ze had er geen erg in. De zee klotste tegen de kleerenkist en kroop met een. 218

grom onder Memme's leunstoel door, de deining trok aan de stoof. Tijne's oogen bleven er wezenloos bij. Er lagen een paar glazige korrels op haar wangen, dat waren bevroren tranen — tranen uit de tijd toen Bappe en Tao nog leefden — nu wist ze van geen verdriet meer af. Als bewusteloos zat ze in al dat levende rond-om. Het oliegoed van Bappe en Tao schommelde wild heen en weer aan de spijkers, donker- geheimzinnig wiegelden de netten van de ansjovis- en haringbeugen, onder de geknakte balken, en die oue fok van Bappe klepperde of hij op een schuit stond in volle zee. Gehavend zwalkte een bouwedoos rond op het binnendringende water, de koffiepot stevende uit een vergeten hoek naar de leege ruimten buiten, en daar gingen ook de boodschappen van Fokkie, het pak kaarsen, een bos of wat hout, de flesch met bak-olie... Alles bewoog, in alles was leven, alleen in Tijne niet. Haar lippen werden blauw, haar koonen ook, uit niets bleek dat ze nog ademde. Ze zat stram in dezelfde houding of ze al dood was. En ze had toch nog een vreemde gewaarwording. Het was of ze uit zichzelf los gemaakt werd en Tao en Bappe achterna ging, het water in. Ze kampte met nijdige golven, telkens stikte ze bijna, hijgend stak ze haar smeekende handen omhoog, en de golven stieten haar omlaag, en ze stierf .. — Er kwam een grauwe duistere dag aan over de zee. Het lantaarnvlammetje kreeg er een verwaakt voorkomen van, maar overbodig was het nog niet. De storm verzwakte gaandeweg en het water scheen moe te worden. Ontredderd keek het Eiland naar God op. Er bewoog een bleeke kleine vonk op de woelige 219

donkere zee, die vonk danste op en neer, en beschreef een boog, ze vroeg aan de menschen: „Leef jullie nog?" Er zat een stuk duisternis vast aan die vonk. Tijne heeft dat niet meer gezien. Die vonk werd een lantaarnlicht, dat brok duisternis een boot. Roeiriemen klotsten door het water, een vlet naderde ... Er klonk onderdrukt gepraat uit op, bangvermoeden beefde in die gedempte stemmen, vrees .. . „Keesie Kaors!", werd er al van verre geroepen, „bin je daor nog?" Uit het open gebroken huis antwoordde geen enkel geluid. En opnieuw en van dichterbij riepen de mannen: „Keesie Kaors, bin je daor?, oue Ellebert?, Tijne. . . ?" Hun stemmen rilden in die holle vroegte .. Het was of ze de dood aanriepen: „Tijne?, Ellebert?,. Keesie?" Opnieuw antwoordde dat vreeselijke zwijgen .. De hotsende boot lei aan, voor het open dak, en de mannen keken naar binnen: Hein-van-Aogie was er bij, en Muus-uit-het-groentewinkeltje en lange-Aont haar man: Kaoko-van-Hinderik .. . Hun bange oogen zochten de zolder af, en bleven stil op Tijne. „Groote God," zeien ze ontdaan, „groote God." Meer niet, die eerste oogenblikken. Toen riep Hein, Tijne weer aan: , ,Tutte...? Maosie?" Maar ze antwoordde met geen enkel woord. Of ze in steen veranderd was, zoo levenloos zat ze in die oue leunstoel, geen spier in haar blauw-wit gezicht trilde, haar glazige oogen knipperden niet. Hein waadde met lange passen door het water naar haar toe. „Jezus — keind? Heere God — Tijne ... ? Tijne 1 ! Waor ... ?, wat ... wat is hier 'ebeurd?" 220

Hij had het evengoed aan de netten kunnen vragen. Tijne's oogen verroerden zich niet, niets aan haar verroerde. De beide andere mannen kwamen ook. Kaoko-van-Hinderik nam zijn muts af: „Ze is al 'esturreve manne, ze is al 'esturreve. Laote we hopen dat God de Heere haor ziel in genaode an'enome het, aomen." En Muus stotterde van deernis: „Heere Christus, wat — wat 'n bezoeking! Hoe — hoe ken 'm dat nou toe'edraoge hebbe hier ?" Maar wie was in staat daar een antwoord op te verzinnen? Hein schaamde er zich niet voor dat hij krijten moest. Hij streek langs Tijne's klein ijskoud gezicht, hij vatte haar ijzige handen aan. „Keind, wat moet jij niet uit'estaon hebbe, wat moet jij deuze nècht ..." Dankbare verbazing onderbrak het. Hij kneep in haar handen, en haar handen bewogen in de zijne. „Zien! ", hakkelde hij, „ze — ze leeft! De levensgeesten bin nog niet 'eweke ... Genk nao' Aogie mit haor. Ze moet in de wermte, ze het wermte van noode ..." Muus schudde zijn hoofd er over. De rimpels in zijn goedaardig -leelijk gezicht werden dieper, die rimpels vertolkten zijn gedachten: „Ze het 't of'eleid manne, ze is de eeuwigheid binne 'egaon." Maar Kaoko hielp Hein al. Ze plaatsten Tijne omzichtig in de boot, sloegen zorgvuldig een paar dekens om haar heen en gingen weerzijds van haar zitten. Berustend vatte Muus de roeiriemen aan. En daar voeren ze weer door de verdronken wereld. Onttakelde daknokken, ingetrapte zoldervensters en afgebrokkelde schoorsteentjes keken armzalig boven 222

het tam- golvende water uit. Een dunne nevel verborg de verte: zelfs de horizon leek verdronken... „Nou ziet 't er uit," mompelde Kaoko, „of er nooit gien starrelicht en gien zon meer weuze zei, wanne, of alle dinge teniet 'edaon binne." Zijn rood sterk gezicht trilde. Een houten huis dreef hen voorbij, als een gekantelde doos. Wat was daar binnen in? Leunde er geen verstard gezicht tegen dat eene venstertje aan? En wat ging er toch om onder al die daken? Niets anders waarde er rond over dat groote grauwe water dan dood en verderfenis. En het was een donker wonder dat dat plaats hebben kon: heel op het Kerkepad lagen de stuk-gesmeten schuiten. De storm had ze uit de haven getild en over de dijk geslingerd vèr het verdronken weiland in. Als notedoppen, in tweeën gekraakt, gespleten, zwalkten er zoo een paar rond over dat ondergeloopen Kerkepad. Kaoko kreunde morrend. Hij dacht aan zijn eigen schuitje. „Waor was dat nao' toe'ekeild?, waor tolde dat rond ?" Met tranende oogen keek hij naar omlaag. Meeuwen lagen als dood gegeeseld op de tamme golven, hun verhavende koppen hingen gekneusd overzij, er kleefde bloed aan hun vlerken. Er dreef ook een koebeest voorbij, en een deerlijk toegetakeld keeshondje. Donker-plechtig als een kerkorgel galmde de wind in de verborgen verte. En wat maakte er toch zoo'n snikkend geluid in de deining? Verstrooid-speurend blikten Muus en Kaoko rond. Hein lette enkel op Tijne. Hij had zijn jekker ook 222

nog om haar heen gedaan, hij wreef warmte in haar handen. „Keind, hoor je mijn niet," vroeg hij dringend, „verstaon je mijn niet ?, kèn je mijn, Tijne -maai? Je Tao en je Bappe ..." Er ging, keer op keer, een rilling over haar koonen. „Zien!, ze is niet 'esturreve," hield Hein vol, „ze is niét 'esturreve." Kaoko wendde zijn oogen af. Muus zuchtte. „God mag mit haor weuze as ze weer tot — tot leve komt, tot kennis van de waorheid." In zijn hart verschrok hij daar zelf van. Toen roeide hij ook nog een verkeerde richting uit .. Kaoko was de eerste die daar erg in kreeg: „Maot — mèn — je binne mis: we moete veurbij dat bruine nokkie van — van Wouw-van-Aortje. Je moete gunterhien langs die rood stienen pint, da-'s de veurpuin van Geesie-van-jonge-Klaos ..." Onthutst hield Muus de riemen in. „Makker, 't huisje van Geesie-van-jonge -Klaos is er in 't g'eel niet meer." „Wat ... wat praot je nou... ?", foeterde Kaoko verschrikt. Hij rees half overeind. „Dat rooie.. ." „Is 'n stik schot," viel Hein er verstoord op in, „da-'s toch zeker gien stien dat egaole ... ?, da-'s — da-'s de weuning van Tetje-van-Krein-van- ouwe-Jaop." Verbouwereerd zoekend oogden ze toen alle drie in het rond. Marken was zóó veranderd... Ze wisten op hun eigen Eiland de weg niet meer. „Wa-'s datte nou ?", praatten ze door elkaar heen, „God zel ons bewaore! Wat overkomt óns nou ?" Maar middelerwijl zag Hein welke kant ze uit moesten. Mistroostig-verbaasd schudde hij zijn hoofd. „Binne we nou mit blindheid 'eslaoge? Hoe komme we zoo 223 'fijne van Hilletje

15

zelzaom stom! Gien van alle hebbe we ons verstand er bij 'ehoue: je moete vezelf op de kerketoren anhoue, maot." „Jao," zeien de andere twee beschaamd, „'t is waor." En zoo vonden ze dan de terugweg weer. Oplaatst zagen ze ook allerlei goeie kenteekens. „Dat zinke pijpie staot op Teun-van-Aoie z'n weuning," duidde Kaoko uit, „en dat blauwe toppie gunterveer is 't huisje van Siebren-van-Roelefie-van-Job. En weet gunter ... jáo, daor dat gelige ... we binne terecht, manskoppe... Aogie staot an 't zolderraom." „Naorstig roeie," gebood Hein, „vaordig ..." Muus roeide zich in zweet. Toen ze aanleien liepen de druppels bij zijn kin beneer, hij moest eerst zijn gezicht 's afvegen. Hein's huis was ook tot de nok toe ondergeloopen. Er dreef een uit-de-band- geraakt bijbeltje voor het dakvenstertje rond, en uit dat geschonden kleine venster boog een bleeke verbijsterde Aogie. „Wa-'s dat nou ?, 't maosie allien?" Maar toen zij Tijne in haar gezicht kon zien, hielden alle vragen op, ze vergat ook te jammeren, even bleef ze werkeloos toezien .. Hein droeg Tijne naar binnen, en Kaoko en Muus volgden met ontbloot hoofd: het leek al op een begrafenis, het rook daar al naar rouw-kleeren .. Maar toen ineens kwam de oue geestkracht weer terug in Aogie. Ze schoof een leunstoel bij en deed er een beddekussen in. „Zet maor neer hier," al-door had ze die korte diepe adem. „Haor Tao en Bappe," zei Hein gesmoord, „die waore er niet, die binne nergens te vinde, die worde vermist." Aogie's sterke lichaam schokte. Even keek ze om 224

naar het bed in de linker zolderhoek: daar lag Keesie goed en wel te slapen. Haar oogen liepen over van nat. „'n Wèrme stoof," beval ze heesch, „de brendewijnsflesch!" De mannen liepen om het hardst: Aogie had daar op zolder van alles bij mekaar. Muus haalde de stoof, Kaoko plaatste er Tijne's voeten op .. . Hein bracht de flesch. „Veurzichtig nou, dat ze niet stikt, laot ik je toch helpe, minsch." Onhandig probeerden ze met hun tweeën een teug sterke drank in Tijne's mond te gieten. Het lukte niet. Tijne's onder-en bovenkaak waren zoo krampachtigstijf opeen gebeten of ze op elkaar vastgesoldeerd zaten. Met geweld zijn haar tanden toen van elkaar gebroken. Het was een schichtig -bang gemartel. Ze knepen Tijne's neus toe om haar de drank te laten slikken. En van Tijne's hoest schrokken ze toen allemaal op .. . Het leek wel of er een hond blafte. Maar haar oogen waren zoo glazig niet meer, dat blinde ging er uit weg: het was of ze weer keek. Doch de mannen en Aogie durfden niet eens te mompelen, fluisterend pleegden ze overleg: „Zou je haor nou gien tas heete koffie ingeve?, leg haor nou te bed met twee heete kruike. Kermille most ze drinke ..." Maar Kaoko zei achter zijn hand uit: „Wie zei haor nou de waorheid openbaore as ze zoo metien weer bij haor zinnen is?" En daar bood niemand zich voor aan. De zolder leek van toen af te laag en te nauw voor hun zwaar geadem, hun innerlijke beduchtheid. En gedurig bang-aandachtig keken ze naar Tijne's klein 225

verkommerd gezicht, haar oogen deden aan natte scheurtjes denken, ze had rimpels als een oue vrouw: dat haar ziel verbrijzeld was, stond in die bevende diepe rimpels te lezen. En het zwijgen hield maar aan, dat zware ademen ook, en die verkropte benauwdheid over wat komen moest .. Ineens is het Aogie te veel geworden. Op haar knieën viel ze bij Tijne neer. „O Jezus — me keind!, praot wat, schrééuw! Krijt toch ..." Zelf wist ze niet goed wat ze riep, ze was er alleen maar op uit, om te troosten. „Hoor je mijn, keind?, je binne bij Aogie. Je kenne mijn toch wel, keind? Jeweute toch wel dat Aogie veul van jou houdt? Bij Aogie zel jij 'n thuiskomme hebbe, keind, allien zel je niet weuze, nooit-niet — nooit-niet! Heb je mijn wel verstaon keind?, heb je mijn 'ehoord?" Tijne's handen bewogen onbeholpen, haar mond viel open... Toen stiet Muus Hein aan: „Vraog nou ... hoe of wat.... Meschien binne haor Tao en Bappe hulp gaon haole of verleene, meschien kenne wij nog wat doen. . ." En Hein stiet op zijn beurt Aogie weer aan. „Vraog jij nou waor haor Tao en haor Bappe 'ebleve binne." Maar dat was al niet eens meer noodig. Schokkend hief Tijne haar gezicht naar hen op. En waar kwam toen toch opeens die vreeselijke woede vandaan in haar groot- open-trekkende oogen? Ze stond weer op de zolder, in de storm, ze zag weer het trillende wilde ding in de bleeke duisternis en Bappe die gegrepen werd en meegesleurd, tegelijk met Tao — Táo die nog achterom keek naar haar ... En achter dat alles langs zag ze, als iets onwezenlijks, de strakke angstige gezichten van Muus en Hein en Aogie... ,

z26

Kaoko had zich afgewend. Een booze blaffende stem klonk er toen over de zolder. „Daor," brabbelde die stem, „in 't -- in 't waoter... God het ze an'egrepe... veur mijn oogen .. . God het 't 'edaon ..." De mannen en Aogie keken ontzet van elkaar naar Tijne. Alle -vier hadden ze dezelfde gedachte: „Was dit Tijne's geluid ?, praotte Tijne-van- Hilletje zoo?" En nog één keer — voor ze weer machteloos in elkaar zakte —kwam die blaffende kwaaie stem uit Tijne's keel: „Jao ... de Heere God ... dié het 't 'edaon — de Héére Gád-Zèlf."

227

Tijne luisterde scherp .. Vlak achter dat vreemde zware ruischen aan, prevel stemmen weer: duister en dicht gleden de-deni woorden over elkaar heen. Een stilte schoof er tusschen door. Wat er dan murmelde, moest een gebed wezen. Snikken vergezelden dat gebed. Daarna haalde iemand een lange geschiedenis op — wat voor geschiedenis toch ... ? Nooit kwam er een van die stemmen dichterbij, nooit sprong er één woord door dat donkere sterke suizen heen... Maar bij alles wat ze deed, bleef Tijne er naar luisteren. Ze klom moeizaam voort op die glibberige berm, tusschen Tao en Bappe in. Ze zette haar voeten stevig neer: glimmende groene sterren groeiden daar omlaag en vuurrooie pluimen, had ze die ooit te voren gezien? Ze praatte ook. Ze zei herhaaldelijk, en telkens weer met andere woorden: „Waorveur doene wij dut toch?, dat klimme daor wor' je toch zóó loof van." Maar Bappe gaf stadig datzelfde antwoord. „We moete nao' omhoog me-keind, we moete nao' omhoog." En wat Bappe zei — zei Tao ook. Dat was altijd net eender. Tijne dacht morrend: „Wat moet ik daor dan ?, wat moet Ik daor ... ? Waorveur blijve we niet omlaog?" Gedurig was er zoo'n achterdochtige verwondering in haar. „Waor is toch ook die hooge dijk op 't Eiland? Heb ik ooit van z'n leven die hooge dijk eerder 'ezien?" En onder alles door luisterde ze aanhoudend naar 228

die stemmen, aan de andere kant van dat lastige gegons. „Had zij die veurhien 1 ) niet 'ekonne?, lang 'eleje?, die iendere stemme?" Namen zweefden haar voor de geest, maar die namen naderden niet dicht genoeg, ze waren niet te herkennen. Tijne keek om. Een spookachtige schemerige stilte lag achter haar. Meer dan de weerspiegeling van een onzichtbare werkelijkheid was dat-daar niet — zoo op het oog af. De huizen leken ijl en zwart als schaduw, de vlierstruiken ook, en de slooten .. . Ze keek weer op haar klauterende voeten neer. Dat klauteren ging haar boven haar macht, ze strompelde, ze glitste uit, ze zwikte .. „Ik ken niet meer," hijgde ze. „Je moete," zei Bappe. En Tao zei ook: „Je moete." Bang gluurde ze naar omhoog. Boven op die groene berm stond een blauwe zomer wolk wachtte geduldig. Soms leek dat glan--wolk,die zende blauwe-daar een kleed te worden, een kleed met zilveren kruisen er op, soms was er boven dat kleed een gezicht, het gezicht van de Goede Herder. En wie schreef dan toch die woorden voor haar uit op de berm? Eerbiedig verbaasd lette ze er op, uit elk woord kroop een glans van zon: „Ik ben de Goede Herder. De Goede Herder stelt zijn leven voor de schapen. Maar de huurling en die geen herder is, wie de schapen niet eigen zijn, ziet de wolf komen en verlaat de schapen en vliedt, en de wolf grijpt ze, en verstrooit de schapen. 1)

voorheen. 229

Ik ben de Goede Herder en ik ken de mijnen en word van de mijnen gekend." „Jao-jao," knikte Tijne en dankbaarheid steeg in haar op. Ze wou bidden. Als je bad ging alles lichter. Hoe kwam ze dan toen ineens weer op de zolder van hun eigen huis, midden in noodweer en water terecht? Hoor het stormen! Luidde er geen klok? Daar sprong dat wervelende ding op de raampost, een kop met steile ooren en flikkerende oogen kwam er uit te voorschijn, was het geen wolvenkop? Twee lange ruige pooten grepen Tao en Bappe beet, twee sterke witte klauwen slingerden hen als vodden weg, de zee in, en duwden ze onder: éen keer, twéé keer, en nog 's weer. Vier smeekende handen staken uit dat woedende water op, en riepen de Heere God aan. Als een beul beukte dat klauwende woeste ding die handen neer. „De Goeie Herder?", herhaalde Tijne. Het knarste in haar mond. Alles in haar knarste, haar ziel ook. En kort er na, daar liep ze weer bij die berm op, tusschen Tao en Bappe in. „Van die sturm," praatte ze in zichzelf, „dat heb je 'edroomd. Je loope hier toch mit z'n drieën ?" Beurtelings keek ze er Bappe en Tao op aan. En dan was er die ontzettende schrik weer .. Bappe had geen oogen in zijn hoofd, enkel maar twee leege rooie gaten. En op de plaats, waar vroeger Tao's oogen geweest waren, zaten nu alleen maar witte schelpen. Er hing wier in zijn grauwe haar, en hij miste een oor: dat bloeden-daar wou maar niet ophouën. En dat was raar: zij voelde dat bloeden aan haar eigen hoofd, ze voelde ook hoe zeer het deed. 230

„'t Is toch heulegaor verkeerd van je, Tao,” knorde ze krijtend, „dat je daor zoo mee vortloope, daomee komt er koud -vier bij of zoo wat ... toe, er moet wat an 'edaon worre." Maar Tao wou daar niet van hooren. „Me-keind," glimlachte hij, „daor hebbe wij mee of'edaon." Bappe bevestigde dat. „Jao, dáor hebbe wij mee of'edaon." „Die slaopster," bracht Tijne hen te binnen, „gunter t' Amsterdam ... ?" En allebei schudden ze hun hoofd. „t' Amsterdam, daor kenne wij niet meer komme, tutte." Tijne dacht dat nog te begrijpen: „Omdat huilie ooge weg waore ..." „Maor as ik je nou breng, Tao?", bood ze beschroomd aan, „ik weut de weg nog wel. Je hebbe mijn allien maor 'n hand te geve." Doch Tao schudde weigerend zijn hoofd. „Waor wij nao' toe' gaone, kleine maad, daor is dat niet meer van noode. Hij die getrouw en waorachtig is, het 'ezeid: „Zie Ik maok alle dingen nuuw." Het was of er een lichtglans uit Tao's voorhoofd kwam, en elk woord dat hij aanhaalde droeg een heilige glimlach: „Wij verwachten naar Zijne belofte nuuwe hemelen en een nuuwe aorde waorin gerechtigheid weunt." Hij wees opwaarts en rond-om, hij kéék met zijn schelpen -oogen. Tijne zag het en rilde. „Hoe kèn dat nou bestaon?", dacht ze ontsteld-verbaasd, „hoe is dat meugelijk?" Toen viel haar ook weer op dat zij-alleen zoo hijgen moest onder het klimmen. Tao en Bappe schenen niet eens te ademen en zij hoorde ook hun stappen niet naast zich in het gras. „Hoe ken dat weuze?", vroeg ze zich af, „zuilie 231

worde gien aosie 1 loof, gien aosie, maor ik wel — ik bar ..." En al moeizamer strompelde ze voort. „Hiel' dat klimme nooit-niet op?" Zoekend spiedde ze opwaarts, en die glanzende blauwe wolk was nog even ver als daar-net. Ze werd er moedeloos onder en balsturig ook. Ten laatste gaf ze het op: „Tao en Bappe, ik gaon niet veerder, ik ken niet meer, ik gaon weerom. Wat moete we daor omhoog, waorveur. Toen lei Tao zijn hand op haar hoofd. „Keind, we binne ommers op weg nao' 't Koninkrijk God's?, dat wéut je toch wel ... ?, dat wéut je toch ... ?" Hij wou dat ze het toestemde. Maar Tijne gaf er geen antwoord op. Argwanend dacht ze: „Doene wij dat dan allien?, en aors gien minsch ... ?" Onderwijl klom ze toch weer door. „We gaone," zei ze in zichzelf, „nao' 't Koninkrijk God's. Nao' 't Koninkrijk Gód's." En ze verschrok toch zoo: want blijheid was daar niet bij. „Toe," overreedde ze zichzelf, „weus toch maorin je skik! Je gaone nao' de.eeuwige rust, nao' de zaoligheid." Maar haar hart bleef daar onverschillig onder en koud. Ook al-door zag ze die wolvenkop in het binnenst van de wervelwind. „Gaon weg, gaon weg," weerde ze schuw-bang af. Maar hij ging niet weg. En dat zoemen hield ook maar aan, en dat verre gemompel daar achter. Ze klom met knikkende knieën verder, de berm op. )

...

1)

ziertje.

232

?"

Ze hing tusschen Tao en Bappe in, die groene sterren en rooie pluimen onder haar voeten werden al glibberiger. En die blauwe zomerwolk was nog zoo ver weg. Maar opeens nam dat zware gegons af. En toen het ophield, gingen Tijne's oogen open. De berm verdween, en de zomerwolk verzonk tegelijk met Tao en Bappe. Doezelig-bevreemd keek ze rond, het was of ze gaas voor haar oogen had, geen enkel ding kon ze duidelijk onderscheiden. „Heb ik dat 'edroomd?", soesde ze, „van dat klimmen? Maor — maor van die sturm dan ?" En het was of een mes haar hart openscheurde van boven tot onder: ze herinnerde zich alles. Als een weerlicht sloeg het door haar heen: „Van die sturm, da-'s waor, da -'s 'ebeurd ..." En al wat haar dan verder te binnen viel, folterde zoo. Het zou voor een sterke man te veel geweest zijn, en Tijne was nog zoo zwak... Dat glimmende blauwe ding, waar ze in lag, begon langzaam met haar rond te draaien. Maar zoo vreemd als dat was: telkens stopte het met een schok en draaide dan weer terug. Aanhoudend ging dat zoo door, tot wee-wordens toe. Kreunen kon Tijne niet, denken nog minder. Haar keel bonsde, hdar oogen werden blind, ze zonk weg in een duistere leegte. Het leek maar voor een oogenblik. Het duurde een dag. Verscheiden malen kwam Aogie naar haar kijken. Ze kon niets uitrichten, de oue dokter net zoo min .. Maar de volgende ochtend wachtte het leven haar weer op. 233

Het was of ze aangestooten werd, iemand hield een licht vlak voor haar oogen. Ze wou opkijken, en ze kon haar oogen haast niet openkrijgen. Langzaam-aan ging het toch, en dat gaas was er niet meer: duidelijk zag ze alles .. . Het glimmende blauwe ding waar ze in lag, was een bedstee. Ze snoof, en een vreemde sterke geur van medicijn kroop in haar neus. Verkennend tuurde ze naar het gebloemde bedgordijn met de rooie rozenslingers en de gele vlinders. „Dat was niet bij huilie thuis." Ze bewoog haar hoofd heen en weer op het kussen, nergens lag het gemakkelijk. „Bij huilie thuis ?" En daar gingen die snijdings weer door haar hart. „O Heere God," kermde het in haar hoofd, „help mijn." En een stem in haar binnenst zei: „Schei daor mee uit, Tijne-van- Hilletje, wat baot 't je ?" Meteen was het of die storm-nacht haar voorgehouden werd als een plaat, waar ze tegen haar schuw verzet in, naar kijken moest. „Bant 't je ?", herhaalde die stem. Kreunend schold Tijne: „Saotan!, sáotan?" Maar als een scherp wit licht flitste het door haar heen: „Het hij ongelijk ?, gééft 't ... ?', Volmondig stemde ze toe: „Gién ongelijk, 't geeft niet ... P' Er viel een breede kier in dat gordijn met de gele vlinders, een zonnestraal keek er doorheen naar binnen. „Gaon weg," zei Tijne tegen die zonnestraal. Maar hij ging niet weg. „Ik hoef je zon niet," zei ze toen tegen de Heere God, „ik hóef je zon niét." En overal waar haar tanden en kiezen houvast konden krijgen in haar mond, beten ze wondjes. 234

Een rooie mist schoof over alle dingen heen. Maar die mist trok ook weer op — uren later. Door de witte kier in het gordijn zag Tijne toen ook een stuk van de wand: een spiegeltje hing er in een vergulde lijst, een schelpen -slofje en ook een schilderij. „Je binne bij Aogie," zei ze in zichzelf. En dat verbaasde haar niet: vaag wou het haar voorkomen of ze dat toch wel eerder geweten had. Maar ze dacht er niet verder op na. Haar oogen bleven strak -star staren naar het schil boven het schelpen-muiltje. -derij Achter dat glimmende glas daar — keek de Goede Herder naar haar. Hij had een lam in zijn armen, dat lammetje had een kapotte voorpoot, het was afgedwaald van de kudde, het had zich bezeerd. Teerhartig hield de Goede Herder dat zeere pootje vast. De zon kroop over het schot, en raakte eerbiedig de hand van de Goede Herder aan. Vonken sprongen uit die tekst er onder: „De Goede Herder stelt zijn leven voor de schapen." Tijne las en herlas het .. . Toen ineens gebeurde dat vreeselijke. En zal ooit een menschenkind kunnen vatten, hoe dat mogelijk was? Het liefdevolle heilige aangezicht van de Goede Herder veranderde trek voor trek. En een wolvenkop met steile ooren en flikkerende wreede oogen keek Tijne aan van de wand. Ze wou schreeuwen, en ze kon niet. Ze wou om hulp roepen — daar had ze die verlamde tong weer. En opeens viel de wand met al wat er ophing, omver. En daar was de stormnacht en de hoos. Vier smeekende handen staken uit dat wilde booze 235

water op, en alle-vier die handen werden wreed-woest neergeknuppeld. „Niet doen," steunde het in Tijne, „weggaon, ophoue." Weer lag ze bewusteloos. Aogie kwam met gezwollen rooie oogen aan haar bed. „Keind!, kéind!, Tijne. .." Antwoord kreeg ze niet. Maar toen Tijne weer bij-kwam, blikte ze het eerst naar de schilderij. Zachtzinnig keek de Goede Herder haar aan, achter het glas, het was of zijn lippen bewogen, of zijn heilige oogen vochtig werden. Tijne meende dat ze de kracht had om haar hoofd te schudden. „Nou is 't te laot, Heere," verweet ze, „al wat je nou zegge, da-'s te laot. Toe' 't sturmde ... toe' was je er niet, nergens was je te vinde, heinde noch veer. En ik heb nog zoo om je 'eroope, ik heb je zoo an'eschreeuwd. Maar je hebbe je oor niet 'enege. Je hebbe je of'ekeerd, je binne weg'egaon ... Roep mijn an .. . en ik zal er u uithelpe — da-'s niet waor, niét waór, 't geeft niet, 't baot niet. Nooit zei Tijne-van- Hilletje je weer anroepe, Heere, nóóit meer." Ze dacht dat zeer heftig haar hoofd bij schudde, en ze kon het van zwakte niet opheffen. Het heilige aangezicht van de Heere werd al zachtzinniger en beganer. En dat maakte Tijne nog boozer. „Stier nou ook maor om mijn, Heere. Laot mijn nou óók maor haole van de zee en de wind, net as je bij Tao en Bappe 'edaon hebbe. Waorveur heb je mijn 'espaord?, wat moet ik allien op de aorde ... ?" Uitzinnige oogen had ze. „Wie bin je, Heere?, heb ik je ooit 'ekend?, nee ommers ... ?" 236

Haar gepijnigd hart riep in elke klop: „Hou op — hou op!" Haar ziel schreeuwde binnen in haar: „Doe mij geen geweld aan." En zij ging toch maar door met haar verwijten. Ze daagde de Heere God uit: „Waorveur zei je 't 'ekrookte riet niét verbreke?, waorveur de rookende vlaswiek niét uitblussche? Ik weut niks van je genaode of, en niks van je bermhertigheid, en niks van je liefde. Ik — ik ken je niet, Heere." Het zweet liep haar tappelings langs het gezicht. En ze had een gevoel of haar adem afgeknepen werd. Maar haar berouw wou ze niet kennen. De dagen van voor de storm kwamen naar haar toe, die dagen heetten: „vroeger ". En „vroeger" zei met een innige stem: „Tijne-vanHilletje, praot jij zóó?, jij die zoo an de Heiland verknocht 'eweust binne? Weut je dan niet meer hoe je as 't waore daogelijks an Zijn hand gonge ... ?" In haar verbeelding schudde ze heftig haar hoofd. „Dat heb ik me maor in'ebeeld, dat is niet weuzelijk 'ebeurd. Ik weut niet waor je 't over hebbe. Ik — ik heb gien kennis an die Tijne-van-veurhien." Het was of er bloed uit haar oogen druppelde, en of het leven wegsijpelde uit haar hart. Haar lippen stamelden zonder klank: „God het mijn verlaote, ik ken de Heere God niet, ik — ik ken de Heere Jezus niet." Amper was dat van haar lippen, of daar kraaide buiten een haan, schel-ruw, en tot driemaal toe. Tijne's zieke fletse oogjes werden kleiner en kleiner, zoo leken ze meer dan ooit op verschrompelde wondjes. Verschrikt gluurde ze naar de Goede Herder. En liepen er geen tranen uit Zijn oogen?, was Zijn 237

heilig-goed gezicht niet zielsbedroefd ?, hief Hij Zijn hand niet op met een indachtig-makend gebaar ... ? . Iemand zei vlak aan Tijne's oor: „De haan zal niet kraaien tot dat gij Mij driemaal verloochend zult hebben." Een heete benauwde verwarring greep Tijne aan. „Ik bin ... bin kwaod mit de Heere God," scheerde het door haar heen, „nou ken 'k ook niet in de hemel komme ... en bij Mempie en Tao en Bappe ..." Ze wou schreeuwen. En daar sprong dat tollende wilde ding uit de storm op de beddeplank, en greep haar beet en sleurde haar mee. Toen ze weer tot bewustzijn kwam, hoorde ze stemmen in de kamer, en die stemmen verstond ze. De deur ging open, er schuifelden voeten over de vloermatten. Een dik mensch moest het wezen die daar binnenkwam. Ze hijgde zoo, ze praatte met een amechtige stem. Dat was dikke -Gaartje's stem: „Hoe is 't er nou mee 'esteld?, nog altijd iender?" En Aogie hield zeker haar boezel voor haar mond, het was of elk woord dat ze zei, in een verband zat. „Minsch, Gaart, heulegaor uit'eteerd. Mit schik niet bij kennis 'eweust ... Ze kijkt je an -- en ze het er gien weut van. En hoe ze 't leven houdt, op zoo'n mondjevol melk, 'n lepeltje ei en 'n poeier van dokter, da-'s mijn 'n grondeloos raodsel." Een aanklagende stem drong tusschen dat praten door. „Tijne-van- Hilletje, jij kenne nooit gien deel meer hebbe an de zaoligheid, jij hebbe daor pas de Heere God verloochend." Rampzalig kromp ze ineen. „Och Mempie ..." Toen keek uit het donkerst van de bedstee die wolve238

kop, er was een kwaadaardig plezier in zijn valschgroene oogen. Afwerend wou ze haar handen opheffen, en ze had geen handen meer. Of ja, daar lagen ze toch op het dek. Maar ze waren zoo zwaar, opheffen kon zij ze niet. Ze was ook vergeten wat ze er mee doen wou: ze luisterde maar weer. Gaart zuchtte: „En da-'s nou al zeuve daoge lang — al zéuve daoge, suns de sturm." De rimpeltjes die Gaart in haar gezicht had, leken ook in haar stem te wezen. „'t Is net uit'ekomme Aogie, maosie, zoo as de Ziener 't mijn veurspeld het, die Zundèg. Van haover tot gerst is 't uit'ekomme. Hij zee: overal ruik ik 't nuuwe hout an de deure. Hij zee: ik durf mijn mit schik vanwege de verschrikkinge die mijn veropenbaord worde, niet meer op straot begeve. Hij noemde de minsche mit naom en toenaom: de Visser's, de Kessen, de Boezen ... Maor — zee hij — bij Kleine-KeesieKaors en bij Zwèrte-Jaop -Boes, zei 't'tslumsteweuze." „Bij Zwèrte-Jaop- Boes ?", Tijne wou zich oprichten. Toen was het of ze een trap tegen haar hart kreeg. En het bed schoof achteruit, al -maar achteruit, een eind bij Gaart en Aogie vandaan bleef het stil. En Tijne hoorde dan nog wel een stem, maar geen woorden. Lang kan dat niet geduurd hebben. Van lieverlee drong Gaart's stem weer door de afstand heen. „'n Ramp veur 't Eiland, 'n ramp! 't Heule land is er mee begaon. Zestien ziele ... En zooas ZwèrteJaop-Boes z'n vrouw... Miete-van-Marretje... mbolende ... Heb jij dat ook vernome?, dié sluit gien necht de deur meer: ze komme weerom, zeit ze maor, ze komme weerom, en 't necht-lichie moet veur 'r raom 2 39 Tune van Hilletje

16

brande ... Vlak veur haor ooge het zij haor karen 1 zien verdrinke ..." Het bed schoof weer weg. Toen het terug kwam, zei Aogie dof: „Maor goed dat de dooie zwijge ... en dat de begraofplaos niet verklikt wat er in hem op'eborge is, èn óf er nog wat in hem op'eborge is ..." Er dansten opeens groote spinnen voor Tijne's oogen rond, aan lange draden zwiepten ze heen en weer, er waren er heel wat.. . Maar Tijne keek er onverschillig-afwezig naar. Die spinnen — het konden ook zwarte sneeuwvlokken wezen of enkel maar vlekken — haar bleef het eender. „Goed dat de begraofplaos niks verklikt — wat miende Aogie daormee?, had de zee ze niet allegaor t'rug'egeve?", de vragen zwierven onrustig heen en weer door haar hoofd, geen oogenblik lieten ze haar met rust. „Waore ze niet allegaor in d'aorde 'ekomme?, of — of waore ze bar verskandeleseerd 'eworde?" „Ze," zei Tijne in haar gedachten. En zij zag enkel maar Bappe en Tao, en dan doezelig daarachter: Aorie-van- Zwèrte-J acp. Maar Aorie kwam langzaam-aan dichterbij, Aorie werd al duidelijker: wier was er in zijn haar, schelpgruis in zijn oogkassen. Zijn glimlach was stuk. „Tijne-maai," zei hij, „ik kcn niet weggaon zonder gedag. 't Is nou veur altijd, Tijne- maai." hij stak haar zijn hand toe, en er waren geen vingers aan die hand. Maar waar schrckken Aogie en Gaart dan toch zoo van? „Stil-stil," fluisterden ze alle -twee, „st ... st ..." En Tijne dacht nog: „Heb ik daornet dat aokelige geluid 'emaokt?" )

1)

kinderen.

240

Meteen kwamen de vrouwen naar het bed toe. Aogie schoof voorzichtig de gordijnen opzij. En dikke-Gaartje schrok toch zoo. Een skeletachtig gezicht lag er op dat beddekussen, afgeknabbeld zagen die beenige holle koonen er uit, de mummelende mond was een beverige deuk, de diepe oogen leken vochtige kwetsuren ... Gaart zakte op een stoel en ze kreet: „Heere mien gut, is dat daor ... is dat.. . ?" Fluisterend viel Aogie er op in. „Gaart, je moete je wat inbinde, ouwe ziel, 't moch' haor kwaod doen. . Star lag Tijne naar hen te kijken, ze zag toch maar onduidelijk hun gezicht. Het was ook of die zonnige kamer in brand stond, wat een licht vlamde er door dat raam... Armzalig bewogen Tijne's machtelooze plooierige lippen. Die verontrustende vragen in haar riepen om antwoord, om uitleg. „Zeg mijn waor mijn Tao en mijn Bappe 'ebleve binne, en Aorie-van-Zwèrte-Jaop ... ?" Die vragen lagen vooraan in haar oogen, maar haar keel wou geen geluid voortbrengen. En de beide vrouwen leken ook wel met stomheid geslagen. Maar Gaart snikte. En die snikken fluisterden: „Is dat daor Tijne-vanHilletje?" Iemand prevelde hakkelend: „Gaon aors effe ... om — om te bedaore in 't pertaol, ouwe ziel." En zoo ongelooflijk als het leek, maar dat onvaste dunne geluidje was de stem van Aogie. Ze maakte Gaart ncg ergens op attent: „Dat kijke nou, zien je ?, dàt kijke ..." Maar Gaart wou het niet zien. Haar kromme dikke ruggetje schokte. „Zoo as dut mijn an'egrepe het .. 241

zoo as dut ..." Elk woord leek op haar tong om te krullen. „Aogt, keind, ik — ik bin oud, ik bin dp, an mijn heb je niks, ik gaon maor.. ." Stuntelig kwam ze overeind, en sloffend liep ze op de deur toe. „Aogie, wij magge niet in de raodsbesluite God's treeje, maor aors — maor áors ..." Zonder groet ging ze. Doch Aogie bleef. Haar schreiende oogen waren vreemd -van- innigheid. Haar stem was ongewoon zacht: „Tijne, me-keind, Tijne!" Haar wrakke glimlach vroeg: „Ken je mijn ?" En Tijne's witte slappe lippen bewogen drukker. Een paar keer deed ze een vergeefsche poging om te praten, oplaatst strompelde in een klein schriel geluidje een naam over haar lippen. „Aogie," zei ze. En Aogie snikte van blijheid. „Keind, ken je mijn ?, ken je mijn ?" „Aogie," herhaalde Tijne. Maar het klonk als een vraag, alles in Tijne's griezelig doodshoofdachtig gezicht vroeg-om-uitleg. Aogie werd er verlegen onder. „Hoe voel je je nou me-keind?, hoe is 't nou. Maar Tijne gaf daar geen antwoord op. Klagelijk?, Aogie ... ?" vragend herhaalde ze: ,,Aogie. „Ze het Gaart 'ehoord," begreep Aogie. En ze wist haast niet waarheen ze kijken moest. „Waor had ze zelf over 'epraot?" „'k Heb 'n kommetje melk veur je op'ewermd," zei ze hartelijk, „dat moet je nou opdrinke ..." Er kwam maar een schamel geluidje van verzet uit Tijne's droog-nauwe keel. „Nee — nee." Maar Aogie haalde de melk al. Tijne's zwakke pinkende oogen volgden haar tot in ..

?"

..

242

de deur, en wachtten haar daar weer op, toen ze terugkwam. Aogie kreeg het toch zoo benauwd er onder. Ze probeerde te glimlachen, maar ze kon die glimlach niet vasthouden. „Kom me-keind." En ze drukte de bol dikke kom -rand zacht- dwingend tegen Tijne's weigerende lippen. „Maosie, je móéte, toe niét keinderachtig weuze ..." Ze beurde Tijne's hoofd wat op en goot haar de melk in de mond. Tijne moest wel slikken. Ze was te slap voor verweer. Ontsteld -begaan keek Aogie toen ook weer naar het leelijk-schonkige gezichtje van Tijne, naar de kil-diepe halskuil, de akelig-blauwe aren op haar keel, haar polsen: liet was net of ze overal zweepstriemen had. „Stakkerd," beklaagde ze in stilte, „stakkerd." Haar oogen liepen over van meewaren. Ze dacht: „Gien wonder dat Gaartje zoo verschoot. Er binne Bessies zadder op 't Eiland, die er fleuriger uitziene dan dat keind hier, hoe dat ooit terecht moet komme ... ?" Toen klampte de Duivel haar ook nog aan. „Soms was 't net of 'n zondig minsche-keind nog meer er dan 't Opperwezen-zelf. Want zoo —-bèrminghad, zóó as mit dut keind nou... zoo zou je nog niet mit je slumste vijand 'edacn hebbe." Doch oogenblikkelijk verkende Aogie daar de Satan in. „Godslasterlijke doogeniet," schold ze verschrikt, „wat wou jij mijn nou insteke?, 'n minsch mag niet in de gerichte God's treeje." Toen de kom met melk leeg was, kon ze weer gewildmonter doen. „Zoo, da-'s fiksch ... groote maad 'eweust." Ze liet Tijne's hoofd zachtjes achterover zakken, maar haar blik vluchtte schuw weg van Tijne's vragende oogen. „Je moete daogelijks veul melk drinke," bracht ze nadrukkelijk de boodschap van de 243

dokter over, „en veul 'ekloste eiere ook. Van fiksch ete moet je op de bigin komme." Weer deed ze haar best om te glimlachen, en die glimlach brokkelde weg in schrik. Moeizaam begon Tijne te stamelen: „Angie, wie — hoeveul ... hoeveul binne er... ?" Aogie hoestte. „Watte?, jao — wat ik zegge wou, nou krijg je zoo metien 'n teiltje mit soepnat, vleischwaoter, dat is om an te sterke, om van op te haole, dat doene de rijkeluisminsche ook." Even hield ze op, ze moest toch zoo diep adem halen... En dadelijk hakkelde dat stumperige gevraag van Tijne weer op haar toe. „Binne zuilie ... ziíilie ... ?, die — die van ons ... ?" Veel te rap en veel te luid praatte Aogie er overheen. „Hee ?, leg je wel goed ?, nou je nergens loof mee maoke... 'k Zei 'n schoon laokentje over j e dekens hien doen, veur as Domenee komt. Domenee het er al zoo vaok 'eweust om mit je te praote ..." Ze knikte langdurig-nadrukkelijk... Maar Tijne merkte het niet, haar oogen gingen toe. Ze was opeens onder in de zee bij Tao en Bappe en Aorie: vingers hadden ze geen van allen meer. Tao's hoofd bonsde tegen een scherpe steen aan, elke bons nam een stuk vleesch uit zijn hoofd. Een visch als een slang kronkelde om zijn hals ... Bappe's beenen waren afgeslagen, en zijn eene arm ook, tot de schouder aan toe. Aorie keek naar haar om, vreeselijk was zijn gezicht, hij had neus noch lippen meer. „O God!", zei Tijne, het knerste als zand in haar mond, er was een bloedsmaak bij, „o God!" En dat was niet het weeklagend gezucht van een benauwde ziel, maar een vloek. En er lag toch zoo'n oneindig-groot mededoogen in de glimlach van de Goede Herder. 244

Maar Tijne knarsetandde tegen die glimlach: „Waorveur bin je daor?, waorveur plaog je mijn zoo freed?" Twee krachtelooze vuisten lagen op het dek. „theere, dat ik op jou 'ebouwd heb. Je bin weg huurling, as 'n huurling! En de wolf-'evluchtasn is 'ekomme ..." Daar zat de wolf aan het voeteneind. Hij liet zijn blinkende tanden zien. Het was precies of hij grijnsde. Tijne zag het duidelijk, haar gloeiend gezicht leek op te zwellen van woede en ze kreeg een benauwd strak gevoel rond haar keel, net of haar huid daar te krap werd. „5aotansdienaor ! ", schold ze verstikt. En ze wou opstaan om de wolf weg te jagen., „Denk maor niet dat ik. . . ," prevelde ze. Maar ze kon bij dat lachende beest niet komen, hoe ze er ook haar best toe deed: het bed hield haar aan alle kanten vast. „Aogie," mompelde ze hijgend, „jaog jij him weg! Aogie, jaog him weg... die wolf, Aogie, die wolf!" Ze kronkelde als een aal door het bed, er kwam schuim op haar mond. Ontzet stond Aogie het aan te zien. „Nou is 't net of de duivel opiens in 't schepsel 'evaore is," schoot het door haar heen. En zonderling-beducht, haast bloo, trachtte ze Tijne dan nog te kalmeeren. „Tutte, keind, bedaor! Tutte, hoe kom je nou zoo miens?, er is glen wolf, keind, wat praot je toch van 'n wolf?, wat mien je ?, bedaor toch, tutte." Maar Tijne hoorde dat al niet meer. Ze begon weer te ijlen. „Tao — Bappe," zei ze met een kleine brekende stem, „hou juilie je toch goed vest. Denk er om dat de lantaorn niet omvalt, want den zel 't lillijk duister worde. Kom bij mijn zilte, Tao, Bappe, kom bij mijn. Ik bin.., ik bin zoo bang allien, geef mijn je hand Tao, praot wat mit mijn.. ." 245

Snikkend wendde Aogie haar hoofd af. „Zou 't meschien toch maor niet beterder weuze," vroeg ze zich baloord af, „dat ze zóó weggaot ... ?"

* * Het regende. De grauwe lucht hing laag over het vale Eiland, en het had er veel van of die volle wolken haast de druipende daken aanraakten. De regen ruischte donker, als de branding van de zee, als de norsche zee zelf, en de straatjes huilden overluid ... De straatjes brachten zich zienderoogen sombere dingen te binnen, de mijmerende huizen ook. De huizen, kleumerig-grauw en nietiger dan ooit, dachten aan watervloeden en storm terug, aan begrafenissen en aangespoelde drenkelingen, aan al het droevige dat ze zoo in de loop van de tijd gezien hadden. En die herinneringen van buiten-af, schoven ook op de erg-vervroegde schemer, door de smalle vensters, de kamers binnen. Donker waren die winterdagen toch .. . Amper was het middag en daar stond de avond al. En de klok-bij -Aogie tikte net zoo traag-vermoeid als die andere klok, de klok-van-thuis, die door de storm verbrijzeld werd onder een zolderbalk. „Weut je — nog wel ?", zei die klok-van-Aogie, met een zucht tusschen twee tikken in, „weut je — nog wel ?" Aanhoudend dat zelfde... Als de aandacht er eenmaal op viel werd het een haast niet te verduren kwelling, een plaag zoo onontkoombaar en wreed of de Booze-zelf hem uitgedacht had. „Niet meer nao' hoore," verbood Tijne haar eigen oplettendheid, „niet meer ..." 246

En ze lag toch met groote starre oogen te luisteren. De regen sloeg op een windstoot kletterend tegen de ruiten: dat was of er een hand-vol schelpgruis tegen het glas gekwakt werd, door een onzichtbare die de aandacht wou trekken. Gonzend tikten de druppels op het beun, brommerig gelijkmatig, en een dikke straal klokte in het watervat. De straffe regenbui leek in zichzelf verdiept, in al de geluiden die hij zelf maakte en waarin hij de zee nabootste en de branding... „Waoter," zei de regen, „het jouw leven te niet 'edaon, Tijne-van- Hilletje." De wind ging voorbij, keerde binnensmonds jammerend terug, en kwam opnieuw langs het huis. „Ik was er toe' ook bij," klaagde de wind. Een klompe-stap klepperde haastig langs het venster. Dat kon dezelfde klompe-stap wezen die toen, op die storm-avond: „'t waoter, 't waoter," geroepen had. „Ik was 't ook," zei de klompe -stap, „ik weut er alles van of." Tot in de verte hield die klotsende vlugge klompe-stap dat vol. En Tijne's donkere verdiepte oogen leken al-door holler te worden. „As ze maor 's stil woue weuze," dacht ze „as alles maor niet zoo práotte teuge mijn ..." Een scherpe angst sloeg opeens door haar heen: „Wier dat nou nooit meer aors ... ? Nooit. . . ?" En het klonk als een antwoord in haar na: „Nooit — nóóit." Het woord greep haar beet en hield haar vast als een klem. „Nooit ?, nóóit?, dat was — jao wat was nooit ?, veur altijd ...?, nee, nooit dat was... daor zat de hel in, de hel mit de duivel." Tijne trachtte het dek van zich af te schuiven, zwaar werd dat dek, veel te zwaar. En ze begon weer zoo te gloeien: het was of haar 247

bloed in brand vloog, of de vlammen haar uitsloegen. „Hoeveul daoge 'eleeje was 't ook dat die •... die sturm ... ?', Ze keek terug op de tijd. En er kwamen geen dagen op haar toe, en geen herinneringen. Eerst was er een duistere leegte, dan de stormnacht. En die stormnacht schoof over alle dingen heen, ook over de dingen van vroeger. Ze liep naar school, de zon scheen, het gras stond vol klaverbolletjes. En de stormnacht ging achter haar aan. Ze bikkelde met de meisen, jaloersch was ze op die doorschijnende blauwe stuiter van Mao, en op de beenen bikkels van Mijnt ... De stormnacht boog zich als een schaduw over haar heen. „'t Was al te gaoder van te veure verordeneerd," zei een stem. Maar dat gleed Tijne leeg voorbij. Ze wou zich woorden en dingen te binnen brengen van gisteren, van eergisteren .. En ze haalde enkel een duistere grimmige leegte naar zich toe. Het zweet brak haar uit. „Ik ... ik weut niks meer," bekende zij zichzelf, „niks weut ik meer, niks ..." Opeens was dat weg. Buiten luidde ingekeerd en plechtig de kerkklok. En er was iemand in de kamer, die zwaar zuchtte, die ophield met breien: het tikken van de pennen boorde fijntjes door het kletteren van de regen heen. Toen het ophield, wist Tijne eensklaps dat ze het gedurig gehoord had. „Aogie ... Aogie," stamelde ze, „waorveur luie de klokke!" En toen die stilte opeens ... ! 248

Aogie wou net een speld in haar muts versteken, haar hand was vlak bij die speld, maar kwam niet nader: het leek wel of haar arm verstijfde. „Zien je ... ?", zei een stem in Tijne's hoofd. Toen was het of er een raaf in de bedstee kraste: „Zeg mijn ... zèg mijn wie er onder.., onder de aorde ... ?" Stroef-bedaard stuitte Aogie het nog: „'t Is Zundèg vedaog, 't is kerketijd." Een paar dagen te voren had Aogie dat ook gezegd. Zelfs Tijne kwam het bekend voor. „Net of 't vaoker Zundèg wier den veurhien." Dat slappe, veel te ruime vel, van haar gezicht werd toch zoo kreukelig: ze spande zich in om te denken, ze wou zich wat te binnen brengen van die vorige Zondag. Stijf kneep ze haar oogen toe .. . Vaag kroop er dan iets naar voren. „Gaartje .. . dikke -Gaartje was dié ... ?" Tergend schoof daar die leege duisternis overheen. „Was 't 'n droom 'eweust?" Ze kauwde op haar lippen. „'k Moet 't toch weute van m'n Tao," perste het benauwd-dringend in haar op, „'k moet toch weute van Bappe en — en Aorie ..." Het eentonig getik van de breipennen drong opnieuw door het gonzen van de stortbui heen. „Hóór je dat ?", zei die stem weer in Tijne's hoofd. Ze schokte er van op. „O, die Aogie, wat 'n leugenaorster?" Ruw wou ze het dek wegtrappen, boos overeind komen. Ze kon het toch niet, niets kon ze. En opnieuw, maar scherper kraste dat armzalige vogelen-geluidje in de bedstee. „Aogie, Aogie, brei je den op Zundèg?" „Keind," zuchtte Aogie, ze moffelde haar breiwerk weg en kwam bij het bed, „ik — ik heb in 't g'eel niet 'ebreeë." 249

Tijne's mond sloeg open. Ze ademde zwaar en snel: „Hoe .. hoe ken jij ... nou zoo. . Maar Aogie overpraatte gemakkelijk dat zwakke gehakkel. „Nou zelle we er 's gauw gaon ete, hee ?, 'n fijn soepie, 'n soepie of je in 't Hotel te gèst binne." Ze keek een andere kant uit. Nog altijd had Tijne die star- vragende oogen. „Aogie, die... die klokke.. . ?, dat luie, Aogie, dat was toch niet ... niet vanwege ... ?', Maar Aogie kwam vlug overeind. „'k Zei je soepie haole," beloofde ze, „'n lekker soepie mit balletjes. en den moet je niet zoo tezerig weuze, den moet je ..." Ze zweeg opeens. De buitendeur ging open. En de Dokter strompelde door het portaal, zijn grom bromde, het was of hij met die grommel stem-melst de deur openstiet. Zwaar-schuifelend verzette hij de voeten, nijdig-hard stampte bij elke stap zijn wandelstok op de vloer. Nog voor hij de kamer inkwam, wist Aogie al, dat hij weer een jicht-aanval had. Manke-Gerben, die hem ondersteunde, mompelde gedurig: „Wècht maor, 't gaot al, zoo die draoi ... !, 'n stoel, Aogie, geef 'n stoel. . ." Onbeholpen-moeizaam ging de Dokter zitten, de rimpels in zijn verbeten gezicht deden aan vloekwoorden denken. „Zoo nao' 't zin ?", vroeg Gerben nog. Antwoord verwachtte die gebrekkige man niet. Een schichtig gevoel van afhankelijkheid zette een gewrongen bocht in zijn mond-plooien: die bocht moest een glimlach verbeelden. Zijn vale oogen hield hij altijd, als in vrees, half toegeknepen. Die middag deed hij ook bijzonder zijn best om kleiner te lijken dan hij was, zijn schouders zakten, zijn rug boog. 250

En Aogie die zoo graag en makkelijk praatte en zooveel te vragen had, zei enkel maar, met een stem bekneld van nederigheid: „Dèg, Dokter." De kamer scheen kleiner en lager te worden. Dokter keek rond. Maar nog voor hij iets -van-Tijne gezien had, zei hij al op een toon, of hij over haar ingelicht werd: „Zoo?, h'm, ja." Hij trok zijn dikke zwarte handschoenen uit, en haalde zijn receptenbloc voor de dag. Elke keer als hij kwam, was hij strenger van uitzicht en schaarscher van woord. Zijn scherp -gebogen magere neus scheen degene naar wie hij zich toeboog, te willen oppikken als een graankorrel. Zijn grijze sluik-dunne knevelharen hingen opgeblazen-bol over zijn dunne lippen, en zijn verkleurde oogen leken niet glad en rond maar geslepen en puntig, dat puntige sloeg een glans van staal tegen zijn groote brilleglazen aan. „H'm, zoo," herhaalde hij in gedachten. Zijn blik gleed over Aogie heen. Het was of hij al haar verborgen gebreken, als op een opengeslagen boek, voor zich had. Dat geheimzinnig-wetende in zijn oogen, boezemde elke Eilander ontzag in. Ook altijd stond er als een toovercirkel een grimmige stilte om die oude machtelooze Dokter heen. Al waren er nog zooveel menschen in de kamer, al werd hem nog zooveel gevraagd, geen enkele stem kon door die afwerende stilte heenbreken, zonder het verlof van de Dokter. Aogie fluisterde haast: „Is er nou 'n beetje beterschop in'etrede, dat je kenne naogaon, Dokter ?" En geen spier vertrok in dat witte grimmig -gesloten gezicht van de Dokter. Hij hoorde niets .. „Poeders geregeld ingegeven ?", vroeg hij, en het was of er op een kiertje een deur openging in die stiltekring rondom hem. 251

Aogie weidde uit: „Jao, dat is te zegge in zoo veere... altemet wil ze niet, en vaok slaopt ze en vaok spoegt ze 't er metien weer uit en vaok ..." „Och — h'm," met een licht geknars ging de stilte weer dicht rond de Dokter. Dat antwoord van Aogie duurde hem te lang. Snauwerig mompelde hij wat.. . Gerben verstond dat. Hij bracht hem naar Tijne's bed, en zoo gauw de Dokter steun gevonden had aan de hooge bedsteeplank, maakte hij een stoot -beweging met zijn hoofd, in de richting van het portaal. Gerben ging onderdanig. „Ja, ja, h'm," zei de Dokter opnieuw, hij streek over zijn bol-dunne knevel. En Tijne voelde zijn blik als de druk van iets scherps. „Zel ik 't him vraoge?", overwoog ze, „van die begraofenisklek ...?', Dokter voelde haar pols, hij lei de koorts-thermometer aan in haar oksel. Dat ging alles buiten Tijne om. „Laot ik 't zijn vraoge," beslechtte ze. En de gestrenge oogen van de Dokter werden nog gestrenger. Die gestrenge oogen zeien: „Waag 't niet." Duidelijk zag ze dat, toch gaf ze de gedachte niet op. „Ik bin er 't naaste an toe, om er nao' te verneme," zei ze in zichzelf, „ik — ik as naobestaonde dien toch te weute waor mijn Tao en Bappe 'ebleve binne?" Dat bange verlangen dwaalde al-dringender door haar heen. Aogie ging even de kamer uit: ze liep op de teenen, zonder gerucht deed ze de keukendeur open. Toen zette Tijne zich aan: „Nou moet 't, vraog nou!" Onmiddellijk deed ze het ook. „Dokter," stootte ze uit, „zeg mijn. . . was ... was dat daor strakkies gien... gien begraofenisklok?, binne .. . 252

binne die van mijn ook... an... an'ekomme .. . en ... en 'ekist ... ?" De stilte om de Dokter werd zoo ondoordringbaar als een wand van ijzer. „Nàh," hij liet haar pols los, stak zijn horloge weg en keek op de thermometer. Meteen kwam Aogie weer binnen. „Hoeveul graode het ze nou ?", vroeg ze met kennis van zaken. De Dokter bromde enkel maar wat onverstaanbaars. Ruw in haast, schreef hij het recept. „Doorgaan met de poeders," zei hij kort -aangebonden. Toen Aogie nog wat vragen wou, stampte hij nijdig ongeduld met zijn stok op de vloer. -van Gerben schoot toe, om hem te steunen bij het gaan, ze schuifelden al-weer op de portaaldeur toe. Maar Aogie verdriestte zich. Ze liep vlug om hen heen, ze was hen vóór bij de buitendeur. „Dokter, dat ete van 't keind is nog niks 'edaon, ken je nou niet wat geve veur 'n graoge maog?" Eerst was het of de Dokter haar uitvloeken wou, zijn mond zakte open, zijn oogen werden puntiger. hij bedacht zich dadelijk, binnensmonds zei hij toen: „Geduld hebben, Vrouw Visser, en rustig houden — rustig houden." Hij stak zijn hoofd wat vooruit, zijn neus leek Aogie opzij te schuiven, stap voor stap vervolgde hij zijn weg weer: het stampen van zijn stok gaf de hevigheid van zijn gewrichtspijnen aan, zwaar leunde hij op Gerben. En Gerben boog dieper door, in het oogloopend verkreukelde hij: het had er veel van of hij over heel zijn lijf rimpels van inspanning kreeg. „Gèrben," pruttelde Aogie toch nog in zichzelf, „die het 't 'evonde bij de Dokter, dié gniest in z'n-eigen: taobé waoter, mijn zien je niet w'rom." Door het raam met zijn troebel -groene en heldere 253

nieuwe ruitjes, stond ze hen na te kijken. De straat was grijs van regen, vuil-grauw glom de keitjes-weg, goor verwinterd zagen de kleine huizen er uit. Maar de vale daken hadden helle plekken rood: dat waren de pas aangebrachte pannen. Het keetje van Sanne-vanGosem had een nieuwe wit-houten deur, wit was ook de stopverf aan de ruitjes ... Al dat nieuwe wekte herinneringen op aan de storm. Aogie zuchtte en het was toch niet daarom, ze keek nog altijd de Dokter na: „Aop! Buffel!" Ze trok haar neus op en stak haar onderlip wat vooruit. Met een ruk moest ze zich afwenden en met dreunende stappen liep ze. Driftig sloeg ze de portaaldeur toe, bonzend zette ze een paar stoelen terecht. „Verdorie — verdorie, 'n poesèk!" En opeens bedacht ze zich weer: ze keek om naar Tijne. Maar Tijne had haar niet gehoord: ze lag met gesloten oogen, en scheen te slapen. Dat was toch niet zoo: ze dacht na. „Zou ze erger 'eworde weuze?, an de Dokter te zien wel. 't Beste was maor: erger — en weg — en wèg ... As ze beter wier.. . as ze béter wier ..." Ze ging er niet op door. Ze dacht ineens aan het kleine groen-houten huis met de afgescheurde pui -wand terug. „Wàs er nog 'n weuning? Had de sturm er nog wat van over'elaote? 't Zou wel niet.. ." Binnen in haar huilde het, haar oogen bleven droog. „En den nog, as er wat van over'eschote was ... ?" Toen ging de buitendeur weer open. Aogie kwam net met het dampende bord soep uit de keuken. „Keesie?", luisterde ze, „of Hein?" Ze schrok een beetje. Dadelijk, aan de manier waarop hij zijn voeten afveegde, wist ze dat het Dominee was. 254

Voorkomend opende ze de portaaldeur en praatte onderdrukt. Als Aogie tegen een meerdere sprak, praatte ze altijd onderdrukt. Tijne lette op: „Dat was gien eigen, dat was Gaart niet, dat was ..." Het bedgordijn werd opzij geschoven. Dominee's gezicht boog naar haar toe. Maar zoo vreemd was dat gezicht, zoo weggetrokken en oud en vervallen.. . Tijne sperde haar oogen: „'t Most z'n Tao weuze, nee toch — hij zelf!" „Tijne," zei hij heesch. „Domenee," groette ze. Hij rook naar kou en regen en naar doodkisten ook. „Nou zei 'k 't him vraoge," nam ze zich voor. Maar er was iets dat haar een oogenblik afleidde. Dominee opende zijn mond, zijn mond praatte, geluid kwam er niet. En zijn borst schokte zoo ... Hij hoestte, zijn rimpels trokken dieper door, het moest het gezicht van zijn Vader zijn, dat doorbrak in die rimpels. Het was allemaal zoo vreemd. Tijne betastte met haar slap-gele handen het dek: „Slaop ik nou toch ?", vroeg ze zich af. En toen er een stem tot haar sprak, was dat de stem van de Dominee niet. Verlegen klonk dat onzekere geluid, haperend kwamen die zwakke woorden... Tijne wou luisteren naar die man aan het bed, en ze kon niet. De graflucht aan zijn kleeren ving haar aandacht: „Vèst waor, hij daor.... hij was te begraove 'eweust, hij ..." Er kwam een vraag naar haar toe: „'n Beetje beter ben je nu wel, hè Trijntje ?" Haar gezicht keerde ze naar het schot. „'t Is toch wel de Domenee. Och neeje, niet luistere maor. ..."

255 Tijne van Hilletje

17

Dominee hoestte als eenloue man, zoo schor en aanhoudend, zoo diep- van- binnen, hij veegde ook omslachtig zijn zweet af, stooterig praatte hij daartusschen door. „Schrei — schrei jij maar uit, schrei maar .. Tranen verlichten." En Tijne's gezicht leek te vermageren van boosheid. „Traone?", sloeg het door haar heen, „wàt waore traone, wat gaffe traone ... ?" Dominee ademde diep, hij ademde altijd diep als hij wat aanhalen wou uit de Bijbel. En Tijne's hart leek in te krimpen tot een vuist. „Nou kwamme de tekse. Nou wier 't goed 'epraot wat... wat God 'edaon had. Och die tekse altijd, wat waore tekse ... ?', En de Dominee kon toch niet anders spreken dan hij sprak, hij moest toch de herder en leeraar wezen? „'t Geloof ziet verder dan de kerkhofheuvel," hield hij haar voor, „'t geloof ziet over de donkere graven heen, naar de lichtende einder, aan gene zijde ..." Tijne's spot kwam uit het binnenst van een zeerte vandaan. „Hoe vaok zou hij dat al niet op'edreund hebbe, de laoste tijd ?" Het knotte op een ingeving. „Hij zee: gráove, hij zee: de kèrkhdfheuvel, dus den .. . dèn waore Tao en Bappe wel in d'aorde 'ekomme ..." Een weifeling schoof daar overheen. „Och dat ... dat zei hij zoo maor. . . zoo praotte ze altijd bij sterve en dood gaon. Ze most toch evengoed maor vraoge ..." Wrevelig lag ze toen te verlangen, onder het preekerig praten van Dominee: „'k Wou dat je uitscheeje .. 'k wou dat je ophiele ..." En hij ging er toch maar mee door, tekst op tekst haalde hij aan .. . Tijne's oogen werden weer rimpelige wondjes. „Is 't nou haost 'edaon?", morde ze in haar binnenst. „Ik

256

wil nao' Tao vraoge ... ik wil nao' Bappe vraoge ..." Droef-onderzoekend zag Dominee haar aan. Er kwamen gleedjes in zijn vlotte woorden. Hij aarzelde .. De trekken in Tijne's klein wit gezicht werden weer scherp en oud, en haar armzalig-bleeke lippen bebeet ze zoo. Dominee fluisterde haast: „Je mag niet bitter worden, kind, eenmaal zal je weten, waarom 't gebeurd is, en jij bent de eenigste niet, Tijne. Neem nou ZwarteJaap-Boes. . . die z'n drie dochters ..." Haar oogen gingen wijd -open. Ze wachtte .. En er kwam niets meer. Moeilijk zei ze toen: „En z'n — z'n zeun ook." Maar Dominee schudde zijn hoofd. „Arie ?, nee — maar dat is dan ook de eenigste die hij over heeft." Het klonk of hij een verontschuldiging maakte. „Ze zal wel zeggen," dacht hij, „ik heb niks over." Verlegen zocht hij al naar een passende tekst .. Maar Tijne vroeg niet verder, ze staarde. Aorie kwam druip-nat onder-uit de zee. Zijn handen waren niet kapot, zijn beenen ook niet, en hij had geen schelpgruis in zijn oogkassen. Hij glimlachte als altijd — als vroeger. Over het Kerke-pad kwam hij naar haar toe. „Tijne- maai." Even werd alles toen zoo verward. „As Aorie den leefde, as — Aorie — leefde. . . den — den konne Tao en Bappe ook nog wel ... nog wel t'rugkomme .. . t'rug uit zee." En daar gingen ze al: ze liepen de havenkant uit, ze liepen niét naar haar toe. . . Maar ze kende ze aan hun gang. Bappe was veel krommer dan Tao. Bappe liep of hij een schuit voorttrok. Hij had het buis aan met de breeë blauw-witte streep en zijn oue bontmuts op. Tao's grijs-geruite halsdoek was verschoven, de 257

knoop lag op zijn eene schouder, de slippen fladderden op zijn rug. Ze praatten met elkaar over de storm. „Jao," zei Tao, „we bin wonderbaorelijk 'espaord 'ebleve, deur God's goedertierenheid." „Wonderbaorelijk," zei Bappe ook. Ze bleven even stil om dankbaar tegen elkaar te knikken, en liepen dan weer door. Maar dat droomgezicht duurde niet lang. Tijne streek met een zwak gebaar over haar kil-klam gezicht. „Och neeje, ze waore ommers weg ?, God's goedertierenheid ?, weg — wèg ... T'rug'ekomme, zuilie?, jao meskien — as drenkelinge ... Daor most ze nog nao' vraoge ... nog vraoge ..." Haar lippen weken al van-een, ze wou praten, en het was of haar tong vastgehouden werd. „Zeg — zeg mijn," stamelde ze, „binne ze. . . bin ze in — in de aorde ... ?, en niet — niet verskandeleseerd ... ?', Een hortende reeks van gebarsten geluidjes waren haar woorden maar. Dominee verstond ze toch wel: hij werd witter in zijn gezicht. Hij haalde — voor hij knikte — diep adem. „Ja, in de aarde — ja zeker ... Maar dat stoffelijk omhulsel, daar — daar moet je niet zoo aan denken. De ziel is 't voornaamste, en hun zielen konden niet — niet ... ," in schrik zocht hij naar een verzachtende term, „niet gedeerd worden, die gingen tot God, en God is liefde ..." Ineens kon hij niet verder. Hij lette angstig op. Een verandering voltrok zich aan Tijne, er kwam wat vreeselijks over haar. Haar gezicht en haar lijf leken weg te smelten: alleen haar vuisten en haar woedende oogen schenen over te blijven. Ze prevelde: „Liefde...? As vodde het Hij ze weg'esmete, as vodde ... !" Ze 258

hijgde zwaar, in dat hijgen fluisterde haar hart zonder ophouden door. Haar stijve vuisten zagen er uit of er vloekwoorden in gevangen zaten. In haar holle heete oogen werd het nacht. ,,Tijne... kind.. . ," stamelde Dominee, „je mag... je moet..." Maar Tijne bewoog zielig- onbeholpen haar hoofd. Amper verstaanbaar prevelde ze: „Niet meer praote .. niet praote ... alles het of'edaon ..." En toen werd het opeens zoo leeg om haar heen, zoo leeg en zoo koud, als nooit te voren. Het was of ze in die koude leegte verdronk ... Als hulp zoekend keek ze nog een keer naar de Goede Herder aan de wand. Dat was toch werkelijk maar een blauw papieren poppetje met doode oogen. „Nee — nee," zei ze in haar gedachten, en het was of haar ziel in haar stierf, „je binne mijn Heere Jezus niet meer, Goeie Herder."

259

Alle dingen in Aogie's kamer leken kou te lijden die Zondag-ochtend : dood en dof stond het kabinet er bij, kil van verstijfdheid de pronkkast. En de kachel brandde toch wel, maar dat branden verdreef de kou niet, zelfs die breede zwarte kachel zag er huiverig uit. En de volle warme kommen -met-koffie op tafel hadden ook een kleumerig voorkomen, net als de heete witte koffiepot met het bibberende olielichtje. Van de vloer ging ook kou uit, en van de stilte niet minder. Het zoemen van een overgeschoten vale wintermug bromde rillerig door die bevroren stilte heen. Tijne nam werktuigelijk een hap van haar boterham, en met onbestemde luisterende oogen keek ze rond. „Hoe ken 't toch zoo weuze?", zocht ze vaag-verontrust, „dat koue ..." En dadelijk verdoezelde dat weer. Er naderde een bedaarde gelijkmatige stap in de dommelende Zondags -stilte buiten. Die stap was als een ingehouën stem, een stem die in het naderkomen vroeg: „Weet je ook wie ik ben ... ?" En Tijne's hart klopte plotseling overal tegelijk: in haar vingers, haar polsen, haar keel ... Met hunkerende inspanning luisterde ze: „Aorie," zei ze in haar gedachten, „bin jij daor?" Onrustig-verlangend keek ze naar het venster: „As 't Aorie is," voorspelde ze zichzelf orakelachtig, „den heb je nog wat goeds te verwachte vedaog." En de man die voorbijging was Muus-van-Eppie, uit het groente-winkeltje. Die hap brood in Tijne's mond leek eer grooter dan 260

kleiner te worden, ze kauwde er gejaagd-druk op, ze schoof hem van de eene wang naar de andere: weg wou hij niet .. Stuntelig nam ze haar kom met koffie op en slikte moeizaam. „Rorie," klaagde ze in haar binnenst, „dat je nou gaar 1 ) niet veurbij komme, dat je nou in 't g'eel niet nao' mijn omziene, Aorie." Slaperige bevreemding schoof die gedachte opzij. Ze zag ineens dat Hein's verweerd-behaarde hand-op -tafel een knokkelige vuist geworden was. „Waorveur," vroeg ze zich af, „is dit ... ?" Een vaag-onrustige verwondering sloop door haar heen, dezelfde onzeker-bange verwondering die ze ook wel hebben kon in haar droomen 's nachts. En gedurig moest ze naar de vijandigheid van die strakke vuistknokkels kijken: het verkommerde ruig-gele haar op de gespannen huid stond recht -overeind. „Net as bij 'n kwaoi-je kat," soesde Tijne, „as die 'n hooge rug maokt." En ze hield haar adem even in: die twistende hand bewoog zich. Hein moest zijn boterham opnemen: zijn vuist ging langzaam — als in onwil — open. Zijn tanden en kiezen scheurden een groote hoek uit de dikke snee „mik" vandaan. Hij lei zijn boterham terug op zijn bord en snel werd zijn hand weer een vuist. Absent-verbaasd bleef Tijne er op letten. „Raor," soesde ze. En opeens pinkte ze van schrikkige verbazing. Aogie zette veel te hard haar kommetje koffie terug op haar schotel. Die onverhoedsche bitse tik was net een booze uitroep, een snauw .. 1)

heelegaar. 261

„Veur wie nou ?", piekerde Tijne afgetrokken. En doezelig-onthutst ging ze na: „Heb ik... heb ik meugelijk wat verkeerds 'edaon?, of 'ezeid ... ?" Ze zocht er naar, ze vond niets. En even gauw als Aogie het kommetje neergezet had, nam ze het ook weer op. Ze dronk met groote teugen, het klokte in haar keel, als water in een gootje. Hein hoestte blafferig. En Keesie schoof ongedurig heen en weer op zijn stoel, de biezen zitting kraakte. Uit elk geluid sprong een wrevelige gedachte naar voren. Krimpend-koud vloeide de stilte daar overheen. „Hoe is 't toch zoo, dat ze niet praote?", speurdeTijne weer, „wat is er toch aors?" En verder kwam ze niet. Al wat er om haar heen gebeurde leek zoo ver-af. 's Morgens als ze wakker werd, zei ze soms in haar gedachten: „Hier weun ik nou... nou slaop ik niet.” En dan moest ze toch nog het een of ander aanraken om zich daarvan te overtuigen. En 's avonds in de schemer, als ze voor het venster zat — en het net was of die verhavende deur van Kreinvan-Taoko aan de overkant, naar haar toekwam, om met haar over dingen uit de stormnacht te praten — dan zei ze ook in zichzelf: „Dut droom je niet, dut is nou weuzelijk." Wat donkers in haar lachte daar dan om. „Weuzelijk?, wat is weuzelijk?, wàt ... ?" Ze keek op. En die beschadigde deur van Krein sidderde in de schemer, als van smart, maar Sanne's nieuwe witte deur schokte van de lach ... „Weuzelijk?, wat is weuzelijk ...?" Dan wrong en draaide Tijne net zoo lang aan dat slap-ruime vel van haar polsen, tot de tranen haar in de oogen schoten van pijn. 262

Ook gebeurde het wel, dat er midden op de dag, een plagerige vraag op haar afkwam. „Hoe moet 't nou veerder mit jou, Tijne-van- Hilletje ?" „Gaon weg," zei ze dan. Ze keerde haar hoofd af, ze keek een andere kant uit: en daar was die vraag ook. Ze liep naar de keuken, en die vraag liep mee. „Och, ik weut 't niet," gaf ze het dan maar op, „ik ... ik weut niet ..." Als ze er op doordacht werd haar hoofd zoo zwaar en leeg. Maar soms kwam er ook wel 's 'n verkommerde glimlach om haar ingevallen mond. „Aorie," zuchtte ze dan, „Aorie." En in die naam rustten haar gedachten uit. Maar Aorie zelf had wat onwezenlijks gekregen: het leek wel of hij Aogie's huis vermeed. Het was ook net bijwijlen of het leven nooit meer een tastbare werkelijkheid kon worden, en of zij zelf altijddoor in een vreemde droomtoestand zou blijven ver een gesteldheid tusschen slapen en waken in.-kern, Die Zondagochtend ook. Ze keek star naar die harige vuist op tafel. En van lieverlee verloor die vuist zijn booze 'uitdrukking weer: hij kreeg wat onbesternds, net als de doodsche pronkkast en het vochtig-beslagen venster. Maar elk geluid om haar heen was een stem die met haar praatte, en ook het verste gerucht fluisterde dicht aan haar oor. Zij hoorde dingen die anderen niet verstonden. Die vale wintermug vloog in nauwe kringen om haar hoofd heen, hij zoemde, hij fluisterde ... Vlak voor haar oogen danste hij op en neer. „Let op Hein," bromde die mug, „let op Hein." Maar ze was niet meer ziek, ze had ook geen koorts meer, zielig-spottend glimlachte ze om dat onzinnige gefluister van die mug. „Och malle — malle ..." 263

En ineens brak dat af. De Zondag kuierde mee met die ingehouden stap stilte, buiten. -inde En Tijne's adem hakkelde van verrassing. „Dàt bin jij den toch, hee Aorie?", nam ze aan, „dàt bin jij .. 't is — 't is maor goed dat je nou eindelijk komme, Aorie." Doch de man die het venster passeerde, was Moenisde- Ziener. Tijne's vervallen gezicht werd nog schonkiger. Ze dacht: „Ik ken niet iens meer z'n loop onderschei-je. . ." Op een vermoeid gevoel trok er een pijn door haar heen. „'t Is ook allemaol zoo lang 'eleeje." Diep zuchtte ze. En op de kouwelijke tafel kroop Hein's groote hand weer ineen tot een vuist. „Let op Hein," zoemde die winter-mug. En gedachteloos kéék Tijne naar Hein. Eerst volgde ze met een fletse blik-zonder-belangstelling een plooi in zijn mouw, een streep in zijn buis, toen merkte ze ook dat de gouden knoopen op zijn rose-geruite „dassie" trillerig bewogen, net of hij gedurig diep ademde. Haar blik ging hooger, en even was het of ze heelemaal wakker werd... Voor het eerst, die ochtend, zag ze Hein's gezicht. Hij had ruzie- rimpels om zijn neergetrokken mondhoeken, en zijn kleine grimmig-donkere oogen twistten met Aogie en drongen boos-ongeduldig ergens op aan bij haar. Maar Aogie schudde driftig-beslist haar hoofd, bits vormden haar lippen een woord -zonder-klank en tot driemaal toe, vlug van kwaadheid, herhaalde ze dat. Onvoldaan trok Hein zijn schouders op. „Wat hebbe die minsche nou toch ?", mijmerdeTijne, „wat gaot er bij huilie om ?" En die vraag gleed niet 264

meer uit haar weg, maar raakte, af en toe, wel op de achtergrond. Een stap in de straat vroeg: „Bin ik 't, Tijne?, bin ik 't?" „'t Zou kenne weuze," weifelde Tijne. Schuw of ze iets ongeoorloofds deed, keek ze naar het venster. Zwèrte-Jaop -Boes wandelde voorbij. Maar dat was een heel andere Zwèrte-Jaop dan zij gekend had — vroeger, voor de storm kwam. Een oue man leek het met een kromgetrokken rug en grijs haar. Toen er van zijn Zondagsche kuierstap niets meer te hooren viel, keek Tijne nog uit, net of ze verwachtte dat Aorie zijn Tao achterna zou komen. Maar Aorie kwam niet. „Wat is dat toch mit zijn ?", tobde ze, „wat is dat toch ?" Ze liep naar hem toe — in haar gedachten — altijd ontmoette ze hem op het Kerkepad. „Rorie, waorom doen je zoo mit mijn ?, waorveur kom je nooit-niet veurbij?, waorveur vráog je nooit-niet nao' mijn ... ?', En eer Aorie antwoorden kon, haalde een barsch geluid haar weer van het Kerkepad weg. Aogie schoof met een duw van haar voet haar stoel achteruit, en stond op. Ze liep door de kamer met een haast of ze nog heel wat op te redderen had, en haar stappen dreunden. Het kabinet bibberde er van op zijn ongelijke pooten. „Hoor je dat loopen?", zei het kabinet. En vinnig, of ze een hekel aan dat onnoozele ding had, schopte Aogie een stoof uit de weg. „Allaoh," zei ze half-luid. En Tijne had nog niet eens haar boterham op, maar 265

ze kwam toch gauw overeind. „As Aogie „allaoh" zee, den was dat teuge haor." Beduusd -gedienstig wou ze de boterhambordjes in elkaar zetten en afwasschen. Maar Aogie zei gesmoord-vinnig: „Gaon je nou toch ankleeje, maad! Aors kom je ommers te laot?" „Watte?", vroeg Tijne verward. Maar ze had het wel verstaan, en als wat scherps prikte de afschrik door haar doezelige gedachten. „Most ze den toch nao' de kerk ?" Het ontging haar dat ze geen antwoord gekregen had. „Aogie," prevelde ze, „ik — ik bin nog niet ien van de sterkste, Aogie, ik. . „Och wèt," viel Aogie er norsch op in, „da' -s daorveur ook niet van noode. Maok of nou!" Tijne deed of ze gehoorzamen wou en ze stribbelde toch nog tegen. „'t Is maor. . . ik bin nog niet ien keer buite 'eweust, en nou miens — miens. . ." Toen kwam Hein op haar af. „Zeg maor waor 't op staot! Je gaone liever niet. 't Is je de moeite niet waord! Jij zitte liever op 'n stoel en 'n stoof te suffe ..." Misprijzend-vermanend wees hij naar haar. „Is dat nou je dankbaorheid, dat de Heere God je beter'emaokt het?" „Dankbaorheid," dacht Tijne, en ze schokte of ze schrok: het woord tuimelde als een gil-lach door haar heen. Maar de ruzie-plooien om Hein's mond werden dieper. En dat ontging haar niet. „Och neeje, och neeje," bad ze nederig, „gaon niet op mijn schelde, Hein, gaon niet op mijn schelde. . „Nou dèn?", drong Hein dreigend. En ze loog met overtuiging: „Ik wil graog nao' de kerk toe, Hein, gerust waor, Hein, graog, maor — 266

maor, ik... ik bin wat... wat ..." Dat eindigde in een onsamenhangend fluisterend gestamel. Want Hein's vrome toorn- die-gewettigd-leek kwam al naderbij. En in haar dommelige onnoozelheid dacht Tijne: „Hij ziet hoe veer 't mit mijn 'ekomme is, hoe goddeloos ik 'eworde bin in mijn hert ... en hij wil mijn daorover onderhoue ..." Een onvast gevoel kreeg ze in haar krachtelooze beenen. „Ik ... ik gaon me verkleeje Hein," beloofde ze mompelend, „daodelijk ... daodelijk ..." Ze maakte de bovenste knoop van haar nachtjak al los en greep werktuigelijk haar daagsche goed van de stoel, om het aan te trekken. Maor Aogie rukte haar die kleeren ruw uit de handen. „Stier je verstand den toch er 's vort. Wou je nou in dut pak nao' de kerk gaon?" Ze deed de kleerenkast open. „Allaoh, hierzoo ..." En toen werd Tijne's keel weer zoo strak en zoo nauw, net als in haar ziekte. Aogie nam Memme's bouwedoozen van de plank en Mempie's Zondagsche rijlef en haar beste schort en haar beste boezel. . . En bij elk stuk dat ze aanreikte zei ze: „Trek an! Antrekke!" En gedurig klonk dat als een snauw. Bazig en eigengereid zocht ze de dingen uit die ze hebben moest: een batisten overmuts met een fijn geblokte kant en de zwarte rouw-bouw en de donkere ondermouwen, de voorpanden... „Jij moete nou maor 's pront 'emaokt worre," praatte ze half binnensmonds, haar krachtige roode lippen kneep ze een oogenblik energiek binnenwaarts, „en jij moete nou je eige maor 's fiks anpakke, maosie." Het verschoten oue vrouwe-gezicht van Tijne hield dat onthutst-vragende... 267

Ze verstond Aogie niet meer. ,, Pront'emaokt worde?, mit rouwkleere ... ?, haor eige anpakke?" Zonder dat ze er weet van had, schudde ze haar hoofd. „Ik ken niks meer goed vatte," dacht ze moedeloos, „ik wor' zoo bot... 't is zoo raor mit mijn. Waor bin ik toch ook zoo'n heule dag mit mijn prakkezaosies ?, en waorom weut ik nou niet wat Aogie mient ... ?" Opeens had ze dat doffe zware hoofd van haar wel willen vastgrijpen en heen en weer schudden, maar ze deed het niet: het radelooze in haar, bleef ook maar mat en vaag, net als al dat andere .. Zonder op te kijken hing Aogie een borstlap en een nieuw gebleven ruigie van Memme over Tijne's armen heen. En Tijne dacht niet eens: „Hoe komt dat daar ?" Haar armen leken net een paar stram -gebogen kleerenhouten, wezenlooze armen waren het, en haar starre oogenzonder-uitdrukking schenen blind te worden: die oogen tuurden naar de kleeren van Mempie, tot ze er niets meer van onderscheiden konden. Maar Aogie werd toen opeens weer zoo goedig, Aogie kon, als ze wou, met haar stem aaien en aanhalen: „Kom, tutte -me-keind, nou zelle wij saompies jou er 's opgnappe, hee? 'k Heb m'n eigen zwèrtkraole aokertjes an je doekje 'enaoid, zien je wel ?, en het Aogie je mussekant niet helder 'ewossche en fijn op'estreke? Nou zelle we van jou weer er 's 'n kraonige maad maoke, hee ?" Tijne had haar van dankbaarheid wel om de hals willen vallen. „Jao Aogie," knikte ze telkens, beverig gedwee, „asjeblieft Aogie." In haar binnenst vleide ze: „Zoo most je altijd teuge mijn praote, Aogie, altijd ..." Tersluiks gleden er een paar tranen over haar slappe koonen, maar ze merkte het niet. Ze zei in zichzelf: 268

„Aogie is nog net zoo goed op je, as toe' je ziek wasse, maad.” En meteen kreeg ze die starende oogen weer. „Jao maor — daomee most ze de straot op en nao' de kerk ... nao' de kerk." Wat bangs gleed op haar tegenzin mee, en het was toch of dat bange haar niet goed naderen kon van binnen, net zoo min als die tegenzin. In haar bleef alles even onwezenlijk als óm haar. Achter in de kamer, stond een oue biezen stoel, die stoel had ook een schaduw kunnen wezen, en de dingen aan de wand leken enkel maar donker -uitgeloopen vlekken. Tijne keek er met beslagen oogen naar. En als een pop liet ze zich aankleeden. Aogie sjorde en trok aan haar kleeren, ze merkte het amper. Aogie's vingers zeien: „Staon er toch niet zoo suf bij, je maoke 'n minsch tureluursch!" Veel te stijf haalde ze de veter van het rijlef aan. En het was Tijne of ze vastgeregen werd in een pijn: er kwam koud zweet binnen in haar handen en ze ademde benauwd. Want door die kamfer-lucht van het rijlef heen, kwam bleek en muf Mempie's reuk naar haar toe. Klagelijk zei ze in zichzelf: „Mempie —Mempie!" En er stond een geraamte op, uit een graf, er keek een doodshoofd uit een witte muts . . Tijne wankelde op haar slappe beenen. „Wat heb je nou miens weer?", knorde Aogie, „staon toch stil, aors steek ik je mit die spelde." Heel uit de verte kwam die stem. Tijne lette er maar terloops op. Het leven leek langzaam uit haar weg te vloeien, haar gedachten moesten zich vastgrijpen aan een steun. „Aorie !, Aorie ! ", schreeuwde het in haar binnenst. 269

En Aorie naderde al .. . Ontdaan bad Tijne in haar hart: „Blijf bij mijn, Aorie, blijf bij mijn." En Aorie-in- haar-hoofd knikte en glimlachte geruststellend. „Jao zekerlijk, Tijne -maai, zékerlijk!" Toen kwamen haar gedachten ook weer. Maar die gedachten deden haar kwaad: „Jao Aorie, dié was levenachtig, maor Mempie?, wat zou daor van over'ebleve weuze, maad?, wat stof en wat bientjes, dat is je Mempie. En al gong je nog zoo hard krijte an haor graf, Mempie zou daor gien weut van hebbe." Ze wist niet eens dat ze haar oogen sloot. „O Heere God — Heere God," zuchtte ze. En die naam dwaalde verwonderd en leeg door haar heen, die naam zei: „Wat moet ik ... ?", en dadelijk viel hij in stukken uit-een. . Toen keerde de ontzetting- over-haar-verlatenheid weer vermoeid en mat in haar terug, het kreunde in haar hoofd en het kreunde in haar hart. Bang klemde ze zich vast aan haar eenigste steun: ,,Aorie!, Aorie!" En daar kwam hij al: glimlachend en goedig en groot. „Ik bin er toch ?" Maar in het naderkomen vervaagde hij. Aogie's koue beredderige vingers schoven ruw langs haar nek. Ze schikte en plooide het halsdoekje, ze streek met dwingende zware handen over de vouwtjes in de zwarte bouw. „'n Heul stik beter zien je er al uit," loofde ze, „'n heul stik." Ze nam spelden van een „brief" en stak die tusschen haar lippen. Bijna onverstaanbaar zei ze toen: „Gaon zitten daor op die stoel." En Tijne deed het haast gretig: haar beenen beefden zoo, ze was zoo moe. „'k Bin al — al half 'esturreve," dacht ze. 270

En bazig commandeerde Aogie: „Je hoofd recht op — achterover je hoofd ..." Behendig scheidde en verdeelde ze Tijne's witte dichte haar. Ze draaide de lokken rond, ze wipte de pony op, en schoof hardhandig de ondermuts over Tijne's achterhoofd heen. „Da-'s dat," zei ze. En rukkerig en vlug lei ze de baaien banden om die ondermuts heen en het lint met de zwarte figuurtjes. Een speld schaafde langs Tijne's schedel als een kattekrab. Maar ze vergat „au" te zeggen. Die pijn in haar overstemde alles. „Wat moet ik toch in de kerk ?", tobde ze, „daor is veur mijn gien plaos. Ik bin toch ommers alles kwijt 'eraokt, alles ommers? Wat moet ik den toch bij die minsche daor?, ik ken die minsche haost niet meer. . . Of jao -- toch wel, 'n beetje nog: dikke-Gaart en Mao-van-Lobbetje en — en Aorie, jao Aorie, dié zou er ook weuze ..." Ze richtte haar slappe kromme ruggetje wat op en streek een vouwplooi uit haar boezel. Ineens — achter haar bijna-gesloten oogen --- zag ze Aorie in de kerkebank zitten. Zijn oogen zochten haar, zijn glimlach ging naar haar toe. „Ik bin er toch ?" Haar stuursche tegenzin om naar de kerk te gaan veranderde toen opeens in verlangende gewilligheid. „Ik wil toch wel graog gaon ... jao, da-'s waor: uit me eige zou ik ook 'egaon weuze, naoderhend, al had Hein 't me niet iens of'edwonge." Norsch-geduldig schikte en plooide Aogie onderwijl de weerbarstige overmuts om haar hoofd, en stuurschingenomen prevelde ze achter haar saamgebeten tanden spelden: „Fijne kap, is de kou van of!, 'n fijn-met stikkie kant ook. Je Mempie's Bessie, die het dut kantje nog 'edraoge, eigen 'emaokt, dat zien je niet meer in de winkels. Prèchtig-mooi hoor, prèchtig-mooi ... . 271 Tijne vun Hilletje

is

Nou hier nog 'n speld, en daor nog..." Aan éen stuk stond ze zoo door te mompelen... En toen ineens praatte ze weer overluid. „Rijs nou er 's op!, ópríjze zeg ik!, en draoi je er 's om, allaoh, ómdráoie zeg ik!" Werktuigelijk deed Tijne het. Die plotseling-veranderde bits- luidruchtige stem van Aogie joeg haar schrik aan. In de helder-witte muts met de pronkerige kant leek haar verkommerd-vaal gezichtje toen nog pipscher en fletser dan het al was. „Staot goed zoo," prevelde Aogie, „best zoo." Maar voldaan klonk het niet. Ze duwde een bobbeltje uit de kappe-kant, speldde hier en daar een plooitje nog wat dieper in, draaide de dikke lokken ronder. Veel verschil maakte het niet. Gelaten liet Aogie het er toen maar bij. „Nou allaoh, je binne 'edaon, klaor bin je! Nou moet ik me eige nog effe gauw opgnappe." Spotachtig-glunder lonkte ze tegen zichzelf in het kleine wandspiegeltje: haar lippen en koonen waren bloemachtig -rood, over haar levendige oogen lag een geel-goud lichtwaas. Tijne zag dat niet. Ze knikte in het vage weg.. „Oh-jao?" Plotseling viel haar in: „Vergange jaor om deuz' tijd, was alles nog goed." Soezerig slofte ze naar het raam. „Vergange jaor," herhaalde ze, „vergange jaor." Ze wou er zich wat liefs mee te binnen brengen, er kwam enkel maar een. pijn naar haar toe. „Gaon weg," morde ze onzinnig, „laot mijn mit rust." En tegen wie ze het had, wist ze zelf niet. Ze keek uit. De Zondag-buiten had een onbestemde grijze kleur, 272

onwezenlijk stonden daar de geschonden huizen in, de leegte dommelde, de straatkeitjes droomden ... En toch kwam uit die volslagen stilte de storm te voorschijn, want de storm had zich vastgegrepen aan iedere plank en elke steen. Een ander mensch zag dat zoo niet, Tijne wel. De onderhuis-palen vertelden van het water en de pannen hadden het over de wind — als zij naar hen keek. En de stilte werd daar nog stiller bij. Die witte deur van Sanne-van-Gosem was nog altijd niet weggeverfd, en de stopverf aan de ruitjes bleef vaal -wit, en de nieuwe pannen —tusschen die verweerde donker-verdrietige in — hielden maar hun tergende frisch-roode kleur. De storm zei: „Dat is allemaol deur mijn ..." En Tijne's oogen trokken holler bij het staren er naar. Het werd nacht. De zee schopte tegen de huizen aan... Daar kwam de storm aan, om de straathoek, van zijn boos geweld beefde de aarde, hij gilde en brulde, hij had twee stemmen tegelijk, woedend beet hij een homp steen uit die muur van Ybele-van-Jaop, toornig scheurde hij de schoorsteen van het dak bij Keeje-van-Neele .. . De deur bij Sanne trapte hij rabouwig uit de scharnieren en droeg hem mee ... Baldadig sloeg hij de ruiten in, hier en daar en overal, glasscherven rinkelden en dakpannen, kluiten steen vielen naar omlaag. De menschen schreeuwden... Maar de storm brulde daar dwars door heen: „Krijt niet! Krijt toch niet, juilie zel ik spaore, ik moet gunterwijd weuze, bij Kleine-Keesie-Kaors en zijn Tao, dié zel ik doode ... en de dochters van Zwèrte-JaopBoes ..." Te midden van een zwaar gebrul tolde hij de straat door, de ruimte in .. . 273

Tij ne zag hem na. En in de verte riepen Tao en Bappe huilend om hulp. Als een traag -verstijvende kou schoof de pijn door Tijne heen. „Oh-oh," fluisterde ze heesch. En ze verschrok van haar eigen stem. Toen hoorde ze ook de stilte weer. Geen wind-zucht gonsde in de slaperige ruimte buiten, geen stap in de verte vertelde van een mensch die daar kuierde. In de kamer zweeg ook elk geluid, de heimelijke opmerkzaamheid daar, zette elk gerucht stop. „Bin Aogie en Hein weg'egaon nao' de keuke?", dreef het vaag door Tijne heen. Als er wat te praten viel, waar zij niet mee te maken had, gingen Aogie en Hein wel 's meer naar de keuken. Ze vergat toch om te kijken. Want zwaar viel ineens het luiden van de kerkklok in de verkleumende winterstilte, en er was wat zonderbaars in die lui-klank... Tijne moest er ingespannen naar luisteren. De kerkklok noodde niet meer: „Kom dan! Kom dan!" Hij galmde enkel maar leeg-eentonig: „Bim-bam !, bim-bam !" En het Eiland werd ingetogen wakker. Een deur ging omzichtig open, verder-op nog een. Een man kwam behoedzaam -Zondagsch naar buiten, een vrouw volgde. Onderdrukt praatte een stem .. Zacht zetten de menschen hun voeten op de dommelende keitjes. Plotseling, schrikachtig -vlakbij, porde Hein's stem: „Veuruit, we gaone." En Aogie drilde ook al: „Jao allaoh, opschiete." Het stiet Tijne van weerskanten aan. 274

Gewillig keerde ze zich om, in haar borst trok wat bijeen, iets dat benauwend en zoet tegelijk was, ze kon er haast niet van ademen. „Nou gong ze nao' Aorie... Nee, nao' de kerk! Nou jao ... Aorie zou ze teugekomme, Aorie zou ze zien de heule mèrgen." „Hier," drilde Aogie weer, met drie bitse stooten op de tafel telde ze drie kerkcenten voor Tijne uit, toen duwde ze haar Mempie's dikke psalmboek in handen. Koud voelde dat boek aan, en het woog zwaar, de zilveren kram kraste een roode streep over de rug van haar hand. Toch was er wat van Mempie in dat boek. Tijne drukte het stijf tegen zich aan, maar de drie centen liet ze onachtzaam in haar rokzak glijden, boven op haar schoone zakdoek. „Allemèn klaor?", Aogie stak stiekem een pepermunt in haar mond en keek nog 's terloops in het spiegeltje — zij had ook rouwgoed aan, maar dat doffe zwart maakte haar gezicht niet doodsch — onkerkelijk glimlachte ze, „allaoh den." Hein liep de weg al op. En zonder op of om te zien, stapte hij met Keesie vooruit. Aogie draaide eerst nog op een behoedzame Zon manier de groote sleutel om, in het slot van de-dagsche buitendeur. Als vanzelf vond ze dadelijk er op die afgepast-strakke kuier-tred- van- Zondags terug. En zwijgend stapte ze naast Tijne achter haar man en stiefzoontje aan. Haar dassie had ze maar luchtig om haar hals geknoopt. En de winter-kou kwam toch grimmig op hen af. Het was Tijne of ze zelfs kippevel kreeg om haar hart. „Wat 'n grauwzaome winter," klaagde ze stil, „wat 'n winter." Schuw keek ze rond, haar oogen draaiden, haar gebogen hoofd bewoog niet. 275

De vensters in de huizen waren wit dicht gevroren, aan de vensterbanken hingen vinnige ijsbaarden, gramstorig staarden de droog-grijze straatkeitjes naar hen op en de kouwelijk-grijze lucht leek hooger dan ooit te voren. Tijne voelde zich al kleiner en eenlijker worden. Het was ook net of ze niet goed loopen kon, ze zwikte telkens en strompelde als een Bessie. Vaag schaamde ze zich daarover. „Pas op maad," vermaande ze in haar binnenst, „'t is Zundeg." Meteen keek ze naar de Zondag uit, maar — ondanks de lui-klok en de indachtig-makende stilte — de Zondag was er niet. „Hoe ken dat zoo bestaon?", zocht ze. Aan een antwoord kwam ze niet toe. De kou drong als een scherpe pijn-doende ijspegel haar hoofd binnen, ze kreeg er een leeg-strak gevoel van, en maakte telkens een beweging of ze zich vast grijpen wou aan Aogie. Maar dat deed ze toch niet. Want Aogie's arm hing recht naar beneden, stijf tegen haar heup aangedrukt, afwerend... „Da-'k nou hier loop of er niks 'ebeurd is," dacht ze toen opeens in een fletse verwondering, „veur de eerste maol op straot suns . . . suns.. ." Ze wou het zich te binnen brengen, maar ze kon het niet. „Loop ik nou weuzelijk buite?", vroeg ze zich even later af, „slaop ik niet ?" Haar oogen spiedden van links naar rechts over de weg. Nieuwe huizen stonden hier en daar, huizen die ze nog nooit gezien had en opgelapte oue ... Vervreemd keek het Eiland haar aan. En haar schuwe verbaasdheid nam toe met elke stap. „Is dut Merken nou ?, bin ik Tijne-van -Hilletje... of bin ik 'n aor ... ? Stil maad! Is dat dáor de kerkklok ... ?" 276

Ze luisterde scherp, en ze schrok. God's stem was weggegaan uit de kerkklok, en een leege metaalklank bleef over. „'Edenkt de Sabbasdèg," haalde Tijne toen schichtig aan voor zichzelf, „dat gij die heiligt ..." En opnieuw keek ze zoekend naar de Sabbatsdag uit. Maar de Sabbatsdag was er niet. „En veurhien," vloog het in haar op, „veurhien ..." Verder kwam ze niet. Een nevel boog over die gedachte heen en drukte haar naar omlaag. Toen werd alles weer zoo slaperig, zoo star-verzonken, een droom gelijk. De kaal-zwarte vliertakken aan de bevliesde sloot leken versteend, geen rietpluim bewoog er, het ver -blekt gras trilde niet. En in het verwinterde leege weiland stond breed de doffe stilte en over de leege horizon leunde grauw en grimmig de eenzaamheid. Wanneer was het toch geweest, dat uit de einder, de bermen en de wolken, de Zondag opstond ?, wanneer smeekte in de lui-klok de liefdevolle stem des Heeren? „Lang 'eleeje," zuchtte Tijne in zichzelf, „toe' is 't aors 'eweust ... héul aors ..." Er stapten menschen langs haar heen, een-ieder ging dezelfde kant uit. „Gemergen," zeien ze gedempt in het voorbijgaan. En telkens keek Tijne snel op, om te zien, of Aorie ook bij de menschen was die daar passeerden, maar Aorie was er niet bij. En de menschen werden net bewegende poppen, wandelende schaduwen. „Die daor was Muus- uit-het-groente-winkeltje, die daor Moenis, jao, nee, niet waor toch. .. Siebren-van-Tet kon 't 277

weuze en Rieuwertje-van-Aoi ... of toch niet ?, nee toch óók niet ..." Ergens in haar hoofd moest een gat wezen, daar zonk alles in weg. Ze wou er een gedachte uit terugtrekken, het ging niet. Alles daar -binnen ver -wasde. En meteen werd het vervreemde Eiland weer zoo onwezenlijk als een droom. Stil-grijs was de lucht, stil en grijs de weg. Meeuwen dreven zonder geluid in die grijze stilte rond, en om het luien van de klok was dat grijze ook, en ook om hun adem en hun tred .. . „De wind," kon Tijne ineens weer denken, „waor is dié nou 'ebleve?" Als ze aan de wind dacht moest ze altijd fronsen. „Jao, waor was de wind as hij niet woei ?, plaogde die nou op 'n aore kant van d' aorde 't minschdom?" Aogie praatte er doorheen: „Nou gaon jij maor op de plaos van je Mempie zitte ... die is wel verhuurd 'eworde an manke -Eibele, maar Eibele komt toch niet nao' alle gedachte... En as je op'estierd worde, ken je altijd nog zien, op de vrije regel ..." Tijne vergat te knikken. „As ik op'estierd wor'," klonk het als een echo in haar na, „as ik op'estierd wor' ..." En ze zag zich al stommelen door de volle kerk, alle menschen keken benieuwd toe, nergens was een plaats voor haar, nèrgens .. . „Vezelf," mompelde ze raar. Maar Aogie meende dat het een antwoord was, op wat ze zei. „Den is 't veur mekaor...." En ze praatte mompelend door over kleinigheidjes die haar te binnen vielen .. Doch Tijne lette er haast niet op. Ze gluurde onder haar bevende witte wimpers uit, naar de menschen. „Dat was Pietje Appel mit z'n Tao, en dat 278

Gosem-van-Meije ... en dat Ellebert Booneveld .. . nee... jao... en dat was Mijnt-van-Aodèm, jao, vest, dat was Mijnt... Maor — maor wat was er toch aors 'eworde an die minsche allegaor?" Ze zocht er naar en ze vond het niet. „As ik eerst Aorie maor zien," dacht ze. Op het „beursie" bij de andere jongens, voor het. winkeltje van Babbetje-van-Met, stond hij niet. Stuntelig van haast ging ze de stugge treden van de kerkestoep op, het tochtige portaal door ... Toen na vaal -hooge kerke-wanden haar gevangen.-mendvir En ze voelde zich als een muis in een val. Want Aorie was er niet. Een ander nam zijn plaats in, Muus -uit-het-winkeltje. En er leken opeens weer pukkeltjes van kou om. Tijne 's hart te komen. „Och, as Aorie niet'egaon was...," en ze oogde naar de portaaldeur om of ze terug wou. Maar Aogie gaf haar een duwtje. „Maok vort toch..." En ze moest loopen of ze wou of niet. En de grauwe vloer werd barscher en alles om haar heen verkilde . . Een verkleumende leegte kwam haar tegemoet, midden tusschen de menschen in. „Wat is dat nou ?", dacht ze nog. En een stem in haar zei: „Tijne, Tijne, is 't je den ontgaon, hoe 't bij jou 'esteld is van binnen ?" Toen kreeg ze die ouwelijke Bessies -mond weer: „Neeje, neeje, 't is of mijn hert uit'ehold is ..." En de kou in haar was erger dan de kou óm haar. Aogie's handen stuurden haar naar een plaats, en drukten haar daar op neer. Ze zei ook nog wat, maar Tijne hoorde het niet. Als door een waas zag ze de gezichten van de anderen, een glimlach kon door dat waas niet heenkomen, een groet ook niet. 279

Suffig dacht ze: „Is dut me Mempie's plaos ...?" En ze herinnerde het zich niet. Alle kenteekens leken weggenomen, alles wat van vroeger was... „Mempie, had dié hierzoo 'ezete?", ze schudde haast haar hoofd er over. Het was toch net een vreemde plaats, een plaats meer achter-aan ... Het kwam haar voor of ze verder van alles en iedereen afzat. „En Aorie is er niet," zei ze gedurig in haar binnenst, ,.Adrie is er niet." Ze tuurde naar de deinende hoofden voor zich, en kreeg een raar-zweverig gevoel. Verschrikt kneep ze haar oogen dicht, maar achter haar gesloten oogen zag ze die deinende hoofden ook. „Da-'s van zwakte," klaagde ze in stilte, „'k bin toch zoo'n kruk 'eworde, 't is mit mijn niks meer 'edaon ..." En de tranen achter haar oogen drongen: „Laot ons er deur." Maar Tijne liet ze niet door. Ze zag de menschen binnenkomen en zitten-gaan en knikken tegen elkaar en bidden .. Aorie was er niet bij. En de kou boog zich al dieper over haar heen, de kou kneep haar dunne polsen blauw en beet zich als een dier in haar nek en haar rug vast. Ze huiverde aan een stuk door, en dook in elkaar. Haar oogen werden holler. „Wat had je er mijn toch uit te stiere?", verweet ze Hein in haar gedachten, „had mijn toch bij de kachel 'elaote, de kachel brèndde toch? 't Had gien cent meer 'ekost, as ik thuis 'ebleve was." Ze kreeg bitse handen. Haat kronkelde door haar gedachten heen, en met vijandige oogen keek ze rond in de stugge beslotenheid van de kerk. „Veal 'ebede had ze hier. .. zóó veul 'ebede ... en niet ien woord was veerder 'egaon den 280

haor eige aosem ... Aj -je er in kwamme ... en nou zat ze hier weer of er niks 'ebeurd was." In haar dwalende blik kwam wat scherps, iets- van- verkenning. „Weut jij ook nog van de sturm of?", ondervroeg ze ineens de kerk. Maar de grijze oude ramen herinnerden zich niets meer, en de muren rond-om waren wel verweerd doch niet geschonden. Onnoozel- verwonderd keek de kerk haar aan: „Sturm?, sturm ... ?" En die zonderbare leegte werd er al-killer bij. Tijne zuchtte van grimmige verbaasdheid. „Hoe is 't toch zoo aors 'eworde?" Ze kreeg van het denken een stakkerig oud - vrouwengezichtje vol rimpels en deuken. Maar een antwoord vond ze niet... „Vroeger" was al de ellende van het Eiland in de kerk opgeborgen geweest, de menschen brachten daar al hun angst en al hun verdriet, en de kerk was tot de nok toe vol van gebeden en klachten... Ineens, niemand kon weten hoe, trokken die gebeden weg, tegelijk met het verdriet en de bekommering en er bleef enkel maar leegte over. Stuursch, mager en oud stonden de vale kerkebanken in de holle ruimte, die banken leken ook kou te lijden. En ging er niet keer op keer een rilling door de preekstoel, en bibberden de lampen niet ... ? Verkleumd zag de kerk er uit. „En de minsche," dacht Tijne, „die wille him warm maoke." Schimpend vertrok ze haar mond. „'t Zei wat baote, 't zei wat ..." Ineens kwam er uit een oud blijmoedig gezicht-vol-plooien een glimlach naar haar toe. „Lange-Acnt," wist ze, „Aont ... wel zeker .. :maor toch aors ..." Aont knikte veel te monter tegen haar. 281

„,jij,” zag Tijne, „hebbe vest glen verlies 'eleeje mit. de sturm." En ze groette niet terug. Tetje-van-Etj e zat aan haar linkerhand. Ze had dunne zilver- grijze lokken en een gezicht zoo geel als asch. Maar haar rimpelige dor-grauwe oogleden konden niet heelemaal een heilige blijdschap verbergen en haar prevelende vale mond praatte ootmoedig-dankbaar met God. Een pijn rukte aan Tijne's hart. En ze zei toch bitter in haar gedachten: „Bin jij zoo oud 'eworde, Tetje-van-Et, en heb je nog niet beter 'eleerd ... ?" Ze schrok er zelf van. En de kou die daar in de leegte opgehoopt lag, leek zich over haar uit te storten, haar adem haperde, haar bloed leek te bevriezen. Ze werd bang. „theere! Heere! ",. kreet ze, „reken 't mijn niet toe, help mijn, Heere!" Maar er was geen helper voor Tijne-van- Hilletje. En de kou leek tegelijk met de pijn haar gedachten. te verdooven, wezenloos zat ze toe te kijken. De menschen zongen een psalm. En het eendrachtige in dat zingen hinderde haar. Ze pinkte en fronste. Aan meedoen dacht ze niet. Ze verstond ook de woorden niet, ze hoorde geen wijs.. . ze had enkel maar erg in dat saamhoorige .. Dominee kwam op de preekstoel. Maar haar ontging dat. Wel keek ze telkens werktuigelijk naar Aorie's plaats, waar Muus-uit-het-winkeltj e op zat. En wrokkig maar mat — of een ander het voor haar deed, buiten haar om — mopperde ze tegen Muus in haar gedachten. „fiat moet jij daor toch, man? Dat komt jou daor niet toe, gaon er of, man, huur eigens 'n plaos." Onderwijl bad Dominee. 282

Eerst midden in het gebed kreeg Tijne er erg in. Ze keek op. Ieder zat met gesloten oogen en een biddend gezicht. Van vlakbij zag de koue leegte haar toen aan. „Tijne-van- Hilletje, zien je nou hoe't'eworde is ... ?" „Niet doen," zuchtte ze. Schuw, onder haar trillende witte wimpers uit, oogde ze naar Dominee op. Het was of hij blauwe deuken in zijn gladde witte koonen had en blauwe kerven onder zijn oogen, dat was van schaduw en winterkou. Maar er lag ook schaduw over zijn stem heen, en beefden zijn woorden niet van de kerke-kilte? Tijne wou luisteren, maar eer ze er op verdacht was, vergat ze dat weer. „Hoe is dat toch ook 'n keer 'eweust, van Domenee die an haor bed 'ezete had, mit 'tfieselemie van z'n oue Tao ... ?" Ze zat er zich nog op te bezinnen, toen hij al-lang preekte. Na een poos, merkte ze dat. „Laat ik toch maor goed toehoore," nam ze zich voor. En wat haar daartoe aanzette, wist ze zelf niet .. . Ze luisterde, en die preek van Dominee ging hoog over haar heen: niet éen woord raakte haar aan. „Och, dat was 'n predekaosie zoo as ze veur de sturm ook wel prèchtig 'evonde zou hebbe. Jao — nou, as ze .. . as ze eerst maor wist waor Aorie 'ebleve was. Aorie die had toch zoo'n goeiige praot Over him, en wat kon die goeiig haor naom zegge. Gien-ien aors kon dat zoo." Die stem- boven-haar sneed dat weer af. „Christus onze Broeder, onze Vriend, Christus, God's zoon, onze Zaligmaker ..." „'n Vrind ?", zei Tijne in haar gedachten, „'n broeder? Och man, zwijg stil ..." En ze kromp daar wel bij in, maar haar armzalige oogen werden venijnig zwart van 283

binnen. Ze verplukhaarde ook alles wat haar onder de handen kwam, haar kerkboek, haar dassie ... En haar Bessies -mond viel nog meer in, en de rimpels in haar voorhoofd werden zoo donker-van- diepte, dat het was of er vuil in de naden zat. „'n Vrind," herhaalde ze, „'n bróeder..." Booze gedachten stormden door haar heen. Dat booze betooverde haar: aan elk gezicht dat ze zag, aan elk woord dat ze hoorde, zat een booze gedachte vast. De diaken, die met het kerkezakje liep, Maorte-vanmaogere-Jen, rammelde ongeduldig met het collectegeld, om haar aandacht te trekken. Onnoozel-vragend keek ze eerst nog naar hem op, eer ze haar hand in haar rokzak stak, om de kerke-centen op te diepen. En opnieuw was het saamhoorig zingen van de gemeente een wanklank in haar ooren. „'t Is ommers niet 'emiend," vitte ze in haar binnenst, „niks is er 'emiend." Maar toen de preek al op een eind begon te loopera, viel haar opeens in: „'k Weut niet iens de teks en de verdeeling... 'k Moet toch nog op de teks acht geve, veur as Hein er nao' vraogt, om te zien of ik wet 'eluisterd heb." Maar Dominee haalde toen juist een heele tijd de tekst niet aan. En haar aandacht verslapte al gauw. Eerst keek ze naar de prachtige regenboog -kleurtjes in het rijlef van Lijsie-van-Ep, en toen naar de stralend blauwe bloemen in Mijnt haar bouw ... Mijnt had een strak vroom luister-gezicht, en toch glimlachte alles aan haar: de sterretjes-kant van haar muts en haar dikke rosse wangen, en haar dikke glimmende haar, en haar aandachtige blauwe oogen .. „Hoe is dat zoo mit haor?", soesde Tijne, „hoe ken 284

dat weuze? Gnap is zij, zoo dik en zwaor. Prakkezeert zij over wat aors ... ?, maor Lijs- van-Eppie had toch ook zoo wat, en die was fiks bejaord." Ze keek er de anderen 's op aan. En allemaal hadden ze die vredige blijmoedigheid over zich, en dat geloovig-verdiepte... „'t Lijkt zoo... hoonde Tijne. Maar de Heere God was zichtbaar in hun midden. En dat geloovige in hun aandacht, verbond de een aan de ander, het maakte hen tot broeders en zusters, tot een gemeente- des-Heeren. Maar Tijne-van- Hilletje hoorde niet in die gemeente thuis. Scherp drong dat tot haar door: „Ik staon daor buite ... ik zit daor as 'n vreumde bij, ik heb er gien deel an. . ." Haar ouwelijk peins -gezicht werd kreukeliger. „Heb ik dat den al niet eer'eweute?", onderzocht ze verbouwereerd. Want de pijn in haar binnenst was niet uitgesleten en zwak, maar nieuw en hevig. „Net of de Saotan mijn hert uit mekaor haole wil," dacht ze. En toen kwam dat bang-verwarde weer over haar. „De Saotan?, och...! Wie was dat eigelijk in de sturm 'eweust... ? Wie... wie had Tao en Bappe weg'esleept en onder'edouwd ... ? Wie was er in dié nècht de baos 'eweust?, God of de Saotan?, of hadde ze saome ... ?" Schrik beet het af. En feller dan eerst, feller dan een schreeuw, kwam toen de gedachte aan Aorie weer in haar op. En daar viel wat vreemds bij voor. Het was of iemand haar oogen een bepaalde richting uitwees. Ze keek — en de kerkevloer werd een zee, ze leek te dalen en te rijzen in één oogenblik tijds, en binnen in haar ooren suisde het of ze duizelig zou worden. Ze zag Aorie. -85

Hij zat op een heel andere plaats, tusschen zijn Tao en zijn Peet Bartel in, en zijn gezicht was magerder en minder bruin, en zijn haar lichter, maar hij was toch Aorie .. In haar onthutste blijheid ontstreed ze dat zichzelf nog. „Och maad, bin je nou raor?, niétes ... 't is niét waor, maad, niet waor ..." En van dat wonderlijke geluidje in haar keel schrok ze niet eens: ze lachte van binnen en door haar adem brak meteen een snik. „Jao, Aorie was 't... !, Aorie, daor zat hij!, Aorie-vanZwèrte-Jaop! Aorie-van-veurhien ... en toch aors .. . toch aors ... Maar dat gaf ommers niet ?, Aorie... Aorie.. . was Aorie ..." Ze rekte haar hals en ze kuchte ofschoon ze niet kuchen moest. Ongeduldig -verlangend wachtte ze op een blik van Aorie. Maar Aorie keek niet, hij luisterde .. . En toch sprak Tijne hem gedurig aan in haar gedachten. „Rorie, zien je mijn niet? Aorie — Aorie, ik bin in de kerk. Hier bin ik, Aorie.. . Hoor je mijn niet hoeste?, die daor hoest ... dat bin ik, dat is Tijnevan- Hilletje, Aorie." En plotseling kreeg haar doods gezichtje wat rossigs, iets van een blos. -hofdactig Aorie bewoog zich, zijn oogen draaiden, hij gluurde zijwaarts. Maar zijn zoekende blik ging niet verder dan tot Mijnt's gezicht. En in zijn blik was wat dringends, iets of hij aanklopte bij Mijnt. En dat dringende hield maar aan: zijn oogen leken op Mijnt vast te groeien. En door Mijnt's schouders ging een kleine schok. En -ze keek opeens niet meer naar de Dominee, ze keek naar Aorie. In de kier van haar ronde roode lippen blonk de witte onderkant van haar boventanden. Haar dikke wangen werden nog rossiger en ze ademde diep, ze zuchtte van genoegen, en de bloemen van haar bouw -

286

leken nog heller kleur te krijgen. Haar hoofd in de glimlachende sterretj es -kant, ging zwak op en neer, het leek een toevallige beweging, maar het was een knik. En bijna onmerkbaar knikte Aorie terug. Toen spraken ze met hun oogen wat af, daar was aldoor wat vriendelijks bij, een vreemde zoete verholen vriendelijkheid... Niemand anders had er erg in, niemand buiten Tijne om. Maar Tijne leek er van te versteenen. „Dat ik daor nooit-niet an 'edocht heb," zei ze in zich-zelf, „dat 't zoo 'ekomme is ..." Ze begreep het toch nog niet. „Mijnt," klaagde ze in stilte, „hij het eerst mit mijn 'eloope ... hij het mijn ansichtkaoretjes bij de vleet 'estierd ... En hoe is 't nou zóó ... ?, heb jij dat 'edaon Mijnt ?, heb jij him van mijn of'enome?" En gedurig keek ze maar naar die pratende oogen, ze kon niet anders dan naar die pratende oogen kijken. Al dat goeie en vriendelijke en zoete dat voor háár had moeten wezen, ging naar Mijnt. „En Mijnt," kon ze nog denken, „die het al zooveul, die het alles magge behoue: haor Tao en haor Mempie en haor Bappe en haor Bessie en haor huis — alles, en ikke.. . ik die niks over'ehoue heb.. . die alles of'enome is, ikke ... ik moet dut ook nog misse." Het was of er een mes in haar huid gezet werd, ze schreeuwde haast... En bij het na-gebed vergat ze op te staan. Tetje-van-Et moest haar op de schouder tikken. „Keind ..." Eerstkeek ze dom-bevreemd, toen begreep ze. „O j ao..." En zoo gauw ze overeind stond, soesde ze weer weg. „Dat ik daor nooit-niet an 'edocht heb? Aorie en Mijnt ... Mijnt en Aorie ..." De kerkevloer leek weer te deinen. Ze moest zich vastgrijpen. ,,Wat. .. wat 287 Tyne van Hilletje

19

'ebeurt er toch mit mijn," kermde ze radeloos van binnen, „hoe is 't toch zoo... ? Veurmaols toe' was 't zoo aors — zoo goed... Veurmaols toe' was ik... toe' was ik Tijne-van- Hilletje en nou... nou bin 'k enkeld maor 'n bonkie pijn en zeerigheid." Onzeker liep ze tusschen de anderen in, naar de opengezette kerkdeur, en die anderen waren enkel maar suizende stemmen, stemmen zonder woorden. „Aorie-van-Zwèrte-Jaop is toch weg," klaagde ze in zichzelf, „Aorie is óók weg ..." En ze kon het maar niet aanvaarden. „Och, is 't wel waor, maad, is 't wel weuzelijk?" En dat bang-verwonderde in haar riep: „Niet waor! Niet weuzelijk waor ... 1" Maar ze trachtte het zich toch terdege in te prenten: „Jao, 't is wèllis, maad, 't is wèllis. Heb je 't den zelf niet 'ezien, pas?" Op de kerkestoep struikelde ze. Ze kon ook niet goed zien. Haar oogen waren enkel maar trillende scheurtjes. „Aorie ook weg ... Aorie ook..." Een stem vlakbij nam gestalte aan... Ze zag de vroolijke sterretjes-kant van Mijnt haar muts en de gladde blauwe bloemen op haar bouw. En ze haatte de sterretjes en de bloemen even heftig als Mijnt-zelf. Ze haatte ook de stram-gure winterdag en het levenlooze kaal-dorre Eiland ... „Aokelig was 't, naorigheid was 't ..." Als haar haat even slonk, braken dadelijk haar tranen door. En krijten wou ze niet. „Neeje, neeje," mompelde ze in angstig-boos verzet, „gien traone... traone geve nergens veur." En schuw, als betrapt, keek ze opzij. Aogie kwam naast haar loopen, met een vrouw uit 288

de straat: Kaot-van-Essel. En ze keken allebei mee ontdaan naar haar hol -wit gezicht. -warig Verschrikt morde Tilne in zichzelf: „Wat hebbe jullie toch an mijn te zien ?, plaog mijn niet." „'t Is wel 'n heule zit veur jou 'eweust," beklaagde Aogie verteederd, „is 't je slum teuge 'evalle?" Tijne verstond het niet eens goed. „Jao-jao," zei ze werktuigelijk, „jao-jao." En ze probeerde nog te glimlachen, die glimlach werd wat verschrikkelijks. De vrouwen keken opeens pal voor zich uit. En Aogie schudde nog stiekem haar hoofd tegen Kaot en ze fluisterde ook stiekem. „Och minsch — och minsch, wat ik daor mee deur'emaokt heb... ! En wat is 't nou ?, 'n knekelhuisie, vel over bien ..." Haar fluisterstem werd nog stiekemer: „En toch moet zij an'epakt worde ... Hein zeit ook, ze moet.. ." Tijne verstond er niets meer van. „Wat mient ze... ?", sufte ze, belangstelling had ze er toch niet voor, ze dacht er ook niet op door, nergens dacht ze op door... Soezend keek ze naar het steile riet aan de dichte sloot, dood, geel en strak stond het er bij. Ze lette ook weer op de huizen: gramstorig zagen die er uit, stom, koud en gesloten. De ijs-baarden aan de raamposten smolten niet, maar werden langer en spitser .. En de starre eenzaamheid van horizon, weiland en weg werd al beklemmender. De kerkgangers namen het eenlijke niét weg, midden, tusschen hen in, was die grauwe leegte ook. „Hoe ken 'n minsch dáor in leve ?", dacht Tijne bevreemd, „hoe ken 't... ?" En haar beenen beefden toch zoo, armelijk-vragend keek ze naar Aogie. „Mag ik je 'n arm geve, Aogie?", het lag haar op de 289

lippen, maar ze kon het niet zeggen. Het leek wel of haar tanden zwaar wogen, haar tong ook. En die rechtafhangende arm van Aogie zag er zoo onvriendelijk uit... Ze vroeg maar niets, ze strompelde zoo maar verder. Haar kin drukte ze op haar borst en haar rug trok krommer. „Och Tao," zuchtte ze altemet bij zichzelf, „och Mempie ..." Aogie had enkel maar „allaoh" te zeggen. En ieder ging dadelijk gedwee aan tafel zitten. Het Zondagsche middagmaal stond klaar: een schaal met savoyekool, een schaal met aardappelen, een steelpan met sju, en een schotel met vet vleesch .. Hein vouwde zijn handen al, hij had trek. Maar Aogie sneed eerst nog de magere randjes van de vette varkenslappen af en lei die op Tijne's bord. „Hier, kieskauwer." „Minsch," knorde Hein afkeurend, en de appels in zijn oogen leken spelde -punten, en zijn grimmige magere mond trok breeder. Aogie gromde terug. „Watte nou ?, 't is van me eige stikkie vleisch." Tegen Keesie die toch geen kik gaf, snauwde ze ook: „Hier je bord!, ik zeg geef je bord op. . . wat zit jij daor onnoozel? Heb je wat uit'evoerd ... ?" En over Keesie's klein bleek-bruin gezicht sloeg een gloed van schrik. ,,Ikke. . . ?, ik ... ?" Snel trok hij zijn hand uit zijn broekszak: hij had twee kerk-centen achtergehouën. Maar Aogie lette al niet meer op hem. Onderwijl ze het vleesch verdeelde pruttelde ze tegen Tijne: „'t Is net of je mit je ooge ope zitte te slaope .. 290

jij!, nou niet zoo teze 1 ) vedaog, ete maor, ete ..." Bits bewogen haar handen, bits was het geluid van haar stappen, elk woord dat ze zei klonk bits. Toch bad ze wel met de anderen mee. Tijne keek er naar. En alles ging eigenlijk buiten haar om. Een keer dacht ze: „'k Moet toch zitte gaon." Maar ze zat al. En na het bidden mokte Hein dadelijk weer: „'k Zou 't nou maor zegge ..." Hij keek van Aogie naar Tijne. „Ik zou 't ... zou 't haor al -lang mee'edeeld hebbe. Ik veur mijn.. Met een mondvol savoyekool viel Aogie hem in de rede. „Daomee zeg ik je, daomee! Laot dat maor an mijn over. Nao 't ete ..." Tijne ging dat leeg voorbij. Ze had haar vork opgenomen en wou hem in de opgeschepte portie savoyekool prikken, maar ze vergat dat meteen weer. Ze keerde naar de kerk terug, en keek weer naar Aorie en Mijnt. „Dat 't toch zoo 'ekomme is ... maor Heere God, dat 't toch zóó gaon moet. . ." Binnen in haar kreunde het. Haar keel werd dik en nauw. Ze zag op het eten neer, en het eten stond haar tegen. „'k Lus niet," zuchtte ze in zichzelf, „'k lus 't niet." En toen viel haar ineens wat troostrijks in: „Ken ik 't mijn toch niet verbeeld hebbe van Aorie en Mijnt ?, het 't meskien zoo maor 'eleke in mijn oog.. . ?" Een ruim gevoel gaf haar dat van binnen, een gevoel van opluchting. „Jao, jao, dat ken ommers best, bèst ken 't ... Heere-mien-gut, dat ik daor niet eer an 'edocht heb ... t,' „Ete nou! ", zette Aogie haar gemelijk aan, „ete!" 1)

kieskauwen. 291

En ineens kon ze weer eten. Ze pikte een melige aardappel in vieren en at hem op. Ze proefde van de kool: „Neutemeskaot was er over 'edaon ... lekker." En meteen schoot haar te binnen: „Hij had aors in 't g'eel niet nao' haor 'ekeke, Aorie, in 't g'eel niet." Toen bleef er plotseling weer een stuk aardappel steken in haar keel. Ze hoestte er van. „Meskien het hij 'ekeke toe' jij nog niet wiste waor z'n nuuwe plaos was ... ?" Maar dat betwijfelde ze toch. „En den laoter gien-ien keer meer ?" Ze at van de savoyekool, en de kool wou niet weg uit haar mond. Ze duwde de groote hap van de eene wang naar de andere, ze kauwde er hevig op, en weg kon die hap niet: haar keel wou hem niet doorlaten. „Rorie het toch ook wel 'eweute," drong ze zich toen weer op, „dat ik veur de eerste maol suns ... suns — de sturm nao' de kerk 'ekomme bin? En daorom het hij inspres zoo 'edaon." Die groote hap kool gleed vlot door haar keel .. En toen liep ze eensklaps met Aorie op het Kerkepad. Het was avond, er stonden sterren aan de lucht, en in de verte glommen kleine gele vierkantjes: dat waren vensters van huizen. Aorie zei: „Ik heb wille wachte mit je te vraoge tot we uit de zwaore-rouw wasse, maor nou — maor nou.. . ," hij lei zijn arm om haar schou ders, „ik mèg je graog lije, Tijne -maai, ik hou van je, Tijne-maai, van jou allien hou ik. . ." En al het zoete en vriendelijke en goeie dat voor Mijnt geweest was, ging naar haar toe .. . „Tijne-maai," zei Aorie, „wij zelle altijd saome blijve, altijd saome, tot in lengte van daoge, Tijnemaai ..." Aogie's grauwerige stern maakte daar een eind aan. „Haol de Bijbel," beval ze Keesie. 292

In een ommezien was Tijne van het Kerkepad in de kamer terug. En slaperig-verwonderd oogde ze naar die vier leege borden op tafel. De maaltijd was geëindigd. En zij had gegeten zonder dat ze het wist... „Slaon de Schrift ope bij dat blauwe briefje," beval Aogie van- nieuws aan Keesie, „en lees netjes kepittel zeuve uit Deutermonium veur." „Jao," zei Keesie gedwee, maar hij trok er een lip bij, en zijn kleine stompe neus leek stomper te worden: „'n groot hoofdstik was 't," zag hij dadelijk, „en er kwamme 'n truup vreemde naome in te pas... Hij most 't maor gauw 'edaon maoke." En of er geen tijd te verliezen was, zóó haastig begon hij te lezen, zijn tong struikelde over de namen, hij raffelde .. . En keer op keer voer Aogie tegen hem uit. „Doogeniet, op je gemèk ... niet zoo rad, aop ... V Toen het hoofdstuk uit was, commandeerde ze kortweg: „Danken." En dadelijk na het danken zei Hein: „Den gaon ik onderhènd mit de jonge maor 'n slaggie om." Een heimelijke bedoeling drong door die woorden heen. „Zoo?", Aogie praatte of ze pruttelde, „geef je je slaopie er an?" Onder dat gemelijke kroop haar verlegenheid weg, tersluiks-begaan lette ze op Tijne. Maar naar Hein en Keesie keek ze niet meer om. Die gingen lanterfantend de deur uit, de weg op.. Nog lang was het geslif van hun pantoffel-zolen in de stilte te hooren. ,,Zie zoo," zei Aogie telkens, „zie zoo." Op Zondag deed ze alleen maar het hoogst-noodige af van haar werk. Ze droeg de borden naar de keuken, vouwde het tafellaken op en zette van het kokende water thee. Toen was ze klaar. ,

293

„En laote wij nou saome er 's wat praote,” zei ze goedmoedig tegen Tijne. Dat onrustige bitse was opeens heelemaal uit haar gezicht en haar stem weg, ze gumlachte. Verwonderd keek Tijne er van op: het leek plotseling warmer te worden in de kamer. „Praote, Aogie?", ze wou al opstaan, en naar haar toe komen. Maar Aogie stak breed haar hand op. „Blijf maor — hou je gemèk ..." Zelf ging ze ook zitten en ze wreef aldoor met haar handen over haar knieën. „Zie je, mekeind, er moet toch raod 'eschaft worde mit jou .. . 't Ken zoo niet blijve, vezelf ... En wat Hein en ik nou 'edocht hebbe?, je moste maor 'n diensie zien te krijge... daorom.. Tijne wou van- nieuws overeind komen, maar ze kon niet. „'n Dienst, Aogie. . . ?, moet ik in 'n dienst, Aogie ... ?" Ze begon er nog vervallener uit te zien en nog zwakker. „Onder vreumde minsche heulegaor," sloeg het koud door haar heen, „onder vreumde minsche. . ." Maar Aogie leek geen acht op haar te geven. „'t Is zoo'elege, asse we 't rejaol hadde, dat 't op gien honderd golde meer of minder ankwam ... jao dèn! Maor 't is 'n schraole tijd, 'n lange diere winter. Enne ... daorom ... nou hadde Hein en ik zoo 'edocht: zoetjes -an most je maor weer 's an de gang, da-'s veur je eige ook beterder ..." Verlegen-monter knikte ze. „En nou was er net 'n plaosie vrij'ekomme, 'n dienst veur dag en nacht, en daor bin ik veur jou op of'egaon, guster, en dat is goed beslaoge. Mèrgenaovend moet je maor 's ankomme, het baos Sanders 'ezeid, om je te laote zien. Maor da-'s enkeld veur ... veur de sjeun, je binne zoo goed as an'enome — in 't hótel hier." ."

294

„Wàtte, Aogie ... ?", Tijne gleed haast van haar stoel af, zoo onthutste ze, „bij ... bij baos Sanders .. in ... in 't hotel?, ikke in 't hotel?, moet ik nao' .. . nao'. . Aogie's lach viel er hard overheen. „Waorom niet, maad?, 't lijkt wel of je daor van verschiete! In 't hotel heb ik ook 'ediend, bar lollig heb ik 't daor 'ehad, veul fooie, en best ete, ete zoo as er bij je eige thuis niet op'eschept wordt. En zwaor werk wordt er niet van je 'evergd: kaomers opreddere en vaotwerk ofwèske, en de minsche vrindelijk te woord staon as ze wat vraoge ... aors niet — aors niet!" Schichtig-opgewekt knikte ze weer. Maar Tijne had er geen erg in. Ze zat ontdaan voor zich uit te staren. „Ik wor' weg'estierd,” jammerde het in haar, „ik wor' hier vandaon 'estierd ..." En ze zag zich plotseling gaan door een gang met veel deuren. Links ging een deur open en een Amerikaan kwam naar haar toe, zijn gouden tanden glommen. Driftig sprak hij haar aan. ,,Wa-blief?", zei ze. Geen woord verstond ze. Onderhand ging er weer een andere deur open. Een Engelsche dame kwam er uit, met fladderende linten op haar goed en een sluier om haar hoed. Ze praatte, en één begrijpelijk woord was er niet bij. Beschaamd stamelde Tijne: „Ik verstaon je niet, vrouw, ik verstaon je niet ..." Verward keek ze op ineens. En daar zat Aogie nog en knikte en glimlachte en zei dezelfde dingen die ze pas ook al gezegd had. Tijne luisterde niet, stuntelig kwam ze overeind, en onvast op de beenen liep ze naar haar toe. „Och Aogie, dat mien je toch niet, wel ?, dat zeg je er toch maor om, hee Aogie, dat ik weg moet ... ?" Ze greep Aogie's arm beet. „Ik ... ik ken toch wel bij jou blijve?, 295

zooveul eet ik toch niet, Aogie, zoo dier bin ik toch niet in de kost ?, toe Aogie ... Aogie ... toe. . ." En Aogie maakte driftig-van-verlegenheid haar arm los. „Niet zaonike, nou... Zóó blijve op de dier, dat gaot ommers niet? Dat zou je toch gien-iens wille, zoo op genaode en goedertierenheid of ? Da-'s goed veur Sessies en Bappes waor de pit uit vedaon is, maor niet veur jonge fiksche frommesse ..." Zelf kwam ze ook overeind en ze leek nog grooter dan anders, en ze zag er onvermurwbaar uit. Baloord keek Tijne naar haar op. „Maor fiksch dat bin ik toch niet, Aogie? Zien mij nou an! Bin ik nou fiksch ... ? Nee ommers ...? Och Aogie ... Aogie, doen dat niet mit mijn, hou mijn bij je, Aogie, hier in huis, hier bij jou. . Maar Aogie schudde kribbig-beslist haar hoofd. „Hier bij mijn," zei ze snedig, „bin je in 't huis van Hein Visser. En Hein Visser bestaot jou niks -niemendal. Hein is jou heulegaor vreumd. En hij het z'n eige toch al bovemaote goed 'ehoue ... Veul onkoste hebbe we an jou 'ehad, mit eten, mit drinken ... weken lang 'edokterd ... en al zoo meer, en dat komt nou laoter wel terecht bij 't ofrekene ... Maor Hein het 't toch veur moete schiete ... En we hebbe ook 'n boel onruim an jou 'ehad, veul drokte, en — en jao, veul onvrijigheid, zei ik maor zegge. En dat het Hein toch allegaor 'edoogd, al die tijd ... Maor nou dat je weer opgnappe hien gaone, is 't toch rechtmaotig, as hij zeit: tot hier toe en niet veerder?" Tijne greep een tip van Aogie's boezel beet. „Jao Hein... as vreumde ... jao, dat is zoo, maor jij Aogie, jij binne toch ..." „De vrouw van je 'esturreve neef," viel Aogie er dwars op in, „wij bestaon mekaor ook niet in de bloede, 296

niks-niemendal bestaone wij mekaor, hoegenaomd niks. En al deeje we dat wel, dan kon daor nog perk en paol an'esteld worre." Met elk woord leek ze Tijne verder van zich af te duwen, wreed -van- onverzettelijkheid werd ze. „Al was je me eige tutte, den hiel' ik je nog niet, den nog niet ..." Toen werd Tijne weer zoo vreemd-wezenloos. Slap leunde ze tegen de tafel, als klauwtjes haakten haar kil-magere handen om de rand van het tafelblad. En luid-op praten kon ze niet, ze mompelde maar zoo'n beetje: „Waorom bin ik toch beter 'emaokt?, waorom bin ik beter 'eworde ... ? Veul liever had ik weg wille gaon. Ik — ik was temet al weg, toe' heb juilie me weer terug'ehaold. En nou — en nou.., ik wou dat ik, maor weg'ehaold wier, wat moet ik toch nog veerder, wat moet ik toch ... ?" Aogie verschrok er van. Ze ging vlak voor Tijne staan. „Da-'s goddelooze wartaol," bestrafte ze, „jao zekerlijk, wàrtaol is dat..." Maar haar stem werd zoo goed ineens, zoo vriendelijk. „Keind, je moete je verstand er 's vortstiere. Ik bin niet allien baos, en 't is niet dat ik jou 'n boos hert toedraog ... maor — maor veur de goeie gang van zaoke is 't beterder dat je nou maor gaone ... denk er 's effe op nao, laot je verstand daor 's effe over hien gaon." Maar Tijne kon niet denken. Ze hoorde alleen dat milde en zachte in Aogie's stem, en haar angst greep zich daaraan vast. „Och Aogie, jij hebbe toch ook zeggingschop in je huis ?, jij binne toch ook wel 'n beetje de baos ... ?" Ze wist amper wat ze zei. „Laot mijn nog 'n verreljaor bij je blijve Aogie, nog 'n verreljaor ... Stier mijn nou nog niet weg ... niet onder vreumde ... Laoter.... over .. . 297

over 'n maond of wat, laot mij den onder mijns gelijke ... ik doog niet veur 't hotel, ik ..." Aogie praatte er stroef-ongeduldig doorheen. „Onder jouws gelijke moet je harder an, dan gunter in 't hotel. Wat heb jij toch op dat hotel an te marke?" Tijne hoorde het niet. Het was of haar beenen onder haar wegbogen, ze zakte op haar knieën: „Ik zel hard veur je werke, Aogie, as ik blijve mag. Ik zel de heule wesk veur je doen, ik... heulegaor allien. Toe den, Aogie, zeg nou dat 't goed is, dat ik blijve mag... Toe, ik bin toch maor 'n wees, Aogie, ik heb niks meer op de wereld. Laot mijn nog 'n paor maondjes ..." Maar Aogie bleef onverzettelijk. Zooals Tijne enkel de Amerikaan- met-zijn-goudentanden zag, zoo zag Aogie enkel de wrokkige oogen van Hein. „De wesk," wees ze stuursch- vriendelijk af, „ken ik best allien doen, keind, en 't werk ook. Daor heb ik jou niet bij van noode ... Enne ... en. . . laot ik 't je den maor zegge: ik heb al daoge lang onienigheid mit Hein om — om jou ... Hij leit maor te gnorre: dat 't nou ereis gnap tijd wordt dat jij op je eige gaone. Van de mèrgen tot de aovend hoor ik niet aors ... Dat gaot zoo niet langer. 'n Minsch is z'n eigen 't naost. 't Hemd is naoder den de rok. En. .. en evengoed, ik beloof je op handslag: mit raod en daod zel ik je altijd bijstaon. As je zwaorigheid hebbe, wat 't ook weuze mag, kom maor nao' Aogie. En op je vrije daoge, je vrije aovende, hier zel je altijd wellekom weuze. Nou, bin je daor niet content mee? Zèg er 's wèt ... ?" Maar Tijne zei geen woord. Ze was van haar knieën overzij gegleden, en zat als in-een-getrapt op de vloer. Zielig-verloren huilde ze, met diepe kinderlijke 298

snikken, met dikke tranen. „Mempie!", krijtte ze hulpeloos in haar binnenst, ,,Mempie! Bappe! Tao!" En het was of het verleden openging op een kier. Een vage psalmwijs hoorde ze, dat was Bappe die neuriede. Hij zat in de zon, op een omgekeerde vischmand en verstelde een net... Bezorgd -vriendelijk glimlachte Mempie bij het lichte raam met de onder -bloemetje., ,Me-keind, me-keind!"-gordijnteshp En Tao stond bij zijn schuitje en dopte ansjopies .. Goedig keek hij naar haar om: „Welzekerlijk ken je mijn helpe, maosie ..." Veel te gauw trok die kier toen weer dicht. En scherper dan te voren voelde Tijne hoe eenzaam zij was. „Och jao — jáo, zuilie waore te gaoder, maor zij zoo allien, zoo bar allien." Ze beet op de slippen van haar dassie, op de knokkeltjes van haar vingers, en huilde wezenloos door. Meewarig hurkte Aogie bij haar neer op de vloer. „Niet zoo krijte nou... Is er soms nog wat aors .. 't ien of 't aor, dat je bezwaort?, zeg den wat ?, bedaor toch ... je binne ommers gien klein keind meer. Daomee krijg je 'n braove jonge.. . 'n gnappe vrijer... en den ..." Verbouwereerd bleef ze steken. Een verstikt geluidje kroop uit Tijne's vertrokken huilmond. „Zwijg toch stil, Aogie, zwijg toch stil ..." Haar borst leek verstopt, haar adem zwoegde. „Aorie," stelde ze toen weer klagelijk vast in haar binnenst, „jij hebbe mijn ommers ook in de steek 'elaote?, jij binne ommers ook van mijn weg'egaon, Aorie." Ze huilde nog heviger. En Aogie werd ongerust. „Ze zou vannuuws ziek kenne worde," zag ze in, „mit die overstierdheid. Ze most op 'n aor idee' ebrocht worde ..." En al gauw vond ze er iets op. „Zoo metien 299

komt Hein terug," dreigde ze listig, „en Hein zel bar te keer gaon, dat je zoo'n spiktaokel maoke, enkeld omdat je weg ... omdat je nao' 't hotel moete, zoo'n groote maad, zoo'n volwassen vrouwminsch." Dat drong dan toch tot Tijne door. Ze veegde met de rug van haar hand haar oogen af, en keek ontsteld op. J ao ... ," hakkelde ze verschrikt, ,,ik. . . ik most ook niet zoo... zoo bar krijte, 't is ook raor van mijn .. . ik. . . ik zel stil weuze, Aogie, ik zel daodelijk ... daodelijk ophoue mit krijte, en ik zel ook nao' 't hotel gaon, mergenaovend ... Zeg den niet teuge Hein dat ik... dat ik zoo an'egaon heb, zeg 't zijn niet. Aors zel hij zoo op mijn raoze ... Hij — hij moet niet zoo — zoo freed op mijn raoze, Aogie ... Mijn is niks over'ebleve, niks — niks ... God. . . God de Heere ook niet, Aogie." Het was maar een onsamenhangend gebrabbel. Het meeste verstond Aogie er ook niet van, maar dat kon haar niet schelen, ze was tevreden over de uitwerking van haar inval. „Dat van Hein," dacht ze gnuiverig, „slaot in." Monter-luid overpraatte ze Tijne's snikkend geprevel. „Wat praot je toch allegaor?, wat zeg je nou toch ... ? Hou maor gauw stil ..." Ze liep door de kamer, trok een la open en rommelde er in. Toen kwam ze weer terug. „Wat heb ik daor veur je ?", gaf ze te raden, en ze drukte een koud hard ding in Tijne's hand. Door haar tranen heen tuurde Tijne er naar. Het was een sleutel. „Wat heb ik je daor nou 'egeve?", vroeg Aogie weer. En Tijne zei tusschen twee snik-schokken in: „De sleutel van mijn Tao z'n weuning, Aogie." „Jao," knikte Aogie, „dat heb je goed 'eraode. En 300

nóu is 't de sleutel van jouw weuning, nóu mag jij him houe." „Mag ik... him... ?", onthutst-verwonderd keek Tijne er van op. Het was ineens of Aogie haar een stuk van haar leven terug gaf. „Den ... den zel ik je maor vrindelijk bedanke, Aogie," stamelde ze onnoozel. Maar Aogie zei haast vroolijk: „Keind, bin je mall Niks te bedanke. 't Is je wettelijk eigendom, 't staot op jouw naom, veur de helft al onbezwaord ..." Monterrap praatte ze er op door. „'t Huisje is op'egnapt .. . is weer heulegaor in mekaor 'ezet, net zoo as 't 'eweust is. En de koste binne betaold vanwege de Konegin .. . Is dat niet aordig?, is dat niet prechtig-mooi ... ? En guster is 't klaor 'ekomme, je moete maor 's gaon kijke, ik bin er ook nog doende 'eweust.. Tijne kreeg er een dikke zeere keel van, en de woorden die ze zeggen wou leken ook zeer en dik. „In .. in mekaor 'ezet. . . ?", stotterde ze, „net ... net as 't eweust het?, en heb jij er ... bin jij er ... ?" Stuntelig-dankbaar stak ze haar hand uit: „Goeie Aogie ..." En toen moest Aogie haast huilen. „Och keind, goed — goed. . ." Ze vermande zich gauw. „Maor nou moete we er nog effe over praote, hoe er mit dat huisje 'edaon zel worre ... Leeg laote staon, is neturelijk dwaosheid. Je moste 't maor zoo gauw meugelijk zien te verhure, en 't huisraod op laote berge bij mijn. . . Laoter as je zelf 'n huishouwing opzette, haol je alles maor weer w'rom, ken je daor gaon weune .. . Enne ... en mit de huur ... ken je den je schuldje Dfbetaole bij mijn, is 't niet waor?" Dieper boog ze zich naar Tijne toe. „En as je den gaone trouwe ... trouw je bij mijn uit 't huis vedaon! Of'epraot?" ."

1

30!

Maar ze had dat net zoo goed tegen een doove kunnen zeggen. Tijne zat maar star-verdiept op de sleutel neer te kijken. Een tooverding leek het... Ze kon er het ver mee open sluiten. „Effe omdraoi -je in 't slot. -ledn en den was ze in ... in veurhien ... En kijk, waor hij effe uit'eslete was, an de steel, daor had Mempie him altijd vast'ehoue ..." Omzichtig liet ze hem in haar rokzak glijden. En in haar rokzak, hield ze hem ook nog vast, een heele tijd... „Staan op nou," drong Aogie, „en gaon gnappies op 'n stoel zitte, as 'n groote maad." „Jao," zei Tijne. Gehoorzaam zocht ze haar plaats bij de kachel weer op, maar haar hand hield ze nog altijd op haar zak. Het was of ze in de sleutel het heele huis met zich omdroeg: de kamer roodachtig verlicht van kachelvuur, de krom-gegroeide potbloemetjes voor het venster van groene ruitjes, haar bedstee met de blauw-gestreepte bol-hooge kussens ... En ook de keuken met het glazen schotlampje, de pottenkast die op een kier stond, de schouw met de tegels- die-prentjes-waren, de steenen dames op de schoorsteenrichel ... En ze moest er stil verwonderd haar hoofd over schudden. „'t Is 'n groot wonder," zei ze bij zichzelf, „dat 't ken, allien deur 'n stikkie staol in je hand te houe ... 'n groot wonder dat zokke dinge bestaone ..." Ze ging wat rechter -op zitten, meer als een vrouw, een groot mensch ... „Alles moet in mijn huisie zoo blijve staon as 't staot," nam ze zich voor, „verhure doen ik 't niet. Iedere maol as ik van 't hotel vrij -of heb, gaon ik er nao' toe. . ." Er kwam nag een kreuk in haar voorhoofd, bij het denken aan het hotel. Maar ze 302

kon toch al gelaten bij zichzelf zeggen: „Nou jao, 't moet ..." Aogie liep ondertusschen bedrijvig af en aan, ze zette de kommetjes in het theeblad terecht, haalde de suikerbus uit de kast, de melkkan uit de keuken en schonk thee in. Toen deed zij bij wijze van deksel, een schoteltje over het nompies-bakkie en schudde krachtig rammelend de dot kleverige suikerballetjes los. Elk geluid dat ze maakte klonk gezellig: ze pookte de kachel op, deed vuur in een test, en bracht Tijne tegelijk met de warme stoof, een kommetje thee en twee nompies. „Jao, veuruit ... neem dat stikkie vier maor onder je biene," drong ze hartelijk aan, bij Tijne's schaamachtig tegenstribbelen, „de vloer geeft koud-op, me-keind." Al-sabbelend ging ze naast haar zitten. „Wat ik zegge wou ... ," smoesde ze, „je binne nou op 'n leeftijd 'ekomme, dat je wel gauw 'n jongen achter je an zelle krijge. Heb je al idee 'emaokt ... ?" „N-nee," stotterde Tijne verschrikt. „Weuzelijk niet ?", verwonderd keek Aogie daar van op. „De iene minsch is toch zoo aors 'eschaope den de aore," zei ze peinzend, „ik was nog twee jaar jonger dan jij nou, toe'-'k al nechtbeursies had." Haar bruine gladde oogen lachten diep van binnen. „En ik heb er wat vaok ien veur de mal 'ehoue," liet ze los, meteen plaagde ze: „Jij toch ook wel er-eis, Tijne-maai ?" ,,Ikke.. . ?, ik. . . ?", stamelde Tijne opnieuw, „wel neeje-niet, Aogie, nóóit-niet ... !" Ze dacht: „Daor zou ik g'eel gien aordigheid in hebbe, da-'s — da-'s 'n snoode daod om je naoste ... je even-minsch zuks an te doen." Aogie lachte van binnen. „Wat 'n keind nog," zag ze in. 303 'Tijne van Hilletje

2!1

Maar door haar vroolijke verwondering schoof ook een goedige minachting. „'n Achterlijk maosie, die dochter van Hilletje." En het plagen kon ze toch niet laten. „Bette-van-Leene-van-Aoi," vertelde ze strak, „het mijn toch veur veste waorheid 'ezeid, dat jij mit Maorte-van-kromme -Leendertje er-eis 'n nechtbeursie 'ehad hebbe. 'k Heb 't zelf 'ezien, zee ze, in 't portaol bij huilie, 's nechts om twaolf uur, ze was er langes 'ekomme ..." „Da-'s 'eloge," zei Tijne er telkens fel tusschendoor, „da-'s 'eloge, da-'s in 't g'eel niet waor," ze keek zoo verbolgen-onthutst of ze van een zwaar misdrijf beschuldigd werd. „Aogt, Aogt," kwam ze er gebelgd. tegen op, „hoe ken je 't in je mond neme, minsch, hoe haol je 't in je harsens ... ?, nooit van me leven heb ik 'n nechtbeursie 'ehad." „O, niét?", Aogie's hoofd leek grooter en dikker te worden, dat kwam enkel omdat ze zoo'n kleur kreeg van haar verkropte schik -in-het-gesprek. „Nou," weifelde ze spottend, „'t ken weuze ... En as jij zoo op je stik blijve staon ... zei ik 't wel moete 'eloove ..." Goedig-geruststellend knikte ze er bij. En dadelijk er op voorspelde ze weer plagerig: „Maor wat ik je zeg: an 'n nechtbeursie zei je toch wel gauw toe weuze, let op. . . !" Een geheimzinnig gezicht trok ze. „As 't zoo veer is ... je moete mijn toch er-eis vertelle wié ... Ik wil graog weute hoe dat in z'n werk 'egaon is." Jolig tuimelde het door haar heen: „Dáor had zij nog niet fens over 'epraot ... toe' ze er mee doende 'eweust was!, en den Tijne ..." Raar schokte haar adem, maar ze zei effen: „Dat meide-kaomertje in 't hotel, is hoog-bove in 't huis. . ." Haar mond bibberde zonderbaar en haar konen werden paars -rood,, 304

opeens schoot ze weer in een lach ... „Niet mèkkelijk om daor 'n nechtbeursie te geve," dacht ze. Tijne keek toch zoo verbaasd. „Hoe kwam Aogie nou miens an dat kaomertje?", vroeg ze zich af. En ouwelijk -bevreemd zat ze haar maar op te nemen. „Net 'n maosie nog, die Aogt ..." Eensklaps schrok ze. „Er is toch niet wat raors an dat kaomertje van 't hotel?", vroeg ze onrustig. En toen kreeg Aogie het nog benauwder: proestend kwam ze overeind en proestend ging ze weer zitten. ,,Wat. . . wat raors?, dat is er nao' ... dat ken er nao' weuze ..." Maar ze praatte zichzelf tegen. „Och wel neeje ... wèl nééje, scháop!" En Tijne maakte een beweging of ze onverhoeds een prik kreeg. „Scháop," herhaalde ze in zichzelf. En dat woord was net een sleutel, een sleutel die een deur opendraaide en haar ergens binnen -in liet kijken. „O," dacht ze misprijzend, „mien je dat ?, leg je daor zoo over te lelle 1 Gispend vertrok ze haar mond. „Vrij aosies ... dat was bij al die frommesse wat de klok sloeg." Maar Aogie lette al niet meer op haar, lacherig verdiepte ze zich in herinneringen. „Moet je hoore, maad, moet je hoore. . . In die tijd, da-'k in 't hotel 'ediend heb, hê-'k ook die Gijsie-van -Wouw zoo bar 't hoofd op hol 'ebrocht, Gijsie die zoo trekkebiende, hij is nou al jaore dood ... En naoderhènd toe' kwam Siebe-vanEbbo an de beurt. je kenne Sieb ... 'n aors-lillijkerd. En giérig!, daor is gien veurbeeld van. 'k Heb him toch puur wat of'etroggeld, maor — maor 'k most him in gien olie of anzijn ... Op slot van zaoke is hij nao' 'n aor toe'egaon, ien waor hij gien draod om gaf. En 'n )

...

?"

') pret maken. 303

dag veur 't anteekene kwam hij bij mijn: nou ken je nog zoo as je wille, Aogie, zee hij. En hij had, zoo waor as ik hier levend veur je zit, traone in z'n oogen. Jao, 'n minsch ken toch wat uithaole in z'n jonkheid ..." Ze trok haar schouders op, lacherig. En suf- onthutst zat Tijne haar maar aan te kijken. „Minsch, hoe kon je ?, hoe dorst je, minsch ... ?" Toen luisterde ze weer. Aogie zei vreemde dingen die middag. „De jonge die je wille," lichtte ze geheimzinnig in, „ken je ook krijge, as je 't er maor op zette.. . 'k Heb er wat vaok de proef van 'enome, zonder da-'k nou bepaold idee had. Jao, 't is toch wat ... ?, en altijd heb ik 't 'ewonne. In Hein had ik nou wel idee, die is ook 'ekomme. Hein, dié zat er wèrmpies bij, veur ons soort minsche den. Ik zeg maor zoo, 'n weduwmen dat is je bully-booi, 'n rookende turf wordt er wel 'ezeid. En je potjes en pannetjes vin' je klaor staon! Jij moete ook maor zoo-ien op de kop zien te tikke." Tijne zei er nog niets op terug, maar ze kreeg weer van die groote strak-ronde denk -oogen. „Wat praotte Aogie toch ?, hoe miende ze dat.. . ?, 't kon toch niet van ién kant komme ... de toegenegenheid? Want den gong ien van tweeën ommers mit 'n aor?" De gedachte trok diepe pijn-plooien in haar pipsche gezichtje. „Aogie," vorschte ze benepen, „hoe ken je den maoke dat 'n jonge... de jonge waor je idee op hebbe, je vraogt ... ?" „Hee ?", haalde Aogie uit, „watte ... ?" Maar ze had het wel verstaan, want al hoofdschuddend lachte ze er om. „Dus," zei ze in haar gedachten, „ze het toch wel idee op de iene of aore Klores." 306

„Malle maad!", ginnegapte ze meteen, „is dat 'n vraog?, dat weut elkien ... as 't zooveer is ... dat is 'n vrouwminsch in'eschaope." Maar toen ze naar Tijne omkeek, hield haar stiekeme vroolijkheid op. Soms — als ze haar niet zag — dacht ze nog Tijnevan- vroeger voor zich te hebben, het „maasie” met het kinderlijke gezicht en de glimmende lokken. Als ze dan opkeek zat er een futloos oud vrouwtje tegenover haar, met uitgebluschte leed-oogen, versjofeld haar, en een kromme rug. Ze moest er onwillekeurig van zuchten. „Och heeremien-gut, jao ... nou 't zóó 'eloope was ... och jongen waor zij haor zinnen op'ezet had,-vezlf:di zou nao' haor niet vrije ... Want hoe was 'n manspersoon in z'n jonkheid ?, de minsch zag an wat veur ooge was." Opnieuw zuchtte ze van begaanheid. Maar al gauw monterde ze zichzelf weer op. „Afijn, gien-ien maad bleef zonder man op 't Eiland, er zou altijd nog wel ientje komme opdaoge, ien die 'n aore maod links legge liet." Hein was al vlakbij, eer ze hem hoorde. Hij stapte met lange sliffende passen over het ruig-gevroren klinkerpaadje. Bits-nadrukkelijk klonk dat, net of hij er mee zeggen wou: „Neem juilie je in acht. . . nou zel ik er 's 'n woordje toevoege an juilie gepraot ..." „Aogie," zuchtte Tijne benauwd, „zel je zwijge ...?" En Aogie gaf met haar elleboog een stoot inde ruimte. „Och malle maad!" Maar het leek donkerder in de kamer te worden, toen Hein binnenkwam. Hij zag er gramstorig uit. Zijn magere neus was blauw van kou, en zijn kleine donkere oogen leken bevroren, de dunne korte snorharen op zijn mokkende bovenlip hadden witte ijzel -punten. „Nou," vroeg hij, zoo gauw hij de deur dicht gedaan had, „hoe 307

staot 't er mee ?" Zijn gram-vorschende blik ging van Tijne naar Aogie. En Aogie zei opgewekt: „'t Is veur mekaor, maot, al het 't er ook 'espanne ..." Tijne schrok er van. „Net of ze dat zee om Hein op te hissen. Jao, wat hoefde dat nou 'ezeid te worre ... ?', Maar Hein begon toch niet op te spelen. „Mooi zoo," zei hij enkel, „goed 'edaon ..." Hij ging breed voor de kachel zitten, twee stoelen had hij daarvoor noodig, ook nog een om er zijn beenen op te leggen. En toen was daar voor Tijne geen ruimte meer. Schichtig zocht ze haar plaats weer op aan het venster, maar zóó bij de kachel vandaan, was het daar koud. In de hoeken van het vensterglas stonden al-weer. ijs Zij keek het leege grauwe straatje in, en-bloemn. huiverde... „Och God," stende ze haast overluid, „och Heere God ... !, och Aorie ... !" Ze schrok er van op. Troost ging er niet meer van die namen uit. Toch wou ze zich nog opbeuren. „As 't eerst maor weer zeumert, as 't eerst maor weer ..." En haar handen moest ze plotseling stijf ineen knijpen. Een stem in haar zei: „Wat den nog... ?, wat den nog, as 't zeumert, Tijne-vanHilletje?" Toen zat ze stilletjes te huilen. Maar tusschen Hein en Aogie was alles weer goed. Ze dronken thee, en zaten dicht bij elkaar: Aogie leunde een beetje tegen Hein aan. „Maot," smoesde ze lacherig, „heb je 't nog al nao' 't zin zóó?" En Hein gaf haar norsch -jolig met zijn elleboog een duwtje in haar zij: „'t Kon beterder, maad." Vlak er op oogde hij norsch naar Tijne om. En dat merkte ze best, al liet ze het niet blijken. „Jao," dacht ze verschrikt, „nou wor' ik weg'ekeke, 308

maor 'k gaon niet weg.. . ! Ik zei allien die straot opgaon, 't is net zoo aokelig koud, en de stiene bin zoo glad ... Waor moet ik ook nao' toe. ?" Ineenge doken bleef ze zitten, en uit haar ooghoeken bespiedde ze Aogie en Hein. „Wat doene die minsche malaoberig 1 ) mit mekaor," gispte ze als een Bessie, minachtend wou ze haar lip optrekken, en haar hart kromp in-een. „Die Aogie, dié kon wel rooie koonen hebbe en ... en schik in haor leve ... ," schrik knapte het af. „Wil jij somstemet eerst nog 'n kommetje thee?", vroeg Aogie haar onverhoeds. En bekommerd dacht Tijne: „Eerst ndg ...?" Afgetrokken knikte ze. „Dus, ze most nao' buite ... ze móst ... ?" Onwillig wendde ze haar gezicht af. „Maad, doen toch net of je er gien erg in hebbe." En Aogie gaf haar nog stuursch- goedig een kruit bij haar kommetje thee. „Hier zoo, en genk nou-mop maor opete." Ze bleef er bij toekijken. En toen kreeg Tijne weer dat nauwe gevoel in haar keel. „Dank je, Aogie," wou ze zeggen, en geen woord kon ze uitbrengen. „'t Is lekker frisschies buite," praatte Hein norschdringerig aan, en het was of hij de deur al voor haar openhield. Zijn duwende oogen scholden: „Traoge maad, schiet op den!", zijn mokkende mond herhaalde dat sluw-anders: „Pittig winterweertje, om. . . om in te verkeere ... dat mag 'ezeid worre." Hij schoof nog wat dichter bij de kachel. „'n Minsch gnapt er heulegaor van op, as ie 'n slaggie omgaot. Keesie wou ook niet w'rom ..." Een stilte gleed daar overheen. ..

')

mallotig.

309

Die stilte spoorde Tijne ook aan: „Toe, allaoh!, staon op, gaon weg nou!" Maar Tijne zat strak op haar kommetje thee neer te kijken. En ze stond niet op. Beverig beet ze een hoekje van de harde kruitmop af, met muizenhapjes at ze. Haar dunne blauw-bleeke lippen bibberden, haar oogen stonden vol nat. En Aogie keek maar, of ze haar kommetje nog-al niet leeg had. Kleiner leek Tijne daar bij te worden, nietiger .. ,,Buiten... 'n ieder kon je teuge komme. Mao-vanLobbetje mit haor jongen, Mao... en ... enne... jao iederien ..." Ze moest al-door pinken en haar mond vertrok zoo raar. Verstolen keek ze rond in de kamer, zóó of ze zich met haar oogen vastgrijpen wou aan de dingen rond-om. En de kast zei: „Je binne toch maor 'n vreumde, Tijne-van- Hilletje ?" De kouëlijk- blauwe wand-borden stemden daar mee in. „Jao, niks aors ... niks as 'n vreumde ..." De warme kachel hoonde: „Je binne hier niet te veul, Tijne-van- Hilletje ... maor over.. En toen kon Aogie ook niet langer haar ongeduld verkroppen: „Wat teut je vemiddag, maad! Je binne toch niet van zins om de heule middag as. . . as de 'etrouwde minsche in huis te blijve?" Boosaardig gichelde ze. „Metien," fluisterde ze als aanmoedigend, „kom je.. . kom je zijn nog wel teuge, je-weute-wel ..." En ze had net zoo goed haar mond kunnen houden. Want Tijne liet niet merken dat ze iets gehoord had. Maar de rosse décor- bloemetjes op de rand van haar kommetje leken onder haar natte staar-blik weg te smelten, en met die bloemetjes verdween het heele kommetje haast. Die heete dikke tranen in haar oogen aio

hadden daar schuld aan. „Ze wier 't huis uit'estierd, en nao' wie most ze toe?, nao' wie ... ?" Hein en Aogie keken gedurig... En zij draalde toch nog. „Ik gaon niet," verzette ze zich in stilte, „ik wil niet." En ze kon toch niet blijven zitten, het was net of ze door een onzichtbare macht, uit haar stoel opgetrokken werd. Treuzelend nam ze het dikke zwart-wollen winterjak aan, dat Aogie al voor haar klaar hield. En voetje voor voetje of ze sloop, ging ze het huis uit. Zoo gauw ze toen op het ruig-witte beun stond — in de norsche kou, buiten — werd de sleutel omgedraaid in het slot van de voordeur. Tijne keek er verschrikt van om. „Daor wou Aogie mee zegge: kom veureerst maor niet w'rom." Bibberend deed ze een stap of wat, toen bleef ze weer staan, en stumperig-verkennend keek ze om zich heen. Het Eiland leek doof en blind tegelijk. Geen geluid drong tot haar door uit straatjes in de contreie en de ramen van de buurt-woningen waren alweer dunnetjes toegevroren. Stug stonden die huizen onder de dichte lucht, stuursch zagen die gesloten deuren er uit. . . Hoog, in de dommelende grijs-doffe verte bewoog een zwarte stip, dat zou een kraai kunnen wezen ... En het lange verschooierde gras in de kleerenroop naast Aogie's huis, scheen voorovergebogen ergens naar te luisteren, geen enkele grasspriet verroerde zich. Wat beklemmends kwam uit die aandachtige stilte op Tijne af. Stijf kneep ze haar handen ineen. „theere jezus," prevelde ze bang. Maar ze had even goed niets kunnen zeggen. Geen enkel ding kreeg er een ander aanzien van. En Tijne bleef ineengedoken staan. „Waor moet ik 3-I

nou nao' toe ... ?", tobde ze, „wat moet ik nou toch ?" Binnen -in haar hoofd zag ze Tao's groen-houten huis. Ze stak haar hand in haar zak en aaide de sleutel. „Jao, maor eer je er wasse ... zoo op de klaore dag ... 'n ieder kon je teuge komme ..." Ze beet in haar lip. Er was ook nog iets anders dat haar terughield, iets waar ze geen naam aan geven kon, een onbestemde vrees .. En even kwam haar toen Gaartje's rood-dik gezicht voor de geest, maar zoo ver en flets bleef dat gezicht, zoo vervreemd, een bleeke herinnering leek het, meer niet... Tijne schudde haar hoofd. „Nee," prevelde ze, ,,Gaart. ?, wat bestaot Gaart jou... ?, niks ommers? Ook niet ienmaol het ze in je beterschop nao' je om'ekeke." Plotseling liet ze dat los. Ze schrok op en boog zich luisterend voorover, net als de grassen in de verwilderde kleerenroop naast Aogie's huis. Een trage dubbel-stap kwam uit de verte, en het was of er een glimlach voor die eensgezinde passen uit ging. Tijne's hart begon toch zóó te bonzen. „As dat Aorie maor niet is," vloog het in haar op, „Rorie mit — mit ..." Schuw-snel, of ze vluchtte en het voor zichzelf niet weten wou, keerde ze op haar schreden terug en verborg zich achter het onderhuis. De trage kuier -stappen kwamen al dichterbij. Tijne hoorde een goedige hartelijke jongensstem, en toen de ingehouden lach van een „maosie". In hetzelfde oogenblik wist ze wie er aankwamen.„ Máo ... !, dat was Mao-van- Lobbetje, Mao mit Pietje-van-Jones ... net as zij 'edocht had daor strakkies, en nou.. nou zoue die aore ook wel komme ..." Toen er van die monter-saamhoorige stappen al -lang niets meer te hooren viel, stond ze nog altijd achter het ..

312

onderhuis. Haar blauwe handen werden dik van kou, ze ademde er op, om er wat warmte in te krijgen, maar dat gaf niet veel. De kou drong ook door haar pantoffels heen, en het was of er om haar gebogen nek een kraag van ijs groeide. „Gaon de weg toch op," spoorde ze zich zelf aan, „maad, veuruit, de straot op. . ." Ze bewoog zich en alles deed haar pijn, haar rug, haar schouders, haar knieën ... Haar knieën maakten een knappend geluid bij elke stap en binnen in haar stijf-blauwe vingers leken bevroren scharnieren te zitten. Stuntelig sukkelde ze over de gladde weg, omzichtig verplaatste ze haar voeten, het had er veel van of ze bang was geluid te maken. Ze spiedde met oogen- zonder-gedachten over het bevroren Eiland heen: en het naakte pad tusschen de verweerde weilanden in, luisterde strak- oplettend naar haar naderende stappen ... en de verwilderde languitgegroeide grassen aan de berm — die allemaal als een bevroren traan een doffe ijskorrel droegen — bezagen haar opmerkzaam .. Maar de huizen achter haar en verder-op, die leken ingedut. Het verwinterde Eiland stond te droomen of het nacht was. En Tijne leek al loopend in te slapen. Ze keek van de verkleumde kerk naar de in-zichzelfgekeerde brug, gedachten had ze daar niet bij. Eerst toen ze halverwege het Kerkepad was, kroop het schrikachtig-verwonderd in haar op: „Waor gaon ik nou nao' toe?" En amper drong die gedachte tot haar door of hij verdoezelde ook al weer. Er naderden een paar menschen in de verte. En ze kon, door de afstand, niet goed onderscheiden of het 313

een getrouwd spannetje was, of een stel dat verkeering had. Met een zucht van verademing zag ze dat het paartje een zijpad insloeg. „Gelukkig maor — jao wie 't ook waore, zij most maor gien minsche teugekomme, en — en Aorie mit — mit Mijnt. . ." Een ingeving verstoorde die gedachte: „Och Aorie en Mijnt. as die skarrelde 1 ) mit mekaor, kon zij ze toch niet teugekomme op de klaore dag? Bij aovend ... jao dèn .. . maor nou toch niet? Ze hadde toch zeker nog gien veste verkeering, zooas Mao-van- Lobbetje mit Pietje dat ze overdag saome konne loope ... ?"-vanJoes, Die gedachte verlichtte haar toch niet. Met strakke booze oogen keek ze naar de doffe dichte winterlucht op. „Heere God, is er nog wat dat je mijn ofneme kenne?" Maar God antwoordde niet. Over de huizen aan de havenbuurt gluurden als van oudsher masten van schuitjes, en een hartige zeewater-geur trok haar op de stugge kou tegemoet. Diep ademde Tijne die in. En toen gebeurde er wat wonderlijks: in die reuk van de zee kwam Tao naar haar toe. „Me maosie," zei hij in het naderen, „me èrme kleine maad." En Tijne klaagde hem bitter haar nood. „Tao, kijk mijn nou er 's, had jij dat ooit van de Heere God 'edocht, hebbe de minsche den allien maor 'n consjensie en 'n hert, Tao?" Vragend keek ze er bij op. En Tao was er al niet meer. Maar ze zou net dat scheef-gewaaide kleine huis van Gaart passeeren. Scherp keek ze er naar op, onderzoekend ... En het was onbegrijpelijk, maar dat oue wrakke huis van Gaart was gespaard gebleven in de .

')

tersluiksche omgang vóór de verkeering.

314

.

,

storm. Het kromme dak zag er snoeverig uit, de gezel verf-kleurtjes van de wanden zeien: „Hier binnen-lige is 't warm." „Jao?", vroeg Tijne half-luid. Weifelend deed ze nog een stap. Eén ruitje in het „bevrozen" venster was nog open gebleven — dat gaf het raam een waakzaam voor achter dat open ruitje zat Gaart, en ze knikte-komen— en wenkte voortdurend. Donker-rood waren haar dikke koonen, ze had een lichtgroen „dassie" om en haar noodigende oogen waren zoetelijk -vriendelijk. Het was Tijne ineens of ze daar op de vorstige weg, de warmte van de kamer al voelde... En ze liep bij Gaartje aan. Maar amper was ze binnen, of ze kreeg al spijt. Want die oue bekende dingen in Gaartje's kamer zeien: „Wij hebbe je nog 'ekend as d'oue Tijne-vanHilletje ... Daor zat je, en je wasse 'n aor ... Weut je dat nog?, weut je nog?" De klok tikte het, de kachel knapperde het en binnen in de blinkende theepot gonsde het ook. „Weut je 't nog?, weut je 't ... ?" „Jao-jao," zuchtte Tijne in haar binnenst, „'t is mijn bekend ..." En ze keek met duistere oogen rond in dat armelijke kamertje van Gaart, en het zag er rijk uit en vroolijk. Het vuur in de open kachel maakte alles aan het glinsteren, de gevlekte sierballen die van de zolder afhingen, de gekramde bordjes aan de wand, de gespikkelde pronk -spiegeltjes op de schoorsteen, zelfs de groene oogen van de spinnende dikke kat ... En in de vensterbank stonden blauw -glazen vaasjes met gele en rood-papieren rozen, en onder de vergulde olie -lamp hing ook een roos, een roos in twee kleuren, oranje met groen ..

:

315

Tijne had er geen oog van af, en ze kreeg, bij het staren er naar, een leelijk -oud voorhoofd. „Wat het dat minsch 't hier kosselijk-goed," dacht ze. Zuinig knikte ze onderhand. „Dag Gaart," zei ze achter haar tanden. En op een stoel bij de deur ging ze zitten, kouëlijk- ingedoken en zwijgzaam. Telkens gleed er een rilling over haar rug, ze ademde ook beklemd, en. haar lippen drukte ze stijf opeen. „Is 't hier ooit zoo mooi 'eweust?", soesde ze. Het wit-glazen theelicht stond in een cirkeltje van glans, de bolle koperen ketel er op had glimmende rooie wangen, en een zachte streep-gloed viel over Gaartje's oud gezicht. Haar ronde koonen zagen er uit als opgepoetste winterappeltjes, en haar genoeglijke oue oogen leken twee zwarte kralen, als plukjes beijzeld gras hingen haar lange ruig-witte wenkbrauwen daar overheen. „'n Kommetje thee wil je vèst wel van mijn ?", vroeg ze hartelijk. En Tijne zei dof: „Asteblief Gaart." Haar schouders werden nog krommer, aldoor zat ze te kleumen. „'n Vier dat mijn heulegaor verwerme ken," dacht ze, „dat bestaot er zeker niet meer." Opnieuw rilde ze. Gaart lette er heimelijk op. „Kom wat dichter bij de haord, "verzocht ze vriendelijk, „toe, kom watnaoderbij." Maar Tijne deed net of ze het niet hoorde. „As ik dichter bij gaon zitten," overlei ze in haar binnenst, „den. ken ik hier ommers in 't g'eel niet meer vedaon komme zoo metien?, en ik moet toch weer weg, strakkies, ik moet toch weer weg ..." Die overweging stond als met letters in haar gezicht gegrift. En Gaart had overal wel erg in, al was ze stok-oud. Ze vroeg nergens naar, en ze deed ook niet bijzonder opgewekt. Ze was net als altijd. 316

Gul lei ze twee groote rood-gestreepte suikerballen naast Tijne's kommetje neer. „Daor, me-keind." En zeurig-vriendelijk zat ze dan zoo -maar wat te mummelen. Zelf had ze ook een suikerbal in haar mond gestoken, en ze schoof die onder het praten van de eene wang naar de andere, net als een man met zijn tabakspruim doet. „Zoo as je ziene, heb ik 't maor wat op'edirkt hier. . . En heb ik gien mooie rozies?, die kenne niet verleppe ook, die hoeve gien waoter .. allien 's mergens den moete ze 'n beetje of'ebleeze worre ... 'n Venter het er mee 'eweust, heul 'eschikt was die mèn, twee stuiver per stik. Jao, 'n heule blomruiker veur twee stuiver." Ze nam haar groote ver theekom op, maar ze dronk nog niet. „En die-gulde eigenste nuuwe rozies.. . maor ze wasse nog gien uurtje in mijn huis, of raoré-Lijsie had er al haor zwèrtekonste mee 'edaon ..." Omstandig vertelde ze er van. „Dat veugeltje .. dat steekt 's aovens om de beurt uit al die rozies z'n kop. „Gaart," zeit hij dan, „ik zei je plaoge tot je lèste aodemtocht, minsch. Mijn raok je nooit-niet meer kwijt, Gaart ...." Zuchtend schudde ze haar hoofd, maar haar bekommernissen konden toch niet de glimlach van haar mummel-mondje wegduwen. „Jao, dat veugeltje, dat is nou mit schik overal waor ik kijk.. . dat is niet weg te slaon, en z'n oogies binne net een paor bloeddroppels. As ik nao' de klok kijk, dan kruipt hij uit de klok vedaon, en as ik in 't vier zien, dan springt hij uit 't vier ... En treitere dat hij mijn doet, treitere ... ! Gaart, is 't den, jij gaone rechtstreeks nao' de hel, minsch, veur jou is er gien zaoligheid! Jij binne nooit veur God in de schuld 'evalle." Slobberend dronk ze haar kommetje leeg, en smakkend slikte ze de suiker van de bodem. „Maor zoo waor as ik 317

leef, ik weut van gien schuld of kwaod ... nooit-niet heb ik 'n wandaod bedreve ..." Onderrichtend stak ze een kromme wijsvinger op. „Wat ik er van prakkezeer ... ?, dat veugeltje ... weut je, me-keind, wie dat veugeltje is? Lijs haor booze binnenste, dat al bij haor levende lijf over'egeve is an de Saotan en dat mijn van mijn goeie verzekerdheid beroove wil, aors niet, aors niet." Rap praatte ze door. En Tijne zei „jao" noch „nee". Ze knikte niet eens: ze luisterde ook niet meer... „Gaart," viel haar op, „praot net of er nooit wat 'ebeurd is, of. .. of 't Eiland —'t Eiland 'ebleve is ..." Verwonderd moest ze om zich heen zien. „Jao toch...!, net of je dat 'edroomd hebbe van ... van toe' ... van die sturmnecht. Alles is hier iender 'ebleve, en nou is 't .. . nou is 't percies of Tao nog leeft en Bappe ... en — en nog vreumder, nou kon 't opiens best weuze ... dat Mempie nog op aorde was ... nog op 't Eiland.. ." Ze zette haar nagels diep in het vleesch van haar handen. En toen plotseling — midden in dat vertelsel over Lijs — viel ze Gaart in de rede. „Wat 'k graog wou ?, dat je mijn nog er 's verhaolde van ... van die scheepsjonge, die z'n ziel an de duivel verkocht ..." Het klonk zoo zwak en sleperig of ze in slaap gevallen was, en overluid droomde... Gaart's kralen-oogen leken over de zingende bolle theepot heen te buigen. „Hè ?, wàtte?" Ze dacht: „Ik heb 't zeker niet goed verstaon." En Tijne zei enkel: „Toe nou ... toe nou maor." Haar beslagen stem scheen te vragen : „Is er wat vreumds an, dat ik dut wil ?" Verward besefte ze: „Gaart, die vertelt op-en-top as Mempie ... En den is 't net, as Gaart die oue geschiedenisse ophaolt of Mempie dichterbij komt ..." 318

Gaart was ook al-weer over haar eerste verwonde heen. „Och, as je dat zoo graog hoore ... luister-ring den toe." Ze ging er expres voor in de houding zitten: haar rug drukte ze wat vaster tegen het kussen in haar stoel, de stoof met vuur zette ze wat beter onder haar voeten, en haar boezel streek ze glad over haar knieën. Toen begon ze .. . En al dadelijk was het of er in de verte ergens een bleeke scheur kwam, en in die scheur stond Mempie. Om haar mond was iets of ze haast moest glimlachen, ze kwam langzaam naderbij ... De ruitjes in het „stik" van haar boezel kon Tijne onderscheiden en de tuurplooitjes bij haar oogen, en ook de dikke knoop van haar wollen doek .. Over Tijne's vervallen gezicht schoof een uitzinnige glimlach en haar oogen gloeiden zoo heet en donker of ze koorts had. „Mempie! Mempie!", zeien haar lippen zonder klank, „bin je daor?, blijf je nou wat langer, Mempie?" Gaartje's murmel-stem rutselde daar vlak en slaperig overheen als regen in een waterton .. Het open ruitje in het venster groeide dicht, de vroege schemer nam aarzelend de kleuren weg van de papieren rozen in de vensterbank. De plekkerige sier begonnen er dommelig uit te zien, de pronk -balen ook, zelfs het kachelvuur werd slaperig. En-spiegltj in de verte vlakbij, stond Mempie nog. „Nou is 't net," droomde Tijne, „of je hier vedaon regelrecht nao' je huis toe kenne strakkies, nao' je oue huisie, je eigen huisie net as veurhien, net as. . ." En toen opeens ging met een schok haar hoofd omhoog. „Maor ze kan toch. .. kon toch ommers daomee ... ?" Haar hand sloop naar de sleutel in haar zak. „theere ... hoe kon haor dat nou effies ontgaon

Tijne '-: n

319 hilletje

_1

weuze?, ze had toch weer 'n thuiskomme, ze kon er toch hien ... ?" Licht, zonder gerucht, kwam ze overeind. „Heere God, dat ze daor nou toch niet eer an'edocht had... Of had ze er wel an'edocht?, en niet 'edurfd?, maor wáorom niet ... ?', Gaart keek opnieuw onthutst over de theepot heen. Ze had het verhaal van de scheepsjongen nog niet eens uitverteld .. . En Tijne stond al met de deurknop in haar hand. ,,Ik... ik gaon nou maor Gaart, ik... ik moet nou weg, Gaart ... " Toen maakte Gaart zich ongerust over haar. „Maor tutte ... wat scheelt jou, keind?, wat is er toch mit jou? Ik heb mijn vertelsel nog niet fens heulemaol 'edaon ... Toe, gaon weer zitten, neem nog 'n kommetje thee en 'n nompie." Maar Tijne schudde haar hoofd. „Neeje, nee, nou niet Gaart." Afwezig keek ze nog 's naar haar om. „Mergen ... 'n — 'n aore maol." Meteen deed ze de buitendeur al achter zich dicht. En met vlugge lichte stappen liep ze over het harde glijerige pad terug. De kou deerde haar niet meer, noch de vroege winterschemer, noch de menschen die ze voorbij moest. „Ik gaon nao' me eige huisie," neuriede het in haar hoofd, „nao' Tao z'n huisie." Op het Kerkepad liep ze het kamertje al binnen. Ze liet Mempie zitten op de leunstoel met de groen-saaien kussens bij het venster, en met een tip van haar boezel wreef ze het koper op aan de haard. Ze trok een plooitje terecht in de hagelwitte gordijntjes en gaf de krom -gegroeide plantjes water. „Hier weun ik," zei ze in zichzelf, „dut is mijn huis. Ik zel 'n lekker bakkie koffie zette, en 'n groot vier zel ik anlegge in de kachel ... 'n vier zoo groot as... as er nog nooit 'n vier 'eweust is.. . 320

en den zei ik heulegaor werm worde in mijn binnenst." Dat lange Kerkepad leek onbegrijpelijk kort ... Het was een wonder zoo gauw ze de brug over en de kerk voorbij was. Eer ze er op verdacht kon wezen, stond ze al in dat smalle straatje waar ze vroeger gewoond had. Maar toen ze opkeek, hield ontstelde -verbazing haar stap in. „Had ze hiér 'eweund ... ?, waor was ze nou ?, most ze hier weuze ... ?" Verbijsterd bleef ze stil. Er stonden aan weerskanten van de straat, nieuwe huizen: huizen van steen, rijke huizen met twee vensters en een glimmende deur. En de woning van raoreLijsie was er niet meer, en de schuttingen waren weg... „theere God," zuchtte ze, „Heere God." Zoekend draaide ze zich om. En daar zag ze een nieuw groen-houten huis met een gesloten raam — dat was het eenige huis dat leeg stond. Tijne oogde van het nieuwe beun, naar het nieuwe pannendak ... En het huis keek als een vreemde op haar neer. „Bin jij mijn huisie?", prevelde ze verdwaasd, „bin jij Tao z'n huisje?" Haar knieën knikten, ze sloop of ze wat verbodens deed, naar de pas-geverfde voordeur. „Jao, jou ken ik toch wel ..." Ze betastte de gesloten luiken. „Maor jiíilie heb ik nooit eer'ezien." Schichtig, na haar angstig aarzelen, draaide ze de wervels van de luiken en gluurde naar binnen. Gordijntjes hingen er niet, hol, norsch en vaal keek de kamer haar aan. „theere God," zei ze overstuur, „Heere God." Akelig kreunde dat. En ze schrok er niet eens van op, ze keek ook niet om naar die huizen aan de overkant, ze dacht er niet eens aan dat ze begluurd kon worden. Ze werd licht in haar hoofd, duizelig streek ze met de rug van haar hand over haar gezicht. „As de sleutel past," zag ze nog in, „dan bin ik hier terecht." Maar 321

haar armen werden zoo zwaar en haar handen zoo onbehoipen. Ze kon de sleutel haast niet opdelven uit haar diepe rokzak. Even moest ze ook nog tegen de vreemde deurpost aanleunen. „Wat heb ik toch 'edocht ... ?, wat raor dat ik zóó 'edocht heb. . ." Flets tuurde ze voor zich uit. „Er zei toch nog wel wat over'ebleve weuze .. . toch nog wel wat ... van veurhien ..." Maar toen ze de deur ontsloot, was het net of ze een graf opende. Een benauwde vies-muffe lucht kroop haar tegemoet. En de glimmende portaalwanden leken te vragen: „Wat moet jij hier ?" Als een oud vrouwtje strompelde ze naar binnen. En in de kamer keek ze verwilderd rond. „O God!", en ze greep achter zich naar steun en deinsde een stap of wat terug .. Het was of de vertwijfeling van de stormnacht weer op haar afkwam, en de stormnacht-zelf ... Ontzetting sidderde langs de leege vale wanden. Als een verminkt gezicht keek de lamp naar omlaag, hol en leeg gaapten de bedsteeën haar aan. Mempie's leunstoel lag als wrakhout in een hoek, en de tafel op zijn manke pooten leek te zuchten als een gefolterd beest. Bevreemd en norsch keken alle dingen haar aan: „Wie was zij ook weer ... ?" Tijne's zwakke magere handen grepen zich kramp aan de deur, haar nagels krasten over het-achtigvs hout. Het flikkerde voor haar oogen, het was of het weerlichtte in haar hoofd. Het booze noodweer tierde weer, het vijandige water raasde.. . In de verte riepen Tao en Bappe om hulp... Een ding draaide als een wervelwind door de kamer, honden-ooren staken er uit op, wolfs-ooren, witte tanden blonken, groene oogen gloeiden ... oogen zoo 322

valsch als zeewater, wanneer de zon er op schijnt. . Tijne drukte haar handen voor haar ooren, haar oogen, maar dat gaf niet: het noodweer was binnen in haar .. „O God," prevelde ze zwak, „God — God!" Een paar krachtlooze vuisten hief ze op. „Uit'emoord heb je 't hier — uit'emoord." Ze wou schreeuwen en ze kon enkel maar kreunen, ze wou hard wegloopen en ze kon enkel maar strompelen. Het raamluik liet ze openstaan, de deur ook. Wezenloos liep ze de avond in, de dijk uit. — Even later stonden Aogie, Gaartje en Hein voor die opengebleven deur van het groene huis, ze zochten Tijne. „Kijk," prevelde Aogie, „alles staot ope, ze moet er in weuze." En overal in het huis keken ze, op de zolder, in de keuken, in het onderhuis... Maar nergens was ze. ,,Vreumd keek ze toe," fluisterde Gaart, „vreumd gong ze hien ..." Ze knikte veelbeteekenend: „Toch maor goed dat ik juilie 'ewaorschouwd heb." Hein nam zijn hoed van zijn hoofd en streek met zijn zakdoek over zijn vochtig-sluike haar. „Dat je haor de sleutel 'egeve hebbe," verweet hij Aogie, „'n groote dwaosheid ... 'n keind ken nagaon dat dat verkeerd zou loope ..." En Aogie beet van wroeging in haar handen. Baloord zochten ze weer. Maar Tijne was nergens te vinden, binnen noch buiten het huis. Ze liepen bij al de kennissen aan: Tijne was nergens geweest .. Hein zocht haastig de zeedijk af, hij liep met zijn lantaarn tot de vuurtoren toe, telkens bleef hij stil en spiedde. 323

Tijne was er niet. Benauwd is hij toen huiswaarts gegaan, al-biddende... En rakelings liep hij langs Tijne heen. Ze lag, als een in elkaar geknepen vod, in het dichte riet aan de dijk, en ze schold op God. Verschrikkelijke woorden heeft ze daar gezegd, Tijne-van- Hilletje, woorden die een menschenkind noch in zijn hart, noch op zijn tong nemen mag... Maar het ergste wat ze daar op dat bevroren slijk en in die leege duisternis uitkreunde, het verschrikkelijkste van het verschrikkelijke dat bleef als een belichaamde echo om haar heen zweven, en die vreemde echo fluisterde het na, al-door weer, telkens opnieuw: „Broeder van Saotan! Bróéder van Saotan!" En het riet beefde er van en de kleine sterren leken er om te schreien, de jonge bleeke maan bedekte zijn aangezicht, en al wat er overbleef van de aarde was een bittere smaak ... Ontijdig kwam de nacht de avond binnenvallen en die nacht leek kreunend over Tijne heen te buigen, die nacht begroef haar met zijn duisternis. Maar Aorie-van-Zwèrte-Jaop — die niet eens wist dat er naar Tijne-van- Hilletje gezocht werd — die heeft haar toen gevonden. Hij liep met Mijnt-van-Aodèm de schuinte in, toen zag hij wat wits in het riet. En hij had scherpe oogen, Aorie, vaag onderscheidde hij dat dat witte, een vrouwemuts was. „Heere God," zei hij ontsteld, „daor leit 'n minsch." Mijnt had een vreesachtig hart, ze wou weghollen. „'n —'n Drenkeling ?", stamelde ze, „'n lijk? Laote we hulp haole." „Zwijg stil," knorde Aorie. Hij streek een lucifer af, en liet die van schrik weer vallen. „'t Is Tijne-van324

Hilletje," zei hij schor, „Tijne-van- Hilletje." Opnieuw maakte hij licht: „Jao — en 't is haor te veul 'eworde," mompelde hij, „'t Is haor te veul 'eworde." Hij zuchtte zwaar. „Ze het 't of'eleid," dacht hij. Toen lei hij zijn hand op haar keel — en die keel ademde nog. „Nee," meende hij dan, „ze is van haor eige 'evalle." Maar ook daarin vergiste hij zich. Wit en strak zag Tijne er uit, de kou verstijfde haar, maar — als uit de verte — hoorde ze toch alles. Doch zelfs onder het luisteren naar die stem-in-de-verte, hield ze één alles -beheerschende gedachte vast. „Tijne-van- Hilletje," zei ze in zichzelf, „God is 'esturreve... God is dood'egaon... nou moet jij ook niet meer leve. Jij ook niet ... Nou moet er gien aorde meer weuze en gien Eiland en gien zon, niks meer — niks méér. Aorie's stem praatte daar doorheen: „Tijne-maai ?, Tijne-maai.. . ?" Ze werd opgenomen. Warme sterke handen grepen haar beet. Iemand droeg haar. „Ik droom," dacht ze, „ik slaop." En even later giste ze: „Nee, je sterve nou, Tijne-van- Hilletje, en Aorie.. . Rorie-van-ZwèrteJaop -Boes, die draogt je nao' de eeuwigheid." Toen zonk haar hoofd op een breede stevige schouder, en over haar verstijfd gezicht gleed een warme adem. „Tijne-maai, Tijne- maai," fluisterde een stem-als-vanouds. En twee sterke armen drukten zich nog vaster om haar heen, zoo vast of ze haar beschermen wilden tegen wat donkers: of ze haar niet afgeven wilden aan het donkere dat dreigde toe te grijpen. „Aorie," ademde ze, „bin je ... 'ekomme ... ? Ik heb lang ... 'ewacht ... Aorie." En zoo groot en sterk als hij was, die Aorie-vanZwèrte-Jaop -Boes, maar hij kreeg er de tranen in zijn ..."

325

oogen van. Want hij zag in het binnenst van een smartelijk geheim. „Zee ze wat ?", vroeg Mijnt die hijgend meeliep. En Aorie antwoordde met geen enkel woord. Hij repte zich, zijn stappen waren tweemaal zoo groot als de stappen van Mijnt. En Mijnt kon hem oplaatst niet meer bijhouden. „Draof toch niet zoo," mopperde ze, „dat heule stik ..." En Aorie zei of hij haar terecht wees: „Er is 'n minscheleve mee'emoeid ..." Het had er toen ook veel van of hij nog haastiger liep en zijn stappen nog grooter maakte ... In zijn gedachten herhaalde hij gestadig een naam, hij voelde zijn lippen er bij bewegen, en keer op keer, zachter dan een fluister, hoorde hij het suizen van zijn eigen stem: „Tijne -maai? Tijne -maai ... ?" Oplaatst liep Mijnt er — een paar stappen achter hem — als vergeten bij .. . Want, zachter dan het trippelen van een muis, ritselde — als een open vraag — het antwoord in zijn oor: „Aorie ... ?, Aorie ... ?"

326

De waterketel neuriede een wonderbaarlijk liedje: het lachte bedektelijk, het snikte ingehouden, en het zuchtte als een oud -vrouwtje, een psalm- melodie gleed er doorheen, maar ook het peinzend fluiten van een jongen die met moeilijk werk bezig is, en over- duidelijk bootste het de goedig-zachte klank van een bekende stem na. Tijne glimlachte flauwtjes. Vreemde gedachten en vage herinneringen riepen die zingende fluister-geluidjes in haar op. Ze hield haar rood-gezwollen handen gestadig in de teil met blauwglimmend zeepsop en ging werktuigelijk door met het afwasschen van de dikke witte hotel-borden, maar haar ingekeerde oogen zagen de druipende schotels en schalen niet .. — Een Zondagavond kwam naar haar toe, een Zondagavond haalde haar af, en zij ging gretig met hem mee. Een lange zwarte weg zag ze, en een jongen die een „maosie" droeg. De sterren schitterden van kou en de nieuwe maan dook bibberend weg in een kraag van wolken. Toen schoof er een hoofd overheen, en de sterren verdwenen en de maan ging opzij. Een stem fluisterde: „Tijne- maai !, Tijne- maai !" En aan die avond zat een wintermiddag vast, een wintermiddag met roodachtig licht. Het „maosie" zat in een leunstoel bij Aogie's kachel. „Mergen bin je weer beter," zei Aogie. De buitendeur ging open en een onderdrukte stem vroeg: „Hoe is 't nou mit haor 'esteld?" Ze zakte weg in de vloer en ze kroop er weer 327

uit vandaan ... Die stem kwam de kamer in, die stem boog zich over haar heen. „Gnap je al weer op, Tijnemaai? Je verschote mijn zoo.. „Aorie," zei ze enkel. Hij had een bedrukt gezicht, rimpels in zijn voorhoofd, niet één keer glimlachte hij ... Eerst in de schemer ging hij weg. En niemand wist het: 's nachts lag ze meestal wakker, en overdag droomde ze. Ze ging de deur uit, en keek met zoekende oogen rond. Altijd zocht ze, waar ze ook ging. Soms zei ze in zichzelf: „Hij ken er nou ommers niet weuze?" En dan spiedde ze toch nog links en rechts .. Ze stond in de keuken van het hotel. Er ging een stap voorbij op het hooge pad. En het bloed schoot haar warm in de wangen. Ze moest het raampje opschuiven en uitkijken ... „Jao, daor gong hij." En Aorie zag om of hij geroepen werd. Treurig keken zijn oogen door de glimlach heen. Vriendelijk groette hij haar, maar zijn mond ging er niet bij open. Hij droeg een bultzak en zijn opknappersgoed. De boot floot .. Hij moest weer naar zijn logger terug. Leeg bleef het Eiland achter. Ze zag hem ook wel terugkomen, bruiner en met een andere stap, magerder ook. Ze waschte de ramen van de koffiezaal aan de buitenkant af, en ze duwde de ragebol haast door de ruiten heen. Ze schrobde de stoep en ze zag amper waar ze de luiwagen neerzette. Bevangen groette ze hem en hij groette bevangen terug ... Zijn mond bleef gesloten. Als beschaamd vluchtten zijn oogen van haar weg. Maar zij gluurde hem na, tot ze hem niet meer zien kon. En als ze hem niet meer zag, luisterde ze nog naar zijn stap. 328

's Avonds wachtte ze. Ze deed haar lokken netjes, en nam een schoone muts uit de kast. Tienmaal in het halfuur keek ze in het spiegeltje naast de schoorsteen. Altijd was het vergeefsche moeite. Ze wou er om glimlachen en ze kneep haar handen in smart te zamen. „Waorveur doen ik 't ook ?, 't is slecht dat ik 't doen ..." De nacht werd een donkere dag, de dagen sombere nachten. De boot floot ... En daar ging hij weer. Altijd was hij alleen — tusschen de andere jongens en „maosies" in. „Verkeering was 't toch nog niet mit zijn en haor." Knijperig zette ze haar handen op haar heupen, en ze ademde zwaar .. De boot vertrok. Grommend sloeg de schroef door het water. Dagen lang was het Eiland weer onbewoond. De vreemden kwamen, het werd nog leeger. De zon scheen en het werd al duisterder. Maar een sombere zwarte regenavond begon te schitteren als een ster ... Ze zat bij Aogie. Keesie liep af en aan, Aogie ook .. . Haar hinderde dat niet. Zij zag enkel maar Aorie. „Veer weg was hij nou op die logger. En er hong wat onklaors in de lucht." Midden in de kamer bleef Aogie stil. „Die vrijaozie van Aorie-van- Zwèrte-J aop- Boes mit Mijnt -van-Aodèm," mompelde ze, „het ook maor veur 'n blauwe Maondag 'eweust ... Hij moet haor opiens de zak mit de bande 'egeve hebbe, Sanne-van-Gosem die het 't 'ehoord van Griete-van-Jèn, en die het 't vernome van Kaot-vanGeesie ..." Ze knikte een paar maal, toen had ze het weer over wat anders. Antwoord kreeg ze nergens op. 329

En naderhand dacht Tijne: „Wat smoesde Aogie ook nog veerder. Geluisterd had ze niet meer. Ze wist amper dat ze na verloop van tijd opstond om te vertrekken. Buiten liep ze met haar doek over haar muts, en lachte tegen de regen. „Toe maor, maok mijn maor kiesnat, 't ken niet schele ..." Ze keek naar de barschzwarte lucht op, en daar waren enkel maar goeie zachte wolken. Ze tuurde naar de kleine lantaarns op zee, en het werden heldere lampen ... Breed en groot leken ook de smalle ramen in de huizen. Een lichte avond werd het. Half -luid zei ze: „'t Is 'edaon 'eraokt mit huilie, 't is 'edaon 'eraokt ..." In het hotel, op het vliering-kamertje, betrapte ze zich op wat vreemds: ze neuriede. „Maad!", schrok ze daar van op. Dadelijk vergat ze dat weer. Ze dacht: „Nou zei 't gauw komme ... nou zei 't aors worde mit mijn.'' En op de Zaterdag-avonden, als ze boodschappen moest doen, kreeg ze een onrustige klop in haar hart, ze liep talmend, telkens keek ze om, en lang bleef ze in het poortje van het hotel staan uitkijken. En al wie er langs kwam en al wie ze zag ... maar Aorie niet .. — De gonzende waterketel begon hijgend te mopperen: de fluitende jongen was ineens verdwenen, het zuchtende vrouwtje ook en de onderdrukte lach .. . Twistende stemmen stommelden rond binnen de gloeiende ketelwanden, sissende scheldwoorden flapten de tuit uit: het water kookte. Suf-absent keek Tijne er naar om, ze dacht er zoo dadelijk niet aan de gaspit nog wat lager te draaien, haar werk vergat ze ook: het laatste bord bleef ongewasschen tusschen haar handen, in het blauwe zeep...

330

?"

sop staan. „Raor, dat hij nooit 'ekomme was, Aorie. Hoe dat toch weuze kon, nou hij van-nuuws vrij -man 'eworde was ... ?" Ze drukte in gedachten, haar handen op de bodem van de teil, en een vergeten vork prikte haar daar in haar duim. Toen schrok ze wakker. Een druipende hand-vol-zeepbelletjes bracht ze te voorschijn, uit de gestoken duim sloop een kleine bloeddruppel, terloops zoog ze er even op ... Meteen wendde ze zich om naar de ketel en draaide de gaspit laag. Wat warms-dat-blonk glipte haar daarbij over haar arm en wang. Ze keek op, en in haar mondhoeken aarzelde een glimlach. „Och," haalde ze stil-verrast uit, „kijk daor...." Onbemerkt was de zon binnengekomen. En van de doffe kelderachtige keuken bleef toen niets meer over, het stug-mijmerende ging weg van de dingen rond-om. Want het stralende licht-van-buiten boog al dieper door de lila-en-groen verschoten ruitjes van het lage keukenraampje ... vroolijk ging het zitten op de wrakke biezen stoel — en de stoel werd van goud, opgewekt leunde het tegen de beslagen achter -wand — en de wand glimlachte als een mensch ... De stuursche uien, in de bak, begonnen parelmoerachtig te glimmen, de messen in het rek werden spitse vlammen, de bossen peen leken feest-te-vieren, de opgewreven pruimen werden glasachtig-paars, de kersen doorzichtig-rood... De witte kruidenpotten kregen allemaal een groene lichtvonk op hun deksels, in de pas-afgewasschen bierglazen schenen zich pronkende pauweveeren te weerspiegelen, en de ouderwetsche mensch-poppetjes op de „prentjes-trommels" met cacao en suiker, koffie en thee begonnen opeens te leven ... Zonder geluid schaterden de blank-geschuurde braad -pannen er om. 331

„theere -mien-gut,” zei Tijne verwonderd, „wat aordig is 't hier toch ..." Het was wel meer in haar opgekomen de laatste tijd, maar telkens verbaasde die gedachte haar nog. „En dat in 't hotel ... !, jao, je wasse toch in 't hotel ... !" Wat schrikachtig zag ze naar het vergeten werk om, en naarstig begon ze het uitgedropen vaatwerk af te drogen. Gezellig klikklakte bord op bord, schaal op schaal ... Ze droeg de glimmende stapeltjes naar de muurkast, verwisselde de nat-geworden vadoek voor een schoone droge, en ging weer door met het werk. De deur bleef dicht, het raam ook. Toch kwam Aorie binnen. Mager en bruin was hij in zijn gezicht, hij rook naar de zee. „Tijne-maai," zei hij zacht. Glimlachend keek ze naar hem op. „Gaon toch zitten. En wil je ook 'n kommetje koffie ?, ik mèg je wel van de Baos 'n kommetje koffie intappe ..." „Graog," zei Aorie. Hij stopte zijn kalken pijp en rookte. In zijn oogen stond een vraag. Tijne zag het allemaal wel. Ze kon ook van alles tegelijk doen: borden afdrogen bij het aanrecht, en op haar gemak in een stoel zitten, tegenover Aorie. Zij keek naar hem en hij naar haar — zoo bij oogenblikken .. . En zijn gezicht werd al goeiiger. „Weut je waorveur dat ik hier 'ekomme bin?", vroeg hij ernstig. Zij wist het. Maar het voegde niet dat zij dat blijken liet. „Laot er 's hoore," zei ze listig. Aorie boog zich wat meer naar haar toe: „Om jou te vraoge ... veur venaovend, veur 'n nèchtbeursie, mag 't?" „Ken dat hiér?", vroeg ze. En ze had al -lang „jao" 332

geknikt, en ze schaamde zich over haar mond... Haar mond zei: „Wèt graog." Midden in de zon stond Tijne bij haar vaatwerk .. En opeens was het middernacht, en aarde-donker. In het open poortje van het hotel wachtte ze -- en daar kwam Aorie al... Zijn handen gleden over haar armen, haar schouders, die handen glimlachten: „Ik hou zoo van jou, Tijne -maai, van jou allien. Ik heb Mijnt de bons 'egeve, omdat ik van jou zoo hiel' ..." Raar was het dat ze haar hoofd niet recht -op houën kon, ze moest het tegen zijn buis aandrukken. „En ikke den Aorie, en ikke den ... ?" „Jao," zei Aorie, „dat is zoo, dat hê-'k'eweute." Zijn woorden leken over een fluweelen looper naar haar toe tekomen.,,Maor moet je daor je gezicht veur versteke?" „Neeje," fluisterde ze tot tweemaal toe, „neeje, daorveur niet — daorveur niet." En Aorie's stem scheen wel in satijn gekleed: „Waorveur den, Tijne -maai, waorveur den... ?" Ze lachte zacht, omdat lachen toch ook wel een antwoord wezen kan. Als vanzelf ging haar hoofd weer in de hoogte.. . vlak voor Aorie's mond was haar eigen mond. En hij gaf haar zoen op zoen. Een heele tijd duurde dat nog. En dan begon het gesprek weer van voren af aan. Maar het verveelde haar niet .. Ze vergat er de zonneschijn bij en het vaatwerk, ze glimlachte tegen de leegte, en de doffe pantoffelstap in de gang hoorde ze niet. Net toen Baas Sanders, met zijn volle armen een bons tegen de glazen deur geven wou, kreeg hij Tijne in het oog. „theere gut," zei hij stom-verbaasd in zijn binnenst, „heere gut ..." Een oogenblik wachtte hij nog, hij was in een goeie stemming ... Gnuivend 333

pluurde hij door de bloemetjes van het vitrage -gordijn naar binnen, in zijn kleine zwarte oogen kwamen witte pret- lichtjes en zijn zwarte borstelachtige kuif scheen nog rechter-op te gaan staan. „Kijk — kijk! ", glunderde hij in spotachtige verbazing, „dat mager -en-kwaadje kon toch nog wel glimlachen als er geen mensch bij was. Wie in 's Heeren naam zag ze nou ?, tegen wie had ze 't? Ze praatte... en er was geen levende ziel bij haar." De verkleurde zonneschijn lag bleek-verstild over Tijne's mijmerend gezicht, maar haar dikke lokken hadden zilveren lijnen en witte glim -punten. Ze hield een rood-geruite vadoek op een schotel, en haar handen bewogen niet. Opzettelijk hard stiet Baas Sanders toen ineens de keukendeur open. En Tijne liet het vergeten bord haast vallen. ,,Oh. eh. . . ," brabbelde ze met een diepe zucht-van- schrik, ,,wat.. . watte Baos?" Maar de Baas had nog niets gezegd. Eerst zette hij alles wat hij droeg behoorlijk op het aanrecht neer, en hij droeg weer ongelooflijk veel tegelijk: een stapel vuile borden, een half volle aardappelschaal, tien gebruikte limonadeglazen, een botervlootje en een sjukom .. Tijne verbaasde er zich altijd opnieuw over. „Man, dat je toch zoo'n truup draoge kenne in ién keer, maok maor gien diggele, man ..." Zorgzaam keek ze toe, de handen op de heupen, rimpeltjes in haar voorhoofd. En de glimlach van de Baas werd al-maar breeder. Zijn bovenlip droeg een snor van bierschuim, koddig zag hij er uit. Zijn breede neus met de harige gaten, had een top zoo wonderlijk- door-aard en zoo rond als een stuiter, zijn veelvuldig voorkomende schater liet diepe plooi-bogen na in zijn bolle wangen, en zijn onderkin 334

nam, bij zijn stiekeme joligheid, ziender-oogen in omvang toe. „Diggele?", dolde hij, „die hê-'k nog nooit 'emaokt, veur zooveer mijn bekend. Diggele! Dat zou veur 't eerst weuze ..." Als hij in zijn humeur was, praatte hij altijd Markensch, hij kon dat haast net zoo goed als Tijne-van- Hilletje zelf, want hij woonde al een jaar of tien op het Eiland. „Daor — er is nog 'n hartig brokkie over'eschote ook," gekte hij van- nieuws, „da -'s veur jou, maasie." Hij schraapte de in vet-verstolde- eetrestjes van een paar diepe borden af. „Hier, 'n prakkie aorepels, 'n zuldertje vet en 'n struikie bloemkool ... as je idee hebbe, gaon je gooi. . ." Vermaakt keek hij naar Tijne's griezelend gezicht. „Nou ?, hebbe of niet? 't Is je 'egund!" Altijd maakte hij datzelfde grapje. En altijd moest Tijne er bij griezelen. „Waor zuilie over 'eaosemd hebbe, die vreumde ...?" „Ja-ja," knikte hevig zijn hoofd, „ja-ja." Zijn natte lach-oogen vroegen quasi-verwonderd: waarom niet ?, en zijn dikke kasteleins-buik schokte van zijn verknepen schater. „Ze hebbe er niet mit huilie hande an'eweust," praatte hij gekscherend aan, „en ze hebbe er niet mit huilie hande an'eklove." Jolig-berispend stak hij een vette wijsvinger op, en die mal-vooroverbuigende vinger leek ook te schateren. „Jij," onderhield hij haar kluchtig- van-ernst, „moete wat gruiziger ete, jonge-dochter, wat gruiziger, jao zekerlijk, aors wor' je nog zóó, dat je mit 'n kaorsie te deurlichte binne." Zijn keel bleef nog even doorlachen, toen zijn mond al weer dichttrok. Onderzoekend keek hij in de pannen op het fornuis. „Nog ién maoltijd moet er an'edraoge worde, dan binne weer veur vedaog." Als een pias vertrok hij zijn oolijk -dik gezicht. „Skraop de kliekies maor bij,mekaor, vrijster." 335 Tijne van Hilletje

2E

„Jao Baos,” zei Tijne gehoorzaam, „maor zou er genog weuze?" Zorgelijk-taxeerend keek zij toen ook in de pannen en ze antwoordde zichzelf: „Zel wel gaon, me dunkt ..." Handig schudde ze de droog - gekookte aardappels om en om in de pan, zette op een laag gedraaide gaspit een steelpan met vet en haalde schoon eetgerei uit de keukenkast. „Dat er nou nog ientje 'ekomme is," verwonderde ze zich, „over zeuvene ..." „'n Aomerikaonige Engelschman," lichtte de Baas glunderend in, „zoo bruin of hij pas uit de taon 'ekrope is, en zoo maoger as 'n panheering die in gien drie doge z'n bekomst geëte het, en dat vaortuigie van zijn, moet net 'n doodkist weuze." „Is 't toch waor?", hoorde Tijne er van op, „zoo... ?, jao, dié ken den niet koke an boord." Vlug zette ze het benoodigde in de dienbak gereed, schepte de laatste bloemkoolstruikjes op, zocht de beste aardappels uit, lei een dikke karbonaad in het dekschaaltje en wipte behendig op een mooi geschulpt schoteltje het laatste pudding- hoekje. „Spijtig," dacht ze begrootelijk, „dat die gast nou nog 'ekomme is, aors had ik dat 'ehad." Het water liep haar om de tanden: lekkere week-rose pudding was het, met mangeltjes en rozijnen er in van binnen, en een dikke zoete „sju" van bessen hoorde er ook nog bij. ,,Hè. . . ," zei ze in haar gedachten. Maar ze liet niets blijken van haar trek. „De zaok gaot veur," bedacht ze ernstig. „'n Kliekie soep is er ook nog," zei ze toegewijd, „en 'n ressie komkommer." Maar de Baas wou daar niets van weten. „Nee tutte, zoo ken 't wel ... Hoe meer je de menschen geeft, hoe meer willen ze hebben." Gewichtig humde hij 336

en stak zijn lippen wat vooruit. „De diner- prijs," zei hij deftig, met een uitgestreken -snaaksch gezicht, „blijft toch 't zelfde." Speurend of alles er wel was, keek hij toen de dienbak na. ,,Toe. .. toe," commandeerde hij gewild -boos, „nog wat sju... wat sju en 'n stuk of wat pruimen, gauw asjebieft, gáuw!" Baldadig gaf hij Tijne een duwtje, toen ze langs hem liep. „Jao, die pruime wou je zeker veur je eige houe?" Tijne verschrok er van. „Ikke Baos?, wel nee Baos, wèl nééje!, zuks moet je van mijn toch niet denke." Morsend van beverigheid schepte ze een weinigje van het opgesmolten vet in een kom en wreef nog in der haast de pruimen op aan haar boezel. „Zoo?, niét ... ?", de Baas verkneukelde zich over haar ernst, „nou ik doch' 't toch vast, ik — ik heb 't wel 's meer 'edocht ..." Tijne wou net de steelpan met sju van de tafel opnemen, eerst leek haar arm te verstijven, toen haar heele lijf. „Watte nou ?, wàtte ... ?, doch' je dat — dàt weuzelijk van mijn, Baos, wéuzelijk ... ?" Als versteend bleef ze staan, rood tot in de kant van haar kap. De zon drukte diepe witte lichtvlekjes in haar gesperde oogen, en haar gevulde gladde lippen bleven op een kiertje open .. Eventjes van terzij wou de Baas naar haar gluren, en zijn blik bleef in verwondering op haar stil. Verrast en welgevallig keek hij naar haar warm jong gezicht met de verschrikte mond, en de onthutste oogen. „Nee hoor," zei hij toen verteederd, „ik kies maor wat, tutte, de oue dag, keind, de oue dag, mijn verstand is an slijtaosie onderhevig." Hij kwam een beetje dichterbij en gaf haar een harde tik op haar schouder. „Wat ik zeggen wou: jij binne toch fiks an'ekomme de laoste 337

tijd, weréchtig waor, as 't zoo vortgaot mit jou, zei je nog 'n wolk van 'n meid worde !" „Ikke ?", haalde Tijne uit, „'n wollek ?" Onwillekeurig gluurde ze in het spiegeltje: vol waren haar koonen, en ze had een blos tot vlak onder haar oogen, een groote bios. . . „Jao," moest ze bevreemd toegeven, „ik bin an'ekomme." „Goed voer," zei de Baas koddig, „en 'n makke stal," quasi-ernstig knikte hij. „Maor je moste wat meer glimlachen, keind, van glimlachen wor' je dik, let maor op: dikke menschen glimlachen altijd." Hij wees op zichzelf. „Hupsch weuze, vroolijk ... lachen op z'n tijd ..." Tijne trok diepe denk-rimpeltjes in haar voorhoofd. „In mijn jonkheid he-'k dat wel 'edaon, veurhien .. . lang. 'eleeje..." Mijmerend knikte ze. En de Baas proestte het uit. „Zoo?, ja! Dat zee m'n Bessie-zaoliger ook in haor tijd ... Veurhien! Bin je al tachtig 'eweust of moet je 't nog worde?" Lacherig nam hij de dienbak op, met zijn hoofd wees hij naar haar. „Maar jij lache wel ... jij lache in 't genieps! Teuge de keuke glimlach je wel as er gien-ientje bij is, maor teuge mijn ... ," gispend verdraaide hij zijn oogen, „nooit of te nimmer!" Onnoozel-verbaasd keek Tijne naar hem om. „Teuge de kéuke ... ? Lach ikke ... teuge de... ?', Maar de Baas ging er niet op in. Hij stond al weer met zijn eene voet op de drempel naar de gang. En zoo gauw als de Baas op die drempel naar de gang stond, was hij niet meer de lollige „kluchten" -maker van de keuken, maar de eigenaar van het hotel. Zijn dikke hoofd boog wat achterover, zijn rug werd rechter, zijn armen verstramden, op zijn breed-uitgespreide handen droeg hij statig de dienbak. „Denk om 338

de thee voor Meheer Tiggelaar," zei hij over zijn schouder, „om half-negen op z'n kamer, en Meheer Rimkes, op de boven-zij-kamer moet om half tien 'n glas kwast met spuitwater hebben, help me onthouën." „Jao Baos," zei Tijne onderworpen, „zekerlijk." En amper was hij vertrokken, of ze keek al weer om naar Aorie... Maar zij sprak kwaad van de Baas. „Wat ken hij raor daoze, hee ?", prevelde ze, „oud wordt die man, net 'n keinsche Bappe bij tijën. Je moete 't maor niet kwaolijk neme, dat je zoo lang wachte moste, hoor ?" „Wel-nunnik," zei Aorie, hij stapte uit een lichtvlek vandaan, en kwam naar haar toe, „dat doen ik ook niet, niks neem ik jou kwaolijk, hoegenaomd niks." Een lach vloog door Tijne heen, binnen in haar kreeg alles een gloed. „Nee Aorie?, niks — niks ... ? Nou, dat is haost te ... te bot. . ." Ze spoelde glazen en droogde vaatwerk af — al-door stond Aorie er op toe te kijken. Ze nam de leege pannen van het lauwe fornuis, duwde de heiboender in het zandbakje en schuurde ijverig de zwarte panbodems schoon. In haar polsgewrichten kwam een pijnlijk-zwaar gevoel -van-moeheid: de korsterige eet -resten waren op de pan-bodems vastgegroeid, het was een inspannend werk die los-te-schuren. Maar Tijne merkte niet eens dat ze moe werd. Ze liep met Aorie arm-in-arm bij de vuurtoren. De kreukelige biezen van het riet stonden zoo'n beetje stiekem te smoezen met elkaar. De zee leek leeg geblazen, op de grauwe weg -van-bazaltblokken liep geen mensch, en de eenlijkheid leek aan die weg en aan de verkommerde muursteen van de vuurtoren vastgemetseld. Ze keken naar „het lezen" boven de breede groene 339

deur van de lichtwachter. Aorie mompelde wat... Eigenlijk luisterde ze niet. Ze keek naar hem op. „Goeie ooge had die Aorie, wijze.. . aordige .. ooge ..." Ze drukte haar wang tegen zijn trui aan. „Aorie ... ?" „Jao ... ?", hij keerde zijn hoofd naar haar toe en lei zijn hand over háár hand heen. „Wat ik zegge wou," zei hij, „je binne fiks an'ekomme de leste tijd, as je zoo vortgaone zei je nog 'n wolk van 'n meid worde .. . Je binne nou net zoo gnap as Mijnt, nee gnapper nog, jao, véul gnapper..." Tijne wiesch de blinkend-geschuurde pannen om en droogde ze af. Toen zij ze in de muurkast wou opbergen, keek ze verbaasd om zich heen. „O jao ... jao. hiér was ze... en ze had de panne uit'eschuurd ..." Zoekend glipte haar blik over de wanden van het diepe lage hotelkeukentje, en onwillekeurig zuchtte ze. De dag wou alweer weggaan... Het verbleekte zonlicht lachte ook niet meer, ernstig leunde het tegen de keukentafel aan, mijmerend lag het tegen de deur. De fleurige kleurtjes van de peen en de pruimen verdoften, de kersen waren niet meer doorzichtig -rood en het parelmoerachtige ging weg uit de uien ... Veel te vroeg kwam de avond het keuken binnen vallen en veel te laat — in de ochtend — ver--tje trok hij eerst .. „En nou is 't buite nog klaor- lichte dag," zei Tijne in zichzelf. Droomerig staarde ze voor zich uit, en ze zag gras -randen met groene licht-vonken, vensters wit-gloeiend van zon, en rooie en groene en hel-blauwe huisjes die schitterden of ze van vuur opgetrokken waren... Als altijd kwam dan die eendere verwondering in haar terug. „Jao, nou is 't buite zeumer. ... nou zeumert 't buite." Ze oogde naar het doffe fornuis en de 340

vale vloersteentjes, de beslagen wanden ... „Och," zei ze klagelijk, „kijk nou ..." De dag was vertrokken, en ze had hem niet zien gaan. Een rossige gloed streek nog even over het kleine raam met de paars -groene ruitjes, dat was het vriendelijke dag-licht, dat zich — voor het de straathoek omging — nog 's omkeerde tot haar. Meteen raakte een geluid van buiten haar gemijmer aan: een vage stem-uit-de -verte die wat vroolijks had, een Eilandsche stem ... en een Eilandsche lach antwoordde. „Zeumers," dacht Tijne toen weer, „hebbe de minsche 'n aor geluid den 's winters, blijmoediger . ..." Luiste hief ze haar gezicht op. Het was meer dan raar en-rend het leek toch net of er in die milde stem uit de ruimte, wat van het glinsterende grasland met de bloemetjes was, iets van de deinende zee ook en de stralende lucht. Tijne knikte in gedachten. „'t Is zeumer," prevelde ze, „zeumer." En dat woord lei een pittige smaak op haar tong. „Zeumer. Ze schoof het kleine raam hoog -op. En de zee ademde zacht naar binnen, en de zoele wind sprong met een luchtige zwaai over de vensterbank heen. Op de hooge weg-aan -de-schuinte kuierden een paar oue mannen: Sieuwertje-van-Engel en Jaopie-vanmanke-Garmen. En alles aan die oue mannetjes glimlachte glunder: hun witte haar en hun witte klompen, zelfs hun ronde ruggen en verschrompelde ooren. Er liep daar ook een mijnheer met een korte wije pofbroek en gele ruitjes -kousen. Die broek en die kousen schaterden zoo dat Tijne er een lach van kreeg. „Man," spotte ze stiekem, „wat heb jij je eigen pront'emaokt! En wil jij mit je broek 'n Merker man nao-aope ... ?" ..."

341

Toen luisterde ze weer. Metje-van- dikke-Ybele praatte in het winkeltje naast het hotel een Amerikaan een souvenir van het Eiland aan, door elk wonderlijk-verhaspeld woord tuimelde een gicheltje. De verte had ook schik: kinderstemmen buitelden af en aan, en het was of die verfijnde stemmen-op-eenafstand, Tijne aan mooie bonte kleurtjes herinnerden: juicherig- blauw, feestelijk rood en lacherig-geel... „Heere-me-tijd," zei ze zacht. Meteen ging de opgewekte verte er met de stemmen en kleuren vandoor.. . Dichtbij riepen een paar vrouwen elkaar aan, het was best te hooren dat ze in de ruimte stonden: dicht bij de blakke zee of vlak aan de rand van een groot stuk weiland, hoog klonken hun stemmen en helder, er zat wat warms en glinsterends aan vast: de zomer .. Tijne spiedde achter zich. En het keukentje leek al kleiner en grauwer te worden — opeens liet ze het in de steek. Behoedzaam of ze stiekem vluchten wou, deed ze de achterdeur open en de snibbige klink verklapte toch dat ze er uitging. Haastig liep ze over de bultig-vastgetrapte modder van het steegje naar de stuntelige hotelpoort. En de zomer greep haar dadelijk beet met zijn frisch-zoete geur en trok haar voort. „'k Zou daomee best 'n slaggie om wille," soesde ze, „zoo maor wat loope. . . Vrij dan was 't stil overal, morge zou Aorie nao'-dagoven alle gedachte weer thuis weuze, den gong ze liever niet loope, den stong ze liever te wachte hier." Ze drukte haar vochtige handen tegen haar boezel, en gluurde de hoek om, langs de voorpui van het hotel. Er wandelde net een Engelschman voorbij met zijn

342

vrouw, die twee hoorden thuis op een jacht: tanige gezichten hadden ze en kromme waringbeenen. Ze keken loom-benieuwd rond-om en lachten achter hun tanden, hun oogen vermaakten zich met het Eilandsche speelgoed, het wereldsche lag op iedere plooi van hun kleeren .. . Donker keek Tijne ze na. „De wereld is tegelijk mit de zeumer op 't Eiland an'ekomme," knorde ze in zichzelf. Maar al gauw zakte die gedachte weer weg. Want de witte warme zomer maakte alle dingen fonkel-nieuw en boeiend-opgetogen. De stralende lucht glimlachte tegen de zee, en tegen de menschen en tegen al die kleine dingen rond-om. De snuisterij-uitstallingen op het beun van de Marker-room hadden leuke spot-flonkertjes, ende oogen van de Marker-vrouwen ook. Donzig-groen, als fluweel met een lichtende weerschijn, glansde het gras achter het smalle bruggetje naar-het-Kerkepad, en dat bruggetje-zelf glinsterde als wit been. Monter zagen de paars-gele luiken- met-dezandloopers er uit op het helder-groen geverfde huis van Sijte-van-Aole, en knus de hooge blinkende vensterruitjes met de wit-porceleinen bloempotjes. De gladbruine voorpui van Duwer-van-Griete's huis deed aan een reusachtige tablet melkchocola denken en de oranje binnenkant van een onderdeur aan een verschemerde glimlach. Een muur van roode steentjes glinsterde als bobbelig suikergoed, en de blauwe nok van een huis gluurde spits over al die kleurtjes heen. Een prentje leek de buurt, een prentjesboek het heele Eiland. Tijne slifte even in haar muilen de hoogte op, naar de havenbuurt: een nieuwe bladzij was dat uit het plaatjes343

boek. Er stond een verbrokkelde poort- van -vuur in het paars-gele Westen, en de zee weerkaatste die poort als een vervloeiende cirkel van paarsachtig-goud. Het water in de havenkom leek gesmolten lood, de heete donkere schuiten glommen als mahoniehout en ze hadden strepen van vuur ... Vuur-sliertjes hingen ook in de mazen van de drogende netten en rond de kleurige lijven van de bezige menschen. Vischkopjes en grom en schubben kleefden als zilveren en roodkralen scherven aan de ombuigende top -zware grassen van de wallekant, en bloed en pekel zetten felle schitter-plekken op de grauwe droge aarde van het beneden-pad. De weelde -rige ansjovis-teelt liep ten laatste op zijn eind. „Vergange jaor. viel Tijne in, en haar hart kromp te zamen. Haar smartelijke verwondering kon ze niet te boven komen. „Hoe is 't toch meugelijk 'eweust ... ?", tobde ze, „hoe in 's Heeren naom ... ?, dáor ston' ik .. . jao, en ik brocht him koffie. Tao, zee ik, ken ik ook helpe pluize ... ?" Hard en mager werd haar mond erbij, ze zoog holtens in haar wangen, en haar kiezen drukten wreed-pij nigend op dat vleesch-van-binnen .. . Al die uitbundige kleuren-van-het-Eiland leken toen ook ineens schimpend en misprijzend op haar neer te zien, en de zomer bleef vlak voor haar stil staan. „Wat moet jij daor, Tijne-van- Hilletje ?" ,,Hè. . . ?", schrok ze, en ze glimlachte huilerig. „Och jao — jao, wat moet ik daor.. . ?" Dadelijk bezon ze zich. „An je werk, maad, bin je nou raozend 'eworde? Hoe haol je 't in je hoofd om zoo maor weg te loope?" Beschaamd draafde ze terug. „'t Was deur en drumpel, staif bai!" Ze wou de poort weer in, en met een zwenk zag ze daar iemand staan, het leek de Baas. ...

344

,"

Gauw deed ze een stap terug. „Hij zei nao' mijn uit' 'ekeke hebbe," vreesde ze, „en bar kwaod weuze da-'k er zoo maor uit'eloope bin." Eer ze er op verdacht was stond ze al voor de hotelgang. „'k Moet dut maor op," vloog het listig door haar heen, „ken 'k veurgeve dat ik effe bove 'eweust heb." Eerst speurde ze nog of er niemand was: ze kwam niet graag een van de gasten tegen. Een hoek van het spiegeltje pluurde boven het goed aan de kapstok uit als een drie - kantig oog, en onnoozel lachte een gipsen engeltje aan de muur onder een vredig hang-plantje uit. Maar de gang keek haar leeg aan. Ze durfde het toen wel wagen. Schichtig sloop ze naar binnen en ze spiedde links en rechts naar de deuren opzij, er kon zóó een knop om worden en een vreemde naar buiten komen.-gedrai muilen vertelden dan ook niet dat zij voorbijHaar ging: in de gang liep ze altijd op haar teenen. Zelfs de gas -kous in zijn witte huis -van -glas had wat vijandigs ... Vage stemmen klonken op in de koffie bleven maar geluiden-zonder -woorden.-kamer:ht Iemand verzette met gelijkmatige bonzen zijn voeten, en kwam toch niet dichterbij, een tafelbel ratelde als een wekker- die- afloopt ... En aan alles zat dat vijandigonveilige vast, ook aan de fijne zoet-scherpe odeurgeur die de kleeren aan de kapstok naar haar toestuurden. Tijne trok er haar neus voor op of ze er vies van was, en ze vond het toch wel lekker ... „As je je ooge dicht deeje, zag je de blomme waor dat reukgoed van 'emaokt was: bekers vol, heule tuine ..." Aarzelend — klaar om op de loop te gaan — bleef ze even voor de kapstok stil. „Wat 'n lucht, flessies vol reuk hadde ze op huilie kleere 'esmeerd." 345

Terloops keek ze ook weer naar de groen-zijen vlindertjes op de zwarte sjaal en naar het ivoren poppetje op de knop van de tompouce. „Wat 'n raor opschikki e," vitte ze, „die schilderes van de achterkaomer." Toen zag ze ook weer aan de groote haak van een wandelstok het zilveren doodshoofdje, het grijnsde met leege oogen en met een mond-van- enkel -tanden-enkiezen. Afkeerig betuurde ze het. „Jao, dat was van die Hollander-man ... meneer Tiggelaor, 'n raore snijboon! En most dat minsch nou altijd-deur 'n waorschouwing an de dood bij him draoge ... ?, docht hij er aors niet an... ?, 'n raore man, 'n duisterling! En dat zunderbaore riet-staffie mit't riempie was vezelf van die allien reizende Aomerikaon, die 'n scheepie as 'n doodkist had en nou nog an zijn middagmaol zat." In de kamer-binnen lachte men. Er klepperde ook ergens een deur. Tijne rende weg. In de keuken ademde ze verlicht op. „Hè-hè, die vreumden ... ! Nooit of te nimmer zou zij an die vreumden wenne. En de Baos ... 'n raosel ... die gong er mee om as zijns gelijke, maor die kon den ook van die raore spraoke." Schuw-gauw ruimde ze alles op, boende het aanrecht uit, dweilde de vloer, en wachtte onderwijl gestadig op het terug-komen van de Baas, maar die kwam niet terug. Verlucht ried ze toen: „Hij miende zeker dat ze weg 'eroope was van 'n hotelgast." Meteen schoot haar dan ook weer zijn opdracht te binnen. Ze keek op de klok en haar gezicht betrok. „Jao, daomee, most die man van Tiggelaor z'n thee.. ." Traag in tegenzin ging ze het kleine blikken keteltje vullen en zette het op een 346

laag-gedraaide gas-pit, treuzelend haalde ze dan ook een een-persoons thee- serviesje uit de kast en plaatste alles keurig -netjes op het glad- houten blaadje. Maar in haar stil gezicht bleef toch aldoor die trek-van-ontstemdheid, en ze kreeg opeens weer last-van-de- warmte ook. „Hè jakkie-bàh, benauwd was 't hier toch, klis-nat van zweet bleef je zoo'n heule dag." Terloops mopperde ze dat maar, dadelijk kwam ze weer terug op haar griefvan-weken-lang. „Dat zij daor nou al-deur op an'eweuze was om thee-en-zoo te brenge an die vreumdenbove ... an die persoon-van-nou.. ." Stijf beet ze haar tanden opeen. „As dat minsch nou weer van die onverstaonbaore praotjes maokte, zou ze daodelijk weggaon: „meneer, spaor je tong!" Ze kon ook staon blijve, en 't him 's goed veurhoue: „heb jij nou genog an die èrmzaolige praotjes, man?, is die kaole wereld jou zóó genog?, heb jij God ook los -'elaote?" Al die rimpels van voorheen vonden hun plaats weer terug in haar gezicht. Ze boog haar hoofd wat en had verlegen koonen. Het was net of ze naar een heimelijke betichting luisterde .. „Nee, ik heb 't niet van herte 'edaon," mompelde ze wederstrevig, „fik zou graag wille dat 't aors mit mijn 'esteld was." Er op doordenken kon ze niet: een driftig -vlugge stap in de gang verstoorde haar gemijmer. En ze ging dadelijk recht-op staan en deed haar lokken goed en loerde naar de stand van haar muts in het spiegeltje. „Want die daor ankwam was gien minsch van 't Eiland." Haar gezicht verstrakte. Iemand klopte terloops op de deur en opende die gelijktijdig. Het was een Amerikaan. En Tijne vatte dadelijk: „Dat is dat stik vreumdig347

heid uit 't doodkisten-schuitje. . . die hier 'e-eten het." Koener maakte die gedachte haar toch niet. De Amerikaan had een gezicht vol fronsen, en rond zijn mager breeë mond waren niet eens menschelijkrooie randen. Goud -van-kunsttanden glinsterde achter zijn ingeknepen kleurlooze mondhoeken, en door de bolle glazen van zijn uilenbril keken een paar uitgebeten-blauwe oogen. Scherp eischte hij iets op, met kort-afgebeten schaar woorden- die-snauwden. -sche Doch voor Tijne-van- Hilletje waren dat klanken -zin. Ze ademde diep, eer ze iets zeggen kon, dan-zonder luid en langzaam — zooals de Baas het haar ingepeperd had — ondervroeg ze de barsche buitenlander. „Wat blief je, man?, blief je wat, man? Mot je in de koffie ik je effe-kaomerwuz?,indfkaomerZl t'recht helpe?, t'rècht helpe ... ?', Van het hoofd tot de voeten nam de man haar op, er sijpelde speeksel over zijn lange gele ondertanden en hij slurpte telkens, ofschoon hij niets te drinken had. „I want new bread ... néw bréad ... and a knife .. . a knife ..." Met groote ronde oogen stond Tijne haar hoofd te schudden. „Wat je daor opnoeme man, dat hebbe ze hier niet in huis, dat verkoope ze gaar niet op 't Eiland!" Nadenkend drukte ze de top van haar wijsvinger tegen haar onderlip. „Of kijk aors er 's bij Babbetje-vanRieuw hiernaost — hiernáost." De vreemdeling luisterde niet eens, hij trachtte zijn duistere verlangens met gebaren te verduidelijken: deed of hij iets door midden brak, hapte hevig, maakte wilde snij-bewegingen.. . Zijn groote kleurlooze mond kreeg daar wat moorddadigs bij, zijn uitgebeten oogen leken tegen de brilleglazen aan te groeien. . 348

Tijne trilde op haar beenen. „As 't dat schepsel maor niet in zijn hoofd 'eslaoge is," griezelde ze. En tegen haar angst in, probeerde ze hem toch te begrijpen. „Heb je niet je bekomst 'e-ete?, of wou je 'n segaor 'ekocht hebbe?" Ze trachtte het woord te „ver -aomerikaonen ..." „'n Sigar ... ?, 'n sígár ... ?, en lucifers? jao, wil je somstemet luciferse ... ?" Ze nam een doosje van de schoorsteenrand en stak het hem gulhartig toe. Met kippige oogen tuurde de man er naar, verbluft. ,,Where is the ... the waiter ... ?, the waiter ... ?" En Tijne dacht hem opeens te begrijpen. „Wil je waoter?, 'n glaosie wáoter ... ?, had dat maor eer 'ezeid." Ze schonk hem al in. Maar de Amerikaan stak afwerend een hand uit. Hij wou uitvallen, en zag het nuttelooze er van in. „I do not like to wait. . ." Hij trappelde of hij koue voeten had. „I do not like to wait." Opnieuw begon hij te praten, gedwongen-bedaard, stug- geduldig. Sissende woordristen schoven over zijn lippen-zonder -randen. En Tijne haalde benauwd haar schouders op. „Ik .. ikke versteen joe niet. . . ," wou ze Engelsch praten, „gien aosie versteen ik van joe, mèn." De groote gele tanden van de man leken te dansen in zijn mond en hij kreeg een dwarse plooi in zijn bovenlip. ,,New bread," herhaalde hij uit den treure, „new bréad ... and a knife ... a knife ... and coffee.. . soon please!" Het was net of er wat dreigends in zijn gezicht en zijn stem kwam. Tijne merkte het best en ze zweette over haar heele lijf. Stuntelig stak ze hem de peperbus toe. „Dutte hebbe bij je aorepeltjes?, of mosterd ... ?" Gespannen keek ze naar hem op, rood in haar gezicht van het schreeuw-praten. 349

En de vreemdeling leek haar niet eens meer te hooren. Spiedend draaide hij zich om en om in het keukentje, van het aanrecht keek hij naar de tafel en van de tafel naar de kast .. . Bevreesd nam Tijne dat waar. En in haar angst dacht ze toen nog een goeie ingeving te hebben. Schichtig schoof ze langs de man heen, en wees een deur in de gang aan. „De beste kaomer, moet je dié?", polste ze, „de beste kaomer?", riep ze nog 's voor de duidelijkheid. En ze ging hem al voor, hield uitnoodigend de deur open. De vreemdeling keek verkennend naar binnen. Toen duwde een malle rimpelige grijns alle fronsen van zijn houterig gezicht af. Hij prevelde wat, stak een lange wijsvinger uit en grinnikte met de scherpe gier een-vrouw. -geluidjsvan Kribbig-verwonderd keek Tijne daarvan op. Ze begreep niet wat er te lachen viel. „De beste kaomer was pas nog mooi blauw op'everfd en er was 'n nuuw matglaoze ruit in'ekomme, veur je plezier zou je er haost in zitte gaon." Argeloos-ernstig liet ze de deur weer dichtvallen. „Baos!", riep ze de gang in, „oh Báos!" Maar antwoord kwam er niet. „Waor hangt dat minsch toch uit ?", mopperde ze, „'n bedoening ook dat die man gien-iens 'n vrouw het." Meteen keek ze naar de vreemdeling om, en haar oogen werden nog grooter, hij was er niet meer. „Zeker de plaos op'egaon," verlucht wou ze de keuken instappen en op de drempel gaf ze haast een schreeuw. De vreemdeling stond voor de open keukenkast en neusde vrijpostig rond in alle hoeken. Hij tilde het deksel van een schaal op, keek in een bus... 350

Ontsteld zag Tijne het aan, en schoorvoetend kwam ze naderbij. „Man," prevelde ze beverig-stug, „dat mag je niet, man, schaom je!, wat doen je hier ?, je binne niet bij je eige thuis, man, je binne bij 'n aor! Aj -je niet weggaone, den.., den roep ik de Baos, man, en den zei de Baos jou. . Opeens brak de man weer los in een hinnikend gegrinnik. Hij graaide een half wittebrood uit de trommel en stak dat triumfantelijk in de hoogte, tikte er met zijn vinger-knokkels tegen en kneep er zoo hard in dat de kruimels van de knapperige bruine korst sprongen. „New bread!, new bread!" Toen nam hij ook nog een tafelmes uit de houten bak-in-de-kast. Hij lachte en het klonk of hij een geit nabootste. Griezelig-oolijk draaide hij het mes in het rond vlak voor Tijne's ontzette oogen, hij prikte er mee in de lucht, aaide met de botte kant zijn pols: „A knife.. . a knife ... !" En even klokte er dan nog een lange klanken-rist, een stortbui kan ook zoo praten. En al- sissend en klokkend trok de man af .. . Suffig zakte Tijne toen op een stoel bij het fornuis neer. Haar schouders werden weer oue vrouwtjesschouders: zoo krom als een hoepel. En haar klamme bange handen lei ze plat uit op haar knieën, en wreef ze zonder besef droog aan haar boezel. Ze beefde in haar ellebogen en in al haar gewrichten, en haar hart beefde ook. „Minsch-minsch, as dat vaoker 'ebeure moet...," zwaar zuchtte ze. Het glas water, dat ze voor de vreemdeling ingeschonken had, zag er aanmoedigend uit, het was of het monter-uitnoodigend zei: „Drink er 's, dan trek je wel weer bij." „Jao," knikte ze, „da-'s waor." Maartoen ze het glas aanvatten wou, zag ze in schrik en schaamte hoe erg 351 Tune van Hilletje

23

haar vingers trilden, en in haar verlegen bevreemding vergat ze te drinken. „Ik bin an zukke bombaorie ook niet 'ewend," verschoonde ze huilerig -van- streek, „en ik zei er al m'n leven niet an wenne ook, zuiver waor, da -'s mijn van kindsbien-of niet bij'ebrocht, daor bin ik niet bij groot 'ekomme ..." Leeg zat ze even te staren. Toen schoven er verwijten in haar op. „Zij had die man ook niet moete laote gaon. Ze had hem dat kostelijke brood en dat nuuwe mes moete ofneme. Mao-vanLobbetje zou dat niet zoo over haor kant hebbe laote gaon en. . . en die sterke fiksche Mijnt- van-Aodèm ook niet ... Maor zij — zij was gien knip veur haor neus waord mit zuks." Het water in het kleine keteltje vertelde pruttelend dat het kookte, maar Tijne luisterde er niet naar. Ver tobde ze maar door. „As 't de Baos ter oore-wezn kwam ... 1, hij zou te keer gaon van- je -welste, de schao zou wel van haor weekloon of'ehoue worre, jao, en ze most 't toch zegge, ze most toch ..." Fel schrok. ze op ineens. Ze had geen stap gehoord, en er stond toch een man in de open deur. Die man was de Baas. Zijn goeie bolle wangen waren nog dikker dan anders: hij glimlachte breed. Stuntelig- van- zenuwachtige-ergernis kwam Tijne toen overeind. „Waor heb jij nou toch 'ezete, man?", voer ze uit, tot haar eigen onthutste verbazing, „ik heb an je 'eroope, naor je uit'ekeke ... nergens was je te vinde. En die Aomerikaon uit die doodkist, het 'n mes en 'n brood uit de kast 'estole, en hij — hij is er mee van deur'egaon ook, en hij dee' meraokels malaoberig mit dat mes, net of hij er mijn 'n jaop mee geve wou... ," ze kon haast niet verder praten, 352

heete dikke oogen kreeg ze, en een heete dikke keel. Want de Baas trok zijn mond spits-in- plooien, en kwam boos- benieuwd naar haar toe. „Wat zeg je me nou? Heb je den niet om hulp 'eroope?", vroeg hij strak. „Jao ... neeje," stamelde Tijne verward en ontdaan, „neeje." En toen kon de Baas zijn pret-er-over niet langer bedwingen. Hij lachte gesmoord, en dat maakte een geluid of er een heele zwerm bijen naar binnen vloog. „Malle meid den toch, raore meid!" Tijne stotterde van verbluftheid. „M-man ..... w-wat ... ?', En hij gaf haar een stevige klap op haar schouder. „Zel jij nou nooit er 's 'n grappie leere verstaon, wàtte?" Goedig-spottend keek hij haar in haar verbijsterde oogen. „Bin jij weuzelijk van die maogere ! Je konne toch sprinkhaon verschote?, kom nou. wel naogaon, zoo'n man die hier te ete is, die gaot er ommers niet mit de boel vandeur? Maor omdat je him niet verstonge, het hij z'n-eigen maor bediend ... zou ik ook doen in 'n vreumd land! Hier, pak-an. . ." Hij duwde haar een warme gulden in haar hand. „'n Fooi van dat Aomerikaonsche talhout." Jolig trok hij even aan haar lokken, en hij knikte zoo monter-voldaan, of nou — met die fooi — alle leed geleden was. „Da-'s dan toch weer 'n pleister op 't zeer, is 't niet zoo? En verder ken ik er niks an doen, me-keind, ik zat in 't onderhuis, 'k most bier oftappe." Beteuterd stond Tijne nog naar de heete gulden op haar beverige hand te kijken. „'k Heb er eigelijk niks veur 'edaon," mompelde ze. En toen had de Baas zijn zoemerige lach weer. „Watte?, niks veur 'edaon?, je binne er toch haost ..

353

veur vermoord 'eworde?" Een verwoed geklepper maakte een eind aan dat grapple-van-hem. Het kokende water werd spin-nijdig, sissende bibberstraaltjes spoten onder het klepperende deksel uit en de tuit spoog blazend en puffend schuimende scheutjes op de gasvlam. Tegelijk keken ze er naar om, de Baas en Tijne, en allebei dachten ze toen ineens weer aan de thee voor mijnheer Tiggelaar. Quasi- ontstemd haalde de Baas zijn dik groot horloge uit. „Jao," deed- hij -of-hij-knorde, „je binne ver over tijd, gauw maor!" En Tijne nam alles even- ernstig op. Ze liet de gulden gauw in haar zak glijden en repte zich bovenmate .. . „Hij had niet fens 'ekeve, de Baos, 'n goeie ziel was hij toch wel." Onbeholpen-van-agitatie zette ze thee, ze brandde zich een beetje aan het gloeiende ketel-hengsel, morste heet water op het mooie lakblaadje en liet de open theebus omvallen in een vergeten restje koffiedik op tafel. „Hoe meer haost, hoe meer teugespoed," knorde ze verontschuldigend. Maar de Baas streek de thee al-weer terug in de bus. „Gien man over boord, en zoo'n korreltje koffiedik, geeft nog 'n extrao smaokie." Hij hield ook de deur naar de trap voor haar open. „Nou maor niet zoo lang mit dat manspersoon-boven smoeze," hield hij haar ernstig voor, „je binne nog al vrijpostig uit'evalle, mit die vreuiden, en je weute niet mit wie je te doen hebbe." Tijne had haar eene voet al op de onderste trap-tree. Ineens bleef ze stok-stijf staan. „Watte?, ik ... ?, smóeze ... ?, vrijpostig mit die... ?" Nijdig wou ze hem het blaadje- met-theegerei in de handen duwen. „Hier Baos, gaon jij zelf maor!" 354

Maar de Baas dacht er niet aan, om het over te nemen, krom-van-de -lach stond hij opeens. En Tijne zag te laat in, dat ze weer 's beetgenomen was. Pruttelend ging ze naar boven. En de Baas stapte weer behoorlijk-recht-op en betamelijk-waardig — zooals dat de eigenaar van een hotel past — de koffiekamer binnen. Al klimmend moest Tijne haar hoofd over hem schudden. „Bij tijen, net Keesie-van-Aogt ... 'n Dwaos stik van de wereld zag ze hier toch. Minsche die net groote keindere wasse. Nergens wier ernst mee 'emaokt." Ze keek naar de versleten vergeet-me-niet-boeketjes op de traplooper en naar de slaperige engelenkopjes aan de muur. „Pas maor op," zei een stem binnen in haar. En telkens schoof die stille vermaning opnieuw door haar heen: „Pas maor op!" Zelf wist ze niet goed waar dat op sloeg. Als ze naar boven gestuurd werd, met het een of ander, kwam dat altijd in haar op. „Net of 'n aor haor dat van binne toefluisterde: Mempie of Tao... Allien van dat duistere ienlijke bovenpertaol kreeg je al zoo'n bedrukt gevoel." Beschroomde voeten had ze ineens, en maar traag liep ze op de kamerdeur van mijnheer Tiggelaar toe. Haar fluisterend klopje vroeg bescheiden of ze binnen komen mocht. Het antwoord bleef uit. Ze ging toch evengoed de kamer in. „Die man zou er wel weuze, die dee' altijd zoo daos." Hij was er ook. Vlak voor het opgeschoven raam zat hij te schrijven. Zijn volle zwarte kuif viel in een dikke krul-flard over zijn vroolijke voorhoofd heen. Zijn neergeslagen 355

oogleden lachten. Hij schreef haastig door. Zelfs zijn krassende pen leek te grinniken. „Asjeblieft," zei Tijne plotseling luid-op. En nog-al plomp, met een rinkelend smakje, zette ze het blaadje neer. „'k Hoop dat hij daor van omtruult 1 )," dacht ze nog. En toen liet hij haar — op zijn beurt — schrikken van zijn verrassing, hij wipte met een bons overeind van zijn stoel en zakte er met een bons weer op neer. „Groote God — ben jij daar.. . ?" Dat stak haar. „Nee," wees ze stroef-verontwaardigd af, „ik bin God niet, man, ik bin Tijne-van-Hilletje maor.. ." Verbaasd-groote lach-oogen zette hij daarvan op. „Is 't werkelijk waar ?, zóó? Ik dacht eigenlijk dat jij de lieve Heer was." Tijne ijsde er van. „Spotter," hijgde ze. En toen was het net of ze niet meer luid -op praten kon. „Spotters krijgen spotters loon, man, as je dat maor weute." „Och ia -a.. . ?", haalde hij plagerig -onnoozel uit, „is 't toch waar ?" En hij keek vermaakt naar haar ontsteld woede -gezicht. „Heb jij dan wel 's gespot ?", teemde hij, „dat jij dat zoo goed weet? En wat was toen jouw loon, Tijne-van- Hilletje ?" „Hè ?", stamelde ze, „w-wàt ... ?" Als aan de grond genageld bleef ze staan, en krimpend sloeg het door haar heen. „'Espot?, zij ?, toch nooit ?, en 'estraft was ze wel ... o eeuwige God-in-de- hemel, zoo bar hard of'estraft ..." Verwezen stond ze de goddelooze vreemdeling aan te staren, sprakeloos .. „Nou ?", lachte hij witjes. En ze hapte naar adem. „'t Was of de Saotan -zelf dat 1)

omrolt.

356

minsch op haor of'estierd had." Mompelend vorschte ze: „Man, 'eloof jij wel-fens in de lieve Heer ?" En hij schudde dadelijk opgewekt -lichtzinnig zijn hoofd. „Ik niet ... maar jij natuurlijk wel, hè? Jij weet alles van de lieve Heer af, is 't niet ?" ,,Ik... ik. . . ," haspelde Tijne. Ze werd vuur -rood. Ontdaan keek ze de vreemde man even aan, bangvorschend. „Wie was dat toch. . . ?, net of die in je binnenst kijken kon." Omdat ze haast huilen moest, keerde ze zich gauw van hem af, en wou de kamer uitgaan... Maar het was of zijn stem haar bij de kleeren vastgreep. „Schenk jij me even in?", een bazige stem had die man, een stem die gewend was om te bevelen. Toch sprong er een nijdige onwil in Tijne op. „Ken je zelf toch wel, man?" En meteen hoorde ze als uit de verte de stem van de Baas. „Vrindelijk weuze teuge de gaste, hoor je ?, aors ken je wel ophoepele." „Jao," aarzelde het donker door haar heen, „en as ik weg 'ejaogd wor', waor moe-'k den nao' toe ... ?" Dralend — met oogen die niets meer duidelijk onder keerde ze zich om, en lepelde suiker in het-scheidn— kommetje. „En de deur dicht," verzocht hij toen opeens weer, „'t tocht." Een trek van ontstemdheid sloeg door zijn glimlach, een barst kwam er tusschen zijn oogen. Norsch-in-verzet wou ze nog uitstellen. „Ik gaon ommers daodelijk weg, man?" En toch zette ze — bij zijn gebiedende blik- die-bleefaandringen — gelaten het pas-aangevatte trekpotje neer en sloot eerst de deur. Toen ze zich omkeerde zag ze dat hij met een duistere lach in zijn oogen naar haar beenen keek. „'k Zei toch gien gat in me kous hebbe ... ?", dacht ze vaag-ver357

ontrust, maar ze was te verward om er ook nog op te letten. „Zij most zijn nog noodig veurhoue van de lieve Heer! En wat 'eloofde zij ?, en — en wanneer gong zij nog bidde ... ?" Het was of er gloeiende looddruppels op haar hart vielen. Stug schoof ze de man zijn kop thee toe. „Dáor!" En toen zag ze meteen uit het open valies op tafel, aan een blauw zijden koord, een plat wit-wollen konijntje bengelen, met een groot geel -glazen oog. Verbazing trok bleek over haar trieste boosheid heen. „Had die man speulegoed bij zijn ?" Vragend zag ze er de gast op aan. Hij volgde haar blik en hij grinnikte om haar ver speur-oogen. „Ja," spotte hij opnieuw, „dat-wonder witte konijntje, dat is nou mijn lieve Heer, Tijne-vanHilletje!" „Man!", stiet ze uit, „Baoáls dienaor!" Wit van. ontzetting werd ze en ze moest tegen de tafel aanleunen. ,,,Schaom je, man!" Hij stak zijn handen in zijn broekszakken en leunde lui achterover in zijn stoel. „Me schamen ?, waarvoor dan? Als jij 'n lieve Heer boven de sterren hebt, mag ik er toch wel een in me handtasch hebben ?" „Heiden!", ademde ze, „lork 1 Maar de man scheen het niet te hooren, hij praatte er vriendelijk-inlichtend op door. ,,Dit is'ngelukspoppetje, kind, 't beschermgodje voer m'n auto. Je weet toch wel wat 'n auto is?, zoo'n wagen zonder paard, hè? Nou en dat molletje-van-'n-beest hangt dan tegen het ruitje in de achterwand, dat beschermt 'n mensch voor ongevallen." Gewild-ernstig knikte hij er achter aan. „Werkelijk waar, hoor." )

1)

Turk.

358

...

!"

Tijne versteef er van. En eerst keek ze nog of de heiden ook lachte, maar er was niet eens wat vroolijks in zijn gezicht, alleen wat spottends. Verlepte oogen had die man toch, een verlept leven stond achter die doffe gloed-van-zijn-oogen. En in zijn jong-oud gezicht was iets verminkts, net of de duivel er wat uit weggenomen had. „Zeg je nou niets ?", drong hij, „toe, zeg 's wat ?" Innerlijk -vermaakt wachtte hij op een tekst-die-hemverdoemen-zou. Zijn gezicht hield hij argeloos -strak. En Tijne schudde haast onmerkbaar haar hoofd, en ze bewoog onbeholpen haar droge heete lippen. Het was of het praten haar moeilijk viel. „Waorveur," vroeg ze beverig, „zeg je dut nou allegaor?, waorveur zeg jij al-deur zukke dinge teuge mijn, man?, wat heb ik je 'edaon?, dat je teuge mijn zoo praote ... zoo spotte ?" „Ik spot niet," verzekerde hij, „'k denk er niet aan, dat konijn is mijn ..." Maar ze liet hem niet uitspreken. ,Jao," voorspelde ze droefgeestig -gelaten, „dèn wordt jouw plekkie in de hel al werm 'estookt, man." Hij blies zijn eene wang bol en trok zijn mond scheef. Ze zag wel hoe hij het opnam. Vermanend schudde ze haar wijsvinger. ,,Och minsch, wat 'n oordeel staot jou ook te wachte, wat 'n zwaor oordeel. Wat zit jij vast in duistere verkeerdighedens! En durref jij mit je speulegoed nou nog lache over de almachtige Heere God, die de aorde 'emaokt het en de zee en al wat in dezelve is ... ?', Haar blos werd dieper, onder haar lange ooghaartjes uit keek ze zwaarmoedig-verwijtend naar hem op. En hij had haar nog nooit zoo lief gevonden, met 359

haar heldere hooge Eilandsche muts, haar zijig-witte lokken en ernstig-berispende oogen. Zienderoogen stak de Booze hem wat in. En hij ging rechter -op zitten, trok zijn vest met de geel- zijden spikkeltjes wat af, bevoelde zijn dun-gouden horloge-ketting, en streek zijn kleine knevel op. „Zeg," vroeg hij toen week, „heb ik je verdriet gedaan?, ben je 'n beetje bedroefd ... ? Dat vind ik werkelijk náár van me, daar heb ik berouw van.. ." Het klonk toch nog of hij haar met zijn spijt-betuiging fopte. „Ik zal 't niet weer doen, lieve kind, dat beloof ik je." Tijne wendde zich al half van hem af. Als hij schimpte of plaagde kon ze boos worden, als hij zoo zachtzinnig praatte voelde ze zich enkel maar onzeker, leek de kamervloer glad te worden. „N-nou, 't is — 't is je ook maor ... ook maor 'eraode, man," strompelde haar stem door de krukkige woorden heen, ,,aors. . . aors breng ik, van vedaog of, niks meer op je kaomer." ,,Nee. . . ?", zemelde hij met een stem-van- fluweel, „heusch niet, kom je dan nooit meer ?, och, dat meen je niet ?, toe, zèg dat je dat niet meent." Ernstig klonk het, ernstig keek hij ook, het was toch of hij haar bedotte. „'n Valscherik," dacht Tijne, „'n stik glad ijs." Maar ze vergat te antwoorden. Want de vreemde gast kwam traag overeind en liep langzaam op haar toe, stap-voor-stap, en hij glimlachte met zijn heele gezicht, maar dwars door die glimlach heen gluurde een bedreiging. Toch ging Tijne geen duimbreed opzij voor hem. Want een stem in haar fluisterde: „As je nou hard nao' de deur loope, Tijne-van-Hilletje, den gaot 't mis..." 360

Daarom bleef ze staan. Maar het was of haar binnenst het bang- stille vertrek ontvluchtte en de trap afstoof en de gelagkamer instormde: „Baos, help mijn!, help mijn!, staon mijn bij, Baos." Een raar geluid sijpelde door haar keel. „Zeg je wat ?", vroeg de man. Maar hij lette er niet op dat ze zwijgen bleef. Zijn blik schoof over haar heen, en bleef overal op stil: op haar bouw, haar rijlef, haar mouwen... En overal waar hij keek, moest Tijne ook kijken. „Heb ik daor 'n scheur ?", dacht ze, „zit daor'n tarntje?" Doch ze had scheuren noch torntjes in haar goed. En even-verbaasd viel haar in: „'t Was meer dan raor ... maor overal waor die man keek, leek ze gaote in haor kleedaosie te hebbe." De vreemdeling stond dan vlak voor haar, de neuzen van zijn schoenen raakten haast de punten van haar muilen aan. En even leek het er erg op of hij toch nog een stap vooruit wou doen, zijn eene voet ging al een beetje de hoogte in .. Maar Tijne week geen pas achteruit, en ze vroeg niet wat hij moest, ook pinkte ze niet. En de man keek diep in haar oogen, of hij daar wat zocht. Zelfs de blinkende nagels van zijn handen hadden wat valsch-glimmerigs, en de duivel hurkte in zijn duistere glimlach neer. Maar wat de man bij haar zocht vond hij niet, en de teleurstelling-daarover kneep een frons aan zijn starvroolijke mond. „'n Vrijer heb je zeker nog niet ?", vroeg hij. „Nee man," zei Tijne heesch. „Je zal er toch wel gauw een krijge," vleide hij. Ze haalde haar neus op. „Wat je zegge!" Stijf stren361

gelde ze haar handen ineen op haar maag. „Ieder maosie," onderrichtte ze hem stroef, „krijgt hier op 't Eiland de man die haor van Hoogerhand toe'eweze is. Gien-ien schiet er over." ,,Zoo.. .?", haalde hij verwonderd uit, „is dat waar ?" En zijn oogen zochten de hare maar af. Ineens was het Tijne toen of Memme achter haar stond. „Keind, wat doen jij toch in dut huis ?, hier hoor jij niet, keind, je moete hier vedaon." Het klonk zoo duidelijk in haar na, dat ze vluchtig omkijken moest — er was niemand. En de vreemdeling flikflooide maar door. „Want je ziet er lief uit," prees hij, „je weet natuurlijk zelf best hoe lief." En hij keek toch nog meer naar haar kleeren dan naar haar gezicht. Onrustig -speelsch wiebelde hij een beetje op zijn voeten en zijn broekspijpen bibberden. Zijn handen bewogen ook ongedurig — hij stak ze toch niet uit. Hij wou nemen-zonder-te-vragen, als altijd, en hij deed het toch niet. Opeens vermande hij zich. „Kom," zei hij toen luid -op lachend — of hij eerst wat stuk moest maken in de stilte — „laat ik j óu 's 'n zoen geven." En hij was er van overtuigd dat ze wegrennen zou, hij mat de afstand al tusschen de deur en haar, en zette zijn voeten schrap, klaar om haar na te hollen. Maar Tijne-van- Hilletje draafde niet weg. Dat verwonderde hem. En toen zijn blik opklom tot haar gezicht onthutste hij. Er stond een ouwelijk vrouwtje tegenover hem, met een gebogen rug, dikke rimpels en doffe oogen. „Zeg, zèg ... ," wou hij toch nog gekscheren, „wat is dat nou ?, ben je geschrokken van mij ... ?" Hij raakte haar schouder aan, haar arm, en hij had net zoo goed een steen kunnen aanraken. 362

„Man,” zei dat oue vrouwtje, „laot mijn toch mit rust. Weut je niet wie ik bin, man? Ik bin de dochter van Kleine-Keesie-Kaors. Ik heb m'n Tao en m'n Bappe veur m'n ooge zien verdrinke, man, in de sturm. Heb je er niet van 'eleze in de krant? Teuge mijn moet je Bien gekheid maoke." Zijn hand gleed van haar schouder af en de gespannen trek aan zijn mond verslapte. „Zoo?", mompelde hij, „ben jij dat ?, nee, ik wist niet ..." Hij ging een stap of wat terug en kwam weer naar haar toe. „Ben je nu boos op mij ?" Die duistere verkneukeldheid wou toch niet uit zijn stem vandaan. Tijne trok neerslachtig haar schouders op. „Wat ken 't schele of ik dat bin? Vraog liever of de Heere God niet kwaod op jou is, man, zien maor mit God in 't reine te komme." Hij wou nog wat spottends zeggen. En hij kon het niet .. . De duivel kreeg een krappe plaats in zijn glimlach. „Ga maar," zei hij zacht. En zonder haast liep ze de kamer uit. Toen ze de deur al bijna achter zich dicht gedaan had, leek het of hij haar nog terug wou roepen. Maar hij bezon zich dadelijk: „Nee, even laten bekomen!" En het was Tijne of de schrik-om- het-verduurde eerst buiten de kamer op haar neerviel. „Dat goddelooze spiktaokel wou meer den hij 'evraogd had, zoo'n keind was zij toch niet, dat ze dat niet zou vatte. . ." Futlooze beenen kreeg ze en handen zonder kracht. Ze sukkelde de trap af en Mempie ging van tree tot tree met haar mee. „Je moete 't teuge de Baos zegge, keind, aors heb je daomee weer zoo-wat." „Jao Mempie," zuchtte Tijne, „'k zei 't zegge." Ze veegde haar handen zoo hevig aan haar boezel af, of ze 363

dacht dat er wat smerigs aan kleefde. „Bàh!", zei ze luid -op, „arre -tjàkkig!" Sloffend ging ze het keukentje in. En wat ze daar doen moest, wist ze zelf niet. Alles was er aan-kant. Gedachteloos verzette ze een stoel, sjouwde de bak met afval naar het binnenplaatsje, en voelde daar in de koelte meteen, hoe warm ze was, ze zweette, en in haar droge mond had ze een leelijke bijsmaak. Een fel verlangen naar koud water kwam in haar op, en dadelijk ging ze het putten. Gulzig dronk ze er van en gretig drukte ze haar gezicht en haar handen er in, ruw droogde ze zich af. Toen ze daar nog mee doende was, kwam de Baas binnen. „M'nheer Rimkes heeft om z'n kwast- met-spuitwater gevraagd," zei hij terloops, „breng 't hem effe." Hij wou haar het blaadje met het lange glas, de citroenpers en het fleschje water al in handen geven. Maar Tijne nam het niet aan. Bang- bedremmeld keek ze naar hem op, weifelend nog .. „Vooruit dan! ", drong Baas Sanders ongeduldig, „niet zoo treuzelen!" En toen werd Tijne in haar schichtige beduusdheid brutaal. „Nee Baos, neeje, doen jij dat nou, Baos." Suffig- van- verwondering stond hij haar even aan te gapen, toen gaf hij haar haast een por. „Schiet op nou, geen kuren en jisten." Maar Tijne schoot niet op. . Ze lei haar handen op haar rug. „Alles wil ik doen, Baos, nooit-niet is mijn wat te veul, maor niks breng ik meer nao' bove, as de gaste er binne." Ze kon haast niet praten, zoo slap -zwak voelden haar lippen aan. „Daomee wor' je zóó de deur uit'ejaogd," dacht ze. 364

En de Baas zette verbluft het blaadje neer. „Wàt?", vorschend keek hij in haar oogen, „het die vent 't je lastig ..." Korzel stuitte ze het. „jao!", zei ze kort en bondig. En hij wou zich al omkeeren en de trap opstuiven naar Mijnheer Tiggelaar's kamer. „Die oue Aodèml, die zondebok!" Maar opeens bedacht hij zich: , 't Was 'n rijke gast, dik betaalde die man." Wrevelig-verlegen kalmeerde hij toen. „Ik zal 't hem wel zeggen op 'n geschikt oogenblik, morgen of zoo. 'k Zal hem waarschuwen ... dat dat niet meer voorkomen moet ... En die Meheer Rimkes die het dáár toch niks mee te maken ?" Tijne trok haar schouders op. „'t Bin allemaol raore, over ien leest 'eschoeid, en — en ik gaon nou niet meer nao' huilie toe." „Zoo?, gaon jij niet meer ?", schamper praatte de Baas haar na. Hij haalde een citroen uit het aanrechtkastje, klapte de deurtjes weer toe, stortte suiker in een bakje, en greep een glazen stengel. Elk geluid dat hij maakte klonk nijdig, elke beweging van hem had wat grimmigs. „Kinderachtigheid van niks," mopperde hij opeens, „as de lui je te na komme in 't leven, slaan je maar van je af, daar heb je 'n paar handen voor gekregen. Of je loope weg, daar heb je 'n paar beenen voor ontvangen van de lieve Heer." „Moet je maor sterker weuze," pruttelde Tijne er tegen in, „moet je de kaomer maor uit kenne!" Gemelijk-geringschattend lachte de Baas daar overheen. „Och!, wat!, en evengoed... ! Hij zel je eer niet roove, hij zei je niet vermoorde!" Leuk wou hij doen: hij gaf haar bij elk woord een tik op haar bouw. „Wat ;

365

het die man je nou al-mit-al 'edaon?, je in je kin 'eknepe?, je om 'n zoen 'evraogd?" Tijne trok de banden van haar boezel in de knoop, ze zei niets. Maar voor het eerst in haar leven minachtte zij de Baas-van-het-hotel. „Jij worde toch nooit-niet 'n man van 't Eiland," dacht ze, „al weun je hier nog zoo lang." Maar Baas Sanders lei haar zwijgen verkeerd uit. „Zien je!, nou staan je met 'n mond vol tanden, docht ik 't niet? 't Het niks om 't lijf 'ehad." Weer nam hij het blaadje op. „Gaan nou maar genk," gebood hij lacherig — en er was toch meer grimmigongeduld dan leukigheid in zijn stem — „genk, hoor je!" Maar Tijne weigerde halsstarrig. „'t Zwaorste werk in de keuke wil ik doen en bove ook, as de gaste er niet binne. Maor nou — maor op deuz' tijd nao' huilie toe... ?", ze schudde hardnekkig-beslist haar hoofd, „nee Baos." Toen werd de Baas weer de eigenaar van het hotel, zelfbewust stak hij zijn borst vooruit. „'k Ben nog gekker dan gek dat ik langer tegen je praat! Maar nou is 't uit! Wie heeft hier te bevelen, jij of ik ?" „Jij vezelf," zei Tijne kleintjes. En ze dacht: „Daor gaon je!" „As ik jou den commandeer om 't een of ander te doen," gaf hij haar te raden, „en jij voere 't niet uit, wat gebeurt er dan ?" Tijne drukte haar kin op haar borst. „Den krijg ik 'edaon, Baos." Daar was de hotelier tevreden mee. „As je dat zoo goed wete, allaah dan, voor 't laatst!" Bang-gedwee deed Tijne toen toch een stap naar hem toe. ,366

Maar Mempie-in-haar klaagde dringender dan ooit: ,,Gaon niet, keind !, gaon niet!" En dat wonderbare geweeklaag van Memme hield Tijne terug. „Nee, ik — ik. . . dat moet je mijn niet meer vraoge, Baos, ik mag niet, ik wil niet.. ." Haar dikke heete keel kon toen ineens de snikken niet meer gevangen houden, noch haar oogen de tranen. Schor, zielig en verkommerd stond ze te schreien. „As ze toch weg'ejaogd wier," wervelde het door haar heen, „'edaon kreeg, wat most ze den?, 'n plaosie had ze gaar niet, nergens ... Aogie zou haor ook an zien komme." „Nou — nou," suste de Baas onthutst-driftig, „stil maar, stil maar! Drink er 's! Je binne heelegaar van streek, wees toch wat fikscher. Voor deuze keer zel ik dat boeltje dan nog wel na' bove brenge, maar morgen," dreigend stak hij zijn wijsvinger op, „pas op, as je morgen niet aors binne." Het lange glas en de flesch met spuitwater rinkelden. De Baas ging de trap op. „Morge," sloeg het door Tijne heen, „den bin ik niet aors — niét áors ... maor 't zel toch moete." Met beslagen oogen keek ze rond. Ze was erg gesteld op het kleine keukentje met het groote fornuis en het paars-groene venstertje. Ze hield ook van de blinkende dingen aan de wand, de geur van de versche groenten, het vaten-wasschen onder de heldere gaslamp. „'k Zei dat — dat aore toch moete verdraoge," weifelde ze. En Mempie-in-haar drong: „Hoe eerder of je hier vedaon gaone, hoe beterder." „Maor waor zel ik den hiengaon, Mempie?", snikte ze, „er is ommers nergens 'n plaosie veur mijn ?" En het was een wonder zoo grif als Memme ant367 Tijne van Hilletje

=4

woordde. „Je nuuwe plans," beschikte ze, „zel de Heere God je anwijze, eer je er op verdocht binne." „'Sloof je dat ?", aarzelde Tijne, „'eloof je dat ?" Haar tranen droogden er toch niet van op. De Baas kwam terug en bleef op de drempel van de keuken even naar haar staan kijken. Hij had met Mijnheer Tiggelaar gesproken, want hij sputterde: „Apekure om 'n baggetel 1" En Tijne deed net of ze het niet hoorde, maar inwendig streed ze tegen: „Gien baggetelt Maor hoe zou jij dat weute?, jij binne er niet bij 'eweust." „Zel ik groente schoonmaoke veur morge?", vroeg ze hokkend, „aorepels schille?" Eerst scheen het of de Baas heelemaal geen antwoord geven wou. Oplaatst zei hij: „Ruk maar uit met dat huilebalkegezicht, vanavend heb je vrij -of." En Tijne was eerder verschrikt dan dankbaar. „Ik — ik heb pas me vrije aovend 'ehad!" Schroomvallig kwam ze naar hem toe. „Baos, weus niet kwaod op mijn, ik — ik ..." Maar de Baas was uit zijn humeur. „Ja, zanik nou maar niet, 'n rare kol bin je altemet." Zwaar-stappend liep hij de gang in. Elke stap zei bits: „'k Ben kwaad — 'k ben kwaad!" „'n Raore kol," piekerde Tijne, „'n ráore kol ?", ze begreep niet waarom ... Besluiteloos draalde ze nog even, toen ging ze stil naar boven. Op de schemerige overloop hield ze haar stap in, en tersluiks keek ze opzij. De deur van mijnheer Tiggelaar's kamer had opeens wat vijandigs. Gehaast sloop ze het steunende laddertje op naar het zolderkamertje, en behoedzaam deed ze de deur dicht. Toen oogde ze zonderling -beklemd in de stilte rond. „Wat moest ze nou hier ?" De kale zoldergebinten 368

keken onderzoekend op haar neer, de ongeverfde wanden namen haar verbaasd op. Werktuigelijk ging ze voor het kleine gebarsten spiegeltje staan. Een betrokken zorg -gezicht keek haar aan, een ouwelijk gezicht ... Tijne kon er haar rooie natte oogen niet van afhouën. „Dat jij nog maor acht zei ze vreemd. Sloom-verwonderd-tienjaorb," schudde ze haar hoofd. Een poosje stond ze ook nog voor het dakvenster en keek naar de vallende avond. Een paar vreemdelingen slenterden nog langs het hotel. In de verte murmureerde de zee .. Doch Tijne zag noch hoorde iets. „Morge moet ik aors weuze," dacht ze, „morgen aors ..." En telkens moest ze omkijken naar het kamertje achter haar: gedurig piepte en kraakte daar wat... „As je zoo allien binne," vatte ze nog, „hoor je ook alles." Denk-rimpels trokken groeven in haar voorhoofd. „Nee, 't is niet enkeld dat ik allien bin... 'k bira bang ook." Toen trachtte ze gebedswoorden te vinden. Stijf kneep ze haar oogen toe, en haar handen vouwde ze krampachtig ineen. „Staon mijn bij ... help mijn, Vaoder in de — de hemele, Uw naom worde geheiligd, Uw koninkrijk kome, Uw wil geschiede ..." En haar geprevel klonk net of ze zichzelf een les-voorde-catechisatie overhoorde. In een verlegen schrik merkte ze dat ... Mismoedig hield ze toen op. . . Er knapte iets in de vloer en vreesachtig glipte haar blik daar heen. Het was of iemand een angst in haar kamertje neer diefachtige voeten sloop die angst om haar-gezthad,op heen: onzichtbaar -aanwezig. „'t Is ... 't is deur die man van benede," doorzag ze. Stuntelig sloot ze de la van een wrak penantkastje 369

open, en haalde er de zwart-gerookte pijp van Bappe uit, de ruige zwarte wintermuts van Tao en een boezel van Mempie. Dat waren dingen die de storm nog voor haar achtergelaten had. Ze drukte haar gezicht tegen de versleten vaalgedragen muts, en liefkoosde Mempie's boezel ... Als ze dat deed, was het altijd of Tao naar haar toe kwam, of Mempie over haar heen boog. In de reuk van het zwart-gebrande pijpje was Bappe geweest ... Doch deze keer bleef dat uit: Tao, Mempie en Bappe naderden haar zelfs niet met hun schaduwen. Toch soebatte ze nog: „Laote we wat praote ... toe praot wat mit mijn. . ." Maar het bleef stil in haar. Toen grabbelde ze ook de uitgebeten en verkleurde ansichtkaarten van Aorie uit de la, en bekeek ze nauwkeurig een voor een. „Waorveur stier je mijn nou nooit-niet meer 'n ansichtkaoretje, Aorie?", vroeg ze in haar binnenst, „jao, waorveur toch niet, as je vrijman binne?" En toen ineens zei een krakende plank op de zolder: „Neem je in acht ...." In een oogwenk had ze alles in de kast-la gestopt. Haar hart bonsde ... De krakende vloerplanken fluisterden al dichter bij: „Neem je in acht, neem je in acht ..." De deurknop werd onhandig omgedraaid, eerst naar links, zóó ging de deur niet open, dan naar rechts... En toen moest ze haar handen op haar mond leggen om niet te schreeuwen. Mijnheer Tiggelaar keek naar binnen. „St ... ," smoezelde hij, „ik kom je excuus ... ik kom je ver vragen voor ... voor 't gepasseerde, zoo-even."-gevin Spot kraste door elk woord heen. „Leugenaor!", schold Tijne in haar gedachten. Maar ze zei stroef: „Vergeving ?, die is je 'eschonke, 370

man, en gaon nou sebiet vort, want ik ken je niet luchte! Toe, daodelijk !" Hij knikte gehoorzaam. „Mag ik dan eerst nog wat vragen ?" Zonder te antwoorden, wachtte ze. Toen mompelde hij: „Iedereen is toch niet als jij, hier op Marken?" Hij had lach-spikkeltjes in zijn goddelooze oogen. „Er zijn toch nog wel andere vrouwen en meisjes ook op 't Eiland ?" „Andere ... ?", praatte Tijne vragend na. Haar hart bonsde nog erger. „Ik vat jou niet, man." En hij grinnikte ongeloovig. „Hoeke mien je den?", vroeg ze nijdig-van-schaamte, „wat veur.... veur. „Nou," zei hij nog altijd even zacht, „vrouwen om — om 'n beetje plezier mee te maken." Hevig-beslist schudde Tijne haar hoofd. „O nee," wees ze gebelgd af, „dié binne hier niet, man." Donker minachting werden haar oogen er bij, het was of ze-van hem met haar oogen probeerde weg te duwen. Maar de gast boog zijn gezicht nog wat meer naar voren en grijnsde. „Dus dáár weet je dan toch van af?, je weet dat er — dat er van dié vrouwen... in de steden ... ?" Hij wou er beschaafd om heen draaien. En Tijne zei ruiterlijk: „Ik weet alles, man, alles! 't Huwelijk is van God in'esteld en al dat aore buite 't trouwe om, dat het de Booze van ousheer 't minschdom in'estoke. Maor wat is daor an te lache?, en waorveur zou dat weg'ehoue worre? De meisen hier binne niet onnoozel 'ehoue, en — en — ," ze ontweek zijn blik, „ze worde niet slecht 'emaokt ..." De leugen schemerde door haar wangenhuid heen in een diepe blos van schaamte. Maar stug -verschoonend zei ze in zich...

?"

371

zelf: „Ik ken toch de vrouwminsche van me eige volk niet verraode?" En de vreemdeling knipoogde gnuiverig. „Ik zal best 'n aardig vrouwtje vinden," sneed hij op. Hij rinkelde met het geld in zijn vestjeszak. „Dat zel je niet," hield Tijne vol. Stiekem schold ze hem uit. „Slechtaord! Slechtaord!" En het geniepige lachen van die man werd haar opeens te veel. Onverhoeds bonkte ze met haar eene voet op de vloer. „Gaon je nou... ?', Hij deed of hij schrok. „Zeg, zèg, kameeltje ... !" En al fratsen-makende ging hij. Op de ladder hoorde ze hem nog grinniken. „De duivel het jou al bij je lurve 'egrepe, man," zei ze in haar gedachten, meteen keerde ze zich af. En toen ze met een stevige flap de deur van haar kamertje dichtdrukte, merkte ze voor het eerst dat er geen slot op was. Verbouwereerd stond ze daar een poosje naar te staren. En Mempie-in -haar zei: „Zien je nou wel dat je hier vedaon moete, me-keind?" Tijne kon niet anders dan het toegeven. „Jao, jao, werechtig waor, Mem, werèchtig!" Die gereedelijke toestemming verblufte haar-zelf. En beteuterd stond ze er nog even op na te denken. „In 't drokst van de tijd ... ?, de Baos zou haor niet laote gaon. En as hij haor wel liet gaon, waor most ze den zoo gauw nao' toe, op staonde voet ... ?" Ze drukte de palm van haar linkerhand tegen haar kin en beet op de vinger-nagels. Uitkomst zag ze niet. Toch peinsde ze er op door, tot er geen gedachten meer in haar overbleven .. . 372

Toen keek ze moe -van-het- soezen naar haar bol naar het Bijbeltje bij de kleine-opgemaktbd,n koperen olielamp op het afgedankte tafeltje-uit -hetcafé. „Ze kon nou eerst 'n kepittel lezen ... en den slaope gaon, sláope gaon ..." En ze deed noch het een, noch het ander. Het was net of ze de straat opgedreven werd. „Wat moet ik daor?", weerstreefde ze nog, „nao' wie ...? 'k Blijf hiér-zoo." En op haar teenen sloop ze — even later — de trap af, de gang door .. . Geen mensch kwam ze tegen. „'k Gaon nao' Aogie," dacht ze onderwijl. En buiten in de paarsachtige zomer-schemering veranderde ze dat weer. „'k Zel er 's mit dikke-Gaartje praote ... Gáart, zou die gien hullepie van noode hebbe?, 't zou mooi weuze as dat kon: saome wat praote, 't potje -ete koke daogelijks, op je zeuve gemakke de wesk doen, 's aovens wat schemere en praote over veurhien ... Zundegs nao' de kerk.. ." Ze glimlachte zonder dat ze het wist. En toen ineens werd ze de stilte op het Kerkepad gewaar. Een duistere moeheid zeeg over het weiland heen, de verre huizen sliepen al, een vogel in het riet aan de sloot, maakte een kil-dwaas kuch -geluidje. Tijne huiverde er van. „Net 'n minsch ..." En ze keek van toen af telkens om. Gedurig ging er een angst met haar mee. „'k Zel eenacht alles veur me kaomerdeur staopele wat los en vest is," nam ze zich voor. En dadelijk er op overwoog ze tobberig: „Zou ik er toch maor niet mit Aogie over praote?" Toen hoorde ze meteen weer hoe wreed-resoluut .Aogie de sleutel omdraaide in het deurslot van haar 373

woning, die Zondag-middag, toen ze de straat opgestuurd werd in de nijdige winter-kou. En stil-baloord schudde ze haar hoofd. „Nee, nee, nao' Aogie gaon ik niet mit zuks, nao' Aogie niet ..." Luid tikte haar klompe-stap tegen de holle stilte aan. Zelf hoorde ze er met schuwe verbazing naar... Het was of de nacht overeind ging staan in die stilte, en haar dreigend afvroeg: „Wat moet dat lawaai ... ?" Toen trachtte ze zachter te loopen, ze zocht de mulle plekjes uit aan de kant van de weg, de gras-randen aan de berm, en af en toe gleed ze bijna de schuinte in. „Waor binne alle minsche nou toch 'ebleve?", mokte ze onzinnig, „hier kon toch wel er 's 'n minsch van 't Eiland loope?" Pijnlijk-stijf beet ze haar kaken opeen, het gezicht van mijnheer Tiggelaar stond haar al-door voor de geest. „As ik er toch maor 's de Baos over an dee'," piekerde ze toen weer, „dat die gast nou ook al op de zolder 'eweust is ... ?" In hetzelfde oogenblik hoorde ze de stem van de Baas grommerig in haar naklinken: „As de lui je te na komme in 't leven, slaan je maar van je af." Moedeloos schudde ze haar hoofd. „Nee, nao' de Baos ken ik ook niet hiermee ... nao' de Baos ook niet. Wat ken ik slaon?, wat heb ik veur migge-kracht ?" En weer moest ze die eerie hand van haar, aan haar mond brengen en op haar vinger-nagels bijten. „theere- heere,. wat wor' Ik toch in 't nauw 'edreve." Omdat ze toen zoo'n benauwd-vol gevoel in haar borst kreeg, zei ze troostrijk: „As Gaartje je nou hebbe wil, ken je daor meschien wel daodelijk overnèchte, en mèrgen-vruug nao' 't hotel t'ruggaon." Een zwaarte gleed van haar hart af, bij die gedachte. Verlicht zag ze op. „Was ze temet al niet bij Gaart ?,. 374

o jao, staff-bai ... nog 'n vaom of vijf, zes ..." En meteen stond er een onrustige verwondering in haar op. Want alles was donker bij Gaart. „Heere-mien-gut," speurde ze onder het doorloopen, „hoe is dat nou zoo? Gaart gong aors nooit zoo gauw slaope en altijd zat ze, om de olie in de groote lèmp uit te spaore, mit 'n lichie op taofel." Geen oog had ze meer van het huis af, en toen ze dichterbij kwam werd haar bekommerde verbazing — schrik. De luiken voor Gaart's raam waren gesloten, en door de breeë reten en kieren gluurde geen lampeschijnsel. Onbewoond zag het kleine scheeve huis er uit. Tijne lichtte de klink van de deur maar de deur was ook gesloten. „Wat is dat nou ?", fluisterde ze onthutst, „wat — wat is dat nou ?" En ze bracht haar mond vlak voor het sleutelgat. „Gaart," riep ze gedempt en schor, „bin je er in, Gaart? Laot mijn effe binne! 'k Moet wat mit je bepraote, 'k moet raod schafte!" Stuursch-afwijzend zag de ijzeren klink naar haar op. Achter de deur stommelde geen voetstap. „Gaart," smeekte Tijne opnieuw, „doen nou opel, kom effe uit je bed, Gaart!" En de stilte antwoordde. Verbluft keek Tijne er het huis op aan. En het huis leek te zeggen: „Zien je nou niet, dat je hier gien boschap meer hebbe?" Traag-in-aarzeling liep ze toen terug, en gedurig moest ze nog 's omkijken, en telkens-weer even stil blijven... „Wat was dat nou ?, wat kon er mit Gaart veur'evalle weuze?, wanneer had ze haor ook 't laost an'edaon?, vergange week, Maondeg ... op haor catechesaosie-aovend. Jao, en toe' was ze nog zoo bezunder 'eweust, van 't ien op 't aore praotte ze, en 375

van alles deur mekaor hien. Raore dinge zee ze over Lijs... over dat veugeltje ... net of ze koors onder haor leeën had." Moedwillig stapte ze over de grimmig-rinkelende potscherven op het midden van de weg. „Ken mijn gien selaobe schele," zei ze smartelijk-uitdagend tegen de ontstemde stilte, „of dut nou lewaoi maokt." Baldadig schopte ze een kei waar ze haast over struikelde, een eindweegs voort. Haar vinnige klompe-stap vergruizelde een stuk glas, een kapotte flesch. Knapperend sprongen de scherven opzij. Heesch lachte Tijne er over, en in haar oogen stonden tranen. „Gaart ook nog," wrokte ze, „vezelf, Gaart ook... Gaart zou wel bij haor zeun gaon inweune op Seberië, 1 ) den was zij dat anloopie ook nog kwijt." Met de rug van haar hand streek ze over haar natte oogen. „Dikke-Gaartje," beleed ze, „ik zei je misse. Ik moch' je graog, Gaart, 'n hartelijk minschie was jij." Even stond ze toen weer stil. „Wat wor ik toch ienzaom," dacht ze in een verwondering die maar niet uitslijten wou, „wat wor' ik ienzaom." Ze zwikte telkens op de ongelijke puin -knobbels van de weg. Als een oud vrouwtje sukkelde ze voort. „En weut je nou, behalve Aogt, gien minsch te bedenke, waor je wat mee praote kenne?", vroeg ze zich af, „gien-ien minsch aors ... ?" Een naam flikkerde door haar heen. „Dié is op zee," zei ze half luid, „dié is veer weg." In haar gedachten praatte ze er op door. „En den nog — al was hij wel op 't Eiland — jij kenne toch niet nao' zijn toegaon ... ?', 1)

buurtje op Marken.

376

Dof en gelijkmatig klopte toen plotseling een dubbele klompe-stap door het donker, een stem kwam op haar af, en het was of die stem haar naar de keel vloog. Hijgend keek ze rond. Op het smalle weggetje, terzij van het Kerkepad, bewogen een paar duistere figuren. Een witte vrouwemuts verglipte spookachtig door de grijze avond, en een grof-gestreept mannen-buis scheen met hortjes weg te drijven op het donker .. Schimachtig deed dat aan. Maar de stiekeme stemmen van de verschemerde gestalten klonken gewoon -menschelijk en over-bekend. Fleemend smoesde het „maosie". De jongen, donker-ingehouden, antwoordde... En het was of Tijne's voeten aan de grond vastgelijmd werden, met een schok bleef ze stil, een gierende adem-stoot sprong uit haar keel. „0 God!" En ze stond te krimpen als van lichamelijke pijn. „God — God." De dubbele klompe-stap hakkelde over kei-steentjes en puin en vervaagde, de onderdrukte stemmen stierven weg... Maar Tijne stond altijd nog in dezelfde houding, en luisterde. „Aorie," kreunde ze, „Aórie." En meteen, als op pijn-vlagen, kwamen haar gedachten terug. „Rorie en Mijnt ... Mijnt en Aorie .. die gonge wèl mit mekaor ... En hij was nou al op 't Eiland, nou àl ..." Weer sprong dat scherp-dunne adem-giertje uit haar keel. ,,Stil!", zei ze hard-op. Toen kwam ze ook weer in beweging. „Nou — nou heb ik allien de duivel nog over. . En amper had ze dat gedacht of een stap achter haar. Iemand kwam haar.opzij, dat was een man.-halde 377

„N'aovend,” groette die minzaam. En dadelijk wist Tijne wie er naast haar liep. „Muus," zei ze enkel, het was of haar stem uitgleed. En de scherpe neus van de man naast haar leek verkennend door het duister heen te boren. „Mooi zeumerweertje," prees hij. „Jao," gaf Tijne's glijerige stem toe. Gelijk liepen ze op. „Zoo allien op stap ?", vroeg Muus toen. Maar hij moest dat nog een keer herhalen eer hij antwoord kreeg. „Jao," haperde Tijne, ,,ik... ik wou nao' Gaart,. maor ... maor Gaort die is ..." Muus lichtte haar al in. „Jao, die is keinsch 'eworde, en weg'ehaold, die kon niet langer op haor eigen, die weunt nou bij haor zeun in." „O," zei Tijne zuinig. Het kon haar opeens niet veel meer schelen... „Dus zuilie binne wèl mit mekaor," vatte ze smarte -lijk,„Aogedht dat toe' verkeerd 'ehad." En daar schoof die dunne punt-neus van Muus weer door het duister. „Gaot 't je aors nog-al nao' de vleische daor in 't hotel ... ?', „Och," zeurde ze afgetrokken, „nou — zoo-zoo..." Haar overleggingen schoven daar onder door. „'t Kon. ook weuze dat ze onienigheid 'ehad hadde mit mekaor en dat 't nou weer bij'eleid was." En de man naast haar vorschte maar ijverig door: „Dusse, heul erg staot 't je daor niet an?, hoe zoo niet ?,, die vreumden zeker.. . ?', Tijne gichelde met kleine gebarsten geluidjes. ,,Och... och... !" En de duivel in haar zei: „Vat ken 't nog allemaol schele ?" Maar toen was het ineens of Memme praatte met háar stem. „Ik hoor daor niet thuis, Muus, 378

ik doog daor niet veur, ik moet daor vedaone, Muus." Meteen lag er een zware warme hand op haar arm, een eerlijke Eilandsche hand-met- eelt-van-binnen. „As je dat miene, ik weut 'n goed stekkie veur je. Heb je gien idee om bij mijn te komme? 'k Bin zoo as je weute van Fijkie-van-Freek, m'n veurige kokkie zoo 'ezeid, nog gauw of'espeuld deur de dood. En nou loopt m'n boeltje zonder 't bestier van 'n vrouwminsch wat in 't ongereede ... As jij nou woue komme — veul hulp is er niet te krijg — en jij binne wel erg jonk van jaore, maor ook bezaodigd ..." „Ik ?", peinsde Tijne sufferig, „bij jou ... ?" „Jao," praatte Muus dat aan, „waorveur niet? Vrijer bestaon as bij mijn krijg je nooit-niet. De heule dag bin 'k haost op stap mit 't waogentje. Jij binne temet volslaoge je eige baos. Gien vrouwminsch achter je an te jaoge, gien man om je veur je biene te loope, en 't werk ken je riggeleere nao' je eige verkiezing. Wil je op Maondeg niet weske, dan wesk je op Dinsdeg. Heb je Zaoterdeg gien idee om 't straotje te schrobbe, den doen je 't eerder of laoter. En mit de pottaosie ook, ik bin, al zeg ik 't zelf, 'n makkelijk persoon in de kost." Er kwam een gorgelend geluid uit Muus' keel, dat moest een lach verbeelden. Vóór hij doorpraatte wachtte hij ook nog op een woordje- van-Tijne. En Tijne keek voor zich uit of ze niets gehoord had. Opnieuw, maar wat onzekerder, prees hij aan: „En den heb je 't winkeltje, 't zaokie zoo 'ezeid, dat geeft nog aordig wat vertier veur vrouwlui onder mekaor. 'n Vreumde komt daor mit skik nooit-niet binne. En wat heb je te doen ?, 'n kop of wèt aordappele uitmete, 'n kool van 't staopeltje neme ... gauw genogt raok je daor an 'ewend. En de kaomer, me huisboeltje, dat ken je gnap onderhoue, je binne er wel 's 'eweust. En 379

je loon, ien- vijf-en- twintig Bove kost en inweuning, da-'s toch veur mijn doen 'n goeie betaoling?" „Jao," knikte Tijne. En ze had de helft niet gehoord, van al wat hij zei. „Dut was den de plaos die haor van Hoogerhand toe'eweuze wier." Haar tanden moest ze op elkaar bijten. „Maor as ik dut niet anneem," wou ze nog doordenken, „hoe gaot 't den mit mijn... ?" En de Satan liet haar dat zien van de mooiste kant. Maar ze huiverde er in ontzetting voor terug. „Nee, nee, Mempie staot jou in de weeg, duivel 1, dáor bin ik niet veur 'ebore." Ze keek op. Toen kreeg ze ook weer oogen en ooren. Kleine vermoeid-fletse sterren glommen er in de groote grijze nachtlucht. Het Eiland sliep al. Een vleermuis zwalkte als stuurloos voorbij, en daar was de dwaas -kuchende vogel ook weer in het riet aan de sloot. Kil deed dat niet meer aan. „Och jao, as je 'n anspraokie hadde," soesde Tijne, „as je mit z'n tweeën wasse ... den gong dat ienzaome wel 'n beetje weg. Muus was ook al zoo oud, hij kon temet haor Tao weuze, en as ze bij zijn as keind-inhuis kon weune ..." Neerslachtigheid kneep dat al weer af. „Leven moest je toch, je end moest je toch haole." „Nou," drong Muus toen, „heb je je er al op bedocht?, slaon je toe?" Vlakbij, achter het bruggetje, was het hotel, het lachte uit al zijn ramen. Tijne's smartelijke oogen keken er met vermoeide minachting naar. „J ao Muus," zei ze schor, „ik doen 't, ik kom, Muus."

380

Treuzelend stopte Muus-van-Eppie zijn kalken pijpje, traag streek hij een lucifer af, en langzaam, met nare smakken — net of hij zoende — zoog hij de vlam in de tabak. Toen greep hij zijn hoed van de stoelrug, fatsoeneerde de verfomfaaide rand en de bol, en trok hem dan met bei zijn handen op zijn hoofd. Dat was allemaal erg gewoon, iets dat elke dag, telkens weer voorkwam. Maar Muus' glimlach was niet gewoon en dat dringende in zijn oogen ook niet. Want die glimlach van hem gaf Tijne, de laatste tijd, keer op keer, een kneep-van-onrust, en dat dwingende in zijn blik leek haar aan te stooten. Heimelijk grilde ze er van ... „Raor minsch!" En toch zei ze nog bedaard-terloops: „Gaon je nou nao' de boot om je kooltjes te haole?" En ze schimpte in zichzelf: „Schiét den op, man!" Maar Muus had de tijd. „Jao," teutte hij, „zoo metien — zoo metien." En hij glimlachte zoetelijk tegen haar, en zijn oogen duwden... Dadelijk keek Tijne weer op de dikke koue biet neer, die ze in het schaaltje op haar schoot aan plakjes sneed. Ze zette haar kouse-voeten nog vaster op de sport van de stoel en haar teenen trokken krom. Zoo was het net of die voeten van haar zich tot vuisten balden. Zonder naar hem te kijken, zag ze toch Muus' gezicht: zijn pas-geschoren wangen en lange bovenlip met de blauwige weerschijn, de roode nattige punt aan zijn groote dunne neus en zijn licht ontstoken waterige 381

oogen. Onwillekeurig schoof ze nog wat meer achteruit op haar stoel. „Je magge wel ofmaoke, niet ?", drong ze, „die kooltjes legge zeker zoo maor op de wal ?" Netelig in haar binnenst schimpte ze: „Gaon toch weg, traoge slèk!" Maar Muus zeurde: „Och, er wordt wel 'n oogie op die kooltjes 'ehoue, jao, er wordt neturelijk wel 'n oogie op'ehoue." En hij leek er niet aan te denken om weg te gaan. Een krachtelooze glimlach kroop telkens bij zijn lange blauwige bovenlip op — en gleed er weer van af ook. Zijn kaken bewogen machinaal, net of hij op zijn pijpe-steel kauwde, en zijn oogleden moesten al-door knipperen. Muus was de laatste dagen onrustig, op het zenuwachtige af. En dat onrustige deelde zich ook mee aan Tijne. Een onduidelijk-bang voorgevoel sprong in haar op, maar ze drong dat telkens schichtig terug. „Nee-nee," weerstreefde ze vaag, ► ,nee-nee. . En er wou al-door iets in haar gezicht beginnen te trillen en in haar knieën ook. Zelfs dat onnoozele roodgebloemde schaaltje met bieten op haar schoot wou bibberen, en het mes dat ze hanteerde. „Hou je bedaord," vermaande ze dan in stilte, „hou je bedaord. Muus kijkt allien maor zoo, om te zien, of je alles wel goed doene, dat komt zijn toe, daor is hij de Baos veur. Hij is nou ienmaol deur z'n weenaorschap wat Janhennig uit'evalle." Tersluiks-onderzoekend keek ze daar de dingen in de kamer 's op aan. En het zwarte heete kacheltje stond haar gespannen verbaasd op te nemen, de stug-bruine pronkkast ook... En de risten koel -blauwe sierborden op de geel -houten wand leken groote gesperde oogen. „Dat je 't goed 382

doene ... ?, as hij dat nou nog niét weut, nao al die tijd dat je bij zijn binne ... den komt hij daor nooit-niet achter!" Het kacheltje bromde dat, en de sierborden stemden daar mee in, en de pronkkast was het er ook mee eens. Tijne pinkte van schrik. „Jao," dacht ze, „'t is waor ook, 't is waor. . ." En ze had werk om haar diepe zware adem wat in te houden. „theere God — Heere God!", zuchtte ze als van-ouds. En haar angst werd duidelijker. „Nou moet je niet vergete," suste ze toen toch nog, „dat hij al bar bejaord is, al teuge de veertig. Hij had je Tao kenne weuze." Maar die gedachte sloeg haar angst niet stuk. En haar handen werden al onbeholpener, dikke scheeve plakken hompte ze van de groote koue biet af. „Zoo metien zel hij er nog wat van te zegge hebbe," vreesde ze. Maar Muus zag niet eens wat ze deed. „Kom," zei hij langzaam, „ik gaon den maor." Hij verzette zijn voeten — wegkomen kon hij nog niet. De bleeke wintersche lichtgloed omvatte Tijne's hooge witte muts en blank-rond gezicht. Zon -vonken hingen in haar dikke lokken. Maar ze had strakke koonen en terughoudende oogen, haar lippen hield ze stijf-gesloten, net of ze pas wat bitters ingenomen had. Zoo zag ze er uit als een vrouw. Muus merkte dat ook op. „Ouwelijk is ze veur haor jaore — maor gnap — maor aordig ... en zonder dat ze daor weut van het." „Aj -je 't nou te koud mochte krijge zoo metien," sloeg hij goedig voor, „gooi er den nog 'n scheppie kole op." Het klonk of dat het laatste was, dat hij zeggen zou, voor hij wegging. En in plaats van te vertrekken, kwam hij nog een 383 Tijne van Hilletje

25

stap dichterbij. „Jij moete glen kou lije, hoor maosie, gién kou lije ..." „Jao — neeje," zei Tijne verward, „'t is wèrm zat." En daar kreeg ze die krimpende voeten weer: voeten die vuisten wilden worden .. „Om 'n uur of twaolf," lichtte Muus haar dan nog in, „bin 'k terug van de boot ... veur 'n kommetje koffie en 't ete." „Goed," knikte Tijne stroef. En toen had Muus toch weg kunnen gaan! Maar dat deed hij niet, hij kwam geen stap dichter bij de deur. „Wat schaft de pot vedaog?", zanikte hij. En Tijne wierp hem een donker -verbaasde blik toe. „Dat zien je toch Muus?, biétjes ..." „O jao — nèt !", verlegen-grinnekend trok hij aan zijn rose-geruit dassie, betastte zijn gouden knoopen en trok zijn veel te-kort en danig-versteld buis wat neer. Hij stond bekend om zijn karigheid. De menschen schimpten wel 's: „Zoo gierig as Muusvan-Eppie." En hij zei toch royaal-weg: „Zelle we er den 'n stikkie stokvisch bij neme, mit 'n boterdoopie?, of 'n mosterdpappie? Of wille we vedaog veur — veur de aordigheid er 's 'n vet verkes-lappie neme?, 't ken er of!" „Watte?, wablief ?", Tijne wist niet wat ze hoorde. Nog nooit had ze, zoo lang ze bij Muus overhuis was, in de week vleesch gegeten. Van verbazing sloeg ze haast haar handen te zamen. „Dàt was Muus-van-Eppie!, die elk-ien beknibbelde en ofpingelde, die doodbleef op 'n half- centje!" Gewoon -bedaard probeerde ze toch nog op Muus' voorstel in te gaan. „'n Endje stokvisch?", nam ze in overweging, „nou, daor zeg je zoo wat ... dat konne we wel doen. Mosterd 384

heb ik nog kort 'eleeën in huis 'ehaold ... Maor 'n verkes-lappie da-'s — da-'s ook niet te versmaode bij 'n bietje ?, en er is nog 'n kliekie kostelijk vet in de pot, om 't vleisch mee op te steure." Onder haar huisvrouwelijk- beredderend praten door, kwam er wat knussigs in de geel-doorgloorde kamer. De dingen kregen een genoegelijker aanzien: het bejaarde spiegeltje met de gekartelde koperrand glimlachte steelsch, wat vriendelijks trok open in een bedaagd schilderijtje van smeulende paars-rooie kleurtjes, en de hooge groen-glazen bekers op het kabinet leken tot in de hals gevuld met vroolijkheid. Leuk -stiekem tikte de gezellige Friesche hangklok, en het kachelvuurtje knetterde .. Muus had er erg in, en er trok een glans door zijn hart. „Goed den," knikte hij tevreden- grinnikend, „of'epraot! Den neem ik dat stikkie verke zoo metien wel mee, bij Klaosie-van-Jouwik, as ik w'rom kom van 't haovehoofd." Hij lekte zijn lippen af. Aan de varkenslappen dacht hij toch zoozeer niet. Hij keek naar Tijne. Het matte winterlicht betastte schroomvallig haar witte hals en heete blos. Ze ging rechter -op zitten en haar bouw stond gespannen. Muus ontging dat niet. „Of'epraot," zanikte hij nog een keer. En weer wierp Tijne hem, tegen haar erkentelijke verwondering in, over zijn onverwachte gulheid, een verstoord -vragende blik toe. Die blik zei zoo duidelijk als met woorden: „Wat doen je hier nou nog langer ?, gaon toch an de arbeid, man." En dat verstond Muus best. 385

Schichtig-onbevangen keek hij toen naar de gele zoldering op. „Nou, ik hoor 't wel, 't wordt weer goeie vedaog.'n Best kokkie bin jij, 'n uitnémend testkokkie." Daar moest ze toen nog onverhoeds om glimlachen. Vluchtig van terzij oogde ze naar hem op. „Ikke ... ?" En hij knipoogde snaaksch tegen haar, hij knipoogde .. . Nooit van te voren had hij dat gedaan! „theere-mien-gut," zei Tijne bijna overluid, „heeremien-gut!" Een grenzenlooze verbazing vervulde haar. „Knipoogies ... !, dié paste net zoo min bij Muus, as... as witte veere bij 'n raof !" In stilte beschimpte ze hem. „Die man het ze alle-vijf niet bij mekaor, bij dié bin er 'n stik of wat op de loop 'egaon." En Muus drentelde toen toch maar, verbluft over dat lonken van hem, naar de kamerdeur. „Nou gedag... tot zoo metien maor," hij teemde van pure goedigheid. En hij ging wèrkelijk het winkeltje in, maar de kamerdeur liet hij aanstaan. „Alle wermte vliegt er uit! ", riep Tijne hem na. „Jao," bromde Muus' stem domp achter het kamerbeschot, „hoor nou nog er 's effe hier, hoor-er-eis." Maar daar was Tijne nog niet aan toe! „Wàtte?", teutte ze snibbig. En met dat snibbige gaf ze hem te kennen: „As je nog wat te praote hebbe, kom den hier!" Ze bleef ook zitten. „Aj -je ... aj -je nou effe hier woue komme ... mompelde Muus' goedig-zeurende stem, „aj -je nou. . En hij bukte meteen, toen was hij niet meer te verstaan. Het leek ook wel of zijn stem uit zijn teenen vandaan kwam, zoo diep en grommelend klonk die. Hij versjouwde een zak met aardappels en stende, met een plof zette hij een mand met ajuin bij de voordeur. 386

Tijne kende al die geluiden. Aan die geluiden wist ze waar Muus mee bezig was. „Er most zeker wat op'ebeurd of an'egeve worde." Met de schoone buitenkant van haar handen op haar heupen, kwam ze in de deur staan. „Watte nou ... ?" „Wacht effe," stelde Muus toen weer uit. Hij was, zoo in de gauwigheid, nog aan het uitstallen gegaan. De toonbank liet hij leeg — Muus zette nooit wat voor de hand — maar op de smalle vensterbank lei hij een dubbele rist rooie kooltjes neer, en daar stapelde hij weer een paar rijtjes rapen bovenop, vadsig leunden die knollen tegen de blank-nieuwe raamruitjes aan! Dof oranje winterpeen en verweerde roodwangige bellefleurtjes, moesten wat kleur geven aan het geheel. De groote wortels staken als koehorens in de hoogte, de genoeglijke appeltjes lagen te glunderen in de zon. „Zoo is 't wel aordig," zei Muus. Hij hield zijn hoofd wat scheef en keek welgevallig op zijn werk neer. Toen keerde hij zich naar Tijne om. Het ochtendlicht spande een witte bies-van- glinstering om zijn verdeukte hoed en magere schouders, zijn verschemerd gezicht kreeg wat onwezenlijks. Het lage krappe winkeltje maakte hem grooter dan hij was. Hij deed een stap naar Tijne toe, en struikelde haast over de bascule. „Wa-'k nog zegge wou," onderrichtte hij haar fleemerig, „nou eerst die aojuin uit de mènd bij de deur maor verkoope, die moete noodig op, die gaone rotte. En den die zèk daor zoo lang dichthoue. Vraoge de vrouwlui nao nuuwe veurraod, den zeg je maor: die komme mit 'n week.. ." Stug-onderworpen knikte Tijne. „'k Zei er om denke, Muus." En ze wou al teruggaan ook. . Maar Muus had nog meer instructies. „En hoor er 's hier, da -'s nou niet om wat te vitte, want zoo ken je 387

mijn wel, daor hou ik niet van ... maor 't uitmete van aorepels en zoo. . . daor heb je nog altijd niet de slag van beet." Spijtig schudde hij zijn hoofd. „Laot ik je nou nog er 's zegge: as je vijfkop aorepels geve, den glen toren op je maot staopele, en gién kleintjes er onder in doen, maor grooters, die vuile meer op. Ik heb 't je al zoo vaok onder 't oog 'ebrecht, doen 't den ook, maosie, onthou 't den... ! Guster hoorde ik nog van m'n oue Tao: de vrouwlui wachte tot ik van huis bin, omdat jij zoo'n rejaole hend van mete hebbe." Geprikkeld dacht Tijne: „Ik geef de minsche wat huilie toekomt!" En ze hakkelde van verlegen boosheid: ,,Ik... ik ken niet aors mete den ik doen, Muus, ik — ikzel nooit aors kenne!" InMuus'vriendelijkheid kwam toen wat scherps. „Dat zei je toch wel moete, maosie, aors bin jij niet 'eschikt veur 'n zaok." Hij nam zijn pijpje uit zijn mond en tikte met de steel op haar schouder. „Jij geve de minsche meer den... den waor ze anspraok op hebbe — ver dat gaot van mijn of, daor kom ik bij te kort-staon?,e — verstaon?" Tijne draaide ruw aan de slippen van haar dassie, ze vergat dat ze vuile handen had. „En jij," stoof het heet door haar heen, „jij geve de minsche minder den .. den waor ze veur betaole, Muus!" Die aanklacht drong scherp in haar omhoog, een uitweg vond hij niet. Haar mond bleef stijf gesloten. En plotseling viel het haar weer in: „Altijd was er onienigheid over dat mete! En as je daor, as dienst woord te veul van zeeje, wier je genk op-baore,ién straot 'edouwd. Reken maor!" Stroef-gedwee gaf ze toen weer acht op Muus. Hij deed haar nog 's voor hoe ze meten moest. „Je maot wat schuins houe, die groote aorepels wat 388

veur de greep legge en fluks er in gooie, gelijk-of mit de rand zoo wat... nog 'n handje-vol er bove op, en floep — omgekeerd in de vrouw haor mendje. Heb je 't nou goed 'ezien?" Zoetelijk -vragend oogde hij naar haar om. En Tijne bewoog zwakjes haar hoofd. „Dat — dat goochelkonsie zóó, gaot mijn toch niet of," wist ze vooruit. Doch dat kon ze alleen maar denken ... ! „In 't mete," beroemde Muus zich toen, „heb ik mijn purtuur nog nooit an'etroffe. Ik ken zes — zeuve kop aorepels méér uit 'n mud haole, as 't 'ewed is, den 'n aor. Daor heb ik zoo deur de jaore hien 'n groote bekwaomheid in'ekrege," minzaam grinnikte hij. En Tijne zweeg bot. Maar haar donkere oogen zeien: „Jij stele, Muus, jij stéle!" En die uitgedroogde vrekkige man kreeg vaal-rooie koonen, toen hij haar aankeek. „Dat — dat mete zóó," praatte hij haperend zijn ondoordachte lof weer goed, „dat — dat moet ook wel, dat ken niet aors. Want wat 'n ofval heb je niet, je zieke aorepels, je krieltjes die je er uit moete schiete, je natte zwaore modder ... is 't niet zoo?, nou zeg jij ook er 's wat ... ?" Zijn pijpje bengelde slungelig in een uitgezakte mondhoek, schuw-aanmoedigend glimlachte hij. En Tijne keek strak op haar rood-beloopen handen neer. „Ik zeg allien," hield ze voet bij stuk, „dat ik zóó niet mete ken, Muus, nou niet, en nooit! Daor bin ik niet.. . niet ... behendig genog veur, Muus." En Muus kreeg rimpels als weerhaken om zijn dunne vast-gesloten lippen. Tijne zag het best, en ze onthutste een beetje. 389

„Praot je mond toch niet veurbij,” vermaande ze zichzelf, „aors wordt de deur hier ook nog veur je ope 'ezet, net as bij de Baos van 't hotel. En waor moet je den weer nao' toe?" Moeizaam -vriendelijk zei ze opeens: „Kom, me waoter raost 'eloof ik al, 'k zel 'n lekker bakkie koffie ... ," het brak opeens. Ze keek toevallig Muus aan. De weerhaken waren weg van zijn mond. En zijn blik leek haar vast te grijpen, en zijn glimlach gaf haar een kneep- van-angst. Het schoot haar plotseling te binnen: „Aorie-vanZwèrte-Jaop-Boes had 'n keer — in de kerk — net zoo, nao' Mijnt-van-Aodèm 'ekeke ..." Ze ademde diep. „Heere God!", en de angst in haar werd zoo doorzichtig als glas, „'evoeld had ze't al -lang, maor nou... maor nou. . ." Meteen voorzag ze: „Dèn moet je hier tóch vedaon, jao, dèn ken je hier óók niet weuze ..." Wat nauws sloot zich om haar adem heen, in haar gladde roode lippen kwamen diepe zorg vouwtjes. Muus keek naar die vouwtjes, en een glimlach klauterde over zijn ontstoken oogranden heen. „'n Lekkere tas koffie," nam hij gretig aan, „nou, da -'s goeie. Den breng ik twee heerekorsies mee." Zachtzinnig gaf hij haar dan nog een paar opdrachten. „Zou je nou zoo metien ook niet effe dat bruine blad van die sevooie kooltjes plokke?, en zel je er om denke dat die frommese niet overal an zitte te frunneke?, mit de biete ook, veur de voet op, moet je zegge. En den zou ik de zuurkool niet zoo erg uitknijpe, da-'s schaode achter de hend." Hij klopte zijn leeg-gerookte pijpje uit op zijn hand, en stak het in de diepe zak van zijn wijde broek. „Den gaon ik nou veur daodelijk, want ik heb me tijd lillijk 390

verpraot mit jou." Weer knipoogde hij, en het ging hem al beter af, dan de vorige keer. Hij grinnikte ook nog tegen haar, buiten, door het raamglas. Maar Tijne deed net of ze het niet zag. Ze wendde zich wat af, het krappe gevoel in haar borst wou ze wegzuchten, en dat kon ze toch niet. „theere God — die man ..." Sufferig van ontdane verbazing keek ze er het saaie winkeltje 's op aan. Als ingedut lagen de savoye- kooltjes op de verf boze wandplanken, de hooge Keulsche potten met zuurkool en snijboonen gluurden stuursch onder de toonbank uit — zelfs de versleten zwarte bascule had een wrokkig voorkomen — en de vochtige vies-beloopen vloer leek verwijtend naar haar op te staren. „Jao," bracht ze zich toen nog in al haar verstrooidheid te binnen, „'k moet astons dweile." En dadelijk er op kon ze het ook weer loslaten. „Hier blijve ... ?, hier veur altijd ... ?" Ze beet in haar lip. „As Muus 'n aor was ..." Afgetrokken kwam ze de kamer in. En de knusse warmte daar, leek haar te verwelkomen en haar stoel leek haar uit te noodigen: „Gaon toch zitten, minsch!" Zienderoogen wachtte het schaaltje met bieten op haar. „Jao," zei ze vriendelijk in haar binnenst, „ik kom." En toen trok het kachelvuurtje haar aandacht weer: het gluurde glunder door de reten van het deurtje heen en trok blinkende strepen naar haar nattige oogen. „Hoe vaok," zei dat vuurtje, „heb je je niet verwermd an mijn ?" De flonkerende groen-glazen bekers op het kabinet, drongen haar toen ook wat op. „Je hoore bij ons, hiér hoor je!" -

391

En de gezellige hangklok tikte precies hetzelfde: „Bij ons — hoor je — bij ons — hoor je ..." Droomerig luisterde Tijne er naar, soezerig drentelde ze rond. Ze glimlachte tegen de blauwe viooltjes in het bedgordijn, en tegen de rose poppetjes op-het-theeservies, de koperen ketel aan de haard. En de pauwe- oogjes-deken op het pronkbed, klampte haar ook nog aan en de mooie oue kant in de fijnbestikte beddekussens. „Ons heb je nog zoo op'egnapt mit de schoonmaok, van ons hou je." „Jao," zei Tijne stil voor zich uit, „dat is waor, dat is zoo, op juilie bin-'k bar 'esteld, bar! Ik zou wèl graog bij juilie blijve, hoor." Meteen kwam het gezicht van Muus haar weer voor de geest. En alles om haar heen verdofte en zweeg en week terug. Ze drukte haar nagels in haar polsen, over en weer. „Mempie — Mempie," kreun-praatte ze achter haar tanden, „weut jij nou gien raod te schafte ... weut jij nou gien-ien raodje, Mem ?" Maar Mempie zweeg. Stram- onbeholpen, zóó of ze er in neergedrukt werd, tegen haar zin, ging Tijne toen weer in een gulle wijd leunstoel zitten, nam werktuigelijk het schaaltje-armige met bieten weer op haar schoot, en hervatte haar werk. Maar mooi-dunne plakken kon ze niet snijden, die ochtend... Het was ook telkens of er een wasem voorbij haar oogen trok, niets in de kamer kon ze duidelijk onderscheiden, alleen Muus-van-Eppie — Muus die er niet was! — dié zag ze duidelijk .. „Ik — ik ken dat niet," prevelde ze een paar maal achtereen, „ik ken niet." Ze zuchtte of ze leed. Toen dribbelde Aogie de winkel in. 392

„Vollek! ", lachte ze zwaar. En eer Tijne er op verdacht was, stond ze al voor haar in de kamer. „Ik kom om 'n kooltje," vertelde ze. En haar spiegelende oogen zeien dat ze ook nog ergens anders voor kwam. Al-door moest ze een glimlach wegbijten en ze had een kleur tot in haar ooren. „Neem effe 'n stoel,” zei Tijne mat, „ik heb daodelijk koffie." „Jao," knikte Aogie. Maar ze nam geen stoel. Ongedurig scharrelde ze rond in de kamer, van het een naar het ander. En ze keek zoo monter-belangstellend om zich heen, of het voor de eerste maal in haar leven was, dat ze bij Muus-van-Eppie over huis kwam, maar achter de rug van haar hand glimlachte ze. „'k Heb je Baos pas ook nog 'esproke," vertelde ze listig-terloops, „Muus — die het veul mit jou op, die roemt jou dáonig." „Zoo," zei Tijne droog. Ze had de bieten aan plakjes gesneden, en pookte vinnig in het kachelvuur: het water was van de kook gegaan. „In die stienkool zit nou toch niks gien pit," pruttelde ze onredelijk. En ongedurig liep ze af en aan. Ze haalde de antieke kraantjeskan uit de keukenkast, het busje met suikereis) -en-koffie, en lette argwanend op Aogie. Die draaide voor de glimmende deuren van de pronkkast rond of ze er zich in spiegelde. „'n Mooi stik heb je daor," loofde ze sluw, „'n zelzaom mooi stik." En ze klopte met haar vlakke hand op de paneelen, net of ze een paard op de flanken sloeg. „Degelijk spul, 1)

cichorei.

393

suvesènt ..." Die sierkommen op het kabinet bekeek ze ook nog 's van dichtbij, en luchtig raakte ze hier en daar een laag-hangend bord aan, op de wand. „Tjonge-jonge, al dat oue diere goedje!, veur 'n kaptaol hangt daor!" Diep zuchtte ze er bij en haar dartele oogen twinkelden. „Jij hebbe veul meer moois en kosselijks in je kaomer den ikke, véul méer." „'t Is mijn kaomer toch niet! ", kwam Tijne daar stug tegen op. En dat was Aogie naar de zin. „Wat niet is," gichelde ze, „dat ken worde." De puf-geluidjes van het kokende water stommelden daar hijgend en blazend doorheen. Driftig-vlug nam Tijne de ketel van het vuur, en veel te lawaaiig klepte ze het kachel -gat toe. „Ze het nog altijd die aore in haor hoofd," doorgrondde Aogie, „wie dat toch is.. . ?" En onverschillig gauw schoof ze dat weer weg. „Mit Muus-van-Eppie zou 't best veur mekaor komme! Daos zou ze weuze as ze dié niet annam." Breed trok ze haar lippen binnenwaarts, een ouwelijke mond kreeg ze toen. En met een geheimzinnig-onderdrukte stem of ze het al-door over dingen had, die een ander niet hooren mocht, hervatte ze, na een korte stilte, het gesprek. „Da-'s vest, daor ken je van op an: Muus-van-Eppie zit er wermpies bij. Wie die Muus-van-Eppie tot ech'genoot krijgt, is goed of." De winkelbel klingelde er doorheen. En Tijne dacht dankbaar: „Da-'s 'n uitkomst." Op een holletje schoof ze de winkel in. Het zeuntje van Truie-van-Tet stak zijn neus boven de toonbank uit. „'n Cent aopeneutjes!" „Die binne op," zei Tijne, „die heb ik op 't oogenblik niet." 394

„O,” zuchtte het joggie teleurgesteld, „o ..." En onbeholpen op zijn klompjes, stommelde hij de deur uit. „Nou maor gauw over wat aors beginne, binne," nam Tijne zich voor. En toen ze de kamer inkwam was het net of ze geen oogenblik weg geweest was. „Zoo as ik zeg," begon Aogie weer, „wie die Muusvan-Eppie tot ech'genoot krijgt is goed of!" Vlot somde ze er de voordeelen van op. „'n Onbezwaord huis, 'n bende antieke schuttels en — en aore spullen van waorde, 'n gnap centje achter 't linne, 'n best zaokie — nou dat moet je niet uitpoese, zoo-ientje kom je niet alle-dag teuge." Nadrukkelijk knikte ze. En Tijne zei enkel: „Hier heb je 'n tas koffie, Aogie." Dat klonk, of ze haar te kennen wou geven: „Steek er nou maor 'n speldje bij !" En verstrooid als die Tijne toch was! Ze had die koffie niet eens laten trekken. Aogie dronk er van... En het was net of ze geen smaak meer had: opmerkingen maakte ze niet. „Leune-van-Aoi," heugde haar, „die eerste vrouw van Muus, die is nou al weer drie jaore dood. Op 'n Karsdag is ze 'esturreve." Fel knikte ze daarbij. „Drié jaor.... 1, drié ..." „Blief je nog 'n kommetje koffie ?", viel Tijne daar op in. En toen werd Aogie er mee aan. „Je hoore toch waor ik 't over heb ?" Klam-rooie wangen kreeg Tijne. „J-jao zeker," stotterde ze, „j-jao zeker." Zweetpareltjes stonden op haar neus. „M'n oore," dacht ze, „dié kenne niet beterder ... !" Ze schonk zichzelf ook nog 's in. „Den hoefde ze dat temenste niet saome mit Muus te doen, strakkies." Een gloeierig gevoel besloeg haar voorhoofd. „Blijd toe, dat ik bove slaop," sprong het in haar op, „en dat er 395

zoo'n fiksche wurrevel op 't zolderluik 'emaokt is." Onderwijl had Aogie het al-door over Leune-van-Aoi. „Die eerste vrouw ... die het Muus nog 'n gnap centje an'ebrocht, de ienigste dochter van z'n Oome Klaosie, d'ouwers allebei dood.. . Muus wist waor hij weuze most! En alles wat Leune'edraoge het, dat komt nou an de tweede vrouw." Aogie smakte onplezierig ze begon weer op te sommen. „Zullevere-behaglijk,n knippies en zullevere aokertjes en zwaor-zullevere schoengepse, prechtige antieke gepse en — en rijke bouwe, heule oue zelzaome bouwe, bouwe uit de tijd van haor Bessies-Memme, en kosselijke rijleffe en zwaore rokke en fijne musse, van alles is er, en dik-op. Nooit het Muus er wat van of'estaon of weg'edaon." „Tsjonge! ", zei Tijne met een vlak stemmetje, „je zoue zegge ... !, enne. . . en wat veur kool most er nou weuze, Aogie?" Maar Aogie leek dat in het geheel niet te hooren. „'n Goeie beste braove vent — die Muus," prees ze uitbundig, „'n kalf van 'n vent. Gien mig zei hij kwaod doen. En altijd gnap veur de wereld 'eleefd, ordentelijk en maotig en bezaodigd en — en ..." Ze wou nog meer goeie hoedanigheden opnoemen van Muus, maar die schoten haar niet zoo gauw te binnen. Tijne geeuwde zenuwachtig. „En Muus is van dién aord," begon Aogie toen weer, „dat hij nog heulegaor niet uit de weg hoeft te gaon veur 'n jong vrouwspersoon. 'n Beste gezondheid het die man ... En hij is nou op 'n leeftijd 'ekomme dat 't verstand ook 'n woordje mee begint te praote: veertig komt de wijsheid an, zeit 't liedje, en dus ... en daorom ... En hij mag den niet zoozeer mit — mit uiterlijk schoon toebedeeld weuze. . . da-'s de buitekènt maor. En van 'n gnap veurkomme allien krijg je gien vier in 396

je haord, en gien brood op je plank. En Muus — 'n trouwe inborst steekt er in dat minsch, 'n knaopie in 't kwaod is die man, en eerlijk en — en zuinig en — en spaorzaom, en bik om 'n centje te verdiene ...! Dié ken frommese krijge bij de vleet, 'eloof maor." Haast dreigend keek ze er Tijne op aan. En Tijne merkte niet eens, dat ze zoo maar aan die mooie bloemetjes-rand van het tafelkleedje zat te plukken. De zweetpareltjes op haar neus en haar voorhoofd werden ook al-door grooter. Maar ze zei niets. Toen nam Aogie opeens met een resoluut gebaar haar kommetje koffie ter hand. „Heb je gien koek in huis ?", vroeg ze met grimmige vroolijkheid, „tracteer je niet ?" „Tracteere?", vroeg Tijne beverig, „ik zou niet weute waorveur, Aogie?" En Aogie was erg uit haar humeur, maar ze lachte toch nog. „Hou je nou niet van de domme, maad, je weute ommers net zoo goed as ikke, waor 't om gaot?" „Ikke ?, ik... ?", Tijne ademde benauwd, „ik weut weuzelijk niet wat je — wat je miene, Aogie." „Laorie-van-niks !", beet Aogie dat af, „láorie !" Spottend wees ze naar Tijne en haar vinger leek onder het wijzen te groeien. „Jij zelle niet weute ... !" Ze sloeg zich kletsend op de knieën, en gichelde kwaad. „Jao — jao zeker! Jij hebbe er nooit-niet an'edocht, dat Muus vrij man is ..." „Ik ... ik ... ," stamelde Tijne er onder door. En Aogie liet met een jolig -booze bons haar vuist op de tafel neerkomen. „Jao, jij, jij !" Tegen haar kriewelig- ongeduld in, wou ze toch nog gekscheren. „Nou, maor ongelijk ken ik je niet geve hoor, en ik zou ook zoo doen: die 'n weenaor bemint, potjes en pannetjes vindt!" 397

Verschrikt kwam Tijne overeind. „Maor ik... ikke bemin zijn heulegaor niet, as je dat miene?" „Nou jao — nou jao: beminne, da-'s groote-luie-taol! Maor je magge him toch wel lije?, je kenne zijn toch wel — toch wel uitstaon?" „Uitstaon?", praatte Tijne stuntelig na, „uitstaon?" Stijf kneep ze haar handen ineen. „Jao, da-'s te zegge, as — as me baos, maor. . Aogie's lach- die- snauwde brak dat af. „As je baos — nou den is 't veur mekaor. As je baos — den is de zaok gezond. Want as je mit zijn 'etrouwd binne," jolig lachte ze, „wat zel hij aors weuze den je baos?" En daar stak ze die groeiende wijsvinger weer uit. „As je baos zel hij mit jou deur 't leve ..." Een schril-scherp geluidje sneed het af : dat was Tijne's ontdane stem. „Deur 't leve ... ?, mit zijn ?, as — as me man?, nee Aogie, neeje, nooit-niet — dàt nóóitniét, Aogie! Dat kèn ik niet!" En Aogie wist het weer veel beter. „Dat denk je maor veur 't oogenblik. As je tot kalmte 'ekomme binne, prakkezeer je wel aors." „Neeje," hijgde Tijne, „niet aors, nooit-niet aors." Ineens begreep ze alles. „Het hij mit jou 'epraot?", mak-van-vrees klonk die vraag. En Aogie hoorde daar al onderworpenheid in. Ze knikte triumfantelijk. „Hij zel je vedaog de dag nog vraoge. En den, om niet over de tong te gaon, kom je, tot je mit zijn 'etrouwd binne, bij mijn slaope, dat is allemaal al of'epraot, dat is veur mekaor." Onzeker deed Tijne een stap achteruit. Ze had het wel willen uitkrijten -van-verzet, maar ze was er niet toe in staat. Armelijk-haperend prevelde ze. „Maor .. maor ik wil ... ik wil ommers niet mit zijn, Aogie?, ik wil ...." 398

Aogie's vinnige stem kneep dat af. „Jij hebbe niks te wille," viel ze uit, „jij kenne neme wat je an'ebode wordt, verstaon je goed? Heer-in-gien den alles veurkauwe?, jij met je:-end!,motikju wil niet — wil niét! Je staone allien op de wereld, gnap bin je veur gien stuiver. 'nVrijer-van-'t- stikt) zet nao' jou niet omkijke, die vindt jou te saoi, te — te ouwelijk, te ientonig! Maor bij Muus pas je. En Muus die het splint. As die komt te overlije, laat hij jou de heule bedoening hier nao. Den is jouw kossie 'ekocht! Den ken jij maoling hebbe an iederien, den heb jij mit gien minsch meer iet-of-wèt te maoke ..." Aogie's getier ging plotseling over in een teemerige preektoon: „'t Is 'n uitkomst dat de lieve Heer je Muus op je weg 'estierd het, 't is loutere bermhertigheid van Zijn, en je magge er Him wel op je bloote kniese veur danke." „Moet ik. . . moet ik. . . ," stiet Tijne uit, „God daorveur.... dáorveur ... ?" Ze bracht haar te zamen geknepen handen aan haar mond en beet er op. „Was 't zoo?", vroeg ze zich af, „was 't zoo as Aogie daor zee?, was dat allegaor waor?, en — en was dat haor nou as... as genaode toebedeeld van Hoogerhend? En most ze daor nou dankbaor veur weuze?, kon ze dat...?, blijd mit Muus-van-Eppie?" Weer zag ze hem voor zich. Er leek altijd wat lijmerigs op zijn blauwig-rooie lippen te liggen, en wat plakkerigs-als-van-slaap zat ook aan zijn oogleden, en zijn groote dunne neus was altijd nat. „Neeje, neeje," schreide het in Tijne, „o nééje!" En iemand -anders dook achter Muus op, een jongen met een mager-bruin gezicht, een goeie glimlach, en met oogen die iets in zich hadden van zon, zee 1)

vrijgezel.

399 Tijne van Hilletje

2G

en ruimte. Ze keek een andere kant uit, als ze die jongen tegenkwam op de weg, in de kerk zag ze geen oogenblik naar hem om, ook noemde ze hem niet meer bij zijn naam in zichzelf. Toch liep hij haar gedachten binnen, op alle uren van de dag en praatte met haar en glimlachte .. . Warme pijnlijke oogen kreeg ze er van en een warm pijnlijk hart ook. Want ze kon haar gedachten niet afsluiten voor die jongen. En hij was toch voor het heele Eiland, de openbare vrijer van Mijnt-van-Aodèm. Star op één punt, stond Tijne voor zich uit te staren. En het was net of Aogie ried wat er in haar omging. „Wij schepsele," preekte ze opnieuw, „moete ons zondige hert laote zuivere deur de Heere God, onze kwaoi-je Juste moete as. . . as brèndnetels_ uit'eroeid worde mit... mit wortel en tak. En as God de Heere ons Westwaors hien wijst, moete we niet de Oostwaorse kènt uit wille gaon. Want den loopt 't faolikènt mis mit ons, faolikènt — jao- zeker, veur de eefigheid!" Een schrikachtige verootmoediging viel over Tijne's vertrokken gezicht heen. „As de Heere God den weer goed op mijn worde wou," mijmerde ze hunkerend, „as 't den weer net zoo wier as veurhien ... ?" Haar smalle schoudertjes bogen. „Leer mijn je weg te gaon, Heere," bad ze, „ik wil 'ehoorzaom weuze." Maar haar vingernagels boorden weer in de huid van haar polsen. „Jao!, jaoP', hield ze klagelijk-fel vol in haar binnenst, „ik wil — ik wil." Maar over haar lippen kon ze dat nog niet brengen. Stiekem lette Aogie op haar. En ze was gerustgesteld. „Hie-zoo," dacht ze tevreden, „dat is veur mekaor." Meteen stond ze op. „Geef mijn nou 'n rood kooltje," bedilde ze, „'n goeie veste rooie kool asjeblieft, die van lest was niks 'edaon, zat zoo'n los hert in." 400

Tijne knikte afwezig. En ze ging Aogie werktuigelijk voor naar de winkel. Stuntelig zocht ze een kool uit. „Deuz' ... ?" Wat Aogie er allemaal op terug zei, hoorde ze niet zoozeer. Tweemaal moest Aogie ook een vraag herhalen. „Wat geldt deuz' den?, nou — wat gèldt dut kooltje den?" „Veur jou," zei Tijne, opschrikkend, „drie stuiver." En daar had Aogie weer heel wat op aan te merken. „Oh, 'n aor geeft zeker veertien cente, maor omdat ik 't bin, krijg ik 't 'n cent dierder! En 'n varsche is 't bij lange nao niet. Hij ziet bruin op de rande, hij het al bij Noach in de ark 'eweust, moet je denke." Maar Tijne luisterde er haast niet naar. „Wel -nunnik ... och... nou. . . ," schokschouderend mompelde ze het. En met een harde tik lei Aogie een kwartje neer. Tijne gaf haar twintig cent terug. „Kijk uit!, kijk wat je doene," vermaande Aogie. Aarzelend schoof ze een dubbeltje terug. „En ik hoor den venaovend wel hoe 't er mee staot," zei ze resoluut, „daor reken ik op." Ze vatte de klink van de winkeldeur aan, en glimlachte breed, en knikte vriendelijk, maar in die glimlach en in dat vriendelijke dreigde toch ook wat vijandigs. „En je komme den maor bij mijn te slaope." „Dat vèst," stemde Tijne toe, „dàt zèkerlijk." Maar ze groette niet terug. Sloom en ouwelijk slofte ze de kamer weer in. En Aogie's woorden leken daar in de stilte nog rond te drijven, en snauwerig op haar af te komen. Verschrikt hield ze haar stap in en luisterde opnieuw. „Jao .. nou.. ." En ze keek wel onderzoekend om naar de vertrouwd geworden meubeltjes en de bonte pronkerij 401

rond-om, maar troost gewerd haar niet. Want het gezicht van Muus was overal bij, en drong overal doorheen. „N-nee, nee," stamelde ze, „ik—ik ken toch niet..." Toen gebood het spiegeltje: „Kom hier ... kom 'r 's nao' mijn toe!" spartelde Tijne „Nou, och... waorveur. tegen. Ze kwam toch. En schuw bekeek ze zich. Een ouwelijk-bleek gezicht zag ze, met bleeke lokken, en stroeve oogen, en om die oogen trokken rimpeltjes, en rimpeltjes lagen ook om haar mond. „Zie je ... ?", zei het spiegeltje. En toen begon Tijne met een brekend stemmetje te praten tegen zichzelf. „Gnap bin jij veur — veur gien stuiver, 'n vrijer-van-'t-stik zei nao' jou niet omkijke, die vindt jou te ientonig, te saoi, te — te ouwelijk. En je staone — je staone allien op de wereld, jij hebbe niks — niks te wille, jij kenne neme wat je an'ebode wordt." Tijne zette de nagels van haar handen alle tien in haar gezicht, schrijnerig gloeiden haar tranen. „Mem pie !", kreet ze, „wat moet ik toch doen ?, ik bin zoo bang, Mem, en ik heb gien minsch meer om — om raod mee te schafte." ,,Bid!", beval Mempie. En Tijne had het amper gehoord of ze stortte al op haar knieën neer. „theere God, licht mijn veur! Heere zeg wat teuge mijn ... En is er den weuzelijk gien aore uitweg veur mijn, Heere? Oh, hou je niet zóó véér bij mijn vedaon, wees toch mijn Heere God weer... Ik ... ik heb zoo'n barre spijt, Heere, van al m'n kwaoi -je woorde. Ik — ik zei dat toe' — dat toe' wel allegaor aoverechs uit'eleid hebbe. Ik bin maor 'n dom ...

402

?",

rninschekeind, 'n hoopie stof. Och Heere, begeef mijn niet en verlaot mijn niet, staon mijn bij, ik heb 't zoo van noode, ik heb 't zoo hard van nocde, Heere, aomen — aomen." Ze keek op. En het was net of ze tegen het glimmende gele schot van het kamertje gesproken had. Onbeholpen kwam ze overeind, smartelijk-teleurgesteld .. „As je Muus-van-Eppie tot je ech'genoot neme," drong ze zich toen op, „den is God weer goed op jou. God de Heere wil 'ehoorzaomd worde." Schoorvoetend ging ze door het huis. Ze trok de kastdeuren open en betastte de dingen op de planken, als blindelings. Ze liep langs de glimmend -gewreven meubeltjes en aaide ze met klamme beverige handen. „Ik bin hier de vrouw," zei ze in zichzelf, „hier wean ik, hier zei ik weune tot me ouwe dag, tot me dood toe, tot me laoste snik." Op hetzelfde oogenblik hield er een geladen handwagen stil voor de deur. „Oh God!", beefde Tijne en haar mond werd slap van afkeer. Iemand schopte gehaast zijn klompen uit op het beun. De winkelbel rinkelde, en de sliffende stap van bezoolde kousen glipte over de winkel -vloer, de kamer-deur draaide open, en Muus keek naar binnen. Hij was van de kou nog leelijker dan daar straks, paars-gevlamd was de huid van zijn koonen, zijn neus was egaal -rood. „Bin je daor?", rekte hij lijzig, en scherp nam hij haar een oogenblik op. Toen wist hij dat Aogie met haar gesproken had. „Ik kom zoo metien wel 'n tas koffie haole," kondigde hij aan, „'k heb nou op-slag glen tijd. Ik heb veur 'n ceviel prijsie van Gijsie-van-Gartnen — 403

die veul te veul winterveurraod in'eslaoge had — nog 'n aordig pertijtje aorepels over'enome: braovootjes .. . De iene helft heb ik al hier nao' toe 'erede, de aore gaon ik nou haole, want ik moet er tijig bij weuze, aors mocht Gijsie er nog 's wèt van ofjatten." „O," zei Tijne stug. Een gespannen heet gevoel kreeg ze in haar gezicht en ze keek Muus niet aan. Maar hij bleef goed geluimd. „Zien er 's effe," wenkte hij,, wat'n truup en mooi van stik,'npronk-op- schuttel." Dralend ging ze mee. En als door Muus' tergend-genoegelijke glimlach heen, zag ze het karretje met de volle aardappelzakken. „Heb je de kool niet mee'enome van de boot?", vroeg ze, om wat te zeggen. Kruiselings drukte ze haar armen over haar borst, de kou beet als met scherpe tanden in haar vel. „De koole?", teemde Muus, „nee, daomee. Die legge toe'edekt an de wal, Kees-van-Aogie houdt er 'n oogie op." Hij zette een opengeslagen zak met aardappelen voor haar neer. „Zien er 's ... mooi goedje, waor of niet ?, allien ze hebbe te warm 'eslaope bij Gijsie, ze moete nog wat of'espruit worde." Zijn lach trok diepe rimpelgeultjes in zijn wangen. Maar Tijne keek op het booze -af ernstig. „Bin ze niet slop?, hebbe ze niet van de vorst 'ehad?", vroeg ze zonder belangstelling. „Gien spraoke ven! ", Muus spuwde zenuwachtig dikwijls op de grond, hij pruimde, „puik binne ze, puik! 'k Heb ze op schatting 'ekocht. Gijsie-van-Garmen die ken niet schatte, die het z'n eige lillijk-in-'t-naodeel ver Steunend droeg hij de zak voor zich uit. „'k Zei-gist." ze maor in 't onderhuis opberge zoo lang, kenne we ze saompies wel effe ofspruite vemiddag." Zijn knip-oog was erger dan een vloek ... ! 404

Tijne antwoordde niet, ze rilde. „O God!", klaagde ze telkens in haar gedachten, „o, Heere God!" Suf bleef ze staan waar ze stond, en in zichzelf gekeerd tuurde ze over het verkleurde dofgroene weiland uit, naar de verwinterde horizon. Op dezelfde rooilijn van Muus zijn huis, doch met de achtergevel naar de straatkant, stond nog een woning, verder waren daar nog geen huizen, aan het weggetje. „Ienlijk weune eigenlijk hier," viel Tijne op. Ze wou naar binnen gaan, en ze talmde toch nog: „As hij je achternao kwam ... effe blijve maor.. Muus steunde telkens als hij een zak met aardappelen op zijn rug heesch, hevig kauwde hij op zijn pruim, hevig spuwde hij ook — maar altijd netjes in de goot — en hij zweette erg. Toen hij met de laatste leeg -gestorte aardappelzak, uit het onderhuis kwam, bleef hij nog even bij Tijne stil. „Nou, tot zoo metien den! En hou de koffie maor wèrm! 'k Zei vleisch meeneme, en heerekorsies ook! Enne ... en ik zei ofmaoke, ik heb ook nog wat mit jou te bepraote." Hij wou snakerig glimlachen — zijn mond trok bochtig open, en al zijn brokkelig-bruine tanden kwamen bloot. Aan zijn dunne puntige neus bibberde een druppel en in zijn ooghoeken zat wat kleverigs. „Dàt ... daor. flitste het ontzet in Tijne op, „gaot jouw man worde." En toen Muus al lang weg was, stond zij nog op de drempel in de open buitendeur en tuurde de leegte in. „Waorveur," keerde dan weer een oude klacht in haar hart terug, „bin ik toch ook maor niet weg'enome, toe' — in de sturm?" Er sloften een paar vrouwen de weg af. Dat waren klanten. ...

,"

405

Gelaten wachtte Tijne op hen. Lange-Aont kwam het eerst. Zielig als een pipsch vogelen-kopje keek haar gezicht uit de omgeslagen doek. „Koud, hee ?, zieke -weertje!, en heb je nog twee stuivers gáore bietjes veur mijn ?" Vrijpostig liep ze al om de toonbank heen, naar de volle schotel op de muur -plank. Maar uit gewoonte hield Tijne dat tegen. „Je magge er niet an legge te frunneke, Aont, veur de voet op. . . P' Aof-van-Babbetje die in de mand met uien, bij de voordeur stond te grasduinen, schoot er van in een lach. Haar rond gezicht werd nog boller. „Zij weut wel veur wie ze opkomt!" Een gloed sloeg over Tijne heen. Nijdig prikte ze de bieten op Aont's bordje. „Nog wat ... ?", korzel hield ze haar hand op, voor het geld dat Aont in centen uittelde. Siene-van-Sannetje hinkte ook naar binnen. Aan haar slappe oue-vrouwe-wangen hingen griezelig-dor de leege huid- plooien. Ze wou graag een goeie maat hebben. „Muus," vleide ze sluw, „het maor 'n best hullepie uit'ezocht." En de vrouwen gichelden als over een grap. „Hij is," spotte Aont onbekookt, „volgens de Schriftuur te werk 'egaon: 't is niet goed dat de minsch allien zij ..." Duwer-van-Klaosie kwam er ook nog bij, haar witte wenkbrauwen hingen als vast-geplakte bedde -veertjes boven haar uitgeleefde oogen. „En heb je zijn al er 's 'n nechtbeursie 'egeve, Tijne-van- Hilletje ?" Ginnegappend drong ze zich tusschen de anderen in, naar voren. „'t Most er weuze?", vroeg Tijne kort-ademig aan Siene. En ze zweette toch zoo. Zelfs de winkelvloer 406

leek warm te worden. „'t Most er weuze?", herhaalde ze stroef. „'n Raopie," zei Siene. Ze krabde in het verwarde grauwe haar onder haar gelige werk-muts. „Teuge vrouwerokke," smoezelde ze snaaksch, „is 't menvolk toch maor niet bestand, op de lange dier." Goedig pinkte ze tegen Tijne, iets in haar mummel -stemmetje zei: „ik mien 't niet zoo!" En de plooien - fronsels aan haar koonen beefden van haar verkropt plezier. Aof-van-Babbetje, die stiekem een paar groote uien in haar rokzak gestoken had, schoof toen ook dichterbij. „Fijkie-van -Freek is aors al die jaore bij zijn over de vloer 'eweust," kwam ze voor Muus op, „en teuge dié haor rokke is hij den toch wel bestand 'eweust, want die..." „Dié," nam Siene-van-Sannetje over, „was oud en ofgaonde onder de vrouwe, maor dat maosie-vanHilletje ..." Rood-van-drift duwde dat „maosie" haar op hetzelfde oogenblik twee rapen onder de neus. „Deuz' of die?" Siene zette er haar bril bij op, betastte ze, woog ze op haar handen: „Wat gelde ze ?, binne ze eve dier ?, ze zelle toch niet voois 'eworde weuze?" Snibbig-van-kortheid antwoordde Tijne: „'n Dubbel -tje—aonuik" „Dié den maor," besloot Siene, „en vijf koppies aorepeltjes ..." Tijne rukte haar het mandje haast uit de handen. Het was opeens of ze iets van Mao-van- Lobbetje over zich had... Baldadig deed ze de kleinste aardappelen onder in de maat, en propte er dan nog een toren bovenop. Welgevallig keek Siene toe. „'k Had eerst nog 'n mudje Friesche Jènne wille opdoen," mummelde ze in een lach, „maor 't komt mijn zóó veurdeeliger uit." 407

„Nou 't ope waoter blijft,” redeneerde Duwer-vanKlaosie, „en er daogelijks nuuwe veurraode an'evoerd worde, ken je veul beterder bij -de-keer-of haole, heb je ook gien oppas an de eetwaor, en de boel slaot elke dag 'n paor centjes of." Tijne ademde verlicht. „Ze kwamme God-zij -dank op 'n aor idee." „Geef mijn," commandeerde Aof-van-Babbetje toen, „twee pondjes zuurkool, fiks uit'eknepe." „Nou-nou! ", vermaande Duwer plagerig, „niet te hèrd knijpe, tutte! Je magge je baos niet te kort doen... juilie moete er naome van ete ..." En Tijne deed net of ze niets hoorde. Maar ze perste de zuurkool zoo hevig uit, dat ze er paars-rood in haar gezicht van werd. Snibbig rekende ze af met de vrouwen. „Dat maosie-van-Hille," meesmuilde Aont onder het weggaan- met-de-anderen, „die zeit niet veul, maor die denkt zooveul te meer." Verlicht stond Tijne hen na te kijken. Het was of er wat heets van haar gezicht afviel. Onwillekeurig ging ze rechter-op staan. „Dat felle van die vrouwe ... ," ze zuchtte zwaar. En dadelijk er op moest ze ook weer tobben: „Dus er wier al 'epraot over Muus en haor. Zuilie gonge al over de tong ... Nou maor, ze hadde haor toch wel 's meer 'eplaogd?, en dèn had zij er om 'elache ... as... as over wat mals. Maor vemerge ... omdat Muus zoo 'elonkt had, omdat Aogie zoo 'epraot had.. ." Van die kreun in haar keel schrok ze op. ,,Stil... stil maor... Ze most den maor zien dat ze hier wegkwam, hier ook maor weer vedaon, nao' 'n aor... Maor vedaog of merge zou die aore ook wel niet veur haor klaor staon. En móch' ze wel weggaan ?, most ze haor eige niet 408

onderwerpe an de wil van God... En Muus z'n vrouw wonde hier, en haor plichte naokomme hier ?" Terwijl ze zoo stond te piekeren, viel haar oog ook weer op de vuile vloer. „Minsch jao!, ze most hier nog dweile, aors wier dáor weer praot over 'emaokt. Aofvan-Babbetje had ook al zoo rond 'eloerd. En — en as ze nou strakkies doende was, had ze Muus gien koffie in te tappe, dié redde z'n eigen wel!" Gejaagd putte ze water uit de sloot achter het huis, greep de dweil van het rek op het binnenplaatsje en werkte verwoed. Haar luiwagen mepte ruzieachtig tegen de kale wanden van het winkeltje aan, het water spatte hoog op. Al-zwoegende dacht Tijne: „'t Gnapt fijn op, 't gnapt op." Tevredenheid over het loonende werk duwde voor een oogenblik het triest-tobberige uit haar weg. Toen ze bij de buitendeur aanlandde, en de uitgeklopte matjes weer neerlei op de propere vloer, kreeg ze ook erg in de vuile straat voor het huis. „Jao, die zag er bar uit, al slik en viezigheid wat er lag... Nou, den most ze die ook maor effe anschrobbe, 't liep aors toch weer in, van 't ien op 't aor." Ze haalde de bezem uit het onderhuis, haar klompen van de binnenplaats, en ging verstrooid met haar werk door. . „As Muus nou maor niét gènk w'romkeert," dacht ze nog, en net toen ze een emmer water over de klinkertjes omkeeren wou, hoorde ze een stap op de weg. Zonder te kijken, luisterde ze .. „Da-'s Muus temenste niet," wist ze toen. Maar in haar vingers kwam een raar krachteloos gevoel en haar hart begon zwaar te kloppen. „Oh God," zei ze stil voor zich uit, „oh Heere God!" En schichtig oogde ze om. Toen was het een oogenblik of ze tegen de straat zou 409

slaan, ze moest zich vastgrijpen aan die bezemsteel, er op leunen. En Muus zijn huis leek te wankelen en te wijken, en de straatsteenen dobberden op en neer, óp en néér .. . Want de jongen die ze niet meer aankijken wou op de weg, naar wie ze geen oogenblik omzag in de kerk, en die ze in haar gedachten niet meer noemde bij zijn naam, die kwam regelrecht op haar toe, en hield vlak voor haar stil. Hij was zoo maar in zijn buis, net of hij inderhaast de deur uitgeloopen was, hij had niet eens een das om zijn hals, en onder zijn arm droeg hij iets dat in een mooi blauw-wit winkelvloei gewikkeld was. „Dag Tijne- maai," groette hij schuw. Een stilte schoof daar overheen. Want Tijne kon alleen maar knikken. Toen vroeg hij zacht: „Hoe gaot 't jou hier ... ?" Beduusd moest ze over haar oogen strijken en over haar warme voorhoofd. „Rorie!", hijgde ze. En ze dacht: „'t Is 'n droomgezicht." Maar de jongen knipperde, als een echt mensch, met zijn oogen, hij kreeg ook een kleur, schroomvallig stak hij zijn hand naar haar uit. En ze lei er de hare even in. Hij was het toch werkelijk .. En alle kreukels vielen weg van haar gezicht, en het was of er een glans uit haar voorhoofd brak. „Aorie," zei ze opnieuw, „Rorie ..." En dat ze hem niet geantwoord had, ontging haar. Met bei haar handen leunde ze op de steel van de bezem en al-door keek ze naar hem op. Zijn gezicht was bruiner en magerder, en ook vreemd strak, zóó strak of hij dagen-lang met een boos hart 410

rondgeloopen had. Maar in zijn oogen was nog steeds die weerschijn van zee en ruimte. En hij keek ook naar haar. Hij tuurde naar de kloven en barsten in Tijne's ver werkhanden en naar een lidteeken bij haar kin,-werd een verbleekte snee leek het of een krab. Hij moest er gedurig op letten. „Tijne- maai," herhaalde hij hakkelend, „hoe — hoe maok jij 't nou hier. . . ?" Haar lippen bewogen, eer ze praatte. En toen ze praatte kwam er een vreemd geluid uit haar keel, een beknepen beverige stem. „Hoe zei ik 't nou maoke, Aorie?", antwoordde ze met een vraag. En die vraag klaagde zoo, donkere dagen schoven in die klacht naar voren. En Aorie drukte zijn handen vaster te zamen op zijn rug, en het dingetje -in-vloei dat hij onder zijn arm droeg, gaf een knap. Strak stond zijn blik op Tijne's klein bleek gezicht, en op haar smartelijk-verheugde oogen. Hij ademde diep. „'k Heb jou 'n boel kwaod 'edaon," dacht hij berouwvol. Moeilijk vroeg hij: „Heb je ... heb je al 'ehoord dat 't nou veurgoed ... veurgoed kepot is mit — mit háor en — en mijn ?" Woede knarste nog door zijn stem. En Tijne kon eensklaps geen woord meer uitbrengen. Een binnensmondsch vraag-geluidje maakte ze. Stumperig klonk dat .. . Maar er wapperde opeens wat feestelijks over het Eiland heen. Ze keek op en ze zag een blinkende lucht, ze oogde opzij en daar was een zomersche horizon. Zacht en hakkelend praatte Aorie door. „Ik — ik heb verkeerd 'edaon mit me -zelf en — en verkeerd mit -

4"

'n aor." Droef-genegen zagen zijn oogen op Tijneneer. „Ik bin blind 'eweust, blind en doof, maor God het mijn intijs de ooge 'eopend, en mijn de goeie kant uit jou. En nou is 't hier niet de tijd en —-'ewz—nao en de plaos niet, veur 't oogenblik, om daor veerder op deur te praote, maor venaovend, as je den woue, op 'n beursie ... ?', Tijne's handen gleden haast van de bezemsteel af. „Mit ... mit mijn ?, venáovend ... ?" Zwaar moest ze ademen. „Wat heb ik dat vaok 'edocht," sprong het in haar op, „en nou is 't zoo — nou is 't zóó." Weer vergat ze te antwoorden. „Nou ?", drong Aorie toen, „wil je ... ?, kom je den?, lao' je mijn niet tevergeefs wachte?" En hij glimlachte daar wel bij, maar die glimlach wankelde. Groote oogen zette Tijne op en sprakeloos-vanverbazing tikte ze op haar borst, en ze zei enkel maar met haar mond: „Ikke ... jou laote wachte, Aorie ... ?" Dat was haar toestemming. En Aorie had toen graag zijn armen om haar schouders willen leggen. Maar het was klaar-dag. Het gaf geen pas. Verder-op gluurde ook dat andere huis. Aorie ging er met zijn rug naar toe staan. En zijn lippen bewogen haast niet, toen hij sprak, zijn geprevel sloop schuchter achter zijn tanden langs. „Zel ik den om 'n uur of tien komme venaovend?", vroeg hij, „schikt 't je den?, hoe laot gaot de Baos slaope ... ?" „Me Baos?", Tijne bracht bedremmeld haar hand aan haar mond. Een schrik trok in haar open. „Jao, die Muus, hoe most dat nou... ?" Ze wou er haar gedachten over laten gaan. En die blijheid over Aorie's vraag tuimelde er verwarrend doorheen: „Venáovend !, 412

zuilie saome — o, Heere God weus 'edankt en 'epreze! — zuilie tweeën!" En Aorie schoffelde ongedurig met zijn klompen over de straat. Hij wist niet wat hij van haar aarzeling denken moest. „Gaot je Baos niet vroeg te bed?, zou — zou Muus er op teuge hebbe dat we hier 's aovens laot?, omdat 't 'n zaokie is, en hij ..." Verlegen viel Tijne er op in: „Jao ... nee, maor ik slaop nou veureerst bij Aogie. Wacht mijn daor op de hoek gunter, om... om 'n uur of half negen, acht uur .... nee half acht of meschien zeuve uur ..." Dat strakke in Aorie's gezicht ging daarbij stuk. Eerst lachten zijn oogen, toen zijn lippen ... „Of'epraot," zoemde het achter zijn tanden, „of'epraot..." En Tijne keek schuins naar hem op. „Was dat raor van mijn 'ezeid? Was dat raor?" Met haar kin op haar borst fluisterde ze het, haar witte oog -haartjes trilden en pinkten, er kwamen kleine licht -spikkels in haar oogen en donkere blossen op haar koonen. Toen gebeurde er wat wonderlijks: het was een oogenblik of ze weggleed in een warme diepte. Want eer hij antwoordde, zei Aorie zonder stem: „Me maosie, me poppie, me poes, me wijfie." En zacht daaroverheen monkelde hij: „'t Was heul wat aors den raor, heul wat aors!" „Oh," ademde Tijne zwaar, „'k doch' 't... ik. . En die diepe warmte greep haar opnieuw beet. Van blije verwarring drukte ze haar wang op de bezemsteel. Daar danste die heete verwondering weer door haar heen: „Rorie, die op háor wachte zou, Aorie in de aovend ..." En Aorie had al -maar werk om niet dichter naar haar toe te komen. „Waorveur gaon je nou miens bij Aogie te slaope?", wou hij weten. 413

Eerst keek Tijne geheimzinnig achterom en opzij, toen zag ze hem recht in de oogen. „Luister, 't is zoo 'elege ... , ik moet hier ook weer vedaon. Vedaog het Aogie mijn 'ezeid dat die Muus-van-Eppie mijn... op mijn ... dat hij mijn wil ... wil ...," ze hoefde er niet mee door te gaan. Aorie begreep het al. „Die oue sok," gromde hij verbeten, „is die man mooi-mal. Het die halve-gaore z'n verstand niet? Laot hij 'n Bessie neme!" Zijn gezicht betrok toch maar voor een oogenblik. „En je woue niet. . . ?" „Man," bekende Tijne, „'t was of m'n aosem of'esnede wier, as ik er an docht!" Ze griezelde nog. „'t Waoter.... 't waoter was mijn tot de lippe 'eklomme, Aorie, tot de lippe. . ." Ze zuchtte er van. En toen had Aorie opeens weer dat goedmoedige gezicht van vroeger. „Den bin ik wel intijs 'ekomme, Tijne-maai, wèl intijs ... !" Hij zag op haar neer, al de genegenheid die in hem was, ging door zijn oogen naar haar uit. Het was of zijn oogen haar zoenden. En Tijne moest opnieuw haar wang tegen de bezem drukken. Maar ze lachte er bij, en ze zag er weer zoo-stel jong uit als ze was. Achter haar gladde roode lippen glinsterden haar tanden, en haar wangen leken rond te worden van opstijgend bloed. Aorie plukte in gedachten aan zijn kneveltje. En wat er in hem omging, stond op zijn gezicht te lezen. „Hoe heb ik dat keind toch veurbij kenne loope, al dat goeie en dierbaore ..." Zwaar ging zijn adem. „En was 't nou maor aovend ... !" Maar ordentelijk-bezadigd sloeg hij voor: „We moete maor 's zien hoe of wat ... beraodslaoge mit mekaor, meschien ken je wel bij me Moer." En daar kon Tijne enkel maar op knikken. „Jao," 414

vloog het in haar op, „nou is mijn iemand toe'estierd .. . en dat is Aorie-van-Zwèrte-Jaop 1, nou heb ik 'n minsch om raod mee te schafte, en dat is Aorie ... dàt Is Aórie!" Meteen vatte die wonderlijke warmte haar weer aan: Aorie praatte met zijn oogen in de hare, en zijn stem ging daar onder-langs: zoo was het net of hij twee gesprekken tegelijk hield. „Wat mag ik jou graog," zeien die oogen, „wat bin jij toch 'n aordig frommes! Venaovend zel jij 'epakt worde, zooals je nog nooit-niet 'epakt binne!" De stem zei: „En dat zou ik nou nog vergete: 'k bin guster nao' Amsterdam 'eweust mit me Vaor. Toe' heb ik 'n kleinigheidje veur jou mee'ebrocht, hier, 'n naoimendje ... mit zij 'evoerd." „Veur mijn ?", fluisterde Tijne, „heb je dat veur...?" Opeens was haar stem zoek. Ze wou Aorie bedanken en ze kon geen woord meer uitbrengen. „Al die hartelijkheid miens," vatte ze, „da-'s te veul veur mijn." In haar hart sprak ze de Heere God aan. „theere- Heere, dat die aorde van je nog zooveul liefderijks het!" En bedeesd plukte ze aan Aorie's mouw, haar mond trilde en trok. Ze moest haast huilen. Aorie zag het. „Hou maor stil," suste hij, „hou maor stil! Berg dat pakkie nou maor gauw op in huis... En zel ik je den effe helpe?, waoter haole veur je of zoo wat ?" Tijne knikte gretig. Ze had dat water eigenlijk niet meer noodig. Maar het was zoo plezierig dat Aorie wat voor haar doen wou... Wild van haast schopte ze ineens haar klompjes uit, en springerig holde ze het huis in. Nooit te voren had dat huis haar zóó gezien. 415 Tune van Hilletje

27

Eerst zette ze het pakje op de onderste plank van de muurkast, maar daar stond het haar te veel op het oog, toen plaatste ze het in het kabinet, maar daar achtte ze het ook nog niet veilig genoeg! Ze draafde er mee naar de zolder en verstopte het in haar bed, onder de dekens. „Heere-Heere," zei ze al-door in zichzelf, „wie het dat kenne denke?, wié het dat kenne denke, Heere-Heere!" Hijgend stoof ze weer naar omlaag. Ze tuimelde haast van de ladder af. Met dreunende stappen rende ze het winkeltje door, achter haar adem kwam ze buiten. Aorie keerde toen net van de sloot terug. En zooals hij daar aankwam, tusschen de volle emmers in, recht-op en rank, met een glimlach in zijn kwiek mager-bruin gezicht en een sterke glans in zijn heldere oogen, sloeg het haar opeens met een bevreemding-die- kleineerde, dat zijn oog toch nog op haar gevallen was. En de uitlatingen van Aogie kwamen haar toen ook weer voor de geest: „Gnap bin jij veur gien stuiver, 'n vrijer-van-'t-stik zel nao' jou niet omkijke, die vindt jou te saoi, te ouwelijk, te ientonig ..." Strak van verbazing luisterde Tijne naar die woorden. „En nou... ?, en nou... ?" Aorie was al vlakbij. „Zien daor !", hij zette de emmers voor haar neer, en lachte in haar oogen. Maar ze vergat hem te bedanken, ze staarde hem maar aan .. . „Wat kijk je ?", gnuifde hij toen, „kijk 't mooi niet van mijn of!" En weer zei zijn glunderende mond zonder geluid, een heele rist lieve woordjes. . Tijne gloeide er van. Maar ze bleef ernstig. „Hoor 's, 'k moet je toch nog wat vraoge," verstrooid trok ze aan een knoop van zijn buis. „Wat mijn verbaost ... ?, dat 416

je mijn nou uit'ezocht hebbe, dat jij — jij idee in mijn 'ekrege hebbe, en er binne veal gnapper maosies." Ze wachtte... Maar Aorie had zoo gauw geen antwoord klaar. „Dut heule jaor," wou Tijne toen nog deemoedig belijden, „heb ik wel an jou... al -deur an jou... op jou ..." Ze kon het toch niet zeggen. „'t Is zoo'n zwaor jaor veur mijn 'eweust, Aorie," prevelde ze, „en dat barre verdriet het mijn oud 'emaokt en. . . en maoger en ... en stil. Maor die aore meisen die hebbe huilie jonkheid 'ehoue, die binne niet.. . niet lillijk 'eworde van smèrt, die ..." Ze stokte in een snik. En toen heeft Aorie haar toch nog aangeraakt! Hij trok haar opzij van het huis, uit het oog van de menschen en hartelijk vatte hij haar handen. Maar hij was stroef-van- ernst. „Die aore?", zei hij stug, „die áore? Je neme toch gien kopergeld as je goudgeld kenne krijge?, koper — dat is in elk-iens hande, dat gaot daogelijks van hand tot hand, maor goud komt zelzaom veur ..." Het was onbegrijpelijk. Maar Tijne voelde gedurig dat het over Mijnt-vanAodèm ging en over zichzelf. „Heere," dacht ze bang-verwonderd, „was dié zoo?, had dié ook onderhand mit aore om'egaon ... ?" Een schichtige verheuging veerde in haar op. „As Mijnt nou braof 'eweust was," soesde ze, „den zou hij niet nao' mijn toe'ekomme weuze." En eerlijk moest ze getuigen: „Maor ik ... ik bin ook niet as ik lijk, ik bin vaok in mijn hert op'estaon teuge God, vaok en bar..." Onder haar witte wimper haartjes uit, smeekten haar oogen: „Laot mijn daorveur niet allien, blijf toch eve goed maor bij mijn ?" En opeens dreef dat allemaal weg. 417

Aorie's handen lieten haar vingers los, maar klommen bij haar armen op en schoven over haar schouders. „Prik je niet an de spelde in mijn doekje," waar ze nog, dat klonk zoo dun en ijl of ze haast geen-schuwde adem meer overhad. En Aorie zei weer met lippen die haast niet bewogen: „Er loopt gien-ien." Wat hij daarmee bedoelde begreep ze best. Maar de pannedaken in de verte leken zich hooger op te richten, de ramen en de muren schenen dichterbij te komen... Tijne had haar bedenkingen. „'t Is klaor-lichte dag, klaor-licht, gunter, daor kenne ze ons zien as 't 'ewed is." Over haar wangen schoof toch een glimlach. Het poortje van Muus' binnenplaats stond niet voor niets open. Aorie voerde er haar bij haar elleboog naar toe, en dat deurtje deed hij even dicht. „Nou ?", vroeg hij enkel. Haar lachje fluisterde .. Dat was een toestemmend antwoord. En Aorie zoende haar. Een meeuw keek aandachtig toe, op de rand van het schuurtje, en de berookte pannen leken mee te kijken, en ook de verweerde muursteentjes. En het was of alles een trek-van-verwondering kreeg: „Zoo maor op de klaor-lichte dag!" Maar hoog in de lucht schaterde de zon, en de wolken lachten mee. Want die zoen op het binnenplaatsje duurde wel erg lang .. „'t Is — 't is zonde," zei Tijne, toen ze weer ademen kon, „'t is zonde." Ze hapte naar lucht, maar ze glimlachte toch ook, een warm jong gevoel sprong wakker in haar hart. „Heere-Heere," flitste het door haar heen, 418

„dat ik op de dag van vedaog eerst weut wat 'n zoen in-het!” En toen moest ze zich toch even bezinnen. „Was ze eigelijk wel ooit eer 'ezoend — 'ezóend zien je, en 'an'ehaold ... 'an'eháold ... ?" Ze kon het zich niet goed te binnen brengen. Alles viel weg bij die omhelzing van Aorie. En maar langzaam, als in onwil liet hij haar los. „Tijne — Tijne- maai! ", hij slikte en zwaar ademde hij door zijn neus. Maar verrast en ingenomen zagen zijn oogen haar aan. „'t Dierde tot venaovend nog zoo lang, hee?",'verontschuldigde hij zich. „Jao," gaf ze volmondig toe. En zacht lachten ze, allebei. Maar het donker-vage rol-geluid van een kar-in-deverte stiet een breuk in die lach. „Gaon nou! ", joeg Tijne, „daodelijk!" En Aorie ging gehoorzaam, maar eerst moest hij haar nog een duwtje geven en toen nog een hand. „Tot zeuve uur!" En toen hij tien stappen verder was, riep hij plagend: „Of half zeuve?" Tijne antwoordde met een hevig afwijs -gebaar. Hij lachte er wat om, en met een luchtige stap, net of hij telkens op zijn teenen wipte, liep hij het pad af. Vóór hij achter de lage wat-verzakte huisjes aan de wegbocht verdween, stak hij nog een keer groetend zijn hand op. Tijne knikte zoo, dat heel haar bovenlijf mee bewoog. De zon lag hel op haar witte muts, en haar lokken leken van licht. Toen Aorie al-lang de hoek om was — stond zij hem nog na te kijken. „theere- heere," zuchtte ze in een niette-stille-verbazing, „Heere-heere !" Maar dat doffe knerpende dreunen van die wagenwielen kwam al dichterbij. 419

Ze gooide haar emmers leeg en schoot het huis in. „Nou dat mèndje'gaon zien ?" Maar de klok sloeg... En ze dacht opeens aan het wachtende werk. „Heeregauwentjes-jaol, ze zou de keuke nog an'eschrobd hebbe!, en de aorepels moste nog 'edaon worde! Ze vergat heulegaor dat 't Zaoterdeg was." Gezwind haalde ze een teil met water uit de keuken, mat in de winkel drie kop Eigenheimers af, en begon ijverig te schillen. Maar ze zat niet zoo stil als anders. Telkens moest ze zich bewegen en in het spiegeltje gluren en glimlachen. „theere," zei ze gedurig in haar binnenst, „wat heb je me nou 'n goed 'edaon! Ik bin as 't waore 'n nuuw minsch 'eworde!" En één keer, met het mes op een aardappel, soesde ze heelemaal weg .. Lang duurde dat toch niet. Die hoog- opgeladen wagen van Muus rammelde donker-dreunend langs het raam, en Muus keek onderzoekend de kamer in, en hij glimlachte vriendelijk. Tijne zuchtte toch nog. „Och Heere," voorvoelde ze, „nou komt híj mit z'n vraog ..." Ze zag er tegenop, maar bang was ze niet meer. Voor de eerste maal in haar leven trok ze een uitdagend gezicht. „'k Bin 'n aor minsch 'eworde," hield ze vol, „'n aor minsch, jonk-van-hert bin 'k 'eworde." En Muus kwam, zoo gauw hij zijn handkar voor de deur neergezet had, naar binnen. Waterige oogen had hij gekregen en een verkouden neus. Kleumerig wreef hij in zijn handen. „Da-ag!", rekte hij lijzerig. Vaag knikte Tijne. Toen haalde Muus uit zijn wije broekszakken twee pakjes. „Hier is 't vleisch, en daor binne de heerekorsies. Nou kom ik om 'n tas koffie." 420

„Die koffie,” zei Tijne, „zel nou wel goed 'etrokke weuze." Ze schonk hem in. „Moet jij niet ?", drong Muus minzaam, „toe' neem ook!" Hij ging aan tafel zitten, vlak tegenover haar. En toen kreeg Tijne toch een lichte beving in haar handen. „Ik heb al 'ehad," wees ze af, „ik lus' niet meer." „Je koekie den?", bood hij weer hartelijk aan, en opende het papier. Met een knik nam ze de taai-zoete koek van hem aan. „Dank je nog wel." Traag at ze er van, mijmerend keek ze voor zich neer. „Nou komt 't," wist ze zeker, „nou zel 't komme!" Ze ging rechter-op zitten en trok een parmantig mondje. „Maor 't gaot mijn niet meer an! Ik — ik hèb 'n vrijer!, heere-gauwentjes-jao!, ik heb temet vèste verkeering." Verbaasd-aandachtig keek Muus naar haar hooggekleurde koonen en donker-glimmende oogen, haar mond was rooder dan te voren. „Ze wordt mit 't uur gnapper," dacht hij bevreemd-glunderend. En zijn begeerte om haar te trouwen nam toe. Zenuwachtig-gauw schranste hij zijn koek op, met groote slokken dronk hij zijn koffie uit. „Je hebbe Aogie hier 'ehad, hee ?" Tijne keek strak op de aardappel neer die ze schilde. „Aogie?, jaowel !, die het 'n kool 'ekocht." „Aors niks ?", vroeg Muus onhandig, hij leunde zwaar op het tafelblad, „gors niks ?" „Nee," zei Tijne met een inwendige lach, „aors het ze niet 'ekocht! Maor er het wel veul anloop 'eweust: Siene-van-Sannetje en Duwer-van-Klaosie en lange -AontefvaBbj." „Zoo-zoo," haalde Muus uit, „zoo-zoo." Hij polste toch niet als anders: „Wat moeste ze hebbe?, en hebbe ze nog of'epingeld?" Hij vroeg nergens naar. 421

Als een kind dat speelt draaide hij zijn leege kommetje om en om. Hij kuchelde ook een paar keer en met de punt van zijn tong bevochtigde hij herhaaldelijk zijn vale lippen. De stilte werd nog warmer dan de pas-opgepookte kachel. Muus slikte een keer of wat, duwde zijn hoed scheef op zijn oogen en schraapte zijn keel. „Daor heb je 't," zei Tijne in zichzelf. En op hetzelfde oogenblik stak Muus van wal. „Jao .. wa-'k zegge wou... 'k heb zoo pas 'ezeid dat ik je wat... wat zegge wou ... en nou ... nou moet dat ook maor van me hert." „Gaon je gang," knikte Tijne zorgelijk. En ze dacht: „Jao, as 't niet aors ken ... v'ruit den maor! Ik ken toch ook gien „nee" zegge, véur hij mijn 'evraogd het." Werktuigelijk ging ze door met het aardappelschillen. „'t Is zoo 'elege," redeneerde Muus wijdloopig, en hij draaide al-maar zijn kommetje rond, „'t is zoo 'elege: ik heb veul nao'edocht en veul rond'ekeke en veul ervaore ook. En zoo-doende heb ik over veul dingsighede 'n veste opinie 'ekrege, over 't huwelijk ook. An Leune-van-Aoi heb ik 'n goed frommes 'ehad, daor niet van ... Maor dat huwelijk is keinderloos 'ebleve, en dat het mijn altijd 'n doorn in 't oog 'eweust! 'k Had graog 'n keind 'ehad, 'n opvolger in me zaokie, 'n stut en 'n steun veur me ouwe dag. Want veur wie zei 'n minsch aors schraope en raope den veur z'n keindere? Maor 't het niet zoo magge weuze ... tóe' ... 'n Harde zaok en 'n duistere zaok veur 'n gezonde man en vrouw. En ik veur mijn, ik gooi 't er op, dat 't z'n oor ik-zaok'ehdtinblvrwèschop.Leun die wasse in de perremetaosie, zoo as je weute, we be422

stonde mekaor in de bloede, de minsche op 't Eiland bestaon mekaor haost allegaor in de bloede. En daor wordt de vruchtbaorheid mee an'etast en teniet 'edaon." Tijne deed haar mond al open, ze wou ook wat zeggen. Maar Muus zette zijn stem uit: „Te niét 'edaon — jao ! En da-'s de ondergang veur de naokomelingsschop, veur 't heule Eiland. De groote huishouwens sterve uit. Da-'s om de haoverklap: ién keind of 'n achterlijk keind of in 't g'eel gien keind, of keindere die niks hebbe om bij te zette! Priegel -plèkke zoo 'ezeid 1, de pit gaot er uit. En dat moet teuge'egaon worde!, dat moet de kop in'edrukt worde, en d-daorom ... as ik w-weer 'n trouwdag an de — de wereld breng, den — den. . Tijne liet haar mes op de aardappels vallen. „Jao!", viel ze hem slagvaardig in de rede, „dat vin' ik ook! Dat bin ik mit je fens. En — en... want mijn jonge, die bestaot mijn ook niks!, niks niémendal!" Bloedrood werd ze er bij, en de stoel waar ze op zat leek van vuur. Maar ze dacht toch nog: „Dat heb ik him goed 'eleverd !" Muus liet zijn leege kommetje haast op de vloer vallen. „W-watte? Heb jij — heb jij den 'n jonge ?", stamelde hij, „daor — daor heb ik tot op de dag van vedaog niks van of'eweute !" „Nee," zei Tijne verward, „ik ook niet, Baos, teuge jou 'ezeid, 't is nog maor pas." Schichtig keek ze naar hem op .. . Maar schichtig hoefde ze niet te wezen. Muus-van-Eppie was een betrouwbare Eilandsche man. Hij schoof zijn stoel wat terug van tafel en hij trok zijn beenen onder zijn stoel. „Dèn," mompelde hij, „het 't ook gien nut meer dat ik veerder praot." Denkplooien trokken groeven in zijn voorhoofd. Hij had Aorie-van-Zwèrte-Jaop het pad zien afgaan. 423

„Jao,” moest hij toegeven in zijn hart, „as die 't is... en waorveur zou 't die niet weuze, nou hij glen ver meer het mit Mijnt ?" Rimpelig kneep hij zijn-kering mond te zamen. „Teuge dié ken Ik niet op! 't Het zoo rnoete weuze ..." Bitter werd hij niet, zijn handen bewogen wat onbeholpen. In zijn binnenst was een zeere plek. „Geef mijn nou nog 'n tas koffie," verzocht hij, „den gaon ik de aorepels oflaode." Vlug schonk Tijne hem in. „Asjeblief Baos." En in haar verluchting kreeg ze ook nog met hem te doen. „Nou had die man vest verdriet ... vèst wel... meschieri net zóó straf as toe zij die aovend, Aorie mit Mijnt-van-Aodèm zag loope." Goedig beloofde ze: „'k Zei 't vleisch lekker opbraode, Muus! En — en wil ik den eerst meschien die aorepels veur je ofspruite?" Al-drinkend kwam Muus overeind. „Jao — och — nee maor ... dat zei ik vemiddag den wel effe allien opgnappe — tot metien." Stuntelig sjokte hij weg. En begaan zag Tijne hem na. Maar zoo gauw hij de deur uit was, sloop ze naar boven. Omzichtig nam ze het naaimandje uit haar bed, deed er het vloei af, en keek verrukt naar de mooie bonte kleurtjes van het riet, de glimmende blauwe voering aan de binnenkant, met het kleine nikkelen schaartje, de vingerhoed, het speldenkussen. „Och," zuchtte ze opgetogen, „wat 'n prècht!, en da-'s nou veur mijn, van — van mijn jonge." Ze tuurde, en het was of ze door het mandje heen, Aorie's glimlach zag. Met een bons, het mandje stijf tegen zich aangedrukt, viel ze op haar knieën. „O Heere God — Heere God! Tijne-van- Hilletje is je toch zoo dankbaor — zóó dank424

baor, lieve Heer." Ze snikte. „M'n heule leve lang zel ik je eere en diene en liefhebbe, Heere God, maor — maor laot 't dan ook weer weuze as -- as vroeger, as veurhien, ook in me hèrt, in me ziel ... Weus mijn Heere God weer, om Uws naoms wil, aomen — aomen." Gespannen wachtte ze, haar kin op het mandje gedrukt, en ze haalde diep adem. De kleur op haar koonen verbleekte, haar wimpers trilden omhoog, donker -ingekeerd staarden haar biddende oogen, schrik schoof door die oogen heen, ontsteldheid .. . En toen ineens was het of een sterke hand Tijne-vanHilletje neerstiet, haar armen vielen slap bij haar lijf beneer, machteloos zakte ze van haar knieën overzij. En onbeholpen en traag bewogen haar lippen nog, maar woorden kwamen er niet meer.

425

Het leek wel of Aorie-van-Zwèrte-Jaop -Boes geen minuut te verliezen had... Zoo gauw de schuit van Krissie-van- Koertje langs de havenpalen schoof, sprong hij op de wal, en tijd om het touwtje vast te maken voor Krissie had hij ook al niet. „Je worde nog wel bedankt veur de overvaort," zei hij achteloos achterom, maar alles aan hem glunderde daarbij: zijn glimmende oogen onder de kwieke ruitjespet, zijn rood-geschroeide ooren, zijn mond met het hoovaardige kneveltje ... zelfs zijn bultzak deed er aan mee. Krissie-van -Koert knikte goedig en wijs. „Niks te danke, me jonge, en as 't weer 's 'ebeurt ..." Lachrimpeltjes sneden diep om zijn oue oogen heen: hij zag Aorie na. „'t Maosie trok! Maosies, dat wasse net megnete ! Nou, hij was ook jonk 'eweust !" In een ommezien was Aorie de dijk-berm opgeklauterd. Hij stak zijn hoofd wat vooruit. Zijn stappen waren nog langer dan anders. En dadelijk kreeg hij het weer zoo warm .. „Sjonge-sjonge," zei hij stil voor zich uit, ,,sjonge sjonge ! " Hij verbeeldde zich dat dat mokkerig klonk, en het neuriede in zijn keel. Prikkelig lag het nog-felle rood-verkleurde zonlicht op zijn achterhoofd, zijn bruine nek, zijn buis ... Hij zweette er van, en zijn bultzak verhuisde telkens van zijn eene arm naar de andere. „Jao-jao, wèrm, maor die wermte zat ook in z'n eigen ... in z'n haosterigheid ..." Hij glimlachte zoo'n beetje. 426

Het Eiland lag hel te glinsteren in de flikkerende zee. Monter zagen de huisjes er uit, vroolijk keek de lucht naar omlaag, en de Eilandsche reuk van grasland, visch, en zeewater, begroette hem. „Weer thuis," dacht hij behagelijk, ,,thuis. . ." Dat drong een lach naar zijn oogen. „Weer bij Tijne-maai." Plurend keek hij voor zich uit. Het havenpad lag bijna leeg in de late broeierige zon, slaperig deinden er wat botters langs de horizon. De manslui brachten hun beugie naar zee. In de schaduw tegen ondermuurtjes hurkten tevreden Bessies, een oud mannetje slenterde genoeglijk de dommelige rosse stilte in. Verweg zongen kinderen een hinkelliedje. Vredig was dat allemaal. Maar de spiegelende ruitjes in de huizen leken in brand te staan: de zon bekeek er zich in. Aorie kon er zijn oogen haast niet ophouden. „HeereHeere," hij lachte tegen zijn stiekeme spanning in, „wat 'n zeumertje!, wat 'n deeg had alles!" De menschen rond-om zag hij toch maar vaag, het was of hij ze op een afstand voorbijging: afgetrokken groette hij altemet, zijn gedachten had hij daar niet bij. Gezwind stapte hij langs het hotel, het witte bruggetje over naar het Kerkepad. „Tijne- maai," zei hij in zijn binnenst, „Tijne- maai!" Een lach sloeg door hem heen. „Ze zou opkijke!, 'n dag veur de tijd, dat beurde niet veul, mit de troller ..." Loom, met telkens een strakke leegte er tusschen in, vergleden zijn trage gedachten. „'n Meevallertje dat hij Krissie-van- Koertje nog an'etroffe had te Munkedèm .. . Nou venaovend 'n slaggie om, endje de dijk uit, mooi kuier- weertje, zoel, 'n maontje ..." Ingenomen plukte 427

hij aan zijn kneveltje. „theere, dat maosie van him ... !" En hij liep nog vlugger. Maar zijn heimelijk verlangen trok dan ook weer een stugge herinnering in hem op. „Om Mijnt had hij ook wel 's zoo hard 'edraofd! Stommerd.. . hij ... om z'n eige tot twee maol toe zoo te laote vernikkele deur dat gehaoide serpint ! Verdijt, 'n meraokel, 'n —'n maad die je ... die mit vreumden konkelefoefies maokte, sukelao anpakte en — en fóóitjes ..." Grimmig beet hij in zijn onderlip. En dadelijk er op wou hij die treiterende gemelijk -zich weer weg hebben ook. „Nou jao, nou jao,-heidn dat was nou al weer zoo lang 'eleeje ... 'n geluk temenste dat hij er bijtijs achter'ekomme was, en veur de rest was dat of'edaon ... Nou had hij Tijne-vanHilletje ... Dàt maosie ... !, beter an haor pink den Mijnt an haor heule lijf." Zijn tanden glinsterden, zijn mond stond al klaar voor een zoen. „As dat maosie er niet was ..." Hij wou zich dat nog indenken ook. En het blinkende groene Eiland werd dan dadelijk een kale woestenij, dat opgeruimde viel van de huisjes af, de lucht betrok .. . Achter in zijn keel lachte hij er brommerig over. „Wat haol je je ook in je harsens, man?, ze is toch levenachtig?" Zijn adem hokte een beetje, dat geniepig-strakke in zijn borst nam toe. „Kom-kom," bemoedigde hij zichzelf, „omdat ze wat stilletjes is en wat bleekies ziet ?, omdat ze wat tobberig uit'evalle is. En veur dat tobberige binne wel redene: lammenaodig dat Aogie haor niet inpliejeere i) kon, de pinnikerd, en z'n Moer. . . Nou jao, die had die raore trek om te ..

1)

bij zich hebben.

428

?

schraope eerst in haor ziekte 'ekrege, nao' die sturm, die was wat troebeleerd 'eworde, kon ze niet helpe ..." Het stuursch- zorgelijke ging toch weer uit zijn oogen vandaan. In zijn gedachten kwam hij zijn huis al binnen. Tijne zat koper te poetsen aan de tafel ... daar draaide de deur open: sprakeloos-blij rees ze op, eerst bewogen haar lippen zonder geluid, dan kwam haar stem: „O Aorie 1, bin jij daor?, bin jij daor?" Binnen in zijn gesloten mond neuriede Aorie's opgetogen lach, die lach had de klank van een liefkoozing. ,,Och-och!", zuchtte hij zwaar -van- genoeglijkheid, „och-och!" Zijn gezicht werd nog warmer. „Ze konne nou ook wel er 's lèngzaomerhend an trouwe gaon denke, 'n eige huisie ..." Behagelijk verdiepte hij zich daarin. Het bekortte de weg. Er kwam dan ook wat zwierigs in zijn stap, wat feestelijks in zijn hoofd. En hij floot zonder het te weten .. Maar toen hij de straat inliep waar hij woonde, brak zijn gemijmer af op bevreemding. Hij was nog een eindje van zijn huis af, en hij zag het toch al: Tijne was er weer niet! Nijdig beet hij zijn kaken op elkaar. „As dat nou toch weer zoo is ... as Moer haor nou toch weer weg om — om te slaove bij 'n aor.... den —-'estirdh, den weut ik wel wat mijn te doen staot ..." Vastberaden zag hij er uit opeens, rood ook, en woedend. Hij spuwde op de grond. „Tjisses, hoe kon z'n Moer ... ?, hoe was 't toch meugelijk ..." En meteen trachtte hij zijn boosheid nog te remmen. „Och man!, hoe ken je nou weute dat Tijne er uit is?, flauwe kul van niks, je binne er bang veur, daorom ..." 429

Maar dat wetende in hem zei: „Ze is er niét !" „Hoe ken je dat nou zien ?", ging hij na. Mokkend betuurde hij het huis. „Jao, die ondergerdijntjes wasse zoo potdicht 'eschove, en de veurdeur zoo dicht. .. As Tijne er in was, ston' die deur altijd an, en den kon je deur 'n splitje in die gerdijntjes altijd 't veugelekoutje op de vensterbank zien. Ze keek vaok uit, maor Moer hiel' niet van uitkijke." Zijn gezicht leek magerder te worden, zijn kleine rechte neus scherper. „Dat Vaor 't den maor goed 'evonde had... 't over z'n kènt liet gaon, dat Moer zoo dee'." En hij kwam toch nog het huis in met de gedachte: „Ik ken me best vergisse, ik zei me wel vergisse !" In het portaaltje struikelde hij haast over een paar klompen, onrustig-benieuwd liep hij de kamer in. Maar bij de tafel in haar stoel zat alleen maar Marretje-van-Miete, zijn Moer. Ze dutte een beetje, ze knikkebolde. „Ja-ja," zei haar tanige oue hoofd, „ja-ja." Haar gelige muts zat scheef, armelijk zagen haar verkreukelde oogleden er uit, haar verschrompelde handen waren tevreden ingedut boven op haar breiwerk. „Moer! ", zei Aorie hard. En Marretje-van-Miete schrok slaperig op, lodderig gingen haar plakkerige oogen open. „Hee ?, watte?, jij daor?" Blij klonk dat niet, enkel ontdaan. „Hoe .. . hoe kom je nou zoo — zoo intense hier ?" De slappe plooien bij haar ingevallen mond trokken. Ze stak haar hand uit. En Aorie drukte die maar slapjes. Zijn bultzak gooide hij op een stoel. „We binne eerder an'ekomme, ik moch' eerder vort.. . Vaor niet thuis? Waor is Tij ne ?, achter ?" Hij wou al naar de keuken gaan. Maar Marretje-van-Miete stuntelde stijvig- moeizaam 430

overeind, leunde zwaar op de tafel. „Jao-eh ... nee," haspelde ze, „Tijne die is ... nou moet je niet kwaod worde hoor ?, wor' nou niet kwaod! Tijne is... is 'n daggie te — te gast, veur — veur de aordigheid ..." Ze stokte. Aorie boog zich dreigend voorover, leunde ook op de tafel. Hij ademde zwaar. „Gaon deur ... zeg op," zeien zijn donkere oogen. En Marretje-van-Miete praatte hakkelend voort. „Puur en puur ... veur de aordigheid, veur de loutere aordigheid, bij Siene-van-Sannetje." Aorie's vingerknokkels klopten ruzieachtig op het tafelblad. „Ik zei bij Siene-van-Sannetje gaon kijkel ", dreigde hij. Toen viel Marretje-van-Miete door de mand. „Nou jao ... en... en den zou ze metien wat reddere, 'n klein beetje ... licht wark ..." Schuw brak ze af. En even duurde het zwijgen dan nog. Ontdaan joeg de rappe tik van de klok door die wrange stilte, ontdaan keken de glimmende meubeltjes toe. Eensklaps sloeg Aorie met zijn vuist op de tafel. „'t Is niet waor, Moer!, niet waor wat je daor zegge!" Zijn gezicht vertrok of hij huilen moest van boosheid: „Jij hebbe er haor weer op uit'estierd, bepraot ... jij hebbe haor weer an 't werk 'ezet!" „Neeje," schuddebolde Marretje-van-Miete, „neeje!" Maar ze had een beschaamd gezicht, en ze keek niét naar hem op. „Jaowel!", hield Aorie vol, „wel waor! Jij hebbe 't haor weer an'eraode en op'edraoge. Nooit doet ze genog! Ze moet er nog centjes bij verdiene, hee ?, nog meer centjes inpikke, hee? Of — of betaol ik soms nog niet genog?" Spot knarste in zijn harde stem. „As er 43 1 Tine van Hilletje

2s

nog wat bij moet ?", stelde hij haar op de proef, „zeg 't den maor!" En Marretje weifelde zienderoogen. „Och nee," aarzelde ze schichtig, „er — er moet niks bij." „Nog ién daoldertje?", sloeg Aorie boosaardig voor, „nog ien daoldertje?, nou, zeg 't maor!" Toen liep Marretje in de val. „Nou," nam ze inhalig aan, „ien daoldertje, 't is wel wat krap aors, ien daoldertje, aj -je dat woue?, as dat kon.. ." Meteen waggelde ze van schrik. Want weer hamerde Aorie's vuist op de tafel. „Gien cent komt er bij!, gien halve cent! De veurige maol heb ik ook al meer 'egeve! En nou weer. . . ?, maor Moer .... teuge je éige bloed. . . !, je moste je schaome, je moste ..." Het knapte opeens af, en hij kon niet verder. Marretje's kreukelige oogleden zakten haast heelemaal toe, haar vale onderlip schoof beverig vooruit, zonder tranen stond ze te huilen, zonder snikken .. Haar pogen werden net scheeve driekantjes, haarkoonen trokken holler, dieper werden haar rimpels. Ze zei niet met haar mond: „Hoe bin ik toch zóó 'ekomme?", die klacht brak door in heel haar wezen. Onbeholpen met een stuntelige hand streek ze het grijze haar van haar lokken uit het gezicht. En zwaar, of ze opeens geen kracht meer in haar beenen had, ging ze zitten. „'t Is wèt," mompelde Aorie nog, „'t is wèt." Maar booze woorden kon hij niet meer vinden. „'t Ken haor eigelijk niet an'erekend worde," viel hem weer in, „'t mèg haor niet an'erekend worde, ze ken 't ommers niet helpe?, ze het dat toch mee'ekrege van die sturm, toe' ze maolderig 'eworde is ... Jao, as je toch haost ook van alles beroofd 'eworde binne, je drie groote dochteren ..." 432

Beteuterd ging hij de deur uit. „Maur Tijne," nam hij zich voor, „die zel ik den toch genk bij Siene-vanSannetje vedaon haole! En den — den moete we maor 's praote ... jao, den moet er maor 's 'epraot worde!" Een beetje voor -over, met zijn kin op zijn borst, liep hij voort. „As dat huisje van Jennik-van-Jaopie leeg kwam ... den zou dat wel wat weuze. Twee raome an de haovekant, dat was mooi veur Tijne. . . En altijd veul vertier ... den kon ze op haor gemak 't huis wat an 't raam zitte. Gien minsch-houwentjbsir, zou haor an 't werk kenne zette en vort-jaoge ..." Strak tuurde hij voor zich neer, weg -in-gedachten, hij voelde ook niet eens dat het koeler werd. De zon verflauwde. Paars -doorvlamde wolken schoven over het goud op de kim -rand. Lui lagen in het weiland de koebeesten, avondlijk deed alles aan. Maar Aorie had er geen erg in. „As we daor den weune," mijmerde hij, „neem ik gien stekkie meer an op 'n troller. Zooveul daoge bij de vrouw vedaon, nee hoor! En nou is 't maor goed, da -'k 'n gnap centje opzij 'eleid heb, de leste jaore, da-'k braof-zuinig 'eweust bin, en Vaor zel toch ook nog wel wat doen, die het nog wel 'n centje achter 't linne ... Ik moet 'n éige vaortuigie hebbe, en me beugies ... 'n haoringbeugie en 'n ansopiesbeugie." Hij klakte haast van genoegen. „'n Heeren -leven heb je in zoo'n ansopiesteeltje: 's middags je beugie schiete, 's nechts bij de hij floot zacht voor vrouw, 's mergens de zee op. zich uit. Zijn boosheid dreef heelemaal weg. Maar toen hij bij Siene-van-Sannetje voor de deur stond, moest hij toch weer fronsen. Het beun en de straat waren geschrobd, de onder..

,"

433

muren geboend, er hing waschgoed over de drooglijnen. „Licht wark — weljaot!" Plotseling kreeg hij een inval. Op zijn teenen liep hij om het huis heen naar de achterdeur. Hij wou Tijne verrassen. Sluipend naderde hij het keukenraampje en gluurde behoedzaam door een hoekje van het glas naar binnen, zijn frons viel weg. Tijne stond bij de tafel en roodaardde een theeketel. Het avondlicht lag bleek tegen haar peinzend gezicht aan, zacht glansde haar heldere muts, warm glinsterend hingen haar dikke uit -de-krul-geraakte lokken langs haar koonen, en haar oogen verlustigden zich telkens aan de gloed van de ketel. Maar om haar stijf-gesloten mond lag een ouwelijke trek van zorg. „Kijk daor nou," zuchtte Aorie verliefd, „kijk daor ..." Maar dat tobberige in haar gezicht maakte een onrustige verwondering in hem los. „Waor liet ze nou haor gedèchte over gaon?, wat had ze nou veur prakkezaosies? Vaok had ze zoo-wet van bekommernis.. Hij hield het plotseling niet langer uit, buiten. In een oogwenk had hij de deur open. „Tijne- maai!" Rommelend rolde de ketel over de tafel heen. Diep ademend lachte Tijne. „Oh — Aórie ... ?" En haar lach brak dan toch niet die diep-ingebeten trek-vanbekommering om haar mond. „Bin jij daor al?", ze kwam op hem toe, „bin jij daor ... ?', „Zoo as je ziene," hij zoende haar, en toen zag hij ook dat ze vochtige oogen had. „Ze zei loof weuze," bevroedde hij, „ze zei ongenoegen 'ehad hebbe mit me Moer!" „Wat ... wat heb je nou toch 'edaon?", mokte hij zacht in liefde, „wat dóen je nou. . . ?" Hij probeerde 434

haar verwijtend aan te kijken, maar dat ging hem niet af. „Je hadde mijn toch beloofd dat je niet meer — niet meer uit werke zoue gaon. En nou... nóu ... ?" „Jao," gaf ze toe, „'t is waor, ik heb dat 'ezeid. Maor omdat 't Siene was ... Siene is 'n aordig minsch, 'n beetje as dikke -Gaartje, ze weut altijd zooveul te praote en den kom je weer 's op aore ... ," verschrikt hield ze het in. „Da-'s den nog er 's wat aors," wijzigde ze. Aorie meende haar toch wel te begrijpen. „Och jao, ientonig is 't bij mijn thuis. Me Moer zeit liever niks den wat, en me Vaor is 'n zwijgzaom minsch'eworde." Door een schuwe droefheid heen keken Tijne's oogen hem aan, haar witte wimper-haartjes leken te glinsteren van nat. Ze antwoordde niet. „En den jij tussche die twee oue minsche in," praatte hij bevreemd-verlegen door, „uur an uur. . . heule daoge, dat maokt jou... dat — dat is te saoi veur jou, hee ?, is 't niet zoo?" Haar klagende oogen leken dat toch te ontkennen. Maar haar raar -ingehouden stem zei: „'t Is wel stillig, jao, wel stillig. . ." Ze drukte de rugkant van haar hand tegen haar voorhoofd. „Bij me Mempie," peinspraatte ze, „was dat toch ook... maor nou.., en je haole je den van alles in je hoofd ..." Zoo gauw ze dat gezegd had, leek ze er van op te schrikken. Baloorig zuchtte ze: „Och, maor niet van praote ..." En dat wou hij juist wel. „Tob je den?", vorschte hij zoetig-dringend, „bin je — bin je den onrustig over mijn ?" Hij trok haar dichter naar zich toe. En ze vermeed zijn blik. „Ook al ... en an alles gaon je den denke, van — van veurhien, en — en alles ..." Met een schokje- van-onthutstheid bezon ze zich weer. Maar Aorie deed net of hij geen acht sloeg op haar woorden, en hij vroeg er niet verder op door. „Aors komt 435

ze weer op de sturm terug," voorzag hij. En beducht kroop het in hem op: „Zou ze dat nooit-niet van haor of kenne zette ?" Zwaar leunde ze tegen hem aan, en ze zuchtte telkens. „Bin je loof ?", vroeg hij. Eerst knikte ze vaag, toen schudde ze haar hoofd. Goedig berispte hij haar. „Je hebbe te hard 'ewerkt. Je hebbe weer veul te veul 'edaon. En daomee ..." Hij keek om, luisterend. „Waor is Siene?", fluisterde hij. Dat moest hij herhalen. „O — effe uit'egaon," zei ze afwezig, „om boe -schipe')." Daar was hij dan wel mee ingenomen. „As Siene om boeschippe is komt ze veurloopig niet w'rom." Hij trok haar mee naar een stoel, ging zitten, en nam haar op zijn knieën. „Zoo, effe uitruste, en den gauw mee mit mijn, zoo metien. En nou nooit-niet meer van die zwaore werk doen, hoor je ?, hóór je ?" Al wat er aan-zaomhedns zachtheid in hem was, leek over te vloeien in zijn stem en zijn handen. Hij aaide haar wangen, haar lokken, haar smalle schoudertjes. „Me muisje, me moskie, me molletje ..." Vermoeid glimlachte ze. „Bin je nou weuzelijk blijd dat ik 'ekomme bin?", fluisterde hij verliefd. Ze keek met groote oogen naar hem op. En binnen in zijn mond neuriede zijn lach weer, de lach die de klank van een liefkoozing had. „Jao, hoe ken ik dat nou vraoge, hee? Raore jonge, die Aorie, hee ?" Maar binnen in zijn hoofd zei hij teleurgesteld: „Ik ')

boodschappen.

436

denk altijd dat ze — dat ze meer in haor schik is — den ze is." Even drukte hij zijn oogen dicht tegen haar muts. „Daonig blijd was ze nooit-niet — nooit-niét." Het deed hem zeer in zijn hart. „Ken ik daor nou niks an verhelpe?", zocht hij, „ken ik dat niet aórs maoke?" En ineens dacht hij er wat op te weten. „Nou, en wat hij den van plan 'eweust was, passies? Er most 'epraot worde ... Ze wier nou van de iene op de aor 'estierd, deel van leve had ze niet ..." Plotseling, met een stelligheid die geen tegenspraak verwachtte, zei hij: „Wil ik jou er 's wat zegge, kleine maad?, we gaone eerdaogs trouwe." Weer keek ze naar hem op met verbaasd -gesperde oogen. „Jao," zette hij door, „ik mién 't! Je binne niet ien van de sterkste, en veur je heulegaor.... veur je of'ewerkt binne, zelle we daor 'n stokkie veur steke." Hij knikte nadrukkelijk. „Aors zien ik er nog in," piekerde hij in stilte, „dat je ziek worde of — of erger. . „Trouwe ?", prevelde Tijne, „trouwe? Ik heb nog lang niet alles veur mekaor, 't bruids -pak van me Bessie moet nog op'ekaolefaoterd worde, en me aore goed, 't Pinkster -pak het zoo 'elede, toe', en. . „Dàt," besliste Aorie vriendelijk, „doen je den maor in je eigen huisie, op je gemek ..." „In me éige huisie?", praatte ze onvast na, en opeens rilde ze. „We gaone — we gaone toch niet in me Tao z'n huisie weune?" „Wel-nunnik, wel -nunnik," stelde hij haar gerust, „'n huisie an de haove neme we, daor is levendigheid, en... en den ken je mijn zien weggaon en zien komme." Ernstig knikte ze, opgewektheid was daar nog niet bij. „En de meubeltjes van me Tao z'n weuning?", vorschte ze met een wrak geluidje, „die — die neme we 437

toch ook niet ?" Een verlegen weerzin sloeg door haar heen. „Dié," wist ze vooruit, „zelle daogelijks alles van veurhien ophaole." Aorie beslechtte: „We koope nuuwe, heulegaor nuuwe, is dat goeie ?" Stijf vouwde ze haar kleine verweerde vingers om zijn groote sterke handen heen. Dat was haar antwoord. „Maur alles ... alles wat er zoo is," polste ze bloo, „dat — dat verkoope we toch ook niet, hee Aorie?" Aorie had overal vrede mee. „Wel-nunnik," gaf hij toe, „dat verkoope we zeker niet." En terloops-verwonderd dacht hij: „Maor wat moete we er in 's heeren naom den mee uitrichte? Kedo doen.. .?" „Dat geve we ook niet weg," zei Tijne in hetzelfde oogenblik met een armelijk-heesch stemmetje. En Aorie's verwondering nam toe. Maar hij praatte toch met Tijne mee: „Nee, vezelf, dat geve we ook niet weg, nog-al glad!" „We berge 't zorgzaom op," bepaalde Tijne, „in 'n hoekie van de zolder, veur — veur laoter, veur veul en veul laoter, as 't er 's te pas komt, want dat ken je nooit-niet weute, hee ?" „Nee," echode Aorie, „dat ken je nooit-niet weute." Hij vond alles best. En Tijne's gevouwen vingers drukten zijn handen haast-onstuimig tegen haar borst. „'n Zelzaome goeie borst," moest ze hem stiekem prijzen, „zoo ien as Aorie was er gien tweede ..." Ze liet haar hoofd op zijn schouder zakken. En hij praatte dicht aan haar oor. „Den gaone we zoo gauw we vastigheid hebbe an dat huisie van Jennik438

van- J aopie, saompies 'n dag nao' Amsterdam. En den koope we van alles wat er weuze moet, ik heb centjes zadder. Je noeme maor op, wat je hebbe wille." Tijne deed moeite om het te verwerken, al dat onverwachte. „Wat aordig was dat nou allemaol," soesde ze, „wat aordig." En er gloorde dan toch een blijheid aan in haar oogen. Tweemaal keek ze beschroomd -tersluiks naar Aorie om, toen zei ze bijna-fluisterend: „Hoor 's." Zijn hoofd helde naar haar toe. „Jao?, watte?" Ze aarzelde toch nog. „Toe maor," drong hij, „zeg 't mijn maor ... op mijn ken je betrouwe. Wat wou je ?" „Krijg ik," vlaste ze toen, ,, 00k'n vloerkleedje ?, zooien as Aogie het, mit gele en rooie streepjes ?" „Welzekerlijk," braniede hij, „en mooie matjes erbij." Daar verkneukelde zij zich in. „O jao?, jao weuzelijk?" Gnuiverig wreef ze haar kin tegen haar eene opgetrokken schouder aan. Aorie moest er bij grinniken. En dat pijnlijke gevoel ging uit zijn hart vandaan. „Wat had je nog meer 'edocht?", vroeg hij. „Jao," glunderde ze, „niet dat 't hoeft, maor zoo'n vergolde lèmp mit 'n porseleine roziesbak?, as dat ook nog zou kenne ... ?" Aorie kreeg er pleizier in. „En den mit 'n gouwe kraoltjesrand er om toe," vulde hij aan, „jao, dat zei je ook hebbe!" „Jao?, jao?", stootte ze uit, „is 't — is 't toch waor?, dat ook ?" Toen sloeg ze haar armen om zijn hals. „Oh Aorie!" En opgetogen vorschte hij al weer. „Wat den nog meer ?, nou, zeg 't maor!, wat den nog meer ?" Driemaal gluurde ze bloo naar hem op, ze hield haar 439

hoofd wat schuin: „As 't lije ken, maor allien as 't lije ken: 'n glaose-kassie!" „'n Glaose-kassie?", het was of die plezierige vroolijkheid van Aorie tot in zijn rooie ooren opvlamde, „dat komt er ook, dat komt er ook!" Hij drukte een zoen op haar muts. „'k Bin mit Aortje-van-Tetje in besprek," bekende hij, „Aortje, die gaot ommers bij haor zeun inweune?, en die zeun ken haor boeltje niet berge, nou het hij haor an'eraode: maok 't te gelde. En zoo gauw as ik dat vernam, bin ik op dat kassie of'egaon, 'n precht van 'n kassie: 'edraoide poote, uit'esnede deurtjes, mit Noach as hij 'n duivie uit de ark loslaot, op de iene kant, en op de aore: Eliao as hij mit de vierige paorde te hemel vaort, en den twaolf ruitjes van bovene en zeuve planke van binnene, behalve de laode." Tijne greep zich steviger aan hem vast. „Wat 'n pronkstik," loofde ze, „wat 'n precht!" Een heel ander gezicht had ze opeens, jong, blij en blozerig. Aorie had er danig veel schik in. „Zien je nou wel," zei hij in zijn binnenst, „dat 't dàt 'eweust het, ze wil op haor eigen in 'n eige huisie, dat gehaoibaoi bij Moer en 'n aor dat het haor dwers 'ezete." Gul, in zijn hartelijke drang Tijne nog blijer te maken, zat hij op te noemen wat ze nog meer koopen zouen. „En den neme we zes stoele mit wit-bieze matjes, en drie mit bruine veur de keuke, en 'n fijn klokkie, en kopergerei an de haord en 'n suvisante taofel en mooie schilderijtjes, en pronk-schuttels en aordige duvelderijtjes — ik heb dat fregatje- onder-'n-stolp ook nog! — en 'n rist blompotjes in de vensterbank, nou ... ?, en de Staotebijbel mit de zullevere haoke, die ik van me Vaor 'ekrege heb, en 'n koutje mit 'n kenaoriepietje enne ... en goudvisschies in 'n glaoze kom, en — en 'n mooi keukenboeltje.. 440

„Hè jao,” zei Tijne telkens, „hè jao!" En toen hij dan voor het oogenblik niets meer wist op te sommen, knuffelde hij haar. „We zelle 't best hebbe saompies, watte?" „Nou," zei Tijne uit de grond van haar hart, „offe we." En weer was het of er een glans van haar verhelderd gezicht uitging, ze lachte zachtjes voor zich uit, en als ze zoo soezerig-afgebroken, wat zei, was het net of ze neuriede. „Die blommetjes in de vensterbank...!, van blommetjes hou ik zoo, en die goudvisschies... !, en dat kenaorietje ... !" Ze zag de kamer al, ze liep er al in rond. „Twee stoele staon er altijd bij de taofel en de rest langs de wand, en op de taofel komt dat paorsglaoze mandje dat ik nog er 's van Aogie 'ekrege heb, en die roodwolle pijpehanger die ik zelf 'emaokt heb, moet onder 't spiegeltje hange ..." „Jao-jao," zei Aorie, met zijn handen alleen, „jaojao." Hij zag haar al rond-loopen en schikken in dat kleine huis aan de haven, en van haar blije verdiept kreeg hij een brok in zijn keel. „Wat het de Heere-heid God alles nog ten goeie 'eleid," dacht hij dankbaar, „wat is 't nog goed terecht 'ekomme mit haor." Hij trok zijn pet scheef op één oor, eer hij hem afnam. „Daor schiet mijn opiens 'n mooie teks te binne," zei hij zoo'n beetje binnensmonds, „'n mooie spreuk ..." Tijne's droomerig geprevel over de bloempotjes en de stoelen met de witte matjes, hokte er bij. Ze luisterde. „Die spreuk," rekte Aorie zijn aanloopje, „hong bij m'n Bessie an de wand, zullever op zwert: Ebenhaoëzer, tot hiertoe het ons de Heere 'eholpe." Hij wachtte een oogenblik. Maar Tijne zei er niets op terug. En toen kreeg die uitlating van hem opeens wat zonderbaars. „Wa-'s dat nou ?", zocht hij nog. Bloo441

verklarend praatte hij er toch maar op door. „En ik docht zoo... ik docht ... dat slaot ook op.. . op ons, op alles ..." Verward zette hij zijn pet weer op, diep over zijn ooren heen trok hij hem. „En de Heere zei ook wel mit ons weuze in de toekomst," vragend klonk dat, al was het dan ook geen vraag... Maar antwoord kwam er niet. „An Gode's zegen," haalde hij toch nog goedmoedig aan, „is 't al 'elegen." Daar keek hij Tijne bij aan. En ze zat opeens weer afwezig-strak voor zich uit te staren, rimpeltjes bij haar oogen .. „Nou denkt ze an veurhien," meende hij te begrijpen. En hij wist zelf niet goed waarom hij zoo graag een toestemmend antwoord van Tijne hebben wou. „Jao," hield hij vast, „zoo is 't toch, hee ?, is 't niet zoo?" Ze knikte gedwee. En toen zag hij ook dat de blos uit haar wangen wegzakte, en haar mond weer die trek-van- bekommering kreeg. „Is er wat ?", vroeg hij zorgelijk, „dat je zoo stil binne, toch gien pijn hier of daor?" In haar oogen en in haar stem was geen spoor-vanblijheid meer. Slap schudde ze haar hoofd. ,,Nee. . „Toch loof. vorschte hij dringerig. „Nee," schudde ze weer. „Niet — niet wat aors ook ?", soebatte hij haast. „Och — neeje!", viel ze smartelijk-kribbig uit, „hou toch niet zoo an, Aorie, er is niks ..." En haar rimpels vonden hun plaats weer terug in haar gezicht en haar oogen werden weer nat. Toen durfde Aorie er niet verder op door te vragen. Maar hij voelde zoo klaar of het hem met woorden gezegd werd, dat Tijne-van- Hilletje wat weghield voor hem. En die pijn bij zijn hart, kwam terug .. ..

442

?",

Hein-van-Aogie moest al -maar geeuwen. „Ai — hè," zei hij dan, en het was een wonder zoo wijd als die man zijn mond kon open trekken. Aogie -zelf begon van de weeromstuit ook al mee te doen, en Keesie, die te veel rozijntjes uit de kom met boerenjongens opgepeuzeld had, was het liefst met zijn hoofd op zijn armen ingeslapen. Maar slapen dat ging niet op een bruiloft, dat mocht niet. Telkens gaf zijn moeder hem een duwtje met haar pantoffel. „Och — jao," kregelde hij dan. En Marretje-van-Miete, aan de andere kant van de tafel, kreeg ook zware oogleden, en een zwaar hoofd heelemaal. En soms was het net of ze een heel stuk van de anderen afzat. Er werd gepraat. Hein zei wat. Jaapnaast-haar antwoordde ... en het leek wel of hun stemmen heel uit de verte kwamen. Ze kon ze niet volgen. „Watte?", smoezelden haar vale-vrouwe-lippenzonder-geluid, „watte nou ?" Maar ze luisterde niet. Met moeite trok ze haar hoofd recht -op en even later zakte het toch weer met een schokje op haar borst. Haar puffende mond maakte dezelfde pruttel-geluidjes -van's nachts, als ze sliep. Oolijk stiet Zwèrte-Jaop haar aan. „Moeder -devrouw, wat gaon jij nou doen ?" Gemelijk schrok ze er van. „Hè ?, watte?, doen... ?', En daar had ze die vooruitgeschoven mok-lip weer. „Gezaonik — gezaonik ... bin 'k — bin 'k in 'n aor z'n huis of in me eige?" Onder dat prevelen door, werd ze weer een beetje wakker en haar waterige knipper443

oogjes leken zich te stooten aan Aorie en Tijne. „Dat juilie je bruiloftkleedaosie al uit'etrokke hebbe, dat is nooit ... dat is nooit-niet. . ." On-af bleef dat. Ze mokte een beetje, en ze was eigenlijk vergeten waarover dat ook weer was. ,,Och. . . ," zei Aorie enkel. Tijne zuchtte kniezerig .. Ander antwoord kwam er niet op. Maar Zwèrte-Jaop, die vlak tegenover dat meer-dan bruidspaartje zat, was nog al tierig. -bedar Hij nam opnieuw een paar groote scheppen boeren uit de bolle porceleinen rozies-kom, die vlak-jonges voor hem stond, en vroeg meteen gulhartig in het rond wie er nog meer wat hebben wou. „Kom Aogie, waor blijf je, maosie?, toe bruidje, doen je best er 's, kom Marretje-me -wijf.... en jij Aorie, drink er 's uit, oue man." Glunderend schepte hij de glazen vol. „'n Beetje nattigheid moet er bij, is 't niet zoo, me-keindere?, aors wordt het al te droog, jao." Hij morste ook. Als knik rolden de gewelde rozijntjes over de tafel. Maar-kertjs geen schepsel had er wat op aan te merken. „De Domenee," loofde Zwèrte-Jaop toen nog al onverhoeds, „het 't mooi 'emaokt, hee me-keindere?, 't mooi bij'ebrocht ..." En te onpas grinnikte hij weer, mal wipte het grijze baardje op en neer aan zijn vooruitgestoken kin, de rimpels in zijn slap-holle koonen trokken dieper door, en zijn verkommerde oogen pinkten tegen Aorie. Maar het kwam niet in Aorie op, om te antwoorden. Meestal hoorde hij ook niet eens wat zijn Tao er, in die verdachte monterheid, uitflapte. In de loop van de dag was hij al -maar stiller geworden, net of Tijne's nooit aflatende kniezerigheid hem ook, als een ziekte, aanstak, oplaatst werd hij net zoo zwaar444

moedig-afgetrokken als zij-zelf. Maar hij kreeg er een gemelijke diep-ingebeten plooi aan zijn mond bij. En hij rookte op aanstaan van zijn Tao, ook wel uit zijn lange bruilofts -pijp, en hij nam ook wel er 's zijn glas met boerenjongens ter hand, maar met animo deed hij dat niet. Zijn pijp liet hij telkens uitgaan, en op de dikke rozijnen kauwde hij of het kiezeltjes waren. Hij had ook van de overvloedige bruilofts-pot weinig of niets gegeten, net zoo min als Tijne. Een sufferige bruigom was hij, en Tijne was een soezerig bruidje, en hun wonderlijke trieste sloomheid beïnvloedde de anderen ook, min of meer, behalve dan Zwèrte-Jaop, die een klein beetje vreemd van de gesuikerde zoete wijn en de dikke boerenjongens geworden was. En de bruilofts -tafel stond wat verwonderd tusschen die gaperige en verveeld-stille menschen in, een beetje verlegen ook zoo het leek, met die feestelijke overdaad van drank en zoetigheid, van schotels met „sprissies" en „jenhaogel", van taartjes met rooie zurigheid en met bruin-gebrande mangeltjes en gele klodders slagroom — die Jaop expresselijk van de vaste wal mee zijn laatste tocht-voor- het-trouwen-genomhad,p van zijn zeun .. . En de verwondering van de tafel was ook in het helle feestlicht van de lamp. De helder-gele olievlam zette kleine oolijke weerschijn-vlammetjes op de ronde voetjes van de glazen, op de bloemetjes-buik van de kom met boerenjongens, en op de vergulde randen van de koekschotels, maar feestelijk maakte hij het daar niet mee, feestelijk wou het niet worden. „Dat het nou ook wel zijn oorzaok," prakkezeerde Hein toegeeflijk, „in die zwaore rouw. Zes dooie wiere hier vedaog herdocht." Hij knabbelde meteen op een sprissie, en lepelde zijn glaasje leeg. „'t Gong nou veur 445

niks!" Wrang-zoetelijk vertrok zijn mond er bij, een lach wou dat niet worden, hij keek ook zonderbaar-flets uit zijn oogen en zijn schraal-bleek gezicht stond vreemd-onwezenlijk boven het stichtelijke zwart van zijn Zondagsche goed. Maar Aogie, zoo verveeld als ze was, had toch nog montere glad-bolle koonen en blinkende oogen. De oranje -roode bloemen op haar bouw leken te glimlachen en haar glanzende muts glunderde. „Heb je wel peterolie in je mesien 'edaon?", vroeg ze Tijne, „aors ken je mergenochtend gieniens 'n bakkie koffie zette." „Jao," zei Tijne sloom, „ik heb er olie in'edaon." Aogie zuchtte wrevelig. „En heb je al aorepels in je huis 'ehaold?, aors moet je mergen daolijk de hort op." „Jao," zei Tijne, „aorepels heb ik in huis 'ehaold." Toen gaf Aogie het op. Ze nam nog maar 's 'n handje-vol janhagel van de schotel vlakbij, en Keesie kreeg opnieuw een duwtje tegen zijn broek. „Watte?", schrok hij op. En met haar oogen wees Aogie naar de taartjes voor hem. „Toe den suffertje! ", spoorden haar oogen hem aan, „'t kost nou ommers gien cent?" En Keesie tastte maar weer toe. Eerst nam hij een roomhoorn, toen een mangelen-gewrochtsel ... Dat kon ook best. Er was geen mensch die er acht op sloeg, iedereen was te zeer in zichzelf verdiept .. En toen Aogie weer 's rondkeek, begon ze haast te gichelen-van-wrokkigheid. „Heere- gouwe, nou de anloop van de buren stop'ezet was.. . wat 'n bruiloft, nog nooit zoo bij'eweund! Saoie keet! Net of er 'n Bappe mit 'n Bessie in de echt 'etrede was, gien blompie, gien aordig grappie, gien versie ... niks!" Minachtend trok ze haar mond te zamen. „En wat die gnappe Aorie-van446

Zwèrte-Jaop toch 'escheeld had, om dat ongaonsche maosie-van- Hilletje tot vrouw te neme, dat moch' de lieve Heere weute ! Moest je dat scherminkeltje daor zien zitte mit 'n begraofenis- gezicht ... en den Aorie mit z'n sikkeneurige ooge." Rimpelig haalde ze haar neus op. En tartend fleurig begon ze ineens dingen van haar eigen bruiloft op te halen. „Wat hebbe wij toe' toch 'n lol 'ehad mit die ijswaofeltjes die gien ijswaofeltjes wasse, hee Hein?, en mit die pepieren fluitjes en die floddermusse, heere-heere ... 't is 'n zonde, jao. En Kernelis-van-Stijne het toe nog die veurdracht 'edaon van dat sjaggerjoodje uit Amsterdam, heere-heere, wat 'n schik, ik doch' altemet da-'k er in blijve zou, is 't niet zoo, Hein? Nou Héin ... ?', Maar Zwèrte-Jaop, die niet eens op die bruiloft geweest was, antwoordde voor Hein. „Jao-jao maod .. dat joodje, hi-hi-hi — jao, wat lollig het dat 'eweust, opstenaot meraokelsch ..." En hij snurkte van de lach om Hein's verbluft gezicht. „Kst ... kst," zei Marretje die weer 's uit haar doezeligheid opschrok, „kst ... kst," net of ze een kip wegjoeg. En allemaal lachten ze toen een beetje, behalve dan het bruidspaar. Onderdrukt in de borne tierigheid, vroeg Aorie wat aan Tijne. „Daomee," zei ze. „En toe' we slaope woue," vertelde Hein, in hetzelfde oogenblik, net of hij ried waar ze het over hadden, „toe was die bedstee van ons vol'epropt mit — mit doosies en kussens en zuk gerei ... 'n heule bende, en dat gaf 'n beredderigheid opiens ... we wiste niet waor we er mee blijve moeste, 'n,toetaoi ..." Aogie boog overzij van de lach. „'t Hadde vrin447 Tijne an Hilletje

29

dinne van mijn 'edaon!, en kwaod as ik toch was ..." Goedmoedig grinnikte Zwèrte-Jaop met haar mee. „Jao maosie ... dat was.. . dat is oponthoud 'eweust." Tersluiks keek hij op de klok. „Sjonge -sjonge, tien uur, dat begon al wat te worde, dat wier al wat." Stiekem plaagde hij toen het bruidspaar zoo'n beetje. „Mooi weertje buite, me-keindere, 'n glad maontje, 'n maontje of de lieve Heer 't veur deuze gelegentheid op'eschuurd het, en heldere sterretjes ... mooi weer veur 'n kuiertje. En blak dat je mit 'n bedaord hert je hoofd op je kusse kenne legge en gauw inslaope, enne ..." Meteen stond Aorie op, hij greep zijn pet van de stoel en wreef er mee over zijn heet gezicht: „Nou minsche, wij gaone den maor ..." Aogie wou toen ook overeind komen. „Den brenge wij juilie tot de drumpel van je nuuwe weuning," sloeg ze voor. Maar dat wou Aorie niet hebben. „Wel -nunnik, minsch, waorveur zou je zoo'n end loope, blijf zitte, de boel is hier nog lang niet op." „Die boel ... !", Aogie wou er nog wat tegen in foeteren. Maar Hein smoezelde vermanend in haar oor: „Ze wille ommers liever allien weuze, minsch?" „Nou! ", zei ze mokkend -gelaten, „ook best! Graog of niet!" En ze dacht: „As ze uit'erukt binne, zei 't aordig opluchte, want huilie tweeën binne de saoiste van 't heule span." Een zonderbare stilte streek toen nog even neer. Aorie nam plechtig afscheid. „Tot merge maor weer, minsche, Vaor, Moer, Aogt, Hein, Keesie," hij gaf ieder een hand. En schichtig deed Tijne hem dat na, zwijgend. „Slaon je doekje om," ried Aogie haar nog aan, „'t is 448

luchtig buite." — „Sloomerd," schimpte ze in haar gedachten. Tijne nam werktuigelijk haar doek van de muurhaak, en trok die strak om haar schouders. „Nècht," prevelde ze heesch. En niemand zei er wat grappigs, en geen lach deed ze uitgeleide. Zwèrte-Jaop grinnikte ook niet meer. Hij ging voor ze opzij, in de open buitendeur, en zijn stem klonk vreemd-ijl in de hooge luisterende zomernacht. „Necht me-jonge, me — me-maosie, slaop ..." Zijn stem brak af. „Vaor," groette Aorie begaan. En hij klopte hem nog op de schouder. „In die man gaot heul wat om," begreep hij, „al het hij raor veul 'elache." Een eindje verder, keek hij nog eenmaal naar hem om, groetend stak hij zijn arm op. En zijn Tao groette op dezelfde wijze terug, flauw zichtbaar was dat nog maar. De nacht stelde zich grijs-bleek tusschen hen op. En nog wat onwennig, zoo uit de broeiige kamerwarmte, waar hij van stiekeme zorg en gehinderdheid, zweet in zijn handen gekregen had, stapte Aorie toen in de statige stilte voort, naast Tijne. Een paar maal van terzij keek hij naar haar. Ze liep een beetje voorovergebogen, en ze leek nog witter dan daar straks bij de lamp. Aorie kreeg al -meer met haar te doen. „Geef mijn 'n arm," zei hij zacht. Haast gretig deed ze dat, ze leunde ook zwaar, haar hoofd hield ze voorover. Nog nooit te voren had ze zoo de alomtegenwoordigheid-God's gevoeld: God was in de glans van de horizon en in het trillen van de sterren. Hij boog zich over de slapende huizen heen, en in het ruischen van de zee was Hij ook. 449 Tijne van Hilletje

29*

Aorie haalde een paar keer diep adem. En telkens als hij dat deed, hield Tijne haar adem in. „O — o," kreunde ze dan in haar binnenst. En plotseling, schor, moeizaam, zijn hand heet om de hare geklemd, begon Aorie te praten. „Tijne-maai, nou mag je 't niet langer veur je houe, nou moet je mijn zegge waor jij ... waor jij onder 'ebukt gaone. Nou moet ik 't weute. 't Ken zoo niet vortdiere. Man en vrouw binne ien ... saome moete we alles draoge. Er is 'n groot verdriet in jouw leve 'ekomme, dat heb ik vedaog weer zoo. . . zoo bar erg 'evoeld, toe' de Domenee je ansprak, en je zoo krijtte, zoo bar erg, en daor mag je mijn nou niet langer onkundig van laote." Krampachtig kneep Tijne haar vingers te zamen om zijn pols. „Ik ... ik. . . ," ze hijgde, „ik kèn niet ..." „Je móete," dwong Aorie, „ik vraog je niet om 't te zegge, zoo — zoo as in de bruidsdaoge, as in onze verkeering, maor ik eisch 't van je, ik éisch 't ..." Bang voorvoelde hij: „'t Het wat uit te staon mit haor ziel, mit God." Een tijdlang was het stil. Tijne's adem hakkelde, ze snikte .. Toch zette Aorie door: „Nou ?" En nog streefde ze tegen. „Och neeje — neeje toch." Maar Aorie zei stroef -nadrukkelijk: „Ik luister — vrouw." En ze snikte heftiger, maar zweeg nog. Ineens met een ruk, bleef Aorie stil, midden op het smalle vaag-verlichte pad, en hij herhaalde: „Ik luister, vrouw." Toen huilde Tijne overluid, als een kind huilde ze. „Och Aorie ... Aorie!, God het mijn verlaote, God het mijn verlaote ..." Klein klonk die schreiende stem in de groote nacht. 450

Maar dat kleine geluidje gilde en schreeuwde in Aorie's ooren, de nacht-stilte leek er van open te scheuren, de verre huizen schenen wakker te worden. Ontzet keek hij een oogenblik om zich heen, toen bleef zijn blik stil op de sterren. „theere God," smeekte hij, „geef mijn wijsheid." En zijn armen lei hij als beschermend om Tijne's schokkende schoudertjes heen. „Je bidde toch wel," mompelde hij sussend, „je hebbe toch wel 'ebede?" „Jao," kreunde Tijne, „vaok heb ik 'ebede, maor 't baot niet, 't is of ik teuge de stiene praot, en teuge de wand ..." Vaster lei Aorie zijn armen om haar heen. „Maor — maor ken de Saotan jou dat niet wijs'emaokt hebbe. . . ?" Verkropt- door-huilend schudde ze haar hoofd. „Neeje, neeje, 't is zoo..." „Maor je gaone toch trouw nao' de kerk ?", hield Aorie haar toen weer voor, „je hebbe toch je belijdenis 'edaon?" „Dat — dat," hikte ze met een stakkerig-beknepen stemmetje, „heter niet veur 'egeve ... niks het er veur 'egeve." Een stilte schoof daar overheen. En voetje voor voetje, zonder besef haast, liepen ze weer door. „'Sloof jij in de Bijbel as in God's woord ?", vroeg Aorie toen weer. En onder tranen beleed ze: „Ik 'eloof alles — alles wat er in de Heilige Schrift 'eschreve staot." Aorie ademde op. „Hoe is 't den zoo 'ekomme?", onderzocht hij, „dat je dat prakkezeere?" Hij nam Tijne's hand in de zijne, en voelde in die kil-klamme vingers, de benauwdheid van haar ziel. „Toe," drong hij opnieuw, „zeg 't mijn ?, hoe is 't zoo 'eworde?" 451

Kreunerig, met felle snik-schokken en stuntelige woorden, biechtte ze hem alles op. „Ik — ik bin zoo in opstand 'ekomme, nao — nao de sturm, Aorie, toe' heb ik 'ezeid — toe' heb ik 'ezeid: je — je binne mijn Heere Jezus niet meer. . ." Zielig-steunend dook ze ineen. „Jao-jao, ken jij je dat nou verbeelde, Aorie?, ztks ... ?, en toch is 't waor, zuiver waor, ik hèb dat 'ezeid. En ... en toe' laoter — laoter, die Zundagaovend toe' jij me 'evonde hebbe, toe' ... toe' ... heb ik God uit'escholde, daor in — in 't riet, an 't slootje, o — o — Aorie-Aorie. . ." De herinnering aan die euveldaad greep haar weer aan met knagende ontzetting. Ze wrong haar handen los, uit de zijne, en ze drukte die weerzijds tegen haar muts, als een oud vrouwtje wankelde ze over het hobbelige pad. „Veur alles is genaode," troostte Aorie, „ook veur.. Jammerend onderbrak zij hem. „Niet veur wat ik daor toe' 'ezeid heb. Dat — dat ken nooit uit'ewischt worde, nooit-niet — nooit-niet. Ik bin gaor 1) verlore Aorie, gaor ..." Radeloos huilde ze, ze strompelde, ze zwikte, bijna gleed ze van het pad af, de schuinte in. Maar Aorie greep haar nog bijtijds, en hij lei zijn wang tegen haar muts, en hij huilde met haar mee. „De — de Heere Jezus," stamelde hij, „die is toch niet veur niks 'esturreve, Tijne-me- vrouw ?, die is toch 'esturreve veur zondaars ?" „Maor niet ... niet ... ," steunde Tijne verstikt, „veur zoo'n barre zondaor as ikke, wat ik 'ezeid heb," lang- gerekte piepende adem -giertjes sijpelden door haar keel. Ze beet op haar handen. „Wat ... wat heb je den toch 'ezeid?", hakkelde Aorie. 1

) heelegaar.

452

Ze wou het niet zeggen. „Neeje-neeje," kreunde ze, en ze bekende het hem toch, „ik zee ... ik heb 'ezeid ... maor ik was haost van mijn verstand of'eraokt, hoor Aorie. Ik — ik was pas in 't huisie 'eweust ... in 't huisie van m'n Tao, nao de sturm. En — en alles griende daor, en mijn — mijn hert leek stikkend te gaon ... En toe' — toe' had ik niks meer over miens, niks meer. Aogie die had mijn de deur uit'estierd, en jij ... jij hadde teuge Mijnt 'elache in de kerk ... en toe'... niks meer over ... niks meer ... toe' wou ik ook maor dood weuze en toe' bin ik daor neer'evalle, en toe' ... toe' heb ik 'n boel lillijke dinge uit'ekrete, maor dat iene ... dat iene ..." Met een kerm brak ze het af. Doch Aorie volhardde: „Wat is dat 'eweust?, dat iene ... ?', En toen was het of ze tegen hem aangegooid werd, hij voelde haar nagels door zijn buis heen. Heet sloeg haar adem tegen zijn gezicht, hij zag het wilde schrille blikkeren van haar oogen. „Broeder van Saotan, heb ik 'ezeid, hèb ... ik... 'ezéid, o Heere God — Heere God!" Haar handen gleden langs hem heen. Het was of ze op de grond zou zakken... En weer greep Aorie haar beet, hij droeg haar bijna. En amper wist hij wat hij prevelde. „Bedaor ... bedaor toch maor ... ik — ik zien 't niet zóó zwert in, bedaor toch maor ..." Suffig-verbaasd stond hij stil ineens. Ze waren al bij huis: glinsterend keken de ramen naar hem, de pot-bloemetjes gluurden over de witte onder -gordijntes heen. Op de tast af sloot Aorie de deur open, aan zijn hand voerde hij 'Fijne de kamer in. Droomerig viel langs het opgetrokken bovengordijn het maanlicht naar binnen. Koperwerk flitste aan de 453

haard, bleek praalde het bolle bed in de kamerhoek .. Maar ze keken er niet naar om, nergens keken ze naar. „Wille wij saome bidde?", vroeg Aorie. En murw-van-benauwdheid knikte Tijne. „As-asteblief." In het kleine lichtvak op de vloer knielden zij neer, eerbiedig nam Aorie zijn pet af, schouder aan schouder baden ze. „theere," zei Aorie, „genaodige Heere, hier breng ik je 'n zwaor'eteisterde ziel, 'n verscheurd hert, 'n hert dat je diep 'egriefd het, maor dat daor nou zwaor leed om draogt, en dat hert smeekt je ... smeekt je in Jezus' naom, Heere God, in Jézus' naom, vergeef 't, ver Dringend bad hij door, met een heesche-géf't." stem, onherkenbaar van ontroering. En Tijne bad mee, stil in haar hart. „O Heere Jezus, ik heb dat toe' 'ezeid, maor 't berouwt mijn zoo, reken 't mijn toch niet toe, Heere Jezus, neem dat weg van mijn, aors ken ik mit schik niet veerder leve, aors — ken ik nooit-niet meer 'n blijd oogenblikkie hebbe ..." Zonder dat het tot haar doordrong, brak ze dat af. Er gebeurde een wonder... Ze had haar oogen gesloten, en ze zag toch .. . Het was ineens of er een zilverige stilte op haar toe schoof en in dat zilverige was een gestalte ... waren oogen -vol-van-genade. De Goede Herder kwam naar haar toe, hij stak zijn handen naar haar uit. „Ik ken de Mijnen, en word van de Mijnen gekend ..." Recht-op schokte ze, en in de onstuimigheid van haar dankbaarheid, het geluk, brabbelde ze hakkelende woordjes: „O — o, Heere Jezus — goeie Herder, bin je daor toch ?, bin je — bin je toch 'ekomme?, bin je weuzelijk niet meer kwaod op mijn? 0-0, Heere Jezus, 454

hier bin ik. . . veur eefig ... wat er ook nog meer 'ebeure mag... veur eefig ... aomen, aomen." En Aorie had niet te vragen: „Is 't nou goed ?" Want voelbaar was het goed. Ze openden hun oogen en keken naar elkaar en glimlachten met dikke tranen- van-blijheid, en stonden op... Helderder gleed het maanlicht naar binnen, dieper schitterden de witte trillende sterren in de weeke nachtlucht, geluidloos dreef er een scheepje voorbij op het havenwater. „Kijk 't licht weuze," prevelde Tijne, „kijk 't vreedzaom weuze." Verwonderd schudde ze haar hoofd. Het was voor het eerst dat ze daar erg in had, die avond. „Jij hebbe," zei Aorie, „'n diepe weg 'ehad, 'n duistere weg, en nou is alles op'eklaord en nuuw 'eworde." Stevig pakten ze elkanders hand. En in de stralende sterren-lucht glimlachte God. Rotterdam, 1927—'28.

455

WERKEN VAN ALIE SMEDING ACHTER HET ANKER,

2e druk.... Geb. f 1.90

HET WAZIGE LAND ............

„

-

DUIVELSNAAIGAREN............

„

-

4e druk ..........

,,

-

ALS EEN BES IN EEN HOFJE ....

„

-

„

-

DE ZONDAAR,

3.50 3.25 7.50 1.75

HET PRINSESJE VAN HET GROENE EILAND,

Marker tooneelspel

......

2.50

m