1. Het gelaat van Christus. Vanuit iconografie levensbeschouwing en godbeschouwelijkheid ter sprake brengen

Het Gelaat van Christus

Kuleuven—Didachè 2014 : Anders kijken

Liesbeth Last

1. “Het gelaat van Christus.” Vanuit iconografie levensbeschouwing en godbeschouwelijkheid ter sprake brengen. 1.1 “Gij zult u geen gesneden beeld, noch enige gelijkenis maken, van hetgeen boven in den hemel is.”

a. Bekijk de trailer van “Prince of Egypt” en zet vervolgens de a,eeldingen in chronologische volgorde. b. Vertel het verhaal.

1



Liesbeth Last

“Toen sprak de HEER tot Mozes: `Ga nu naar beneden, want het volk dat u uit Egypte hebt geleid, is tot zonde vervallen. 8 Ze zijn nu al afgeweken van de weg die Ik hun had voorgeschreven: ze hebben een s6erkalf gemaakt, ze buigen zich daarvoor neer, ze dragen er offers voor op en schreeuwen: "Israël, dit is de god die u uit Egypte hee; geleid.'' ' 9 Ook sprak de HEER tot Mozes: Ìk zie nu hoe halsstarrig dit volk is. 10 Laat Mij begaan, dan zal Ik hen in mijn brandende toorn vernie6gen. Maar van u zal Ik een groot volk maken.” (Ex. 32,7-10)

De 6en geboden In Exodus 20 lezen we dat Mozes van God twee stenen tafelen ontving op de berg Horeb in de Sinaï-woes6jn. De 6en geboden (of decaloog) bevaFen 6en leefregels die gevolgd worden door joden en christenen. In Exodus 34 staat dat God Mozes opdroeg een tweede versie van deze geboden te maken aangezien Mozes ze eerst had stuk geslaan toen hij terugkwam van de berg. Hij zag dat het volk bij zijn afwezigheid een gouden kalf had gemaakt en dit aan het aanbidden was. Dit was de aanleiding voor het stukmaken van de tafelen.

Zoek de 6en geboden in de bijbel/op internet/ vraag ze aan je ouders...

Uit Ex 20 [1] Toen sprak God deze woorden: […] [4] Maak geen godenbeelden, geen enkele a,eelding van iets dat in de hemel hier boven is of van iets beneden op de aarde of in het water onder de aarde. [5] Kniel voor zulke beelden niet neer, vereer ze niet, want ik, de HEER, uw God, duld geen andere goden naast mij.

a. Wat is vandaag voor jou goddelijk?

b. Welke godenbeelden vinden we terug in onze maatschappij?

c. Welke “goden” van vandaag zijn Gods grootste concurrenten?

2



Liesbeth Last

1.2 Iconoclasten vs. iconodulen/iconofielen Bij het lezen van het gebod merk je dat a,eeldingen van God niet toegelaten zijn. Toch bulken de RoomsKatholieke kerken van religieuze kunst met expliciete a,eeldingen van God, Heiligen en Jezus. Hoe is dit gekomen? Een duiding. Bestrijders van beelden, iconoclasten genoemd, verwoesFen beelden omdat het volgens hun interpreta6e van de bijbel niet strookt met wat aan het volk van God werd overgeleverd (zie Ex. 20,4). De furie van de iconoclasten begon in het jaar 726 onder Keizer Leo III. In het tweede concilie van Nicea in 787 werd het iconoclasme veroordeeld. Het duurde echter nog tot 843 dat iconenverering in het oosten gevaren met zich meebracht. De iconoclas6sche bisschoppen zagen het bestaan en de verering van iconen aan als een dogma6sch probleem. Ze weigerden iconen te aanschouwen en te behandelen als heilige objecten. God is voor hen niet materieel te vervaardigen. Wie Hem a,eeldt ontkent Zijn goddelijke en onvatbare aSomst. Ook beschouwden de iconoclasten de iconen als een hellenis6sch aSooksel van de tradi6e. In het Hellenisme had men echter wel het recht om beelden te aanbidden. Dit was voor hen een ongeoorloofd fenomeen. De iconoclasten slaagden bijna in hun opzet door quasi alle iconen en a,eeldingen te vernielen. De muren in de kerken werden door hen wit gekalkt, sommige schilderingen werden uitgeveegd of weggekrast, er werd verbrand, geplunderd, verwoest. De iconoclast maakt van Christus een abstract idee.

Concilie van Nicea 787—9e eeuw— from a Greek Testament miniature

Tweede concilie van Nicea 787 Dit concilie veroordeelde het iconoclasme. Hun grootste argument was het argument van de incarna6e: God nam een menselijke gestalte aan in Jezus Christus en liet op die manier een aards beeld van zichzelf achter. Vandaar dat een a,eelding van God zelfs eigen is aan het christendom. De iconofiel hecht belang aan het respectvol benaderen van een icoon. In de eerste plaats is het een verering van de inhoud van een icoon en niet het icoon zelf. De kijker hee; door het materiaal toegang tot het goddelijke onzichtbare. Het beeld wordt beschouwd als een transio, een brug van het wereldse naar het onzichtbare goddelijke. Het tweede concilie van Nicea bepaalde niet alleen de thema’s van de voorstellingen, maar ook in extenso de wijze van schilderen. De schilder streefde niet naar persoonlijke roem en verheerlijking maar voelde zich het werktuig van God en sprak via het beeld. Door dit concilie brak een nieuwe periode aan, de sobere, lege, wit gekalkte kerken opnieuw mochten voorzien worden van beschilderingen.

3



Liesbeth Last

1.3 A$eeldingen van Christus De evangeliën geven geen beschrijving over het uiterlijk van Jezus. Toch wou men Hem vanaf de 2e eeuw a,eelden. Een concreet tastbaar beeld gee; als het ware een houvast naar geloven toe. a. Welk object, beeld gee; jou een houvast?

Hoe Jezus moest afgebeeld worden was dus een raadsel. Toch vonden de eerste kunstenaars inspira6e in verschillende tradi6es. Zo vonden ze inspira6e in het heidens geloof, Griekse goden en het Romeinse Rijk. Op onderstaande a,eeldingen wordt Jezus afgebeeld. Hoe men overtuigd was dat deze a,eeldingen Jezus toonden hangt vast aan in die 6jd gekende symbolen die specifiek gelinkt werden aan het christendom (vis, chi-rho-teken). Veelal werd Christus ook in het midden van het tafereel geplaatst. Deze taferelen zijn terug te vinden in gra;ombes. christenen geloven dat de bevrijdende boodschap van Jezus niet enkel voor het aardse leven bedoeld is, maar dat de boodschap ook over de dood heen reikt.

Christus als Helios op zonnewagen mozaı̈ek in het mausoleum van de Julii onder de Sint-Pietersbasiliek in Rome (ca. 300).

Kerkhof van Priscillië (Rome, 3e eeuw). Jezus als “Goede Herder”

a. Haal uit de a,eeldingen de kenmerken van de eerste Jezussen?

b. Uit welke tradi6e haalden de kunstenaars inspira6e?

Herder op het kerkhof van Domitille, Rome (3e eeuw) 4



Liesbeth Last

In de vijfde eeuw zien we een evolu6e naar voor komen die in de derde en vierde eeuw nog niet gangbaar was. Kan jij deze ontdekken op de volgende a,eeldingen?

De mozaı̈ek van de “koninklijke goede herder uit Ravenna. (Mausoleum Galla Placidia. 5e eeuw)

Kruisiging van Jezus, a/beelding op een ivoren doosje (ca. 420-430). Eén van de oudste a/beeldingen van de kruisiging.

Zoals we kunnen zien op volgende a,eeldingen is er vóór de zesde eeuw geen sluitend voorbeeld om een a,eelding te maken van Christus. Als we Hem loskoppelen van de taferelen zien we dat hij moeilijk te herkennen zou zijn. Toch kunnen wij vandaag Jezus herkennen in figura6eve a,eeldingen. De hedendaagse kunst laten we hier buiten beschouwing.

5



Liesbeth Last

1.4 Acheiropoietoi of non manufactum Een bekeringslegende (574) In Cappodocië, gelegen in het noordwesten van de hoofdstad Caeserea, lag een meer genaamd Kamulia. Het was ook in deze contreien dat Hypaa van Camulia bekend stond als een heidense vrouw die weigerde in Christus te geloven aangezien ze hem niet kon waarnemen. Op een dag vond ze in de rivier een doek waarop ze het gelaat van Christus kon herkennen. Wanneer ze het doek uit de rivier nam zag ze dat het gelaat op het doek droog was. Ze knoopte het vast in haar sluier en het gelaat van Christus verspreidde zich spontaan over haar hoofddoek. Door dit wonder keerde ze zich met heel haar hart naar Heilige Veronica Christus toe. a. Wat kan je afleiden uit bovenstaande tekst en het woord non manufactum? Kan je door deze twee zaken aan elkaar te koppelen de betekenis van acheiropoietoi achterhalen? b. Kunnen er vandaag nog bekeringslegendes ontstaan? Zo ja, hoe?

1.4.1 Zweetdoek (Sudarium) van Veronica Het “evangelie volgens Mel Gibson” is gebaseerd op de tradi6e van het La6jnse Westen. Mel Gibson toont de lijdensweg van Christus aan de hand van het tradi6onele passiespel. In dit fragment komt het afvegen van het gelaat van Christus in een hoofddoek naar voor. Let goed op het doek in het vervolg van het fragment.

Filmfragment “The Passion of the Christ”. Seraphia biedt haar hoofddoek aan Jezus.

Het Rooms-Katholieke passiespel vinden we ook terug in de verschillende sta6es van de kruisweg. Deze sta6es zijn ontstaan in de 15e eeuw en werden in de 18e eeuw verplicht in elke kerk.

Via Crucis, Felix Anton Scheffler - 1757 Church of Saint Martin - Ischl, Seeon (Diocese of München) - Germany

Het vreemde aan de sta6e met Veronica is dat deze nergens wordt vernoemd in de evangeliën. Het tafereel wel wordt afgebeeld in de sta6es van de kruisweg en wordt opgenomen in de Passiespelen.

De Heilige Veronica reist later naar keizer Tiberius in Rome aangezien deze lijdt aan lepra. Als zij het Vera Icon aan hem aanbiedt geneest hij wonderwel van zijn aandoening. Men geneest van het contact met het Ware Gelaat Vera (>Lat: Echt) eikoon (>Gr: beeld): Gelaat van de Waarheid, Ware Gelaat

6



Liesbeth Last

1.4.2 Legende (van het Mandylion) van Koning Abgar uit Edessa Legende: Abgar was een Syrisch bevelhebber en een 6jdgenoot van Christus. Toen hij aan lepra leed hoorde hij dat in het zuiden, in de regio van Jeruzalem, een zekere Jezus van Nazareth leefde met de gave wonderen te verrichten. Abgar stuurde een gezant, Ananias genaamd, uit naar Christus in Jeruzalem om van Hem een portret te laten maken dat hem kon genezen. Maar de kunstenaar werd verblind door de glorie van de goddelijkheid van Christus. Uit medelijden drukte Christus zijn gezicht in het doek. Bij de terugkeer van de gezant verscheen het wonderbaarlijke aura op het doek. De ar6est gaf het doek (of mandylion) aan koning Abgar die er, net zoals Tiberius, door geheeld werd.

Painting on wood, Saint Catherine’s Monastery, Mount Sinai. Circa 940.

1.5 Relieken van het Heilige Gelaat 1.5.1 Mandylion van Manoppello Relikwie of reliek komt van het La6jnse woord reliquia. Dit betekent leFerlijk “overblijfsel” of “overschot”. Een relikwie is een overblijfsel van het lichaam van een heilige of een voorwerp dat met een heilige in aanraking is geweest, waaraan een wonderdadige kracht wordt toegekend. Dit reliek is terug te vinden in het Italiaanse dorpje Manoppello. Men aanvaardt dat dit doek het Mandylion is waarvan sprake is in de legende van Abgar. Het gelaat ziet er op het eerste zicht geschilderd uit maar hee; menig wetenschapper met verstomming geslagen. Het beeld is geweven noch geschilderd. De wetenschap concludeert dat ze niet de techniek hee; om te achterhalen op welke wijze deze a,eelding van Christus gemaakt is. Het vreemde aan deze a,eelding is dat de kleuren veranderen bij een verandering van licht. Enkel natuurlijke fenomenen zoals tropische vissen kunnen van kleur veranderen bij een verandering van licht op dezelfde manier als dit doek. We kunnen deze a,eelding dus zien als een samensmel6ng van natuur (verandering van kleur en intensiteit) en cultuur (tex6el: mosselzijde). De exacte wetenschap kan niet achterhalen hoe oud deze a,eelding van het gelaat van Christus precies is. Men gaat ervan uit dat deze een kopie is van de Kamulia-icoon die verloren zou zijn gegaan in de 10e eeuw. Deze a,eelding werd genomen als paradigma voor de andere a,eeldingen van Christus. 7



Liesbeth Last

Haal uit volgende a,eeldingen kenmerken die in elke a,eeldingen van Jezus terugkomen. Deze waren een MUST voor het a,eelden van het gelaat van Christus. Word op deze manier zelf een groot en gerenommeerd icoonschilder.

Mandylion, 12e eeuw, Moskou, Tretjakow Museum

Mandylion, pauselijke privé-kapel

Heilig Mandylion, Mont Athos, 16e eeuw

Mandylion, 13e eeuw, Tretjakow Museum

Visage de Laon, 13e eeuw

Mozaïek, Istanbul, 14e eeuw

8



Liesbeth Last

1.5.2 De lijkwade van Turijn De lijkwade van Turijn is een wit linnen kleed (4,36 meter x 1,10 meter groot) waarin Jezus gewikkeld werd na de kruisiging. Deze lijkwade zou Jezus achtergelaten hebben bij zijn opstanding uit het dodenrijk.

Het ijkpunt van deze reliek is: de legende van koning Abgar uit Edessa. a. Zie jij Jezus in het kleed? Omcirkel Zijn gelaat.

Vervalsing? Het Va6caan gaat ervan uit dat het een vervalsing is maar staat de verering als kunstzinnige voorstelling van Jezus toe. Het reliek wordt bewaard in Johannes de Doperkerk in Turijn en wordt om de 6en jaar getoond aan het grote publiek. De laatste openbare voorstelling was van 10 april 2010 tot 23 mei 2010. Ook de paus bracht een bezoek aan dit reliek.

Op onderzoek ! Ook hier hee; de exacte wetenschap een hele kluif aan gehad om dit reliek te onderzoeken. Verschillende wetenschappers kwamen niet tot een consensus omtrent een aantal zaken. 1.

Analyse van het tex6el met de C14-methode

Volgens deze methode zou de lijkwade dateren van rond 1260 tot 1390. Dit werd betwist aangezien men deze techniek toepaste op de hoeken van de lijkwade. Deze hoeken zouden volgens sommige wetenschappers geen exact beeld geven van de feiten aangezien de lijkwade meestal gehanteerd werd aan de hoeken. DNA van voorvaderen zouden dus deze resultaten in twijfel kunnen brengen. 2.

Analyse van de wonden

Het lichaam op het kleed vertoont wonden aan de polsen waar klaarblijkelijk de nagels doorboord werden. Het vreemde aan deze manier van a,eelden is dat ze in de middeleeuwen geen weet hadden van de execu6emethodes van 1000 jaar terug. De middeleeuwse a,eeldingen van de kruisiging zijn allemaal met de nagels door de handen.

9


3.


Liesbeth Last

Analyse van de bloedvlekken

Vele wetenschappers zijn ervan overtuigd dat de bloedvlekken weergegeven zijn aan de hand van pigment. Dit concluderen ze aangezien het bloed rood is. Oud bloed zou bruin worden. Toch verklaren enkele wetenschappers dat bij een getrauma6seerd, gefolterd lichaam stoffen vrijkomen in het bloed dat het bloed na lange 6jd nog steeds fel rood zou aSleuren. 4.

Analyse van het materiaal

De lijkwade is geweven in een visgraatpatroon. Dit patroon werd vooral gebruikt in de oudheid bij kleden voor mensen van aanzienlijke status. De vervalser zou dus bekend moeten geweest zijn met het weefpatroon uit die 6jd. Dit lijkt voor vele onderzoekers bijna onmogelijk aangezien het kleed in de middeleeuwen gemaakt werd. 5.

Analyse van pollen

Op de lijkwade bevinden zich pollen waarvan forensisch onderzoek uitwees dat deze aSoms6g zijn van grassen uit Jeruzalem. Het vreemde aan de doornenkroon is het feit dat de pollen die daar naar voor komen aSoms6g zijn van een distel die enkel bloeit in maart-april in Jeruzalem.

De uiteindelijke consensus over deze lijkwade is dat ze toch een vervalsing is, maar dan wel een erg goede uit de late middeleeuwen.

In Turijn werden in 1898 de eerste foto’s gemaakt van de lijkwade. Hiervan werden de nega6even bekeken en viel het gelaat van Christus nog meer op. Vanaf dat moment werd de lijkwade onderzocht door de exacte wetenschap.

Het gelaat van Christus blij; boeien en men kwam voor sommigen dichter en dichter bij de waarheid. Amerikaanse grafische experts zeFen dan ook de lijkwade om in 3D in 2010.

Een aantal zien er gelijkenissen in met het gelaat dat terug te vinden is in Manoppello. 10



Liesbeth Last

De Lijkwade is dus een mysterieus fenomeen. Het is niet zo dat “alleen maar” gelovigen denken dat dit de lijkwade van Jezus is. De complexiteit van de a,eelding triggert ook niet-christenen, intrigeert en irriteert wetenschappers. Natuurlijk zal het doek voor gelovigen een grotere zeggingskracht hebben. De Lijkwade is een s6lle getuige van het lijden, sterven en verrijzen van de Heer. Over elk altaar waar eucharis6e gevierd wordt, moet een lange wiFe doek hangen als herinnering aan de lijkwade.

Wie is dit? Brits forensisch antropoloog (A. Midori Albert) maakte in 2001 een reconstruc6e van het mogelijke gezicht van Jezus. Hierbij baseerde hij zich op culturele en archeologische data zo ook de fysische en biologische bevindingen om verschillende groepen op verschillende plaatsen en in verschillende 6jden te reconstrueren. Een man rond het begin van de 6jdstelling in Jeruzalem zou er volgens zijn onderzoek ongeveer zo hebben uitgezien.

Filmfragment “In de gloria” - Jezi a. Welk aspect van het behandelde thema neemt dit filmfragment op de korrel?

b. Leg uit waarom dit fragment naast lachwekkend toch schrijnend kan geïnterpreteerd worden.

11



Liesbeth Last

1.6 Hoe doorheen iconen God ter sprake brengen? Fragment van de Italiaanse bisschoppen: De a1eelding van het gelaat blij3 spreken. In de lijkwade van Turijn, en in de geschiedenis van de a1eeldingen van Christus zien we Jezus niet met scherpe contouren. Dit kan juist als een uitnodiging dienen Hem te blijven zoeken in het geloof, in de Schri3, in de Eucharise, in de Kerk, in de lijdende medemens. Dit is wat in de late middeleeuwen bereikt wou worden met de verering van relieken. Doorheen het tastbare probeerde men het onuitspreekbare bespreekbaar te maken.

a. Wat verstaan ze onder het “onuitspreekbare”?

b. Kunnen wij vandaag het “onuitspreekbare” bespreekbaar maken? Waar? Hoe?

c. In welke van de a,eeldingen vind jij dat het “onuitspreekbare” meest besproken wordt? Waarom?

12



Liesbeth Last

Kijken naar het gelaat van Christus kan een opening zijn tot een weg van in6eme ontmoe6ng met God. Om deze theorie te onderbouwen zullen we twee zaken van elkaar onderscheiden. De seeking en het seeing

1.6.1 Seeking Wat de Italiaanse bisschoppen ons reeds meegaven kunnen we vandaag nog al6jd gebruiken. De vraag naar wat nu precies “christen zijn” inhoudt kunnen we blijven zoeken in Christus. Kan er vandaag nog wel een vereniging zijn met Christus in de dit leven?

1 Joh 3, 16-18

1 Joh 4, 8-10

[16] Wat liefde is, hebben wij geleerd van Jezus: Hij heeft zijn leven voor ons gegeven. Dus zijn ook wij verplicht ons leven te geven voor onze broeders. [17] Hoe kan de goddelijke liefde blijven in een mens die geld genoeg heeft, en toch zijn hart sluit voor de nood van zijn broeder? [18] Kinderen, wij moeten niet liefhebben met woorden en leuzen, maar met daden die waarachtig zijn.

De mens zonder liefde kent God niet, want God is liefde. [9] En de liefde die God is, is onder ons verschenen doordat Hij zijn enige Zoon in de wereld gezonden heeft, om ons door Hem het leven te brengen. [10] Hierin bestaat de liefde: niet wij hebben God liefgehad, maar Hij heeft ons liefgehad, en Hij heeft zijn Zoon gezonden om onze zonden uit te wissen.

1 Joh 4, 14-16 [14] En wij, wij hebben gezien en wij getuigen dat de Vader zijn Zoon heeft gezonden om de redder van de wereld te zijn. [15] Als iemand erkent dat Jezus de Zoon van God is, woont God in hem en woont hij in God. [16] Zo hebben wij de liefde leren kennen die God voor ons heeft, en wij geloven in haar. God is liefde: wie in de liefde woont, woont in God en God is met hem.

a. Welk godsbeeld komt hier naar voor?

b. Kunnen wij ontdekken wat die “liefde” waarover verteld wordt is? Zo ja, waar en hoe?

Het gelaat van Christus is net zoals de liefde van God een speculum in enigmate (een raadselach6ge spiegel). De geschiedenis van de voorstellingen van Jezus geven de onophoudelijke zoektocht weer naar het Ware Gelaat en naar de inhoudelijke Jezus. Het gelaat kan ons brengen tot inkeer en een innerlijke zoektocht starten naar wat Gods liefde -waarover verhaald wordt in het nieuwe testament- nu eigenlijk is.

De spiegel confronteert ons elke dag met de harde realiteit. a. Met wat confronteert volgens jou de raadselach6ge spiegel ons?

b. Hoe kan “zoeken” (seeking) zinvol zijn?

13



Liesbeth Last

Conversa>e met God Let op: dit is een persoonlijk document. Als er in deze groep geen emoonele veiligheid is word je niet verplicht deze opdracht te delen met anderen. Met welk fragment heb je de meeste voeling? Onderlijn de zin(nen) die je aanspreken. Het verwoorden waarom je dit aanspreekt is een essen6ële stap in deze opdracht. Een oude man ging vaak urenlang bewegingloos achter in de kerk zitten. Op een dag vroeg de priester hem wat God hem zoals te zeggen had. “Niets” antwoordde de man, “hij luistert”. En wat vertel jij Hem dan voor bijzonders? Uit: Het gebed van de kikkeer van Max Mello Bidden is de ruimte waarin de mens tot zijn recht kan komen, met heel zijn hebben en houden, met al zijn goede en kwade dagen, met al zijn verborgen verlangens en geheimen. In deze ruimte kan de mens ontsnappen aan het “moeten” en binnentreden in het “mogen”. Bidden is ingaan op de uitnodiging tot “meer”, niet in de zin van een grotere prestatie of indrukwekkende krachtinspanning, maar als mogelijkheid tot een dieper verstaan van wie ik ben voor de ogen van God en van de mensen. Bidden is toegeven aan de groeikracht die in me is. Bidden is een bedding willen worden voor het zaad dat God in mij zaait, terwijl gebeurtenissen zich voltrekken en mensen op mijn weg komen. Bidden is oprechter worden, opener, menselijker, dankbaarder, echter, liever. Bidden is telkens opnieuw willen ontroerd worden door de ervaring, dat god mij eerst heeft liefgehad. Paul Begheyn Voor de meeste mensen betekent gebed geen geluksgevoel. Gebed betekent voor hen vragen of smeken, vaak ingegeven door vrees op

Eens kwam een rabbi van Krakau de kamer in waar zijn zoon in diep gebed verzonken was. In de hoek stond een wieg met een huilend kind. De rabbi vroeg zijn zoon: “Hoor je niet dat het kind ligt te huilen?” De zoon zei: “Vader, ik was in God verzonken.” Toen zei de rabbi: “Wie in God verzonken is, ziet zelfs de vlieg die op de muur kruipt. Wie in God verzonken is, hoort het kind dat huilt. Als hij het kind niet hoort en de vlieg niet ziet, is hij niet in God, maar in zichzelf verzonken Dietrich Bonhoeffer

God, ik heb over u genoeg gelezen, genoeg gehoord, genoeg gepraat. Ik zou gewoon u nabij willen zijn. Laat mij de boeken toedoen, dat niets meer ons gescheiden houdt. Laat me naar u toekomen, laat me opgaan in uw aanwezigheid. Dat alleen uw hart nog tot het mijne spreekt. Een Oosterse monnik

schuldgevoel. Terwijl gebed aller-

schijn meer hoef op te houden.

Misschien is gebed er juist om de grotere behoeften aan liefde, genezing, verlossing aan onontkoombare situaties… aan het woord te laten, er tijd voor te nemen, ze onder ogen te zien. Aandacht te geven aan de omstandigheid dat wij –in wezen– met lege handen staan, een behoeftig mens zijn en blijven

Jean-Blaise Fellay

Dries van den Akker

eerst ademhaling van de geest is. Een manier om jezelf te zijn midden in een wereld waar we lucht tekort komen. Gebed begint met het afwijzen van de druk die de maatschappij op ons uitoefent om steeds meer en steeds vlugger te presteren. Het is een gebaar van protest, voor dit onproductieve nietsdoen, waarin ik enkele minuten per dag geen

14



Wie ‘s morgens niet kan bidden. Grijpe naar de krant, zegt men. Maar als ik ‘s morgens de krantenkoppen zie, kan ik alleen maar zeggen: o God! En als ik ‘s avonds in het journaal de beelden zie, kan ik alleen maar zuchten: ‘o God, o God’ Maar ook verzuchtingen kunnen een gebed zijn, zegt men. Petrus Geelen

Bidden is naïef. Het is wachten op iemand die nooit komt. Vragen om iets of iemand die er niet is. Als er een god is die de mens liefheeft dat hij nu spreekt. Nu. Dat zegt de dichter Seneca, in zijn tragedie Thysestes. Zeg het hem na: als er een God aanwezig is hier, dat hij mij antwoorde. Nu. Geen antwoord. Er staat niemand op in de kring. En dat is maar gelukkig ook. Bidden is eentonig. Steeds dezelfde woorden: ontferm U over ons, geef vrede, wees genadig. Alles wat “wereldliteratuur” wordt genoemd, zingt dat zelfde liedje, is een variatie op dat ene thema van liefde en dood, hoop op ontferming, verlangen naar vrede. Huub Oosterhuis, In het voorbijgaan, 1968

Liesbeth Last

Bidden heeft te maken met STILTE; die vol geluiden kan zijn –geluiden van buiten uit en geluiden van je eigen persoon– maar innerlijke stilte, stilte van het hart is waarin je je krampachtigheid verliest en jezelf ontdekt als iemand die er ook mag zijn, samen met andere dingen en andere mensen. Alleen via je eigen diepste innerlijkheid, via die innerlijke stilte kan je Diegene ontmoeten die aan de bron staat van je leven. Bidden heeft te maken met ONTVANGEN; het is leven met open handen, je eigen beperktheid, afhankelijkheid en kwetsbaarheid zien en beseffen dat je leeft en dat elke mens leeft van Gods levensadem. Bidden heeft te maken met HOPEN EN VERTROUWEN; dat wat er ook gebeurt, God een mens nooit in de steek laat zonder Hem te laten opdraaien voor onze verlangens of Hem verantwoordelijk te stellen voor de vervulling ervan. Bidden heeft te maken met MEDEDOGEN; bidden sluit de medemens nooit uit. Toekomst is altijd toekomst samen met anderen. Bidden heeft te maken met REVOLUTIE; niet vrijblijvend vragen stellen aan de wereld zoals ze nu is, bereid zijn om je zekerheden los te laten en vanuit je eigen wortels wegtrekken om iets nieuw op te bouwen.

Aan jou het woord: verwoord waarom je juist die specifieke zin(nen) onderlijnd hebt. Schrijf dit neer in 5 regels.

15



Liesbeth Last

Granger Community Church, 2012—Prayer op hFp://vimeo.com/20741551#

AMEN Ik bid… wel, ik probeer te bidden. Ik weet niet waarom, en ik weet niet wanneer, en meestal weet ik zelfs niet wat. Zo ga ik op zoek. Ik doe een uitpuFende zoektocht doorheen de volledige bijbel, het volledige ding. Ik wil zien hoe “zij” tegen God spraken en wie echt tegen God gesproken hee;. Ik bedoel: is het voor iedereen of moet je speciaal zijn? Moet je zoals een priester zijn? Ik weet het niet. Wist jij dat er slecht 650 gebeden neergeschreven zijn in de bijbel? Dat lijken er voor mij echt weinig, maar het schokkende ervan is dat de meerderheid van deze gebeden aanklachten zijn. Dat is de mensheid, klagen, net als kinderen. Elkaar met de vinger wijzen, net zoals Adam en Eva. Proberen om zo uit de problemen te komen zoals Kaïn die onderhandelde met God. Of zoals Abraham, weglopen van onze eigen miserie zoals Jacob. Of excuses verzinnen zoals Mozes: “waarom ik?” Of leven met Joshua waar het gras al6jd groener is aan de overkant. Gideon vroeg naar een teken voor hij zelfs degelijk luisterde en Jabes vroeg aan God om hem het geld te tonen. Dat is net als aan God zeggen: “Hé, ik weet dat je een beetje in de war bent God, maar dit is wat jij zou moeten doen.” We zijn als kinderen die orders geven aan de vader. Maar in het midden van het boek verandert er iets. Als een kind dat ouder wordt en dat begint te spreken MET zijn vader in plaats van het woord aan hem te richten. Als een kind dat nu groot genoeg is om te stoppen met het vragen naar speelgoed, maar enkel de 6jd van de vader begint te willen. Een onweerstaanbaar verlangen. Zoals David die zijn gezicht naar beneden hield uit schaamte en dan weer opstond met een nieuw gezang van aanbidding, en dan Jeremia vroeg eigenlijk naar discipline en Daniël viel op zijn knieën voor de mensen van zijn stad en Jesaja herinnerde ons dat we allemaal gewoon maar klei zijn in zijn handen. Maria zei in het begin bijna niets, en dan opeens zei ze: “we gaan ervoor”. Dan komt Jezus naar voor en toont ons hoe we moeten bidden. Hij glipte er al6jd tussenuit om een gesprek te voeren met de Vader. Zijn leven WAS een gebed dat merken we aan Zijn dood en wat erna gebeurde. Paulus herinnerde ons eraan om stoutmoedig te blijven bidden met de Heiligen en martelaren doorheen de verschillende eeuwen. Ghandi begon een revolu6e met gebeden, Moeder Theresa modelleerde het en anderen definieerden het. En dan raakte het mij, als een kind dat niet kon wachten om uit zichzelf te breken maar zich opeens vol heimwee voelde. God luistert al6jd, maar de vraag is, luister jij?

16



Liesbeth Last

Welk gevoel krijg je bij deze film: omcirkel passende gevoelens.

ONVERSCHILLIG

GELUKKIG

HOOPVOL

BANG

NIEUWSGIERIG VERDRIETIG BETROKKEN BOOS GESTIMULEERD AANDACHTIG ZELFVERZEKERD EENZAAM BETROKKEN

VIJANDIG UITGELATEN

WARM

VERSTERKT

VEILIG

MINACHTEND

VERONTWAARDIGD SCHULDIG

GEPRIKKELD LEVENDIG GESTERKT

VERWONDERD

BEROUWVOL

HUNKEREND VERWARD WANTROUWEND

MOEDELOOS

NOSTALIGSCH VASTBERADEN

BLIJ

Voer voor dialoog:

Is bidden weggelegd voor naïeve mensen?

Een model te bespreken:

Om te komen tot een innerlijke dialoog met God kan bovenstaand model gebruikt worden. Dit model bestaat uit een aantal sequensen. Deze worden hier eerst uitgelegd om dan te komen tot een prak6jk. Eerst komt de theorie en wat volgt in het cursief gedrukt is een concretere aanpak. 17



Liesbeth Last

Sequens 1: Het “ik” (te zien in de eerste driehoek) neemt het icoon waar (waarnemen). Dit gaat niet enkel over het louter kijken, maar het gaat over het “voor waar aannemen”, “een raadselach6ge spiegel kijkt me aan”. Het waarnemen van het beeld is het gelaat van Christus vrijuit laten spreken. Sequens 1: hoe gaat deze concrete beeldmeditae te werk. Jullie geven jullie zelf de opdracht om het icoon globaal (in zijn totaliteit) waar te nemen gedurende ten minste 1 minuut. Nadien ga je je gedetailleerder focussen op het icoon (in wijzers zin): beginnend met Zijn gelaat en dan de uitdrukking op Zijn gelaat, het boek dat Hij vasthoudt, Zijn handen en de vorm waarin deze zich bevinden,… om dan te eindigen met het kijken naar/in Zijn ogen. Deze waarneming gebeurt in volledige slte, individueel en duurt 2 minuten. Bij moeilijke concentrae kan gebruik gemaakt worden van meditaeve muziek. Sequens 2: Uit sequens 1 kan eventueel een bewustwording opgetreden zijn. De mens wordt bevraagd doorheen het gelaat en gee; zichzelf de opdracht om een ordening te geven op de bevraging doorheen de bewustwording die hieraan voorafging. De onderste hoeken van de driehoek komen hier aan bod: bewust worden en ordenen. In deze sequens houden we ons nog steeds vast aan de eerste driehoek die draait rond het “ik”. Sequens 2: Doorheen het kijken naar Christus en de bewustwording dat deze observae een andere vorm van kijken is dan het kijken naar alledaagse beelden kan je jezelf gerichtere vragen stellen naar het “bewust worden” en het “ordenen”: “Als dit beeld een raadselachge spiegel is, welke vragen, verlangens,… worden bij me opgeroepen?” Met deze vraag in ons achterhoofd kijken we opnieuw zoals in sequens 1 naar het icoon. Een volgende stap die bij deze sequens hoort is je de vragen, gevoelens, verlangens die in je opkomen te ordenen en te verwoorden op papier.

Sequens 3: Hoe de mens zijn waargenomen orde zal uiten vinden we terug in de persoonlijke communica6e door gebed. Dit kunnen we vinden bij de pijl in het schema die vertrek bij punt 1. Hier gebeurt de communica6e doorheen het gebed met God. Verwoording is hier een essen6eel luik. Sequens 3: Bij deze sequens is de verwoording van de gevoelens en verlangens, vragen en angsten, vreugde en verdriet belangrijk. Een communicae kan pas plaatsvinden bij het uitspreken of uitschrijven van de geordende bewustwording. Het vergt concentrae en durf om deze stap te kunnen zeDen en de eigen woorden bij God neer te kunnen leggen.

Sequens 4: Eenmaal de woorden bij God neergelegd wordt de mens doorheen het gebed (en nog steeds ook leFerlijk door het icoon) waargenomen door een luisterende aanwezigheid. Het icoon als venster op het transcendente. Op het schema bevinden we ons nu in de tweede driehoek die verwijst naar God. De pijl die in het schema die vertrekt vanuit punt 2 wijst er ons op dat de respons van God hem ligt in zijn luisterende aanwezigheid. Doorheen het kijken naar het gelaat van Christus word ik bekeken. Sequens 4: Het uitspreken of uitschrijven van hetgeen het icoon oproept moet men kaderen in de wetenschap dat God nooit rechtstreeks zal antwoorden zoals bij een telefoonoproep. Bij het uitspreken of uitschrijven is het een oefening te blijven kijken naar het gelaat van Christus en Hem ook persoonlijk aan te spreken. Zijn antwoord is te vinden in Zijn zwijgende maar toch luisterende aanwezigheid. Na de verwoording wordt er ook jd gemaakt om God terug te laten kijken. Maar, de “aanwezigheid” is niet exact wetenschappelijk te bepalen. Luisteren naar God is een luisteren is in de slte.

18



Liesbeth Last

Probeer het model toe te passen op volgend icoon. Schrijf sequens 2 gerust neer rond het icoon.

19



Liesbeth Last

De vorige oefening die je deed kwam misschien over als een krampach6g proces. Probeer deze gerust nog eens thuis opnieuw te doen zodat het niet op een schoolse manier moet gebeuren. Het gelaat is een raadselach6ge spiegel, die ons als een schaduw overs6jgt en ons confronteert met Zijn en onze menselijkheid. De sluier van Veronica is dan ook een sluier die het ware gelaat van God verbergt. Vanuit de ervaring weet ik dat deze thema6ek bij leerlingen moeilijk ligt maar wel goed ontvangen wordt. Het doet er niet toe hoe Jezus er nu werkelijk uitzag, het doel van het christelijk geloof is dat we ons blijven vragen stellen naar het ware gelaat van Christus en wat dat voor ons kan betekenen.

Wat is het Ware Gelaat van christenen? Som een aantal kenmerken op van wat het Ware Gelaat zou moeten afschijnen.

De geschiedenis van de a,eelding van het gelaat van Christus toont ons dat het op zoek gaan naar geloof en naar “christen zijn” een lange tradi6e kent. Deze tradi6e is niet ten einde met de ontdekking van eender welk wetenschappelijk argument over het ontstaan van de a,eeldingen van Christus. De veelheid aan a,eeldingen toont ons vandaag dat gedurende een lange geschiedenis mensen op zoek gingen naar het echte Christenbeeld. Wat is dat nu eigenlijk om christen te zijn? Wat is het Ware Gelaat van Christus? Door in de ogen te kijken van Christus kijken we in onze eigen ogen en worden we aangekeken. In deze op6ek is het dan ook helemaal niet belangrijk te weten hoe de historische Jezus er écht uitzag maar wel hoe het christendom eruit zou moeten zien. Hier schuilt in ieder geval een leuke en uitdagende denkoefening in!

20

1. Het gelaat van Christus. Vanuit iconografie levensbeschouwing en godbeschouwelijkheid ter sprake brengen

Recommend Documents