1, april Dear ladies,

Heidelberglaan 2, 3584 CS Utrecht. 030 2531839 e: [email protected], postbank 861693 tnv IWFT te Rotterdam

Nieuwsbrief van IWFT Vrouwennetwerk Theologie 2006/1, april 2006 Dear ladies,

We gaan dit lustrum bescheiden vieren met de eerste IWFT-wandeling, op zondagmiddag 18 juni. De voorbereidingscommissie zoekt een wandeling uit met een begin- en eindpunt centraal in Nederland, die per openbaar vervoer te bereiken is, die ongeveer 2 ½ uur zal duren, en waarbij we aan het eind met een borrel op ons 30-jarig bestaan kunnen toosten, eventueel in gezelschap van diegenen die alleen een borrel willen drinken. Wie gaat er mee wandelen? Laat het alvast weten aan [email protected] of 030 2531839.

Deze bescheiden eerste nieuwsbrief van 2006 bevat veel informatie van het actieve bestuur, en verder allerlei nieuwtjes, aankondigingen en wat dies meer zij. Prettige paasdagen!

Steun theologiestudente Kenia In januari kregen we van ons lid Ada van Leeuwen, emeritus predikant te Eindhoven het verzoek de mogelijkheid te bekijken geld in te zamelen voor een theologiestudente in Kenia. Via via was een dergelijk verzoek van de Academic Dean van St. Pauls Limuru Kenia: Esther Mombo terechtgekomen bij Ada’s gemeente, en aangezien daar weinig mogelijkheden waren gaf Ada het verzoek aan het IWFT door. Er zijn kanalen waarlangs beurzen gegeven worden, maar er was voor één studente geen beurs beschikbaar. Voor het eerste semester was geld bijeengesprokkeld, het ging om het vervolg. Het is een vierjarige opleiding en er is ongeveer 300 euro per semester nodig. De huidige Academic Dean, Dr. Esther Mombo is gepromoveerd in Edinburgh en is een drijvende kracht achter de Circle of concerned African women theologians – www.thecirclecawt.org.

En als altijd: veel leesplezier, Marian Papavoine NIEUWS VAN HET BESTUUR ALV 2006 Bij deze nodigen we jullie allen van harte uit voor de jaarlijkse Algemene Ledenvergadering van het IWFT Vrouwennetwerk Theologie. Deze wordt gehouden op vrijdagmiddag 28 april, van 14.15-16.30u, op het adres Drift 9, Utrecht. De voorlopige agenda en een oproep voor verdere agendapunten zijn per e-mail reeds verspreid. Wie geen e-mail heeft en de definitieve agenda wil ontvangen wordt verzocht dat te melden aan het secretariaat. De stukken zullen uiterlijk 24 april op de website staan. Vriendelijke verzoeken we je om van te voren bij het secretariaat ([email protected]) te melden of je de ALV zult bijwonen, ook in verband met de koffie.

Op 25 januari hebben we onze leden per e-mail opgeroepen financiële steun te geven voor deze theologie studente in Kenia (gironummer 861693 tnv IWFT te Rotterdam, onder vermelding van "tuition fee Kenia". Beschouw het maar als een cadeau voor ons 30-jarig bestaan dit jaar!). Inmiddels is er bijna 700 euro binnengekomen, waarvoor onze hartelijke dank!

30-jarig bestaan IWFT Op 12 juni aanstaande zal het 30 jaar geleden zijn dat Catharina J.M. Halkes en Fokkelien van Dijk-Hemmes een eerste landelijke bijeenkomst belegden voor “studenten en afgestudeerden, geïntrigeerd door of bezig met de studie van ‘feministische theologie’”. Dat was het begin van de IWFT, die inmiddels het IWFT Vrouwennetwerk Theologie geworden is.

In het blad Vandaar van maart 2006 verscheen een artikel van Elise Kant van Kerkinactie over deze opleiding en het netwerk van vrouwelijke theologen in Kenia. Nadat we contact hadden -1-

opgenomen met Elise Kant om het artikel te mogen versturen, bleek uit nadere samenspraak dat Kerkinactie al jaren een aantal beurzen voor theologie-studenten in Kenia beschikbaar stelt. Na goed overleg is besloten dat het van belang is om niet langs elkaar heen te werken. Het door het IWFT verzamelde bedrag wordt als geoormerkt geld via Kerkinactie aan Kenia overgemaakt. Het artikel van Elise Kant met meer informatie is inmiddels ook op onze website beschikbaar, bij het onderdeel Publicaties.

En dan de praktijk natuurlijk. Er werden vier oefeninterviews gehouden, die op video werden opgenomen om na de lunch geanalyseerd te worden. De situaties werden naar het leven gekozen. Een hoogleraar vrouwenstudies wordt in een soort NOVA aan de tand gevoeld over de cartoonkwestie; een vrouwelijke priester vertelt over haar leven in een godsdienstig middagprogramma; de voorzitter van de oecumenische vrouwensynode wordt geïnterviewd in een babbelshow; een redacteur van het boek Moderne devoties wordt belaagd door een sceptische interviewer. Wat er allemaal mis kan gaan werd meteen duidelijk. Interviewers laten hun gast maar doorkletsen of vallen haar juist steeds in de rede. Een geïnterviewde maakt veel te lange zinnen of wordt defensief. Of er blijkt niet goed afgesproken te zijn wat het onderwerp van het vraaggesprek is. O, en draag geen zwart op televisie! Ook zie je wat goed gaat: een uitnodigende interviewer, een geïnterviewde die een plastisch voorbeeld aandraagt om haar visie te verduidelijken, korte, heldere antwoorden. En een mooi roze jasje. Deze dag was zonder twijfel vruchtbaar voor de individuele deelneemsters. Wellicht is het ook zinvol na te denken hoe het IWFT-netwerk als zodanig een duidelijkere rol in de media kan spelen. “Laat je verhaal niet als een zinkend bootje blub blub eindigen,” herhaalde Judith Bosch enige malen. Dus niet: dames, hártelijk dank voor uw aandacht goedemiddag maar weer, maar: Dames! Hartelijk dank voor uw áándacht!

Met een U-bochtje naar je eigen onderwerp Mediatraining op 10 februari 2006 “Doe eens wat anders aan het begin. Ga niet opsommen wat je gaat doen. Pak een zin uit je lezing.” Deze suggestie deed Judith Bosch, trainer media en presentatie, bij het begin van haar verhaal voor de vijftien deelneemsters van de IWFT-mediatraining op 10 februari. Een dergelijke training zat al lange tijd in de trommel met voornemens van het IWFTbestuur, en we zijn dankbaar dat het plan nu gerealiseerd is. Zeker ook omdat de keuze voor Judith Bosch (ja, die van Tweekamp, quiz voor middelbare scholieren in de jaren zeventig) een schot in de roos bleek: ze is deskundig, glashelder, geestig en charmant. Gebruik maximaal drie dingen in een opsomming, adviseerde Judith Bosch zelf. Maar vooruit, dat geldt voor een gesproken tekst. Op de atelierzolder in haar Amsterdamse woning kregen we een stroom aan nuttige suggesties, stemoefeningen en interviewtrainingen. De tips waren zowel gericht op preken en lezingen, als op optreden in de media. Dat was mooi, want de deelneemsters kwamen uit alle geledingen van de IWFT. “De stem is de spiegel van de ziel,” benadrukte Judith Bosch. En zo leerden wij op acht verschillende manieren de zin ‘Ik wil dat mijn moeder goed verpleegd wordt’ uitspreken (buiten loeiden de sirenes van een ambulance). Veel aandacht was er voor presentatie in de media, met name televisie. Verschillende vrouwen hebben negatieve ervaringen met interviews. Ze voelden zich overvallen door een vraag (‘wat vindt u van de encycliek van de paus?’) of in een bepaalde richting gedrongen, er was geen ruimte voor nuances. Judith Bosch maakt hier korte metten mee. Geen geklaag en gemopper: Bereid je voor! Oefen! Blijf de regisseur over je eigen boodschap. Spreek met een interviewer af wat het onderwerp precies is en wat de eerste vraag zal zijn. Als hij zich daar niet aan houdt, pareer je de vraag heel kort, en met een U-bochtje ga je snel over naar waar je het wel over wilt hebben. En verder: televisie is ongeschikt voor details en complexiteit. Accepteer de beperkingen én mogelijkheden van het medium.

Inez van der Spek IWFT-Boekenmarkt 17 februari

IWFT Boekenmarkt Utrecht, foto: MP Het IWFT Vrouwennetwerk Theologie organiseerde een Boekenmarkt op vrijdagmiddag 17 februari, 14.00-17.30 uur in de Kanunnikenzaal, Achter de Dom 7, Utrecht. -2-

De aanleiding was het uitkomen van Proeven van Vrouwenstudies Theologie deel VIII, Forever Fluid van Hanneke Canters* en nog meer nieuw verschenen boeken op het terrein van vrouwenstudies theologie (*Hanneke Canters overleed in 2002. Haar dissertatie werd voor publicatie bewerkt en gereedgemaakt door Grace Jantzen, haar promotor). Tijdens de boekenmarkt werden gesproken recensies gegeven van een 12-tal boeken. Een lijst en het programma vindt u bij www.iwft.nl, onder Actueel aanbod. De recensies zijn op schrift gesteld, en staan ook op www.iwft.nl. Het was een geslaagde middag die door zo’n 60 mensen werd bezocht.

9 en 10 maart 2006 Aanwezig waren 15 vrouwen, het was georganiseerd door Martina Heinrichs en Nelleke Boonstra. Martina leidt het thema in van deze dagen:bij de Catharina Halkes lezing in november is het boek Moderne devoties aan de orde geweest. Zij concludeert daarbij dat maatschappelijke thema’s niet populair zijn. Waar zijn we nú vergeleken bij 20 jaar geleden ten aanzien van feministische theologie? Drie nieuwelingen sloten hierbij aan en vertelden over hun werk aan de hand van de vraag: Hoe neemt feministische theologie plaats in je werk en in en hoe niet? Op welke manier geef je dat vorm: vergadercultuur, inhoudelijk, menselijke verhoudingen? Wil je dat en hoe? Doshin Houtman (www.simsara.nl/centra1.html#tilburg), Trees van Montfoort (www.vanmontfoortcommunicatie.nl) en Cornelia Hübner (www.lutheranworld.org/) hebben verteld over hun werk en hun feministisch theologische betrokkenheid. Na een verfrissende wandeling in tweetallen komt het gesprek op twee gebieden: fondswerving en feministische theologie nu. Er is in de feministische beweging een verschuiving opgetreden van het strijdbaar zijn naar individuele beleving en spiritualiteit. Geconstateerd wordt dat op de universiteiten men erg specialistisch bezig is. Oude thema’s zijn nog steeds relevant, maar op een andere manier. Het accent komt meer te liggen op de interreligieusiteit. Er wordt ten aanzien van de thematiek feminisme, vrouw en geloof naar het oordeel van deelnemers te weinig aan fondswerving gedaan. De PR van het Catharina Halkes fonds was intercultureel en interreligieus. Oproep: vrouwen die in besturen van fondsen zitten zouden zelf moeten kijken in hoeverre zij een positieve bijdrage kunnen leveren om onderzoeken en fondswervingen bij vrouw en geloof weer meer te stimuleren. Hierbij is netwerken van belang. Nog op de valreep kwam aan de orde de interessante discussie: hoe aankijken tegen de economie? Is het een win-win zaak bij fondswerving of kunnen we beter spreken van ‘ruilverhoudingen’ : geld aanbieden waardoor je gebruik kunt maken van iets in de sfeer van wederkerigheid.

Breed overleg Op 6 april jl vond in Utrecht een eerste overleg plaats tussen vertegenwoordigsters van het IWFT Vrouwennetwerk Theologie, de Oecumenische Vrouwensynode, de Werkplaats Feminisme en Levensbeschouwing en de commissie voorbereiding Catharinadag. Onderwerpen van deze bijeenkomst waren mogelijke samenwerking en coalities. Het was een vruchtbare bijeenkomst. In volgende nieuwsbrieven meer. Herinnering contributie 2006 Vriendelijk verzoeken we de leden die hun lidmaatschapsbijdrage voor 2006 nog niet overgemaakt hebben, dat te doen vóór 1 mei aanstaande. Het postbanknummer is 861693, tnv IWFT te Rotterdam. Lidmaatschap kost € 25,- per kalenderjaar, inclusief lidmaatschap deelnetwerken (€11, voor studentes en minima). CATHARINA HALKES FONDS De Stichting Catharina Halkes Fonds stelt zich sinds de oprichting in 1988 tot doel door een zelfstandige financiering onderwijs en onderzoek op het gebied van theologie in feministisch perspectief (mede) in stand te houden en te bevorderen. De stichting dankt haar naam aan emeritus hoogleraar dr. Catharina J.M. Halkes, de eerste hoogleraar van de studierichting Feminisme en Christendom aan de Katholieke Universiteit van Nijmegen. Het gironummer van het Catharina Halkes Fonds is 202462 te Leiden en donaties die het mogelijk maken projecten en activiteiten op het terrein van feminisme en theologie te steunen, zijn zeer welkom.

Uit bovenstaande rollen de thema’s voor de volgende keren: Vrijdag 22 september 2006, 13.30 uur17.00 uur academiegebouw Utrecht Passie en/of strijdlust, georganiseerd door Trees van Montfoort en Doshin Houtman.

NIEUWS VAN DE DEELNETWERKEN Verslag VOLT bijeenkomst te Huissen -3-

22 en 23 maart 2007 (20.00 uur – 16.00 uur) DAC Huissen over fondswerving aan de hand van concrete casus van Manuela Kalsky en Sylvia Grevel. Diana Vernooy verzorgt de tweedaagse, ze vraagt Petra Hogerwerf om een inhoudelijke bjidrage te leveren. Nelleke Boonstra

dialoog, om religie en emancipatie, om het beeld dat je van jezelf hebt en dat een ander van je heeft en om de vraag hoe veelvoud op een positieve manier kan werken. Op de voorgrond staan daarbij de ervaringen en visies van vrouwen, die in de interreligieuze dialoog tot nu toe (te) weinig aandacht hebben gekregen. Redactie: Doris Strahm, geb. 1953; studeerde katholieke theologie in Luzern (Zwitserland), feministisch theologe en schrijfster, lid redactie van het feministisch-theologisch tijdschrift FAMA, heeft aan verscheidene interreligieuze dialoogprojecten van vrouwen meegewerkt. Manuela Kalsky, geb. 1961; studeerde protestantse theologie in Marburg (Duitsland) en Amsterdam, directeur van het Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving te Nijmegen, werkt aan een onderzoeksproject over de culturele en religieuze verscheidenheid als uitdaging voor de christelijke identiteit. Auteurs: Hatice Ayten, Carola von Braun, Eveline Goodman-Thau, Amira Hafner-Al Jabaji, Manuela Kalsky, Christiane Klingspor, Gritt Klinkhammer, Rifa'at Lenzin, Irene Pabst, Eva Pruschy, Birgit Rommelspacher, Doris Strahm und Annette Wilke. Grünewald Verlag / Schwabenverlag 2006, ISBN 3-7867-2604-3, € 16,80

Denk je dat je bij dit deelnetwerk thuishoort meld je dan bij Freda Dröes, 020 6381901 [email protected].. Helpende Hand Op 13 maart kwam HH bij elkaar over “lastige teksten” en hadden een zeer boeiende ochtend samen met Anne Marijke Spijkerboer. De volgende keer zal zijn op woensdag 20 september om 10.30. Het thema is ‘het ambt” en Joke Westerhof en Trees van Montfoort bereiden het voor. Contactpersoon voor de Helpende Hand is Jasja Nottelman [email protected] Dominicaans Studiecentrum voor Theologie en Samenleving - DSTS

PERSONALIA Jacqueline Borsje is benoemd tot Lecturer in Traditional Medieval Irish and European Cultures at the Research Institute for Irish and Celtic Studies of the Faculty of Arts, University of Ulster. Daarnaast heeft zij nog een hele kleine aanstelling aan de Universiteit van Utrecht als UD. Zij zal in beide landen werken. Op 15 maart j.l. hield in Utrecht Hanneke Meulink-Korf de Ammy van Heusden-lezing, bij het tienjarig bestaan van de Vereniging van Contextueel Werkers (waaronder pastores). Vanwege dit jubileum werd aandacht besteed aan persoon en werk van Ammy van Heusden (1920-1986), maatschappelijk werkster en opleider die verbindend (contextueel) werken combineerde met social casework (nu: empowerment). Ammy van Heusden was in het bijzonder geïnspireerd door haar oudtante Helène Mercier (1839-1910), hervormd sociaalliberaal feministe en pionier op het gebied van maatschappelijk werk. Zij was onder meer oprichtster van ‘Ons Huis’ in de Amsterdamse Jordaan (het eerste buurthuiswerk) en - akelig actueel - van een volkskeuken die maaltijden verstrekte tegen ‘betaalbare maar niettemin kostendekkende prijzen’ ‘teneinde er elke schijn van liefdadigheid aan te ontnemen’.

Doris Strahm & Manuela Kalsky (red.) Damit es anders wird zwischen uns Interreligiöser Dialog aus der Sicht von Frauen Hoe geef je vorm aan een vreedzame en rechtvaardige samenleving te midden van culturele en religieuze verscheidenheid? Welke bijdrage kan de interreligieuze dialoog daaraan leveren? Hoe kunnen vooroordelen worden overwonnen en kan het wederzijdse begrip worden bevorderd tussen mensen uit verschillende religies? Wat betekent religieuze en culturele pluriformiteit voor de eigen identiteit? Vanuit verschillende invalshoeken pakken de auteurs deze vragen op. Het gaat daarbij om de blik van de in- en de outsider, om theorie en praktijk van de interreligieuze -4-

LUTHERSE WERELD FEDERATIE

Rotterdam: vrouwen emancipatie religie Zondag 14 mei 2006 van 14.30 uur - 18.00 uur - Bibliotheek theater In dit symposium staat de vraag centraal of religie belemmerend werkt of juist bevorderend voor vrouwen bij hun emancipatieproces. Wat verstaan we dan precies onder emancipatie? Is het voor vrouwen in de ene religie moeilijker te emanciperen dan in de andere religie? Of is het vooral een kwestie van culturele gebruiken?

Het Rapport van De Lutherse Wereld Federatie (LWF) "Violence against Women" is na veel trekken door het Landelijk Luthers Vrouwen Overleg (LLVO) en vanuit de Lutherse Synode gepropageerd in het najaar aangeboden aan de Generale Synode van de PKN. Er is een speciale middag aan gewijd, waarin de Synode in gesprekgroepen uiteen is gegaan en heeft gediscussieerd onder leiding van betrokken deskundigen, lutheranen, vrouwen mannen van buiten de synode over deze problematiek. Het Rapport werd met een kleine wijziging, die nu in de maak is, klaar bevonden om in de gemeenten te worden besproken onder de titel "Geweld tegen vrouwen raakt ons allemaal", handreiking voor de kerkelijke gemeente. Het rapport is op te vragen bij Postbus 456 3500 AL Utrecht, [email protected]

Vrouwen uit verschillende religies en culturen zullen in een drietal inleidingen hun visie geven op basis van persoonlijke ervaringen. Daarna staat de ontmoeting en dialoog deze middag centraal. (de wijze waarop wordt mede bepaald door het aantal deelnemers) Inleidingen door: Irmgard Busch, arbeidspastor in het katholiek dekenaat Delflanden Kiertie Autar, pandita in de Arya Samay mandir Marianne Vorthoren, lid Stichting Islam en Dialoog Opgave vooraf wordt zeer op prijs gesteld. Aanmelden via [email protected] o.v.v. naam en telefoonnummer. Of telefonisch via Dona Daria (Saadia Daouairi): 010-4659296 - Entree: GRATIS www.veelkleurigereligiesrotterdam.nl

Op vrijdag 31 maart heeft Mss Priscilla Singh, president of the Women's Desk van de LWF uit Geneva de Generale Synode van de PKN toegesproken. Zij coordineert al het vrouwenwerk van de Lutherse Wereld Federatie, 158 Lutherse kerken verenigd over de gehele wereld met miljoenen leden, en heel veel verschillende culturen. Haar komst was ook een ondersteuning voor de Lutherse vrouwen die een belangrijke positie in de eigen Lutherse kerk hebben/hadden en een minderheidspositie in de PKN. Zij heeft op 1 april de Jubileumdag van de Nederlandse Lutherse Vrouwen Bond bezocht, die haar 60-jarig bestaan vierde op het Luthers Buitencintrum "Kasteel Hoekelum"bij Ede. Perla Akerboom-Roelofs

Ignatiushuis, centrum voor geloofsverdieping en spiritualiteit Beulingstraat 11 1017 BA Amsterdam tel: (020) 679 82 07; fax: (020) 670 20 15 www.ignatiushuis.nl (volledige programma) De Islam en identiteit Het Ignatiushuis en het Mozeshuis, organiseren op woensdag 10 mei aanstaande het symposium ‘Islam en identiteit’ in de Mozes & Aäronkerk in Amsterdam. Centraal staat de betekenis van het leven met de islam in Amsterdam, met name voor vrouwen en jongeren. In Amsterdam zien we een tegengestelde beweging. Enerzijds seculariseert en ontkerkelijkt de stad, anderzijds groeit het aantal inwoners met een islamitische achtergrond. Maar wat betekent de islam voor moslims? In hoeverre speelt het een rol bij de identiteits-ontwikkeling en wat is de betekenis van de islam in het dagelijks leven? Wat is de kracht en zijn er ook belemmeringen? Op het symposium willen we laten zien met welke dilemma’s met name vrouwen en jongeren met een islamitische achtergrond te maken kunnen krijgen en hoe je daar rekening mee kunt houden en het al dan niet bespreekbaar kunt maken. Het symposium richt zich met name op mensen die praktische contacten hebben met islamitische vrouwen en jongeren, bijvoorbeeld

STUDIEDAGEN EN CONGRESSEN Op 28 april wordt op de Universiteit voor Humanistiek voor de tweede keer het symposium ‘De stille kracht van transcendentie’ georganiseerd. Het thema is de stille kracht van transcendentie en het gebruik van beelden, verhalen en symbolen bij biografisch werken. Dit is een reprise van het symposium dat plaats vond op 11 november 2005 en zwaar overtekend was. Ook deze dag is al volgeboekt. Meer informatie en het uitgebreide programma, inclusief een korte tekst per lezing zijn te vinden op de website van de UvH, www.uvh.nl onder Actueel, Agenda UvH. Bij de organisatie van de symposia zijn 2 leden van het IWFT betrokken (Ine van Emmerik en Antoinette Scholten). Er wordt op dit moment gewerkt aan een bundel.

-5-

als collega, als buren, in het onderwijs of in een zorginstelling, en die geïnteresseerd zijn in de rol die de islam speelt in hun leven. Het symposium wordt georganiseerd in samenwerking met met drie islamitische organisaties: de Stichting Yoesuf, Milli Gorus Vrouwen Federatie en UMMAO (Unie van Marokkaanse Moskeeën in Amsterdam en Omgeving). Zij verzorgen inleidingen en zijn (met hun achterban) ook actief in de workshops. Cursusnummer: A 505. Woensdag 12 mei / 10.00-16.00 uur/ Omar Nahas en samenwerkingsverband div. organisaties Kabbala: de levensboom en vrouwen in de bijbel Kennis van de Kabbala wordt van oudsher met behulp van de levensboom doorgegeven. De levensboom bevat vier lagen: bewustzijn van lichaam, psyche, geest en het goddelijke zijn. Om verschillende kwaliteiten en bewustzijnsniveaus toe te lichten, worden verhalen gebruikt. Het is wonderlijk dat de verhalen over vrouwen, hoewel minder in aanzien, toch eeuwenlang zijn doorverteld en aan kracht niet hebben ingeboet. Het zoeken naar de essentie ervan en dat plaatsen op de levensboom is een bijzonder inspirerende speurtocht, zowel voor vrouwen als voor mannen. Het is als kijken in de spiegel van het zelf. Elk verhaal raakt aan een vergelijkbaar verhaal in ons. Cursusnummer: F 533. Zaterdag 22 april en 20 mei / 10.00-16.00 uur / € 60,- / Magda van der Ende. Reizigers in vele werelden: geheim van pinkstervuur We leven in een sterk bewegende wereld. Allerlei ontwikkelingen dwingen ons tot debat, tot spreken. Maar wat willen we zeggen? We laten ons daarbij inspireren door de apostelen die met Pinksteren door vurige tongen geraakt werden. We houden ons bezig met vragen als: Waar loop ik warm voor? Wat wil ik vertellen? Hoe ben ik ‘burger van vele werelden?’ Hoe neem ik mijn plaats in een multicultureel Nederland in? We werken vanuit de psychosynthese en daarnaast maken wij gebruik van creatieve werkvormen. Cursusnummer H 546. Vrijdag 12 en zaterdag 13 mei / 10-17.00 uur / € 90,- / Emi Arkesteyn Contemplatieve dans Contemplatie is in essentie een luisteren in stilte, een wachten op God, die ons opent en die ons in contact brengt met wat in ons leeft en ons ten diepste beweegt. Contemplatief dansen brengt ons in relatie met onze innerlijke ruimte. Dat vraagt om ontvankelijk te worden voor datgene wat ons kan raken. We dansen in de kapel van het Ignatiushuis. Deze dansvorm is ontwikkeld vanuit de omgang met dans en mystiek. Cursusnummer N 565. Zondag 23 april (D), 28 mei (E) / 14.00-16.30 uur / € 10,- per

keer (N.B. vooraf aanmelden is noodzakelijk i.v.m. max. aantal 14) / Kitty Bouwman Dominicaans Activiteiten Centrum DAC Stadsdam 1 6851 AH Huissen 026-326 4422 [email protected] www.dominicaanscentrum.nl Zomerweken Van 3 juli tot 25 augustus Met onder andere: Wilde wijze vrouw 50+ Kom je laten inspireren om de fase na 50 met zin, passie en plezier te leven. Met verhalen, dans, meditatie, energie oefeningen, rituelen. 7 t/m 11 augustus 2006 Een reis met mogelijkheden Een inspirerende zomerweek voor vrouwen met een minimuminkomen en haar kinderen om elkaar te bemoedigen, inspiratie op te doen en te ontspannen. Met een spetterend programma voor de kinderen. 14 t/m 18 augustus 2006 Schilderen in de geest van … Inspiratie opdoen bij moderne kunstenaars en kunstenaressen, het eigen palet aan mogelijkheden verrijken, het overstijgende én verbindende van kunst en religie ontdekken. 21 t/m 25 augustus 2006 De clown en de dans Clownerie en dans, verwondering over de gewoonste dingen brengen je in aanraking met een ten diepste religieuze levenshouding. 21 t/m 25 augustus 2006 WERKPLAATS VOOR FEMINISME LEVENSBESCHOUWING

EN

Dialoog begint met verwondering Op 21 februari j.l. gaf dr Anne Claire Mulder ons een stevige voorzet in het denken over dialoog. Haar centrale stelling is eigenlijk dat dialoog om een tussenruimte vraagt en dat die tussenruimte tot stand komt door verwondering over het andere van de ander. Dat vraagt een gevoeligheid van de zintuigen voor de beweging van de ander en het zelf en dat vraagt om oefening, waaronder oefening van het bewust ademhalen. In een mooi betoog illustreerde ze haar stelling. Van belang is dat we recht doen aan het zoeken naar een gedeelde visie op het goede samenleven en dat we tegelijkertijd recht doen aan het verschil tussen de een en de ander. Daarbij is het -6-

eigenlijk ook beter om over ontmoeting te spreken, omdat dat woord ruimte geeft aan beelden, aan de lichamelijke, zintuiglijke, emotionele aspecten die het omgaan met de ander oproept en niet alleen aan woorden (uit)wisselingen. Een ontmoeting levert in eerste instantie verwondering op, vanwege de bevreemding, verbazing, of verrassing die de ander bij je oproept. Het leidt tot de vraag ‘Wie ben jij’? en de uitnodiging tot de ander om zichzelf te onthullen, te laten zien wie hij, zij is. De vraag slaat ook terug op jezelf en de verwondering brengt dus een introspectie op gang. In haar betoog komt Anne Claire er tenslotte op dat door die introspectie als gevolg van de verwondering concentratie op de ademhaling van belang is. Je kunt jezelf dan niet verliezen in de ontmoeting met de ander. Dat moet geoefend worden, ‘zodat het deel uit gaat maken van een praktijk van bij jezelf zijn en in relatie zijn’. Het helpt ook om bijvoorbeeld niet te snel te spreken, zodat je ruimte kunt maken om de verwondering te voelen die de ander in je oproept. Na een intensieve discussie en een korte pauze presenteerde Elisabeth Posthumus Meyjes haar zangworkshop waarbij ze ons allen tot ademhalen en zoemen aanzette. Dat deden we met overgave, maar het is niet na te vertellen! Deze middag gaf een goede aanzet tot introspectie over de vraag wat we eigenlijk willen met een dialoog, in de eerste plaats met onze naasten, maar meer in het bijzonder met betrekking tot de interreligieuze dialoog. Wie de tekst van Anne Claire Mulder nog eens wil nalezen, kan die opvragen bij de Werkplaats: [email protected] of op het postadres van het secretariaat. Greet den Dulk-Barens 0172 425966 - E: [email protected] (uit: Vlugschrift 19, 8 maart)

tot het 'recht van vrouwen op behoorlijke huisvesting' en van de 'relatie tussen feminisme, islam en moderniteit' tot de 'verdorven vrouwen in het Nieuwe Testament'. Het wetenschapsgebied vrouwenstudies en genderonderzoek behelst vraagstukken rond vrouwenonderdrukking en -emancipatie, en geeft tevens een kritische reactie op de manier waarop bestaand wetenschappelijk onderzoek tot stand komt, waarbij biologische en sociale sekseverschillen ('gender') veelal niet aan de orde komen. Daarnaast houdt deze tak van wetenschap zich bezig met beeldvorming, maatschappij- en wetenschapsopvattingen en de praktijken van vrouwelijkheid en mannelijkheid. De database is een voortzetting van de Databank Onderzoek Vrouwenstudies die het IIAV in 1979 heeft opgezet. De nieuwe themadatabase valt onder de verantwoordelijkheid van en wordt bijgehouden door de afdeling Onderzoek Informatie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Het geeft een goed en actueel overzicht van het Nederlandse onderzoek. PUBLICATIES Emancipatie in meervoud 5 maart, een uitverkochte zaal in De Balie in Amsterdam. Vooraan in de zaal, waarin verschillende IWFT-leden te ontdekken waren, zat een rij vrouwen. Ze waren uiteenlopend in uiterlijk – leeftijd, etnische achtergrond, kleding - en, zo bleek, ook in opvattingen, ervaringen en visies. Wat bond hen dan, waarom zaten ze daar naast elkaar? Wel, ze zijn allemaal geportretteerd in het boek Moslima’s. Emancipatie achter de dijken van Ceylan Pektaş-Weber, dat op die middag gepresenteerd werd. Na de presentatie van zowel deze vrouwen als van het boek, werd in het tweede deel van de middag gediscussieerd. Het gesprek ging hoofdzakelijk over de vraag naar de omgang met teksten uit de traditie. Dit naar aanleiding van een mooie column van Baukje Prins, waarin ze haar eigen weg van geloof naar ongeloof schetste en de forumleden tot slot indringend vroeg: als ik de teksten in de Koran lees die gaan over de omgang met ongelovigen, hoe kijken jullie, hoe kijk jij, dan naar mij? Dit leidde tot een discussie over interpretatie van heikele en onwelgevallige tekstgedeelten en daarmee ook over de status van de Koran. Dat er ruimte was voor die discussie, in een open en respectvolle sfeer, vond ik bijzonder en verkwikkend. In het boek zelf komen, naast de auteur, 14 moslima’s aan het woord. Je leert ze kennen in

VROUWENSTUDIES ALGEMEEN 'Vrouwenstudies en Genderonderzoek' is de naam van de nieuwe themadatabase die de Nederlandse Onderzoek Databank heeft ontwikkeld in samenwerking met het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging (IIAV). Wie op zoek is naar onderzoeksinformatie op het gebied van vrouwen- en genderstudies, een deskundige wil raadplegen, of een overzicht wil hebben van de vele organisaties die zich hiermee bezighouden, kan vanaf 1 februari terecht op de website: www.onderzoekinformatie.nl De themadatabase Vrouwenstudies en Genderonderzoek bevat informatie over onderzoeksprojecten op een zeer breed terrein: van de 'lyrische poëzie van vrouwelijke troubadours in het 12e en 13e eeuws Occitanië' -7-

een portret en door prachtige kleurenfoto’s van Gon Buurman. Er zijn per vrouw meerdere foto’s opgenomen, waardoor je een dynamisch beeld van de vrouwen krijgt. Aan de hand van een aantal thema’s worden de portretten verder uitgediept. Opvoeding, (migranten)dochter zijn, partnerkeuze, Ayaan Hirsi Ali en feminisme komen ondermeer aan bod. En ook weer het thema `eeuwige teksten en dagelijks leven’. Wanneer het gaat over de vrijheid om islam hier en nu te kunnen beleven zoals bij je past, zijn de verhalen soms aangrijpend. Want hoe kun je als moslimvrouw je eigen weg banen in een tijd waarin `anderen’ (zowel moslims als niet-moslims) in de samenleving bepalen hoe een `echte’ moslima eigenlijk is, aan welke regels en beelden zij moet voldoen. Emancipatie als een weg naar meer zelfbeschikking in belangrijke zaken in het leven komt in het boek op verschillende manieren naar voren. Je losmaken van traditionele rolpatronen en verwachtingen (klassieke vrouwenemancipatie) en klimmen op de maatschappelijke ladder door opleiding en beroepskeuze (sociaal-economische emancipatie). Centraal in dit boek staat echter religieuze of spirituele emancipatie. De 27jarige voorzitter van een moskeebestuur, de ietsist, de vredesactivist, de geestelijk verzorger en die 10 andere vrouwen - ze hebben een persoonlijke kijk op de rol van islam in hun leven ontwikkeld. Het boek weerspiegelt de beweging die gaande is in de islamitische wereld: het zoeken naar nieuwe interpretaties van islam en het opkomen voor een eigen invulling van het geloof met inachtneming van loyaliteiten. Mocht je nieuwsgierig zijn wat het op dit moment betekent om als moslima in Nederland te leven, dan krijg je hier de kans om dat door 14 paar ogen te ervaren. Ceylan Pektaş-Weber: Moslima’s. Emancipatie achter de dijken. Uitgeverij Bulaaq, 2006 Sandra Veen

- Voortgestuwd in de tijd. De intenties van Catharina J.M. Halkes (1920), (Gorinchem 2005) - Voorbij de grote en de kleine C. De ruimte van cultuurwetenschappen en de Efteling in: Locus 1/2005, 27-29 - Grijs verleden. De korte maar krachtige geschiedenis van het Landelijk Platform Vrouwen 50+ in: Lover 2005/1, 32-34 - Katja van der Linden, Feminisme als levenshouding, interview met Sieth Delhaas in: Punt.12. Krant Avans Hogeschool Breda, 9 maart 2006, 18. Jacqueline Borsje - ‘Witchcraft and Magic’, in: Seán Duffy (ed.), Medieval Ireland. An Encyclopedia (New York: Routledge, 2005) 518-520. - ‘Predznamenovania, predskazania i ispytania: demony i orujie v drevneirlandskih textah’, in: Tatyana Mikhailova (ed.), Mifologema jentshinisudbi u drevnih keltov i germancev (Women as Fate in Old Germanic and Celtic tradition) (Moscow: Indrik, 2005) 172-190. - ‘Verslag van een ‘andere wereld’’, in: B. Hellemans, J. Raaijmakers & C. van Rhijn, Ooggetuigen van de Middeleeuwen (Amsterdam: Bert Bakker, 2005) 64-65. INTERNATIONAAL Een andere wereld blijkt mogelijk…. Op zaterdag 11 maart 2006 maakte ik mee hoe in Chili de eerste vrouwelijke presidente werd geïnstalleerd, de socialiste Michelle Bachelet. Een indrukwekkend historisch gebeuren na het aantreden van eerdere socialistische presidenten in Brazilië ( Lula de Silva), Bolivia (Morales), Venezuela (Chavez) en Argentinie (Kirchner). Er is duidelijk iets nieuws aan het groeien in Latijns Amerika na decennia van dictaturen in de meeste landen, iets nieuws wat met grote interesse en hoop gevolgd wordt door velen in de landen van het Zuiden, in Afrika en Azië. Michelle Bachelet is dochter van een generaal die door het regime Pinochet werd vermoord omdat hij niet deelnam aan de staatsgreep tegen Allende en als jonge vrouw werd zijzelf ook gemarteld bij het begin van de dictatuur in de zeventiger jaren. Ze is nu de eerste vrouw gekozen met een voor Chili belangrijke meerderheid en gesteund door de socialistische en christen democratische partijen. Gescheiden en moeder van drie kinderen is ook al geen sinecure in een machistisch katholiek Latijns Amerikaans land. Eerder minister van defensie in het voorgaande kabinet was ze erin geslaagd de strijdkrachten in nieuwe banen te leiden. Door Pinochet uitgerangeerde mensen werden door haar in

Corry Nicolay Interreligieus Vieren en bidden. Handleiding vanuit de Friese praktijk. Uitg. Narratio, 2005 (speciaal Themanummer van 'CONTACT'). Corry Nicolay werkt aan de Radboud Universiteit Nijmegen aan een promotie over het Interreligieuse Vieren en Bidden en is vaste auteur voor kleurrijk samenleven bij Red@ctieService. Sieth Delhaas - Iets wat verder reikt dan wat reeds is. Over de verhouding tussen mystiek en verzet bij Sölle in: Mychsjol, 'Brandstof, over mystiek en verzet', 1/2006, 17-22.

-8-

ere hersteld. Haar start als presidente verloopt met vaart: haar regering bestaat uit 50% mannen en 50% vrouwen, nooit eerder vertoond, met vrouwen op ‘harde’ posten als defensie en economische zaken. Ze is gegroeid uit de vrouwenbeweging en blijft erin geworteld. Ze vertoont intrigerende trekjes: op de dag van haar aanstelling reed ze na de installatie in de senaat in Valparaiso naar de hoofdstad Santiago waar een grote menigte op haar wachtte om haar toe te juichen bij het presidentiele huis. Onderweg stopte ze en verbleef twee uur bij een groep seizoenarbeiders ( merendeels vrouwen) met wie ze hun problemen doornam en het eerste feestje vierde. Geen stunt, want de verkiezingen waren voorbij. Eerder een symbolische daad? En het eerste besluit in de vroegte van maandag 13 maart, haar eerste werkdag: alle gezondheidszorg gratis voor ieder boven de 60 jaar. Vervolgens stelde ze een ‘first lady’ aan die de normale taken van de ‘presidentsvrouw’ moet vervullen en er nog voor betaald krijgt ook. Er valt nog wat te verwachten uit die hoek. Bij terugkomst in Nederland bleek hier niet zo veel spectaculairs gebeurd te zijn tijdens de gemeenteraadsverkiezingen, het gewone gekissebis ging door en in Nijmegen bereidden we ons voor op een faculteitsdag met een ‘performance’ van 100% mannen… Lieve Troch

Een reis naar Israël en de Palestijnse gebieden met Joodse, christelijke en moslimvrouwen De bedoeling is om met vrouwen uit Nederland en Zweden te ervaren hoe vrouwen staande blijven en naar openingen zoeken in de gespannen situatie in het Midden-Oosten. We zullen samen studeren en leren wat het betekent te leven temidden van conflicten – tussen Israël en Palestina, tussen Joden en Arabieren, tussen Joden, christenen en moslims. Welke rol spelen vrouwen in de dialoog? Hoe proberen zij de cultuur en politiek van geweld te veranderen? Communiceren vrouwen anders? Wat is hun plaats in de (dikwijls traditionele en conservatieve) godsdiensten? Niet alleen in het Midden-Oosten groeien de tegenstellingen tussen etnische groepen en volken. Ook in ons land kennen we een situatie van groeiend wantrouwen tussen (godsdienstige) groepen. Het is daarom van het grootste belang om ideeën, informatie en ervaringen uit te wisselen. Dit seminar biedt een unieke mogelijkheid om vrouwen uit de verschillende groepen te ontmoeten. Wat vooral uniek is, is dat we samen met Israëlische vrouwen (in Galilea) en met Palestijnse vrouwen (in Bethlehem) op pad gaan en samen verschillende vrouwen(organisaties) bezoeken. Dit betekent dat we ook iets meemaken van de discussies die er onderling leven. Inmiddels is de reis helaas volgeboekt. Meer informatie: Annego Hogebrink, Hanneke Borst; E: [email protected]; [email protected]

Lieve Troch was aanwezig bij de 9e algemene vergadering van de Wereldraad van Kerken te Porto Alegre in Brazilie en deed dit jaar de oecumenelezing voor de Raad van Kerken ( te vinden op de website van de raad van kerken. )

The Britain And Ireland School Of Feminist Theology - www.bisft.org.uk/ Summer School 2006 at the HERIOT WATT UNIVERSITY, EDINBURGH 24 to 28 JULY WHAT’S GOD GOT TO DO WITH IT? POLITICS, ECONOMICS, THEOLOGY AIM: To create an empowered space for women to explore theology, to express our hopes and see what can be achieved.

De Interreligieuze Werkgroep Dochters van Sarah en Hagar in Noord-Holland organiseert in samenwerking met Stichting C.O.M.E. en het Swedish Theological Institute in Jeruzalem het 5e Vrouwenseminar 11 – 25 juni 2006: Dochters van Sarah en Hagar: Ontmoetingen op de grens

With a panel discussion with Marcella AlthausReid, Mary Grey, Lisa Isherwood; lectures by Naomi Goldenberg : Rethinking Feminism, Religion & Politics; Marcella Althaus-Reid: Crucifixions: Theological Reflections On Economic Violence; Kath Mcphillips (title to be announced); Round up discussion with Marcella Althaus-Reid, Mary Grey, Lisa Isherwood Further enquiries to: Lillalou Hughes e-mail to:[email protected] Snail mail (with SAE) to 72 Norbury Crescent, London SW16 4LA

-9-

Summerschool WOMEN FOR LEADERSHIP Praia Grande, Sintra, Portugal September 3rd – 8th 2006 Foundation Cuidar o Futuro (Caring for the Future) Reflecting on own experiences in life and work -Seeking wisdom in leadership ‘Every woman has to go through this juncture where knowledge of herself as a woman and knowledge of the institutions blend together. Private and public life join and merge at the very crux of one’s own identity and the awareness of today’s global issues.’ Maria de Lourdes Pintasilgo, former primeminister of Portugal, founder of Caring for the Future In: New energy needed: women’s leadership. Amsterdam: Bernadijn ten Zeldam Stichting. 1986. Women are key elements in societal change in terms of science, education, and political life. Moreover they can influence the methods used in decision-making processes, as well as helping to change the situation of other women. They become more and more important in terms of leadership for the future. Globalization has shown both common features and diversities in professional life in all our societies. There is a need to share communality and, at the same time, to focus on the impact of different cultures on professional life. Women in professional life, whatever country they come from, have many experiences in common. Methodology and contents The opening conference will be held by Marijke de Koning on the theme “Literacy of Women for Leadership, nomadic journeys” and by Ine van Emmerik on the theme “Inner diversity as a creative source in individual and organizational development”.

More information: Marijke de Koning (www.cuidarofuturo.com) and Ine van Emmerik (www.extravaleren.nl ) Bildungslernen Van 26-28 april 2006 is er een conferentie over Feministische Theologie, Oecumene en Ontwikkelingspolitiek op het 'Frauenstudienund -bildungszentrum der EKD' in Gelnhausen (vlak bij Frankfurt), waar Manuela Kalsy ook een lezing zal geven. Meer informatie: www.iwft.nl/dok/Bildungslernen.pdf DIGIT@LI@ Tijdschrift Fier heeft behalve een nieuw jasje (het staat haar goed) ook een nieuwe website: www.tijdschriftfier.net Virtuele boekenmarkt Op de website van het iwft is een virtuele boekenmarkt geopend. Hoe werkt het: 1. Een IWFT-lid heeft boeken over en wil ze te koop aanbieden. Zij stuurt de volgende informatie naar [email protected]: Titel, vraagprijs, e-mailadres en/of telefoonnummer waarop kopers zich kunnen melden. Die informatie wordt op www.iwft.nl gezet. 2. Iemand zoekt een vrouwenstudies theologie boek. - Stuur de gevraagde titel naar me op met dezelfde informatie als bij 1. Een overzicht van het aanbod staat op: www.iwft.nl/html/index.php?themaID=3&pagin aID=103 Of: www.iwft.nl, Actueel aanbod, Virtuele boekenmarkt Of: gebruik de interne zoekmachine op www.iwft.nl (bij Trefwoord linksonder) en typ in “Boekenmarkt”. Marian Papavoine

Foundation Caring for the Future The symposium “Literacy of Women for Leadership” is an initiative organized in the context of one of the programs of the Foundation Cuidar o Futuro (FCF). The FCF was started in 2001, by the Grail association in Portugal, based on the ideas of one of its members, Maria de Lourdes Pintasilgo(19302004), former prime minister of Portugal. The Grail is an international movement of women active in 18 countries. The main aims of the program Literacy of Women for Leadership are: • To realize a process of action research in interaction with participants of transnational partner- organisations, groups and networks of women; • Build networks of women leaders; • To construct modules Literacy of Women for Leadership adapted to local and national realities. -10-