3, december Dear ladies,

Heidelberglaan 2, 3584 CS Utrecht. 030 2531839 e: [email protected], postbank 861693 tnv IWFT te Andel

Nieuwsbrief van IWFT Vrouwennetwerk Theologie 2003/3, december 2003 Dear ladies,

project met zich mee zou brengen. Op zo’n moment realiseer je je dat ons netwerk bescheiden mogelijkheden heeft, en dat het zaak is dat steeds goed voor ogen te houden. Niet te ontkennen valt dat de weg naar deze conclusie niet zonder hobbels is geweest. Het was teleurstellend zowel voor Bureau BINT als voor ons als bestuur. Uiteraard willen we wel komen tot een ontmoeting met moslima’s. Op dit moment worden plannen uitgewerkt die ertoe moeten leiden dat de bijeenkomst in de middag volgend op de ALV (15 mei) in dit kader zal staan.

Kort en krachtig: goede feestdagen en als altijd: veel leesplezier Marian Papavoine

Samenstelling bestuur Tot onze spijt heeft Joke Koehler besloten zich uit het bestuur terug te trekken. Zij heeft veel voor het bestuur gedaan, onder meer als contactpersoon voor de deelnetwerken, maar bovenal door het fantastisch georganiseerde jubileum in 2001. Nu vast kan worden gemeld dat op de komende ALV Hanneke Arts-Honselaar zal worden voorgedragen als nieuw bestuurslid. Wij zijn verheugd dat we in Hanneke een nieuw, enthousiast aspirant-bestuurslid hebben gevonden. Daarnaast is het goed jullie te laten weten dat ik op deze ledenvergadering het voorzitterschap wil overdragen. Na vijf jaar deze functie met veel plezier te hebben vervuld, wil (en moet) ik tijd beschikbaar maken voor andere taken. Op het moment dat ik dit schrijf heeft één van de leden een mogelijk overnemen van deze taak in beraad. We hopen op een positieve beslissing!

NIEUWS VAN HET BESTUUR Beste allemaal, Deze Nieuwsbrief is een goede gelegenheid een paar zaken vanuit het bestuur door te geven. ALV 2004 Allereerst melden we dat de eerstkomende Algemene Ledenvergadering is vastgesteld op zaterdag 15 mei 2004. We willen er graag een studiebijeenkomst aan vastkoppelen en daarom hebben we gekozen voor een zaterdag. Nadere mededelingen over beide bijeenkomsten volgen uiteraard, maar op dit moment is er de vraag om deze dag in jullie agenda vast te leggen.

Goede wensen voor al wat er aan feestelijks volgt in deze maand. Namens het bestuur,

Op weg naar contact met moslima’s Het wordt tijd dat jullie iets horen over de plannen die wij hadden ten aanzien van de ontmoeting met moslima’s. In de vorige Nieuwsbrief hebben wij melding gemaakt van een eerste concreet beraad met Bureau Interculturele Communicatie (BINT) en daar geboren ideeën. Daarna werd het echter stil rond dit project. De reden daarvan is dat wij tot onze spijt niet hebben kunnen overgaan tot de ten uitvoer legging van deze ideeën. Al snel bleek er een kloof te bestaan tussen wat je samen graag zou willen zien gebeuren en de financiële consequenties die een dergelijk

Kune Biezeveld, voorzitter Contributie Bij deze nieuwsbrief ingesloten vinden jullie de jaarlijkse accept-giro voor het lidmaatschap IWFT 2004. Vriendelijk verzoeken we jullie om je contributie vóór 15 januari 2004 te voldoen. De contributie is niet verhoogd en bedraagt per kalenderjaar € 21,- all in (€ 9,- voor studentes en vrouwen met minimum-inkomen).

-1-

Nog een keer de spelregels: “Een eventueel beëindigen van het lidmaatschap kan uitsluitend door schriftelijk op te zeggen. Wanneer het lidmaatschap in de loop van het jaar wordt beëindigd, blijft de contributie voor het gehele jaar verschuldigd. Een lid dat na aanmaning niet aan haar contributieverplichting heeft voldaan wordt uitgeschreven als lid.”

Nadere informatie over onderwerp en spreekster volgt. Contactpersonen Jasja Nottelman , [email protected] Denise J.J. Dijk, [email protected] VOLT Het thema van de bijeenkomst van 26 september was Interculturaliteit in je werk en werd voorbereid door Annemiek Waij. Nieke Jansen, Ineke van Keulen en Berthe van Soest hielden een inleiding.

Mutaties Adreswijzigingen van IWFT-leden, dus mutaties op de ledenlijst zijn per e-mail aan te vragen bij het secretariaat. Stuur een mail naar [email protected] met als onderwerp: Mutaties ledenlijst.

Nieke Jansen werkt als cursuscoördinator bij ROC. 11.000 studenten, vooral jongeren. Nieke is coördinator voor 70 mensen. Een zorg van haar is: allochtone leerlingen behouden voor de school. Er zijn relatief meer uitvallers onder allochtonen dan onder autochtonen. De instroom van allochtonen brengt verschillende soorten zorg met zich mee. Nieke geeft een aantal voorbeelden. Ze vertelt ook een paar anekdotes waarin allochtone leerlingen je scherp maken voor wat je zelf gewoon vindt. Een meisje: ‘als jullie zeggen “we gaan eten,” bedoel je eigenlijk, “je moet weg.”’ Als projectleider Identiteit heeft Nieke gewerkt aan een ‘Nota’. Het van oudsher christelijke college heeft daarin onlangs zijn identiteit opnieuw vastgesteld aan de hand van vijf waarden: ‘Nota’ Waardenvol Onderwijs. Hierin o.a. woorden als respect, eigenheid, ontwikkelen talent, verantwoordelijkheid. Het woord God niet. Het dilemma in het werk m.b.t. intercultureel school-zijn “We zijn zo bezig met brandblussen en komen weinig tot de uitvoering van het diversiteitbeleid en het veraangenamen van schoolklimaat”

Rapporten, brochures ter opvraging. Het secretariaat van het IWFT ontvangt regelmatig rapporten en verslagen, bijvoorbeeld over vrouwenstudies in Nederland en Europa. Een overzicht hiervan staat op de website, www.vrouwen.net/iwft onder Publicaties, Rapporten ter opvraging. Wie graag een van deze rapporten wil ontvangen, kan dat doen door dat te melden bij het secretariaat, [email protected] of 030 253 1839. NIEUWS VAN DE DEELNETWERKEN HH Op 6 oktober 2003 hadden we een leuke en zinvolle bijeenkomst van de Helpende Hand. Dr. Magda Misset-van de Weg leidde ons door Hoofdstuk 5 van het Marcusevangelie. Ze vroeg ons te kijken naar de manier waarop de personages in het verhaal beschreven worden en op welke manier Jezus hen benadert, close reading dus. In haar inleiding wees ze op recente interpretaties van Afrikaanse theologen. In Magda’s lezing van de verhalen in Marcus 5 werd enerzijds de nadruk gelegd op het isolement van de personages ten gevolge van ziekte. Anderzijds liet zij vanuit het gender perspectief zien hoe zeer de verhalen onderling verschillen. De verhalen over krankzinnigheid, genezing en opstanding waren gekozen omdat we – na onze ontmoeting met Jacqueline Kool - met elkaar door wilden spreken over ons omgaan met ziekte en handicap. Vervolgens hebben we nog kort uitgewisseld hoe we in preken/overwegingen omgaan met thema's als ziekte en handicap. De bijeenkomst was zo boeiend dat we de tijd veel te kort vonden. 11 vrouwen waren aanwezig. 12 vrouwen die graag hadden willen komen, meldden zich af. De volgende bijeenkomst is gepland op maandag 15 maart 2004 van 13.30-16.30 uur. De bijeenkomst wordt in Utrecht gehouden.

Ineke van Keulen werkt bij VSB fonds en bereidt projecten voor in de sfeer van Zorg en Welzijn. Ouderen, jongeren, allochtonen, vrouwen. Ze constateert in de gehonoreerde aanvragen een verschuiving van inhoud naar beheersing en controle. De meetbaarheid staat voorop en niet alle projecten blijken meetbaar. Voor vernieuwende, experimentele projecten is weinig ruimte meer. Projecten rondom religie en politiek worden nooit gehonoreerd maar dat is al zo bekend bij organisaties dat daar gewoon de statuten worden aanpast. Omdat het voor allochtone organisaties een hoge drempel blijkt de gevraagde procedure voor een subsidie te doorlopen, (denk aan de lange tijd en de organisatie van zo’n subsidie) is een VSB project opgezet dat die drempel kan verlagen. Te vinden www.eigenwijsparticiperen.nl Dilemma: het hangen en wurgen tussen twee visies op cultuur: moet je je aanpassen aan de

-2-

dominante cultuur of juist niet. Sylvain Ephimenco (aanpassen) staat een beetje voor de sfeer van VSB. Ineke zou dat wel anders willen: “in je beoordeling voel je je soms net een IND ambtenaar.”

interessante week te worden. Daarnaast vindt in deze week ook de jaarvergadering van de Nederlandse afdeling van de ESWTR plaats, waarin o.a. wordt teruggekeken naar de ESWTR-conferentie in augustus 2003 in Nederland. En tot slot wordt iedere deelnemer gevraagd de nieuwste spannende, uitdagende, inspirerende boeken mee te nemen, zodat anderen hiervan kunnen meegenieten. Opgave is ook mogelijk voor een gedeelte van de week. Voor informatie en opgave kun je contact opnemen met: Aurica Nutt, E.: [email protected]

Berthe van Soest heeft een eigen Tarotpraktijk en vertelt hoe het Tarotspel, een van oorsprong christelijk spel, inmiddels zeer vele varianten kent en zeer interculturele varianten. Ze doet dat met als voorbeeld de Hogepriesteres. De eerste handgemaakte Tarotkaart komt uit Italië, 1450, op die kaart heeft de hogepriesteres aanzienlijk minder symbolen dan op de veel modernere kaart van na 1960. De hippiekaart staat boordevol symbolieken uit de hele wereld. Tussen 1450 en 1960 zijn de kaarten nogal eens veranderd. Onduidelijkheid over de geografische herkomst van het spel bleef: is het Italië, de Balkan of het oude Egypte? Er bestaan vandaag de dag een hoop verschillende tarotspellen waarin een wereld van symbolen is verwerkt. Dilemma: in hoeverre laat je het ‘eigene’ van een cultuur anders/eigen en hoe verantwoord ga je om met wat andere culturen je te bieden hebben? In het rondje reacties wordt een boek genoemd dat hierover gaat: Annika den Dikken: Interculturaliteit en ethiek: morele uitwisseling via de spreekkamer. Utrecht, CBG-reeks 16, 2003. ISBN 90-72920-21-X

CATHARINA HALKES FONDS Organiseer je een conferentie, schrijf je een boek of doe je onderzoek op het gebied van feministische theologie maar je mist net die laatste €'s om het tot stand te brengen, denk dan ook eens aan het Catharina Halkes Fonds. De Stichting Catharina Halkes Fonds stelt zich sinds de oprichting in 1988 tot doel door een zelfstandige financiering onderwijs en onderzoek op het gebied van theologie in feministisch perspectief (mede) in stand te houden en te bevorderen. Voor meer informatie www.vrouwen.net/iwft/halkes.html of vraag de criteria op bij het secretariaat: [email protected] Zie ook de bijgevoegde folder. NIEUWS VAN DE FACULTEITEN

Afgesproken wordt de volgende VOLT bijeenkomst te houden bij de Zusters te Maarssen, op donderdag 11 maart van 19.30 uur tot vrijdag 12 maart 16.00 uur Thema: Waar sta je voor met je organisatie: Toekomst en Identiteit. Inez van der Spek, Jonneke Bekkenkamp of Ellen Kok en Dullyna van den Herik zullen vertellen over hun werk. Organisatie: Joke Koehler en Ellen Kok Denk je dat je bij dit netwerk thuishoort en wil je graag een keer een bijeenkomst meemaken meld je dan bij drs. Freda Dröes, 020 6381901 [email protected]

Theologische Universiteit Kampen 11 juni 2004: Vrouwenconferentie in het kader van het Lustrum 150 jaar theologie in Kampen Thema: Mythe van het heilzame alledaagse Een dag met lezingen en workshops. Hoofdspreekster: Dr Ina Praetorius (Zwitserland). Meer informatie: Anne-Claire Mulder, [email protected] Katholieke Universiteit Nijmegen Het Instituut voor Feminisme en Christendom (Faculteit der Theologie KUN) organiseert drie studiedagen met als thema ‘Ik geloof…Waarin eigenlijk?’ De open studiedagen vinden plaats op 6 februari 2004, vrijdag 26 maart en 28 mei van 10:30 tot 16:00 uur. Grietje Dresen, Hedwig Meyer-Wilmes, Lieve Troch en Maaike de Haardt zullen lezingen houden en discussies leiden. Voor meer informatie of voor aanmelding (uiterlijk 19 januari) kunt u contact opnemen met dr. Grietje Dresen 024-3612488 of [email protected] Een uitgebreidere toelichting bij het programma is te downloaden bij www.vrouwen.net/iwft – Onderwijs – KUN - aanbod theologie 2003-2004

OPP-WEEK 2004 Ook in 2004 is er een studieweek van de OPP, het netwerk van onderzoeksters in theologie en religiestudies. Zoals inmiddels traditie is geworden, vindt dit gebeuren plaats in de eerste volle week van januari, en wel van 5 tot en met 9 januari, wederom op de Volksabdij in Ossendrecht. Beginnende en ervaren onderzoekers hebben daar de gelegenheid in alle rust te werken aan eigen onderzoek, eigen onderzoek te presenteren en knelpunten voor te leggen aan vakgenoten, elkaar te ontmoeten en te wandelen in het nabijgelegen bos. Gezien de aanmeldingen tot nu toe belooft het een

Utrecht, KTU

-3-

Wetenschapsestafette: een passie voor wetenschap Op woensdag 28 januari 2004 ´s middags van 2-5 uur vindt op de KTU de vijfde editie van de wetenschapsestafette plaats. Vier vrouwen, elk in een eigen fase van hun academische loopbaan en werkzaam aan Utrechtse theologische instellingen, vertellen over hun liefde voor de wetenschap en de wegen die zij hebben gebaand om deze liefde vorm te geven. Spreeksters zijn deze keer drs. Annika den Dikken (junior onderzoek aan het Ethiek Instituut UU), dr. Christina Pumplun (secretaris van het Thomasinstituut van de KTU), dr. Annette Merz (universitair docent Nieuwe Testament aan de Faculteit Godgeleerdheid UU) en prof.dr.Anne-Marie Korte (universitair hoofddocent Theologische Vrouwenstudies aan de KTU en bijzonder hoogleraar Vrouwenstudies Theologie aan de Faculteit Godgeleerdheid UU). Er is gelegenheid voor discussie en er is een drankje tot besluit. De teksten van deze middag worden gepubliceerd in een van de volgende nummers van Sofia. Aanmelding bij Sandra Poulina, E.: [email protected] of telefonisch 030-2531427

SYMPOSIUM `PASSING ON FEMINISM’ Het Nederlands Genootschap Vrouwenstudies (NGV) organiseert op 23 januari 2004 ter ere van haar 15-jarig jubileum en het 10-jarig bestaan van het European Journal of Women's Studies in samenwerking met het Belle van Zuylen Instituut een symposium. De titel is 'Passing on Feminism', centraal staat de reflectie op de zogenaamde generatiekloof binnen het Europees feminisme. Sprekers zijn o.a.: Juliet Mitchell, Lisa Adkins, Gloria Wekker, Belinda Giannessi, Biljana Kasic, Sonya Michel, Pamela Pattynama en Jyotsna Gupta. Meer informatie: Nederlands Genootschap Vrouwenstudies Heidelberglaan 2, 3584 CS Utrecht T. 030-253 1881/4482 F. 0303-253 1277 E.:. [email protected] www.fss.uu.nl/ngv PERSONALIA In het ziekenhuis Leyenburgh in Den Haag kreeg Abeltje Hoogenkamp uit Amsterdam een tijdelijke aanstelling als geestelijk verzorger. Zij begon per 1 september en assisteert daar in verband met ziekte in het pastorale team

10 jaar Sofia Jubileumnummer “Vrouwenstemmen” 10e jaargang nr. 3 -november 2003 Onder redactie van Judith Bouma, Alissa Landzaat, Evelien Reeuwijk, Willien van Wieringen en Anne-Marie Korte Inhoudsopgave • Met ‘spirit’ en een scherpe blik: tien jaar Sofia - Inleiding door Anne-Marie Korte • Feminisme als tweede natuur Interview met Jeanet Aartsen • “Genderbewustzijn moet aangeleerd worden” - Interview met Jacqueline Kool • De zaak draaiende houden in spannende tijden - Ellen Hogema • “Door een vanzelfsprekende bril valt zoveel schoonheid weg” - Interview met Rosaliene Israël • Sofie’s Choice - Willien van Wieringen • Een brief terug - Anne Claar Rosingh • Virtuele vrouwenstemmen - een onderzoek naar de toe-eigening van tijd in het internet tijdperk - Carola D. Kruijswijk • Frauen vor der Inquisition - Daniela Müller • Vrouwen en de internationale politiek Maria Martens • De belofte van mededogen - over vrouwelijke auteurs en lachfilms - Inez van der Spek • Snippers! Citaten uit tien jaar Sofia Samengesteld door Willien van Wieringen Aan te vragen bij Sandra Poulina, E.: [email protected] of telefonisch 030-2531427

Mirjam Schuilenga is voor 20 uur aangesteld als buurtwerkster in de wijk Willemskwartier in Nijmegen. Het project 'Kinderen Spelenderwijs' verzorgt wijkwerk voor kinderen en dramalessen in het basisonderwijs. Aanvullend zal Mirjam met haar activiteiten zich richten op de wijkbewoners vanuit de missionair-diaconale presentiemethode. Het project in Nijmegen (het team bestaat uit drie vrouwen) maakt deel uit van stichting ZEG, een initiatief van religieuzen Geertje de Vries is per 1-11-2003 benoemd als AIO binnen de afdeling Praktische Theologie te Kampen. De titel van haar onderzoek luidt: ' Het gebruik van kunst binnen de catechese'. Tanja van Leeuwen werkt sinds 1 november 2002 als identiteitsbegeleider bij de Stichting Katholiek Basisonderwijs Alphen aan den Rijn. Daarnaast geeft zij sinds kort Avatartrainingen, die gericht zijn op zelfontwikkeling. Voor informatie zie: www.witacoaching.nl Op 22 April 2003 werd David Simeon De Troyer geboren in San Dimas, California, USA. Per 23 mei 2003 heeft Willien van Wieringen (op persoonlijke titel) zitting in het bestuur van de L.J. Maria Stichting;

-4-

Per 3 oktober is zij toegetreden tot de redactie van Interpretatie, Tijdschrift voor bijbelse theologie.

vrouwenrechten. Aanjagers van de discussie waren vervolgens de Europarlementariërs Joke Swiebel (PvdA) en Arie Oostlander (CDA). Joke Swiebel keerde zich tegen dit artikel op grond van de scheiding van kerk en staat. Zij vroeg zich ook af welke instellingen zich precies op de kwalificatie van kerk of levensbeschouwing mogen beroepen. Ze riep vrouwen op om er aan te werken dat de Intergouvernementele Conferentie de verworvenheden niet verkwanselt. Op het gebied van seksuele rechten in Europa is veel bereikt, maar meer ondanks dan dankzij de inspanningen van kerken en het behoud ervan is niet vanzelfsprekend. Arie Oostlander daarentegen vond die dialoog een vanzelfsprekendheid, ook al omdat deze dialoog een democratische houding in de lidstaten stimuleert. Hij prikkelde zijn gehoor met zijn stelling dat godsdienst en levensbeschouwing de dragers van waarden zijn die bevorderlijk zijn voor de status van zorgberoepen. In haar reactie op de inleiders, benadrukte Ineke Bakker (Raad van Kerken) de strikte scheiding tussen kerk en staat, maar dat hoeft kerken er niet van te weerhouden zich uit te spreken over bijvoorbeeld het politieke beleid t.a.v. armoede en vluchtelingen. Zij vond dat de dialoog over vrouwenrechten vooral ook binnen de kerken zelf plaats moet vinden. Philo Weijenborg-Pot (Rk) meende dat vooral duidelijk moet zijn waarom en met welk doel de dialoog gevoerd wordt en vooral welke machtsverhoudingen daarbij een rol spelen. Ondanks alle mooie woorden wordt tot nu toe weinig bereikt in bijvoorbeeld de internationale aanpak van vrouwenhandel. Gendermainstreaming in delegaties die de rechten van vrouwen in conflictsituaties zoals op de Balkan willen verbeteren is noodzakelijk. Ploni Robbers-van Berkel (SOW) benadrukte dat de kerken in Europa niet zozeer hun eigen belangen bepleiten, maar opkomen voor een EU die meer inhoudt dan de dominantie van de economie. Sommige aanwezigen toonden zich zeer sceptisch over dit artikel 51. Zij vroegen zich af of de reproductieve en seksuele rechten van vrouwen met zo'n dialoog niet zullen worden opgeofferd ten behoeve van de eenheid van de kerken en de dialoog met de EU. Het is daarom noodzakelijk dat vrouwen hun krachten bundelen en nauwlettend de ontwikkelingen binnen de EU volgen. Ook werd een oproep aan de Raad van Kerken gedaan om er voor te zorgen dat ook de lidkerken in Nederland de seksuele en reproductieve rechten van vrouwen blijvend beschermen en instaan voor evenredige vertegenwoordiging (m/v en oud/jong) naar Europese conferenties. De Werkplaats voor Feminisme en Levensbeschouwing zet zich in voor de

Per 1 januari 2004 heeft Suzanne Knol een promotieplaats aan de Universiteit van Manchester. Per 1 december is Angela Berlis postdoconderzoeker aan de Theologische Faculteit Tilburg en het Oud-Katholiek Seminarie te Utrecht. Zij blijft bovendien rector van het OKS te Utrecht. NIEUWE LEDEN STELLEN ZICH VOOR Ruth Hessel Een half jaar geleden ben ik afgestudeerd aan de faculteit der Godgeleerdheid van de VU. Mijn studierichting is Religie & Levensbeschouwing, een combinatiestudie van Theologie en SociaalCulturele wetenschappen. Naast de verschillende religies en culturele achtergronden van etnische minderheden wordt er veel aandacht besteed aan ethische-, zingevings- en gendervraagstukken. Zo heb ik als hoofdvak Ethiek gekozen en mijn doctoraalscriptie geschreven over de moraalfilosofie van Aristoteles en Kant onder begeleiding van prof. dr. J.S. Reinders. Mijn afstudeerrichting is Beleid en Religieuze Minderheden. Momenteel ben ik werkzaam in het speciaal basisonderwijs, waar ik les geef aan kinderen met leer- en gedragstoornissen. Hoewel ik dit als leuk en dankbaar werk ervaar, wil ik toch heel graag een baan vinden in de richting van mijn studie. Daarom zoek ik aansluiting bij IWFT Vrouwennetwerk Theologie, ook om op de hoogte te zijn van vacatures. WERKPLAATS VOOR FEMINISME LEVENSBESCHOUWING

EN

In de Werkplaats voor Feminisme en Levensbeschouwing is tijdens de eerste ledenbijeenkomst op 21 november in Bunnik een heftige discussie gevoerd over artikel 51 uit het concept van de Grondwet voor Europa. Dit artikel bepleit een 'open en transparante dialoog met kerken en levensbeschouwingen'. De zorg van veel vrouwen is of dit artikel wel de verworven rechten van vrouwen op het gebied van seksuele zelfbeschikking en reproductieve gezondheidszorg in Europa zal garanderen. Ted Strop-von Meijenfeldt gaf een overzicht van de ontwikkelingen in de laatste tien jaar op het gebied van vrouwenrechten en noteerde een krachtige lobby van een wereldwijde coalitie van conservatieve groepen uit Islamitische landen, de VS en het Vaticaan, tégen deze

-5-

verwerkelijking van het feministisch theologisch gedachtegoed en wil vooral de patriarchale vanzelfsprekendheden dwz de machtsverhoudingen, in onze cultuur opsporen en zichtbaar maken.

Rosi Braidotti is hoogleraar Vergelijkende Vrouwenstudies aan de Universiteit van Utrecht. Daarnaast is zij wetenschappelijk directeur van de Nederlandse Onderzoekschool Vrouwenstudies (NOV). In de NOV participeren onderzoekers van Vrouwenstudies van acht Nederlandse Universiteiten. De NOV omvat daarmee het overgrote deel van het gekwalificeerde Vrouwenstudies-onderzoek in Nederland. Meer informatie over Rosi Braidotti: www.let.uu.nl/~Rosi.Braidotti/personal Philomena Essed is hoofddocent aan de Universiteit van Amsterdam, Research Institute for Global Issues and Development (AGIDS) en visiting professor aan de University of California, Irvine. Mirjam Hommes is cultuurhistorica. Zij was o.a. lid van de Emancipatieraad en fractievoorzitter van D66 in Haarlem.

Inlichtingen: Greet den Dulk-Barens Pakistanstraat 23 2408 HJ Alphen ad Rijn 0172 425966, [email protected] Na afloop van de discussies gingen de aanwezige leden van de Werkplaats akkoord met het bestuurslidmaatschap van Marianne Banning-Mul uit Den Haag en Madzy van der Kooy uit Amsterdam/Zwolle die zich daartoe beschikbaar stelden. De drie zittende bestuursleden, Jansje Sick-Vernhout, Femmy Janson en Greet den Dulk-Barens blijven nog aan tot zij vervangen kunnen worden door andere kandidaten. Het lidmaatschap voor 2004 is vastgesteld op 25 €, giro 9639401, tnv De Werkplaats voor F&L, 1016 HP Amsterdam

Deelname aan lezing en debat is gratis. Wij verzoeken u om uw deelname van tevoren aan te melden middels het aanmeldingsformulier. Het debat begint om 19.30 uur (zaal open 19.00 uur), en vindt plaats in: ‘The Art of Meeting’, Stationsweg 147, Den Haag (vlakbij NS Station Den Haag Hollands Spoor). Meer informatie Inlichtingen kunt u krijgen bij: Gerla van Ophem en Troetje Loewenthal, tel: 070 365 9777. www.e-quality.nl

GENDER EN DE EUROPESE IDENTITEIT De toekomst van Europa Oude wijn in nieuwe zakken ? Debat op dinsdag 16 december Graag nodigen wij u uit voor een debat over het onderwerp Gender en de Europese identiteit in ‘The Art of Meeting’, 19.30 – 22.00 uur, Den Haag. Het debat duurt tot 22.00 uur, waarna wij u graag een borrel aanbieden. Lezing door Mw. Prof. Dr. Rosi Braidotti (in het Engels) Co-referenten: Mw. Dr. Philomena Essed; Mw. drs. Mirjam Hommes Hierna volgt o.l.v. voorzitter Mw. Drs. Troetje Loewenthal een debat met de zaal Lezing Rosi Braidotti Het ontwerp voor een Europese grondwet heeft het vraagstuk van de Europese identiteit weer actueel gemaakt. In haar lezing pleit Rosi Braidotti voor een nieuwe benadering van Europa op basis van inzichten uit gender- en vrouwenstudies. Een benadering die de mogelijkheid biedt voor een Europa, waarin ‘verschil’ niet tot uitsluiting leidt, waarin Europa zich niet als het centrum van de wereld ziet en waarin Europa afziet van zijn universalistische pretenties. Aan de hand van een kritische reflectie op noties als: diversiteit verschil multiculturaliteit witheid schetst zij de contouren van niet alleen een mogelijk, maar zelfs van een noodzakelijk Europa.

GENDERLEZING 2003: FEMINISME EN RELIGIE Op 18 november jl organiseerden Gender Tijdschrift voor Genderstudies en uitgeverij SWP in Amsterdam de Genderlezing 2003: feminisme en religie. Religie in het algemeen, maar vooral de islam wordt in recente publieke debatten vaak beschouwd als bedreigend, ondemocratisch en onmodern. De positie van vrouwen vormt daarbij het brandpunt in het debat. Keer op keer blijkt dat genderissues het debat over religie tot een politieke kwestie maken. Voor zover seculiere feministen deelnemen, lijken zij vooral het standpunt in te nemen dat de vrijheid van godsdienst niet zwaarder mag wegen dan de vrijheid van meningsuiting. In Nederland werd Ayaan Hirsi Ali een van de bekendste pleitbezorgsters van de emancipatie van moslimvrouwen. In haar ogen zijn feminisme en vrouwenemancipatie en religieus-zijn onverenigbaar. Het is een oude

-6-

tegenstelling, die al naar voren kwam in het verzet van tweede-golffeministen tegen het christelijk erfgoed. Maar hoe houdbaar is deze tegenstelling? Deze vraag is door de huidige ontwikkelingen in binnen- en buitenland, vooral na 11 september, opnieuw actueel geworden. Alle reden dus om deze Genderlezing te besteden aan de verhouding tussen religie en feminisme. Hoe valt de plaats van religie in het huidige Nederland te denken? Waar komt de tegenstelling tussen feminisme en religie vandaan? Hoe valt er vanuit een feministisch perspectief te denken over religie in het persoonlijke en politieke leven? Spreeksters waren Inez van der Spek (Luce, Instituut voor Theologische Vorming) `Als religie maar sexy en smaakvol is’ en Chia Longman (Universiteit Gent) `Subject of slachtoffer: vrouwen in (joods)-orthodoxe religies’ en Anne-Claire Mulder (Tijdschrift voor Genderstudies) was moderator

organisatieculturen en man-vrouwrelaties. Organisaties kunnen een stimulerende en inspirerende werkomgeving bieden, maar mensen in een organisatie kunnen ook koel en afstandelijke met elkaar omgaan, bijvoorbeeld wanneer ze zich vooral houden aan regels en voorschriften. Dat heeft consequenties voor de inzet en motivatie van de medewerkenden en de uitstraling naar buiten. De centrale vraag luidde of de cultuur van maatschappelijke en kerkelijk organisaties te verbeteren is door de geijkte man-vrouwrelaties in de werkomgeving onder de loep te nemen en te veranderen. Ongeveer 70 kaderleden van katholieke maatschappelijke organisaties, leden van de UNKV en kerkelijke bestuurders troffen elkaar op de derde Catharinadag op 25 november in congrescentrum Antropia in Driebergen. Aan het begin van de bijeenkomst werd aan mgr. Muskens het eerste exemplaar van Als man en vrouw. Spiritualiteit van de veranderende manvrouwverhoudingen (Valkhof Pers 2003) aangeboden. In zijn reactie wees mgr. Muskens op hoopgevende ontwikkelingen op het gebied van man-vrouwverhoudingen in de kerk, zoals het gegeven dat in een land als Brazilië 80% van de vieringen in het weekend geleid worden door leken, waarvan 90% door vrouwen.

We hebben gehoord dat er knappe analyses en verrassende verbindingen gemaakt zijn die avond, maar helaas niemand gevonden voor een verslag. De lezingen komen in het volgende nummer van Gender, Tijdschrift voor Genderstudies. De Stichting Catharina Halkes Fonds subsidieerde deze Genderlezing.

Voormalig burgemeester van Roermond en senior consultant van RijnConsult Herman Kaiser ging in op de kenmerken van zingevende organisatieculturen. Daar waar ruimte is voor verantwoordelijkheid op alle niveaus en waar werknemers de doelen van een organisatie weten te verbinden met de waarden die zij in hun eigen leven vooropstellen, kunnen organisaties zin en perspectief bieden aan hun werknemers en hun cliënten. Ben van Essen, senior beleidsmedewerker van de provincie Limburg, liet zien hoe de provinciale overheid soms invloed wil uitoefenen op (in dit geval) vrouwenorganisaties met voorbijzien aan hun identiteit. Dat kan bij vrijwilligersorganisaties leiden tot een afbraak aan motivatie en onderlinge lotsverbondenheid. Subsidieverslaving en verstatelijking liggen dan op de loer, om welke reden van Essen pleit voor een herbezinning op de eigen missie van organisaties in het maatschappelijk middenveld. Annemiek Waij, dekenaal coördinator van het dekenaat De Baronie van het bisdom Breda, ging in op enkele specifieke elementen die zij ervaart binnen de kerkelijke organisatie. Terwijl enerzijds sprake is van een duidelijke hiërarchie blijkt in het werk zelf veel ruimte voor diversiteit en persoonlijke verantwoordelijkheid. Binnen de grenzen van het kerkelijk recht bestaan er voor vrouwen vele potentiële nieuwe functies. Jonge vrouwen moeten wel vermijden in oude vanzelfsprekendheden vast te raken.

CATHARINADAG 25 NOVEMBER Wat bezielt een organisatie? Tijdens de jaarlijkse Catharinadag op 25 november stelt de Katholieke Raad voor Kerk en Samenleving actuele thema’s aan de orde op het terrein van veranderende manvrouwverhoudingen in kerk en samenleving. Dit jaar stond, onder de titel Wat bezielt een organisatie, de verhouding centraal tussen

-7-

Josine Westerbeek-Huitink, vice-voorzitter van het CNV, ging in op de moeizame ontwikkeling van evenwichtige man-vrouw-verhoudingen binnen het mannenbolwerk dat de vakbond bij tijden zeker is. Slechts de kostersbond van de CNV heeft een vrouwelijke voorzitter(!). In veel katholieke maatschappelijke organisaties speelt de spanning tussen bezieling en zakelijkheid een rol. Het is moeilijk om die op alle niveaus in de organisatie met elkaar te verenigen. Het werken binnen een vakbond vereist een idealisme dat maakt dat velen overuren draaien – waardoor vooral vrouwen die de zorgtaken in hun gezin vervullen, vaak in de knel komen.

Oecumenische Vrouwensynode – OVS Ons verschil - onze uitdaging Vervolgdag van de Europese vrouwensynode in Barcelona Thema: Diversiteit Locatie: De Nieuwe Stad - Amsterdam ZO Datum: 17 april 2004 info: [email protected] T: 0206950641 Oproep Kontakt der Kontinenten Vrouwen-en-spiritualiteit Al vanaf haar start heeft Kontakt der Kontinenten een (cursus)aanbod op het gebied van vrouwen-en-spiritualiteit. Kontakt der Kontinenten wil dit themagebied opnieuw bezien en uitgebreider vormgeven, passend in de huidige landkaart van Nederland. Daar gaat een oriëntatie aan vooraf: wat wordt er momenteel aangeboden in Nederland op het gebied van vrouwen-en-spiritualiteit? Wat is er recentelijk aan aanbod verdwenen en waarom? Waar is behoefte aan c.q. wat leeft er aan interesse en tendensen bij vrouwen en hun bewegingen en organisaties? Op welke vragen zou Kontakt der Kontinenten in kunnen spelen c.q. samenwerking op aan kunnen gaan? Begin 2004 zullen een aantal expertmeetings worden georganiseerd met vrouwen uit verschillende werkvelden. De uitkomsten daarvan zullen leiden tot volgende stappen en afspraken voor samenwerking. Wie interesse heeft in deze thema's of mee wil denken bij de verdere vormgeving daarvan, kan contact opnemen met Marianne Vermeer, [email protected] of Jacqueline Kool: [email protected]

Onder leiding van dagvoorzitter Ceciel ten Tusscher, adjunct-directeur Media bij de KRO, ontstond een debat waaruit naar voren kwam dat niet alleen de verhouding tussen vrouwen en mannen in de werkomgeving een grote invloed heeft op de cultuur van een organisatie. Organisaties die niet meegaan met de maatschappelijke dynamiek – in onze samenleving o.a.: het ontstaan van meer gelijkwaardige man-vrouwverhoudingen blijken zich simpelweg niet te verjongen en kwijnen weg. Is het nu zo dat veranderende organisatieculturen binnen de kerk en katholieke maatschappelijke organisaties mee bepaald worden door ontwikkelingen op het terrein van veranderende man-vrouwverhoudingen? José Sanders die naar dit onderwerp binnen het KASKI regelmatig zogenaamd monitoringonderzoek doet, kon dat bevestigen. Zij meent dat de kerkelijke organisatiecultuur minder open is voor vrouwen dan op het eerste gezicht lijkt. In een bisdom bijvoorbeeld bestaat binnen een afdeling als het economaat wel de mogelijkheid om vrouwen te benoemen, maar in de praktijk worden nergens plaatsen vervuld door vrouwen. Helemaal verwonderlijk is dat volgens haar niet, want op beleidsbepalend niveau moeten vrouwen zich voegen naar een mannelijke, soms paternalistische manier van communiceren. Sanders merkt op dat bisschoppen in werkrelaties nauwelijks vrouwen op hogere functies tegenkomen (binnen de kerk slechts 4% vrouwen op leidinggevende posities). Een andere observatie betreft een patroon van “vader-zoon-relaties” binnen de clerus; daarbinnen is het doorgeven van functies aan “natuurlijke” (lees mannelijke) opvolgers de reden dat gekwalificeerde vrouwen buiten spel komen te staan. Henri Geerts De bundel Als Man en Vrouw is te bestellen bij de KRKS: tel. 073-6146617 of e-mail [email protected]

Korte leergang in Noord-Holland voorjaar 2004 Feministische theologie: basis informatie en nieuwe ontwikkelingen De leergang bestaat uit zes (6) losse dagdelen en is verdeeld in 3 thema-blokken, elk van 2 dagdelen, in zes aanéengesloten weken. De leergang zal twee maal aangeboden worden in het voorjaar van 2004, éen keer in Zaandam en éen keer in Alkmaar. In Zaandam op zes dinsdagmorgens in het gebouw van het Regionaal DienstenCentrum van de Samen op Weg Kerken, in Alkmaar op zes woensdagavonden in de kerkzaal van de Pius X kerk. Data Zaandam: 20 en 27 januari, 3, 10, 17 en 24 februari 2004 Data Alkmaar: 10, 17, 24 en 31 maart, 7 en 14 april 2004 De thema’s worden ingeleid door vakdocenten uit Noord-Holland. De begeleiding van de leergangen is in handen van vrouwen uit de

STUDIEDAGEN EN CONGRESSEN

-8-

werkgroep Vrouw Kerk Beleid (Menny de Wolf en Annego Hogebrink). Na de twee series is desgewenst een vervolg mogelijk voor cursisten van beide leergangen. De korte leergang staat open voor vrouwen en mannen. De kosten voor de hele leergang bedragen €90,en voor wie dat een bezwaar is €60,1ste themablok bijeenkomst 1: De bril waarmee we kijken. Begrippen, afbakening, stromingen, kenmerken van feministische theologie. bijeenkomst 2: Feministische exegese, taal en beelden, algemeen en in de bijbel (m.m.v. feministisch theologe Jeannette DeenikMoolhuizen). 2de themablok bijeenkomst 3: Bijbelse theologie en bijbelse traditie. Hoe lees je de verhalen vanuit genderperspectief en vanuit andere culturen. bijeenkomst 4: Nieuwe inzichten in theologische dogma’s zoals bijvoorbeeld de traditionele christelijke offertheologie. (M.m.v. Manuela Kalsky, auteur van het boek “Christafanieën”). 3de themablok bijeenkomst 5: Godsbeelden. De god van Sarah, Hagar en Maria. Feministische theologie in jodendom, christendom en islam. Wat kunnen we leren van elkaar. (M.m.v. feministisch theologe Hanneke van de Korst en Farhat Kahn, theologisch deskundig moslima). Bijeenkomst 6: Voortzetting, afronding en evaluatie. Wensen in verband met een eventueel vervolg.

Begeleiding: Annelies Moerings, kunstzinnig therapeute en Conny Brouwer, hulpverleenster op basis van psychosynthese Kosten: A € 163,- B € 180,- C € 198,-. Cursuscode: QGV04; aanmelden vóór 16 januari 2004. Kunst en kloosters in Griekenland, een culturele reis 22 t/m 31 mei 2004 Grieks-orthodoxe religieuze kunst, o.a. iconostasen, volkskunst, Byzantijnse iconenschilderij, ontmoeting met mensen in kloosters en kerken, o.a. Meteora kloosters, vrouwenklooster in Anatoli Agia aan de berg Kissavos. Het Grieks-orthodoxe Hemelvaartsfeest (27 mei) Uitgangspunt: Volos. Voorbereiding: zaterdagmiddag 27 maart 2004 Begeleiding Martina Heinrichs, DAC en Katerina Karkala-Zorba, orthodoxe academie van Dimitrias (Volos). Kosten : A € 590,- B € 650,- C € 715,(exclusief reiskosten) Cursuscode UBG04 Voor informatie of aanmelding (graag vóór 15 januari 2004 i.v.m. reservering vlucht): Dominicaans Activiteiten Centrum, 0263264422; [email protected] / www.dominicaanscentrum.nl Vraag de gratis cursusgids aan! Beschikbaar vanaf half december 2003. Ignatiushuis , Beulingstr.11 A'dam Clownerie in de advent: lichter naar kerst Teerhartig is de clown, blijmoedig, verlegen, soms vol verwachting, maar ook grappig groots en meeslepend. In clownerie verwonder je je over de schijnbaar gewoonste dingen. Je bent in het nu. Je geeft je over aan de mislukking en glorie van het moment. Je zegt ja tegen jezelf en je medespelers. Op deze dag doen we spelen podiumoefeningen. We onderzoeken de clown door te spelen en te lachen, te genieten van onszelf en onze aardigheden. We openen ons voor elkaar en gaan zo lichter naar de kerst. Met of zonder rode neus laten we een clownesk licht vallen op kerstmis. Deelnemers worden verzocht een attribuut mee te nemen dat zij associëren met kerst. Zaterdag 13 december, 10.00-16.00 uur Kosten: € 25,Begeleiding::José Sueters, beeldend kunstenaar en clown.

DAC Stadsdam 1, 6850 AB Huissen. Kerstdagen in het klooster – leef je leven 24 t/m 28 december 2003 Leren luisteren naar je innerlijke stem, vertrouwen op je intuïtie en spontaneïteit door meditatie en beweging, ontspanning en verbeelding, schouder en nekmassages. Daarnaast gelegenheid om aan de vieringen van de kloostergemeenschap deel te nemen. Begeleiding: Marian van Leeuwen, individueel en met groepen werkzaam vanuit haar Centrum Voor Intuïtieve En Spirituele Ontwikkeling Kosten A € 195,- B € 250,- C € 295,Cursuscode PGK03 Van harte vrouw 30 januari t/m 1 februari 2004 Als vrouwen hebben we veelal geleerd voor de ander te zorgen en daarin aan onszelf voorbij te gaan. Om te kunnen zien van waaruit we zorgen en vervolgens vaardig onszelf te leren zijn is een moedig hart nodig. Een hart dat zonder veroordeling kijkt kan dan zachtmoedig worden. Werkvormen: verhalen, tekenen, meditatie, dans en muziek.

Expositie Vanaf 5 januari is onder de titel “trans-lux: moderne ikonen” in de galerij van het Ignatiushuis werk te zien van Marga Adama.

-9-

Geopend van ma. t/m do., 9.30-12.30 en 13.30-16.30 uur. Toegang gratis.

niets van anderen zouden onderscheiden, werd na het Concilie van Trente de kloosterregel ingevoerd. Uit de oorspronkelijke Compagnia groeide de orde van de Zusters Ursulinen. Onder het motto `Houd je aan de oude weg en maak het leven nieuw’ organiseren de Ursulinen van Bergen van 16 t/m 23 mei 2004 een pelgrimstocht naar Noord-Itali‘. We bezoeken de steden waar Angela Merici leefde en de `Compagnia’ tot stand kwam. We proberen ons een beeld te vormen van die tijd en de vragen waarmee mensen leefden. En we spreken over onze tijd, en de vragen die in ons leven een rol spelen. Het programma is een mengeling van uitwisseling, wederzijdse inspiratie en studie. Er zijn nog enkele plaatsen over. De reiskosten bedragen ca. € 650,-. ben je geïnteresseerd in deelname, neem dan zo snel mogelijk contact op met Will Verhoef, beleidsmedewerkster UvB, postbus 176 - 1860 AD Bergen nh. tel. 0725894241 of [email protected] Op 13 december a.s. wordt een voorbereidende bijeenkomst gehouden.

Cursus Meditatie en Dans voor zorgverleners Dinsdag 27 januari en 3, 10 en 17 februari, 20.00-22.00 uur. Meditatie en Dans voor zorgverleners. Riette Beurmanjer.€ 50. LAVEN AAN VERHALEN Lang geleden waren er geen verhalen in de wereld. Het leven was niet gemakkelijk voor de mensen, zeker niet tijdens de strenge winters wanneer sneeuwstormen om hun huizen gierden… Op 16 januari 2004 wordt er van 10.00 tot 17.00 u.in de Horst in Driebergen een symposium gehouden over het werken met verhalen in veranderingsprocessen met als titel “Laven aan verhalen”. Het symposium richt zich op professionals in o.a. zorg, welzijn, bedrijfsleven en overheid. De kern van het programma bestaat uit twee inleidingen van Dr. Alida Gersie, onder de titel: “Maker van vuur, bewaarder van de droom”. Zij is gespecialiseerd in veranderingsgericht werk d.m.v. verhalen met individuen , groepen en organisaties die te maken hebben met complexe veranderingsprocessen. Daarnaast is er twee maal de gelegenheid om deel te nemen een workshop. Er zijn zes keuzemogelijkheden. Voor informatie of voor aanvraag van de folder kunt U zich wenden tot: Thérèse Heyne 013 4672324 of [email protected], Josée Gouda 023 5422336 of [email protected], Els Schopman 06 26236065 of [email protected] Of bezoek de website: www.lavenaanverhalen.nl

IN BEELD IKON-televisie zondag 21 december 2003 Nederland 1 16.21 – 17.00 uur: IKON LIVE: Oprecht nieuwsgierig Wekelijks tv-magazine over religie en cultuur Het zondagmiddagmagazine IKON LIVE vanuit studio ‘De Plantage’ in Amsterdam is alive and kicking. IKON LIVE signaleert religieuze trends & tradities en is oprecht nieuwsgierig naar visies & visioenen. Annemiek Schrijver gaat wekelijks op zoek naar schoonheid, troost en ontroering in het land waar kunst en religie elkaar raken. IKON LIVE KERSTSPECIAL ‘Waar moeten ze het zoeken?’ – religie bij twintigers & dertigers – Uit Lifestyle onderzoek blijkt een nieuwe trend: vooral onder de jongere generaties is de belangstelling voor cultuur, religie en tradities aan een opmars bezig. Zoeken naar zin mag weer en spiritualiteit is hot. Maar waar moeten de twintigers & dertigers het zoeken en wat vinden ze precies? Het vermoeden bestaat dus dat deze generaties hun religieuze antennes niet verloren zijn. Ze stemmen alleen niet af op de traditionele vindplaatsen van religie. Twintigers zoeken vrijblijvend als spirituele nomaden en dertigers voelen zich, zeker als ze kinderen hebben, uitgedaagd door de vraag al dan niet ‘iets religieus’ over te dragen. Of de kerken nog in beeld zijn als mogelijke inspirerende vindplaatsen valt te betwijfelen. Reden voor IKON,TROUW en ZINWEB om een

PELGRIMSTOCHT Op 25 november 1535 zetten 28 jonge vrouwen in het Noord-Italiaanse Brescia hun handtekening in een notarieel register. Ze traden daarmee toe tot de Compagnia di Sant’Orsola, een gezelschap van vrouwen die in de wereld een aan God gewijd bestaan wilden leiden. Het bood een nieuwe levensweg voor vrouwen, die gewoonlijk geen andere keus hadden dan tussen `een man of een muur’: een huwelijk of het klooster. De nieuwe levenswijze maakte deel uit van een hervorming van kerk en cultuur. De Regel voor het gezelschap werd geschreven door Angela Merici. Ondanks haar bedoelingen dat de leden van het gezelschap zich uiterlijk in

-10-

samenwerking aan te gaan en onderzoeksbureau KASKI te laten onderzoeken hoe het is gesteld met de religiositeit van de twintigers & dertigers en hun vindplaatsen van religie en zingeving. In IKON LIVE filmpjes en gesprekken met spirituele twintigers & jachtige dertigers op zoek naar bezinning om de donkere dagen voor Kerstmis te verlichten! En natuurlijk is er live muziek van ZUCO 103 en elke week een kwinkslag van het cabaretduo ‘De Bloeiende Maagden’ met hun kijk op God en Gebod. Redactie: Lotje Dercksen, Els van Driel, Martje van der Heijden, Marnel Breure; presentatie: Annemiek Schrijver; productie: Yvonne Clement; prod.assistentie: Jorrit Wieling; eindregie: Joost Honselaar; eindredactie: Ida Overdijk

Presentatie van het boekje VERHALEN TEGEN DE ANGST op zondagmiddag 14 december 2003 van 13.30 - 17.00 uur in de Mozes en Aäronkerk, Waterlooplein te Amsterdam. Op het programma staan o.a.: - een inleiding door Troetje Loewenthal, staflid van E-quality, experts in gender en etniciteit; - een gesproken column door Vera Bondy, lid van de redactie van het boekje "Verhalen tegen de angst" ; - Muzikaal intermezzo; - Gelegenheid tot napraten en ontmoeting. Er zijn geen kosten aan deelname verbonden. Voor meer informatie kunt u terecht bij het secretariaat van het Platform : Hobbemalaan 125, 1816 GC Alkmaar, T: 072 – 5280022/F: 072-5280139. Het boekje is te koop voor € 2,50.

PUBLICATIES

* Het Platform `Hagar en Sarah’, onderdeel van het Oecumenisch Vrouwennetwerk NoordHolland, ontving begin dit jaar de Riet Flikweertprijs. Deze prijs bestond uit een geldbedrag van 3.000,- en een bronzen plastiek. Het Platform heeft dit geld o.m. gebruikt om een boekje uit te geven met als titel Verhalen tegen de Angst. Dit boekje is gebaseerd op verhalen van deelneemsters aan een in 2002 georganiseerd interreligieus symposium op conferentiecentrum De Tiltenberg in Vogelenzang. Deelneemsters waren afkomstig uit de drie monotheïstische religieuze tradities, t.w. jodendom, christendom en islam.

Mirjam Schuilenga - God in de marge. Over diaconie en spiritualiteit, armoede en gemeenschap. 2003, Uitgeverij Halewijn, Antwerpen. ISBN 90 73503 787 (144 blz). Te bestellen bij de boekhandel of per e-mail:[email protected] Meer informatie op : www.tgl.be, daar staat ook de inhoudsopgave vermeld en een verdere beschrijving van de inhoud. Mirjam Schuilenga - Het leven volgens Johannes. Over diaconie. In: TGL 2002/3, p. 255-280. (www.tgl.be) Mirjam Schuilenga - God heeft een lichaam. In: Tijdschrift voor Geestelijk Leven (TGL) 2003/2, pp. 145-156 (www.tgl.be)

'Een handjevol vrouwen van een uitstervende generatie.... Sieth Delhaas In het kader van haar doctoraalscriptie Algemene Cultuurwetenschappen bij de Open Universiteit deed Sieth Delhaas onderzoek naar de protesten van oudere vrouwen gericht tegen de centrale overheid gedurende de beide laatste decennia van de vorige eeuw. Delhaas richt zich in haar onderzoek met name op de activiteiten van het Landelijk Platform Vrouwen 50+ (LPV) tussen 1989 en 1995. Hierin waren behalve de Nederlandse Vrouwenraad, de WOUW, de Nederlandse Bond voor Plattelandsvrouwen, de FNV werkgroep Oudere vrouwen, de Vrouwenbond FNV, het Platform voor Alleenstaanden ook de drie grootste ouderenbonden vertegenwoordigd. Desalniettemin stonden deze organisaties tamelijk ambivalent tegenover het thema 'oudere vrouwen'. Wat de werkgroep met haar activiteiten hoopte te bereiken, een betere maatschappelijke positie voor oudere vrouwen en een verbetering van hun financiële en pensioenomstandigheden, is dit wat betreft de vrouwen geboren voor 1940 niet gelukt. De overheid richtte zich vanuit haar emancipatie-

Todd Penner and Caroline Vander Stichele, eds., CONTEXTUALIZING ACTS Lukan Narrative and Greco-Roman Discourse Een collectie essays over Handelingen vanuit vernieuwende historische, culturele en literaire analyses. Todd Penner is Assistant Professor of Religion at Austin College in Sherman, Texas. Caroline Vander Stichele is Universitair Docent in Religious Studies at the University of Amsterdam in the Netherlands. Atlanta: SBLSymposium Series, 384 pages, 2003, ISBN: 1-58983-080-6 Hardback edition: www.brill.nl J. Borsje, 'Het 'boze oog' in middeleeuwse Ierse wetteksten', in: Inge Genee, Bart Jaski & Bernadette Smelik (red.), Arthur, Brigit, Conn, Deirdre... Verhaal, taal en recht in de Keltische wereld. Liber amicorum voor Leni van StrienGerritsen (Nijmegen: De Keltische Draak, 2003) 38-50.

-11-

beleid wel op toekomstige oudere vrouwen, maar zei financieel niets voor de toenmalige oudere vrouwen te kunnen doen. Delhaas concludeert onder andere dat de status van oudere vrouwen, ondanks hun aantal van 2,2 miljoen, in de Nederlandse samenleving zo laag is, dat de overheid hun protesten zonder risico voor maatschappelijke onrust, naast zich neer kon leggen. Het onderzoeksverslag is te bestellen onder de titel 'Een handjevol vrouwen van een uitstervende generatie.... ' door overmaking van 13.50 €, inclusief portokosten, op gironummer 25 79 35 t.n.v. Werkplaats In de Weegschaal te Vught.

Geestelijke Leiding. Het boek is uitgegeven bij Uitgeverij Ten Have in Baarn. Kristin De Troyer, Judy Herbert, Judith A. Johnson, & Anne-Marie Korte, Wholy Woman, Holy Blood. A Feminist Critique of Purity and Impurity, Harrisburg (Studies of the Institute of Antiquity and Christianity), PA,TPI, 2003. Christine Helmer & Kristin De Troyer, with the assistance of Katie Goetz, Truth: Interdisciplinary Dialogues in a Pluralist Age (Studies in Philosophical Theology). Louvain: Peeters, 2003. Kristin De Troyer, Ester (Belichting van het Bijbelboek), 's-Hertogenbosch: KBS, 2003.

Op adem komen: Spiritualiteit in vrije tijd is bestemd voor docenten praktische theologie, buurt en jeugdwerk, catechese en anderen die geïnteresseerd zijn in werkvormen rond spiritualiteit. Het boekje is tot stand gekomen in de praktijk van het pastoraat voor mensen in vrije tijd, toeristen en recreanten en is een handreiking voor pastores, jeugdwerkers, buurtwerkers en andere groeps-begeleiders. Kosten € 8,-- (excl. verzendkosten) en kan bij het IWR, telefoonnummer (030) 880 14 80 of bij Stichting Docete, telefoonnummer (030) 293 68 07 besteld worden.

Kristin De Troyer, Rewriting the Sacred Text. What the Old Greek Texts Tell Us about the Literary Growth of the Bible (Text Critical Studies), Atlanta, GA - Leiden: SBL - Brill, 2003. Marian Papavoine, Brood en wijn of zoete koek? Religie. (Themanummer over de feministische agenda voor de komende 30 jaar) LOVER, Tijdschrift over feminisme, cultuur en wetenschap 30(2003)4, 28.

Henri Geerts/Hedwig Meyer-Wilmes (red.), Als man en vrouw, Spiritualiteit in veranderende man-vrouw verhoudingen, (Valkhof Pers) Nijmegen 2003.

PARTNERSCHAPSREGISTRATIE Naar aanleiding van berichten in de media stuurde het IWFT op 16 september jl. onderstaand persbericht naar ANP en Trouw.

Op weg met Maria… Advent en kerstmis 2003 Een meditatieboekje vol gedichten, beeldmateriaal en verhalen op weg naar Kerstmis. Het is ingedeeld in drie afdelingen: Verwachten is wachten - Nieuwe geboorte Levensweg Het boekje staat vol vrouwenverhalen: over Hanna, over Elizabeth, over Bridget van Iona, over Heleen Colijn, over Violeta Parra en Maria. Heeswiijk: Uitgeverij Abdij van Berne. Redactie en vormgeving: Felicia Dekkers en Werkgroep voor Liturgie Heeswijk. Kosten: € 3,75 (bij bestelling van meerdere exemplaren 10% kwantumkorting). Info en bestelling: 0413-291394. E: [email protected]

BISSCHP Van Luyn heeft een kerkelijk strafproces tegen Huysmans, priester van het bisdom Rotterdam, geopend omdat die geweigerd heeft het partnerschap met de theologe drs. Freda Dröes te ontbinden. Het IWFT Vrouwennetwerk Theologie spreekt haar verbazing uit over het feit dat de in onze huidige samenleving mogelijk gemaakte partnerschapsregistratie niet – door alle kerken en in alle opzichten – van harte verwelkomd wordt. Liggen hier niet kansen de samenleving – over wier gebrek aan zorg en verantwoordelijkheid voor elkaar alom wordt geklaagd – bekend te maken met de traditie van de kerk op het gebied van alternatieve verbintenissen? De in gang gezette beweging weg van het alleenrecht van het heteroseksuele huwelijk boort alle variabelen aan waar nu juist de kerk met haar rijke traditie van klooster- en gemeenschapsleven weet van heeft. Naar onze overtuiging worden hier kansen gemist de samenleving voor te leven hoe mensen zich – ook op niet-romantische basis – kunnen verplichten tot wederzijdse zorg. IWFT Vrouwennetwerk Theologie

Petra Pronk In zonde ontvangen en geboren. tien bekende en onbekende Nederlanders over hun afscheid van de orthodoxie. Zij hebben allen afstand genomen van een orthodoxe opvoeding. Er staat ook een interview met Anneke Dekkers (lid IWFT) in, waarin ze vertelt dat ze gelovig gebleven is dank zij de feministische theologie. Anneke heeft in Tilburg gestudeerd heb en volgt nu de Master

-12-

is geen plaats voor diaconessen. (Bron: RKnieuws.net 24-11-2003) Ook aandacht voor dit onderwerp op een nieuwe website: www.womendeacons.org. Meer informatie ook bij de Catholic Women Priests group (www.womenpriests.org). General contact: [email protected]. Tel.01923 - 779446.

Trouw nam dit op 18 september als volgt op: Zaak-Huysmans: zorgen voor elkaar op nietromantische basis Van onze redactie religie & filosofie AMSTERDAM - Vrouwelijke theologen zijn verbaasd dat bisschop A. van Luyn van Rotterdam met een kerkelijk strafproces een eind wil zien gemaakt aan het geregistreerde partnerschap van zijn priester dr. R. Huysmans (67) met de theologe Freda Dröes. Het 'Vrouwennetwerk Theologie' stelt dat alom wordt geklaagd over gebrek aan zorg en verantwoordelijkheid voor elkaar in de samenleving. De rk kerk met haar rijke traditie van gemeenschapsleven heeft weet van alternatieve verbintenissen. ,,Naar onze overtuiging worden hier kansen gemist de samenleving vóór te leven hoe mensen zich ook op niet-romantische basis - kunnen verplichten tot wederzijdse zorg.'' Eerder hebben oud-klasgenoten van Huysmans zich per brief tot de bisschop gewend. Of er ,,geen minder harde en harteloze weg was dan een strafproces? Waarom geen arbritage?'' De brief suggereert dat Van Luyn door Rome is gedwongen en dat hij in verzet moet komen. Eén klasgenoot, pastoor H. van der Plas, verklaarde later dat het om een eenmansactie ging. Initiatiefnemer H. Mourits heeft daarop de namen van twintig (uit 25 jaargenoten) ondertekenaars verspreid, van wie de meesten net als hijzelf overigens niet meer in het ambt staan. (Bron: Trouw, 18 september 2003)

NGK REAGEREN INZAKE VROUW IN AMBT In april verscheen het studierapport binnen de Nederlands Gereformeerde Kerken ‘Vrouwelijke ouderlingen en predikanten?’. Inmiddels heeft de Nederlands gereformeerde commissie Vrouwelijke Ouderlingen en Predikanten (VOP) een derde rapport gepubliceerd (zie http://www.ngk.nl). De commissie gaat hierin in op de reacties die zij ontving van deputaten kerkelijke eenheid van de Gereformeerde Kerken vrijgemaakt (GKV) en deputaten voor de eenheid van de gereformeerde belijders van de Christelijke Gereformeerde Kerken (CGK). De commissie VOP concludeert in haar rapport dat de brug ‘bepaald nog niet geslagen’. In het rapport van april, dat op de landelijke vergadering 2004 in Lelystad, aan de orde komt, beveelt de commissie aan de ambten van ouderling en predikant ook voor vrouwen open te stellen. Deputaten GKV en deputaten CGK, die gevraagd waren op het rapport te reageren, deden dit overwegend kritisch. In elk geval wezen zij de belangrijkste conclusie af. De commissie ziet hiering vooralsnog geen reden om de hoofdconclusie van haar rapport te wijzigen. Ze spreekt het vertrouwen uit ‘dat we als kerken in de toekomst in menig opzicht nog verder met elkaar kunnen en zullen komen. Van groot belang vinden we dat er fundamentele punten van herkenning zijn gebleven.’ (Bron: Reformatorisch Dagblad 1411-2003)

INTERNATIONAAL Vrouwelijke diakens aangekaart in Rome Mgr. Roger Vangheluwe, bisschop van Brugge, is tevreden over de wijze waarop zijn vraag naar vrouwelijke diakens in Rome werd beluisterd. Dat meldt de persdienst van het bisdom Brugge maandag. De kardinaal-prefect van de Congregatie van de Clerus, waar de vraag expliciet werd gesteld, was blij met de vraag: ‘Het is inderdaad hier dat u ze moet stellen’. Hij gaf de (bekende) argumenten waarom de wijding van vrouwen tot diaken waarschijnlijk niet zal gebeuren. De Internationale Theologische Commissie heeft haar rapport opgemaakt vorig jaar. Het is nu aan de paus om een beslissing in de ene of de andere zin te nemen. Die beslissing heeft de paus nog niet genomen. Ook in zijn officiële toespraak tijdens de algemene audiëntie sprak hij er niet over. Ook bij de Congregatie van de Bisschoppen kwam de kwestie uitdrukkelijk ter sprake. De algemene indruk van de bisschop van Brugge is dat men aandachtig heeft geluisterd, maar dat bij de hoogste verantwoordelijken de zaak vrij duidelijk is: er

-13-

Meer informatie over de trailer en documentaire 'PASSWORD: WOMEN' is verkrijgbaar bij Lin McDevitt-Pugh, via 020-6651318/06-15048468 en [email protected]. Informatie over het IIAV is te vinden op: http://www.iiav.nl en http://www.vrouweninfo.nl.

VARIA PASSWORD: WOMEN Documentaire over het belang van vrouweninformatie wereldwijd Wat is de invloed van informatie op het persoonlijke leven van vrouwen en hoe kunnen vrouwen informatie gebruiken om invloed op de samenleving uit te oefenen en zo hun positie te verbeteren? Welke rol spelen vrouweninformatiecentra en nieuwe technologische mogelijkheden daarbij? De documentaire 'PASSWORD: WOMEN' toont aan de hand van concrete projecten: - hoe informatie het leven van vrouwen wereldwijd beïnvloedt; welke rol het Internationaal Informatiecentrum en Archief voor de Vrouwenbeweging (IIAV) en andere vrouwenorganisaties hierin spelen; - hoe informatie over vrouwen regionale, nationale en internationale beleidsmakers bereikt; - en stelt de invloed van het digitale tijdperk op de positie van vrouwen in verschillende werelddelen ter discussie. De documentaire laat de activiteiten van vrouwenorganisaties uit diverse werelddelen zien. Bijvoorbeeld FIRE in Costa Rica, het eerste radiostation dat vrouwenprogramma's via internet uitzendt. En het Nakasake Multipurpose Telecentre in Oeganda, dat ICT-trainingen verzorgt voor vrouwen. Ook wordt vertoond hoe vrouweninformatiewerkers op internationale VNconferenties samenwerken om relevante informatie beschikbaar te maken aan beleidsmakers en vrouwenorganisaties. De documentaire 'PASSWORD: WOMEN' zal begin 2004 gereed zijn. De 8 minuten durende trailer (een voorproefje) wordt vertoond tijdens de manifestatie "M/V @ DE TOEKOMST" op 15 november in Rotterdam. Het Ministerie van SZW organiseert deze manifestatie in het kader van 25 jaar emancipatiebeleid. De première van de documentaire 'PASSWORD: WOMEN' zal in april of mei 2004 plaatsvinden in Amsterdam. Wilt u een uitnodiging voor de première ontvangen? Stuur dan een e-mail met uw adresgegevens naar: [email protected].

DIGIT@LI@ Aan de website van het IWFT is een overzicht van Tijdschriften op het terrein van Vrouwenstudies Theologie (en aanverwant) toegevoegd. www.vrouwen.net/iwft, "Verdere links", en dan naar tijdschriften. Het nieuwe nummer van Lectio difficilor (european electronic journal for feminist exegesis) staat online http://www.lectio.unibe.ch/e/index.htm uit de inhoudsopgave: Ulrike Bail, Spelling out No-Where. Lamentations as a textual space of survival; Irene Pabst, The interpretation of the SarahHagar-stories in rabbinic and patristic literature: Sarah and Hagar as female representations of identity and difference; Peter-Ben Smit, Simon Peter’s Mother in Law Revisited. Or Why One Should Be More Careful With Mothers-In-Law; Forum; Silvia Schroer, Feministische Anthropologie des Ersten Testaments. Beobachtungen, Fragen, Plädoyers

Anja van Oostrom van The Kasander Film Company produceert de documentaire 'PASSWORD: WOMEN' in opdracht van het IIAV. De regie is in handen van Rinske Bosch. Camera en geluid worden respectievelijk verzorgd door Nicole Batteke en Carla van der Meijs. De Directie Coördinatie Emancipatiebeleid (DCE) van het Ministerie van SZW heeft de documentaire financieel mogelijk gemaakt.

-14-