WA D D E N E 1 1 A N D E N
Aan de Minister van Economische Zaken De heer H. Kamp Postbus 20401 2500 EK Den Haag
Datum: 22-1-20141 001
1 AJZ
Onderwerp: reactie Waddeneilanden onderzoek near-shore windenergie.
Excellentie, In februari 2013 bent u een onderzoek gestart naar zoekgebieden voor het ontwikkelen van near-shore windturbine parken, binnen de 12-mijis zone. Het onderzoek richt zich op de gehele Nederlandse kust en daarmee ook op de Noordzeekustzone direct boven de Waddeneilanden. Daarnaast heeft u onlangs een ontwerp- structuurvisie voor oft-shore windenergie in procedure gebracht voor de gebieden buiten de 12-mijlszone. Beide onderzoeken zijn gestart om de door u gemaakte afspraken in het energie-akkoord en de doelstelling van zestien procent duurzame energie opwekking te kunnen behalen. Wij onderschrijven uw ambitie en doelstelling ten aanzien van duurzame energie, maar hebben twijfels bij de eenzijdige benadering waarop het onderzoek is ingestoken. We zijn het niet eens met de voorgenomen keuze om op zes km afstand boven de eilanden Ameland en Schiermonnikoog een zoekgebied te reserveren voor een park dat plaats moet bieden aan windturbines die 300 megawatt aan energie opwekken. Het zoekgebied loopt parallel aan de kustlijn, over de gehele lengte van Ameland en deels boven Schiermonnikoog. De eilanden zijn van mening dat een grootschalig near-shore windturbine park en in de gekozen vorm absoluut niet te verantwoorden is ten opzichte van hel groter maatschappelijk belang van het Waddengebied als een van de top toeristische bestemmingen van Nederland en vanwege de scheepvaartveiligheid, vogeltrekroutes, status van werelderfgoed, trilaterale afspraken en andere Europese ruimtelijke claims. Als gevolg van de industriële uitstraling van grootschalige windturbine parken worden de eilanden in hun kern en hun kracht geraakt. Wij kiezen voor het behoud van de waarden waarin wij uitblinken: ruimte, rust, natuur en toerisme. Dit betekent dat wij nadrukkelijk kiezen voor off-shore windenergie willen wij onze Noordzeekustzone vrij houden om de internationale erkende natuurwaarden veilig te stellen. Wij willen de risico’s en gevolgen van aanvaringen en andere calamiteiten beperken. De gemeenteraden van de vijf eilanden hebben zich hierover unaniem uitgesproken in een motie. Secretanaat De Waddenejlanden Postbus 203 8860 AF Harlingen Telefoon 0517-740000 Fax 051 7740001
[email protected]
0
m
WAD DEN EILANDEN
Wij vragen u met klem om af te zien van de aanwijzing van het windturbinepark boven de eilanden gezien de grote negatieve effecten op ons bestaan en op de beleving van onze gasten. Ruimtelijke kwaliteit In het recente onderzoek (2013) van de Algemene Rekenkamer over het beheer van de Waddenzee wordt het belang van de ruimtelijke kwaliteit van het Waddengebied erkend. Het onderzoek concludeert dat deze kwaliteit zwaar onder druk staat door nieuwe initiatieven; zoals windturbineparken. In uw onderzoek is geen aandacht geschonken aan de effecten van grote windturbineparken op de ruimtelijke kwaliteit van het Waddengebied. Toerisme De eilanden kenmerken zich door de dynamiek in het landschap en de ruigte van zand, wind en zee. Een uitermate populaire toeristische bestemming. Juist de combinatie van natuur, open landschap en rust, gevarieerd met kleine dorpen met een open atmosfeer maken de eilanden tot een van de toeristische topbestemmingen van Nederland. Op de eilanden wordt gewoond, gewerkt en geleefd door de eigen bewoners. De gemeenschappen op de eilanden bestaan voor ruim 90% van toerisme. Daar komt het aandeel in de werkgelegenheid vanaf de vaste wal nog bij, door uitzendkrachten, seizoen medewerkers, toeleveranciers, onderhoud- en schoonmaakbedrven. De voorzieningen die zn aangelegd voor onze gasten dragen bij aan het wonen, werken en leven op een eiland. Voorzieningen die zonder toerisme niet in stand zijn te houden en die een belangrijke bijdrage leveren aan het leven op een eiland. Een zware aanslag op de aard en omvang van het toerisme is daarmee ook direct een zware aanslag op de eilander leefgemeenschap. Het onderzoek dat, in opdracht van u, door het ministerie van 1 & M is uitgevoerd om de effecten van grootschalige windparken op het toerisme te meten, laat zien dat zowel bij dagjesmensen als bij de verblijfsgasten een terugloop van twintig procent te verwachten is als een grootschalïg windpark op zes kilometer afstand op de kust wordt gebouwd. Het onderzoek heeft zich alleen gericht op het strandbezoek. Veel gasten kiezen een eiland als toeristische bestemming voor een weekend weg of een vakantie, in plaats van een strand. Wij verwachten veel negatieve effecten op de eilanden, en in het bijzonder op Ameland, Terschelling en Schiermonnikoog. Bijna twintig procent van de respondenten geeft aan voor een ander eiland te kiezen als boven een eiland een windturbine park wordt ontwikkeld. U zult begrijpen dat een dergelijke terugloop in het toerisme een zware impact heeft op de eilandgemeenschap. Een alternatieve inkomstenbron is niet voorhanden, niet op het eiland, en ook niet aan de Noord-Friese Waddenkust. Onze zorg is niet zonder reden; het buureiland van Schiermonnikoog, Borkum, is reeds geconfronteerd met het turbinepark Riffgat. Op Borkum wordt onze zorg herkend en onderkend. Het Duitse turbinepark staat op vijftien kilometer afstand van Borkum en is goed zichtbaar vanaf Schiermonnikoog, zelfs vanaf Lauwersoog. Wij stellen vast dat het plaatsen van turbines boven Ameland en Schiermonnikoog ook effect heeft op de aanblik vanaf de Noord-Friese kust en leidt tot een industriële omgeving en uitstraling die niet wenselijk is.
m
WA D D E N E 1 1 A N D E N
Maatschappelijke Kosten-Baten Analyse In de Maatschappelijke Kosten Baten Analyse (MKBA), die door uw ministerie is uitgevoerd, is het effect van windparken in beeld gebracht. De MKBA toont aan dat het verlies aan inkomsten door near-shore windenergie alleen te verwachten is in toerisme, het hart van de eilander economie. De maatschappelijke baten zijn vooral te verwachten in de industrie, havens en andere technische activiteiten. Baten die vooral in de havens van Den Helder en Eemshaven tot werkgelegenheid zullen leiden en zeker geen compensatie betekenen voor het verlies aan werkgelegenheid op de eilanden. W wijzen u erop dat een toename van de industriële werkgelegenheid 66k wordt behaald door in te zetten op de off-shore windparken. De extra kosten bij off-shore parken ten opzichte van near-shore parken betreffen de kosten voor een langere kabel naar de vaste wal, en een langere afstand bij de aanleg en het plegen van onderhoud. Wij vragen ons in alle redelijkheid af of de relatief beperkte extra kosten van de kabelverlenging opwegen tegen de effecten en het verlies aan inkomsten op de eilanden. In de werksessie op Ameland bleek dat de leidingen voor het off-shore windpark Gemini, ook bruikbaar zijn voor nieuwe parken. In het onderzoek naar het effect op toerisme is deze afweging niet gemaakt! Wij zijn van mening dat het onderzoek naar het vinden van zoekgebieden te eenzijdig is ingestoken. Het hoofdbelang is de opwekking van windenergie, “een bedrijfstak die zorgt voor werkgelegenheid”. In de discussies merken wij dat toerisme niet als serieuze bedrijfstak wordt gezien terwijl dit voor het Waddengebied en de Noordzeekustzone de belangrijkste, zo niet bijna enige tak van werkgelegenheid is. De vergelijking gaat al mis bij de toepassing van de MKBA als onderzoek systematiek. In het model wordt recreatie en toerisme al niet als economie gezien maar als beleving. Toerisme is inderdaad een beleving voor de gast maar voor de eilanden de primaire economie en bron van inkomsten. In de kosten-baten analyse kan, zoals al eerder gezegd, naar onze mening de nieuwe industriële werkgelegenheid in de havengebieden niet worden afgewogen tegen de effecten op de bedrijfstak van toerisme en recreatie op de eilanden. De nieuwe industrie zal zich namelijk nooit vestigen ter vervanging van de vermindering van de inkomsten in de toeristische sector. Hiermee wordt geen recht gedaan aan de realiteit op de eilanden: de omvang van ons toeristisch product en de inspanning van ondernemers in ons gebied. Waddenzee Wereldertgoed en Particulary Sensitive Sea Area Het Waddengebied en de Noordzeekustzone rondom de eilanden kenmerken zich door openheid, een hoge dynamiek van zand, wind en zee, de rust en de ruimte. In de Planologische Kernbeslissing Waddenzee (2007), nu opgenomen in het Besluit Algemene Regeling Ruimtelijk Ordening, zijn deze kenmerken vastgelegd en is de Waddenzee, samen met delen van de Noordzeekustzone, natuurgebied geworden waar mensen wonen en leven. In 2002 heeft de International Maritime Organisation (IMO) het Waddengebied en de Noordzeekustzone aangemerkt als Particulary Sensitive Sea Areas (PSSA,2002) en gelden voor deze gebieden aanvullende maatregelen voor de scheepvaartveiligheid ter bescherming van het gebied.
0
iii
WA D D E N E 1 I A N D E N
De Waddenzee heeft door haar zeer kenmerkende karakter van getijdegebied en haar positie in het internationale ecosysteem eveneens de status van UNESCO Werelderfgoed (2009) ontvangen. Een status waarover de eilanders zeer sceptisch waren en waarbij uw ministerie verwoede pogingen heeft gedaan om de eilanders te overtuigen van de meerwaarde. Wij verwonderen ons dan ook dat uw ministerie nu overweegt om de status geweld aan te doen met het ontwikkelen van een grootschalig windpark op de rand van het Werelderfgoed. De status van Werelderfgoed geeft een internationale status en allure aan de Waddenzee maar ook aan het omliggende gebied zoals de Noordzeekustzone en de Waddeneilanden. In de aanstaande Trilaterale Ministersconferentie van 3 en 4 februari 2014 wordt door uw staatsecretaris een aantal documenten ondertekend die een stimulans moeten bieden voor onder meer onbelemmerde vogeltrekroutes, een veiligheid verhogend geleidingssysteem voor scheepvaart en de ontwikkeling van duurzaam toerisme in het gehele Waddengebied. Op een eerdere Trilaterale Regeringsconferentie in 2005 op Schiermonnikoog is een document ondertekend dat zowel de Waddenzee als de Noordzeekustzone vrijwaart van obstakels zoals windturbines. Wij nemen aan dat u deze trilaterale afspraken nog steeds onderstreept en respecteert. Internationaal militair oefengebied Naast de genoemde trilaterale afspraken faciliteert Nederland een internationaal militair oefengebied voor marine schepen en militaire vliegtuigen op de Noordzee. Dit gebied is gelegen vlak boven de eilanden. Het oefengebied neemt een groot deel in van de off-shore ruimte die beschikbaar zou kunnen zijn voor het permanent opwekken van duurzame energie. Echter gezien het zwaarwegende defensiebelang (het afvuren van raketten) en de internationale afspraken daaromtrent, is het verkleinen en veranderen van vorm van het gebied onbespreekbaar. De vorm van het gebied kan ook niet wijzigen aangezien rondom het terrein een aantal internationale scheepvaartroutes ligt. Het Nederlands continentaal vlak kent daarmee een aantal grote internationale ruimtelijke claims. Wij vinden het opmerkelijk dat op het gebied van scheepvaart en defensie internationale afspraken te maken zijn en samengewerkt kan worden maar dat op het gebied van windenergie een dergelijke “uitruil” blijkbaar niet mogelijk is met andere Europese landen. Veiligheid scheepvaart en eilanden Een van de meest belangrijke documenten die op de ministersconferentie wordt voorgelegd gaat over de veiligheid van de scheepvaartroutes. De veiligheid van de kustroute vlak boven de eilanden wordt verbeterd door de aanleg van een scheepvaartbegeleidingssysteem. Een maatregel die niet zonder reden wordt getroffen en zeer noodzakelijk is gezien de korte afstand van de kustscheepvaartroutes tot de eilanden met daar achter een zeer kwetsbaar en voor hulpdiensten slecht te bereiken getijdengebied. De zee is geen afgebakende weg, schepen kunnen te allen tijde een eigen koers gaan varen. Bij een calamiteit of een aanvaring met bijvoorbeeld een olietanker (onderweg naar Eemshaven) met een gasplatform of windmolen, is het bestrijden van gevaarlijke stoffen die vrij kunnen komen voor het Waddengebied alleen al technisch gezien een ramp door de vele ondiepten en de zeer korte reactietijd voor hulpdiensten vanwege de werking van de getijden.
0 m
WA D D E N E 1 L A N D E N
Met de huidige toename van scheepvaart op de Eems-Dollard en naar de grote Duitse havens van Hamburg en Bremen wordt de kans op een calamiteit alleen maar groter. Een olieramp of losgeslagen containers met chemische lading is rampzalig voor de Waddennatuur en het toerisme (economie). Met de aanleg van een windpark vlak tussen de scheepvaartroute en Ameland en Schiermonnikoog wordt het risico op een aanvaring aanmerkelijk vergroot. Eigen verantwoordelijkheid; Ambitiemanifest Zoals eerder genoemd ondersteunen de eilanden de energietransitie en willen we afspraken in het energieakkoord niet in de weg staan. De Waddeneilanden hebben in 2007 een ambitiemanifest vastgesteld. Daarmee hebben de eilanden samen met de provincie zich tot doel gesteld om de vijf Waddeneilanden in 2020 energie neutraal te laten zijn en zo een bijdrage te leveren aan de energietransitie in Nederland. Wij sluiten windenergie voor onze lokale ambitie niet uit in de toekomst, maar niet op deze schaal. Met het ambitiemanifest hebben wij een eigen verantwoordelijkheid op ons genomen om alternatieven te vinden zoals het bouwen van het vooralsnog grootste zonnepark in Nederland van zes megawatt, de methaancellen en andere projecten. Het is een stevige ambitie waar op dit moment flink aan getrokken wordt en waarmee de eilanden zich ook willen identificeren. Het manifest van de eilanden valt theoretisch gezien buiten de duurzaamheidsdoelstelling van zestien procent van het Rijk. Toch draagt onze ambitie wel degelijk bij aan de energietransitie. Tot slot De eilanden willen daarom samen met u de energiedoelstellingen behalen, maar bepleiten een andere en verantwoorde wijze.
Hoogachtend, Namens het EilandecCollegd’ /
‘i’
A. de Hoop, voorzitter
recteur
