068

BASISMECHANICA TWEEDE GRAAD BSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS September 2006 LICAP – BRUSSEL D/2006/0279/068

BASISMECHANICA TWEEDE GRAAD BSO LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS LICAP – BRUSSEL D/2006/0279/068 (vervangt D/2003/0279/063 met ingang van 1 september 2006) ISBN 978-90-6858-707-4

Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel

Inhoud Lessentabel ........................................................................................................................5 1

Studierichtingsprofiel en samenhang .................................................................6

1.1

1.4

Situering van de studierichting Basismechanica in het logisch curriculum van het studiegebied Mechanica-elektriciteit ..............................................................................................6 Instroom en beginsituatie ................................................................................................................7 Profilering van Basismechanica bso t.o.v. aanverwante studierichtingen in de tweede graad van het studiegebied Mechanica-elektriciteit.........................................................7 Algemene doelstellingen..................................................................................................................8

2

Algemene pedagogisch-didactische wenken .....................................................9

2.1 2.2

Inleiding..............................................................................................................................................9 Geïntegreerd en projectmatig werken.............................................................................................9

3

Evaluatie ..............................................................................................................11

3.1 3.2 3.3 3.4

Wat en waarom evalueren?............................................................................................................11 Wanneer evalueren? .......................................................................................................................11 Hoe evalueren?................................................................................................................................12 Hoe rapporteren? ............................................................................................................................12

4

Leerplandoelstellingen, leerinhouden en pedagogisch-didactische wenken .................................................................................................................12

4.1 4.2 4.3 4.4

Bij het uitvoeren volgens opgelegde criteria rekening houden met de elementen van een metaalverwerkend bedrijf ................................................................................................13 De werkzaamheden plannen ..........................................................................................................13 Vormgeven door .............................................................................................................................19 De constructie(s) en -onderdelen en het eigen werk evalueren.................................................29

5

Minimale materiële vereisten .............................................................................29

5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 5.6 5.7

Infrastructuur...................................................................................................................................29 Algemene uitrusting........................................................................................................................29 Kledij en individuele beschermingsmiddelen ..............................................................................30 Pneumatica/hydraulica ...................................................................................................................30 Het bewerken van plaat- en profielmateriaal en het verspanend vormgeven ..........................31 Afteken- en meetgereedschappen.................................................................................................32 Elektrische uitrusting......................................................................................................................34

6

Nuttige adressen .................................................................................................35

7

Bibliografie ..........................................................................................................37

1.2 1.3

2de graad bso Basismechanica

3 D/2006/0279/068

Lessentabel Pedagogische vakbenaming Minimum-maximum

uren/week

Administratieve vakbenaming

30-36

30-36

Godsdienst

2

2

AV Godsdienst

Lichamelijke opvoeding

2

2

AV Lichamelijke opvoeding

Maatschappelijke vorming

0/2

0/2

AV Maatschappelijke vorming

Nederlands

0/2

0/2

AV Nederlands

Project algemene vakken

6/0

6/0

AV Project algemene vakken

Wiskunde

0/2

0/2

AV Wiskunde

Informatica

1

1

Realisaties mechanische constructies

19

19

TV Toegepaste informatica/ Mechanica/Elektromechanica/ Centrale verwarming/Sanitair 13

13

PV Praktijk Mechanica/Elektromechanica/Elektriciteit/Autotechniek/ Centrale verwarming/Lassenconstructie/Sanitair

6

6

TV Mechanica/Elektromechanica/ Autotechniek/Elektriciteit/Centrale verwarming/Lassen-constructie/ Sanitair

Realisaties installaties

0-2

0-2


Realisaties montage, demontage

0-2

0-2


Realisaties verspanend, nietverspanend

0-2

0-2


Voor deze vakken is het leerplan in deze brochure opgenomen.


5 D/2006/0279/068

1

Studierichtingsprofiel en samenhang

1.1

Situering van de studierichting Basismechanica in het logisch curriculum van het studiegebied Mechanica-elektriciteit

Eerste graad

Tweede graad bso

Derde graad bso

Derde graad bso

Studiegebied

2de leerjaar

1ste en 2de leerjaar

1ste en 2de leerjaar

3de leerjaar

3de graad

Elektriciteit (7uur)

Elektrische installaties


Industriële elektriciteit Computergestuurde werktuigmachines Matrijzenbouw

Industrieel onderhoud

Metaal- en kunststofschrijnwerk

Mechanica-elektriciteit

Werktuigmachines

Lassen-constructie Fotolassen Pijpfitten-lassen-monteren Kunststofverwerking

Metaal (7 uur)

Composietverwerking

Basismechanica Auto-elektriciteit Nijverheid (14 uur) Bedrijfsvoertuigen Diesel- en LPG-motoren

Auto

Auto

Scheeps- en havenwerk Carrosserie

Carrosserie en spuitwerk

Vrachtwagenchauffeur

Bijzonder transport

Koelinstallaties Elektriciteit (7uur)

6 D/2006/0279/068

Non-ferro metalen dakbedekkingen

Koeling

sanitaire installaties

Verwarmingsinstallaties en warmte

Centrale verwarming en

Koeltechnische installaties



In het curriculumschema wordt de plaats van de tweede graad Basismechanica aangegeven. Dit schema stelt in de eerste graad de beroepenvelden voor waarop de tweede graad Basismechanica het best aansluit. Het geeft ook de studierichtingen aan in de derde graad binnen de studiegebieden Auto, Koeling en warmte en Mechanica-elektriciteit waarop de tweede graad Basismechanica voorbereidt. Het schema wordt van links naar rechts gelezen. Het studiegebied Mechanica-elektriciteit start vanaf de tweede graad. De studiegebieden Auto en Koeling en warmte starten pas vanaf de derde graad. De overstap van de studierichting Basismechanica (tweede graad) naar de studierichting Elektrische installaties (derde graad) is niet zo evident. Meer in het bijzonder zullen heel wat inspanningen nodig zijn voor de elektrische vormingscomponent.

1.2

Instroom en beginsituatie

De logische instroom voor deze studierichting is het beroepsvoorbereidend leerjaar met beroepenvelden Metaal of Nijverheid. Leerlingen die instromen uit andere richtingen hebben een minimum aan technisch inzicht en praktische aanleg nodig. Alle leerlingen hebben in de eerste graad enkele technologisch-technische basisinzichten, -vaardigheden en -attitudes verworven in het vak Technologische opvoeding. De tweede graad Basismechanica bouwt hierop verder. Gezien de aard en de vereisten van een aantal beroepen waarop deze studierichting voorbereidt, moet er bij de oriëntering van de leerlingen op gewezen worden dat voor heel wat beroepen in deze sector bepaalde beroepsdrempels gelden. Er moet daarbij aandacht worden geschonken aan mogelijke belemmerende factoren: letsels die de normale fysieke inspanning of het motorisch functioneren beletten of bemoeilijken, gewrichts- en rugaandoeningen, beperkt gezichtsvermogen, aandoeningen aan de luchtwegen, producteczeem, contacteczeem en allergieën, kleurenblindheid, hoogtevrees, in de mate dat ze het werken op stellingen bemoeilijkt of onmogelijk maakt.

1.3

Profilering van Basismechanica bso t.o.v. aanverwante studierichtingen in de tweede graad van het studiegebied Mechanica-elektriciteit

Elektromechanica tso

Mechanische technieken tso

Basismechanica bso

De studie van varianten van een uitgevoerd project

De studie van een uit te voeren project

Het uitvoeren van een project

3- en 2-D communiceren om het concept van productrealisaties te analyseren.

Communiceren om het concept van de werkzaamheden te begrijpen en de uitvoering voor te bereiden.

Communiceren om de werkzaamheden te kunnen uitvoeren.

Kenmerken van productrealisaties analyseren. De impact van de kenmerken van productrealisaties op de uitvoering duiden.

75 % van de beschikbare tijd gaat naar conceptstudie, 25 % naar uitvoering.


Om de gevraagde kwaliteitscriteria te bereiken de noodzakelijke uitvoeringsrichtlijnen formulieren. De uitvoering voorbereiden opvolgen en bijsturen. 50 % van de beschikbare tijd gaat naar conceptstudie, 50 % naar uitvoering.

De kenmerken van het concept begrijpen en voorzieningen treffen om de uitvoering ervan mogelijk te maken. Onder leiding de werkzaamheden uitvoeren volgens opgelegde kwaliteitscriteria. 25 % van de beschikbare tijd gaat naar conceptstudie, 75 % naar uitvoering.

7 D/2006/0279/068

1.4

Algemene doelstellingen

De studierichting Basismechanica bso heeft een dubbel doel: Voldoende inzichten, basisvaardigheden en attitudes verwerven om een geschikte keuze te kunnen maken naar een vervolgopleiding in de studiegebieden ‘Auto’, ‘Koeling en warmte’ en ‘Mechanicaelektriciteit’. De startkwalificatie verwerven om de functie van helper te kunnen uitoefenen bij: • • •

het construeren van mechanische constructie(s) en -onderdelen; het monteren en demonteren van constructie(s) en -onderdelen; het installeren van energiekringen.

Dat vertaalt zich als volgt: –

bij het uitvoeren volgens opgelegde criteria rekening houden met de elementen van een metaalverwerkend bedrijf;

–

de werkzaamheden plannen:

–

–

−

de eigen werkplek inrichten en de eigen werkzaamheden situeren in het geheel van de planning en de organisatie;

−

de materiaalhoeveelheid en de productiekostprijs berekenen;

−

de verstrekte richtlijnen met betrekking tot de collectieve veiligheidsvoorzieningen, persoonlijke beschermingsmiddelen, gezondheid, hygiëne, milieu en ergonomie naleven;

vormgeven door −

het bewerken van plaat- en profielmateriaal, lassen en solderen;

−

het verspanen van materiaal;

−

het monteren en demonteren van constructieonderdelen;

−

het installeren van energiekringen;

de constructie(s) en -onderdelen en het eigen werk evalueren.

Het is enorm belangrijk om attitudes bewust en expliciet op diverse momenten na te streven. Attitudes die bijzondere aandacht verdienen zijn de volgende: –

erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een opgedragen taak nauwkeurig te voltooien;

–

de afgesproken regels en afspraken naleven;

–

ondanks moeilijkheden willen verder werken om het einddoel te bereiken;

–

eigen werkzaamheden zo efficiënt mogelijk organiseren;

–

bereid zijn zich aan te passen aan wijzigende omstandigheden (andere materialen, andere gereedschappen, nieuwe opdrachten, nieuwe technologieën …);

–

handelen met het oog op tevredenheid van zichzelf en van anderen;

–

kwaliteitsvol en kostprijsbewust handelen;

–

bereid zijn om verstrekte informatie te raadplegen;

–

bereid zijn om in team te werken;

–

verstrekte richtlijnen i.v.m. preventie, milieu, gezondheid, hygiëne en ergonomie spontaan naleven.

8 D/2006/0279/068


Al deze attitudes tezelfdertijd nastreven is uiteraard onmogelijk. Het is daarom aangewezen om in functie van de opdracht telkens één of enkele attitudes expliciet te benadrukken.

2

Algemene pedagogisch-didactische wenken

2.1

Inleiding

Dit leerplan is een graadleerplan. Het lerarenteam dient, in overleg, de leerplandoelstellingen en leerinhouden te spreiden over de twee leerjaren. Dit moet resulteren in een gezamenlijk opgestelde jaarplanning. De realisatie van het leerplan op zich mag geen excuus zijn om geen ruimte te laten voor de noden die rijzen vanuit de maatschappij ten aanzien van ons onderwijs of voor de bekommernissen en de verwachtingen van de leerlingen. Daarom is het noodzakelijk dat er voldoende aandacht blijft bestaan voor opvoeding, voor ontplooiingskansen van elke individuele leerling, voor geloofsovertuiging, ... De geboden vorming is attractief en levensecht en sluit waar mogelijk aan bij de realiteit van het bedrijfsleven. Theorie en praktijk worden voortdurend gecombineerd. Het werken in team is een veel gebruikte werkvorm. Het is belangrijk dat leerlingen tijdens hun leerproces zo vaak mogelijk succes beleven.

2.2

Geïntegreerd en projectmatig werken

2.2.1

Algemeen

Onder geïntegreerd of projectmatig werken verstaan we het samenspel van kennis, vaardigheden en attitudes om “een individuele of teamgerichte opdracht volgens het technologische proces” (= project) uit te voeren. Argumenten om op die manier te werken zijn o.a. dat: –

het verwerven van kennis door zelfwerkzaamheid belangrijker is dan enkel kennisoverdracht;

–

heel wat probleemsituaties een interdisciplinaire aanpak vergen;

–

opdrachtgericht werken dichter aanleunt bij de beroepsrealiteit; op die manier wordt het leren zinvol;

–

door in team te werken leerlingen kunnen kijken en vergelijken en op die manier van elkaar leren;

–

“de theorie” op die manier geplaatst wordt daar waar de kans op effect het grootst is;

–

door telkens met nieuwe projecten te werken, waarin aspecten uit vorige projecten voorkomen, er voortdurend herhaling en terugkoppeling mogelijk zijn.

2.2.2

Met betrekking tot de tweede graad Basismechanica

Het aandeel kennis en praktijk wordt bepaald door de onderwijsgraad en het studierichtingsprofiel. Voor de studierichting Basismechanica kan een project omschreven worden als “Eenvoudige mechanische constructies of onderdelen praktisch realiseren en installaties uitvoeren, individueel of in team.” Bij een opdracht zijn de voorkennis en voorbereiding beperkt tot wat minimaal nodig is om een dergelijke opdracht uit te voeren. Vertaald naar de lespraktijk betekent dat niet dat theorielessen overbodig zouden zijn. Het kan bv. interessant zijn om gedurende een bepaalde periode theorie te geven zodat de leerling voldoende voorkennis heeft om een opdracht uit te voeren. In andere gevallen kan het volstaan om bij aanvang de belangrijkste elementen kort te laten opfrissen (individueel of klassikaal).


9 D/2006/0279/068

2.2.3

Technologisch proces

Onderstaande flowchart licht het technologisch proces waarvan sprake in 2.2.1 toe.

Opdrachtbeschrijving vanuit een reële behoefte en formuleren van de kwaliteitseisen

Opdoen van relevante voorkennis en verzamelen van de nodige gegevens

Bijsturen

evaluatie OK

Voorbereiding, planning, organisatie

Bijsturen

evaluatie OK

Uitvoeren, realiseren

Bijsturen

evaluatie OK

Einde project

2.2.4

Het gebruik van Informatie- en Communicatie Technologie (ICT)

Het is evident dat van de mogelijkheden die de computer, op het didactisch vlak biedt, optimaal gebruik moet worden gemaakt. Typische mogelijkheden die op dit leerplan betrekking hebben zijn: opzoeking van kenmerken van materialen, gereedschappen en uitvoeringstechnieken via internet, cd-roms, …; gebruik van educatieve programma’s in verband met het lezen van tekeningen, ruimtelijk voorstellings- en waarnemingsvermogen; eenvoudige rekenbladen of geprogrammeerde formulieren om de kostprijs te berekenen; programma’s ter ondersteuning van zelfevaluatie; eenvoudige software om op een actieve manier kennis en inzichten te verwerken. De programma’s die men aanwendt zijn zo gebruiksvriendelijk dat de klemtoon ligt op de te verwerven leerplandoelstellingen en zeker niet op de beheersing van een softwarepakket.

10 D/2006/0279/068


)

Leerplannen van het VVKSO zijn het werk van leerplancommissies, waarin begeleiders, leraren en eventueel externe deskundigen samenwerken. Op het voorliggende leerplan kunt u als leraar ook reageren en uw opmerkingen, zowel positief als negatief, aan de leerplancommissie meedelen via e-mail ([email protected]) of per brief (Dienst Leerplannen VVKSO, Guimardstraat 1, 1040 Brussel). Vergeet niet te vermelden over welk leerplan u schrijft: vak, studierichting, graad, licapnummer. Langs dezelfde weg kunt u zich ook aanmelden om lid te worden van een leerplancommissie. In beide gevallen zal de Dienst Leerplannen zo snel mogelijk op uw schrijven reageren.

3

Evaluatie

3.1

Wat en waarom evalueren?

Evalueren is geen doel op zich. Het maakt deel uit van het didactisch proces. Via allerlei vormen van evalueren krijgen de leerlingen en de leraar informatie over de bereikte en de niet-bereikte leerdoelen. Zowel het proces als het product worden geëvalueerd. De klemtoon ligt daarbij uiteraard op het proces want de hoofdbedoeling van het evalueren is bijsturen, remediëren. Bij het evalueren wordt aandacht besteed aan: –

cognitieve vaardigheden (kennen, begrijpen, inzien, toepassen ...),

–

psychomotorische vaardigheden (nadoen, oog-hand-coördinatie, ritme, snelheid, nauwkeurigheid, beheersen),

–

attitudes (doorzetting, efficiëntie, sociale gerichtheid, …).

Cognitieve elementen worden alleen getoetst in de context van de projecten, in directe relatie tot wat uitgevoerd wordt of zal worden. De einddoelstelling is dat de leerling door zelfevaluatie zijn eigen handelen leert bijsturen om te komen tot kwaliteitsverbetering.

3.2

Wanneer evalueren?

Het lerend bezig zijn van de leerlingen en de vorderingen die ze daarbij maken worden permanent beoordeeld en geëvalueerd. De evaluatie gebeurt bij elke stap die ze zetten bij de realisatie van een product. Hun technisch en technologisch kennen en kunnen worden permanent getoetst. Daarbij kunnen de leerlingen ook nog periodiek aan de hand van goed gekozen en duidelijk omschreven opdrachten bewijzen dat ze bepaalde vaardigheden en ondersteunende kennis verworven hebben. Evalueren helpt ook het onderwijsproces sturen. Daarom wordt het evalueren doorgedreven geïntegreerd in dat onderwijsproces. Evaluatie is geen afzonderlijke activiteit en is meer een leermoment dan een beoordelingsmoment. Daardoor worden het leerproces van de leerling en de instructie van de leraar geoptimaliseerd.


11 D/2006/0279/068

Bovendien wordt aan sommige doelstellingen elke les gewerkt. Zij kunnen niet het voorwerp zijn van een eenmalige of sporadische evaluatie. Dat is bijvoorbeeld zo voor het begrijpen en toepassen van de algemene en de machinegebonden veiligheidsvoorschriften of voor de attitude van zorg en respect voor materiaal. In deze visie kunnen ‘de klassieke examens’ op het niveau van de tweede graad bso overbodig worden. Ze onderbreken alleen maar een natuurlijk en logisch leerproces en hebben geen meerwaarde.

3.3

Hoe evalueren?

Bij het toetsen van cognitieve elementen moet er voldoende variatie zijn in de vraagstelling. Zo dienen volgende vormen van schriftelijke evaluatie te worden overwogen: meerkeuzevragen, aanvullen van een tekening of schema, samenhorende elementen samenbrengen, in de juiste volgorde plaatsen ... Vooraf klaargemaakte tabellen of controlelijsten kunnen door de leerlingen individueel of in groep ingevuld worden en als basis dienen voor de evaluatie - mogelijke inhouden daarbij zijn: de opgemeten hoeveelheden, de te bestellen materialen, de beschrijving van de werkvolgorde, de geraamde en de werkelijke tijdsduur, de toegepaste veiligheidsvoorzieningen. Het kunnen lezen van een werktekening kan men evalueren door bijvoorbeeld het nodige aantal te bestellen materialen te laten berekenen. Voor wat betreft het ‘kunnen’ is het vooral ook de bedoeling dat de leerling zijn eigen werk leert beoordelen, dus aan zelfevaluatie doet. Het zelf kunnen deelnemen aan de evaluatie werkt stimulerend en motiverend voor de leerling. Bij iedere opdracht wordt duidelijk op voorhand opgegeven welke items zullen worden geëvalueerd en hoe de beoordeling zal worden opgevat.

3.4

Hoe rapporteren?

De rapportering gebeurt niet louter via een cijferrapport. De vorderingen van de leerling en vooral de tips voor remediëren worden in een eenvoudige en directe taal omschreven.

4

Leerplandoelstellingen, leerinhouden en pedagogischdidactische wenken

Toelichting bij de ‘uitbreiding’: Afhankelijk van de specifieke mogelijkheden en afspraken in de school kunnen de basisdoelstellingen en – inhouden worden uitgebreid. De mogelijke uitbreidingsdoelstellingen en –inhouden zijn aangegeven met (Ub), (Uv), (Um), (Ui). De betekenis hiervan is als volgt: –

(Ub): uitbreiding die onmiddellijk aansluit bij de basisdoelstellingen en leerinhouden ‘Realisaties mechanische constructies’;

–

(Uv): doelstellingen en inhouden voor ‘Realisaties verspanend en niet-verspanend’, indien door de school aangeboden in het complementaire gedeelte;

–

(Um): doelstellingen en inhouden voor ‘Realisaties montage-demontage’, indien door de school aangeboden in het complementaire gedeelte;

–

(Ui): doelstellingen en inhouden voor ‘Realisaties installaties’, indien door de school aangeboden in het complementaire gedeelte.

Voor een leerplandoelstelling (U...) zijn alle eraan gekoppelde leerinhouden eveneens als (U...) te beschouwen. Soms komt het voor dat voor een bepaalde basisleerplandoelstelling één of meerdere overeenkomstige leerinhouden als (U...) zijn aangegeven.

12 D/2006/0279/068


4.1

Bij het uitvoeren volgens opgelegde criteria rekening houden met de elementen van een metaalverwerkend bedrijf

LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

1

De eigenheid van de diverse beroepen uit de sector van de ‘metaalbewerking’ met eigen woorden uitleggen.

•

Diverse beroepen uit de sector van de metaalbewerking − Automonteur, fietsenhersteller, vrachtwagenchauffeur − CV, sanitair installateur − Koelinstallateur − Verspaner, lasser, …

2

De voornaamste taken van de leden van het metaalbewerkingsteam met eigen woorden uitleggen.

•

Het metaalbewerkingsteam − Opdrachtgever − Studiebureau − Ingenieur − Uitvoerder − Veiligheidsverantwoordelijke

3

De metaalverwerkende bedrijven in de buurt van de school verkennen.

•

Metaalverwerkende bedrijven in de buurt van de school − Productengamma − Tewerkstelling − Vestiging − Organisatie − Uitrusting − Toelevering

4

Factoren die de eigen keuze naar vervolgonderwijs beïnvloeden met eigen woorden uitleggen.

•

Eigenheid van de diverse aansluitende studierichtingen in de derde graad

DIDACTISCHE WENKEN • •

Het is belangrijk dat de leerlingen de band ervaren tussen de leerplandoelstellingen die aan bod komen en de realiteit van het beroep. Dit werkt tegelijkertijd motiverend en oriënterend. Verzorg de relaties met de bedrijven in de buurt en nodig ze regelmatig uit op de school.

4.2

De werkzaamheden plannen

4.2.1

De eigen werkplek inrichten en de eigen werkzaamheden situeren in het geheel van de planning en de organisatie


LEERINHOUDEN

5

Aspecten die de werkplaatsinrichting en de -organisatie in de school beïnvloeden met eigen woorden uitleggen.

•

De werkplaats − Inrichting − Organisatie

6

In team een planning opmaken van de gezamenlijke werkzaamheden.

•

Planning van de gezamenlijke werkzaamheden


13 D/2006/0279/068

7

De materialen- en productenstroom in de school herkennen.

•

Materialen, producten − Toevoer, verwerking, afvoer

8

De eigen werkplek inrichten en deze zo efficiënt mogelijk organiseren.

• •

Werkplekinrichting Werkplekorganisatie

9

Van de eigen werkzaamheden een planning opstellen, deze bijsturen en evalueren.

•

De eigen werkzaamheden plannen

10

De wijze waarop het magazijn in de school is georganiseerd met eigen woorden uitleggen.

•

De magazijnorganisatie in de school − Inrichting − Voorraadbeheer − Administratie − Bestellingen − Leveringen − Afspraken

11

De eigen werkplek opruimen en onderhouden.

• •

Het opruimen van de werkplek Het onderhouden van de werkplek

DIDACTISCHE WENKEN • • • • • • •

Schenk bij bedrijfsbezoeken aandacht aan de inrichting en de goederenstroom. Schenk voldoende aandacht aan het naleven van de interne afspraken in de school. Leg de link met afspraken die in het bedrijfsleven worden gemaakt. Laat de leerlingen ervaren dat een degelijke werkvoorbereiding noodzakelijk is om rendabel en efficiënt te werken. Bespreek de verschillende factoren die een optimale werkplekinrichting beïnvloeden aan de hand van concrete voorbeelden, tekeningen en schetsen. Laat de leerlingen zelf voorstellen schetsen hoe zij hun werkplek zouden inrichten. Probeer dit te kaderen in de werkplaatsinrichting. Geef, indien mogelijk, de leerling de gelegenheid om zelf magazijnwerkzaamheden te verrichten. Laat hem dan ook de nodige verantwoordelijkheid nemen en maak afspraken i.v.m. de wijze van rapporteren. Schenk aandacht aan een goed ingerichte en onderhouden werkplek. Leg de link met de productiekostprijs en met het welbevinden van de betrokken personen.

4.2.2

De materiaalhoeveelheid en de productiekostprijs berekenen


LEERINHOUDEN

12

De nodige materiaalhoeveelheden berekenen.

• • •

Bruto hoeveelheid Netto hoeveelheid Materiaalverlies

13

De materiaalkostprijs berekenen.

• • •

Materiaalkostprijs Winstmarge Prijszetting

14

Van de uitgevoerde constructie(s) en -onderdelen de uitvoeringstijd noteren.

• •

Uitvoeringstijd bepalen Uitvoeringstijd schatten

15

De kostprijs van de vervaardiging berekenen.

•

Brutoloon

14 D/2006/0279/068


• • • • 16

De verkoopprijs van een constructie en -onderdelen berekenen. (Ub)

•

Nettoloon Loonkost Winstmarge

Prijszetting (Ub) Het berekenen van de verkoopprijs van zelfgemaakte constructie(s) en -onderdelen.

DIDACTISCHE WENKEN • • •

Verwijs naar de impact op het milieu en op de kostprijs van afval. Laat tabellen maken/invullen waarmee de materiaalhoeveelheden eenvoudig kunnen worden berekend. Maak ook gebruik van eenvoudige computerprogramma’s om de berekeningen uit te voeren/te controleren. Overleg terzake met de leraars algemene vakken.

4.2.3

De verstrekte richtlijnen met betrekking tot de collectieve veiligheidsvoorzieningen, persoonlijke beschermingsmiddelen, gezondheid, hygiëne, milieu en ergonomie naleven


LEERINHOUDEN

17

De collectieve veiligheidsvoorzieningen herkennen en volgens de verstrekte richtlijnen handelen.

• •

Collectieve veiligheidsvoorzieningen Signalisatie

18

Persoonlijke beschermingsmiddelen volgens verstrekte richtlijnen gebruiken.

•

Persoonlijke beschermingsmiddelen

19

Gevaarlijke situaties herkennen, melden en volgens verstrekte richtlijnen handelen.

•

Gevaarlijke situaties eigen aan werkplek

20

De elementaire onderdelen van een EHBO-kit herkennen en de verstrekte richtlijnen terzake naleven.

•

EHBO-kit

21

Producten en materialen volgens afspraak en voorschriften verhandelen, bewerken, verwerken, sorteren en opslaan.

• • • •

Kenmerken van producten en materialen Verhandelen, bewerken, verwerken Sorteren Opslaan

22

De verstrekte richtlijnen inzake netheid en hygiëne naleven.

• • •

Netheid Hygiëne van de werkplaats Persoonlijke hygiëne

23

Maatregelen nemen om op een milieuvriendelijke wijze te werken.

• • • •

Duurzaam construeren Duurzaam materiaalgebruik Levenscyclusanalyse van materialen Recyclage

24

Lasten op een correcte wijze tillen, dragen.

•

Lastmanipulatie


15 D/2006/0279/068

25

De ergonomische voorzieningen bij een werkpost herkennen en bij het werken een ergonomische werkhouding aannemen.

• •

Aangepaste voorzieningen Ergonomische werkhouding


•

•

Wijs op de overeenkomsten tussen de in de school na te leven afspraken en deze die in het bedrijfsleven gelden. Bij de doelstelling over de persoonlijke veiligheidsvoorschriften verwijzen sommige leerinhouden naar het te behalen VCA-attest. Vermits heel wat van onze leerlingen tewerkgesteld worden in aannemingsbedrijven waar zo een certificering wordt gevraagd, is het zinvol hier al voldoende aandacht aan te schenken in de tweede graad. Besteed bijzondere aandacht aan voorschriften in verband met preventie, persoonlijke en collectieve beschermingsmiddelen, hygiëne en milieu. Let er op dat elke leerling alvorens aan het werk te gaan aan een machine voldoende geïnstrueerd is over het werken ermee en de gevaren die ermee gepaard gaan. Zie toe op het noteren ervan in de agenda. Heb oog voor eventuele afwezigen. Verwijs naar de impact op het milieu bij de winning, productie, verwerking gebruik en verwerking na gebruik van materialen.

4.2.4

Tekeningen en schema’s lezen en maken

De doelstellingen uit dit deel kunnen gerealiseerd worden door ze te integreren in de vormgevingsdoelstellingen (4.3 Vormgeven door ...).


LEERINHOUDEN

26

•

Constructies en -onderdelen bestuderen.

Constructie(s) en constructieonderdelen − − − − −

27

Uitgevoerde constructie(s) tekenen.

28

Tekeningen van constructie(s) en onderdelen ma- • ken. •

16 D/2006/0279/068

•

Meetkundige basisvormen: 2D (vierkant, driehoek, cirkel ...), 3D (kubus, piramide, bol ...) Functie: dragend deel, bekleding ... Relatie: draaien, klemmen, schuiven ... tussen onderdelen, tussen onderdeel en geheel Passing in functie van de relatie: boringgat, buiten- en binnendeel, speling Maten als gevolg van de passing: nominale maat, tolerantiebreedte, grensmaten

Bestaande constructies: opmetingstechnieken, schetstechnieken, afmetingen Aanzichten Punten, lijnen en vlakken

•

Referentieassenstelsels: absolute en relatieve coördinaten

•

Afmetingen: nominale maat, tolerantiebreedte, grensmaten

•

Doorsneden: kenmerken, doorsneden schetsen

•

Europese en Amerikaanse projectiemethode


• 29

30

De genormaliseerde en symbolische voorstellin- • gen (van onderdelen) met eigen woorden uitleg• gen. •

Isometrische perspectivische voorstelling Oppervlakteruwheden Bewerkingstekens Lassymbolen

•

Schroefdraadaanduidingen

•

Materiaalaanduidingen

•

Vorm- , maat- en plaatstoleranties (Ub)

De materiaalkeuze van constructie(s) en onderde- • len met eigen woorden uitleggen.

Materialen (staal, koper en legeringen, aluminium en legeringen, kunststoffen): toepassingsgebied, kenmerken, verwerkingsvoorschriften, bewerkingseigenschappen


•

Vertrek voor het in tekening brengen van de aanzichten van constructie(s) en -onderdelen steeds van een isometrisch perspectivische voorstelling of stel de constructie(s) en -onderdelen ter beschikking. Verschillende softwarepakketten kunnen een zeer goede didactische ondersteuning bieden voor het ontwikkelen van het ruimtelijk voorstellingsvermogen en ruimtelijk inzicht (3D CAD). Voor het schetsen van isometrische voorstellingen gebruikt men bij voorkeur in het begin gerasterd papier. Heel wat constructieonderdelen kan je vinden op het internet of op cd-roms. Geef de leerlingen de kans om deze te integreren in uitvoeringstekeningen. Gebruik bij de bespreking van materialen en gereedschappen zoveel mogelijk beeldmateriaal en stel vooraf een vragenlijst op. Koppel dit, indien mogelijk, aan een studiebezoek. Bespreek telkens, vooraleer aan een project te beginnen, de nieuwe problemen die zich bij het nieuwe project zullen voordoen. Dit kan onder meer via tekeningen, schetsen, videobeelden, demonstraties, …. Vertrek bij alle projecten van duidelijke werktekeningen en/of werkschetsen. Maak dus bij de start van elk nieuw project gebruik van zowel tekeningen, isometrische voorstellingen, foto’s, dia’s, modellen, schaalmodellen. Laat de leerlingen onvolledige tekeningen aanvullen en detailtekeningen schetsen. Alle tekeningen staan steeds in relatie tot een uit te voeren of uitgevoerde opdracht. Het schetsen van details kan zowel vóór, na als tijdens het uitvoeren van de werken.

4.2.5

De bewegingen en de krachtwerking bij realisatie en machines herkennen

De doelstellingen uit dit deel kunnen gerealiseerd worden door ze te integreren in de vormgevingsdoelstellingen (4.3 Vormgeven door). In hoofdstuk 4.3 wordt expliciet verwezen naar een doelstelling van bewegingen en krachtwerking als die speciale aandacht krijgt bij het uitvoeren van de opdracht (D ...). LEERPLANDOELSTELLINGEN

LEERINHOUDEN

31

De basisbegrippen uit de bewegingsleer met eigen • woorden uitleggen.

Rust, beweging, baan, zin, snelheid, tijd, afgelegde weg

32

De elementen die de verschillende soorten bewe- • gingen kenmerken met eigen woorden uitleggen.

Eenparig rechtlijnige beweging: afstand, tijd, snelheid

•

Eenparig cirkelvormige beweging: diameter, hoekmaat in radialen, omtreksnelheid, hoeksnelheid, rotatiefrequentie

•

Eenparig veranderlijke beweging: afstand, tijd,


17 D/2006/0279/068

snelheid, versnelling

33

•

Kenmerken in diagramvorm: tijdafstand, tijdsnelheid

•

Bewerkingen met basis- en afgeleide eenheden

De kenmerken van overbrengingen en de over- • brengingsmiddelen met eigen woorden uitleggen.

•

34

Overbrengingen: − rechtlijnig-rechtlijnig − cirkelvormig-cirkelvormig − cirkelvormig-rechtlijnig − rechtlijnig-cirkelvormig Overbrengingsmiddelen: riemen, tandwielen, kettingen, pneumatische, hydraulische, kruk, drijfstang, ...

De krachtwerking in toegepaste machines en rea- • lisaties herkennen.

Effect van een kracht: versnelling, translatie, rotatie; vormverandering; relatie tussen kracht en oppervlakte; spanning, druk en trek

•

Vectoriële kenmerken van een kracht: werklijn, grootte, richting, zin, aangrijpingspunt

•

Het gewicht als kracht: gewichtberekening van eenvoudige onderdelen; massa; volumieke massa; gewicht; het raadplegen van tabellen

•

Het zwaartepunt als aangrijpingspunt van het gewicht: ligging van het zwaartepunt bij symmetrische constructieonderdelen

•

Samenstelling en ontbinding van krachten (grafisch) −

35

36

De evenwichtsvoorwaarden bij realisaties en ma- • chines herkennen.

Samenstelling met dezelfde werklijn, met werklijnen die elkaar snijden − Ontbinding van een kracht in krachten volgens werklijnen die elkaar in een plat vlak snijden Evenwichtsvoorwaarden: translatie-evenwicht, rotatie-evenwicht

•

Actie- en reactiekrachten

•

Soorten verbindingen: roloplegging, scharnieroplegging, momentvaste verbinding

Begrippen uit de dynamica, toegepast in machines • en realisaties, toelichten, •

Arbeid, energie, vermogen, rendement, wrijving

•

Symbool, eenheid, grootheid

Het meten van grootheden (Ub)


Vergelijk de gehanteerde dynamische begrippen en grootheden in diverse soorten constructies (elektrische, mechanische, hydraulische en pneumatische). Duid de verschillen en de overeenkomsten aan. Laat bij de overbrengingen van bewegingen zoveel mogelijk overbrengingssoorten aan bod komen. Beperk ze niet alleen tot overbrengingen tussen twee ronddraaiende bewegingen maar laat ook de rechte bewegingen aan bod komen.

18 D/2006/0279/068


• •

•

•

•

Het aanbrengen van de dynamische begrippen gebeurt steeds aan de hand van concrete realisaties of machines. Het is niet de bedoeling dat leerlingen terzake berekeningen maken. Het uitvoeren van metingen op de machinebewegingen kan gesimuleerd worden. Verder kunnen de metingen door de leraar als voorbeeld of door de leerlingen als labproef uitgevoerd worden. Schenk ook voldoende aandacht aan de veiligheid bij het uitvoeren van de metingen. Laat om de krachtwerking te ervaren een kleine elektromotor een door de leraar bepaald kritisch gewicht loodrecht hijsen. Laat de leerlingen dan schattingen doen van de krachten en vergelijk deze met de werkelijk optredende krachten. Bij het bepalen van zwaartepunten moet ervaringsgericht worden gewerkt worden. Er worden geen berekening uitgevoerd. Eenvoudige tekenconstructies kunnen wel ter ondersteuning van het inzicht. De bepaling van het zwaartepunt gebeurt aan de hand van constructie(s) en -onderdelen. Maak bij het toelichten van het krachtenverloop gebruik van schetsen of beeldmateriaal. Gebruik ook de mogelijkheden van een 3D-pakket.

4.3

Vormgeven door ...

4.3.1

... het bewerken van plaat en profielmateriaal, lassen en solderen


LEERINHOUDEN

37 Een autogene installatie gebruiken.

•

•

38 Een hoeklas in de positie PA op staal uitvoeren.

•

•

•

Voorkennis −

Uitvoeringstekening

−

De gas- en de zuurstofcilinder: etikettering, kleurencode, aansluiting

−

Gassen: zuurstof, acetyleen, propaan

−

Vlamtemperatuur en soorten vlammen

−

Oxyderende, reducerende en neutrale atmosfeer

−

De drukreduceertoestellen

Uitvoering −

Technieken: branden, warmstoken, lassen (Ub)

−

Bediening en onderhoud van de autogene installatie

Voorkennis −

Uitvoeringstekening

−

Laskring: lastoestel, kabels, werkstukklem en elektrodehouder, elektrode (bekleding en normalisatie)

Voorbereiding −

Voorbereiding van de lasnaad: slijpen, frezen (Ub)

−

Positionering: mallen en klemmen

−

Hechtlas

Uitvoering −


Lastechniek: keuze uit BMBE, MIG, MAG

19 D/2006/0279/068

39 Kunststofverbindingen uitvoeren.

•

•

•

40 Solderingen uitvoeren.

•

•

•

1

−

Bediening en onderhoud van de lasinstallatie

−

Criteria: lasafmeting, uitzicht, lasvorm, inbranding

−

Smeltbadbeheersing: vlaminstelling, booglengte, stand, beweging

Voorkennis −

Uitvoeringstekening

−

Installaties voor kunststofverbindingen: spiegellas-, elektromoflasinstallatie, lijmpistool

−

Lijmen en toevoegmaterialen

−

Verwerkingstemperatuur

Voorbereiding −

Voorbereiding van de verbindingsnaad: ontbramen, ..., frezen (Ub)

−


Uitvoering −

Kunststofverbindingstechnieken: warmlassen, koudlassen en lijmen

−

Bediening en onderhoud van de verbindingsinstallatie

−

Criteria: vormvastheid, uitzicht, trek- en buigvastheid (D 351)

Voorkennis −

Uitvoeringstekening

−

Soldeerinstallatie: soldeerbout met gasbrander, elektrisch verwarmingselement, soldeerbrander

−

Kenmerken van de soldeermaterialen: soldeerlegering, soldeervloeimiddelen en reducerende atmosfeer

−

Temperatuur van het werkstuk en bevloeiing

Voorbereiding −

Voorbereiding van de soldeernaad: oxydeen vetvrije oppervlakken

−


Uitvoering −

Soldeertechnieken: zacht-, hard- en hogetemperatuursolderen, capillair solderen

−

Bediening en onderhoud van de soldeerin-

Verwijst naar een doelstelling uit hoofdstuk 4.2.5 die hier speciale aandacht krijgt.

20 D/2006/0279/068


stallatie

41 Plaatbewerkingen uitvoeren.

•

−

Criteria: lucht- en/of waterdicht, trek- en buigvastheid (D 35)

−

Materiaalvormen: buizen, sanitaire leidingen, platen, profielen

−

Materiaal: staal, koper, messing, zink, tin, aluminium

−

Verbindingsvormen: stomp, overlap

Voorkennis −

Meetkundige constructies, ontvouwingen op ware grootte, aftekenen

−

Kenmerken van de gereedschappen: mes, stempel en matrijs; balk, balkvorm en neerhouder; aanslagen

−

Buigproces: buigstraal, neutrale lijn, gestrekte lengte, terugvering, buigvolgorde, plooistaat (Ub)

−

Knipproces: snijspleet, kniphoek, knipstaat (Ub)

−

Pons-knabbelproces: vorm en instelling van gereedschappen, horizontale en verti-

cale speling (Ub) •

•

Voorbereiding −

Bepaling van afmetingen van het te bewerken plaatmateriaal en van de plaats van de uit te voeren bewerking

−

Optimaal materiaalgebruik

−


Uitvoering −

Technieken: kniptechnieken (ponsen, knabbelen, knippen) en buigtechnieken

−

Materiaalvormen: − (bij kniptechnieken:) binnen- en buitenhoeken, eenvoudige geometrische vormen − (bij buigtechnieken:) U-vorm, doosvorm, overlappingen bij platen, strippen en buizen


−

Materiaal: staal, aluminium, koper en hun legeringen

−

Criteria: opgelegde nauwkeurigheid

21 D/2006/0279/068


• • •

• • • • •

• • • • •

Verwijs bij het scheiden voortdurend naar de functie van de wig. Doe vergelijkende oefeningen met verschillende materialen zodat de verschillen in bewerkingsmogelijkheden duidelijk worden De doelstellingen rond het autogeenlassen hebben vooral betrekking op het snijbranden en het solderen. De uitvoeringen van autogeen lassen kunnen dienen als een didactische opstap om het smeltbad te leren beheersen. Beperk de theoretische uiteenzettingen. Geef de leerlingen vooral de gelegenheid om met de uitvoering bezig te zijn. Besteed voldoende aandacht aan de veiligheid bij het lassen en bij het gebruik van gasflessen. Besteed voldoende aandacht aan het verdelen van grote platen in kleine om er werkstukken van te maken. Laat de leerlingen op schets een voorbeeld van een verdeling maken, bespreek ze en laat ze dan pas echt uitvoeren. Maak voor de controle van de plooioefeningen gebruik van zelf gemaakte goed- en afkeurmallen. Het maken van constructies is een belangrijke vaardigheid, de leerlingen moeten dan ook voldoende kansen krijgen om het samenbouwen in te oefenen. Het beheersen van het smeltbad is een moeilijke opdracht. Laat hiervoor de leerlingen in het begin vooral oefenen via observatie. Laat hen de ervaringen optekenen. Gebruik hiervoor een voorbereid document. De nodige hulpmiddelen en machines en het nodige gereedschap worden in het begin door de leraar bepaald. Komen de technieken een volgende keer aan bod dan maken de leerlingen zelf een geschikte keuze. Voorzie van ieder hulpmiddel, gereedschap en machine een technische fiche met een beschrijving van zijn functie, de verschillende onderdelen, de gebruiksaanwijzing, de veiligheidsrichtlijnen en onderhoudsrichtlijnen. Leer de leerlingen deze technische fiche regelmatig te raadplegen. Schenk aandacht aan het lezen van gebruiksaanwijzingen. Zorg ervoor dat de hulpmiddelen, gereedschappen en machines en hun onderdelen steeds juist worden benoemd. Te lang met hetzelfde gereedschap werken werkt demotiverend. Zorg voor het aan bod komen van varianten: ander merk, ander type ... De hulpmiddelen, de gereedschappen en de machines hebben een vaste plaats. Het schoonmaken en het beschermen horen steeds bij het gebruik. Geef de leerlingen de gelegenheid om zelf hulpmiddelen, gereedschappen en machines te kiezen.

4.3.2

... het verspanen van materiaal


LEERINHOUDEN

42

•

Verspanende bewerkingen uitvoeren.

22 D/2006/0279/068

Voorkennis −

Uitvoeringstekeningen

−

Verspaningstechnieken: vijlen, zagen, boren, ruimen, draaien, draadtappen, frezen en slijpen; criteria van keuze: geometrische vorm (gat, cilinder, vlak ...), afwerkingsgraad

−

Verspaningsmachines: draaibank, boormachine, freesmachine, slijpmachine

−

Machinebouw: onderdelen, bewerkingsmogelijkheden, machine-assen, machinereferentiepunten


−

Machine-instructiekaart

−

Werkstukreferentiepunten

−

Het verspaningsgereedschap: soorten (boren, vijlen, zagen, ruimers, draaibeitels, frezen, tappen, kussens, wringijzer); eigenschappen (bewerkingsaard, slijtage, standtijd, warmteontwikkeling, koeling en koelvloeistof, smering)

−

Hoeken en snijgeometrie: wig, spaanvlak, vrijloopvlak, wighoek, spaanhoek, vrijloophoek, hulphoek

−

Verspaningsproces: snijbeweging, voedingsbeweging, snedediepte, spaandoorsnede, -vorm en –soorten Info: tabellen, leveranciers, constructeurs, machinehandleiding ...

•

•

Voorbereiding −

Klemming van werkstuk en gereedschap (D 35): klauwplaten, meenemers, centers; brillen (Uv); machinespanschroef, verdeeltoestel

−

Machine-instellingen: snijsnelheid, rotatiefrequentie, voedingssnelheid

Uitvoering −

Te bewerken materiaalsoorten: staal, aluminium, koper en hun legeringen; Cstaal, kunststof

−

Uitvoeringsbewerkingen: vijlen (ontbramen, afschuinen, hoeken breken), draden tappen, zagen (met de hand, machinaal (Uv)), boren (doorlopend gat, blind gat, gat loodrecht op oppervlak, gat schuin op cilinder (Uv)) Uv: draaien (cilindrisch, conisch; schroefdraad; V-groeven inwendig en uitwendig; centrisch en excentrisch), frezen (gaten, spiebanen, vlakken, willekeurige vormen),

−

vlakslijpen Kwaliteitscriteria, functionele toleranties (Uv): maattoleranties, vormtoleranties, plaatstoleranties, ruwheid

−

−


Soorten meetinstrumenten: schuifmaat, schroefmaat (Uv), (Uv)

meetlat,

meetklok

Metingen: meetbereik, meetfouten, nauwkeurigheid

23 D/2006/0279/068

−

Te gebruiken snijgereedschappen: zagen, boren, ruimers, draadtappen Uv: draadbeitels,

frezen, slijpstenen


• • • •

• • • • • • •

Vergelijk de te maken onderdelen met in de handel verkrijgbare onderdelen. Wijs op de overeenkomsten en de verschillen. Gebruik hierbij catalogi van leveranciers, documentatiemateriaal, internet en cd-roms … Bespreek regelmatig producten die door verspaning tot stand zijn gekomen en schenk daarbij ook aandacht aan de gebruikte productietechnieken. Bij gestuurde machines is het belangrijk de weg te kunnen beschrijven vanaf een machinepunt naar een werkstukpunt. Het verdient dan ook de aandacht om punten in het vlak en in de ruimte aan de hand van coordinaten te kunnen situeren. Laat hierop ruimtelijke oefeningen maken. Maak voor het aanleren van symbolische voorstellingen gebruik van aan te vullen tekeningen. Vergelijk de belangrijkste kenmerken van de te verwerken materialen met elkaar. Doe hiervoor enkele eenvoudige proeven in het bijzonder naar verwerkbaarheid toe. Beperk de theoretische uiteenzettingen. Geef de leerlingen vooral de gelegenheid om met de uitvoering bezig te zijn. Gebruik correcte benamingen voor de verspaningsgereedschappen en de onderdelen ervan. Breng deze geleidelijk aan. Herhaal zo veel mogelijk en geef de leerlingen voldoende stimuli om steeds de correcte benamingen te gebruiken. Schenk bij het bestuderen van de verspaningsmachines aandacht aan de krachten die op de machine en op het te vervaardigen constructieonderdeel/werkstuk worden uitgeoefend. Bespreek de bewegingen van machines, gereedschap, hulpstukken en werkstuk ten opzichte van elkaar. Leg de nadruk op de eisen die gesteld worden aan de machine in functie van te bereiken toleranties van het te vervaardigen werkstuk. Het onderhouden van machines en gereedschappen beperkt zich tot het dagelijks onderhoud. De vijlbewerkingen dienen om kleine werkzaamheden uit te voeren, niet om ganse vlakken te bewerken. Het is aangewezen om de keuze van snijgereedschappen en het bepalen van de snijsnelheden met behulp van concrete uitvoeringen te illustreren. Laat de leerlingen dit ook proefondervindelijk vaststellen. Kwaliteitscriteria worden door metingen gecontroleerd aan zelf uitgevoerde werkstukken.

4.3.3

... het monteren en demonteren van constructieonderdelen


LEERINHOUDEN

43

•

Constructieonderdelen monteren en demonteren.

24 D/2006/0279/068

Voorkennis −

Tekeningen montagehandleiding: schema’s, overzichtstekeningen, ploftekeningen

−

De constructie

−

Gereedschappen: soorten (sleutels, schroevendraaiers, tangen, slaggereedschappen, trekkers), toepassingsmogelijkheden, gebruiksaanwijzingen, veiligheidsvoorschriften

−

Normalisatie: beperkt aantal wisselstukken, internationale uitwisselbaarheid

−

Verbindingen: schroefdraadverbindingen (bewegingsschroefdraad, bevestigingsschroefdraad, schroeflijn en spoed, linkse en rechtse schroefdraad, meergangige (Um), 2de graad bso Basismechanica

binnen- en buitendraad, metrische schroefdraad en gasdraad, borging (kroonmoer en splitpen, moer, tegenmoer)), klemverbindingen (klembussen) −

Machineonderdelen: vlakke spieën, pennen, overbrengingen, koppelingen, olie- en waterkeringen Um: lagers, pakkingen, reminrichting, ver-

−

snellingsbak, aandrijfmechanisme Toestellen met lichte verbrandingsmotor (Um): koel- en smeerkring

•

Uitvoering −

Montage en demontage van machines en realisaties: schroefdraadverbindingen, klemverbindingen, elastische koppeling, olie- en waterkeringen

onderdelen, pakkingen, wentellagers, glijlagers Toestellen met lichte verbrandingsmotor Um:

−

(Um): onderdelen, brandstofsystemen, koel- en smeerkring, aandrijfmechanisme, overbrengingsmechanisme, reminrichting −

Sorteren en opbergen van onderdelen

−

Selectief verwijderen, recycleren


•

Laat de leerlingen op montageonderdelen metingen doen om er zeker van te zijn dat ze kunnen worden gebruikt. Vestig de aandacht op de keuze van het gereedschap; dit heeft gevolgen voor de functie en duurzaamheid ervan en is van groot belang bij het veilig werken. Streef bij het maken van realisaties naar genormaliseerde delen. Laat de leerlingen ervaren dat op maat gemaakte delen veel duurder zijn dan delen met gestandaardiseerde afmetingen. Laat de leerlingen met zoveel mogelijk schroefdraden en onderdelen werken, dit verhoogt de interesse en maakt varianten binnen de klasgroep mogelijk. Maak voor het herkennen van montagedelen gebruik van catalogi van de leveranciers. Maak gebruik van internet en cd-roms. Gebruik ook de montagehandleidingen en voorschriften. Bespreek regelmatig gemonteerde producten en constructies. Toon ook de montagestappen en de daarbij horende montageset. Een fiets als studieobject leent zich uitstekend voor montage- en demontagewerkzaamheden, het bestuderen van de onderdelen en de diverse bewegingsmechanismen. Het is ook mogelijk om de eigen fiets van de leerlingen te onderhouden en om de fiets van nieuwe onderdelen te voorzien. Bij het werken aan lichte motoren kan dezelfde motivatie gelden. Dit kan gebeuren bij brommers, grasmachines enz.


25 D/2006/0279/068

4.3.4

... het installeren van energiekringen


LEERINHOUDEN

44

•

Installaties (sanitair, CV, pneumatisch, hydraulisch) bouwen en demonteren.

Voorkennis −

Schema’s en uitvoeringstekeningen −

Isometrische voorstellingen (Ui): sanitair, CV, pneumatica, hydraulica

−

Bouwkundige tekeningen (Ui) Bouwkundige symbolische voorstellingen (Ui)

− −

−

Van verklarend schema naar uitvoeringsschema: van twee- naar driedimensionaal

De functie van de onderdelen van de kring (Ui)

•

•

−

Pneumatische energiekring (compressor, leidingen, ventielen, cilinders)

−

Hydraulische energiekring (pompen, leidingen, ventielen, cilinders, motoren)

−

Centrale verwarming (leidingen in gesloten kring, kranen, radiatoren)

−

Sanitair (leidingen koud en warm water, afvoeraansluiting, kranen)

Voorbereiding −

Opmeting van de bestaande toestand (opmeetgereedschap, notitietechnieken)

−

Uitzetten (uitzetgereedschap, leidingentracés, te integreren componenten)

Uitvoering −

Onderhoud gereedschap en machines

−

Montage buizen en componenten: op maat maken en plooien van buizen, verbinding en bevestiging van buizen en componenten

−

Materiaalsoort: staal, verzinkt, koper, kunststoffen

−

Criteria: waterdicht, luchtdicht

−

Dichtingsmateriaal (Ui), dichtingstechnieken (Ui) Installatie soorten kringen (Ui): CV, sani-

−

tair, hydraulisch, pneumatisch −

26 D/2006/0279/068

Inwerkingstelling installatie (Ui): drukproef (D 34), dichtheidsmetingen, opsporen 2de graad bso Basismechanica

oorzaken lekken, herstellingen, controles −

Demontage (Ui): voorzorgen, technieken, onderdelen (sorteren, opslaan)

−

Recyclagetechnieken (Ui) Drukloos werken (Ui)

− 45

Elektrische installaties bouwen en demonteren.

•

Voorkennis −

Begrippen: stroom, spanning, weerstand, arbeid, vermogen

−

Symbolen, grootheden, eenheden

−

Stroomkring en onderdelen: bron, verbruiker, schakelaar, geleiders

−

Stroom (gelijkstroom, wisselstroom)

−

Spanning (hoogspanning, laagspanning)

−

Aanrakingsgevaar, elektrocutie

−

Schakelingen (serie en parallel)

−

Schakelingen (eenpolig, tweepolig, dubbele aansteking, wissel en kruis)

−

Schema’s (eendraads, stroombaan, leiding, bedrading)

−

Doel, werking en herkenning van componenten (geleiders, contactdozen, schake-

− − •

•


laars – inbouw en opbouw - verlichtingsapparatuur (Ui)) Bepaling van de draaddoorsnede (Ui) Bepaling aantal stopcontacten en lichtpunten (Ui)

Voorbereiding −

Opmeting van de bestaande toestand (opmeetgereedschap, notitietechnieken)

−

Uitzetten (uitzetgereedschap, leidingentracés, te integreren componenten)

−

Ontmantelen en plooien van geleiders

−

Verbindingen (lasdop, clips, vertinning, soldering)

Uitvoering −

Plaatsing en aansluiting van een elektrische verdeelkast (smeltveiligheden, automaat, verliesstroomschakelaar, aarding)

−

Demontagetechnieken (voorzorgen, recyclagetechnieken, spanningsloos werken, kabelzoeker)

27 D/2006/0279/068

−

Materialen: koperdraad, printplaat

−

Lichtkring bij fietsen en bromfietsen (Ui) Ontstekingskring bij bromfietsen (Ui) Huisschakelingen (Ui): eenpolig, tweepolig,

− −

kruis en dubbele aansteking −

Codering van componenten en contacten

−

Wandcontactdozen (Ui) Testapparatuur (Ui) (testlamp,

−

spannings-

tester, multimeter) − −

Storingen (Ui) (kortsluiting, overbelasting) Onderbreking (Ui)


• • •

• •

• • • • •

•

Bespreek verschillende uitgevoerde installaties en de verschillende installatietechnieken die daarbij werden gebruikt. Bij het bestuderen van installaties voor sanitair, centrale verwarming en elektriciteit komen heel wat bouwkundige aspecten aan bod. Wijs de leerlingen dan ook op de specifieke problemen waaraan bouwkundigen aandacht moeten besteden. Werf- en bedrijfsbezoeken kunnen bijdragen tot het verwerven van een beter inzicht in het concept van installaties. Vergelijk deze installaties met de installaties op school en de installaties bij de leerlingen thuis. In het begin van de tweede graad wordt het plannen van het eigen werk van de leerlingen best in team besproken. Leer de leerlingen vanaf het begin van de tweede graad hun eigen werk te plannen. In het begin zullen zij een gemaakte planning moeten opvolgen waarbij voldoende toelichting wordt verstrekt hoe zij daarbij moeten tewerk gaan. Maar zorg ervoor dat deze planning vrij vlug volledig in samenspraak met de leerlingen gebeurt. Beperk de theoretische uiteenzettingen. Geef de leerlingen vooral de gelegenheid om met de uitvoering bezig te zijn. De interesse voor het bouwen van elektrische installaties kan opgewekt worden door realisaties te voorzien van bewegende delen eventueel afstandbediend. Als voorbeelden noemen we hier rolluikbediening, garagepoort-, elektriciteit en elektronica bij de fiets, de voertuigen en de gebruikte machines. Geef voldoende ruimte voor de beveiliging van de geleiders en van de componenten van de realisatie. Het lezen van de schema’s moet altijd dienen om er realisaties mee te bouwen. Bij de serie- en parallelschakeling is het de bedoeling om de leerlingen de gedragingen van de stroom en de spanning te laten ervaren. Leerlingen hoeven daarbij geen vervangingsweerstanden te berekenen. Laat voor het herkennen van stroomsoorten, spanningen en grootheden de leerlingen enkele toepassingen zien zoals een schakelkast, een hoogspanningscabine van de school, een elektriciteitsmeter enz. Besteed bij de studie van de stroomkringen vooral aandacht aan kringen die in mechanische toepassingen worden gebruikt, de lichtschakelingen komen enkel voor om de schakeltechnische elementen aan te brengen. Maak de leerlingen attent op voorschriften van leveranciers en installeer rekening houdend met hun voorschriften.

28 D/2006/0279/068


4.4

De constructie(s) en -onderdelen en het eigen werk evalueren


LEERINHOUDEN

46

Na het uitvoeren van de werkzaamheden, in team, de constructie en het constructieproces evalueren en op basis daarvan voorstellen formuleren tot bijsturen.

• •

Productevaluatie Procesevaluatie

47

De uitgevoerde constructie en -onderdelen meten, vergelijken met de opgelegde toleranties en maatregelen voorstellen tot bijsturing.

• •

Maat-, plaatsen vormtoleranties Oppervlakteruwheden


Door de diversiteit van het leerlingenpubliek is het belangrijk dat vorderingen op zoveel mogelijk vlakken kunnen worden vastgesteld. Leer de leerling meer en meer zichzelf en het eigen werk te evalueren. Zorg ervoor dat evaluaties dicht aansluiten bij de werkzaamheden waarmee de leerlingen echt bezig zijn. Enkel op die manier kan er aan remediëring worden gedaan.

5

Minimale materiële vereisten

5.1

Infrastructuur

Voor de studierichting Basismechanica dient men te beschikken over een ruime werkplaats die beantwoordt aan de reglementaire eisen op het vlak van veiligheid, gezondheid, hygiëne, ergonomie en milieu. In het bijzonder wordt er aandacht gevraagd voor het verfraaien en het inrichten van oude of verouderde werkplaatsen. Zij bepalen immers in belangrijke mate het leer- en leefklimaat van de leerlingen. Voor alle betrokkenen blijft het een belangrijke uitdaging om voor deze leerlingengroep een aangename leeromgeving te creëren. Ook moet er voldoende ruimte worden voorzien voor het stapelen van materialen, het bergen van zwaar materieel en het opbergen van onderhoudsmateriaal. Een ruimte voor het wegbergen van dure of breekbare gereedschappen en meettoestellen is eveneens geen overbodige luxe. Daarnaast zijn volgende lokalen, liefst aangrenzend, noodzakelijk: • • • •

5.2 • • • • •

een goed uitgerust klaslokaal met documentatiecentrum; een goed uitgerust informaticalokaal; een wasplaats; een kleedkamer.

Algemene uitrusting Schoolmeubilair Projector PC’s Printer Software


29 D/2006/0279/068

• • •

− Tekstverwerking − Rekenblad − Bestandsbeheer Trekproefmachine Vlaktafel (graniet) Set binnenschroefmaten 0 - 100 mm

5.3 • • • • •

Kledij en individuele beschermingsmiddelen Oordopjes Overall Veiligheidsbril met zijschermen Veiligheidshandschoenen, leder Veiligheidsschoenen

5.4

Pneumatica/hydraulica

5.4.1

Algemeen

• •

Bergingskast klein pneumaticamateriaal Bergingskast klein hydraulicamateriaal

5.4.2

Hydraulica (Ui)

Algemeen • • • • • • • •

Hydraulica schakelingen simulatiesoftware Hydraulisch pompaggregaat met toebehoren Hydraulische testbank Hydromotor (hydraulische variator) Oliereservoir Fittingen en snelkoppelingen Gepaste leidingen: vast flexibel Manometers

Cilinders • •

Dubbelwerkende cilinder Enkelwerkende cilinder, cilinder met veerterugbrenging

Stuurschuiven •

Handbediende tweeweg- en driewegstuurschuif

Kleppen • • • • • •

Drukregelklep Gewone terugslagklep Ontlastklep Reduceerklep Smoorklep Veiligheidsklep

30 D/2006/0279/068


5.4.3

Pneumatica (Ui)

Algemeen • • • • • • • •

Compressorgroep met luchtconditioneringsgroep Manometer Olienevelaar Pneumatica schakelingen simulatiesoftware Pneumatische testunit Manometers Insteekkoppelingen Leidingen vast en flexibele kunststofleidingen

Cilinders • • •

Dubbelwerkende cilinder zonder buffering Dubbelwerkende cilinder met buffering Enkelwerkende cilinder

Blokkeerventielen • •

Snelontluchtingsventiel Terugslagventiel

Regelventielen • • •

Drukbegrenzingsventiel Drukreduceerventiel Smoorventiel

Stuurventielen •

Handbediende ventielen: 2/2“,3/2“,5/2“

5.5

Het bewerken van plaat- en profielmateriaal en het verspanend vormgeven

5.5.1

Metaalbewerkingmachines met bijbehoren

• • • • • • • • • • • • • • • • •

Afkantpers Afkortmachine met zaagfrees Autogeenlasinstallatie (individuele lastafel en lastoorts) (Ub) Autogeen snijbranderinstallatie (tafel en snijbrandertoorts) Bandzaagmachine Beugelzaagmachine Cirkelzaagmachine met zaagfrees CNC-draaibank (Uv) CNC-freesmachine (Uv) Coördinatenboormachine (Uv) Gasverdeelinstallatie (voor autogeenlassen) Gereedschapsslijpmachine Haakse slijpmachine Halfautomatisch lasapparaat (Ub) Hoekponsmachine (Ub) Horizontale freesmachine (Uv) Hydraulische pers (Ub)


31 D/2006/0279/068

• • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Knabbelschaar (Ub) Kolomboormachine Kotterbank (Uv) Lasgenerator – wisselstroom (Ub) Lasgenerator MIG/MAG (Ub) Lasspiegel Plaatrolmachine Plaatschaar Plooibank Plooiwals (Ub) Ponsmachine Puntlasapparaat Slijpmolen Snijschaar guillotine (manueel) TIG-lasgenerator (Ub) Universele draaibank (Uv) Universele freesmachine (Uv) Verticale freesmachine (Uv) Vlakslijpmachine

5.6 • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Afteken- en meetgereedschappen Afschrijfnaald Aftekentafel (graniet) 500 x 200 mm Binnenpasser Set binnenschroefmaten tot 100 mm Set buitenschroefmaten tot 100 mm Dieptemaat Diktepasser Dubbele meter Set geslepen V-blokken (Uv) Set haakse steunblokken Hoogtemeter op 1/50e Krasblok Meetklok op magnetisch meetklokstatief Meetklok op meetstatief Meetlat 15 cm Set pen- en bekkalibers (meest courante tol) Set ruwheidplaatjes Schuifmaat 150 mm op 1/20e Sinustafel en -liniaal Traceer- of puntpasser Universele hoekmeter Universele instelbare hoekmeter Winkelhaak in staal

5.6.1 • • •

Handgereedschappen

Bankhamer Set binnentrekkers voor kogellagers Set borgveertangen voor binnenringen

32 D/2006/0279/068


• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Set borgveertangen voor buitenringen Set buigveren voor koperen buizen (van 8/10 tot 14/16) Buissnijder voor sanitair koperbuizen Buissnijder voor sanitair staalbuizen "/8 tot 1"1/4 Set buistangen Griptang met gebogen bekken Grote haakse slijpmachine (schijfdiameter 180 mm) Handboormachine Handklingtang Set inbussleutels Individuele gereedschapskoffer Kleine haakse slijpmachine (schijfdiameter 115 mm) Kniptang Lashamer Metalen handbeugelzaag Set mofdrijvers voor koperen buizen Montagetafel Set penuitdrijvers Platte stalen beitel voor mecanicien Puntslag Set riemschijfaftrekkers Set schroevendraaiers voor gleufschroeven Set schroevendraaiers voor Philipsschroeven Slagschroevendraaier Set snijkussenhouders Soldeerbout Splitpentang Staalborstel voor lassers Set steeksleutels Universele doos potsleutels Universele tang Set verstelbare wringijzers voor tappen en handruimers Set vijlen Vijlenborstel (staaldraad) Waterpomptang Werkbank met bankschroeven Werkbank met buizenklem met pionierscharnier

5.6.2 • • • • • • • • • • • • •

Snijgereedschappen

Set boren van 2 tot 26 mm Centerboor (Ub) Set draadsnijbeitels (Ub) Set draadsnijkussen van M4 tot M12 Set gebogen ruwbeitels (Uv) Set hardmetaalbeitels (Uv) Set insteekbeitels (Uv) Set mantelfrezen (Uv) Set mantelkopfrezen (Uv) Set mesbeitels (Uv) Set rechte ruwbeitels (Uv) Set ruimers (vast) Set ruimers (instelbaar)


33 D/2006/0279/068

• • • • • • • • •

Set schijffrezen Set slijpstenen voor vlakslijpmachines (Uv) Set spiebaanfrezen van 6 tot 12 mm (Uv) Set spiraalboren met cilindrische kolf van 3 tot 13 mm Set spiraalboren met conische kolf van 10 tot 30 mm Set tappen van M4 tot M12 Set vingerfrezen van 6 tot 18 mm (Uv) Zaagbladen voor handbeugelzaag (metaalzaagbladen) Set zaagfrezen

5.6.3 • • • • • • • • • • • • • •

•

5.7 • • • • • • • • • • • •

Grondstoffen

Acetyleen Basisch beklede elektroden (Ub) Gevulde lasdraden (opspoel) (Ub) Hardsoldeerelektroden Hardsoldeerelektroden (koper-/zilverlegeringen) Hardsoldeerelektroden (zilver) Lasbeschermgassen (argon/helium/CO2/mengsels) (Ub) Lasdraad voor autogeenlassen (1 tot 3 mm) Massieve lasdraden (opspoel) (Ub) Rutielelektroden (Ub) Soldeersel Zachtsoldeertoevoegmateriaal Zuurstof Ferromaterialen − Plaatmateriaal − Rond, vierkant, zeskantstaal − Platstaafstaal − Profielstaal Non-ferromaterialen − Plaatmateriaal − Rond, vierkant, zeskantstaal − Platstaafstaal

Elektrische uitrusting Verticale vaste panelen (opstellingen) met de gepaste bouwstenen en verbindingselementen voor het uitvoeren van demonstratieproeven Didactische affiches, dia’s, videofilms,… Elementair schakelbord en verdeelkast Verschillende soorten geleiders (draden, snoeren, kabels) Installatiemateriaal (Ub) DC-voeding Didactische meettoestellen KWh-meter Projectiesysteem Tabellen (leidingen, smeltzekeringen) Catalogi, cd-roms Normen, reglementeringen

34 D/2006/0279/068


6

Nuttige adressen

Agoria Vlaanderen Diamantbuilding Reyerslaan 80 B1030 Brussel Website: http://www.agoria.be/ Fechiplast Marie-Louizasquare 49 B 1000 Brussel BIL (Belgisch Instituut voor Lastechniek) Lakenweverstraat 21 1050 Brussel BIN (Belgisch Instituut voor Normalisatie) Brabançonnelaan 29 1040 BRUSSEL Tel.: 02 520 22 33 Website: http://www.bin.be/NL/index.htm E-mail: [email protected] DBO (Dienst voor Beroepsopleidingen) Koningsstraat 93 bus 3 1000 BRUSSEL Tel.: 02 227 14 11 Fax: 02 227 14 00 Website: http://www.ond.vlaanderen.be/dbo/ E-mail: [email protected] KVIV (Koninklijke Vlaamse Ingenieurs Vereniging) Desguinlei 214 2018 ANTWERPEN Tel.: 03 216 09 96 E-mail: [email protected] Website: http://www.ti.kviv.be/critto FVB (Fonds voor Vakopleiding in de Bouwnijverheid) Koningsstraat 45 bus 4 1000 BRUSSEL Tel.: 02 210 03 33 Website: http://www.fvbffc.be/ NAVB (Nationaal Actiecomité voor Veiligheid en hygiëne in de bouwnijverheid) Poincarélaan 70 1070 BRUSSEL Tel.: 02 523 40 93 Website: http://www.navb.be NACEBO (Nationale Confederatie van het Bouwbedrijf) Lombardstraat 34-42 1000 BRUSSEL Tel.: 02 545 56 00 Website: http://www.nacebo.be/ Verbond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden Tervurenlaan 463 1160 BRUSSEL Tel.: 02 773 16 80


35 D/2006/0279/068

VCB (Vlaamse Confederatie Bouw) Lombardstraat 34-42 1000 BRUSSEL Tel.: 02 545 57 49 Fax: 02 545.59.07 Website: http://www.vcb.be VLOR (Vlaamse Onderwijsraad) Leuvenseplein 4 1000 BRUSSEL Tel.: 02 219 42 99 Fax: 02 219 81 18 E-mail: [email protected] Website: http://www.vlor.be VIK (Vlaamse Ingenieurskamer) Herentalsebaan 643 2160 WOMMELGEM Tel.: 03 259 11 00 Fax: 03 259 11 01 E-mail: [email protected] Website: http://www.vik.be VMM (Vlaamse Milieumaatschappij) A. Van De Maelestraat 96 9320 EREMBODEGEM Tel.: 053 72 64 45 Website: http://www.vmm.be/ VVKSO (Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs) Guimardstraat 1 1040 BRUSSEL Tel.: 02 507 07 30 Fax: 02 511 33 57 E-mail: [email protected] Website: http://www.vsko.be WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf) Maatschappelijke zetel Violetstraat 21-23 1000 BRUSSEL Tel.: 02 502.66.90 E-mail: [email protected] Website: http://www.bbri.be/wtcb.htm WTCM (Wetenschappelijk en Technisch Centrum van de Metaalverwerkende nijverheid) Celestijnenlaan 300C 3030 Heverlee

36 D/2006/0279/068


7

Bibliografie

Verschillende beroepsprofielen. SERV Schaal voor attitudemeting (SAM) Verbond van Kristelijke Werkgevers en Kaderleden Reflecteren op technisch tekenen als technisch-technologische vormingscomponent in nijverheidsdisciplines VVKSO – Gilbert Vanden Borre Richtlijnen - Normen technisch tekenen CRITTO Gedifferentieerd leerpakket Elektriciteit K. Standaert Educatieve Uitgeverij, Antwerpen Serie elektrotechniek-Elektrotechnische begrippen L. Claerhout Wolters Plantyn Serie elektrotechniek- Elektriciteit L. Claerhout Wolters Plantyn Basiselektriciteit P. Goes Die Keure, Brugge Polytechnisch zakboekje Standaard educatieve Uitgeverij Belgiëlei 147 a 2018 Antwerpen Tabellenboek voor metaaltechniek Plantyn Werkplaatsmeettechniek Langereis F. De Vey Mestdagh Markt 51 4331 Middelburg ISBN 90 6376 012 4


37 D/2006/0279/068

068

Recommend Documents