GEMEENTE ASSEN
~
", · · iL 1 ne
t,l:!
. .xc e l".1.en+ le
',.,
-t
u
.!18 l'~il1.isteTie V8.J.1:Sil111enla..ndse t
Uw kenmerk:
R
!~
ASSEN. Afd.
s t e mnao h ine
~~al(En.
~r
Uw brief van:
73 Onderwerp:
s-G
;ev,
No.
2287
Datum
15 april
, • c
0
TIe bij de stemmine op 23 manrt 19~6 ter verkiezing van de leaen van de "rovincia1e stf:lten van C'renthe in het stemdistrict 1 (ger.Jeentehnis; gebruikte machines zijn vergrendeld en verze~eld en staan opgeslagen in het gemeentehuis van Assen. De stemmachines zullen niet worden geopend voordat over de toelating vaD de benoemde leden door de nrovinciale ~taten van ~renthe is beslist. Ook na de toelating zullen de machines niet worden geopend, noch afgegeven zonder uv nadere instructies. ever de gé:mg van zaken berichten "Jij 'J. 'et va 1gende Op d i n s dag 15 ffieJjrt 19(.5 zijn blee stemmachines van de urt omat Lc 'latino:: 8.C~:ine3 ~:oT])oration9 .Iame s t own , 'je1,,] 'ark U. c ; . ·, . gebracht door de Lmpor t e ur-: "=oopm::tn p. Co. 9 ~lechni8Che'T8.ndsl-~~.qat8chappij [T V, te 0
0
'\rnsterdam
û
Voor donderdag 17 maart 1966 zijn bij wijze van een proefgebruik van de machine een 7~O personeelsleden van de gemeente opgeroepen. Een 150 personen he bbs n op de macvt.ne een stem ui tgt:,bracht. Bij deze proefstemrning en bij contr8le van de tellers zijn geen bijzonderheden gebleken. Op vrijdo.!; 120 rnaa r t '1966 en op raaaridag 21 E12.'J.rt 1966 zijn op ver~ schillende uren een 700 daar-vo or opperOC"lJen kiezers 'ti t het st emdistrict 4, ("'0[. '.1" 'te",yu'" ',~ ce 1 gJ'c.l'" ,;,' 1 'or f s t em \:,,~nf'.~n l,,; 'I Ll .., .~:..(J'.c..' ,u]1il.el,. d' t>;'e C'.!.. s t et1'"u op,ct ,e mac.lne e8.1 1. oe1.s uit te brengen. Bij de oproep waren folders gevoegd over het gebruik van de machine. In de gestelde uren hebben een 150 kiezers van de mechanische wijze van stemmen gebruik gema~kt. In ruime mate werden zij geinstrueerd, eerst op het tafelmode1 daarna bij de maohine. 9 1? maart 1q66 is een Amerikaanse technicus, vergezeld zater(ag vaD een vertegenwoordiger van de B•• Yoopman & Co., van 1d tot 22 uur bezig geweest de beide machines grondig na te kijken en te controleren. Speciale aandacht vroegen wij voor de stemknop, die naar onze mening niet ;Ütijd even vlot n8.;::.1'beeneden gleed, en voor de totaal tellerLnoP9 ~ie op een gegeven ogen~lik incedrukc bleef. ~erden na.ar onze mening verholpeno Bei.de euvels d
.•
Bijl.
Tel. (05920) 10 11*.
Postrekening Gem, Ontv. 832900
Op dinsdag 22 maart 1966 werd een derde machlne afgeleverd, welke machine door de \merikaanse technici in \msterdam grondig zou zijn nagekeken. Des avonds tussen 1q en 22.30 uur waren wederom dezelfde Amerikaanse technicus en een vertegenwoordiger aanwezig en hebben de machines nog eens lIdoorgenomen". Er waren geen aanwijzingen, dat op de dag van de stemming de in gebruik te nemen machine of de twee reserve-machines zouden weigeren of defect raken. Op d~ dag van de stemming, woensdag 23 maart 1966, werd om 8 uur de laatst gekomen machine in gebruik genomen. ?et volgende nemen wij over uit het proces-verbaal, model L11-2, van het stembureau in stemdistrict 1 van~ssen: Tt" S' smG.lS·.,TlC r . T,, 1 18. ,.. 1 • 1 II..,n LiJ. J oe 8 t emrm. ng a'.1n C!.G aanvang ge ' o TU LC gem28.1( t van. een stemmachine, genummerd 1047, van de Automatic Voting Machines Corporation, JHmestQ\,m, '\TeVl '""rk 9 TT.',. ol, i3ij totaaltellerstand tussen 66 en. 6'7 ont st end een storing ~ tengevolge vlaarV2,n de ma.chine niet meer ~ebruikt kon worden (de hefboom bleef vastzitten en kon niet weer in de ber;instand "-:orden terugGebracht). -"8 knop, door middel \'7a8.I'VéU~ de machine voor het gebruik door de kiezer in fereedheid wordt gebracht, is verrrendeld en verzegeld. De machine
104 7 is daarop vervangen COOl' een reserve-machine, genummerd 1020. ~unt C boveng2noam~ is overeenkomstig toegepast. Bij totaalteller355 en 366 ontstond een storing, tengevolge waarvan de stand tussen mac h i.ne niet me e r ge~Jruikt ken v or-d o n ((1e b l auve p Laa t me t stemkiezer bleef Vastzitten: de hefboom iE niet teruggebracht). ~e knop, door middel waarvan de machine voor het gRbruik door de Iciezel' in gereedheid wordt gebr8.c~t, j.s vergrcl1deld en verzegeJ.dQ is d~.s.ro·'j verV~11{;en ?oor 8PTI t~1eede reserv'e-mactJin,e, rsunt C ·bO'lPl1(.=~E.noer~ci is o\TeTcen}'~.ornst toecep2.st ~ Ook a an d,eze ontstond, t.:'e:C1::~toTil'}, sr ten{?~c'lolg'c~ "(,'J8.E,J:'VE!>::~ de mao a i ne niet neer T·'.:.i}-~ 1':0"1 :,;<=:J."à.e-i'l(de '''.:,l[i'~';1G t mc t stcIllk.iez,f?T lJleef '.Tc,stzi':',':~.':~n' de ';(,,fn OOD} ifc ni c t t '''T1..U:'·('-:: TP.C; t :' :~p
m~l,cllinp
10~O
n~_:.]I]r"2T
'1nn6 c ma.cbin.e
1,
"~0eds
t L:::11
sSI'der
w~s
t
\T CT C:~
115. c
T
(:2 tschnj.C1J.S, "·.Ins
de pr
'lat
011g
(~OOl-'
de
l,rOTZ
,::J;~<'e 1(~
:,:'et tot
een ver/ere
st~
a
n8:~.r
CF:Y'erj.st::cef:~Td(>
lJT'1.1j_:::
~m' rik2~.nse
\:ieZ·?T
i-ie
i.u
ç~.
0
·tec~tnj_cl1s
c': ma c:--~j_ n~: :'')i et
alle
er
op
r"lF:cr
wa?rsc~ij~lijl,:heid
knor. , d o o r ni in ger8:?(l1>1~"'i(~; ;'!OTdt r1èel
geweze~l,
da.t d0 totasl-
1)T1J.i l'.~l)aB,:y"
~'.J ;~1"~';:1
geen
op deze
".'-lE~:::::v·:·~'n
c1e
TPC:lt-g
stem ma
is
o
lrine
118 ~CrJ oe
·VOOI'
d (~; C
machine l"J.et t;'een
\Tt3:cg're11delr1.
(\I
- l)l.lT'p.?,·,),
heoft
}'li(:"~rOT)
str?rDnin,;; per
op
"0T·-~.1:tiscl·2.P
s t ernb i ljEt,
'\~9
\
r-"I--r;'11d.en
1)1:?2,1otsn
'I
b ur-g eme e s te r ,
ov e r
te
g.'::~3..n
I ' ei!,'(-
GEMEENTEBESTUUR VAN
TIETJERKSTE RADE EL
POSTADRES BERGUM TELEFOON 05116-295
I
I AAN
'1qi~;Jf}
.e/1JI/t
/{"11/>0 2.- :<"~:f'?~J~l®fill
L~""~.".:.'a"".,,,,,,,,,,",,;§§k"tc;'.'6',':,.::;;;;;;,dj";~"'"'D:c,"
Zijne Excellentie de Minister Binnenlandse Zaken te Is-G r a ven h a g e.
van
~/
, ,p/
L Uw kenmerk:
Uw brief van:
ifdoB.BoNr oB66/U873
28 maart
BERGUM,
Ons kenmerk:
1966
6 april
Afd 03/1452
1966
stemmachine
Onderwerp:
schrijven deel ik U mede» In antwoord op Uw bovenvermeld dat de alhier gebezigde steIIID1aç"hine tijdens de veJ:~Jezing van de leden van pr-ov Lnc i.a Le êt!:it;en 91;> 23 maart j.l 0' nietzä"L worden geope~ nocfl-aan enige instantie of persoon zal worden afgegeven zonder dat daarover overleg met Uw departement is gepleegdo Een rapport betreffende bedo~lde stemmachine treft U hie rb ij aan. f,~, ! JijI De burgemeester van T~~tjerksteradeel, j
lill
U
J~~ilt. c
(Mr.W.M.Oppedijk
Bijlage(n) ,
1
van Veen)
GEMEENTE
TIETJERKSTERADEEL
RAP POR T betreffende de alhier gebruikte AVM stemmachine in het eerste stemdistrict te Bergum ter gelegenheid van de verkiezing van de leden van provinciale staten op 23 maart 1966
No,
0
Op de dag van de Kandidaatstelling omvatte het eerste stemdistric 1105 kiezers. Op 23 maart 1966 werden 981 stemmen uitgebracht 9 waarvan 427 blanco. Een aantal kiezers is boos weggelopen~ zodat niet is na te gaan hoeveel personen om andere redenen niet zijn verschenen. Op de dag van de verkiezing vormden zich vaak groepen wachtenden~ wat tot gevolg had~ dat sommige mensen + 3 kwartier moesten wachten voordat zij hun stem konden uitbrengen. Mede gevolg van dit wachten was, dat een ieder, die dat wenste,uitleg kon krijgen van de we~king en de bediening van de machine. Gedurende de gehel dag is dezelfde machine in bedrijf geweest, terwijl een andere als reserve gereed stond. De teller aan de zijkant werkte normaal, zodat mogelijke onvolkomenheden niet waarneembaar waren. Om 19.00 uur werd het stembureau gesloten 9 de aanwezige kiezers werden nog in de ge l.e genheäd gesteld om hun stem uitte brengen en te ongeveer 19.20 uur werd de machine geopend, met als resultaat 427 blanco stemmen. De kiezers van het eerste stemdistrict werden gedurende een week in de gelegenheid gesteld om te "oefenen ll • Daartoe waren folders huis aan huis verspreid, vermeldende de werking en bediening van het apparaat. De "Be r-gumer Courant 11 -verschijnt op dil).a,dag en op vrijdag- heeft in een uitvoerig artikel een beschr~ving gegeven, terw~l ook andere in de provincie versch~nende dagbladen aandacht hebben geschonken aan de mogelijkheid om machinaal te stemmen. Diverse secretarie-ambtenaren hebben voorlichting gegeven en gedemonstreerd voor de belangstellenden. Ruim 750 personen hebben van de geboden mogelijkheid tot proefstemmen gebruik gemaakt. T~dens de instructies is niet gebleken van moeil~kheden met betrekking tot de bediening. Wel moest de aandacht gevestigd worden op het goed indrukken van de knop, waardoor deze rood ging opgloeien. Voor enkele personen bleek de machine te hoog te zijn. De mogel~kheid is aanwezig, dat op de dag van de stemming bij enkele personen de zenuwen parten hebben gespeeld, omdat nu werkelijk een stem werd uitgebracht, in plaats van dat er geoefend werd. Het gerucht, dat 's morgens tegen half elf de ronde deed~ dat er een herstemming zou moeten plaats vinden, heeft van die tijd af de nonchalance bij het publiek bevorderd en dit was b~ de kiezers van het betreffende stemdistrict ook duidel~k waarneembaar. Bergum,
6 apri:l
1966.
~,De /
burgemeeste
van
Tietjerksteradeel~
\ \.A.\~ &Vv'-<.~
l,I~L
V\t
AM S TER DAM: POSTBUS
IK(Q)O~M~lN] ~ ~O
TELEX
GEB 0 U WAT
11273
L A N T A, STA D HOU DER SKA D E 6
TELEFOON
6049
82821
TELEGRAlvIADRES:
.,KJOE8MAND"
TECHNISCHE HANDEL- MAATSCHAPPIJ NV
DIRECTIE
4 april
AMSTERDAM
Betreft:
Stemmachines.
Uw brief
d.d.
28.3.
1966.
R66
Aan het verzoekq vervat in Uw in hoofde vermelde brief u zullen wij onzerzijds gaarne voldoen. Waar de apparaten toebehoren aan de Amerikaanse fabrikante zullen wij Uw verzoek aan Automatic Voting Machines g Jamestown doorgeven. Wij twijfelen er niet aan of ook zij zullen aan bedoeld onderzoek hun volle medewerking willen verlenen g gezien de belangen die hiermee hunnerzijds gemoeid zijn. Wellicht stellen zij er prijs op om indien dat is toegestaan ~ eigen technici bij het onderzoek tegenwoordig te doen zijn. Wij hopen berichten.
U hierover
spoedig
nader
te
kunnen
B.EVIND!iKli;;H
//
Omsta ndiR'heien "*"_ ...... __ -. __ a _ Op woensdag
,~.
B.
23 maart
V\f IJ" ~
.1
het het
Je
gebruik
ster:imactlii""
v s n ,ie
in h~t et0mln~al in
üe
toe,
""'-.:
bi nr.o nx ora e nd e en
recht
za ter.
uit
WilS
s t room
:',aande
e rrno ve r- c e toccang
t
o p g e e t c Ld a en
J.
z.ijÓ.c
de
VLd]
".00,-
uur
11,:'';0
(tijder;s
de ochtend-
raa~hui5.
het
i.~(?t e t emLo kus L
tot
gad e e.Laan ,
kunnen
v e r-r-a c h t van
Waal"CeUÜn;"e;l w')ric.
piek)
te
tweeën
in
::'e Le d e n
va n l:iez,ers.
"tcl:'!.lokaiJl;
het
van
de
c t r o o:n van
uiti;;anLdc
ten
v sr-tc e Ld
behoevE>
aan
Van
stembureau
val" het
stemmachine
k.Le z e r s , In
stond
hetzelfde
stewnachi-
C0n korte
rft0:'Ü"Hl.r ;)p
Gaf
instructie
de A:.lerii'.aanse
val.
<.lil.Gd,,_
,Ja:':! ....r ;~'.:.J:;.~~i.
uit
G8bruik
de
van
do
in
Ya'Jijh~,id
1':.:,1;
de
,.10 e or
<:,,·)'.'DD,:,l
ká oz e rs
(vooral
tQta~J.l:
herren
J"ftroziel'l.
V,"\D
j,.~
o r,
deze
rii;.ç.G.f3 t
st o
eL);'
'bt
it1
ilij1:hh~e',
lle::1e;s ):lE~er tij
b",Livlo'.·.:ir,:. ?~ da:rc,c;
.l!ochanicch
r::,[>~veu
:;',1·">
gestemd
zich
tevoren. Hi(;nSen
120
voor
vo.)r:~E'.,3:12{Jt
[[.'lcLie,',
L1 ')I2':.51a,> (,.~i(:
....( vallen
er:
V')C,
de daDe
i~evallGn va n l'ih,c-;rv')u(.'iVe
stommen
Bij
meer
zij
[:emid.rluld
L~5 ;-;;ccol'd€.'ln te
2U'J Vlaarr"emir~, z·n).
sprak'Et
'iiaa hier
Tot 11.C'XJ uur
b.le e k de
ook de volgon ..
namen
Y.er.uelijl<
1 ~».
fit>
werd V'31'oo1'-'
()rOLthOllc'
, )
:~cdé.:.ni,,;" l:locilijrh,03en,
uitzonJerlij;{('
h o r-e n ~1 e6c:,,,cen
2 fre"";Pl1tieVf'lráelins ~
llw.chi1~e.
a~'_nb').· h oo be n 61E'Gbts
dit
stemlo-
n:öt..ó-::-_ e·Tl
va n !;cli.::E' u'.:'crlin'e
\l001
In het
de
VaD
",,oae.!'
:'1(' lS'clt;.è,C;ÜHd,3
iet
z i.c h
~achi~e.
de
1-:rL~t:e:l
tW(:'<)
kicz'::l';;--)
v c r t.r-o uv.c t~ r:1Flis. lil.
'.:C r;;.'·c:dne
____
1.5A~
r:.\ilr,
hst
lev.-r;l'lcier
de k i.e z e rs,
V.2.:3 voor
,',ou vo r d e r. (toL-u"l met
omtre~t
de
h{':dden
dan
1 minuut
benoÓigde
be,'l.ragen
tijdopnHraen
C=~x v;)OrgekoRletl)
in
tijd
(zie
fig.
bleek
GVC"'"
de
en
2e
3e
Q~ vool'lichtirtgsambtem'!H~ ~$r ,gemBll$nte
Uit; WMl"lllZtminfi;en van
vo
rlat op de$6
• hi:1t eliH"ste
tweed~ uur
.. bet
derde
Het
7B
uur
• het
wijze
r.l.~
1Q6 ~ens0~
van
de
Onder
z.ohL:-; het
piak~
door
~jit
~elKe
'lnstlo:-.<"ll
'nll~
de e e r s t e mac n.Lne
tIlOf.H:lt
door
llie,t
tiJdig
0'11 het
reserve
L;;h"uk.ken
de k.i.ez e r e gemiddeld
van
lan~:;ti.l
i:çotendeE'lH
ae
alm het
war0 wPld
duur
van
,20 ()Chtelld~
de
~itseB~eerci.
no g , J'lt:
'fl&.l'ell
van
het
t',!iet!'&.
s t erabur e au .
de wachttijd
wachttijd
de :vC'orzittl'1::" )
hZGidlli>. t,
de
e er at e .stemma.chiua
hot
ifi.'iUi.
i::> b e t g;evol€.; van
persoon
de pers
verklaart
t()(O.stf}t:1rtlin[~
na ve r kre g e n
hij
lid
otlvolkomenhedG'n
gndel'e
• dO:)1' het
door
bleak
de lange
ioor
pel'
I.'i\\tcoeden
I.:;
een
olrl~t&ndi~hedelJ
t e bedragen.
Enk01e
ge[lteIl1d~
'\l('H'Vlall,;011va n Je
neme n var. foto
het
deze
45
V;:Hl.
schakalkt.()p
minuten
hadd~n ge&temd
uur 244 meu,san hadder:
storinb'eo"i 1
IUH:ldell e?îH..'ltl.7'l1ld
llHHwan
algemeen€1emiddeldo
appara,Slt
.11
h'?'
VD.\.'!
1:~.1./
'"ox·dp.::l ve rv a "-.,,011
uur
La
do o r het
~:e1Jeul'de~
:;t,"';,burcau 1, j
UitGebrachte
r-:,',€TVe
:3telli'fter.
het
t'lpptHéH·t;;
stond • mo'.;ilijkÜC'd"~il
• v e e L menJcn totdat
de
;,or:i1.jntje;',3
"l.~:t
on.i e r-vo nd e r,
we e r o p e nc o n
l',·t
:;c·or u,; u l:',..Le n va n Je
beLHJE
(VA.ti
VOéJ::"
Ii'ilt
handle
r,.(';istl'ercti
van
Commentaar _ *_q»-"""~lOa>~
choord lange
;',eb ik
l!vroe2'~:ï'
no..:; nooit
behoef·iZt
worden
dan- op .."elke
Ja t de
juiste
bron[.:-~n
V3.n hun
.~
('nu
,
d~:r
kie:!>e1!'s
CI1LJi(~aat.
;)f
en
",erkwiJz,0
duiáelijk
'ifl~;(~t
ii;
eu,
n02
i
cnd':'i\.t z,ij
'\fan een amb t
e
nas.r-r
[10
':'l;i~€, kie\t.eró
o
we.e b.Le e} uit Giet
jone;ed.a:Yl€
d e or.tdek>in,:
tot
,~.,
wa';;ltci,"
w&.t':htûn: •
te
IlOO).t
niet
voor
bltJillCO had .;o~~tellld) opmerkil'l;;::
i))!)"ten
part1j
stem
va u:
de trnut
li.!Oor·Li.fjer
ik
bcl1nudeliu,:,
.)roeV':4~el' was Jwt
Oe
de
wac:httijd.
I!zolar.,s
in
over
OF vde ~
die
kwam", dat
zij tr,;
t' nu
hij
~l.et
r"a
v~:H'(ichil10nd~) gCf~teu'd
- LW explicatie
de ha r.dLe heeft
ik
/.'31fl;
opm.erkingpn
hc b " es do vcrte[;en-
van
waM" (m~a.;:;.
"haar
.::tjlr: kv:ijt
vro0E
110:\('1 terugsehaald.
tweellla.·1
uit ...
Il:eatemd: n ,
t.o
e
n
"~ eer.
I,
lt<JU'l$
z,ag
dB
ha~}(Ue
tvHH~manl
acht er e e n heea
eHI w~er
te
halen&
, lijkt
mij technir"oh
Le n van
de
handle
stembureau f~eL d(~
v,.,lt
s t e » v,«:
di:;
~Jtem:lien
van
r,t0unhul.
v'_~':l<>~lj.
.1uitLT
jlat
~,r)L(',Ü
r~eLte:l\d
Je
VJn
zijde
b e r.r-o e f..
op
moet publiek.
t.~t
Lj'ebruil:
p u r.t e n , ve Lke
Lader
niljet
door
d(~
wi:ier
.:
F"-!I
6'
bij
e r e c t. t vac r n igd
C:e k i.e z e r o
~elf
bier
er
te
of
r;
men de
een
eerst
lT~n
moet
, het
o v o r ha Le n var.
punts!" • het
op
moet
te
make), 0
voor
op welke ve:cweg'ing
v.o r d t uit[.:8voerd
e e n geselecteerde
groep
te
in
mag
hebben
zekere
drempel-
medewerl
';,o1'1"n
moeten
van worden
gemaakt.
k~n
Enkele
laoet
zin)
210-
beveiken.
s t emk.no p J moet
de
voor
ied.ere
maken.
"a;o,r:,('P::nbi",uy
bELle
richtir'i>:;ngelijkn1atig
druk~
en net
oefenen
voor
(zonder
duidelijk
eind ..
merkbare
•
o er e Lkb a.vr- z i j n ,
vo o r t n word t in .,eerst
uit
k ur.ue n gescrJieden
~c'li.~k
valt
L.
sten:tablea.u
ciuid01ij;':
de h and Le moet
v.::rschiller.
grote
r e s u.Lt a a t
vcrKYi:;,·';SiJ
pe ...
zijL:
Van
r.e t
langere
de tijdwir:.at
gedegen
~~~okkelijk
kit"zer
uit~!:e-
v Lo t t e r v e r Lo o p zal dü.i:lalijk
groot
een
aV'Jndpiek
zou
ho r Lz o r.ta Le ~1. verticale
(in
wel''''
k.fezera· ..
de
over
:~,,';vEll
dat
zullen
La r.dc
mo e t e r; wor do iN;telliL~l'
van
r s rrt
om t
r a nu Lt.a t.e c
b·:tere
De machi:.8L dat
I,U
geu'it
vo o r a Lanoj;
de pieken
c-r.',
men
groep
dezelfde
z e ker he Ld
sto'·:',t'lD.chir,p
dat
t us ae n de u:iJ:;l!:om"'"
kiezers
z o u k u r.r.cn ve r wer ke n , In
bezien
na uwt e u r i.r heid
en p e r
va r.)
zi.j n over
het
vergelijking
ov:eri-
en
terecht
klachten
een
'h.ll'OL
ve r-wa c h t , o n d a t
,iOrJI'Il
!:.i:;tl:,;cL
de
i',as
vol:.·;<~r,d sei'ruiK
èt?
~,,.?b·r
'Je vreet"
.. tij·\
deze
waren
krijgen
kon
lan c, 0 'liact.ttijcielldorden
je
,,-J01.'
positie
b s t c ke rrt voor
l.;ev0E'1
z.ijn ..
uit
t e leiden
r:lac:Ji:1L
h e n Cüet
~'e
In boeverre
~:t"'rrL'11e.chi!Je
de
f:~ecft
Der
moeten
ZOl<
(*en 114 "Iran h'et
door
de f.:'.eslotE:l1 gordijntjes
O;J Je
af
O: .. 'l,lat<:'3rl
l'ioJnü
nipt
e c h t e r alleen Iu,t
lJr:icl.'::
lil,u::l.el
indrukken.
,.'0bruik
îH::t
C~i;
van de sohak:elknoep
achter
Van
ni·:ot kon
stéwlkno:p
~;.eng
k'Lac ht er
twsétnaal
l:loewelbet
e c u rd.a c h onl1iOt;e+:Ljk
t
.",e:loordo
: I àç; t men
indrukken
zonden.'
eveneens
CH::(~i:·t
De
orLffio€Jelijk.
hezien
ceL ieder 2.01,,;e1'
dat
rladts gegeven,
overeenkomstig p er ao ne u ,
;;;'H s t.a nd op alle
vanuit
van
hij
buitenaf s t e-
zijn
dat
ee Gd
l;
uit
ari
d van
gema~'"
de kieze.r
u Lt b r e ng t ,
eventuele
vooraf
de s t
punten
v'Jlt e ud e proefneming
opgesteld
programma
door
een """"· ... ."u
tussen
gebruik.
het
Uit het voorgaande e",n, voldragen
stelliming
pu 1blj.,eke van
moge blijke
apparaat
i2
rae t
r., dat
gesteld.
Ge1Jien
de ontwikk(~lingent w'"lke rijst
de vTaag
l1$e wij.,,;€ van mechanisering
de get)ru.ikt.e
betrekkil'lg
~lfQra$n
autOl'.il.fJtisering)
he·t;··17e~,ultl
zich of
tot
de ei,sen,
t h.r ne op a nde r gebied
kost bare
r..og Lo ue ud zijn.
voorzie::ingen
voo roc e n (i.v.m. C01;}r lllid :lel
v'an
y
Ot·4 GEMEENTEMAASDRIEL
KERKDRIEl,
BURGEMEESTER
1 966
'"
../ ...
Tel. 04183)35/236 (gem.eentehuis)
/Aan 2i jne Excellentie van Binnenlandse 19 Binnenhof 's-GRAVENHAGE.
201 (woonhuis)
JV
bxcellentie
31 maar t
de Minister Zaken
1
van 28 maart 1966 Ten antwoord op Uw schrijven nr. B66/U873) bericht ik U het navo Lge nd e r Van Uw wens om de gebezigde stemmachines aan een onderzoek te doen onderwerpen heb ik kennis genomen. wordt striki Het voorschrift van arti1=el 1 13 V8n de Kieswet de t.o e La t ing van de benoemden is nageleefd; ook n ada t over beslist, zal de machine niet worden geopend of afgegeven? alvorens overleg met Uw departement is gepleegd. (afc1.BB
Omtrert mijn bevindingen bij het gebruik van de stemmachines moge ik U als volgt rapporteren: He t systeem van des temmacbine s? w~larbi j vi j f hande lingen 3 knop op (1 handle overhalen, 2 met regel partij kiezen? candidaat stellen, 4 knop indrukken, 5 handle overhalen) moeten worden verricht, is niet bepaald eenvoudig. Temeer geldt dit aangezien de tweede en derde handeling nauwkeurig dienen te geschieden. De enigszins gespannen sfeer? waarin de kiezer zijn stemplicht komt vervullen, de aanwezigheid val: liet stemburea.u en eventueel wacht end e buurtgenoten verhoCen de nervositeit van de kiezer en doen hem wellicht de handelingen te tig en dardoor te onnauwkeurig verrichten. Uitvoerig werd in deze gemeente aan de kiezers de gelc!?enheid geboden om met de stemmachine te oefenen. Vanaf 15 maart werd ([.,:)[;eli jks in de b aL van he t gemeentehuis instruktie gegeven, huis aan huis is een mededeling daaromtrent verspreid, terwijl ook de plaatselijke pers de nodige aandacht hieraan heeft geschonken. Omdat het aantal geinteresseerden niet meeviel werd op de avond voor de verkiezingen op alle zes stembureaux de gelegenheid geboden en de Ildorpsomroeper" te o e fene n , l:e p at s e Li jke krant h e bb en algerllen8 bekendrleid aan deze mo~;elijl(heid gegeVeIL i ng , Unci. dat aller:') hebbe n , nuu r eE::'n be t r cuwbar ecs-erîatt ni e t meer d an duiz kiezers van de e',elegl9,:B:trêid om zich te bekwamen in he t me iscrl stemmen ge~j~Î;uil( genklakt Het gevolg hiervan was, da.t op de d van de verkiezin..-&e~n v e e Lv u Ld is instrulztie moest v.o r d en gegeven. D' ~~êscêbieclde z owe I door de leden van he L s:t..G,n1Dureau 'e, Q e wachtenden? è:l 1 ,e; clOOT e eEn clE; t e rl1z'élî1 t :,.SlJ:.)....,..fj'êÎ é;,or cli j n t j e d a t cle ~ c
stemmachine afsluit, geposteerde ambten~ar, die, terwijl de gaf. Niet.temin k i e ze r de h a n d e Ll ng en v e r r i cht t e , aanwijzingen n e wachttijden voor de kiezers in deze gemeente niet voor. w e rd aan de verleidi we e r s t aa n om in het "stemhokje" Veelvuldig de he lpend e hand Te reiken 1,UD oe leden v an een der lijk stembureau wo r-d en hoge eisen gesteld? vooTal op het gebied van gelijkmoedigheid, geduld en volharding. Tot zover zijn echter op den duur alle bezwaren te overwinnen, doch d het staat vast, dat de telmachine niet foutloos heeft gewerkt. Dit \ feit blijkt overduidelijk uit het hieronder opgenomen staatje van 1\ de resultaten per stembureau. 0
STEM-
KVP
PvdA
CHU
VVD AHP
SG}! Boeren Pl\RTIJ
1
321
36
17
14
11
11
'59
1J
ij
V
373 31 160 -]88
38 :)9
VI
71
7
5 4 4
13Uir]";AU
III IV
8 4 16
-Lle {',etallen houdingen in
')
c.
3
G}!V PSP TOTAAL EINDSTAND ONGELDIG TELIE R
43 20
4
3
24
201
Cj
2
3
,~~elclilc)e
485 496 31
stemmen cever driel weer.
v.e L o nrev
207 102
7b6 629 628 715 22'3
473
e e r de politieke
301 133 597 514 16 371 ver-
~tembureau V was het dorp Alem met slechts 450 inwoners, wesr men {'e Ie genhe Ld h e e ft ge had OEl rust ig explicatie te ,geven, dus alle meest zonaer dat anderen stonden te wachten. Bij dit stembureau waar de Gacbine ook zeker niet werd overbelast, heeft deze uitEen pe r c e nt as;e I/én 61~ b Lanc o stemmen ligt nog bestekend t',ewerkt neden het landelijk gemiddelde. Ste~bUYedU 111 is wel het andere ui\erste, h~er kan men met zekerheid stellen dat het tel-mechanisme heeft geweigerd. Men komt dan toch wel sterk in de verleiding om hetzelfde te zeggen van de stembureaux IV en VI, t.e r w i j I in e t embu r e au I door een ov o r-n.a t ige belan~s te lling van Po ly goon? NT;]9 io en re I'S cle zenuwen v an ele Ejteld. De uitslag var. s t embur-eau kiezers extra op de proef we r d er 11 zou kunnen bewijzen dat t systeem v ar. de machine wel wat te eVi j_ el cl i E, 0
0
De ~merik anse fabriek heeft een zeventig jarige ervaring met steml\merikoanse Kiessysteem. rnac h i ne s , maar clan met het veel eenvoudig,er i. i e s s y a t e ern verbonden Men heeft wellicht de aan he t Nederlandse we L beeft de fabriek eigel"éJ.ordigheclen te lichtvaa,rclic beoordeeld. van drie kosten no-h moei te gesp3éud; o m, door het doen overvliegen ,~erikanen, die de machines controleerden voor de verkiezingen en op de dag zelf voortdurend par waren. Vooral de Nederlandse IJlet een ui tl;ebreide staf? waarv an op e Lk stembureau importeur h e eif de [ehele verJciezingsd een lid aanwezig was, de machines begeleido veen eel1 brie!' van de importeur IJc moge ten s Lo tt e een ko p i e inslv.iten v'iè1urin de mechan i s che imperfecties van de machine v ari ::-tJmaar t jl., wor d en toegegeven. v
Vertrouwende inform~eTd,
matie,
teken
Uwe Lxcellentie
doch mij gaarne :dé met de me e st.e
met het beTeid
bovenstaande verklarende
voldoende tot nadere
te hebber infor-
!jOOgachti;:~./
(Ü.lr.
ei. I,,,
0
Bonnike)
0
