Verettigitg Haerlem
wil op Raaks :"'--aff
zoYeel
mogelijk De Haarlemse fotograaf Chris Hoefsmit laat met deze Íotomontage zien wat de plannen voor de Raaks inhouden.
Op 28 juli is het rapport tVoermant over het Raaksplan
Statc, op vcrzock van Stichting de Hockstecn en de andere organisaties, aanlciding dc al bcgonnen sloop r-an verschillendc gcbourven aan de Raaks
besproken in een zitting van de Raad van State. De Historische Vereniging Flaerlem, Heemschut, de Hoeksteen en het Cuypersgenoot-schap zijn het in de onderhavige kwestie niet
altijd
eens ge\À/eest maar
stil tc leggcn. De Raad van State lvil cerst nader onderzoek laten uitvocrcn naar de cultuurhistorische lvaardc van r.erschillendc gebourven in hct Raaksgebied. De Vereniging Hacrlem heelt naar aanleiding hicrvan voorgesteld de beschikbaar gekomen tijd tc gcbruikcn om de plannen te heroveru'cgcn. DeVcreniging had al op 19 scptember 2003 bezrvaar aangctckcnd tcgen de sloopvergunning.
zijn in
ieder geval wel alle tegen de sloop. In januari 2004 verschcen het rapport 'Waardering Raaks Carré' van het
bureau Mattie & De Moor. Hierin u,erd aandacht bcsteed aan de architcc tonische rvaarde van de trvcc kerken en de voormaligc HBS A in het Raaksgebied. De onderzoekers concluderen dat vcrgelijkbare gebourven in anclere gcmeenten zonder mcer op de gemeentclijke monumentenlilst zijn geplaatst. Zij wijzen op de enscmblcwaardc van de gcboulven cn op de plaats van het geheel in het beschermde stadsgezicht. De resultaten van het
rapport vormclen voor de Raad van
.
Wezensvreemd element Inmiddels is op vcrzoek van de Raad van State hct rapport van de Stichting Advisering Bestuursrechtspraak verschenen (28 april 2004). Dit rapport bevestigt onomrvondcn de ecrderc conclusies van burcau Mattie & De Moor. De onderzoekcr dr. J.F.Voerman stelt dat het gcplande bioscoopcomplcx gczien moet rvorden als
een \\'ezcnslreemd element in het beschermde stadsgczicht en dat aan de nog r,olledig in oorspronkclijke staat verkercnde Hoeksteenkerk en de HBS A een grote architectonische en stedenbouvgkundige u'aarde rvordt gcgeven en dat het plaatselijke bclang in ieder geval erg groot is. De ondcrzoeker bcvestigt de ensemblervaarde en dc plaats van het gcheel in het beschermde stadsgezicht. Hij vestigt nog de aandacht op het leit dat de gemeente Haarlem zelf als hoofddoelstelling van hct stadsvcrnieuwing:plan vermeldt: "Het conditioneren van het aangewezcn gebied door het op zodanige wijze begeleiden en doen plaatsvinden van veranderingen, dat het geheel niet of zo weinig mogelijk schadc ondervindt".
Lees verder op
pagina 3
'Bordenterreur' ln de Haarlemmermeer zijn drie bruggen gebouwd naar een ontwerp van de Spaanse architect Calatrava. Deze zijn van een ongekende schoonheid door de constructie, de rankheid en de verlichting 's nachts. Het gemeentebestuur heeÍt met deze herkenbare bruggen zijn nek uitgestoken. Jammer dat de verkeersdeskundigen de ruimte rond de kunstwerken hebben versnipperd met hun aardappelstempels en vele borden.
enig respect voor de kunstwerken. Welke bestuurder of verantwoordelijke staat op om dit soort ongein ongedaan te maken? Kijk eens naar de Bakenessergracht: een inrijverbod voor gracht en steeg. Volgens de pijl mag je de gracht wel op. De zuil voor de parkeerkaarten staat scheef. Het bord 'niet parkeren....' slaat nergens op: er is niet eens plaats is voor een dinky toy! Twee houten palen maken de chaos compleet. Een advies voor burgemeester en wethouders: stel één persoon aan met verregaande bevoegdheden die verantwoordelijk is voor het historische stadsbeeld. Dan kan de schoonmaak beginnen.
Piet
Roos
Ruim honderd jaar geleden bouwde de Haarlemse stadsarchitect J. Leijh (1881-1902) schitterende bruggen die pasten in zijn tijd. Deze zi)n ontstaan in het tijdperk van het gietijzer. De bruggen passen in het historische stadsbeeld en zijn terecht voorgedragen voor de monumentenlijst. Helaas hebben de verkeersbordenterreur en andere verkeersmaatregelen h u n ontsierende werkin g gedaan. Op de Kruisbrug zijn de fraai vormgegeven lantaarns voorzien van verkeersboren. Dit wordt toegestaan zonder
Eerlijk ofvals in de monumentenzorg? De drang om de herinnering aan het verleden tot uiting tc latcn komen in gebourven is ongevccr cvcn sterk als de drang om dit te ontkennen cn het nieur.ve de plaats in tc latcn nemen van het oude. Het zijn trvcc lascinerende flenomenen, die heltig mct clkaar in conflict kunncn komen. Men zou denkcn dat de monumentenzorg automatisch en stccvast in het kamp van de behoudzuchtigcn is te vindcn, maar dat is nict zo. Er s.aart namclijk sinds jaar en dag ccn r.rccmd moreel principe door hct land van dc monumentendienstcn. Dat principe is misschien het bondigste te omschrijven als'ecrlijkhcid'. Zu'arti'r.it gesteld: cen historisch, rcdelijk intact bour.vu,crk restaureren is ccrli;k, ecn replica maken van een verdu'cncn gcboug'is dat niet, is zells vals. Wim Denslagen heelt een voortrellelijk, breed opgezet boek geschrcven or.cr dit thema. Volgens hem is het stre\.en naar oprechthcid in de monumentenzorg te x.ijtcn aan het modernisme in dc architcctuur r.an de 20ste eeux., dat ccrlijkhcid hoog in het vaandel droeg. Vccl architcctcn, stedenbourvkundigcn, bcstuurdcrs en dus
ook monumentenzorgers latcn zich, volgens Denslagcn, door dit begrip leiden. Zonder stil te staan bij de oorsprong ervan cn de soms desastreuzc ger,olgcn voor dc historische steclen. Denslagcn, rverkzaam bij de Rijksdicnst voor de Monumentenzor-q en tevcns hooglcraar in Utrecht, hanteert een brccd perspccticf: hij zs'crÍi
in zijn essayistisch opgczctte hooftlstukken door dc hele u.crcld. Hij behandelt schcrmutselingen in de Amstcrdamse grachtengordel even gernakkclijk als de contror.erse oler dc herbourv r,an de Frauenkirche in Dresden of dc discussic o\.er lvat e r moet gebeuren op de plck lan cle verdrvencn Tlvin Torvers in Nerr' York. Haarschcrp laat hij ons cle bcs'eegredenen cn belangcn van de bctrokkenen zien. Waarom herbourvde mcn na de ïr.eedc Wereldoorlog het oude Dresden niet cn het oudc Warschau rvel? Omdat de Duitsers s'ildcn afrekenen mct hun r.crdoemde vcrleden en dc Polcn het hunne juist in ere u'ilden hcrstcllen. In Ncdcrland valt onger.eer ccn pro, cent van de totalc gebouu
Densiagcn. Mct hem kunnen we ons r,erbazen over de achteloze rvijze \\'aarop dc vcrnieurvers van het stads-
bccld mct dc ovcrblijÍielen uit het i'crlcdcn plcgcn on1 tc gaJn. Rorrrluit rcrbi.lsterd zijn lrc als u'e bemerkcn dat ook dc profcssionele hoeders van de monumenten ernstige steken laten va1-
lcn, uit een verkeercl begrip van u.at de monumentenzorg behoort te zijn cn te docn. Zoals in Zutphen, rnaar in dc jarcn ncgcntig r,erschillentle monumcntenpandjcs toch nerden gesloopt om plaats tc maken voor een stadhuis dat leitelijk te groot voor het stadscentrum is. Dc sloop gebeurde onder het goedkcurcnde oog lan de Rijksdienst voor dc À' onumentenzorg. Ergcns in zijn boek citeert de auteur ccn zinsncdc lan t\\ce sociologen, s'aar uit naar voren komt uelk groot bclanq cigcnlijk moet u-orclen toegekcnd aan dc hcrinnering voor de gcmccnschappclijkc identiteit van de bevolking. En daarin ligt prccics dc retlen s'aarom het onderrverp dat Denslagen aansnijdt brcdc aandacht
lerdicnt. Haal jc een historisch boulr.s'crk s'cg, dan plceg jc een aanslag op het collccticvc gchcugcn van ecn stad, een dorp, een hccl land.
Wim
de Wagt
W. Denslagen, Romantisch Modernisme, Nostalgie in de monumenlenzorg, SUN, Nijmegen, 29,50 eurc.
Bezwaren tegen nieuwbouw Provinciehuis DeVereniging Haerlem heeft met nog zes organisaties haar bezorgdheid uitgesproken over het architectonische ontrverp van het nieurvbourvplan voor het Provinciehuis. Zij laten de commissie Stedelijkc Orrtn'ikkeling weten dat zij het plan beoordelen als "een ernstige cn onnodige verstoring van het aanzicht van de Drecf cn niet passend binnen het in tact zijnde homogene historische karakter van de omgeving ".
ran het PaviljocrrWelgelegcn. Nu dic doclstclling is bereikt, rcnr,acht
met elkaar lerbondcn. Deze i'erklaring is hct rcsultaat lan een naus'contact dat dc
n'erkgroep Gcbouu cn Omgcving hccÍt rnet hct buurtactic comité dat bezu'art-n maakt tcgcn dc gcplandc nicuu'boun lar-r het Provincichuis. Hct ontn'crp van het aanzicht vanaf rle DrccÍ doct gccn cnkcl rccht aan tle steclenboul'kundigc Íur-rctie cn karaktcr van dc Drccf. l)e Dreef is onts-orpcn naar het roorbcc'ld van dc Parijsc boulclards cn lormt ccn lang gerekte entrcc tot dc stad. Karaktcristick loor dc Drccf is
De u-crkgrocp Gcboun' cn Orngcving tekent hicrbij aan dat het nrocilijk z.al z,ijn gchoor tc vindcn loor tle bcz*arcn
"u'ant politici en architcct zittcn stcr.ig
ir-r
de loopgralcn".
boun kundigu k.rraktcr dan hL-t !-r-rst!-.
Dt $crkgro.-P zitt r-rict: in.-tn gcdccltclijk. aanP.r\rin{ r.rn htt ontutrp. Zij i: r.-rn mLning clat dt- bcstaandc qcrcl ran hct I)rorini:ir'hui' .cn ont\\L-rl) r.rn Brcnrt'r,/Zsirrs gchandhaald moct blijvcn. l)c Rijks.lirn"t roor dc Monumcntcnzorq heeft zich vooral inqczct r oor het bchoud
Sloop ernstige aantasting stadsgezicht
rlt- strt-kkirrg ran;rrtikcl T ran clc voor.r Irlitt. rr r.rn lt. t \t.l(lr\ ( r'ni\ u\\ int\-
Ibrtolg De ÀaaÀs, r'an dc roorpagina
\btrr-r-ran bcsluit r"nct:' NIi jns inziens betckcnt dc sloop lan looral dc HBS A ccn crnstigt- aantasting rarr hct bescherrnde stads-qczicht i'an Haarlcr-n.'
Volgcrrs Voern'ran betekenen rle sloop
planr-rcn
pl.-rn.
Sir-rds
en vcrvanging van de HllS A, de Hockstcenkerk en de Jacobsschool dat clc architectuurhistoriscl-re
lactor uit
hct uitu-erkingsgebied zal verdrr ijncn En dat het bij he-t rcaliscrcn van hct huidige Raaksplan allccn nog gaat om dc inlulling lan een nieurl 'kaalslagtcrrcin'! Dit is in strijd met tenminstc
Oud-leerlingen komen op voor HBS.A De Vereniging lan oud-lccrlingcn van de Haarlcmsc Hogcrc Handclsschool heelt in ccn bricf aan Stichting de Hoekstccn latcn rvctcn dat zij tegen de sloop van dc HBS-A is. Dc lcden voe -
projcctor-rtu'ikkclaar MAB dt
voor ontu'ikkcling lan het R;r.rksgcbicd inrlicndc zijn zc: jaar r cr lopen. Inmiddcls zijn ook op nationaal nivcau r eran
len zich vcr\\'ant met dc school en zijn imposantc gebourn'. Zij rvillcn hct niet uit nostalgischc oleru'egingcn bchouclen, "maar als cultuurhistorisch monu ment. Hct nranifesteert ccn miflpaal in de gcschicdenis van Haarlcm. Hct rvas de r.ooruitziendc lisie die hct Haarlemse gcmcentebestuur in 1909 deed besluiten om als tr'vecdc in Nederland een Handels-school tc
opdracht r an
clc-
rcgcrine geschrelet'r
\ota Bclrederc larr 1999
cloct daar hcl
karaktcristieke panden uitgan-qspurrt
blijlt. Hct bchoud
van zovecl mogclijk
karakteristickc panden en cnscmblcs, mct namc ook dc HBS-A cn dc Hockstccnkerk, n-roet hct uitgangspunt zijn van cen nie un plan, l'aaraan u-c zo sncl n'rogelijk moctcn gaan s'crkcn.
stichtcn, daarmcc inspclend op de behocÍte van hct bcdrijfsleven."
Een Lazaristelf.-
Ridder van St. Lazerus Rond 12e eeuw na Chr.
klooster rn Flaarlem?
Nieuw antwoord oP een oude vraagl In het Jaarboek van deVereniging Haerlem 1963, blz. 56, staat een artikel met de intrigerende titel: ,rEen Haarlcms raadsell rvaar lag het Lazaristenklooster?t' Een antn'oord gaf het niet. Jules Steegmans, lid van de Historische rverkgroep' heeft studie gemaakt van de Íiguur van Lazarus in de kerkelijke kunst, en heeft daarover gepubliceerd[1]. In dit artikel legt hij, onderstcund door onderzoek van dr. B. Koene, uit rvaarom hij denkt dat die oude verwijzing niet klopt.
zijn. Aan dic instclling rn'aren immcrs dc bezittingen van het nieurvc kloostcr op de CEuterste gralt, in 1312 o\.ergcgàrn. Dc Janshcren hadden vooÍ zover bekend gccn grondbezit tusscn Houtplein en Kleinc Houtv'eg, maar u.cl aan de ucstkant ian hct Houtplcin. Daar, in de hock ran Raamsingcl-Houtplcin en Tempeliersstraat hccft het klooster lanWillem van Egmoncl vermoedelijk gelegen." Een houten optrekje Dat cr niets van dat kloostcr is overgebleven is nict zo
ler-
vermocdelijk een houten optrckje, u,ondcrlijk. Het 'r'oor niet meer clan vicr of vijf personen. De rcdcncring lan vr.as
dr. Koene geeÍ1 mecr houvast dan die r-anAllan, maar maakt nicurvsgierig naar dc relatie tussen Willcm lau Egmond en cle Lazaristen, of Lazarieten.
Het gaat hicr omWillem van Egmond lII.Hij rvas gehuu.d met Bcatrix van Haarlem, telg uit een familie van rijkc grondbczittcrs in cn rond Haarlcm. Dat clie plaats zou u'org"krr,."n lr>or- tle 1-.c'.ir', ian ctn kloostt-r i. daarcloor lerklaarbaar. Het is niet bekend of dczc Willem Ridder in de Ordc van Lazarus 'r,r.as. Wel \\,etcn \\.c dat de Orde i'an Lazarus bckcnd \\'as mct hct bestaan van hct Lazaristcnklooster. Dr. Kocne: "Op 1 januari 1307 schonk Willcm van Egmond III land in Castricum aan hct huis, dat ter ere van Onzc Licr.e Vrouu,e hi; bil Haarlcm had -qcsticht begonnen dc problcmen. Lazarus" Kort daarna cn St. (1277-1312), dc Scinvillc Grootmccstcr r-an de Thomas lan Lazarus, had r.ernoHospitalc Ordc Sint Militairc cn zijn tocstcmming Wille'r-n van Egmond III zonder men dat had <'loen hct kleed ran zijr-r orde aannemcn. Hij liet menscn dat dergelijke liedcn door 1 10 u'ctcn op 12 septcn.rber 3 ondcrzocht s'erden. Daarop hcm geërcornrnunicccrd[4] in Haarlcm cn Deken van scholasticus Magister Gcrardus, betrcf'Ícndc de stichting dc omstancligheden Kcnnemcrland, Lazarus Haarlcm. Hij nieuu'e kloostcr r-an St. te van het r.an de Orde dat het in
De Militairc cn Hospitale Orde
van St. Lazarus van
20 is opgcricht in Jerusalcm. Hct doel u,as het ondcrstcunen van pelgrirns en het verplcgcn r-an melaatsen. Ook hielp de orcle
Jerusalem is ecn riddcrorde dic omstrccks
1 1
bczittingcn r-an christcnen in het Heiiige Land. Dc ccrstc Grootmcester (1 120- 1 1 3 i ) s'as
bij de i.erdediging
van
Roger Bovan. Grootmcesters u'oonden in Boignl'bij Orleans, u.aar zich hct hoofdku'artier bevond. Tcgcnu.oordig, trouw aan haar traditie, u'iidt de Or
Ii
ngen
Zockcnd naar een Lazaristcnklooster in Haarlcrn, stuiten \\'e op tcgcnstellingen. Als religicuze instelling kan het niets te makcn hcbben met dc bovengcuoemde ridderorde die in dc 17dc ccuu.uerd opgcricht.Tcnvijl het vcnneende Lazaristcnklooster in Haarlcm al uit de 14de ccu\\' stamt. Een kortc grcep uit de bronnen. De historicus Allan meldt op pagina 387-398 r'an zijn boek: ,,ln 1307 stichtWillern r,an Egmond een kloostcr van de ridderorde dcr Lazarieten cn rvel buiteu
Op de vingers getikt Wc u'etcn nu dat dc Ordc r-an St. Lazarus in hct spel is gc$-cest, orndat de naam van de Grootmccstcr in de stuk-
kcn gevontlen is. Ook Boigny, hct hoofdkr,varticr r.an de Ordc, wordt daarin genoemd. Of Willcm van Egmond III ecn ridder in die orde is gerveest, zou uit de archicr.cn lan Boigny moeten blijken, maar dat vocrt voor dczc korte studic te r.er. Zeker is, dat hij bezittingen aan ccn klooster schonk, dat hij - in strijd met dc rcglcmcntcn - aan de Orde r.an St. Lazarus koppelde. En dat hij daarvoor vinnig op de vingcrs is getikt. De rvedcropstanding van Lazarus is vele malen algebecld. In Haarlcm r.indt men in het Gylers Museum een gra\iurc van Jean Poyct uit 1485 en in de Remonstrantse kerk aan de Wilhelminastraat een glas-in-lood raam van glazenier Roelf Gerbrancls. Geen (pseudo)Lazaristcnkloostcr dus, maar de naamheilige in de kunst vereeur'r,igd.
ÀIoten
1.
Drs
J.V14. Steegmans: ,,Tiro thousand )tea6 the resurrection in art. Ámsterdan", 2000
lf
St. Lazare
2. Dr. B. Koene,,,Tissen Grccht en Hout, de vroege geschiedenis van de zuidkant van Haarlem", no7 niet gepubliceerd. Dr. Koene is
actief
lid tan
de Historischel4lerkgroep.
3.AIlK kloosterarchieven, inv. 5.1, nr. 38 l.Vidimus d. d. 9 - 1 0 - 1 3 1 3, ÁVK Kl oo stercrchiev
en,
inv.5.1,nr.109 5. AVK kloosterarchieven, inv. 5. 1,J31v nr. I 08
6.AVK kloosterarchieven, inv. 5.1.f 19v nr 41 Gei'nteresseerde lezers kunnen voor een literatuuropgave contact
opnemen met de auteur.
Drs J.VM. Steegmans KCLJ (Knight Commander of St. Lazare of Jerusalem)
'J" denkt toch niet dat ik in mijn eentj" de hele vereniging kan bekeren tot de standpunten van de gemeente?l De jorrgc tuin- cn landschapsarchitcct Nico Brinl: gebruikte het jaarboek als een van de bronnen voor zijn studie naar de villaparken van Haarlem. Zo begon het 35 jaar geleden. Nu is hij sinds 24 juni vice-voorzitter \-an deVereniging en nog driekrvart jaar directeur van de Sector Stadsbeheer van de gemeente. En nog e'r'en gefascineerd door de parken, de bol*'erken en de Haarlemmer Hout als toen.
Dic combinatie van een hoge ambtenaar en een bestuurslunctic in dc Vereniging Haerlem \\'as voor een aantai lcdcn reden om bczr'r'aar tc makcn tegen zijn voorgestelde benoeming. Zij warcn vooral beducht voor belangen\.erstrengcling, omdat dc Vcreniging de gemeente kritisch volgt. "lk begrijp de kritiek, maar het is onzin," zegt Nico Brink. "lk bckleed meer bestuurlijke functies en bcn heel goed in staat bclangen goed te scheiden. Het zou te gek zijn als je vans-ege jc ambtelijke functie geen maatschappehjke posities mecr kon vervullcn. In mijn dagclijks u.erk vervul ik een behccrslunctie (dircctcur Sector Stadsbeheer - redactie): ik vocr uit u'at dc politiek heelt besloten. Ik sta ver i'an de politieke besluitvorming die bi.lvoorbeel
op zichzelf is en past ir-r dc 'prachtige doclstcllingen van de Vcrcniging': het behouden van het culturele erlgocd cn hct bcvorderen lan de kennis over Haarlem. "Een organisatic als stichting dc Hoeksteen dient maar een belang en heelt nict te maken met leclen. Dat is het grote terschil mct dc Vereniging Haerlcm," zegt Nico Brink. "Wij hebben tu.ecduizend lcden die or.cr alles eigen opvattingen en ideeën hebben. Als bestuur Íïnctionercn u'e oncler de koepel van een clemocratischc organisatie.Jc kunt natuurlijk niet met alles en iederecn rekening houden, maar u-ij zijn rvel verplicht onze mening over alles heel zorgvuldig te bepalen en goed te kijken naar allc aspectcn die een rol spelen. De rverkgrocpcn van de Vercniging i'crrichten daarvoor belangrijk rverk. In die discussic is ook de inbreng van organisaties als de Hocksteen rvaardcvol, omdat hun opvattingen leven in de Haarlemse samcnlcving. Maar zij hebben niet het alleenrecht op r,r.at goed is voor de Haarlemse samenleving. Daarom zal het bij ons altijd één r.an de elementen zijn dic je meeneemt in de oordcels- en besluitvorming." Brink's kcnnis van de gemeentelijkc organisatie en het netrverk dat hil daar hecft opgebourvd, heelt mede zijn kandidatuur bepaald. Hij hceÍt vanuit zijn vak als tuin- cn landschaparchitect een duidclijke binding met de historie van Haarlem. Hij is op dat gebied ook heel actief gervccst. Zijn fascinatie voor de villaparkcn en de rijkdom aan grocn in Haarlem \\.aren voor hcm aanlciding om bij de gcmeente tc gaan lverken. "Dc oorsprong r.an de parken en de bollr'erken ligt in de middcleeu\'\'en. De ontstaansgeschicdenis vind ik heel boeiend. Ze hebben cen lange historie cn zijn altijd bcleefbaar gebls,cn. Dat is opvallend, omdat stijlr.eranderingen in de tuin- en lanclschapsarchitectuur bi;na altild tot liquidatie van hct oude leiden om plaats te kunnen makcn
Vervolg van pagina 5
voor het nieuwe. Een groene omgeving \vas er voor de sier, voor de rijke elitc. Vanaf cle negcntiendc ccux' r'ond groenaanleg plaats vanuit de volksgezondheidsovcrr,vegingcn. Het duurt altijd heel lang voordat de ruimtelijkc cllecten van ecn ontwerp voor een parkachtige omgeving volledig zichtbaar zijn cn tot hun recht komen. In de openbare archieven van Haarlem is veel terug te vinden over dic historie."
zeggen, omdat ik met het eerstc hooldstuk ga toetsen of mijn idceën uitvocrbaar zijn. Ik hcb hccl lang nagedacht over dc opzet. Ik r'vord gedreven door nieur.vsgierighcid. Het is interessant om kennis tc nemen \.an wat andcren hebben gevonden. Ik r'r,il graag ailes zelf ontdekken. Zelf dingen aan de rvcct rvillen komen, drvingt je om na tc den-
kcn en standpuntcn tc bepalen. Ik vind hct heerlijk om mijn denken voortdurcnd te trainen. Dcnkcn is immers ecn lust. "
Nieuw boek over de Hout Nico Brink heeÍï over deze historie veel gcpublicccrd onder andcre in het Haarlems Dagblad cn een aantal vakbladen. Hij hccÍt hierover ook mcnige lezing'met lichtbeelden' gegcvcn, ook voor de Vereniging Haerlem. Tcr gelegenheid van hct vierhonderdjarige bestaan van de Haarlemmcr Hout ("dat unieke openbare stadsbos \\'aarvan er maar één bestaat in Nederland") hccft hil het bock 'De Haarlcmmer Hout, mooier is de u'ereld ncrgens' samen met ccn aantal andere auteurs geschreven. Er is nog steeds vraag naar, maar het is uitverkocht. Intussen heelt hij het cerste hooÍdstuk voltooid van ccn heel nieuu. boek over de Hout. "Ik bcn daaraan begonnen, omdat het gebied mij nog steeds matcloos boeit. De geschicdenis is maar één aspect van wat ik ga schrij'r.en. Ik rvil or.cr het concePt van hct boek niets
Nico Brink:
"Zelf dingen aan de weet willen komen, dwingt je om na te denken en standpunten te bepalen".
De Haarlemse openbare ruimte is
ook cultureel e"€oed Een klassieke Hollandse stad heeft een centrum
et. Dergclijkc rcconstructies zetten je cchtcr n'el aan hct
met talrijke historische plekken, stadsgezichten,
dcnken. Encrzijds vcranderen de functics van vele gebouu-en in dc tijd; aan molens, rechtbankcn, gemeentehuizen, scholen, zickcnhuizcn en rvinkelccntra u.orden cloor dc tijd andere ciscn gcstcld. Anderzijds lc't-crcn letterlijke rcconstructics karikaturale bour'r.u'erkcn op die niets meer met dc gcbou*prcstatie van het heden te makcn hebben. Hct zijn cen bcctje deT-fordjcs in het modcrnc staclsbeeld: lcuk dat ze er soms zijn maar niemand gelooft meer in de 2 1 -ceuu'sc bruikbaarheid. Nu hecft Haarlcm de algelopen jarcn steeds meer tc maken gckregen mct vcranderingen r,an functics van gebourven en dc dreiging van sloop. Bij deze discussic ging het vrijr,vcl ovcral ovcr hct bchoud van het bestaande erlgoed. Hct gcbouu' moct bchoudcn blijven ongcacht r'r'at de lunctie is of u.ordt cn ongcacht rvelke rvel of nict verminkingcn moeten gedaan om het bouvi'rverk te laten voldoen aan de huidige bourvkundige prestaties (cncrgie-, brandrvecr-, geluidseisen bijvoorbeeld). Bij die discussies speelt dc Íïnctie van het gebourv ccn zcer ondergeschikte rol en de buitenruimten of dc opcnbarc ruimten r.vaar hct gebourn' zich in ber.indt is hclcrnaal r,an ondergcschikte betekenis in de discussie ovcr dc vcrnieuu.ing van het bestaande erÍgoed. Voor mij is de binnenstacl ecn lcvend organismc. Functies ..an gcbouu'en maar ook van dc openbare ruimtc r.eranderen. En dat deel rvordt steeds meer ver\vaarloosd. Wie op dit momcnt kijkt naar hoe de Grotc Markt bijvoorbeeld u.ordt gcbruikt kan slechts constatcrcn dat het ccn
monumenten, pleinen en mooie vergezichten. Een dergelijke stad valt in feite te lezen als een geschiedenisboek Stadhuis, rcchtbank, kerk, de markten, scholen, plekken met bcdrijvigheicl, de molcn, het park, de grachten en het station zijn slechts enkelc onderdclen die het cnsemble van de oudc stad mede bepalen. Haarlem is typisch zo'n klassiekc Hollandse stad die tal van historisch gegroeide dclen kent: van middclccurvs tot laat 19e eeuwsc stadsuitbreidingen. Stuk loor stuk allemaal onderdelen dic met de zorg van dc in die tijd geldende normen r'r'crdcn vormgegevcn cn in fcite nu allemaal onderdeel zijn gcr.vorden van een bcschermd stadsgezicht. Zoals in vrijwel clkc oude stad is rnen daar trots op cn vrijrvel iedereen is hct cr over eens dat \\'anncer je binncn dezc inmiddcls leitelijk vastgclegde stadsgrenzen icts rvilt veranderen je mct een goed plan moet komen. Daarbij staat behoud van het bestaandc crfgoed hoog in hct vaandel. Immers mcn is -als rvas hct cen mooie reisherinnerinq- zo gaan houdcn van het schitterendc stadsbeeld dat sommigen zich al niets andcrs mccr kunncn voorstcllcn dan hct bceld zoals hct nu is. Sterker nog: er zijn enthousiastelingcn die zo \rcr gaan dat allang vcrloren gcgane stadsgczichtcn dienen te rvordcn gereconstruccrd: rvat is er fraaicr dan een fiere, volkomcn niguv,, ggbouu,de molcn als kroon op het silhou-
Vervolg
pagina 6
middclmatig horecaplein is geworden rvaarbij ccn groot decl van de gebouwen die openbaar zijn óf een ranzige winkel-,/bioscoop functie hebben óf een horecalunctie vervullen met dito uitstraling op het plein zelf. De opcnbare ruimtc van de Grote Markt is vogelr'rij gervordcn. Het is een plck r.vaar de gedroomde reisherinnering wordt overw'oekerd door dc monofunctie van horeca. Nog slechts op de zondagochtend kan de gemiddcldcVcreniging Haerlem liefhebbcr dc vcel gcprczcn plaatjcs schieten van $'at som-
migen inmiddels volkomen ten onrcchtc hct mooiste plein van Europa nocmcn.
Het rvordt tijd dat het dcbat over hct omgaan met het culturele erfgocd zich uitbrcidt naar dc u,ijze rvaarop de openbare ruimtc u'ordt gebruikt, is ingcricht cn vormgegeven. Iedereen kan zich inspannen voor het behoud van bestaande objecten maar complexer is het om een goed antw-oord te geven op ccn gocd hcrgebruikt stuk stad u'aarbij de buitenruimte structurccl onderdeel is van dic opgave. Laat ik nog een andere Haarlemse binnenstaddiscussie nocmen als r.oorbeeld: de Gedempte Oude Gracht. Ik vind het
een onzalig idee om de snelle openbaarvervoerlijn, de Zuidtangent, zo door het stadscentrum heen te laten razen. Hct zal de doorstroming van de ene naar de andere zijde van de binnenstad ernstig blijr.en belemmeren en de benodigde vormgeving vraagt om fysieke maatregelen die nimmcr zullen passcn bij de schaal van dit stukje stad. Daarnaast zullcn rooilijndiscussies niet worden uitgesloten. Eruit met dat ding en ga kijkcn hoe in tal van andere Europese steden dcrgelijk opcnbaarr.ervoer is ingepast. Een snelle openbarc r.crvoerslijn over de Gedempte Oude Gracht rvordt nooit wat, net zoals dc auto's in de jaren zestig op deTurfmarkt, de busscn hct Stationsplein in de jaren zeventig, dé Bank het Houtplein in de jaren tachtig, de horeca de Grotc Markt in de jarcn negentig, de openbare ruimte aan het begin van de eencntr,vintigste eeu$' delinitief
onbruikbaar hebben gemaakt. Het r'vordt tijd voor een lundamentele onderleggcr onder de openbarc ruimten van deze stad, opdat rverkclijk kan worden zorggedragen dat Haarlem een binnenstad hccft dic het behoudcn en hergebruiken van erfgoed rechtdoct.
Thijs Asselbergs Augustus 2004
De vraagtekens van Schalkwijk Mct cnige Íàntasie kun je dit beeld symbolisch noemcn voor Schalks'ijk, een trefÍènde combinatie lan leel heden en een klcin beetje lerleden dat bovendien lerscholen gaat in de presentatie lan een lastlbodgelegenheid. Is dit allcs \ïat rest van de historic lan Schalku ijk? Is dit dc torcnspits lan de kerk van Zuid-Schalku ijk? Of hecÍi de Fcbo leentjebuur gespeeld in Haarlcm? Wanneer n'erd dc gcmeente ZuidSchalk*'ijk ondcrdecl van Haarlcm? Wcrd he t ambacht Schalk*'ijk ccht in 1 310 r.oor hct ccrst in documenten genocmd?Waarom \\'as hct ooit zo ruigc gcbied belangrijk
voor Haarlem, anders dan om de s'oningnood te lenigen? Wat zou de oorspron.q lan de naam Schalks'ijk ziin? Knecht? Lijlcigene? Schuilplaats voor schelmen? Het antu'oord tindt u in de special van de Haerlem Nieus-sbrief die in decembcr r-erschijnt.
Schonaeus compleet Flans van deVenne heeft het derde deel van zijn studie over Cornelius Schonaeus Goudanus (15401611) opgedragen aan deYereniging Haerlem 'als een duurzaam getuigenis van dankbaarheid van de
auteur'. Hij brengt hiermee zijn waardering tot uitdrukking voor de inspanningen van de Yereniging om de uitgave van de drie delen (in vier banden) mogelijk te maken. Deel drie is de 'Bibliographia Schonaenana' (1569-1964), een analytisch-bibliografische beschrijving van alle bekende drukken van Schonaeust werken. Met het r.erschijnen r.an deze drie delen beschouvvt Hans van de Venne zijn Schonaeus-missie echter nog nict als beëindigd. Graag zou hij ook nog in een kleine oplage trvee andere boeken over Schonaeus u'illen uitgeven: dicns
oo.
maar toch
(Latijnse cn Nederlandse) 25 brieven cn vier bijdragcn in alba amicorum, en het complete overzicht van Schonaeus' elegischc, cpigrammatische (met veel onbekende gedichten op prenten van graveurs als Goltzius en Saenredam) en dramatische (allc toneelstukkken) poëzie. Deze trvee delen maaktcn dccl uit van zijn Lcuvense dissertatie.
Op dit ogenblik legt hij in opdracht van de Commissic van Opdrachten op het gebied van de Gcschicdcnis r.an de Nederlandsc Letterkunde de laatste hand aan een vertaling van t\\.cc kluchten van Schonaeus: 'Pseudostratiotac' (De nepsoldaten) en 'Cunae' 1De r'vieg). Na hct afrondcn van een cventuele vervolgopdracht voor de vcrtaling van dc twee resterende kluchten 'Vitulus' (Hct kalf) cn 'Dyscoli' (De schoolschoffies) hoopt hij ook dczc vcrtalingen tc kunnen publiccren.
J aarexcu rsie
Alkmaar, 750 jaar Zaterdag 2 oktober 2004, 9.00 - 18.00 uur Dit jaar bestaat Alkmaar 750 jaar. Behalve de w-ereldberoemde Kaasmarkt heeft het historisch ccntrum van dc stacl, die in 1254 zijn stadsrechten kreeg van GraafWillem
GuidenVlies, Koorstraat 30. Na de lunch krijgen $'ij ccn rondleiding door de imposante Grote of St. Laurentiuskerk. Natuurlijk slaan rvij het Stedelijk Muscum Alkmaar niet over. Het is íntercssant over dczc uitgesproken inrichting met elkaar van gedachten tc *'isselen. Voor u'ij naar huis gaan drinkcn rvij in het café van Theater de Vcstc nog kopje thee, lris of een biertje. Omstreeks 18.00 uur zijn u.ij r'veer terug in Haarlcm.
II, tallozc lraaie gebourvcn, grachten, kerken, en hofies. De oorsprong van de stad voert tcrug naar de 9de ecur'v. De oudste bc'rvoningskern, gebouu,d op een zandrug in een merengebied, had de naam Alcmere. In dc late middeleeuwcn ontwikkelde de stad zich tot ecn belangrijk handelscentrum voor het Noorderkrvartier, mct een grote vee- cn zuivelmarkt. Dc Tachtigjarige Oorlog bracht Alkmaar naam en faam, toen het Spaanse bclcg van de stad - die in 1572 dc zijde van de Prins van Oranjc had gekozen - na ecn twec maanden werd opgebroken en het Spaanse leger wcer in zuidelijke richting vertrok ( 1573). 'Bij Alkmaar begint de victorie', schreven
Inlichtingen en opgave voor de Jaarcxcursic bij: Michiel Kersten, tel 023 525 85 77 (tussen 20.30 en 2 1 . 30 uur), of pcr c-mail (
[email protected] - vergeet s.v.p. niet naam, adrcs cn telefloonnummer te vermcldcn). Kosten € 29,50 per persoon (inclusief koffic en appclgebak, stadsrvandeling
,l^ ",.1"^,.1h^^1,^- ^^.,."..-1"^'''-' ''-','*'^6 mo+ Victrix' De spreuk'Alcmaria trots. staat nog stceds op het stadsrvapcn.
fên
dagen roor de excursie kosteloos u.orden geannulecrd, daarna
Tègenu.oordig is Alkmaar vooral het
rvordt € 17,50 in rckcning gcbracht.
r.erzorgingscentrum voor een groot deel van Noord-Holland. De viering r.an 750 jaar stadsrechten is een gocde gelegenheid dczc fraaie stad met zijn rijke verleden tc bezoeken.
Om 9.00 uur verzamelen r,vij in de stationshal van Haarlcm en nemen ()m 9.15 uur de trcin naar Alkmaar (aan-
komst 9.46 uur). Allereerst drinken rvij in het lraai gelegen restaurant Hof van Alkmaar in hct Hofie van Sonoy ecn kopje koflie. Ook staat hicr appelgebak voor ons klaar. Gidsen van de Vereniging Alkmaar ncmen ons daar mec op een historische verkenningstocht door dc schittercnde binnenstad. Dc tocht voert langs dc Waag, het Wildemanshofje, het Hofjc van Splinter, de Accijnstoren cn het Stadhuis. Ook bekijkcn wij talrijke
grachtcnpanden langs Oude Gracht. Tusscn de middag be*.ijst de kaasstad Alkmaar ons ecr met een kaasmaaltijd (kaassoep, kaassoulllé, etc.) in het
o.l.r.. gids; uitgebreide broodmaaltild
met rele soortcn kaasl tocgrng tot de Grote Kerk mct rondleiding; toegang tot het Stedclijk Museum en een rondleiding door cie presentie, en ten slotte een alsluitend drankjc). Kosten
rctour Haarlem-Alkmaar (kortingsta-
rie| kan
€ 5,80 (s.i..p. NS-kortingskaar-
hêênêmên\
T et
.-r' '-" "rb* -
tot l4
Erfgoednacht Zaterdag 1'1 september 2004 '19.30 - 23.00 uur Op zaterdag I 1 scptcmbcr organiscren dc Vercniging Haerlem, de Archicldicnst voor Kenncmerland, de Stadsbibliotheek, het Historisch Muscum Zuid-Kennemerland het Stadhuis en hct Frans Hals Museum de cerste ErfgocdNacht. Tusscn 19.30 en 23.00 uur opencn dcze instcllingcn hun deuren voor hct publiek. De toegang is gratis. Tijdens de ar.ond staan de mcdcvr.crkcrs van al deze organisa-
ties voor u klaar om verhalen over de verdediging en bcschcrming r.an dc stad te vertellen. Vooral het bcleg van Haarlem door de Spanjaardcn krijgt veel aandacht. Ecn avondlijke routc leidt langs dc vcclal sfeervol verlichtc monumentcn cn gcbour.r'en. De routebeschrilr ing (cn tc\cns toegang.bcrvijs) is op 1 1 september gratis verkrijgbaar bij de dcclncmendc instcl-
Colofon: Haerlem NieuwsbrieÍ is een uitgave van de Vereniging Haerlem Verenigingszetel: de Hooídwacht, Grote Markt 17 Postadres; postbus 1 105 2OO1 BC Haarlem www.haerlem.nl. Secretaris: (023) 531 22 13 Cironr:377882. Het blad verschijnt vier keer perjaar ISSN: 1570-4785
lingen. Zie \roor meer inlormatic: vr.rvr.r-.
haerlem. nl of
lvu.r'l'. lranshal smus cum.
com
Excursie
Rondleiding '16 november 2004, 20.00 - 21 .3O uur Pest en Dolhuys, Museum voor
de psychiatrie. Rondleiding door Floris Mulder, conservator Schotersingel 2,2021 GE Haarlem. Aan de Haarlcmse Schotersingcl ligt een belangrijk historisch gebourvencomplex. De oorsprong van dezc grocp gebourven gaat terug tot 1 320. In dit indrukr'r'ekkende complex, dat
buiten de oorspronkelijke stadsmuren r.an Haarlem lag, rvas het leprozen-
pest- en dolhuys gevestigd, een onderkomen voor'dollen' en lijders aan bcsmettelijke ziektcn. Al meer dan 700 jaar hebben dcze gebouvven ccn lunctie binnen dc gezondheidszorg, het laatst als psychiatrisch crisis-
ccntrum en dagopi'ang voor clemcnte bcjaarden. De afgelopen jaren zijn de gebouu'cn ingrijpende gcrcstaureerd en verbou."vd. In oktober opcnt hier het Museum voor cle psychiatrie zijn cleuren. In de geboun'en wordt een
ingt-richt clie r.ooral in gaat op begrippen als normaal en \.'astc pt.cscnt.rtic
abnormaal, gek en gezond. Ecn belangrijk ondcrdeel van de expositie toont de r'vijze rvaarop in de loop der ccu\\ien met psychiatrische patiënten is omgegaan cn hoe behandelr'ormen zich ontrvikkcldcn. Het nordt vooral een plek r'r'aar bezoekers kennis
maken met dc verhalen van mcnsen dic met de psychiatrie te makcn hebbcn. De vormgeving permanentc presentatie is buitcngeu.oon opvallcnd. De conservator r.an het museum, Floris Muldcr zal ons deze avond rondleiden door het lraai gcrcstau reerde gebouw cn ons veel vcrtellen ovcr de geschicdenis van dit complex. Na de rondleiding krijgen'r.r'ij van het museum ecn drankje aangeboden. De deelnamc aan deze excursie/rondleiding is gratis. Opgave bij Michiel Kerstcn, tel. 023 525 85 77 (tussen 20.30 en 21.30 uur) of pcr e-mail (vergcct niet naam en telefoonnummer te vcrmelden): kerstenh@rvorldonlinc. nl
Redactie: Jaap de Jong Eindredactie: Marly Bergman Vormgeving: (basis-ontwerp), drukkerij Excelsior Haarlem (sponsor) Fofo's: Chris HoeÍsmit, Maarten van Wamel, Piet Roos Druk: drukkerij Excelsior Haariem (sponsor)
