Zwavel als oorzaak van problemen? dr. Guillaume Counotte
Verslag van onderzoek naar mogelijke relatie tussen het opbrengen van baggerslib op percelen, gehalten van elementen in gras dat groeit op die percelen en eventuele diergezondheidsproblemen.
Aanleiding voor onderzoek Bedrijf
Identificatie
Zwavel in gras (g/kds ds)
1
Nr 5
5,5
1
Nr 10
5,5
1
Nr 11
7,6
2
Nr 9
5,4
2
Nr 4
5,5
3
Nr 3
9,9
4
Nr 1
6,6
4
Nr 2
5,7
5
Nr 3
5,2
5
Nr 4
6,8
5
Nr 5
5,8
Norm
2–4
Wat doet zwavel? • Belemmert de opname van koper. • Belemmert de opname van selenium. • Kan samen met molybdeen zelfs koper uit het lichaam onttrekken. • Kan na langdurige opname (meer dan 4 weken) zorgen voor zwavelwaterstof: verlamming van penswand en andere zenuwverschijnselen.
Nog meer wat niet goed is? • Bagger bevat mineralen, metalen en mogelijk andere stoffen. • Vooral van belang: ijzer, molybdeen, zwavel.
Doel onderzoek • Nagaan of en zo ja welke diergezondheidsproblemen er zijn. • Welke stoffen zijn eventueel verhoogd in gras na het opbrengen van bagger? • Zijn de eventuele verhogingen een risico voor de diergezondheid? • Zijn eventuele klachten verklaarbaar door het opbrengen van bagger? • Welke maatregelen moet men eventueel nemen om dit te voorkomen?
Zijn er diergezondheidsproblemen? • • • •
Veterinair milieu-toxicologisch draaiboek. Gestandaardiseerde vragenlijst. Ingevuld door 5 veehouders met mogelijk klachten. Analyse van resultaten door oa. gespecialiseerde dierenarts.
Kort intermezzo: spoorelementen
Functie van spoorelementen • • •
Nodig in kleine (spoor) hoeveelheden. Ingebouwd in enzymen, eiwitten. Functioneel voor ondersteuning van processen. Koper: Cu. IJzer: Fe. Seleen: Se. Zink: Zn. Kobalt: Co. Mangaan: Mn. Storende invloed van molybdeen: Mo, S.
Koper • • • •
Zit in ceruloplasmine (nodig voor ijzer-opname vanuit darm); Zit in CuZn-superoxide-dismutase (weerstand); Nodig voor collageen-vorming; Zit in tyrosinase: nodig voor pigment-vorming van haren;
Koper-onbalans •
Tekort – – – –
•
Bloedarmoede (laag hemoglobine); Verminderde weerstand; Minder sterke botten; Verkleurd haarkleed;
Overmaat – –
Ophoping in de lever, daardoor leverbeschadiging; Bij vrijkomen beschadiging van beschermende vetten in weefsels.
Rol van S en Mo • • • • • • •
Sulfaat en zwavel wordt sulfide in pens; Sulfide + spoor-element -> onoplosbaar neerslag S + Molybdeen -> MoS4 thiomolybdaat; Cu + MoS4 -> CuMoS4; Goed afbreekbaar eiwit: (NH4)2MoS4 ontstaat; Dit kan Cu in lever verdringen. Mo zit in eiwit dat N2 bindt in bacteriën in plantenwortels;
Molybdeen-cyclus
Interacties opname
Daarom niet alleen absolute getallen • • • • •
Kijken naar zwavel, molybdeen Verhouding koper : ijzer Verhouding koper : molybdeen Verhouding koper : zink Biologische beschikbaarheid koper – Normaal: 3 – 6 % – Soms minder dan 1 %
Per monstername gemeten • • • •
BLGG monstername en analyse. Analyse van voederwaarde (oa ruw as, eiwit) Analyse van mineralen (oa natrium, kalium, magnesium), Analyse van spoorelementen (koper, ijzer, zink, seleen, jodium, enz). • Zelf verhoudingen en koperabsorptie berekend. • Soort gras: – A = referentiepunt; – B = bagger opgebracht in recent verleden; – C = na opbrengen bagger najaar 2010.
Diergezondheidsproblemen • • • • • • • •
Hoge kalversterfte, Geboorteafwijkingen, Vruchtbaarheidsproblemen, verwerpers, Doffe vacht/huid, glanzen minder, Pinken snel uit de groei met alleen gras als rantsoen, Celgetal in melk te hoog, Geven minder melk, Drachtigheidsproblemen (4 – 6 maanden verwerpen).
Oplossing: • Bijvoeren mineralen.
Effect: • Problemen worden minder.
Analyse van gewas: zwavel
Analyse van gewas: ijzer
Hoe snel daalt het koper? 20
Koper in gewas (mg/kg ds)
vers gras vers gras na maaien 15
10
5
0 0
20
40
60
80
Dagen na opbrengen bagger
100
120
Hoe snel daalt het ijzer? 4000
IJzer in gewas (mg/kg ds)
vers gras vers gras na maaien 3000
2000
1000
0 0
20
40
60
80
Dagen na opbrengen bagger
100
120
Hoe snel daalt het molybdeen?
Molybdeen in gewas (mg/kg ds)
6 vers gras vers gras na maaien
5
4
3
2
1 0
20
40
60
80
Dagen na opbregen bagger
100
120
Hoe snel daalt het zwavel? 8 vers gras vers gras na maaien
Zwavel in gewas (g/kg ds)
7
6
5
4
3
2 0
20
40
60
80
Dagen na opbrengen bagger
100
120
CONCLUSIE -1• Nagaan of en zo ja welke diergezondheidsproblemen er zijn. • Er worden diergezondheidsproblemen gemeld. • De gezondheidsklachten bij de dieren zoals die zijn gemeld door de veehouders kunnen grotendeels worden verklaard door secundair kopergebrek.
CONCLUSIE -2• Welke stoffen zijn eventueel verhoogd in gras na het opbrengen van bagger? • Vooral zwavel, seleen, kobalt, ijzer en jodium zijn verhoogd in gras na opbrengen van bagger.
CONCLUSIE -3• Zijn de eventuele verhogingen een risico voor de diergezondheid? • Het hoge zwavel in combinatie met het aanwezig molybdeen en het hoge ijzer kan secundair kopergebrek veroorzaken. Dit is een risico voor de diergezondheid.
CONCLUSIE -4• Zijn eventuele klachten verklaarbaar door het opbrengen van bagger? • Het hoge ijzer en het verhoogde zwavel kunnen een secundair kopergebrek verklaren.
Welke maatregelen moet men eventueel nemen om dit te voorkomen? • Laat dieren niet eten van het gras zolang er nog slib aanhangt. • Laat dieren niet langer dan één week eten van het gras. • Laat gewasmonsters onderzoeken voordat deze worden gevoerd. • Geef extra mineralen en spoorelementen op basis van gemeten gehalten. • Geef voer afkomstig van ander gebied (gras, maïs).
VRAGEN?
