jan Nieland
Zutphen een antroposofisch bolwerk?
a
P
O p het Gemeentearchief i n Zutphen wordt nog al eens de vraag gesteld: "Hoe komt het toch dat Zutphen zo'n grote concentratie Antroposofen heeft". Dan wordt verwezen naar de talloze initiatieven die verbonden zijn met het Antroposofische wereldbeeld, zoals het Vrije School-onderwijs, het Antroposofisch Therapeuticum en het daarmee samenhangende, zoals de zorg voor mensen met een verstandelijke handicap.
Het echtpaar Boeken (Kappeijne van de Coppellostraat) kent echter de tijden nog dat alles maar zeer moeizaam verliep. Toen was er beslist nog geen sprake van Zutphen als "sofenstadje": "Nu echter lijkt zich in de Zutphense regio een relatief groot aantal mensen betrokken te voelen bij aspecten van antrposofie. Ons inziens heeft de "Michaëlshoeve", het Brummense antroposofische instituut voor verstandelijk gehandicapten, daarbij een rol gespeeld. Bernard Lievegoed was omstreeks 1930, met het door hem opgerichte "Zonnehuis" in Zeist al een soortgelijk initiatief begonnen en de Michaëlshoeve volgde in 1951 in een poging om op diezelfde wijze, ook in deze omgeving zorg te verwezenlijken In 1953 vestigde zich hier in Zutphen een Antroposofisch arts, dokter Bos. Hij had een zoon met het syndroom van Down en daarom was Zutphen, met Brummen in de nabijheid, voor hem een geschikte standplaats. De vrouw van Bos nam terzelfder tijd het initiatief om samen met o.a. de kinderen van de familie Reder uit Warnsveld een peutergroepje te starten i n het souterrain van hun woning. Het groepje groeide en groeide en werd weldra te groot voor de locatie waarover men de beschikking had. De komst van Annelies Anschutz, de vcrloofde van Klaas Kingma (later direc-
teur van Openbare Werken Zutphen), bracht een oplossing voor het probleem van de leiding. Voor de ruimtelijke problematiek werd gedurende enige tijd een oplossing gevonden in een van de huisjes van de Zuphense Ilsvereniging langs het jaagpad van de Berkel.
BOS & KINGMA Nadat Annelies en Klaas een huis aan de Deventerweg hadden betrokken werd beneden in hun woning het kleuterklasje gehuisvest. Het leidde een voorspoedig leven en er was veel belangstelling voor. Lezingen voor ouders en opvoeders over de achtergronden van de ideeën van waaruit men werkte deden de belangstelling nog meer toenemen. Dokter Bos was daarbij een stimulerende factor doordat hij in veel gezinnen kwam en een warm pleitbezorger was van het onderwijs volgens de ideeën van de Vrije School. Toen het gezin van Kingma zich had uitgebreid moest omgezien worden naar een meer structurele oplossing voor de huisvesting van de kleuters. Annelies kon naast de zorg voor haar gezin het kleuterklasje niet blijven leiden en werd opgevolgd door Rie Boden. Er werd vervolgens een Stichting ter Bevordering van de Vrije School pedagogie gevormd. Die kocht een huis op de Coehoornsingel en maakte het geschikt voor de kleuterklas.
Nadat Rie Hesterman - een kleuterleidster met grote gaven - aan het klasje was verbonden groeide de belangstelling nog meer. Er werden veel avonden georganiseerd waarop buitenstaanders kennis maakten met de ideeën van de Vrije School. Separaat ontstond hier in de jaren vijftig, nadat zich hier de antroposofische gezinnen van Bos, Reder en Kollewijn (verbonden aan de Michaëlshoeve) hadden gevestigd, een groep die zich verdiepte in de Antroposofie. Daaruit ontstond de plaatselijke ledengroep van de Antroposofische Vereniging in Nederland. Jarenlang was M r A.van Alphen de Veer, die op de M i chaëlshoeve werkte, daarin een belangrijke figuur. Die groep vormde als het ware de kern van waaruit allerlei studiegroepjes en initiatieven ontstonden, die door de antroposofische oriëntatie verbindingen hadden met de groeiende 'schoolbeweging'.
Brokke, maar de 3-jarigen bleven in de vertrouwde ruimte aan de Coehoornsingel. Toen die kleuterschool goed liep gingen de initiatieven verder met de stichting van een basisschool. Men wilde wel subsidie hebben en daarvoor moest dus een wettelijk aantal handtekeningen van ouders van toekomstige leerlingen worden verzameld. Toen dat aantal (afkomstig uit verschillende richtingen) was bereikt kon men in 1969 beginnen met twee klassen die les kregen van de heer Polderman, een enthousiast onderwijzer uit Haarlem met naast hem een beginnende leerkracht die door hem was opgeleid.') De Stichting had inmiddels voor de Vrije School een huis gekocht aan de Berkelkade (nr. 12) dat werd verbouwd voor het beoogde doel. Al vrij snel moest ook het belendende pand worden verworven o m aan de huisvesting van een groeiend aantal klassen te kunnen voldoen.
GESUBSIDIEERD
GROEI
De jaren '60 en '70 van de 20e eeuw kenmerkten zich door een groeiende onvrede over het bestaande onderwijs. Hier in Zutphen had men het Openbaar, het Protestant-Christelijk en het Rooms-Katholiek onderwijs Wel was er een Montessori- kleuterklas, maar de Montessori-basisschool was in Deventer. Een vruchtbare bodem dus voor de Vrije School. In de jaren zestig groeide in de opgerichte stichting het vertrouwen dat het mogelijk moest zijn om i n Zutphen tot echt vrije school-onderwijs te komen. Er werd een werkgroep gevormd die daarvoor de plannen ontwikkelde. Eerst moest er een erkende kleuterschool komen. Daartoe werd in1 967 een nieuwe stichting opgericht: "Stichting De Vrije School Zutphen". Die kleuterschool begon met één groep in een lokaal van een kleuterschool dat de gemeente ter beschikking stelde. Er werd een gediplomeerd kleuterleidster aangesteld die veel vrijeschool-ervaring had: Lida
Die groei overtrof aller verwachtingen. Ongetwijfeld heeft het feit dat er meer keuze kwam voor het onderwijs een rol gespeeld bij de ontwikkelingen, maar zeker mag ook niet worden vergeten dat de publiciteit in het Zutphens Dagblad groot i s geweest. Niet alleen rond de Vrije School werden veel cursussen en voordrachten gehouden, ook in de ledengroep van de Antroposofische Vereniging had zich een werkgroep gevormd, het zogenaamde Studiecentrum, dat het antroposofisch gedachtengoed in breder kring bekendheid wilde geven. Door al deze activiteiten kwamen veel mensen er toe om zich op een of ander antroposofisch werkgebied te scholen en daarin ook een werkzaam aandeel te nemen. Hierbij kan men denken aan creatieve en therapeutische aspecten als schilderen, tekenen, boetseren en poppen maken of muziek, maar ook aan het omgaan mét en de gevolgen ván die werkwijze voor onze aarde in
1 De toenmalige Wethouder van Onderwijs was - naar verluidt - weinig ingenomen met de ontwikkelingen, maar chicanes waren niet mogelijk, omdat de toenmalige burgemeester Roeters van Lennep dat zeker niet zou hebben gedoogd, gezien zijn onbetwist liberale levensinstelling. N.
Spelen met n a t ~ u r l i ),~aterialen ~~ l
40 de landbouw en veeteelt: Het startpunt voor de biologisch-dynamische gedachte. Kees Molleman, een timmerman uit Amsterdam, kwam na zijn pensionering met zijn vrouw Lies, die in Amsterdam een kleuterklas had geleid, in Zutphen wonen. H i j begon in zijn huisje in de Dieserstraat een afhaalpunt voor biologisch-dynamische groenten van bedrijven uit de omgeving. Ook dat BD-initiatief groeide en via de kelderruimte van het toenmalige hotel 's-Gravenhof en een winkeltje in de Halterstraat i s daaruit de winkel de Koehoorn in de Dieserstraat gegroeid, en op soortgelijke manier ontstond de boek- en speelgoedwinkel 'De Boekerij' aan de Nieuwstad. Door dergelijke ontwikkelingen i s het voor mensen die Zutphen leren kennen waarneembaar geworden dat hier de antroposofie leeft. Dat betekent echter niet dat al die betrokkenen lid van de Antroposofische Vereniging zijn, zelfs niet dat zij zich antroposoof voelen. Toch blijft bij dat alles de vraag bestaan hoe het mogelijk was dat deze ontwikkeling in Zutphen wél kon plaatsvinden, terwijl dat in vergelijkbare steden niét het geval; was."
IK M I S IETS Annelies Kingma is reeds overleden, maar als haar man Klaas het relaas van de heer Boeken, met wie hij jarenlang samenwerkte voor de belangen van de school, heeft gelezen zegt hij: "Ja, natuurlijk, die avonden waarop gesproken werd over allerlei opvoedkundige onderwerpen, zoals verantwoord speelgoed, gezonde voedig, kleding en lectuur, die interesseerden in wezen alle jonge ouders. Die avonden hadden daardoor een enorm wervende kracht. Maar toch mis ik iets, ook de 'bovenbouw'van de Vrije School was van belang. 1' Nu lijkt het of alles zo uit de hemel komt vallen, maar zo zit dat niet. Het is de sch661 die de kinderen begeleidt tot hun 18e jaar. Dan hoop je dat het wereldburgers zullen worden, dat
ze zich later volledig zelfstandig zullen kunnen redden en dat ze een beeld hebben van wat er zich in de maatschappij rondom hen afspeelt aan noden en deugden. Dan heb ik het over de ontwikkeling van het mens-zijn. Al die jonge mensen zullen na hun schooltijd een plaats gaan zoeken en ook vinden. Dan krijg je vanzelf die uitstraling van het Antroposofische gedachtengoed. De kinderen hebben dat al vroeg geleerd door de wijze waarop met hen is gewerkt bij de expressie-vakken en het toneel. Ze weten zich de plaats te verwerven die hen eigen is en doordat de leerlingen ook na hun schooltijd zijn gevolgd blijkt dat die primaire doelen geen holle kreten waren." In "Zutphen Magazine" vonden we nog een gesprek met Kingma die als oprichter en initiatiefnemer aan de wieg stond van verschillende antroposofische initiatieven in Zutphen en omgeving. Dat het speel-waterwerk aan de IJsselkade een geschenk van de Zutphense antroposofische gemeenschap is, i s al haast een vergeten geste. De Stichting WEL (Water Element van Leven) schonk het project aan de stad bij het 800-jarig bestaan. Velen kennen voorts 'de Boekerij', 'de Koehoorn'en 'Obilot' waar respectievelijk boeken en speelgoed, levensmiddelen en textiel worden verkocht, terwijl de huisvesting van deze instellingen wordt beheerd door de Stichting 'Onderdak' die daarnaast nog een aantal woningen onder de hoede heeft. Maar dat daarnaast in Zutphen en omgeving nog circa twintig niet genoemde initiatieven bestaan die alle op antroposofisische basis werken geeft aan dat er inderdaad sprake i s van een breed plaatselijk draagvlak.
NIET WELKOM Over zijn vestiging in Zutphen schreef Maarten Bos, de arts waarmee dit verhaal begon, in 1996 een stukje in het jubileumboekje ter gelegenheid van 40 jaar Vrije School Zutphen, waaruit we citeren:
2 Dit aspect liet Boeken met opzet weg, omdat ii e t dan allemaal te veel ovei de school dreigde te gaan.
41
8
"Nadat ik was afgestudeerd gingen wij op zoek naar een huisartsenpraktijk, liefst zo dicht mogelijk bij de Michaëlshoeve. Het contact met de gevestigde huisartsengroep verliep zeer terleurstellend. Telkens kreeg ik te horen dat er geen plaats voor mij was in Zutphen. Zeer gefrustreerd na een hele dag te hebben lopen 'leuren' om een plaats werd ik op de terugweg naar het station door een hond aangevallen, die een hap uit mijn nette pak beet. Woedend besloot ik geen stap meer te zetten in dit afwijzende Zutphen. Kort daarop werd ik echter attent gemaakt op een huisarts die buiten de gevestigde kring van huisartsen stond en die ik tijdens mijn bezoek in Zutphen daardoor niet ontmoet had. Deze wilde mij graag als-
nog ontvangen. Helaas zei ook hij dat er echt geen plaats voor vrije vestiging was, maar tot mijn onuitsprekelijke vreugde bood hij mij zijn eigen praktijk ter overname aan. Dit grote geschenk kreeg ik op mijn verjaardag. Rudolf Steiner heeft ooit opgemerkt dat artsen cultuur-eilanden zouden moeten vormen om impulsen te wekken. En dat gebeurde, niet vanwege de belangrijkheid van de arts, maar door zijn vanzelfsprekende sociale toegang tot zoveel mensen. Zo ontstond in Zutphen een oergroep van vijf, "toevallig' in Zutphen samenkomende echtparen. Deze groep heeft nooit een leider gekend, maar we hadden allen de sterke overtuiging dat er in Zutphen een bedding was die ons kon dragen ....... "
. '
Waterwerk ilsirikade
omstreeks 7990
.
&.
.
