200 kilometer
0
Zuid-Afrika
Openbaar vervoer Kaapstad
ZIMBABWE InterCity Greyhound Bus
Lim
HDS
MOZAMBIQUE
NATIONAL Polokwane
Noordkaap
PARK
Naboomspruit
S
A
R
T
I
I
J
Ol
N
ifa
Pretoria watersrand
Johannesburg
Britstown
V
u
G
tea
R
E
B
Ca led on
S
Welkom Winburg
BFN Bloemfontein MSU Maseru
Smithfield
Albertina
K KA ROO E AT GR
Johannesburg
Molteno
GRJ
Mossel Bay Sterkstroom
George
INDISCHE OCEAN
Cookhouse Sedgefield Knysna Plettenberg Bay Storms River Humansdorp
East London
Alicedale
King William’s Town
Grahamstown Colchester
Peddie
Port Elizabeth PLZ
Algoabaai
Port Elizabeth
UTT Umtata
Pietermaritzburg
Berlin
East London
ELS East London
Idutywa
Port Shepstone
Butterworth Margate MGH
Swaziland
Piet Retief Paulpietersburg Vryheid
Pietermaritzburg
Melmoth
PTG Pietersburg
Richmond
Umtata
Ermelo
Ladysmith Estcourt Mooi River Howick PZB
Durban
Port Elizabeth
Oudtshoorn
Lesotho
Cathcart Stutterheim
Manzini
Fort Mistake
Jamestown
MTS
Bethel
Harrismith
Queenstown
Oostkaap
Komatipoort
Volksrust Newcastle
Aliwal North
Cradock
Wilderness
Waterval Boven
Secunda Evander Standerton
Villiers
Senekal Bethlehem
Burgersdorp
E
N
in te
n fo
m Reddersburg
Rosmead
Riversdale
Durban
Springs
an Br
oe
Pla
Bl
ap
er
Ka
g in ig en re ein e g nt V ur fo lb nd r so s Ra ze Sa pie ol p rh Ko d be O ta ns oo Kr an em nn He inia rg Vi n e ss ni eu rt Th dfo
ivi
jer
r
Aa
n ra
O
on
Lambertsbaai
Mosselbaai
an
Pietermaritzburg
Bethulie
MQP Nelspruit/ Kruger
Witbank Middelburg Sunbury JNB Belfast
Germiston
Vanderbijlpark
George
R
Kaapstad
Colesberg Trompsburg
Noupoort
Heidelberg
r)
D
Franschhoek
De
ela
A
Darling
ns
n ra (O
ivie
AT L A N T I S C H E OCEAN
Kaap Columbine
rim
LESOTHO
rie p je r
St. Helenabaai
hi tc
Springbok
Hanover
Springfontein Tug
Ga
Njesuthi
Eerste Fabrieke
Vrijstaat
KIM
Riviersonderend Swellendam
Bloemfontein NAMAQUALAND
er
Garie p (Oranjerivier)
Kimberley
Kimberley
Richmond
Westkaap
Caledon
St. Luciameer
M
Sodwanabaai
Somerset West
Hu
Upington
Stellenbosch Cape Town International CPT
Pretoria/ Tshwane
Johannesburg
Paarl
PHW Phalaborwa
Pyramid Krugerdorp
s er ist e S st e re Th rt W fo a d au mk oa Be -Ga rt R eu be Le e Al c g in Pr bur n gs ntei in La esfo ji at ier M sriv uw r To ste ce or W
l
Hammanskraal
Gauteng
Wellington Huguenot
Bellville
. M T S
aa
Hopetown
Victoria West
SWAZILAND
NAMIBIË
Alexander Bay
UTN
Cape Town
B O
Wit
Bela-Bela
Upington
om ro fst he orp tc d Po ks d er Kl ssta an f ar m mho ol W loe na B ia t ris n Ch nto re ar ey W erl b m Ki
E
H
nts
O M
O
A
MBD Mmabatho
L E B
W
L
Musina/Messina
Hoedspruit
(Pietersburg)
A
Luchthavencode
BFN
KRUGER
po po
BOTSWANA
K
Shosholoza Meyl Premier Classe The Blue Train
South African Airways of SA Airlink
Umhlange
Empangeni
KwaZulu-Natal Richards Bay
Ballito Stanger Durban DUR
Richards Bay RCB
Kaap de Goede Hoop A Communicarta
Kaap Agulhas
design © Communicarta Ltd, UDN.3 Map user Ref: NG3/SAF (US0708/4) Pretoria
National Geographic Zuid Afrika.indd 2
26-09-11 15:13
r e i s g i d s
zuid-afrika
r e i s g i d s
zuid-afrika
inhoud
bewust op reis 6
de reis indelen 8
Geschiedenis en cultuur 12 Huidig Zuid-Afrika 14 Geschiedenis Zuid-Afrika 22 Eten en drinken 34 Land en landschap 38 Thema: Dieren 42 Kunst en literatuur 46
Kaapstad en het schiereiland 54 Kaapstad 58 Het schiereiland 74
Westkust 82 Darling en de wijngaarden 86 Langs de Westkust 90
Westkaap 98 Kaapse wijnvelden 102 Oudtshoorn en omgeving 108 De Tuinroute 110
Oostkaap 116 Port Elizabeth 120 Naar de Karoo 132 East London en omgeving 134 Wild Coast 138
Durban en Kwazulu-Natal 140 Durban 144 Durban en omgeving 154 Het echte Afrika 157
Kruger en Mpumalanga 172 Krugerpark 176 Buiten het Krugerpark 186
F
Johannesburg en binnenlanden 194 Johannesburg 198 Soweto 212 Pretoria 216 Cradle of Humankind 226 Verderop in de binnenlanden 232
Noordkaap 244 Kimberley 248 De Kalahari 251 Namaqualand 264
Reiswijzer 270 Hotels en restaurants 280 Winkelen 307 Uitgaan 309 Activiteiten 311
register 314 fotoverantwoording 319
Pagina’s 2 en 3: Tembe Elephant Park, leefgebied van de grootste kudde olifanten van de provincie. Hiernaast: De kust van Campsbaai vlak bij Kaapstad, met erachter de Twaalf Apostelen.
6
bewust op reis De bewuste reiziger gaat doelgericht op reis en komt verrijkt weer thuis. Als u op een verantwoorde manier reist, kunt u een bijdrage leveren aan het natuurbeheer, het historische behoud en het culturele erfgoed van de plaatsen die u bezoekt. Daarnaast kunt u nog meer van uw eigen reiservaringen genieten. Als bewuste reiziger:
•
nderkent u dat uw aanwezigheid van invloed is op de plaatsen die u O bezoekt.
•
esteedt u uw tijd en geld zodanig dat het lokale karakter niet wordt B aangetast (zodat uw reis ook interessanter wordt).
•
Neemt u het natuurlijke en culturele erfgoed van uw bestemming in acht.
•
Respecteert u de lokale gewoontes en tradities.
•
oont u de lokale bevolking uw waardering voor de dingen die u T interessant en uniek vindt: de natuur en de omgeving, de muziek en het eten, de historische plaatsen en gebouwen.
•
L aat u uw portemonnee spreken: steun de mensen die de omgeving respecteren, steun de bedrijven die zich inspannen om bijzondere plaatsen in stand te houden. Kies die winkels, restaurants, hotels en touroperators die van hun land houden, die er zorgvuldig mee omgaan en er trots op zijn. Vermijd zaken die het karakter van de omgeving aantasten.
•
errijkt u uzelf met de herinneringen en verhalen die u mee naar V huis neemt, in de wetenschap dat u heeft bijgedragen aan behoud en verbetering van uw bestemming.
Deze manier van reizen wordt geotoerisme genoemd: ‘toerisme waarbij het geografische karakter — het milieu, de cultuur, de schoonheid, het erfgoed en het welzijn van de bewoners — van een plek wordt behouden’. Als u meer wilt weten over geotoerisme ga dan naar het Center for Sustainable Destinations van National Geographic op www.nationalgeographic.com/travel/sustainable.
r e i s g i d s
zuid-afrika over de auteurs Roberta Cosi is schrijver en redacteur, geboren en getogen in Johannesburg. Als doorgewinterde reiziger heeft ze een passie voor Zuid-Afrika en alles wat het land te bieden heeft. Richard Whitaker is geboren en opgeleid in Zuid-Afrika, waar hij studeerde aan de Universiteit van Witwatersrand in Johannesburg. Verder studeerde hij klassieke talen aan de universiteiten van Oxford en St. Andrews. Na tientallen jaren van lesgeven aan de universiteiten van Durban en Kaapstad begon hij een nieuwe carrière als schrijver. Hij heeft veel gereisd in Europa en zuidelijk Afrika.
Samantha Reinders is fotograaf (www.samreinders.com) en weet niet meer honderd procent zeker wanneer haar carrière precies begon. Ze gelooft dat het een combinatie is van ervaringen als rondtoeren met haar vaders Landrover over de zandweggetjes van zuidelijk Afrika waarbij ze de aparte heuvels van Appalachia ontdekte, en in de persruimte van de Oval Office ingeklemd zitten tussen twee andere fotografen. Haar loopbaankeuze zorgde er hoe dan ook voor dat ze pinguïns kon besluipen, in de Air Force One mocht vliegen, met haaien zwom en uiteenlopende mensen sprak – van zakenmannen tot zwervers en van bejaarden op een taartenbraderie tot een seriemoordenaar achter tralies. Reinders behaalde een doctoraal in Visuele Communicatie aan Ohio University. Haar werk verscheen in U.S. News and World Report, Time, the New York Times, L’Express, Der Spiegel, Park Avenue, the Chicago Tribune, en the London Financial Times. In 2005 verhuisde ze weer naar haar geboorteland Zuid-Afrika en de zandwegen die haar inspireren. Momenteel woont ze in Kaapstad en jaagt daar en erbuiten op nieuws.
7
88
De reis indelen De verschillen tussen de Zuid-Afrikaanse provincies onderling zijn zeer groot – hier vindt u een hele wereld in één land. Of u nu liever op het strand ligt of musea van wereldklasse bezoekt, een woestijn oversteekt of op zoek gaat naar het mooiste wild op aarde, een goede wijn drinkt of de Cape Malay-keuken proeft: Zuid-Afrika heeft het allemaal.
Wat neemt u mee? In Zuid-Afrika kunt u zich over het algemeen informeel kleden. Korte broeken, sandalen en T-shirts worden algemeen geaccepteerd tijdens de lunch (hoewel niet bij de duurdere restaurants) en zelfs bij een diner aan zee. Een rok, lange broek en overhemd zijn de norm voor luxe diners en een theaterbezoek. Gaat u op safari, neem dan gepaste bruine, groene of kaki kleding mee voor op bushwandelingen, en een verrekijker, wandelschoenen, rugzak, waterflesje, zonnehoed, zonnebrandcrème en eventuele medicijnen (zoals malariaprofylaxe voor het laagveld en de noordoostkust).
Door de vele bezienswaardigheden lijkt het maken van een reisschema misschien onmogelijk, maar het hangt af van de beschikbare tijd. Als u maar een week heeft, zijn een reisje naar Kaapstad en een safari in een Big Five-gebied – met olifant, leeuw, luipaard, buffel en neushoorn – zoals het Krugerpark een absolute must. U kunt direct naar Kaapstad vliegen, drie nachten in deze spannende wereldstad verblijven en dan door vliegen naar uw safaribestemming. Met meer tijd kunt u wat verder uit elkaar liggende attracties bezoeken. De meeste Zuid-Afrikaanse steden zijn nauwelijks voorzien van veilig, efficiënt openbaar vervoer dat geschikt is voor toeristen. Daarom reizen veel toeristen met een huurauto in en tussen de steden. Het land heeft een goed, in sommige delen uitstekend, wegennet van onverharde en asfaltwegen. Ook op safari door de nationale en privéparken kunt u prima in uw eigen of gehuurde auto rijden. De meeste natuurgebieden zijn begaanbaar met een gewone personenauto, maar voor sommige is een fourwheeldrive nodig. Denk er echter aan dat Zuid-Afrika een groot land is. Het vliegtuig is een goed alternatief als u krap in uw tijd zit. De nationale vliegmaatschappij, Koningin van de Big Five.
99
South African Airways (SAA), vliegt tussen alle grote en een paar kleinere steden, terwijl Airlink en South African Express met kleinere toestellen op veel regionale bestemmingen vliegt. Wilt u echt iets speciaals, neem dan de Blue Train of maak een van de Rovos-treinreizen over een aantal vaste routes binnen zuidelijk Afrika. Bedenk wel dat het bij deze ritten, met één tot twee overnachtingen op de reis tusen Kaapstad en Pretoria, niet om de snelheid gaat, maar om het genieten van de omgeving vanuit uw luxe fauteuil.
Kaapstad
NIET MISSEN: Een Big Five-safari 161, 176–185 Uitzicht op Kaapstad vanaf de top van de Tafelberg 76–77 Wijnproeven in de wijnvelden 102–107 Een korte les geschiedenis bij Robbeneiland of Johannesburgs Apartheid Museum 69, 72–73 en 209–210
De stadjes en stranden langs de Tuinroute 110–115
De ‘Moederstad’ zal hoe dan ook uw hart De Drakensbergen en hun San veroveren. De omringende bergen en oceanen rotskunst 157–161 geven haar een verleidelijke schoonheid, terwijl het 300 jaar durende koloniale tijdperk zorgt voor Een township, zoals Soweto in Johannesburg 212–215 een bijzonder cultureel-historisch tintje. Met haar prachtige, verfijnde en kleurrijke multiculturele Zonsondergang vanaf een van de erfgoed is het een stad die u niet mag missen. prachtige stranden 122, 129, Boven aan uw lijstje staat de Tafelberg, of u nu te 135–136, 154–155 voet of per kabelbaan naar boven gaat. De vergeEen rit door de uitgestorven zichten vanaf de top van deze beroemde berg zijn Kalahariwoestijn 251–263 verbazingwekkend. Als u van winkelen houdt, is Johannesburgs opwindende het Victoria & Alfred Waterfront, gelegen aan een stadsleven 198–210 actieve haven, een absolute must, en vanaf daar kunt u de veerboot nemen naar Robbeneiland, de plek van Nelson Mandela’s geruchtmakende gevangenschap. Een dag rondrijden in de Kaapse wijnvelden is een ware traktatie, niet alleen vanwege de lekkernijen, maar ook om het prachtige landschap. Ook een bezoek aan de Kirstenbosch Nationale Botanische Tuinen moet op het programma staan. Kaapstad heeft een internationale luchthaven en is daarom goed bereikbaar vanuit het buitenland, hoewel u vanaf Johannesburg binnen twee uur met een directe vlucht naar de Moederstad vliegt.
Rond Kaapstad: Als u langer dan een paar dagen in Kaapstad bent, zijn er diverse dagtripjes die de moeite waard zijn. Een rit naar Cape Point bijvoorbeeld, met het fantastische uitzicht over de ruige zee, of richting de oostkust van het schiereiland, waar u tussen de pinguïns van Boulders Beach rondstapt of rondsnuffelt in de antiekwinkels van het kleurrijke Kalkbaai. Een uitstapje naar de westkust, zeker tijdens het bloeiseizoen in Namaqualand, levert spectaculaire uitzichten op en biedt u de mogelijkheid om rond te struinen in artistieke dorpen. De wijnsteden Stellenbosch, Paarl en Franschhoek bieden een aangenaam middagje uit. Heeft u een nog weekje de tijd, rijd dan richting de Tuinroute, op slechts vijf uur van Kaapstad, en geniet van de bijzondere kust met de kleine havenstadjes en prachtige stranden – Zuid-Afrikanen komen hier ’s zomers massaal naartoe.
1010
Op safari
Fooi-advies Het Krugerpark, op twee uur vliegen (of drie dagen rijden) ten westen van In Zuid-Afrika geeft men meestal Kaapstad, is het oudste wildreservaat een fooi. In restaurants geeft u ter wereld en trekt nog steeds meer 15 tot 20 procent fooi boven op dan een half miljoen bezoekers per de rekening. Voor grote groepen jaar. Naast de Big Five komen er berekenen restaurants de fooi ook veel andere dieren in het park soms zelf. Voor gidsen en chauffeurs geldt voor, zoals giraffen, zebra’s, cheeta’s, een fooi van R15 per persoon per nijlpaarden, impala’s en hyena’s, die dag, waarbij het bedrag onder het u allemaal van dichtbij in hun napersoneel wordt verdeeld. Kruiers tuurlijke leefomgeving kunt bekijken. in hotels krijgen tussen R2 en R5 De 2000 km aan deels verharde per koffer, personeel bij tankstatiwegen in het park garanderen een ons meestal R2-R5 van mensen met aangename safari. Avonturiers kunnen een eigen auto. Zie ook p. 278. zelf de talloze onverharde zandwegen verkennen. Er zijn diverse verblijfsmogelijkheden in het park, van privélodges tot gewone toeristenkampen. De meeste kampen hebben een restaurant en van hieruit worden safari’s en wandeltochten georganiseerd. Welk type accommodatie u ook kiest, tijdig reserveren is raadzaam. Er zijn veel andere wildreservaten in Zuid-Afrika, zoals het populaire Addo Elephant National Park en het Mountain Zebra National Park in de Oostkaap, het Golden Gate Highlands National Park in de oostelijke Vrijstaat, en het Tankwa Karoo National Park in de Noordkaap. Deze bieden geweldige safari’s en een onvergetelijke Afrika-ervaring. Veiligheidsregels voor toeristen Misdaad komt helaas veel voor in Zuid-Afrika, zeker in Johannesburg; waakzaamheid verhoogt uw veiligheid. OP STRAAT: • Vermijd ’s nachts donkere, stille wijken. • Blijf in een groep, in drukke en lichte wijken. • Neem nooit veel contant geld mee. • Draag geen dure sieraden en zwaai niet rond met uw camera. • Neem alleen een door uw hotel, restaurant of toeristenbureau aanbevolen taxi. met de auto: • Plan uw route altijd vooruit en bewaar een kaart in uw auto. • Doe autodeuren op slot in de stad en houd ramen altijd gesloten. • Doe kostbare spullen in de achterbak.
• Parkeer zo dicht mogelijk bij uw bestemming en niet in donkere wijken. • Geef vreemden geen lift. in het Hotel: • Laat bagage nooit onbeheerd achter in de lobby of andere openbare ruimten. • Stop waardevolle spullen in de kluis van uw kamer of bij de hotelbalie. • Als er onverwacht geklopt wordt, check dan wie het is voordat u open doet. • Doe uw kamer altijd op slot. • Bewaar een kopie van uw papieren – bankinformatie, paspoort, enzovoort – in de hotelkluis.
1111
Uitkijken over Verneukpan, de plek van het eerste snelheidsrecord over land in 1929.
Als u meer tijd heeft Provincie Gauteng: Johannesburg, Gautengs hoofdstad, is een opwindende stad; zodra u deze drukke metropool binnenstapt, wordt u vrijwel direct aangestoken door de zinderende spanning en ambitie. Een bezoek aan Soweto Township, de actieve goudmijn, het Lesedi Cultuurdorp, en het Apartheid Museum, maar zeker ook aan sommige van de leukste warenhuizen die er te vinden zijn, mag u niet overslaan. Vanaf Johannesburg zijn de Cradle of Humankind, met zijn schat aan evolutionaire relikwieën, en Sun City, het ‘Las Vegas’ van Zuid-Afrika, zeer goed bereikbaar.
Provincie Kwazulu-Natal: Durban, met zijn warme wateren, koloniale architectuur en rijke cultuur verwelkomt u graag. De kusten ten noorden en zuiden van de stad bieden uitstekende duikmogelijkheden, evenals safari’s, stranden en kuststadjes. Als u tijd over heeft, rijd dan naar de vredige en bijzondere Midlands Meander, of ga paardrijden en wandelen in het Drakensberggebied.
Naar huis bellen Om vanuit Zuid-Afrika naar een ander land te bellen, draait u eerst 00. Daarna kiest u de land- en regionummers en vervolgens het telefoonnummer. Voor Nederland of België kiest u respectievelijk 0031 of 0032 en dan het telefoonnummer. Er zijn diverse internationale telefoonkaarten beschikbaar. De meest gangbare is de Telkom WorldCall Prepaid Calling Card. Hoewel ze meestal niet de scherpste tarieven bieden, zijn de kaarten betrouwbaar en werken ze voor zowel binnenlandse als buitenlandse nummers, vanaf elke privé- of openbare vaste telefoon. Als u een internationale mobiele telefoon heeft, houd u dan rekening met hoge verbindingskosten en slechte ontvangst in afgelegen gebieden en wildreservaten.
13
Geschiedenis en cultuur Huidig Zuid-Afrika 14–21 Ervaar: Help een huis bouwen 20 Geschiedenis Zuid-Afrika 22–33 Eten en drinken 34–37 Ervaar: Bezoek een brouwerij 37 Land en landschap 38–41 Thema: Dieren 42–45 Kunst en literatuur 46–53
Jacarandaboom in bloei, Pretoria.
14
G e s c h i ede n i s e n c u lt u u r
Huidig Zuid-Afrika Men zal al spoedig ontdekken dat het moeilijk is om in algemene termen over Zuid-Afrika te spreken. Hoe beschrijf je een land met elf officiële talen, met levendige steden waar nederzettingen uit de Derde Wereld gecombineerd worden met hotels en winkelcentra uit de Eerste Wereld, en met een landschap dat varieert van dik struikgewas en weelderige, groene bergen tot woestijngebied en kilometers aan prachtige stranden? Op safari kunt u de Big Five tegenkomen: olifant, leeuw, luipaard, buffel en neushoorn. Wie van avontuur houdt, kan gaan wildwatervaren in de Westkaap of de Oranje Vrijstaat, bergbeklimmen en wandelen in de Drakensbergen of duiken bij de zuidelijk gelegen tropische riffen van de Sodwanabaai. Maar er is ook genoeg te doen voor mensen die meer van het stadse leven houden: winkelen voor lokaal beeldhouwwerk of kralen, genieten van de heerlijke Zuid-Afrikaanse keuken en de goede lokale wijnen, of een theater-, dans- of jazzvoorstelling bezoeken. De skyline van de Zuid-Afrikaanse steden wemelt van de bouwkranen, zoveel wordt er momenteel gebouwd. Het stadsgezicht verandert haast elke dag door nieuwe huisvestingsprojecten — van goedkope woningen tot luxueuze appartementen. Voorafgaand aan het Wereldkampioenschap Voetbal, dat in 2010 in Zuid-Afrika plaatsvond, schoten de stadions als paddenstoelen uit de grond. Bijvoorbeeld in Kaapstad, Durban en Johannesburg, waar ook nieuwe hotels werden gebouwd voor de grote groepen toeristen en toeschouwers. In 1994, het jaar van de eerste democratische verkiezingen, bezochten zo’n 3,9 miljoen toeristen Zuid-Afrika, maar dit aantal was in 2010 zo’n 10 miljoen. Waardoor worden al deze bezoekers aangetrokken tot dit zuidelijkste puntje van Afrika, los van het WK in 2010? In de eerste plaats zijn het de eersteklasfaciliteiten, zoals de hotels, winkels en restaurants van het beroemde Victoria & Alfred Waterfront in Kaapstad, in combinatie met de honderdduizenden vierkante kilometers ongerepte natuur in de verschillende reservaten, zoals het Krugerpark, het Addo Elephant Park, of het Hluhluwe Imfolozi Wild Reserve. Voeg hier nog het moderne banksysteem en de uitstekende infrastructuur aan toe, en je hebt het alle ingrediënten voor bloeiend toerisme.
Het Nieuwe Zuid-Afrika Sinds 1994 staat het land algemeen bekend als het ‘Nieuwe Zuid-Afrika.’ Een passende naam, want het
H u i d i g Z u i d - A f r i ka
land is in de ban van vernieuwing. Miljoenen mensen die eerst werden buitengesloten, hebben nu toegang tot scholing, huisvesting, ziekenhuizen, elektriciteit, schoon water — en bovenal stemrecht. De economie kent in het nieuwe millennium een periode van groei, die al langer duurt dan ooit in de geschiedenis van Zuid-Afrika is voorgekomen. Assertieve media, zonder overheidsbemoeienis, houden de bevolking op de hoogte en de regering op haar qui-vive. Zuid-Afrika is met recht trots op de wetgeving die na 1994 is ingesteld. De grondwet van het land is begin jaren 90 opgesteld door groeperingen uit het hele politieke spectrum en staat bekend als een van de meest liberale ter wereld. Deze wet geeft uitdrukking aan de vastberadenheid van de bevolking om de discriminatie uit het recente verleden achter haar te laten en het recht op vrijheid van vereniging, vrijheid van deelname aan de regering en de economie, evenals vrijheid van meningsuiting en van drukpers. De Zuid-Afrikanen hebben goed gebruikgemaakt van hun nieuwe GrondwetUnion Building in Pretoria, de officiële zetel van de Zuid-Afrikaanse regering.
15
