Zuid Afrika met Udo Göebel Udo was er al vroeg bij in de wijnwereld: op zijn twintigste al vinoloog. Daarna 10 jaar bij Gall & Gall. Toen vond hij het wel goed en besloot het roer om te gooien. Tijdens een sabatical van bijna een jaar in Zuid Afrika, waarbij hij bij verschillende wijnbedrijven werkte, in de wijngaard en bij de wijnbereiding, werd het hem steeds duidelijker dat hij graag Zuid Afrikaanse wijnen zou willen gaan importeren. Die droom is werkelijkheid geworden, want sinds 2006 heeft hij zijn eigen bedrijf en importeert hij wijnen van een ruim aantal Zuid Afrikaanse bedrijven. Hij komt er veel, meerdere keren per jaar met wijnreizen die hij organiseert en om de bedrijven die hij vertegenwoordigt te bezoeken. Verder doet hij advieswerk en verzorgt proeverijen en lezingen. Qua eduactie heeft Udo ook niet stil gezeten want sinds 2012 heeft hij de prestigieuze Magister Vini titel. De wijngeschiedenis van Zuid Afrika begint al in 1659 want op 2 februari van dat jaar schrijft de 1e VOC Gourverneur Jan van Riebeeck in zijn journaal: “Heden is Gode loff van de Caepse druyven voor de eerste mael wyn gepaerst”. De komst van een groep Hugenoten verandert de zaken ten goede, want zij weten, beter dan de Hollanders, hoe ze wijn moeten maken. Tegenwoordig staat er zo’n 100.000 hectare aan wijngaarden aangeplant, die een kleine miljoen liter wijn opbrengen. Daarmee staat Zuid Afrika op de achtste plaats wereldwijd. Het productievolume is vergelijkbaar met dat van Duitsland en Chili. Er zijn bijna 600 wijnbedrijven en in de wijnindustrie zijn wel 275.000 mensen werkzaam. Qua export neemt Zuid Afrika ca. 4% van het wereldwijde exportvolume voor zijn rekening. Opmerkelijk is de in 2011 sterk gestegen bulkexport. Dit heeft te maken met de slechte oogst in Frankrijk, Spanje en Italië in dat jaar. Als de profielen van de Oude- en de Nieuwe Wereld met elkaar vergeleken worden, dan zou je kunnen stellen dat die van de Oude Wereld meer door traditie, terroir en regels en die van de Nieuwe Wereld meer door het druivenras en de consument gedreven wordt. Zuid Afrika kun je echter meer als een combinatie van deze factoren zien, juist omdat traditie en nieuwe ontwikkelingen hier zo nauw verweven zijn. In de afgelopen 10 jaar is de aanplant van witte druivenrassen iets gedaald, van 59% naar 56% van de totale aanplant. Met 18% van de aanplant is chenin blanc, vroeger steen genoemd, de belangrijkste witte druif van van Zuid Afrika. 50% Van de werelwijde aanplant staat daar, twee maal zoveel als in de Loire. Daarna komen, in volgorde van belangrijkheid, colombard met 12% van de aanplant, sauvignon blanc met 10% en chardonnay met 8%. Vooral de aanplant van sauvignon blanc is sterk gestegen de afgelopen jaren. Colombard wordt veelal gebruikt voor distillaten. In diezelfde periode is de aanplant van blauwe druiven licht gestegen van 41% naar 44% van de totale aanplant. Cabernet sauvignon staat met 12% het meest aangeplant, maar shiraz groeit sterk, nu 10% maar over enkele jaren wellicht cabernet sauvignon voorbij. Daarna komen pinotage met 6,5% en merlot met 6,5%. In totaal zijn 75 vitis vinifera rassen toegestaan in Zuid Afrika. Pinotage is dé nationale druif van Zuid Afrika voor rode wijn. Het is een kruising van de Franse druiven pinot noir en hermitage (= cinsault). Pinotage is vrij gevoelig voor het Grapevine leafroll virus (GLRV), enroulement in het frans, een door luizen verspreide ziekte. Dit kan leiden tot productieverlies van wel 50%. De rijping van de druiven wordt hierbij vertraagd, er is minder suikervorming wat weer leidt tot wijnen met minder alcohol, en minder kleur, smaak en body. De enige remedie is rooien. GLRV is overigens een werelwijd probleem.
De negative eigenschappen van pinotage kunnen grotendeels ondervangen worden door betere wijnbouw- en keldertechnieken. Pinotage bouwt snel suikers op en is vroeg rijp. Hierdoor is er de neiging vroeg te plukken om zo het alcoholgehalte van de wijn laag te houden, maar dit leidt tot onrijpheid. De vaak geciteerde aceton en rubberachtige geur kan vermeden worden door lagere opbrengsten per hectare, niet te koel te vergisten (min 28 °C) , de vergisting te laten verlopen in open reservoirs waardoor de aceton vervliegt, de hoed zachtjes naar beneden te drukken tijdens de vergisting en een betere kelderhygiene te betrachten. Tegenwoordig zijn er veel pinotage wijnen die volkomen vrij zijn van deze afwijkingen. De wijnbouwgebieden in Zuid Afrika worden op de volgende manier van groot naar klein ingedeeld: · · · · · ·
Geographical unit (b.v. Western Cape) Region (b.v. Coastal Region, Cape South Coast) District (b.v. Stellenbosch, Paarl) Ward (b.v. Banghoek, Hemel en Aarde Vallei) Estate Wine (b.v. Kanonkop, Newton Johnson) Single Vineyard (max. 6 ha aaneengesloten)
Een ‘Wine of Origin’ moet voor 100% uit het genoemde gebied komen, voor 85% van de genoemde druivenrassen afkomstig zijn en voor 85% uit het genoemde wijnjaar komen. Elke gecertificeerde wijn is: organoleptisch goedgekeurd door een proefpanel, in een onafhankelijk laboratorium getest en er is geverifieerd dat wat op het etiket staat overeenkomt met de wijn (b.v. alcoholpercentage). Na deze inleiding bespreekt Udo de karakteristieken van de verschillende wijngebieden van Zuid Afrika. Hij begint met de gebieden waar het destijds allemaal begonnen is en vervolgens komen de nieuwe gebieden waar momenteel veel gebeurt aan de orde. De sinds lang bekende gebieden zijn Constantia, Stellenbosch, Paarl en Franschhoek.
Constantia, het oudste gebied ligt vlak (2-10 km) aan de oceaan. Met 435 ha is het is een vrij kleine gebied dat bedreigd wordt door het oprukkende Kaapstad. Er valt relatief veel regen: 1050 mm/jaar (vgl. Nederland ~800 mm/jaar). De gemiddelde temperatuur in februari is 20,6 °C, praktisch dezelfde als de gemiddelde temperatuur in Bordeaux in de vergelijkbare periode (augustus). Het heeft een reputatie voor witte- en dessertwijn. De Vin de Constance, gemaakt van de muscat à petits grains, is sinds de oudheid bekend. Tegenwoordig is sauvignon blanc echter het meest aangeplante ras is (39%). Stellenbosch is een groot en divers gebied (bijna 14.000 ha). Het ligt tussen de 1 en 40 km van de oceaan op een hoogte van 0 tot 400 m. Door die verschillen in ligging is er ook een groot verschil tussen de verschillende wards. De meest aangeplante rassen zijn cabernet sauvignon 21%, sauvignon blanc 14,5%, shiraz 14%, merlot 12,5% en chenin blanc 10%.De gemiddelde temperatuur in februari is 20 °C en de regenval is gemiddeld. Stellenbosch heeft een wereldberoemde oenologische faculteit waar veel en belangrijk onderzoek wordt gedaan. Dit is hét centrum van de wijnindustrie in Zuid Afrika: 90% van de opbrengst komt uit een cirkel met een straal van 90 km rondom deze stad. Ook Paarl, bekend van de ronde granietrots, is een groot en divers gebied van bijna 9.500 ha. Het ligt verder in het binnenland, 40-60 km van de oceaan, en hierdoor is de gemiddelde temperatuur in februari veel hoger (24 °C), maar toch is er ook vrij veel neerslag (900 mm/jaar). De meest aangeplante rassen zijn chenin blanc 19,5%, cabernet sauvignon 18%, shiraz 18%, pinotage 8% en chardonnay 7,5%. De Hugenoten vestigden zich in een gebied dat daardoor bekend is geraakt als Franschhoek. Het is een smalle vallei van slechts enkele kilometers breed en daardoor een duidelijk kleiner gebied van ongeveer 1300 ha. De gemiddelde temperatuur in februari is 23,5 °C en er valt zo’n 800 mm regen per jaar. De meest aangeplante rassen zijn sauvignon blanc 16%, cabernet sauvignon 15%, chardonnay 14%, shiraz 14% en merlot 9%. Het heeft een reputatie als de gastronomische hoofstad van Zuid Afrika. Uit eigen ervaring kan ik zeggen dat je hier werkelijk uitstekend kunt eten voor een naar Nederlands begrippen zeer correcte prijs.
Een meer recente groep gebieden staatsinds kort bekend als de Cape South Coast. De meest
belangrijke hierin zijn Elgin 867 ha, Bot River 356 ha, Hermanus bestaande uit de Hemel en Aarde vallei 353 ha, en Elim 143 ha. Dit zijn allemaal relatief koele gebieden, omdat ze niet ver van de oceaan liggen of hiervan een grote invloed ondervinden. Neerslag varieert nogal van laag in Bot River (300-600 mm/jaar), gemiddeld in Elim (535 mm/jaar) en Hermanus (750 mm/jaar) tot vrij hoog in Elgin (1000 mm/jaar). Belangrijk is dat hier vernieuwende producenten aan het werk zijn zoals Paul Cluver en Neil Ellis in Elgin, Hamilton Russel en Newton Johnson in de Hemel en Aarde vallei en Luddite nabij Bot River. Hier staat veel sauvignon blanc aangeplant, maar ook pinot noir (vooral Hemel en Aarde vallei) en shiraz. Meer in het binnenland, 100 km van de oceaan, ligt Robertson, bijna 14.000 ha groot. Hier valt weinig regen en de gemiddelde temperatuur is hoog. Wat dit gebied interessant maakt als wijngebied is de aanwezigheid van kalk in de bodem, maar ook de sterke wind aan het eind van de dag en het grote verschil tussen dag en nachttemperatuur. Veel witte druiven: chardonnay 15,5%, chenin blanc 12%, sauvignon blanc 11%, maar ook cabernet sauvignon 10,5% en shiraz 8%. Een gebied waar veel gebeurd momenteel is het in het westen gelegen Swartland, bestaande uit de Coastal region en de ward Voor-Paardeberg (behoort tot Paarl, maar zou eigenlijk Swartland moeten zijn).
De Coastal region bestaat weer uit het district Swartland, 11.400 ha groot, met de wards Malmsbury en Riebeekberg en het district Darling, 2800 ha, met de ward Groenekloof. De toon wordt hier gezet door een groep zeer actieve en vooruitstrevende producenten. Dit begon in 1998 met Eben Sadie uit Paardeberg. Andere bekende producenten vandaag de dag zijn o.a. Badenhorst en en Mullineux die ook internationaal zeer goed scoren. Het
gebied is zeer divers wat bodemsamenstelling betreft. De gemiddelde neerslag is laag met 475 mm/jaar en de gemiddelde temperatuur in februari hoog 28,8 °C. Door die hogere temperatuur zijn de gebruikte druivenrassen daarmee in overeenstemming shiraz, mourvedre, grenache noir, carignan, cinsault, tinta barocca en pinotage voor de blauwe druiven en chenin blanc, grenache blanc, roussanne, viognier, clairette, palomino en semillon voor de witte druiven. In het district Swartand staat veel chenin blanc aangeplant (23,5%). Vooral de oudere stokken zijn interessant want die geven wijnen met meer concentratie, meer intensiteit, meer geur en smaak en een langere houdbaarheid. De opbrengst is wel lager maar dat wordt weer voor een groot deel goed gemaakt door de betere kwaliteit.Voorwaarden om van deze oude stokken een goede wijn te maken zijn virusvrije stokken, de juiste kloon en onderstok, een goede locatie en natuurlijk een goede wijnmaker. Udo is expert op dit gebied, want zijn Magister Vini scriptie gaat hierover: “Oude stokken chenin blanc in Zuid-Afrika: koesteren of rooien”? Veel van het onderzoek van zijn scriptie heeft hij in Swartland verricht. Tijdens deze dag worden negen wijnen geproefd. De proefnotities zijn hieronder vermeld. Alle wijnen worden blind geproefd. Serie 1 (tijdens de lunch) 1. Kloofstreet Chenin Blanc 2012, Swartland Deze wijn wordt tijdens de lunch gedronken en daardoor ontbreekt een goede proefnotitie. De wijn is zeer geurig en doet aan steenfruit denken. Tevens vol en rijk in de mond. Lijkt enigszins op Viognier, maar blijkt later toch een Chenin Blanc te zijn. Serie 2 2. Groot Parys Chenin Blanc Vatgegist 2012, Paarl Groengele kleur. In de neus geurig rijp fruit, perzik, citrus. In de mond licht zoete aanzet (RS 3,6 g/l), gemiddeld zuur, vol rond mondgevoel met iets meer dan gemiddelde afdronk. 3. Luddite Chenin Blanc 2012, Overberg Lichtgeel. In de neus veel hout die het fruit naar de achtergrond drukt, licht vanille toets; toch iets rijp fruit. In de mond wat zoetig (maar geen restzoet), meer dan gemiddeld zuur, hout, vanille, rondeur, rijp fruit, gemiddelde lengte. 4. Elementis Chenin Blanc 2012, Swartland Een aparte, experimentele wijn: troebel, geel met waas. In de neus druivig, kruidig, astringent. In de mond koolzuur, hard zuur, stroef. Bij de bespreking blijkt deze wijn 3 weken schilweking te hebben gehad en gemaakt te zijn van vroeg geplukte druiven . Serie 3 5. Lammershoek LAM Pinotage 2010, Swartland Een tussen paars en robijnrode kleur. In de neus nogal gesloten, iets donkerrood fruit maar ook licht vegetaal en iets kruidig. In de mond vrij hoog zuur (7 g/l), gemiddeld alcohol (13%), kersenfruit, geen hout, lichte onrijpheid enwat wrang en stroef. Gemiddelde lengte. 6. Lammershoek Pinotage 2008, Swartland Robijnrood, met hoge intensiteit, toch iets granaatkleuring aan de rand. In de neus licht rubber, rokerig, rijp donkerrood fruit. In de mond gemiddels zuur, vrij veel alcohol (14%), rijp, iets gestoofd rood fruit en licht stroeve tannines. Iets meer dan gemiddelde lengte.
Serie 4 7. Grangehurst Pinotage 2005, Stellenbosch Robijnrood, iets granaatkleuring aan de rand. In de neus rokering, animaal, donkerrood fruit, lichte houttoets. In de mond gemiddeld zuur, hoog alcohol (14,4%), donkerrood fruit, lichte paprika toets (wijn blijkt bij de bespreking 14% cabernet sauvignon te bevatten), rokerig, stal, animaal, rijpe tannines, mooi geïntegreerd hout (blijkt 25 mnd houtrijping op 75% Frans en 25% Amerikaans eiken te hebben gehad). Lange afdronk. 8. Pella Pinotage ‘Thomas se Dolland’ 2008, Stellenbosch Paarsrood met hoge kleurintensiteit, nauwelijks bleke rand. In de neus iets lactisch, zacht, donkerrood fruit, laurier, vanille. In de mond gemiddeld zuur, gemiddeld alcohol, donkerrood fruit, zachte tannines, kruidig, laurier, kaneel, vanille, koffie, mocca (blijkt 25 maanden houtopvoeding op nieuw Frans te hebben gehad). Meer dan gemiddelde lengte. Serie 5 9.
L’illa Chenin Blanc Noble Late Harvest 2011, Eilandia (Robertson) Goudgeel van kleur. Weinig neus, iets botrytis-achtige tonen. In de mond zoet (118 g/l),meer dan gemiddeld zuur (7 g/l), vrij veel alcohol (13,75%), dik, vol, rijk, abrikoos, honing, iets hout op de achtergrond met lichte caramel tonen. Zeer lange afdronk.
Interessant is het verschil tussen wijn 4 en wijn 5. Ze komen van dezelfde producent maar de wijnen zijn op verschillende manieren gemaakt vanwege een verandering van wijnmaker. De druiven van wijn 4 werden 2,5 week eerder geplukt dan die van wijn 5. Dit verschil levert wijnen op die totaal van elkaar verschillen, ondanks het feit dat de andere condities praktisch dezelfde zijn gebleven. Opvallend zijn ook wijnen 7 en 8. Deze Pinotages hebben geen enkel spoor van de eerder vermelde afwijkingen. Het zijn buitengewoon aangename wijnen. Samenvattend: een buitengewoon interessante dag waar we weer veel hebben opgestoken en waarbij Udo zijn enthusiasme over Zuid Afrika duidelijk heeft laten blijken. Door Jan Vegter
