ZORG VOOR HET KLEINE GEHEUGEN. erfgoed Tweede Wereldoorlog bij kleine instellingen READER

ZORG VOOR HET KLEINE GEHEUGEN erfgoed Tweede Wereldoorlog bij kleine instellingen READER

Mogelijk gemaakt door

Programma Erfgoed van de Oorlog  2008 HELICON conservation support b.v.

Helicon conservation support bv Boerhaaveweg 9 2408 AD Alphen aan den Rijn T: +31 (0)172 234556 F: +31 (0)172 233213 E: [email protected] W: www.helicon-cs.com

Project ZORG VOOR HET KLEINE GEHEUGEN Document READER

INHOUDSOPGAVE 1 2

INLEIDING ....................................................................................................................................................................... 3 DOCUMENTATIE........................................................................................................................................................... 5 2.1 Identificatie ...................................................................................................................................................... 6 2.2 Nummeren ....................................................................................................................................................... 7 2.2.1 Het nummer .................................................................................................................................................. 7 2.2.2 Het aanbrengen ........................................................................................................................................... 7 2.3 Registratie ...................................................................................................................................................... 10 3 OMGEVINGSFACTOREN.......................................................................................................................................... 12 3.1 Kleding ............................................................................................................................................................ 12 3.2 Werkruimte.................................................................................................................................................... 12 4 KLIMAAT ...................................................................................................................................................................... 13 4.1 Temperatuur ................................................................................................................................................. 13 4.2 Vochtigheid ................................................................................................................................................... 13 4.3 Beestjes, beesten en Schimmel.............................................................................................................. 15 4.3.1 Knaagdieren ............................................................................................................................................... 15 4.3.2 Insecten ........................................................................................................................................................ 15 4.3.3 Schimmels ................................................................................................................................................... 16 4.4 Licht ................................................................................................................................................................. 17 5 CONSERVERING ......................................................................................................................................................... 18 5.1 Hygiëne........................................................................................................................................................... 18 5.2 Opslag van objecten .................................................................................................................................. 18 5.3 Verpakking .................................................................................................................................................... 19 5.4 Tijdens het transport: ................................................................................................................................ 20 5.5 Conserverende maatregelen .................................................................................................................. 21 6 HANTERING................................................................................................................................................................. 23 6.1 Algemeen....................................................................................................................................................... 23 6.2 Bekijk het object .......................................................................................................................................... 23 6.3 Bekijk de omgeving.................................................................................................................................... 23 6.4 Hanteren van objecten ............................................................................................................................. 24 6.5 Het transport ................................................................................................................................................ 24 7 RICHTLIJNEN PER MATERIAAL.............................................................................................................................. 25 7.1 Textiel .............................................................................................................................................................. 25 7.2 Papier............................................................................................................................................................... 26 7.3 Metaal.............................................................................................................................................................. 27 7.4 Foto .................................................................................................................................................................. 27 8 TENTOONSTELLEN ................................................................................................................................................... 28 8.1 Plaatsen van objecten (gebouw en inrichting) ................................................................................ 28 8.2 Vitrines ............................................................................................................................................................ 30 8.3 Rondleiden .................................................................................................................................................... 31 9 VERKLARENDE WOORDENLIJST .......................................................................................................................... 32 10 AANBEVOLEN LITERATUUR ................................................................................................................................... 33 10.1 Boeken en brochures................................................................................................................................. 33 10.2 Websites ......................................................................................................................................................... 33

Pagina 2 van 33


1

INLEIDING

Deze hand out is voor u gemaakt binnen het programma Erfgoed van de Oorlog van het ministerie van VWS. Met deze hand out en de bijbehorende workshop willen we u, medewerker of vrijwilliger van een kleine instelling of particulier verzamelaar met erfgoed van de Tweede Wereldoorlog, helpen bij de zorg voor uw collectie. Na het volgen van de workshop en met deze hand out bij de hand, zult U beter in staat zijn risico’s voor objecten te signaleren. Ook biedt het handreikingen om risico’s te verminderen. Een bijkomend effect van de workshops is het ontmoeten van collega’s met vergelijkbare uitdagingen. De workshop gaat in op de uitdagingen die beheerders van collecties WOII kunnen tegenkomen in de praktijk. Van het behouden van uniformen tot het tentoonstellen van foto’s en dagboeken uit die periode. Centraal staat de gevoeligheid van de objecten. Deelnemers aan de workshop krijgen in korte tijd veel pragmatische informatie aangereikt. Verder beoogt de workshop u nadere informatie aan te reiken – van cursussen en netwerken tot conserveringsmateriaal – die u in staat stelt de waardevolle objecten voor de toekomstige generaties te bewaren. De workshops zijn het resultaat van samenwerking tussen de volgende instellingen: het Landelijk Contact Museumconsulenten, het Overleg Provinciale Erfgoedinstellingen Nederland en Erfgoed Nederland en Helicon Conservation support bv. De gehele uitvoering van de workshops en de samenstelling van de reader ligt in handen van HELICON Conservation Support bv. Het Project Zorg voor het Kleine Geheugen is mogelijk gemaakt door het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Het programma Erfgoed van de Oorlog is een eenmalige en tijdelijke impuls om belangrijk materiaal uit en over de Tweede Wereldoorlog te behouden en het gebruik van dit materiaal te stimuleren. De overheid wil het mogelijk maken dat reflectie op de periode ’40 –’45 en de gevolgen daarvan kan blijven plaatsvinden aan de hand van het meest waardevolle erfgoedmateriaal. Daarbij is belangrijk dat unieke materialen en verhalen uit de Tweede Wereldoorlog behouden blijven. Als het materiaal bewaard blijft en voor iedereen goed toegankelijk is, kunnen mensen een eigen beeld vormen over de Tweede Wereldoorlog. Het programma Erfgoed van de Oorlog richt zich vooral op materiaal in bezit van particuliere instellingen. Materiaal van privépersonen kan in aanmerking komen voor subsidie, mits het in langdurig beheer of in eigendom wordt overgedragen aan een erfgoed- of archiefbeherende instelling. Overheidsinstellingen komen niet in aanmerking voor subsidie wanneer de voorgenomen activiteiten tot hun wettelijk vastgestelde taak toebehoren. Het programma Erfgoed van de Oorlog ontplooit diverse activiteiten om haar doelstellingen te realiseren. De belangrijkste activiteiten worden echter door de vele erfgoedinstellingen verricht, die het materiaal uit en over de Tweede Wereldoorlog beheren. Met behulp van subsidies uit het programma, kunnen zij projecten uitvoeren die gericht zijn op een beter behoud van materiaal, voor het toegankelijk maken van materiaal of voor het ontwikkelen van een publieksgerichte toepassing met behulp van erfgoedmateriaal. Er is in totaal ruim 21 miljoen beschikbaar gesteld voor het programma. Het Programma Erfgoed van de Oorlog loopt tot en met 2009. Pagina 3 van 33


Leeswijzer reader In deze reader treft u informatie aan die bij de workshop aan bod is gekomen. En daarnaast is het een naslagwerk voor achtergrondinformatie over onderwerpen die niet in uw workshop zijn behandeld. Deze reader geeft een verre van compleet beeld van mogelijkheden en onmogelijkheden. Het geeft een referentie en zet aan tot denken en overwegen van voor- en nadelen van alternatieven. Wat u niet vindt In deze reader zult u geen informatie vinden over het maken van een tentoonstelling, het opzetten van educatieve programma’s dan wel andere onderwerpen die met de ‘verkoop’ van de collectie te maken hebben. Voor deze onderwerpen zijn vele workshops bij zowel Erfgoed Nederland als de verschillende regionale museumconsulenten te volgen. Ook komt het onderwerp bedrijfsvoering en fondsenwerving niet aan bod. De enige informatie die hier wordt gegeven met betrekking tot bedrijfsvoering is gericht op de kosten die samenhangen met hebben en bewaren van goederen, en het in de hand houden daarvan. Met betrekking tot fondsenwerving volstaat op deze plek de opmerking dat voordat geworven kan worden de unieke waarde van een collectie duidelijk zal moeten zijn, evenals een inzicht in de kosten. Indien over een van deze onderwerpen verdere informatie is gewenst dient men zich te wenden tot de eerder genoemde instellingen dan wel een van de particuliere adviesbureaus op dit vlak.

Pagina 4 van 33


2 DOCUMENTATIE Het beheren van een collectie is niet veel meer dan het continue maken van keuzes. Dit begint al voor het documenteren van de collectie. Als voorwerpen in een collectie zijn opgenomen is de beheerder verplicht hier zorg voor te dragen. Let op dat ieder voorwerp een beroep doet op de (beperkte) middelen van de beheerder Alleen al hierom is het van belang eerst bewust te bepalen of een bepaald voorwerp wel of niet tot de collectie behoort dan wel wordt ‘toegelaten’. Communiceer met een potentiële schenker goed dat hoewel niet alle voorwerpen zullen worden opgenomen in de collectie, voor alle voorwerpen een ‘goed huis’ zal worden gezocht dan wel dat ze zullen worden gebruikt ‘ten gunste van’ de collectie. Dit zal zelden leiden tot het terugnemen van de schenking . Indien dit wel het geval is; jammer maar helaas. Met het ongewild opnemen van objecten die eigenlijk niet tot de (exclusieve) collectie behoren scheep je jezelf, maar zeker je opvolgers op met een groot probleem. Ditzelfde geldt overigens voor schenkingen waar door de schenker condities aan zijn gesteld. In het Engels geld: “be aware of what you can take care off”.

Pagina 5 van 33


2.1 Identificatie Voordat je goede keuzes kunt maken, moet je eerst in grote lijnen weten wat je hebt. In een eerste inventarisatieronde worden grote groepen voorwerpen geteld en vastgelegd. Bijvoorbeeld een deelcollectie gasmaskers (met inventarisnummer 451) bestaat uit 35 stuks. Naar aanleiding van zo een inventarisatie kan vervolgens besloten worden of en tot welk niveau een bepaalde deelcollectie wordt ontsloten door middel van meer gespecificeerde registratie. Met ‘ontsluiting’ wordt in dit kader niets anders bedoeld dan ‘toegankelijk maken’ voor bijvoorbeeld onderzoekers. Zo kan de gasmaskercollectie worden gespecificeerd naar compleetheid (dan moet wel eerst gedefinieerd worden wat compleet is) of naar nationaliteit dan wel naar jaartal. Conclusie is bijvoorbeeld dat in de collectie 20 Amerikaanse gasmaskers zijn opgenomen, 2 Duitse, 10 Nederlandse (waarvan 8 civiel) en 3 Engelse (in de inventarisatie genummerd met 451.1, 451.2 enz). Vervolgens kan gekozen worden voor bijvoorbeeld een ideale collectie van 5 gasmaskers van elke nationaliteit, waarbij civiel wordt gezien als nationaliteit. Vervolgens worden de 5 beste Amerikaanse en Nederlandse civiele gasmaskers en alle gasmaskers uit de andere categorieën individueel opgenomen in de collectie en geregistreerd. Voor de overige gasmaskers wordt een passende bestemming gezocht. Deze methode van grof naar fijn kan ook worden toegepast voor bijvoorbeeld schenkingen.

Pagina 6 van 33


2.2

2.2.1

Nummeren

Het nummer

Ieder geïdentificeerd en geregistreerd object moet zijn voorzien van een nummer. Het doel van dit nummer is alleen om het object te kunnen koppelen aan de registratie. In de registratie worden ook andere gegevens aan het object gekoppeld, zie hoofdstuk 2.3 Elk ander doel van het nummer zoals in het verleden vaak gebruikt, is met de huidige technologie niet meer nodig. Aandachtspunten: Hou het nummer simpel, begin bij1 en eindig als alle voorwerpen zijn geregistreerd. Het reserveren van nummers is niet nodig Het is onverstandig via nummers aan te geven tot welke categorie een object behoort. Indeling in categorieën wordt per persoon anders beoordeeld en daarnaast is in de praktijk vaak voortschrijdend inzicht. Een ‘schilderij’ kan blijken een prent of een foto te zijn, een kapitein kan worden bevorderd. Als wij al die informatie in een nummer willen steken dan zal dat nummer steeds weer moeten worden aangepast In de registratie is altijd een verwijzing naar een ander of eerder (inventarisatienummer of groepsnummer) op te nemen. Hou het simpel. Het nummer is uniek, net als het voorwerp. Dit is een vaste koppeling. Wijzigingen en voortschrijdend inzicht worden vastgelegd in de registratie.

2.2.2

Het aanbrengen

Uit 2.2.1. blijkt dat het nummer, eenmaal aangebracht op het voorwerp, niet meer behoeft te worden veranderd. Er mag dus best een redelijk definitieve methode worden gebruikt. Kernregel bij museale objecten is echter wel dat zij in principe weer moeten kunnen worden teruggebracht in de staat die ze hadden. Met andere woorden de gebruikte methode moet het liefst reversibel zijn. Dit is niet het enige tegenstrijdige waar we mee worden geconfronteerd. Het nummer mag niet hinderlijk zijn / te veel opvallen in een tentoonstelling. Dit leidt alleen maar af. Maar het voorwerp moet wel te identificeren zijn. Het nummer moet leesbaar zijn en op of aan het object zijn aangebracht.

Pagina 7 van 33


Veel gebruikte methoden hiervoor zijn: Lak, inkt, lak Lak, viltstift Witte of zwarte verf Potlood (HB) Deze nummers zijn in depot vaak lastig te raadplegen. Daarnaast kost het aanbrengen van die nummers veel tijd. In verband hiermee is het raadzaam om te beginnen met het aanbrengen van labels met nummers. Deze labels kunnen redelijk snel worden aangebracht en zijn in een depot goed leesbaar. Ook kunnen met labels groepen voorwerpen makkelijk gelijksoortig worden genummerd. Op het moment dat een voorwerp dan in expositie komt en de label te opvallend is kan altijd nog worden besloten het nummer direct op het voorwerp aan te brengen. Opnieuw worden we geconfronteerd met het maken van keuzes.

Pagina 8 van 33


Enkele aandachtspunten voor het aanbrengen van nummers zijn: Zorg dat het nummer leesbaar is Zorg dat duidelijk is wat ‘onder’ is (bijvoorbeeld nr 112 of 511) Spreek af waar het nummer in een voorwerpsoort is te vinden, bijvoorbeeld: o Bij kleding altijd richting nekwervel o Bij meubels altijd rechtsonder het laagste horizontale oppervlak waar je bij kan o Bij wapens, altijd dicht naar de hand o Bij verticale objecten, altijd rechtsonder o Bij samengestelde objecten, op het meest permanente materiaal Bevestig het label zodanig aan het object dat het geen schade veroorzaakt Gebruik geen scherp bindmateriaal Gebruik materiaal dat niet verschiet Gebruik materiaal dat niet afgeeft Gebruik in depot altijd een label, ook al is het nummer op het object gezet. Dit om te voorkomen dat je het voorwerp moet hanteren om het nummer te kunnen lezen Ten slotte, gebruik een methode die ‘reversibel’ (terug te draaien) is.

Pagina 9 van 33


2.3

Registratie

Pas nadat een voorwerp is geïdentificeerd en voorzien van een nummer is het zinvol dit te registreren. Om te voldoen aan de meest basale criteria voor museale collecties moeten de volgende gegevens in de registratie zijn opgenomen: Het nummer De benaming van het object De verwervingsgegevens De locatie waar het zich bevindt Het verdient aanbeveling om ook een(identificatie) foto te hebben. Alle overige velden die in de verschillende registratiepakketten zitten zijn additioneel. Grofweg kan onderscheid worden gemaakt in fysieke gegevens zoals: Maatvoering Materiaal Samenstelling Conditie. inhoudelijke gegevens zoals: Historische context Trefwoorden Opschriften Gebruik. De fysieke gegevens kunnen alleen maar worden vergaard met het object ‘bij de hand’. De inhoudelijke gegevens kunnen vaak naar aanleiding van een goede foto worden ingevuld, zonder dat het voorwerp zelf maar in de buurt is. Dit laatste kan dus ook heel goed in- en aangevuld worden door vrijwilligers en experts die niet in het depot komen. Opnieuw worden we hier geconfronteerd met keuzes. Gaan we alle voorwerpen individueel beschrijven of beginnen we met een ‘groepsbeschrijving’. Bijvoorbeeld een ‘enveloppe met inhoud, totaal 12 stuks’ is sneller ingevuld dan 12 individuele documenten. Eén foto kan volstaan. Op het moment dat capaciteit en aandacht ter beschikking is kan de enveloppe worden uitgepakt en kunnen de documenten individueel worden ontsloten, (met in de registratie een verwijzing naar de enveloppe waar ze uitkomen). Voordeel van groepsbeschrijvingen (envelop) is dat op een snelle manier inzicht is in de collectie en op deze manier wordt ook voldaan aan de ‘museale’ normen. Nadeel is dat de documenten uit de enveloppe niet individueel ontsloten zijn (en dat misschien ook wel nooit worden).

Pagina 10 van 33


Pagina 11 van 33


3 OMGEVINGSFACTOREN De zorg voor de omgeving en de aandacht voor de omgevingsfactoren vallen eigenlijk onder ‘conserverende handelingen’. In hoofdstuk 4, en met name in 4.4 zullen we uitgebreid stil staan bij invloed die wij kunnen uitoefenen op de omgeving. Hiermee kunnen we de levensduur van de ons toevertrouwde objecten verlengen. Hierop vooruitlopend onderstaand alvast punten die al voordat werkelijk met objecten wordt gewerkt aandacht behoeven. 3.1 Kleding Zorg er voor dat kleding geen schade aan het voorwerp kan veroorzaken denk hierbij aan: knopen gespen spelden (revers- en rok) statische kleding (kan pigmenten aantrekken Zorg er voor dat er geen voorwerpen uit kleding op, of tegen voorwerpen kunnen vallen zoals: notitieboekjes vul- en andere pennen gereedschap (duimstok in achterzak) sleutelbossen Zorg er voor dat sieraden geen beschadigingen aan voorwerpen kunnen veroorzaken bijvoorbeeld: ringen horloges hangers armbanden Draag beschermende kleding indien nodig. Dit is voor zowel het object, als voor de mens: katoenen handschoenen (schoon) latex handschoenen (niet bij zilver) mondbescherming veiligheidsbril veiligheidsschoenen stofjas overall 3.2 Werkruimte Zorg voor: goed licht tafels op goede hoogte scheiding van collectie en ‘ander materiaal’.

Pagina 12 van 33


4

KLIMAAT

4.1 Temperatuur Belangrijke uitgangspunten zijn: Hoe koeler de omgeving hoe langzamer het verval Extreme lokale hitte, bijvoorbeeld veroorzaakt door een lamp, kan leiden tot spanningen in het object en schade, zorg dus voor een gelijkmatige verwarming Als een koud object in een warme omgeving wordt gebracht kan condens op het voorwerp ontstaan, dit leidt weer tot schimmel en roest. Zorg ervoor dat de overgang van koud naar warm in kleine stappen wordt genomen Het bovenstaande geldt ook voor een koud gebouw dat plotseling wordt verwarmd. De muren en grotere objecten blijven langer koud en kunnen condens krijgen. Ook hier, zorg voor een geleidelijke opwarming Een hogere temperatuur (warmte) kan leiden tot een drogere lucht. Voor de gevolgen hiervan zie Vochtigheid Iedereen kent het fenomeen van koud materiaal dat hard wordt (bevriest). Het omgekeerde is ook waar, hoe warmer een materiaal is, hoe zachter het is en hoe beter het tegen schokken en trillingen kan Hard (koud) materiaal zal snel breken als men probeert het te buigen Zacht (warm) materiaal dat verkeerd wordt weggelegd en afkoelt kan permanent vervormen Hoe kouder een materiaal hoe stugger het materiaal wordt. Kouder materiaal is dan ook meer gevoelig voor hanteren Kunststoffen zijn chemisch instabiel en daardoor altijd gevoelig voor een hogere temperatuur. Hiervoor geldt, hoe koeler hoe beter Bij voorwerpen van was en met lakken kan een hoge temperatuur (boven de 30 graden Celsius) direct leiden tot vervorming en verval. De meeste voorwerpen die wij in de collectie hebben zijn niet extreem gevoelig voor temperatuur en variaties die wij normaliter in dit klimaat kunnen verwachten. Zolang we de temperatuur tussen de 15 en 25 graden weten te houden loopt het overgrote deel van de collectie weinig risico. 4.2 Vochtigheid Lucht bevat meer of minder vocht. Meestal is dit vocht in zeer kleine delen verdeeld in de lucht en niet met het blote oog waarneembaar. Luchtvochtigheid kan op 2 manieren worden weergegeven, absolute en relatieve luchtvochtigheid. Absolute luchtvochtigheid wordt weergegeven in gram water per kg lucht, het is een absoluut getal. Relatieve luchtvochtigheid wordt weergegeven in een percentage, dit is een verhoudingscijfer. Als lucht warmer wordt, ontstaat er meer ruimte tussen de luchtmoleculen en kan er meer vocht worden opgenomen in de lucht. Bij dezelfde hoeveelheid vocht (gram water per kg lucht) daalt de relatieve luchtvochtigheid. Als de temperatuur daalt dan komt er minder ruimte tussen de luchtmoleculen, de relatieve luchtvochtigheid stijgt en bij 100% relatieve luchtvochtigheid ontstaat mist en/of condens. Zo kan 1 kg lucht bij een temperatuur van 20 maximaal 14,7 gram water bevatten. Als de lucht bij een temperatuur van 20 slechts 7,3 gram water bevat dan is de relatieve vochtigheid 50% (7,3/0,147). Lucht van 15 kan 10,6 gram water bevatten. Als tijdens de daling van de temperatuur het vocht in de lucht hetzelfde blijft neemt de relatieve vochtigheid toe tot 70%. Pagina 13 van 33


Bij 20 Bij 20 Bij 15 Bij 15

1 kg lucht 1 kg lucht 1 kg lucht 1 kg lucht

14,7 gram water 4,9 gram water 10,6 gram water 5,3 gram water

Absoluut 14,7 4,9 10,6 5,3

Relatief 100% 33% 100% 50%

Stel gesloten vitrine Temperatuur is 20oC, en bevat 10,6 gram water / kg lucht = 61% relatieve luchtvochtigheid Temperatuur daalt (lokaal) naar 15oC, dan blijft de absolute luchtvochtigheid 10,6 gram water / kg lucht, echter de relatieve luchtvochtigheid wordt 100% en geeft dus condens Zoals hierboven beschreven kan een hogere temperatuur leiden tot een lagere relatieve luchtvochtigheid. Dit hoeft niet erg te zijn. Lagere vochtigheid heeft onder andere een vertragende werking op veel chemische processen die de veroudering veroorzaken. Dit is dus positief. Wel moet er mee rekening worden gehouden dat een lagere vochtigheid in het materiaal leidt tot een droger materiaal. Droog materiaal is gevoeliger voor breuk en scheuren. Een (locale) relatieve luchtvochtigheid (RV) van 70% of hoger kan leiden tot schimmel. Probeer met betrekking tot schimmels de RV beneden de 65% te houden. Condens en een hoge RV kan ook leiden tot corrosie. Vooral in hoeken van gebouwen met een buitenmuur waar lucht stilstaat kan een hoge vochtigheid ontstaan. Maar ook in afgesloten kasten kan de vochtigheid verrassend hoog oplopen. Door de hoge vochtigheid kunnen objecten gaan schimmelen (zie 4.3) maar ook gaan corroderen. Op de website www.imagepermanenceinstitute.org is een tabel waarop te zien is wat het dauwpunt (temperatuur waarbij condens ontstaat) is bij welke temperatuur en vochtigheid.

Pagina 14 van 33


4.3 Beestjes, beesten en Schimmel Beesten, beestjes en schimmel kunnen alle schade (Biologische aantasting) veroorzaken aan collecties. Maar niet alles is direct schadelijk. Zo zijn spinnen niet gevaarlijk voor objecten, maar kunnen wel een goede indruk geven van de aanwezige hoeveelheid insecten. Dikke spinnen hebben veel te eten. Het gaat hier te ver om het gehele scala van aantastingen door te lopen. We zullen ons dus beperken tot de meest schadelijke en meest voorkomende biologische aantasters. 4.3.1 Knaagdieren Van groot naar klein komen we dan als eerste aan bij knaagdieren. Muizen en ratten nuttigen organisch materiaal uit collecties als voedsel, maar richten de meeste schade aan met het vergaren van nestmateriaal. Knaagdieren zijn niet eenvoudig maar wel goed te weren door een aantal maatregels zoals: Plaatsen en regelmatig controleren van vallen Voorkomen van aantrekkelijk materiaal in de buurt van collectie. Ga niet over tot het aanstellen van een ‘museumkat’, deze zal weliswaar de muizen weren, maar het is niet uitgesloten dat het middel hier erger is dan de kwaal. 4.3.2 Insecten Na de knaagdieren volgen de insecten. Van de vele miljoenen soorten insecten is slechts een aantal gevaarlijk voor ons erfgoed. De meest bekende daarvan zijn:

Mot

Houtworm

(zilver)visjes

Boktor

Museumkever

Deze dieren zijn minder eenvoudig te weren. Ze zijn klein en zoeken ‘dood’ plantaardig en dierlijk materiaal. De volgende maatregelen voorkomen dat er een calamiteit kan ontstaan: Voorkom dat eitjes, poppen of volwassen insecten binnen komen Voorwerpen die uit een tentoonstelling komen goed controleren en eventueel ontsmetten voordat ze het depot in gaan Aanwinsten goed controleren en eventueel ontsmetten voordat ze het depot in gaan Geen aantrekkelijk materiaal (voedsel) meenemen in de collecties Geen vuil (tentoonstellings)materiaal gebruiken Plaatsen van valletjes Regelmatig controleren van valletjes en collectie (bijhouden in een logboek) Voorkom ophoping van dode insecten in ‘dode’ hoeken, deze zijn een aantrekkingsbron voor levende insecten en schimmels

Pagina 15 van 33


4.3.3 Schimmels Als kleinste aantaster komt schimmel naar voren. Schimmels hebben een vochtig oppervlak met een voedingsbodem nodig om te kunnen groeien. Schimmels kunnen overigens niet goed tegen zuur materiaal. In principe groeit schimmel niet in een omgeving waar een vochtigheid beneden de 70% heerst. Let wel, de schimmel groeit in het oppervlak. Dus op het moment dat in een hoekje lucht tot stilstand komt kan het oppervlak vochtig worden. Hier kan dan schimmelgroei ontstaan.

Schimmel houdt niet van tocht en zonlicht. Als wij in een vochtige omgeving zorgen voor voldoende luchtverplaatsing dan zal het oppervlak van het materiaal licht uitdrogen en kan daar geen schimmel groeien. Verder kunnen we objecten die niet erg gevoelig zijn voor zonlicht met mooi weer buiten ‘luchten’. Het zonlicht is dodelijk voor de schimmel.

Pagina 16 van 33


4.4 Licht Licht hebben we nodig om te kunnen zien. Maar licht is ook schadelijk voor voorwerpen. Ultra Violet (UV) licht bevat de meeste energie en is zeer schadelijk. Niet alleen voor voorwerpen, maar ook voor mens en dier. (UV is het licht waar we bruin van worden en huidkanker van kunnen krijgen) Dit licht moet worden geweerd. En dit licht is goed te weren zonder dat we er last van hebben. Zo zijn inmiddels veel lichtbronnen in de handel die UV-vrij zijn . Verder is het mogelijk om door middel van folies UV licht voor een groot deel uit binnenvallend zonlicht te weren. Daarnaast is er Infra-Rood (IR) licht. Dit is weliswaar minder schadelijk dan UV, maar kan toch behoorlijk verstorend inwerken op het klimaat. (Infra rood licht is het licht dat uit een ‘rode lamp’ komt en de bloedsomloop herstelt, maar waar je ook van kan verbranden. Binnentredend IR veroorzaakt een hogere temperatuur. Dit moet geweerd worden. Hiervoor geldt opnieuw hoe eerder hoe beter. Een luik of scherm aan de buitengevel geeft een veel beter resultaat dan een gordijn of luxaflex aan de binnenzijde. Zelfs aftimmering aan de binnenzijde van de gevel geeft een minder resultaat.

Pagina 17 van 33


5

CONSERVERING 5.1 Hygiëne Bij het werken aan de collectie doet u er goed aan een aantal regels in acht te nemen: Eet en drink niet in depots, werkruimten en andere ruimten die collectie bevatten Bewaar geen eten en drinken in depots,werkruimten en andere ruimten die collectie bevatten Houd de werkplek schoon en licht Gebruik bij beschimmelde of erg vuile objecten een mondkapje (P3), beschermende kleding en kunststof handschoenen Vervang kleding en handschoenen als zij vuil worden.

5.2 Opslag van objecten Plaatsing in het depot/opslag: Laat objecten niet onnodig lang verpakt staan, verpakte objecten zijn anoniem Zet objecten nooit direct op de vloer Let er bij het gebruik van klimaatbeheersing op dat de inblaas openingen van het systeem niet te dicht bij de voorwerpen zit, of te veel luchtverplaatsing langs kwetsbare voorwerpen veroorzaakt Zorg als het kan voor voldoende stopcontacten. Deze zijn nodig voor het goed kunnen schoonhouden van de ruimten en opslagmiddelen. Tevens kunnen ze worden gebruikt voor het incidenteel bijplaatsen van kleine klimaatbeheersingapparatuur. Zorg er echter wel voor dat deze stopcontacten bij een lekkage geen gevaar opleveren Van groot belang is goede verlichting in de hele ruimte. Met goede verlichting wordt dan niet alleen bedoeld dat het voldoende licht moet opbrengen. Ook moet het licht in delen geschakeld kunnen worden. Zoals we weten is licht een schadelijke invloed. Als we in een ruimte een goede loopverlichting hebben daar waar we bijna altijd doorheen moeten, kan in de hoeken, en zijpaden een plaatselijk schakelbaar licht worden aangebracht Houd bij de indeling van de ruimten en de plaatsing van de voorwerpen rekening met de lichtpunten. Erg lichtgevoelig materiaal, zoals zijde (vaandels en onderscheidingslinten), kan het best opgeslagen worden in een normaliter donkere hoek. De lichtste plekken kunnen het best gebruikt worden voor niet lichtgevoelig materiaal zoals glas, keramiek, metaal etc. Zet grote zware voorwerpen altijd laag neer. Voor grote lichte voorwerpen mag best een hoge opslag gezocht worden. Hoog geplaatste voorwerpen vereisen wel meer zorg bij verplaatsingen Daar waar mogelijk moet een opslagmethode gevonden worden die het mogelijk maakt het voorwerp te onderzoeken en te verplaatsen zonder het zelf aan te moeten raken Voorwerpen mogen nooit zo maar opgestapeld, of op elkaar gedrukt opgeslagen worden. De stapeling van gewicht wordt vertaald in een vervorming en verkleving die gelijk staat aan die welke het gevolg is van een hogere temperatuur

Pagina 18 van 33


Laat voorwerpen nooit direct tegen een buitenmuur leunen. Buitenmuren hebben de neiging temperatuurwisselingen en vocht snel door te geven. Deze invloeden worden dan direct losgelaten op de voorwerpen. Ditzelfde geldt natuurlijk bij verwarmingen en verwarmingsleidingen Soms hebben voorwerpen in het ‘dagelijks’ gebruik al een methode voor opslag. Deze is vaak ook in depot en transport bruikbaar

Gebruik collectievoorwerpen, zoals kasten en manden, niet om andere voorwerpen in op te slaan. Behalve dat voorwerpen op deze manier kwijtraken, kunnen ze ook nog zwaar beschadigen doordat ze bij een transport gaan schuiven. Indien wegens ruimtegebrek niet anders kan, zorg dan dat duidelijk is dat voorwerpen ‘gestapeld’ liggen met bijvoorbeeld een brief, of label Het opslagsysteem moet de zwakke plekken in het object beschermen, bijvoorbeeld door het steunen van zware onderdelen en breuken, of het opvullen van vouwen Bij de inrichtingsplanning van een depot moeten we rekening houden met de volgende richtlijnen: Ga uit van 1 hoofdpad met diverse zijpaden De breedte van de gang moet berekend zijn op het breedste voorwerp Plaats de grootste voorwerpen het dichtst bij de uitgang De gangbreedte moet berekend zijn op de transportmiddelen, en hun draaicirkel Plan kasten altijd zo dat ze veilig kunnen openen. Veilig voor mens en materiaal Zorg er voor dat de gangpaden naar, van en in het depot vrij en ruim toegankelijk zijn 5.3 Verpakking Voordat je een voorwerp verplaatst: Bepaal de te gebruiken hulpmiddelen. In principe lopen we nooit met een los object rond Bepaal de te volgen route en bekijk de knelpunten; draairichting van deuren, bochten, trappen, overig verkeer, etc. Zorg dat de bestemming van het object hiervoor is ingericht; plaats buffers tussen vloer, tafel, stelling en object Zorg voor de benodigde hulpmiddelen; karretjes, hondjes, banden, zakjes en bakjes Isoleer het object tegen eventuele schadelijke invloeden van klimaat, vervuiling, etc. Zorg ervoor dat het object stabiel ligt Kies een verpakking die het object steunt en beschermt. Bijvoorbeeld voor glazen platen en lijsten kan beter een harde verpakking worden gebruikt die torsie tegengaat dan een zachte verpakking die vervorming en schokken doorlaat Zorg dat objecten niet met een hard deel in een zacht deel van een ander voorwerp prikken. Bijvoorbeeld een schilderijlijst die door een doek van een groter werk heengaat.

Pagina 19 van 33


5.4 Tijdens het transport: Het liefst met 1 persoon meer dan strikt noodzakelijk voor het fysiek hanteren van het object en transportmiddel. Deze extra persoon zorgt voor het vrijmaken, en -houden van de route Blijf rustig Zet de voorwerpen neer als een deur moet worden opengemaakt Houd het object continu in de gaten, zeker bij korte transporten, waar gebruik gemaakt wordt van tijdelijke verpakkingen Direct stoppen als er onverwachte belemmeringen optreden Hanteer objecten niet aan hun ‘handvat’. Dit kan na de vele jaren in gebruik en depot wel eens minder stevig zijn dan verwacht.

Pagina 20 van 33


5.5

Conserverende maatregelen

Kort samengevat komt het conserveren van voorwerpen neer op het zo veel als mogelijk voorkomen van verstoringen. Uiteindelijk vormt de mens de meest schadelijke factor. Verstoringen die voortkomen uit temperatuur en vochtigheid zijn hier voor al behandeld. Een aantal richtlijnen wordt voor de meest voorkomende materialen gegeven in hoofdstuk 6. Enkele algemene aandachtpunten zijn: Zorg voor een bescherming tegen directe stof en lichtinval Zorg dat voorwerpen goed en individueel toegankelijk zijn

Houd de voorwerpen, maar zeker de omgeving schoon Gebruik een stofzuiger met een voldoende zuigkracht en filters Gebruik met regelmaat een zwabber Bekijk enkele keren per jaar het stof dat wordt weggezogen Gebruik geen doek voor het afnemen van stof op objecten Maak keuzes tussen wat je wel en niet wil behouden

Restauratie of ‘opknappen’ hoeft niet altijd ingewikkeld en schadelijk te zijn. Het valt echter NOOIT onder conserveren en beheren. En ook de minst ingrijpende handelingen kunnen het best bepaald en gekozen worden door een daartoe bevoegde restaurator. Pas op voor ‘huis tuin en keuken’ aanpak. Hoewel daar vaak een goede gedachte en ervaring aan ten grondslag ligt is de situatie in een museumcollectie dermate anders dat ook de gevolgen aanzienlijk tegen kunnen vallen. Zo kan leer dat ‘dagelijks’ wordt ingevet er wel ‘gezond’ uitzien, maar zeer gemakkelijk breken omdat al het vocht uit het leer is verdrongen door het vet.

Pagina 21 van 33


Veiligheid en beveiliging zijn ook weer onderwerpen die een workshop en kennisgebied op zichzelf zijn. Om een gebruiksvergunning te krijgen is overleg met de lokale brandweer gewenst. Punt van aandacht in dit overleg is het gebruik van (poeder)blussers. Hoewel poeder voor mensen een van de meest eenvoudig te gebruiken en veilige middelen is, is het voor objecten, gebouwen en bedradingen zeer schadelijk. Beter is om gebruik te maken van schuimblussers en blusdekens.

Pagina 22 van 33


6 HANTERING Als iets met een voorwerp moet gebeuren zal het altijd moeten worden gehanteerd. Over hanteren valt veel te zeggen, maar kort samengevat is het niet meer dan met gezond verstand en enige kennis van het object, voorzichtig handelen. Niet bang zijn of met trillende handen naar een bijzonder voorwerp gaan, dat is alleen maar gevaarlijker. Maar ook mag het hanteren niet zo routineus worden dat het nadenken en bewust waarnemen plaats maken voor gewoonte. Juist dan zullen schades ontstaan. De volgende aandachtpunten dienen altijd voor in het bewustzijn te huizen bij het hanteren van objecten. 6.1

Algemeen Werk met breekbare objecten op een zachte ondergrond Gebruik je werkplek niet als tijdelijke opslag Werk nooit over de objecten heen Plaats objecten niet in direct zonlicht Objecten niet stapelen of op andere wijze met elkaar in contact brengen Beperk het aantal handelingen met het object Leg geen scherpe voorwerpen in de buurt van objecten Gebruik alleen HB potloden (geen pennen of viltstiften) Zorg er voor dat stropdassen, knopen, armbanden, ringen e.d. geen schade veroorzaken.

6.2 Bekijk het object Bekijk het object vóórdat het wordt aangeraakt; Bepaal waar het zwaartepunt ligt Bekijk of het object uit één deel bestaat, zo niet, bekijk dan in welke volgorde de delen gehanteerd kunnen worden Bekijk of het object stabiel en stevig is Bekijk of het object is aangetast door (insecten)vraat dan wel schimmel. Indien dit het geval is, isoleer het object dan zoveel mogelijk VOORDAT het verplaatst wordt Controleer of in het object zich andere objecten bevinden Noteer de conditie van het object (foto). 6.3 Bekijk de omgeving Bedenk duidelijk wat er gebeuren gaat, en controleer of dit wel mogelijk is; Staat het object vrij Is er genoeg ruimte (hoogte) om het object op te tillen Kan er op een verantwoorde manier getild worden Bepaal waar het object veilig kan worden vastgepakt Liggen er snoeren of andere zaken waar we overheen moeten over de grond Denk bij alles wat gedaan wordt aan de beschikbare bewegingsruimte

Pagina 23 van 33


6.4 Hanteren van objecten De meeste schade ontstaat bij "dit doe ik zelf wel even". Zorg voor assistentie waar nodig Breng zo nodig verstevigingen en/of hulpmiddelen aan voor aanvang van het transport (Een plaat zuurvrij karton onder een zwakke prent) Neem een verantwoorde tilpositie in. 6.5 Het transport Bepaal de te gebruiken hulpmiddelen bij het transport. In principe lopen we nooit met een los object rond Bescherm het object tegen rollen, buigen, trillingen en schokken Zorg voor de benodigde hulpmiddelen zoals: karren, hondjes, banden en/of bakken Bepaal de te volgen transportroute en bekijk de knelpunten, zoals: draairichting van deuren, obstakels, evt. tegenliggers, smalste punt, trappen, drempels etc. Zorg dat de nieuwe locatie gereed is voor het object, zodat het direct geplaatst kan worden Bescherm het object tegen eventuele schadelijke invloeden, zoals: temperatuur, stof, vocht etc. Ongeacht de ‘deal’ die gemaakt kan worden met de vervoerder, de beheerder heeft altijd de plicht goed voor de hem toevertrouwde materialen te zorgen. Soms is het beter voorwerpen niet te verpakken Stop niet te veel objecten op elkaar

Pagina 24 van 33


7 RICHTLIJNEN PER MATERIAAL De in collecties met erfgoed uit de oorlog meest voorkomende materialen zijn: Textiel Papier Metaal Foto In de volgende paragrafen geven wij een aantal aanwijzingen met betrekking tot het behouden van deze voorwerpen. 7.1

Textiel Textiel kan zeer fragiel zijn zonder dat dit zichtbaar is Textiel is vaak gerafeld of heeft loshangende onderdelen. Verwijder of verander nooit iets omdat je vindt dat het er rommelig uitzie Textiel dat heel lang niet gehanteerd of verplaatst is, is als het ware vastgeroest in de vorm die bepaald is door de wijze van opbergen of tentoonstellen. Plotselinge veranderingen hierin kunnen schade veroorzaken Hoe minder flexibel textiel is, hoe kwetsbaarder en breekbaarder (ook als het valt!) Een textiel object bestaat vaak uit verschillende materialen en meerdere onderdelen. Elk onderdeel is evenredig belangrijk en de samenhang en constructie ook Textiel absorbeert makkelijk vocht, vloeistoffen, gassen, vuil e.d. Zeer vuil of beschimmeld textiel, archeologisch en etnografisch textiel kan voor de mens schadelijke stof en schimmelsporen afgeven bij het hanteren Textiel kan resten van insectenbestrijdingsmiddelen bevatten, die giftig zijn Vlakke textiel wordt afhankelijk van het materiaal, de samenstelling, de conditie en het formaat als volgt verpakt: Vlak liggend in dozen/kratten, met tussenlagen van zuurvrij vloeipapier. Zware stukken en objecten in goede conditie onderop. Stapel niet teveel. Voorkom het verschuiven van de lading in de verpakking Opgerold op een koker, met een tussenlaag van zuurvrij vloeipapier of katoen meegerold. Het uit- en oprollen van textiel eist tijd, concentratie en ervaring Driedimensionale textiel wordt afhankelijk van het materiaal, de samenstelling, de conditie en het formaat als volgt verpakt: Vlak liggend in dozen/kratten, in vorm opgevuld. Stapel niet teveel. Voorkom het verschuiven van de lading in de verpakking Kostuums in goede conditie kunnen op beklede kleerhangers in garderobeboxen worden verplaatst. Voorkom het verschuiven van de lading in de verpakking Voor sommige objecten zijn individuele, speciaal op maat gemaakte verpakkingseenheden noodzakelijk Hang kleding niet op aan te kleine, te dunne en te korte hangers

Pagina 25 van 33


7.2

Papier Let op het gewicht van dozen waarin prenten, tekeningen, documenten en / of foto's bewaard worden: zij kunnen zwaarder zijn dan gedacht Vervoer dozen in dezelfde positie als die waarin ze normaal in de stelling staan Leg objecten nooit onbeschermd op elkaar Objecten nooit aan de beeldzijde aanraken. Dit geldt vooral voor pastels, krijt- en houtskooltekeningen en alle fototechnieken Draag pastels, krijt- en houtskooltekeningen altijd met de beeldzijde naar boven Stapel boeken met het grootste boek onderaan en het kleinste bovenop de stapel. Maak de stapel niet te groot Pak een passe-partout of lijst altijd aan de randen van het karton vast Draag papier niet los, maar in stapels en beschermd. Maak de stapel niet te groot Houdt rekening met scheuren bij het zoeken in gestapelde documenten Houdt rekening met het feit dat origineel ingelijst materiaal over het algemeen erg zuur is en zal leiden tot verkleuring en vervaging van het object Raadpleeg ook bij herinlijsten een daartoe bevoegd restaurator.

Pagina 26 van 33


Metaal

7.3

Draag metaal nooit met blote handen Denk aan het gewicht, een klein object kan al een hoog gewicht hebben Kijk of er geen losse of fragiele delen aan zitten (sokkels, uitstekende delen) Hanteer het object vlak onder het zwaartepunt Pak een voorwerp nooit aan uitstekende delen op Zet geen metaal op metaal tenzij er een buffer tussen geplaatst is Raadpleeg bij verwijderen van roest en ‘invetten’ van wapens een daartoe bevoegd restaurator Voorkom waar mogelijk het hanteren van metaal Maak het publiek duidelijk wat gebeurt bij aanraken van metaal.

7.4

Foto Gebruik wanneer mogelijk kopieën in plaats van origineel materiaal Sla origineel materiaal donker, droog en koel op Houdt rekening met condensvorming bij gebruik van koud materiaal Voorkom bij hanteren het contact van de fotolaag met vingers en huid Veeg niet over de filmlaag Houd fotomateriaal uit de buurt van water Gebruik ongebufferd (neutraal) materiaal voor de opslag Gebruik geen lijmen op de foto’s Niet, prik of spijker niet door de originele materialen Raadpleeg een daartoe bevoegd restaurator bij behandeling van fotomateriaal Verwissel regelmatig de originele documenten Voor opslagtemperatuur geldt: Glas en glasnegatieven niet onder nul Kleuren polaroids niet onder nul Zwart- wit positieven koel, maar niet perse onder nul Zwart-wit negatieven zo koud mogelijk Kleuren positieven zo koud mogelijk Kleuren negatieven zo koud mogelijk Als de koude opslag niet zeker is, kies dan voor warmer, maar houd het dan in ieder geval stabiel.

Pagina 27 van 33


8 TENTOONSTELLEN Het tentoonstellen van objecten, en meer specifiek het vertellen van een verhaal dat door objecten en collecties wordt ondersteund is een complete eigen wetenschap. Op dit specifieke onderwerp worden veel cursussen en workshops gegeven en dit gaat de doelstelling van deze reader voorbij. Wel binnen de doelstelling valt de zorg voor tentoongestelde objecten en collecties. Het tentoonstellen mag tenslotte niet onbedoeld ten koste gaan van de objecten. Hier wordt bewust het woord ‘onbedoeld’ gebruikt. Tentoonstellen en gebruiken van objecten gaat, zeker op microscopisch niveau en op lange termijn, altijd ten koste van het object. En daar is niets op tegen, zolang er maar rekening mee wordt gehouden en daar waar mogelijk, verval en beschadiging wordt voorkomen. Iets meer aandacht bij het inrichten, iets meer tijd voor het plaatsen van objecten voorkomt al veel schade. 8.1 Plaatsen van objecten (gebouw en inrichting) Meeste schade in tentoonstellingen is te herleiden naar overvolle vitrines en zalen. Aan het begin van een tentoonstelling plannen staat het fenomeen Keuzes maken. Het maken van keuzes is essentieel. Hoe interessant de collectie ook is, alles laten zien is onmogelijk. U zult een goede keuze dienen te maken: vaak vertelt één object meer dan een 100 aparte objecten. Daarbij komt dat minder objecten in een opstelling beter kunnen worden gecontroleerd en indien gewenst gesteund. Een aantal punten van aandacht bij tentoonstellingen zijn: Zet objecten niet tegen een buitenmuur maar houd ruimte Plak voorwerpen niet vast op muren en wanden, maar doe dat via een steun of opzetbord Zorg voor ruimte voor luchttransport rond objecten die in een vochtige hoek staan Prik, speld of spijker niet door objecten heen. Je mag een voorwerp wel ‘opsluiten’ Gebruik geen stalen of ijzeren materialen direct op een object maar gebruik plastic, roestvrij staal of een ander inert materiaal Houd rekening met trillen en schuiven van voorwerpen door houten vloeren, wanden met trappen etc. Oefen geen druk of kracht uit op een object om het passend in een vitrine te krijgen, dit leidt tot permanente vervorming Hang objecten nooit op een pas geverfde wand. Uitdampen van verf kost minstens 3 dagen in een warme omgeving

Pagina 28 van 33


Zorg voor voldoende verlichting van zowel het voorwerp, als de tekst als de loopruimte Hang geen object op aan een ander object, bijvoorbeeld een geweer aan een knoop. Je kan dan wel een band om de pop, onder het jasje via het knoopsgat aan het geweer bevestigen Houd bij het plaatsen van objecten rekening met de gewenste ruimte voor doorloop en draaien door en voor het bezoek Gebruik geen scherp materiaal om delen van objecten vast te zetten.

Pagina 29 van 33


8.2

Vitrines

Vitrines zijn bedoeld om objecten te beschermen en te benadrukken. Een voorwerp in een vitrine heeft altijd te maken met een zogenaamd microklimaat. Dit is niets anders dan een afgeschermd klein klimaat. Dit klimaat is beter te controleren dan een groot klimaat, maar vaak ook minder zichtbaar. De mate waarin een vitrine trager reageert op veranderingen in het ‘buitenklimaat’ is sterk afhankelijk van de constructie, de vulling en het materiaal. Enkele punten van aandacht bij vitrines zijn: Hoe dichter de vitrine, hoe stabieler de relatieve vochtigheid Houd warmtebronnen als lampen en voedingen buiten de vitrine Gebruik geen ‘zuur’ materiaal in een dichte vitrine Zorg dat voorwerpen niet in de vitrine gaan ‘wandelen’ Dit kan door middel van kleine blokjes of ‘zakjes’. De meeste voorwerpen liggen al vast als ze met drie blokjes zijn gesteund.

Zorg dat verschillende materialen niet direct op, tegen of over elkaar liggen Zorg dat de teksten goed leesbaar zijn, ook voor bezoekers met een bril

Pagina 30 van 33


8.3 Rondleiden Veel, en misschien wel de best beklijvende, informatie wordt aangedragen tijdens een rondleiding. Ook is het bij een rondleiding mogelijk om in te spelen op de wensen en reacties van de bezoeker. Bovendien kan tijdens een rondleiding veel meer en veel diepere informatie worden gegeven. Dit zijn allemaal goede redenen om bezoekers rond te leiden. Maar zoals alles zijn ook aan rondleidingen risico’s verbonden. Meest in het oog springend risico is het feit dat rondleidingen altijd als gevolg hebben dat (relatief) grote groepen mensen door de ruimten lopen. Een van de meest onjuiste argumenten voor rondleidingen is het idee dat de rondleider de bezoekers beter in de gaten heeft dan als er geen rondleiding wordt gegeven. Enkele punten van aandacht bij rondleidingen zijn: Zorg dat je achter de groep aan loopt, geef eerst de informatie over de voorwerpen die men gaat zien, dan pas de voorwerpen. Hiermee voorkom je achterblijvers en zullen bezoekers minder snel de neiging hebben om voorwerpen aan te raken Als je een lang verhaal hebt, zorg dat dit wordt gehouden op een punt waar mensen kunnen leunen dan wel zitten, bij kinderrondleidingen is het goed te doen de kinderen te laten zitten voordat het verhaal wordt afgestoken Raak tijdens de rondleiding zelf geen objecten aan, dit is een slecht voorbeeld Als voor de uitleg voorwerpen nodig zijn, maak het duidelijk dat deze een andere status hebben Leg voordat de rondleiding start uit hoe rondgeleid zal worden, dan weet men wat te verwachten

Pagina 31 van 33


9 VERKLARENDE WOORDENLIJST Beheer en behoud: Beheer en behoud zijn twee begrippen die onlosmakelijk met conservering zijn verbonden; De beheerstaak omvat het vastleggen van feitelijke gegevens (nummeren, beschrijven, ontsluiten en documenteren) van collecties en objecten De behoudstaak staat voor de directe zorg voor de collectie die erop gericht is de verzameling zo lang mogelijk te behouden. Passief conserveren: Passieve conservering is het geheel van maatregelen en handelingen dat erop gericht is een zo optimaal mogelijke omgeving te scheppen voor het bewaren van voorwerpen. Actief conserveren: Actieve conservering is het geheel van maatregelen en handelingen dat erop gericht is de toestand van een voorwerp te consolideren. Restauratie: Restauratie is het geheel aan handelingen en het daaraan voorafgaand onderzoek om een beschadigd of gedeeltelijk verloren gegaan object in een oorspronkelijke of een andere, van te voren gedefinieerde staat, terug te brengen. Ontsluiten: Ontsluiting omvat alle activiteiten en faciliteiten om documenten en objecten en de daarin vervatte informatie terugvindbaar te maken; kortom, ontsluiting faciliteert het zoeken naar informatie. Reversibel: Omkeerbaar, ongedaan te maken Logboek: Een boekwerk waarin gebeurtenissen (plaatsen van valletjes, controlemomenten en vangsten) worden vastgelegd.

Pagina 32 van 33


10 AANBEVOLEN LITERATUUR 10.1 Boeken en brochures Diverse publicaties van het Instituut Collectie Nederland op het gebied van behoud, bijvoorbeeld de ICN informatiebladen. Met name: Lichtlijnen (nr. 13) Nummeren van museumvoorwerpen (nr. 3) Bewaren van fotografisch materiaal (nr. 9) Verpakkingsmaterialen voor archiefbestanden (nr. 2) Natuurrubber (nr. 6) Syllabus Passieve Conservering Landelijk Contact Museumconsulenten Spectrum-N, standaard voor collectiemanagement in musea. Versie 1.0; Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed (FARO) en Landelijk contact Museum Consulenten (LCM) Op de keper beschouwd, Foekje Boersma. Handboek voor het behoud van Textielcollecties ISBN 90 803939 6 7 Manual of Housekeeping, National Trust, care of collections in historic houses open to the public ISBN 0 7506 5529 1 10.2 Websites Ministerie van VWS , informatie over het programma Erfgoed van de Oorlog. http://www.minvws.nl/dossiers/erfgoed-van-de-oorlog/ Collectiewijzer; platform voor kennisuitwisseling voor beheerders van collecties in Nederland http://www.collectiewijzer.nl CCI, Canadian Conservation Institute, met name de ‘CCI notes’ geven handige en toepasbare informatie over specifieke beheer en behoudvraagstukken. http://www.cci-icc.gc.ca Landelijk Contact Museumconsulenten; Netwerk van provinciale museumconsulenten; cursussen en advies http://www.museumconsulenten.nl HELICON conservation support bv.; consultancy, projectwerk, workshops http://www.helicon-cs.com Erfgoed Nederland http://www.erfgoednederland.nl ICN, Instituut Collectie Nederland; http://www.icn.nl Collections link, site met ervaringen en oplossingen uit de praktijk http://www.collectionslink.org.uk Image Permanence Institute; beheer en behoud van foto’s, dauwpunt calculator Http://www.imagepermanenceinstitute.org Insects Limited, Inc. Informatie over plaagdieren, leefgewoonten en bestrijding http://insectslimited.com Vereniging van Restauratoren in Nederland; voor de juiste restaurator http://www.restauratoren.nl

Pagina 33 van 33

ZORG VOOR HET KLEINE GEHEUGEN. erfgoed Tweede Wereldoorlog bij kleine instellingen READER

Recommend Documents