Zonnewarmte voor gebouwen Grote zonnewarmtesystemen voor de meergezinswoningbouw, hotels, openbare gebouwen en de zorgsector
Inhoud
2
Voorwoord
Y
3
Het SOLARGE project
Y
3
Tijd voor actie
Y
4
Klimaatbescherming in Europa
Y
5
De eeuw van de zon
Y
6
Betrouwbaar en winstgevend
Y
7
De zon: een multi-talent
Y
8
Zonnewarmtesystemen: getest en bewezen
Y 10
De toekomst
Y
Ondersteuning voor uw inzet
Y 12
Duurzaam aan de slag met zonnewarmte
Y 14
Informatiebronnen
Y 15
Colofon
Y 16
11
Stimuleren van de markt voor grote zonnewarmtesystemen Deze publicatie is gemaakt als onderdeel van het Europese SOLARGE project. SOLARGE wordt ondersteund door de Europese Commissie door het programma ‘Intelligent Energy - Europe’. In SOLARGE is onder meer informatie verzameld van 100 grote zonnewarmteprojecten door heel Europa heen. Deze projecten laten zien dat zonnewarmte een goed alternatief is voor het gebruik van olie en aardgas, niet alleen voor eengezinswoningen maar ook voor meergezinswoningbouw, hotels, openbare gebouwen en de zorgsector. Het gebruik van zonnewarmte draagt bij aan het tegengaan van klimaatverandering en aan duurzame verlaging van de energierekening. Zonnewarmte is een pré voor huurders en gebruikers en geeft gebouwen een milieuvriendelijke uitstraling in de ogen van klanten en bezoekers.
Voorwoord
Europa staat voor de grote uitdaging om klimaatverandering tegen te gaan. De CO2 uitstoot moet snel worden beperkt om een sterke opwarming van de aarde te voorkomen. De Europese landen hebben in het Kyoto protocol en in de vierde vergadering van de Europese raad in 2007 afgesproken om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. De opgave is nu om deze doelstellingen om te zetten in actie, zo snel en efficiënt als mogelijk. Daarnaast worden de reserves fossiele brandstoffen steeds kleiner en moet voorkomen worden dat de voorzieningszekerheid in gevaar komt. De energie-infrastructuur zal hierop moeten worden aangepast. De grootste winst is te behalen in gebouwen. Ruimteverwarming en warm tapwater zorgen voor een derde van Europa’s totale energiegebruik. (Na-)isolatie en het gebruik van zonneenergie in gebouwen zijn effectieve manieren om de uitstoot van broeikasgassen blijvend terug te dringen. Praktijkervaringen laten zien dat zonnewarmtesystemen substantieel bijdragen aan het verwarmen van gebouwen, ook in grotere collectieve installaties. Gebouweigenaren en -beheerders profiteren financieel, door lagere onderhoudskosten en waardevermeerdering van het vastgoed. Huurders profiteren door lastenverlaging en een hoger comfort.
Gerhard Rabensteiner Bestuursvoorzitter van European Solar Thermal Industry Federation (ESTIF)
Het SOLARGE project In 2005 is het project SOLARGE gestart met ondersteuning van het Europese ‘Intelligent Energy - Europe’ (IEE) programma. SOLARGE heeft tot doel om barrières voor de toepassing van grote zonnewarmtesystemen weg te nemen en zo de toepassing van deze duurzame energiesystemen te bevorderen. Hiervoor ontwikkelt SOLARGE markt- en praktijkgerichte hulpmiddelen over collectieve verwarming met zonne-energie en wordt kennisoverdracht georganiseerd door middel van workshops, symposia en training voor verschillende beroepsgroepen. k www.solarge.org
3
Tijd voor actie De stijgende olieprijzen, klimaatverandering
Het verbranden van fossiele brandstoffen maakt koolstofdioxide vrij, een broeikasgas. De gevolgen voor het klimaat en het milieu zijn dramatisch, en worden nu al zichtbaar.
en uitputting van onze natuurlijke hulpbronnen zetten de Europese energievoorziening onder druk.
„Het nu tegengaan van het opwarmen van de aarde met beschikbare technieken kost slechts een fractie van de schade die opwarming later kan veroorzaken.“
De uitdaging is om klimaatverandering te stoppen en de invloed tot een minimum te beperken. Dit kan alleen bereikt worden door op grote schaal energie te besparen en systematisch duurzame energie in te zetten in plaats van fossiele energie. Ongeveer een derde van de totale energieconsumptie in Europa wordt gebruikt voor ruimteverwarming en warm tapwater in gebouwen. Dit biedt ons een kans om effectief, snel en duurzaam klimaatverandering af te remmen. Daarnaast maken duurzame energie en energiebesparing ons minder afhankelijk van fossiele brandstoffen, van de stijgende olieprijzen en de invloed van andere landen.
Sir Nicolas Stern, Voormalig topeconoom van de Wereldbank en schrijver van het Stern rapport
4
Foto: ddp
Orkaan Katrina, New Orleans 2005: Klimaatverandering veroorzaakt nu al enorme schade. Zelfs banken en verzekeringsmaatschappijen waarschuwen voor de gevolgen van opwarming van de aarde.
s Olieprijzen stijgen – zonder einde in zicht Bron: International
Klimaatbescherming in Europa
Energy Agency 2006
Europa maakt de weg vrij voor duurzaam energiebeleid. Onder het Kyoto protocol hebben EU lidstaten zich gecommitteerd aan het reduceren van broeikasgassen met gemiddeld 8% in 2012 ten opzichte van 1990. Conclusie van de EU-voorjaarsraad van 2007 is dat de uitstoot van koolstofdioxide met 20% moet worden verminderd en dat het aandeel van duurzame energie in de totale energieconsumptie toeneemt van 6,5% nu tot 20% in 2020.
43.1 %
Energieimport
Olie
Overig
Gas
62.0 %
Verwarming 49 %
Transport 31 %
34.1 %
19.1 %
Duurzame energie 3.7 %
Ongeveer de helft van de totale energieconsumptie wordt gebruikt om te verwarmen, het meeste voor gebouwen.
In 2007 heeft het kabinet in het regeerakkoord vastgelegd voor 2020 te streven naar een aandeel duurzame energie van 20% en een reductie van broeikasgassen van 30% ten opzichte van 1990.
40
20
0 86 88 90 92 94 96 98 00 02 04 06
50 % CO2 toename/reductie (doel)
Op dit moment importeert Europa 62 % van de energie die nodig is voor verwarmingsdoeleinden.
Energieprestatie nieuwbouw Met de verdere aanscherping van de energieprestatie-eisen voor de nieuwbouw komen zonnewarmtesystemen in beeld als kosteneffectieve optie om de eisen te halen. Daarnaast is de toepassing van zonnewarmtesystemen bij nieuwbouw relatief goedkoop en woonlastenneutraal.
40 30 20 10 0 -10 -20 Oostenrijk België Denemarken Frankrijk Duitsland Griekenland Italië Nederland Portugal Slovenië Spanje Zweden Ver. Koninkrijk
Voor de bouwsector betekent dit nieuwe normen voor nieuwbouw en bestaande bouw. Om aan deze nieuwe normen te voldoen wordt voor gebouweigenaren en -beheerders een belangrijke uitdaging.
20 %
60 cent per liter ruwe olie/m3 gas
Energielabel wordt verplicht Vanaf 2008 is het afgeven van energiecertificaten met een energielabel verplicht bij verkoop en verhuur van gebouwen. Naar verwachting zullen energiezuinige toekomstvaste duurzame gebouwen daarmee stijgen in waarde. Daarnaast wordt het energielabel meegenomen in de huurwetgeving. De huur voor energiezuinige woningen kan daardoor stijgen en die voor onzuinige woningen dalen.
Nationaal beleid Deze nieuwe Europese afspraken zullen worden vastgelegd in bindende richtlijnen die alle lidstaten in nationale wetgeving dienen op te nemen.
Elektriciteit
Klimaatbeleid Nederland
Doel Huidige status* i Emissie van broeikasgassen Emissies t.o.v. basisjaar 1990 Bron: European Environmental Agency 2006 *(2004)
5
Zonne-energie is in opmars: steeds meer mensen zien zonnewarmte als alternatief voor olie en gas. Meer dan 19 miljoen m2 aan zonnecollectoren met een vermogen van 13.300 MW is al geïnstalleerd op Europese daken.
De eeuw van de zon Zonne-energie is sterk in opmars: het marktaandeel van grote zonnewarmtesystemen neemt gestaag toe.
De groei van zonnewarmte in Europa De toepassing van zonnewarmte is ´booming´. Per 2006 is in Europa al meer dan 19 miljoen m2 aan zonnecollectoren geïnstalleerd
15 GWth
10
1.5
5
0
0 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 in bedrijf nieuw geïnstalleerd
Bron: ESTIF
Van Melle, Breda, Nederland Foto: Zensolar /ESTIF
6
GWth/a
Grote zonnewarmtesystemen veroveren de markt en worden steeds populairder als toepassing in meergezinswoningbouw, hotels, openbare gebouwen en de zorgsector. Deze hebben zowel in de zomer als in de winter veel warmte nodig. Bovendien kunnen grote zonnewarmtesystemen kosteneffectiever zijn dan kleine systemen. Met een groot collectoroppervlak kan een substantiële energiebesparing worden behaald in deze gebouwen. Zonnewarmtesystemen zijn een veilige investering: terwijl de olie en gasprijzen zullen blijven stijgen, blijven de kosten van zonnewarmte gelijk voor de lange termijn.
Zonnewarmtesystemen zijn imago ´winners´ voor bedrijven en hotels; ze markeren een eigentijdse bedrijfscultuur
Betrouwbaar en winstgevend Betrouwbaarheid al duizenden keren bewezen Zonnewarmte is een volwassen technologie die zichzelf keer op keer heeft bewezen. De systemen hebben een levensduur van meer dan 20 jaar en geen nadelen vergeleken met conventionele verwarmingsystemen. Een duurzame investering Zonnewarmtesystemen zijn een duurzame investering. Ze waarborgen een laag energieverbruik voor een lange termijn en verhogen daardoor de toekomstwaarde én de vastgoedwaarde van uw bezit. De zon raakt nooit op waardoor brandstoftekorten tot het verleden zullen behoren. Door het gebruik van zonnewarmte blijven energiekosten tot ver in de toekomst beheersbaar.
Zonnewarmte verplicht in de bouwregelgeving In verschillende landen, waaronder Spanje, is de toepassing van zonnewarmtesystemen bij nieuwbouw al verplicht gesteld. Naar verwachting zullen meer landen, ook onder invloed van aanscherping van de EU richtlijn over de energieprestatie van gebouwen (EPBD), dit voorbeeld volgen. Door heel Europa zullen zo eisen met betrekking tot de toepassing van zonne-energiesystemen opgenomen worden in nationale regelgeving.
Een duurzaam imago Naast economische aspecten zorgt zonnewarmte voor een positief duurzaam imago. Het installeren van zonnewarmtesystemen verlaagt energielasten, draagt bij aan de loyaliteit van huurders en verlaagt de leegstand. Voor hotels zijn zonnecollectoren op het dak sinds lang een symbool voor verantwoorde omgang met het milieu en daarmee een bruikbaar marketinginstrument.
50 Mln. overnachtingen in 2003 Kennis opdoen Ervaring opdoen Voorbeeldfunctie Imago verbetering Verlaging lasten Milieuvriendelijk Verbeterde verhuurbaarheid 10
20 30 40 50 60%
Koopargumenten Uit Duits onderzoek blijkt dat verbetering van de verhuurbaarheid één van de belangrijkste reden is om zonnewarmtesystemen te installeren (er zijn meerdere argumenten mogelijk) Bron: GDW Arbeitshilfe 48: Juli 2005
40 30 20 10 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
Overnachtingen Zonaanbod Overnachtingen en zonaanbod In hotels volgt de behoefte aan warm water de beschikbaarheid van zonne-energie Bron: Federal Statistical Office 2005
i Hotels en openbare gebouwen in Slovenië, Spanje, Ierland en Frankrijk: het gebruik van zonnewarmte is sterk vertegenwoordigd in de toeristensector. Foto’s: Solvis, Thermomax/ESTIF, Giordano Industries
De zon: een multi-talent Toepassingen voor grote zonnewarmtesystemen
Meergezins woningbouw in Rostock, Duitsland (o) en Sliedrecht, Nederland (p) Foto’s: Solvis, Upman en TablisWonen
Behalve voor de productie van warmtapwater kunnen zonnewarmtesystemen toegepast worden vo0r ruimteverwarming, absorptiekoeling en industriële toepassingen. Vooral toepassingen waarbij warmte- of koudevraag ook in de zomerperiode aanwezig is zijn interessant, zoals bij: Wooncomplexen Hotels, recreatie- en sportvoorzieningen Ziekenhuizen Verpleeg- en verzorgingshuizen Wasserijen, wasstraten etc. Warmwater voorziening Het merendeel van de zonnewarmtesystemen worden gebruikt voor de productie van warm tapwater. Ze voldoen aan alle hygiëne eisen, zijn beveiligd tegen bevriezing en kunnen tot 60% van de energie besparen die nodig is voor het verwarmen van water. Ruimteverwarming Een groeiend aandeel van de nieuw geïnstalleerde zonnewarmtesystemen levert ook een bijdrage aan ruimteverwarming. Een goed ontworpen systeem gecombineerd met goede gebouwisolatie kan het totale energieverbruik halveren en in zeer goed geïsoleerde gebouwen reduceren tot nul.
8
g Flatgebouw, Esslingen (Duitsland) Foto: Wagner Solar
f Zonnewarmtesystemen kunnen in een groot deel van de totale warmtebehoefte van hele woonwijken voorzien (Denemarken) Foto: Arcon / ESTIF
p Zonnewarmtesysteem geïntegreerd in de gevel (Duitsland) Foto: Schüco
Stadsverwarming Sinds 1990 bestaan er in Europa stadsverwarmingsinstallaties gevoed door zonnewarmte. Zonnewarmte kan zowel centraal als decentraal op het stadsverwarmingnet worden aangesloten . Deze zonnewarmtesystemen kunnen voorzien in 50% van de totale warmtebehoefte van een gehele wijk of gebied. Koeling en airconditioning Koeling en airconditioning worden steeds belangrijker. Goed doordachte architectuur en efficiënte thermische isolatie helpen om het energieverbruik tot een minimum te beperken. Openbare gebouwen als ziekenhuizen, gemeentehuizen, verpleeg- en verzorgingshuizen en kantoren hebben specifieke koelbehoeften. Zonnewarmtesystemen kunnen gebruikt worden om absorptiekoelmachines aan te drijven. In Europa zijn al meer dan 100 van deze systemen in bedrijf.
Zonnewarmtesystemen: getest en bewezen ‘State of the art’
Oogst de Zon Zonnecollectoren vangen direct en diffuus zonlicht op en zetten dit rechtstreeks om in warmte. Zonnecollectoren kunnen op daken worden geïnstalleerd of vertikaal worden geïntegreerd in de gevel. Ze zijn vrijwel onderhoudsvrij en hebben een levensduur van meer dan 20 jaar. Warmteopslag Zonnewarmteopslag zorgt ervoor dat tijdsverschillen tussen aanbod en vraag kunnen worden overbrugd, zelfs met enkele bij bewolkt weer. Verschillende typen naverwarmers geïntegreerd in het systeem waarborgen voldoende warmteaanbod op elk moment van de dag en nacht.
Moderne zonnewarmtesystemen maken gebruik van vlakke plaat collectoren (o) of vacuüm buis collectoren (p)
10
Hygiëne en veiligheid Zonnewarmte wordt door een warmtewisselaar aan het warmtenet overgebracht. Hydraulische scheiding zorgt ervoor dat voldaan wordt aan alle gestelde hygiëne eisen. Een duurzame oplossing voor elke situatie Gas, olie, elektriciteit of stadsverwarming: voor zonnewarmtesystemen maakt het niet uit. Zonnewarmtesystemen kunnen worden gecombineerd met elk mogelijke conventionele verwarmingstechnologie. Een zonnewarmtesysteem kan op verschillende punten in een bestaand systeem worden aangesloten.
Zonnegevel
In de beglazing geïntegreerde collectoren zetten licht om in warmte en beschermen tegen oververhitting en schittering in de zomer.
Foto: GREENoneTEC / ESTIF
Foto: Robin Sun
De toekomst Marktgroei Zeer energiezuinige architectuur met zonnewarmte wordt de standaard voor nieuwe gebouwen in de nabije toekomst. Dit als gevolg van de sterke groei van energieprijzen en van aanscherpende en voorschrijdende regelgeving. In Nederland is in de afgelopen 20 jaar bijna 50.000 m2 collectoroppervlak met een thermisch vermogen van 35 MW aan grote zonnewarmtesystemen geplaatst. Dat zijn honderden systemen. Met de opkomst van energieneutraal en energieproducerend bouwen zal dit opgesteld vermogen snel toenemen. In 2030 zullen energieneutrale gebouwen, die uitsluitend gebruik maken van zonneenergie, standaard zijn. Onderzoekers, systeemontwerpers en de industrie werken samen naar dit doel toe in het kaderprogramma van de European Solar Thermal Industry Federation (ESTIF). De markt voor zonnewarmtesystemen is klaar om snel te groeien. Naar verwachting zal het geïnstalleerde collectoroppervlak voor lange tijd blijven groeien met minstens 30% per jaar.
Nieuwe technieken Hoewel de techniek volwassen is en zichzelf heeft bewezen werken onderzoekers en fabrikanten samen om de techniek nog verder te verbeteren: Opslag en seizoenopslag van zonnewarmte wordt mogelijk met steeds grotere opslagdichtheid. Het systeemrendement zal nog verder stijgen en de systeemkosten worden lager.
Zonne-energie heeft de toekomst: energieneutrale gebouwen die voor 100% gebruikmaken van zonneenergie zullen op korte termijn standaard worden. Foto: GREENoneTEC
Zonnewarmtesystemen worden nog eenvoudiger, waardoor onderhoudskosten tot een minimum worden beperkt. Gebouwen worden in toenemende mate integraal ontworpen waarbij optimaal gebruik wordt gemaakt van de lichtinval, efficiënte isolatie en natuurlijke ventilatie. Factoren die van belang zijn voor de ontwikkeling van zonnewarmtesystemen.
i Fabriek van Audi met zonnekoeling in Ingolstadt, Duitsland Foto: Solahart / ESTIF
f Stadsverwarming Lienz, Oostenrijk Foto: S.O.L.I.D. / ESTIF
Regelgeving Het plaatsen van een zonnewarmtesysteem is onder bepaalde condities vergunningsvrij. Meer informatie op de website van het ministerie van VROM (zie websites).
Ondersteuning voor uw inzet Regelgeving, subsidies en campagnes
Vanaf 2008 is het afgeven van energiecertificaten met een energielabel verplicht bij verkoop en verhuur van gebouwen. Deze verplichting vloeit voort uit de Europese richtlijn over de energieprestatie van gebouwen (EPBD).
Nuttige websites Regelgeving, subsidies www.vrom.nl
Het energielabel (A t/m G) geeft informatie over het energiegebruik van het gebouw waarbij A zeer energiezuinig is en G zeer onzuinig. Zonnewarmtesystemen dragen bij aan verbetering van de energieprestatie en aan een beter energielabel voor uw gebouw.
!
!
Ontwerp, aanbesteding en begeleiding, subsidieadvies www.ecofys.nl
Subsidies Op Europees niveau zijn er subsidieprogramma’s als het IEE en het 7de kaderprogramma. In Nederland vallen zonnewarmtesystemen onder de fiscale regeling Energie Investeringsaftrek (EIA). Voor nationale subsidies: kijk op de website van het ministerie van VROM. Daarnaast kennen verschillende provincies subsidieregelingen voor duurzame energie en energiebesparing.
Kenniscentrum energietransitie woningbouw www.e-transitie.nl EG-liason www.senternovem.nl/egl/ De branchevereniging www.hollandsolar.nl Bouwlokalen www.bouwlokalen.nl
Ervaringen
12
gh
“Professioneel ontworpen grote zonnewarmtesystemen werken efficiënt, zijn rendabel en hebben een voorspelbare opbrengst.” Volker Ries, Project manager vastgoed, DEGEWO AG, Berlijn (Duitsland)
“Ons zonnewarmtesysteem is gebouwd met het doel bij te dragen aan duurzame ontwikkeling en om ons duurzaam imago sterker te positioneren.” Laurent Gabel, Directeur, Novotel Sophia Antipolis, Valbonne (Frankrijk)
gh
“Het binnenklimaat en comfort voor onze huurders zijn sterk verbeterd zonder dat woonlasten gestegen zijn. De huurders zijn zeer tevreden.” Andy Bijkerk, Hoofd Vastgoed
“Het zonnewarmtesysteem op ons openbare zwembad laat zien dat de techniek volwassen is en veel voordelen kent. Het project heeft grote publieke belangstelling opgeleverd.”
TablisWonen, Sliedrecht (Nederland)
Giullietta Paglaccio, Milieu medewerker, Melegnano (Italië)
fff Pignano, Italïe Foto: Solvis
ff Kungälv, Zweden Foto: Arcon / ESTIF
f Gevelcollectoren, Denemarken Foto: Batec / ESTIF
Advies De realisatie van een zonnewarmtesysteem begint met een goed integraal ontwerp. Een uitgekiend ontwerp, optimale dimensionering en een goede aanbesteding waarborgen een goede kosteneffectiviteit en probleemloos functioneren gedurende de levensduur. De kosten voor een goed advies en begeleiding verdienen zich hierdoor eenvoudig terug. Kennisoverdracht en training Een schat aan informatie over verduurzaming en energietransitie in de woningbouw is te vinden in het Kenniscentrum energietransitie woningbouw. De Stichting Bouwresearch (SBR) zorgt er in samenwerking met Bouwend Nederland, BNA, Uneto-VNI, het project energietransitie woningbouw en SOLARGE voor dat u op de hoogte blijft van nieuwe kennis en technologische ontwikkelingen waaronder zonnewarmtetechniek. BouwLokalen over zonnewarmtetechniek brengen op lokaal niveau praktijkgerichte kennis naar u toe.
“Het project is onderdeel van onze continue inspanning de woningvoorraad te verduurzamen. Op dit moment zijn 800 van onze flats voorzien van zonnewarmte, dat is 20% van onze voorraad.”
“Nu het systeem werkt en de energiekosten zijn verlaagd met een bedrag dat twee maal de extra huur bedraagt, zijn alle huurders tevreden.”
“Een goed ontworpen en geïnstalleerd zonnewarmtesysteem verlaagt de kosten, omdat het warmwatergebruik in hotels altijd een minimum niveau kent.”
J. Dekkers, manager technische ontwikke-
Manfred Meder, Eigenaar Hotel Fortuna,
Andy Bijkerk, Hoofd Vastgoed
ling WoonVeste, Den Bosch (Nederland)
Kirchzarten (Duitsland)
“Onze ervaring met de technologie is zo goed dat we zonnewarmtesystemen aanbevelen aan iedereen die warm water nodig heeft.”
W. van Koert, manager nieuwbouw/renova-
“Onder de nieuwe regelgeving was de gemeente verplicht om een zonnewarmtesysteem te installeren. De positieve ervaringen geven ons het vertrouwen om ook voor toekomstige gebouwen te investeren in zonnewarmtesystemen.”
tie, WonenBreburg, Tilburg (Nederland)
Rafael Lopez Romera, Vertix, Barcelona
TablisWonen, Sliedrecht (Nederland)
“Onze ervaring laat zien dat een integrale renovatie van het warmwatersysteem met zonnewarmte het binnenklimaat verbetert zonder dat de woonlasten toenemen.”
Ludvik Span, Directeur Spann d.o.o. uit Ljubljana (Slovenie)
(Spanje)
ii Straatsburg, Frankrijk Foto: Le Kircheld
i Stadsverwarming UPC-Arena Graz, Oostenrijk Foto: S.O.L.I.D. / ESTIF
f Sliedrecht, Nederland Foto: Tablis Wonen
ff Sportcomlex Pusteria, Italië Foto: Solvis
f Bachflat, Tilburg, Nederland Foto : SenterNovem
Duurzaam aan de slag met zonnewarmte Maak uw gebouwen klaar voor de toekomst
Checklist voor het systeemontwerp
å
k Volg de zogenaamde trias-energetica: 1) Beperk de energievraag zo ver mogelijk 2) Pas duurzame energie toe 3) Wek de resterende energievraag efficiënt op. k Maak vóór het ontwerp van het zonnewarmtesysteem een studie om de energievraag met alle mogelijke opties (isolatie, warmteterugwinning, etc.) te beperken. Zorg voor een optimale inpassing van het zonnewarmtesysteem in de installaties. Dit verzekert u van een goed functionerend en kosteneffectief zonnewarmtesysteem.
å
14
Renovatie en nieuwbouwprojecten zijn natuurlijke momenten om zonnewarmtesystemen te installeren. In de ideale situatie wordt zonnewarmte vanaf het begin meegenomen in een integraal ontwerp. Dat levert het hoogste rendement en de beste kosteneffectiviteit. Een dimensionering die goed aansluit op de warmtevraag en een goede afstemming tussen zonnewarmtesysteem en andere installaties zijn daarbij cruciaal. In dat geval kunnen de berekende besparingen worden gerealiseerd. Investeerders willen doorgaans de warmteproductiekosten minimaliseren. Dit vereist een eenvoudig zonnewarmtesysteem en een maximale systeeminzet. De energiebesparing kan tevoren nauwkeurig worden berekend. Maak uw gebouwen klaar voor de toekomst Investeerders kunnen ook als doel hebben het ontwerp zo te optimaliseren dat zo veel mogelijk gas, olie of elektriciteit wordt bespaard om zo de uitstoot van koolstofdioxide duurzaam te beperken.
k Bij integrale renovatie kan bij huurders draagvlak voor een zonnewarmtesysteem gekregen worden door een goede balans tussen: • de noodzakelijke huurverhoging • integrale verbetering van woningkwaliteit, comfort én energielastenverlaging. k Betrek ervaren systeemontwerpers en installateurs. Zij hebben de bagage voor een optimaal ontwerp- en realisatieproces in huis. k Vraag de leverancier naar een opbrengstgarantie. Plaats meetapparatuur voor monitoring van het systeem.
Ervaren adviseurs en installateurs zijn door heel Europa beschikbaar. Foto: Arcon/ESTIF
Informatiebronnen Het SOLARGE project heeft veel nuttige informatie voor gebouweigenaren, ontwerpers en installateurs van grote zonnewarmtesystemen ontwikkeld. Informatie en training Informatiemateriaal en trainingen voor systeemontwerpers en installateurs verzekeren dat de kwaliteit van het afgeleverde werk hoog is. Daarnaast bieden fabrikanten productgerichte trainingen aan.
Onafhankelijke netwerken Het SOLARGE project is uitgegroeid tot een forum voor experts, investeerders en beslissers. Dit geeft u de mogelijkheid gemakkelijk projectpartners te ontmoeten en informatie en ervaring uit te wisselen. www.solarge.org De website verschaft een breed aanbod aan informatie en materiaal over zonnewarmtesystemen.
SenterNovem www.senternovem.nl Ecofys BV www.ecofys.nl
Branchevereniging Holland Solar www.hollandsolar.nl Bouwlokalen www.bouwlokalen.nl
Voldoe aan de EPC-eisen en verbeter het energielabel van uw gebouw
§
Ministerie VROM www.vrom.nl
Kenniscentrum energietransitie woningbouw www.e-transitie.nl
Voorbeeldprojecten Welke projecten zijn succesvol in Europa geweest? Wat is belangrijk in het systeemontwerp? De SOLARGE database met voorbeeldprojecten geeft ontwerpers en investeerders een overzicht van grote zonnewarmtesystemen door heel Europa.
§
Verdere informatie
15
k Zonnewarmtesystemen kunnen zorgen voor een kosteneffectieve verlaging van de EPC en verbeteren het energielabel. Daarmee verhogen de systemen de vastgoedwaarde van uw gebouw. Schalkwijk, Nederland Foto: Bruinse / Eneco
Foto’s aan vooren achterzijde: Upmann, Berlin Schott Solar Corona Solar
Colofon
Gepubliceerd door Bundesverband Solarwirtschaft e.V. Energieforum Stralauer Platz 34 10243 Berlijn (Duitsland) Geschreven door Bundesverband Solarwirtschaft e.V. (Duitsland) in samenwerking met de SOLARGE project partners Ontwerp en lay-out triolog, Freiburg (Duitsland) SOLARGE project coördinator target GmbH (Duitsland) European project partners ADEME – Agence de l’Environnement et de la Maîtrise de l’Energie
ECI Ecostream International (Spain) (nur in der SPANISCHSPRACHIGEN AUSGABE)
Ambiente Italia srl (Italië) Berliner Energieagentur GmbH (Duitsland) Bundesverband Solarwirtschaft (BSW) e. V. (Duitsland) eclareon GmbH (Duitsland)
De verantwoordelijkheid voor de inhoud ligt bij de auteurs van deze publicatie. Het is geen weergave van de mening van de EU. De Europese commissie is niet verantwoordelijk voor het gebruik van de informatie die hierin is opgenomen.
Ecofys Netherlands BV (Nederland)
Supported by
Ecofys S.L. (Spanje) ENERPLAN – Association Professionnelle de l'Energie Solaire (Frankrijk)
Ecofys Netherlands BV www.ecofys.nl
ESTIF – European Solar Thermal Industry Federation (Belgie) Rambøll Danmark A/S (Denemarken)
Ecostream Netherlands www.ecostream.nl
University of Ljubljana – Faculty of Mechanical Engineering (Slovenië) Deze publicatie is samengesteld in het kader van het EU project SOLARGE.
www.solarge.org
