TRAPITIONEUe ^TAP^vyARnrePRONNGN
ZON
INPA5SIN6- PMMRZAM6 ^WERölE IN Pe^TAAWP WARMTBPlSTRl^MTieNST
4.
De overheid moet regie voeren op de implementatie van het warmtenet; collectieve oplossingen komen meestal niet zonder regie van de overheid tot stand.
5.
Warmtenet is niet de enige strategie: meerdere complementaire duurzame energienetten naast elkaar. Combineer bijvoorbeeld warmte en elektra.
6.
Stadswarmte moet waar mogelijk gecombineerd worden met isolatie. Daar waar dit niet kostenefficiënt is, kan met stadswarmte toch C02 gereduceerd worden.
Workshop 2: duurzame renovatie, op zoek naar draagvlak
VlELköM pitches RüEBeer
HKVJ
X)EAA(Sv(Ak:
i'CöEPVVESAHE teUOUAtlE
^lA iPeeeg-iTOij
VeöraipEVi ^ ^
PE HooEDconausie'
ftrrocELg'EASTiAAU
Probleemstelling Woonlasten stijgen. En waar voorheen het idee heerste dat energieprijzen sneller zouden stijgen dan de huren, zien we nu dat de huren sneller stijgen dan de energieprijzen. Samen zorgen ze voor hoge
4
woonlasten. Het is zaak om die woonlasten naar beneden te krijgen. En dat kan (nog steeds) via 'slim uitgevoerde energiebesparende maatregelen'. Het gaat om het samenspel tussen verhuurder en huurder om de redelijkheid van de huurverhoging in relatie tot de verwachte energiebesparingsopbrengst. Het gaat om 'gunnen' en het gaat om 'communicatie'. De verhuurder investeert (voor de lange termijn en omwille van beter verhuurbaar bezit) en de huurder profiteert (van direct lagere energielasten). De verhuurder wil iets terugzien van haar investering en de huurder accepteert alleen een huurverhoging als de besparing gegarandeerd is... Dit wetende..., hoe bereik je dan een breed draagvlak voor energiebesparende maatregelen? Discussievraag; Stel je voor..., het is 2016 en er is draagvlak voor energiemaatregelen (als onderdeel van renova+ïo^ bij bewoners, hoe ziet dat er dan uit? Aanbevelingen / succesfactoren: •
Maak energiebesparing en de energiemaatregelen zichtbaar, waardoor bewoners zich erbij betrokken voelen: ook 'van ons'. Gedeelde successen / opbrengst.
•
Organiseer feedback: wat hebben maatregelen opgeleverd, kloppen de verwachtingen? Voer n.a.v. de feedback verbeteringen door.
•
Richt van tevoren een modelwoning in, zodat het eindresultaat al zichtbaar is.
•
Nazorg is belangrijk: pak de losse eindjes op. Dat voorkomt ergernissen die voor ruis kunnen zorgen. Het risico daarvan is dat de successen (de behaalde resultaten) uit zicht dreigen te verdwijnen.
•
Bewoners die positief zijn over het project kunnen als ambassadeur ingeschakeld worden, en bedenkingen / twijfels bij hun medebewoners verminderen.
•
Bouw aan vertrouwen tussen alle partijen die de renovatie uitvoeren. Wees open en transparant met cijfers en beloftes. Kom beloftes na, bij voorkeur met garantie-afspraken (woonlastenwaarborg).
•
Bedenk een constructie waarbij huurders direct financieel voordeel hebben van de renovatie. Bijvoorbeeld door eerder aanpassen van de voorschotnota.
•
Woonlastenwaarborg in combinatie met het stimuleren en belonen van zuinig gedrag door bewoners. Gedrag is immers mede bepalend bij het omlaag brengen van de energiekosten.
•
Schakel energiecoaches o.i.d. in die ondersteuning bieden aan bewoners bij energiebewust gedrag.
5
•
Wees realistisch over het besef van duurzaamheid bij bewoners. Het gaan hen veelal om het vergroten van het leefgenot. Dat wordt bepaald door meerdere facturen (comfort / uiterlijk woning/ woonlasten).
Workshop 3: Welstand en duurzaamheid De workshop startte met een presentatie over een geslaagd voorbeeld aan de Lucellestraat in Amsterdam-West. De presentatie geeft ook inzicht in het Welstandsbeleid van Amsterdam. Zie: presentatie Welstand.
De discussievraag: Wat zijn hier de succesfactoren en hoe kunnen die een rol spelen bij andere projecten.
6
Succesfacturen/aanbevelingen: •
Zoek in een vroeg stadium de samenwerking met de Commissie voor Welstand.
•
Inzetten op het behoud van schoonheid kan leiden tot innovatieve oplossingen die ook
•
Innovatie kost tijd en geld. Streef daarom naar een zo hoog mogelijk tempo van het project,
•
Betrek bewoners.
•
Leer van ervaringen uit andere renovatieprojecten.
elders ingezet kunnen worden. zodat daarmee de kosten weer wat worden gedrukt.
•
Wees duidelijk in je doelen en wensen. Zorg voor collega's binnen het project die dit goed kunnen communiceren.
• •
Streef naar eenvoudige oplossingen, die kunnen vaak ook innovatief zijn Voer een proef uit met nieuwe materialen / applicaties voordat ze grootschalig worden toegepast.
Aanbevelingen gerelateerd aan drie hoofdthema's 1.
Bewoners betrekken •
Eenvoudige, aantrekkelijke websites en/of speciale loketten opzetten ter verbetering
•
Budget vrijmaken om bewoners als ambassadeur aan te wijzen. Enthousiaste
van kennisdeling.
medebewoners werken het meest overtuigend om duurzame maatregelen te promoten. • 2.
Laat bewoners vooraf meedenken tijdens een workshop of bijeenkomst
Financiële constructies De spanning tussen Welstand & duurzaamheid kan soms worden opgelost door met nieuwe technieken te werken die het oude (visueel) combineren met duurzaamheid (bijv. isolatie). Denk aan nieuwe muurstrips met oude look, die ook isoleren. Of ramen die weer de oude stijl terugbrengen, maar wel isoleren. Flet probleem is dat de toepassing van deze nieuwe technieken risicovol is, omdat ze zich nog niet volledig bewezen hebben. Halen ze de beoogde levensduur of moeten er eerder aanpassingen / reparaties plaatsvinden? •
Er moet een voorziening komen waardoor ontwikkelaars / woningcorporaties ervoor durven kiezen. Het Klimaatfonds van de gemeente zou een dergelijk innovatiebevorderend fonds kunnen bevatten, dat bepaalde financiële risico's afdekt bij innovatieve oplossingen.
3.
Proefproducties •
Schrijf een gerichte pilot uit op een veel voorkomend dilemma tussen duurzaamheid en Welstand om zo de markt tot nieuwe oplossingen uit te dagen, zoals de bakstenen strips in de Luceliestraat (buitenisolatie op een gevel waar Welstandseisen gelden)
7
Workshop 4: Thuis in het Breed'
'Als je hier lang woont, geloof je niets meer' Het is deze dinsdagmiddag behaaglijk warm in de volgepakte modelwoning in Amsterdam-Noord. Pakweg vijftien conferentiedeelnemers zijn op de thee bij 'oerbewoners' van de schepping van Frans van Gooi, ooit rijksbouwmeester. Gespreksstof is er genoeg. Na jarenlange voorbereiding, plannen en duelleren met vaak militante bewoners worden de ruim 1100 woningen door de corporaties nu ingrijpend verbouwd. De renovatie, die gemiddeld ongeveer een ton per woning kost, is halverwege. Als de mening van de hier aanwezige bewoners model staat voor de hele buurt, dan is de ingreep een succes. De bezoekers zijn vandaag vooral geïnteresseerd in duurzaamheid, maar voor de bewoners is dat maar het halve verhaal. De eerste koude winter moet nog komen en het effect van het dubbelglas, de zonnecollectoren en de lage temperatuur verwarming door de nieuwe (nog steeds collectieve) ketels is nog niet duidelijk. Althans niet op de afrekening van de servicekosten. De bewoners verwachten veel van de nu beter beïnvloedbare stookkosten. Zelfs dubbelglas in de trappenhuizen Er is ook enige argwaan: is een ongunstig gelegen woning straks duurder uit dan nu? De oudste bewoner in het gezelschap weet dat de pijpleiding van de stadswarmte in Noord nooit ver weg is, maar dat dit complex daar pas gebruik van zal maken als de huidige ketels afgeschreven zijn. 'En dat zullen wij niet meer meemaken', weet hij stellig. Over de communicatie zijn de bewoners niet bepaald tevreden. Dat had veel beter gekund. De lange, slopende voorgeschiedenis heeft hen murw gemaakt. Het geloof in doelgerichte voorlichting zijn ze onderweg kwijt geraakt, 'want als je hier lang woont, geloof je niets meer'. Geloven ze niettemin in de noodzaak van duurzaamheid? 'Ja, prima die nieuwe kozijnen, de grotere radiatoren en dat dubbelglas, zelfs in de trappenhuizen. Komt u na de winter nog maar eens terug, dan mag u de afrekening zien. Als die goed uitpakt, geloof ik echt in duurzaamheid.'
8
Het is een hele uitdaging om de sociale woningvoorraad van Amsterdam klaar voor de toekomst te maken. De noodzaak werd breed onderschreven. De Amsterdamse wethouder benadrukte tot slot dat de grootschalige verandering start bij visievorming met nauwe betrokkenheid van bewoners. Bewoners moeten overtuigd worden van de voordelen, voor het milieu en voor hun portemonnee.
9
) vatie sociale huurwoningen Thuis In het Breed
De eerste kou de winter moet nog komen en het effect van het dubbelglas, de zon necollectoren en de loge temperatuurverwarmlng door de nieuwe (nog steeds col lectieve) ketels is nog niet duidelijk. Althans niet op de afrekening van de servicekos ten. De bewoners verwachten veel van de nu beter beïnvloedbare stookkosten. Er is ook enige argwaan: zijn de stookkosten voor een ongunstig gelegen woning straks hoge r don nu het geval is? De oudste bewoner in het gezel schap weet dat de pijpleiding van de stadswarmte in Noord niet ver weg is, moor dot dit complex door pos gebruik van zal maken als de huidige ketels afgeschreven zijn. "En dot zullen wij niet
meer meemaken", weet hij stellig. Over de communicatie zijn de bewoners niet bepaald tevreden. Dot had veel beter gekund. De lange, slopende voorgeschie denis heeft hen murw gemaakt. Het geloof in doelgerichte voorlichting zijn ze onder weg kwijt gerookt: "want als je hier long woont, geloof je niets meer". Geloven ze niettemin in de noodzaak van duurzaamheid? "Ja, primo die nieuwe ko zijnen, de grotere radiatoren en dot dub belglas, zelfs in de trappenhuizen. Komt u na de winter nog moor eens terug, don mag u de afrekening zien. Als die goed uitpakt, geloof ik echt in duurzaamheid."
Samen de schouders eronder De Amsterdamse wethouder Laurens Ivens benadrukte tot slot van de conferen tie dat het een hele uitdaging is om de sociale woningvoorraad van Amsterdam klaar voor de toekomst te maken en dot de grootschalige verandering stort met visie en nauwe betrokkenheid van bewo ners. Die moeten overtuigd worden van de voordelen voor het milieu en voor hun portemonnee. Pos don levert toekomst muziek een heel mooi concert op, waarbij alle betrokkenen hun partij spelen. Tekst: Froukje Korsten Adviseur duurzaamheid gemeente Amsterdam BreaCnieinvs december 2014 w 5
J
Conferentie duurzame reno Op 23 september organiseerde stadsdeel Noord de conferentie 'Du urzame renovatie van sociale huurwoningenRuim 100 deelnemers leregen informatie over het duurzame renovatieproject 'Het Breed'en discussieerden over de noodzaak èn de kansen om in de toekomst nog ambitieuzer te zijn.
O
e conferentie leverde een aantal aanbevelingen op. Deze werden aan het eind aangeboden aan de wet houdervan stadsdeel Amsterdam-Noord, de wethouder Wonen van Amsterdam en bestuurders van de woningcorporaties Eigen Haard en Ymere.
Rondleiding als opmaat Voorafgaand aan de conferentie vonden rondleidingen plaats in Het Breed waar de renovatie in volle gang is. De deelne mers kregen een oude en een gereno veerde woning te zien. Zo kregen zij niet alleen een goede indruk van de energie maatregelen, maar ook van de andere activiteiten, zoals het schilderwerk en de afsluiting met de nieuwe entreehuisjes. Toekomstmuziek De nieuwe bestuurder van stadsdeel Noord Erna Berends verwelkomde de deelnemers met onder meer de bood schap dat de tijd van pilots voorbij is. 'Technisch is va n alles mogelijk. Dat we ten we nu wel. Het gaat nu om opsche len, om de vaart te k rijgen in de grote renovatieopgave die voor ons ligt.' Keynote speaker was Jan Rotmans, hoog leraar transitiekunde. Hij betoogde de noodzaak om niet meer afhankelijk te zijn van aardgas. Niet alleen omdat voor raden opraken, maar ook vanwege de klimaatproblematiek en de afhankelijk heid van leveranciers (met name Rusland).
Jan Rotmans
<5
Bveti&memvs december 2014 nr 5
Rotmans onderstreepte de boodschap van Erna Berends met een aantal voor beelden. Zelfs appartementen kunnen energie-neutraal gemaakt worden. De woningen zijn super zuinig en worden uit sluitend voorzien van duurzame energie die ter plekke wordt opgewekt. Het ge volg: de huurders hebben geen energie rekening meer, en worden niet geconfron teerd met stijgende energieprijzen. Is dit toekomstmuziek of is dit echt haalbaar op grote schaal? Daarover discussieerden de deelnemers in verschillende workshops.
Amsterdam-Noord. Pakweg vijftien confe rentiedeelnemers zijn op de thee bij 'oerbewoners' van de schepping van Frans van Gooi, ooit rijksbouwmeester. Ge spreksstof is er genoeg. No jarenlange voorbereiding, plannen en duelleren met vaak militante bewoners worden de ruim 1100 woningen door de corporaties nu ingrijpend verbouwd. De renovatie, die gemiddeld ongeveer een to n per woning kost, is halverwege. Als de mening van de hier aanwezige bewoners model staat voor de hele buurt, dan is de ingreep een
Workshop'Thuis in het Breed' Het is deze dinsdagmiddag behaaglijk warm in de volgepakte modelwoning in
succes. De bezoekers zijn vandaag vooral geïnte resseerd in duurzaamheid, maar voor de bewoners is d at maar het halve verhaal.
DEMONSTRATION SITES The areas of the STACCATO project are typical post-war neighbourhoods, in recent decades the wealthier inhabitants have moved to new towns, or greener suburbs. The post-war neighbourhoods are presently dominated by lower income groups and immigrants. The change in distribution causes an accumulation of problems (low cohesiveness of society, high unemployment, fuel poverty etc). It is clear that a new impulse is needed to attract middle and higher income groups to strengthen the social cohesion on a neighbourhood level and prevent further decline.This means improvements in the housing blocks, commercial facilities, offices, transportation services etc. We have asked three important partners involved In the project to reflect on the three different demonstration sites;
Amsterdam-Noord Mrs. Marja Visser, senior adviser on environment and sustainability, city district Amsterdam-Noord (The Netherlands): "The demonstration site, located in Amsterdam-North, is a housing complex named Het Breed. It consists of 1,176 dwellings owned by two housing associations.These dwellings were built in the mid 1960's aspart of a project designed by the architect Van Gool. Van Goo! received the ontract c to design dwellings with a maximum of standardisation.The project consists of eleven blocks connected by avio bridges, which give the complex its unique look. The dwellings are heated by four gas-fired boiler houses spread over the location." What elements will contribute to a (more) energy efficient building? "Sustainable energy techniques such as solar collectors along with heat pumps and highly efficient boilers will be incorporated during the renovation as part of the energy supply system. Large scale reductions in energy use will be accomplished by insulation of the facade, roof and floor of the blocks along with the installation of high performance glazing, low temperature heating and individual metering. In addition, in order to achieve optimum energy efficiency, the equipment in use will be carefully monitored. This allows the tenants to receive regular and accurate updates on their own use of energy." What Is innovative about your approach ? "First of all the organisation of the project itself is innovative. The project is owned by two housing associations which have had to develop organisational techniques very different from those that would be employed by one association working alone. The approach used enable the associations to deal simultaneously with both the renovation and the 1,176 tenants currently living there. Another challenge is the fact that the tenants will remain in their houses throughout the renovation. During the physical renovation of their own living space the tenants have the option of using so called'holiday homes', which have been created In some of the blocks at the location. A third Innovation revolves around the smart use of theseasons within theyear.This is a must, as the ren ovation will have a duration of 3 years. An example of this pragmatic seasonal method Is the construction of a new heating distribution system during the summer period.
Fourth is the technique of detailing and avoiding mistakes wherever possible, because one mistake means 1,176 problems!" How do you interact with the residents? "We introduced a mix of communication tools. A website, brochures, newsletters and meetings provide a'running explanation' of the project to the tenants. The meetings are held on block level and module level (10 dwellings). If necessary, tenants will receive Individual support. Constant and effective communication with the tenants Is very Important. According to Dutch civil rights a survey must betaken and a minimum of 70% of the tenants have to vote In favour of the proposed plan before work can be started. The construction of the measures mentioned In the previous paragraphs depends on the outcome of this vote." How do people in the Netherlands think about energy savings and sustainable energy? "The policy for energy reduction and sustainable energy in the Netherlands is carried out on different levels (national, regional and local). Many joint initiatives, with parties from the building industry, knowledge Institutes and consultants, and users of buildings, work on the awareness of people and their knowledge about energy saving and sustainable energy measures. The goal Is to reduce the use of energy In buildings in the Netherlands by fifty percent In twenty years, compared with 1990. Home and building owners are stimulated to invest in energy saving measures. Investment windows (such as renovating, buying and selling) are good opportunities to m i plement energy saving measures." What does the renovation mean for the city and neighbourhood? "The renovation makes good sense In several ways. First the refurbished housing complex and the neighbourhood will remain in use for more than 30 years after the completion of the project. It also means a vast impro vement in the aesthetics of the dwellings and a much improved living environment. Further, the renovation contributes to the energy policy of the district council Amsterdam-North. And last but by no means least the renovation project will provide a real contribution by reducing the energy costs of the tenants and enhance comfortable living at the same time."
Öbuda-Békasmegyer Mr. Péter Puskas, deputy mayor district of Óbuda-Békasmegyer (Budapest, Hungary): "In the 1960s and 70s, one of the most concentrated building estate zones of the capital was constructed in the district of Óbuda-Békésmegyer, which has a 2,000 year history and is currently the second most populated district of Budapest (126,000 inhabitants).Two thirds of the population still lives in panel blocks, therefore the City Council considers the renovation of such buildings a priority in ti s deve lopment programme.The building in Óbuda was selected in June 2009: the renovation was planned in the so-called "Village Block" with its 884 fiats (the building named after its 3,000 inhabitants, which easily makes up the population of a village), 43,500 square metres and 15 staircases." Wlwt elements will contribute to a (more) energy efficient building? "The elements: • Complete insulation of the block, with an insulation capacity exceeding the standards of newly constructed buildings. • 1,800 outdated windows were replaced with new ones (5 chamber plastic windows). • A solar collector system for the production of hot water was mounted on the roof of the building with a surface of 1,500 square metres and 1,128 MWh capacity. • increase in the value and living quality of the fiats. • Reduction of COj emissions as a result of better energy efficiency and the application of renewable energy sources." What is innovative about your approach? "The huge solar collector system, which is installed on top of the building, is the largest such system in Hungary and perhaps in Central Europe. We are very glad that the solar collector system of Faiuhaz won the first prize in the category of settlements above 50,000 inhabitants in a contest organised by organizations promoting solar energy." How do you interact with the residents? "We have put great emphasis on communication ail through the project. Now, we can say that the project is a success story from communication point of view as well. We regularly informed the tenants about the actual state of the project via newsletters, notice boards, telephone and e-mail. The project generated great attention and its development was followed by local and national press from start to finish. So,it became a real pilot project. After the refurbishment, the communication has not finished; we are going to present our methods of implementation and share our experiences as well as the results with stakeholders in Hungary and Europe in order to help them launch further such successful projects."
What does the renovation mean for the city and neighbourhood? "From now on the Faiuhéz tenants live in an emblematic, modern building of Óbuda, which fits in the environment with its mosaic like, green, blue, white shaded outer wail decoration. Beyond that the flats became more comfortable and the value Increased by approximately 10%. Thanks to the investment the tenants can potentially achieve a 50% energy saving, consequently they can decrease the CO^ emissions of he t building."
How do people in Hungary think about energy savings and sustainable energy? "So far, unfortunately, it seems that energy saving is not a primary aspect in public thinking. Nevertheless, more and more people are paying attention to using environmentally friendly, innovative and energy saving solutions in their flats, as energy prices increase."
DEMONSTRATION SITES Oborishte Mrs. Antoaneta Yoveva, deputy mayor District of Oborishte (Sofia, Bulgaria): "This STACCATO site is in one of he t central districts of Sofia, which includes several monumental buildings.The activities in the district are mixed, with 36,000 people living there and many more staying there during the week to work, to visit restaurants and theatres, etc. Basically all residential buildings are apartment buildings, mostly built in the 20th century, although there has also been some more recent building activity, both residential and commercial, like a large shopping mail." What elements will contribute to a (more) energy efficient building? "We combine, for the pilot project, efforts with the national renovation programme of Bulgaria (reducing the energy losses from the building envelope, water proofing). Staccato goes further in expanding the requirements for (external) insulation and we plan to install solar thermal systems on the rooftops." What is innovative about your approach? "We have plans for a very innovative way of both regulating and monitoring energy consumption. The application of solar thermal systems on inclined, existing roofs on apartment buildings is also seldom seen in this part of Europe, while the potential is quite large, considering the number of hours of sunshine." How do you interact with the residents? "There is a strong desire among owners in our district to participate in renovation schemes. We have done a lo t of work on building this interest and supporting home owners by funding, informing them about renovation schemes and helping them to form associations,
sustainable energy? "I think energy savings are mainly seen in the light of reducing
in Bulgaria, preparation of renovation projects has to be carefully planned with the owners, as basically it is done on a voluntary basis.
household expenses, in recent years the price that people pay for energy has increased tremendously. As most apartments are
There are no real obligations for apartment owners, only some incentives to establish home owners'associations and set some money aside for renovation."
owned by the occupants, energy costs now form a large portion of the household budget. For low income families and pensioners, these costs are sometimes more than 50% of the total. The poor financial position of many and the lack of information on how to invest now and save money later, along with the paucity of proper
How do people in Bulgaria think about energy savings and
solutions'from the market', leave a lot of work to be done." What does the renovation mean for the city and neighbourhood? "With all the limitations that we face, Oborishte is working hard to improve the residential neighbourhoods of Oborishte. Ownership does not automatically mean that the building quality, also in terms of energy conditions, is maintained very well. We are supporting different projects, with local partners as well as international partners and funding, i think with the STACCATO project we give a much needed impulse to show to Bulgarians how 20th century buildings could enter the 21 st century - and Europe as well."
A SUSTAINABLE FUTURE Sustainability is high on the European agenda and climate programmes require sustainable buildings in order to reduce COj emissions and save fossil fuels. With the residential sector currently accounting for around 27% of energy consumption in the EU, the potential reduction in CO^ emissions that energy efficient housing would provide cannot be underestimated. But improving the energy efficiency of existing homes still represents one of the biggest challenges for local authorities, improvements in energy performance will depend on widespread take-up of sustainable refurbishment for existing buildings. An important driver for sustainable development of housing areas is the national legislation and the use of national standards. EPC (Energy Performance Coefficient) calculation models, standards and labelling schemes are being implemented in the projects that are involved in STACCATO.The three projects will generate a unique opportunity to discover the local approaches and lessons learned, and to work together on new solutions and disseminate this knowledge. The STACCATO project will bring questions and solutions from Eastern and Western European countries together in one project. General objectives of Staccato • More than 50% energy saving. • Improved indoor climate by high quality building
A - Amsterdam-Noord
envelope upgrading. • Large scale integration of sustainable energy into
B - Öbuda (Budapest)
energy supplies. • Preparation of district heating for future implementation of
C - Oborlshte (Sofia)
other sustainable energy solutions and efficient heat supplies. • Capacity building for foiiow-up projects.
HOW DO WE GET THERE The most cost effective way of meeting our energy needs whilst tackling climate change is by using energy more efficiently and
Ail three demonstration sites have a similar approach according to theTrias Energetica.
utilising sustainable energy. Improved building design, and improvements to existing stock by using higher levels of insulation, active and passive solar heating techniques, energy efficient boilers, better heating controls, natural lighting, integral power generation, etc. ail contribute to reducing energy demand and make homes more comfortable. Houses must be (re)designed according to the Trias Energetica. The Trias Energetica is a way of dealing with energy according to a simple and logical concept that helps to achieve energy savings, reduce our dependence on fossil fuels and save the environment.
/ ^ a
1
2
•%: •$ ^\
%V- •Ó
The 3 elements of theXrias Energetica are: 1. Reduce the demand for energy by avoiding waste and implementing energy-saving measures. 2. Use sustainable sources of energy instead of finite fossil fuels or nuclear power. 3. Produce and use fossil energy as efficiently as possible.
use fossil fuels, if necessary, as efficiently and cleanly as possible
Trias Energetica
STACCATO: A COMPOSITION OF ENERGY EFFICIENT REFURBISHMENT In music a CONCERTO is a composition usually in three parts, in which a solo instrument (for instance, a piano or violin) is accompanied by an orchestra. STACCATO is also composed in three parts: theEuropean capital districts Amsterdam-North, Óbuda-Békasmegyer (Budapest) and Oborishte (Sofia). The project is accompanied by an orchestra or consortium of 25 partners in 7 countries. The STACCATO consortium has been working together since 2007 to renovate approximately 2,500 dwellings on the three demonstration sites.
The musicians among us know that STACCATO is a way of playing music with unconnected and detached notes. I think this style perfectly describes the STACCATO project; physically unconnected demonstration sites that together form a composition of energy efficient refurbishment.
This brochure focuses on the demonstration sites and their communities. I hope that you enjoy reading this brochure.
The latest news about STACCATO can be found on our website www.concerto-staccato.eu. Subscribe to the newsletter for future updates.
STACCATO STACCATO is an acronym that stands for Sustainable Technologies And Combined Community Approaches Take Off. The project articulates the need for a transition to a sustainable energy supply in existing residential housing areas.The urban areas all
Goal: more than 50% energy saving,
face technical arrears and a lack of socia l cohesion. Whilst in Eastern Europe energy efficiency is the main reason torenovate, in Western Europe redevelopment is seen as an opportunity to implement energy efficiency measures and sustainable energy sources. The three city districts involved in STACCATO integrate large solar thermal
Apartments: +/- 2,500 In 3 European cities
systems In their energy supply. The heat distribution based energy infrastructure undergoes modernisation and the building envelopes will be improved drastically. The renovations should all result in healthier indoor climates and low energy bills.
COj reduction
Duration: 5 years (2007 - 2012) Budget: € 20 min EU-support:€8mln Partners: 25 in 7 different countries
The STACCATO project is carried out under the European CONCERTO Initiative and is an example for other renovation projects in Europe.
Co-ordinator: Eneco
