Zelforganisaties dragen bij aan een betere ervaren gezondheid
MGZ, ErasmusMC, juli 2012 Student-onderzoekers Geneeskunde Yalda Dahi Anri Maharadze Kristin Mol Kees Mourik Elise Pieterman
Inhoudsopgave Dankwoord Samenvatting Inleiding Materiaal en methode Resultaten Discussie Conclusie Aanbeveling Referenties Bijlage: samenwerkingsdocument
5 7 9 11 13 19 21 23 25 27
3
4
Dankwoord Rotterdam, 3-7-2012 Graag willen wij van de GGD Linsey Vanhauwaert en Karen Klein Ikkink en secretaris van het vrouwenplatform Delfshaven Ineke Geerdink bedanken voor hun hulp bij het contact leggen met zelforganisaties en het begeleiden van dit project. Daarnaast gaat dank uit naar Prof. Alex Burdorf van de MGZ, die het wetenschappelijk deel van ons project heeft begeleid. Yalda, Anri, Kees, Elise en Kristin
5
6
Samenvatting Zelforganisaties zijn organisaties voor en door buurtbewoners zonder winstoogmerk. Binnen het project ‘Gezondheidsbeleving in het Nieuwe Westen’ wordt in opdracht van de GGD onderzoek naar deze zelforganisaties gedaan door studenten Geneeskunde. De vraag waarom vrouwen zich verenigen in zelforganisaties staat hierbij centraal. Hiervoor zijn 17 interviews afgenomen en 11 artikelen gebruikt. Uit de literatuurstudie blijkt dat zelforganisaties vooral wat kunnen betekenen voor mensen met een lage sociale status, zoals mensen met een laag inkomen, werklozen en immigranten. Zelforganisaties geven deze vrouwen de ruimte om hun emoties te uiten doordat ze zowel vrijheid als veiligheid bieden. Een geschikt middel om deze mensen te helpen is empowerment op zowel persoonlijk als maatschappelijk niveau. Dit is al succesvol gebleken bij chronisch zieke patiënten. Vrouwen blijken actiever te zijn in hun gemeenschap als ze kinderen hebben, daarnaast spelen verantwoordelijheid en culturele achtergrond een rol. Ook op deze determinanten spelen zelforganisaties, veelal onbedoeld, in. De effectiviteit van zelforganisaties hangt af van de motivatie van de deelnemers. Uit werkvloer onderzoek is gebleken dat de motivatie voor gezondheidsinterventies vaak laag was. Terwijl uit de interviews bleek dat de motivatie bij vrouwen in zelforganisaties juist hoog is. Dit is veelal te verklaren door de sterke band in de groep, waarbij iedereen elkaar positief stimuleert en de uitval laag is. Als laatste bleek uit de interviews dat vrouwen meer sociale contacten hebben, actiever zijn en zelfverzekerder worden door de zelforganisaties.
7
8
Inleiding Binnen het project ‘Gezondheidsbeleving in het Nieuwe Westen’ heeft de wijkgezondheidsmakelaar ons de vraag gesteld te inventariseren wat de mogelijkheden voor zelforganisaties voor vrouwen zijn, met betrekking op het bevorderen van de gezondheid, en met als hoofdvraag: waarom verenigen vrouwen zich in zelforganisaties? Doormiddel van veldonderzoek hebben we getracht een beter beeld te krijgen van de effectiviteit van zelforganisaties. Daarbij hebben we onszelf en de deelneemsters de volgende vragen gesteld: waarom kiezen vrouwen ervoor om zich te verenigen in hun eigen organisaties? Levert dat de beste resultaten voor hun doelen op? Kunnen ze diezelfde doelen ook zonder een zelforganisatie bereiken? Daarnaast hebben we het profiel van deelneemsters en organisatoren in een zelforganisatie in kaart proberen te brengen. Hoe zijn zij bij die organisatie terecht gekomen, w at hopen ze te bereiken bij een zelforganisatie en wat is de invloed van een zelforganisatie op hun, ervaren, gezondheid.
9
10
Materiaal en methode Op Pubmed is met de MeSH termen empowerment, women en interventions naar artikelen gezocht. Vervolgens werden de artikelen gescoord op het aantal citaties. Ook is een aantal artikelen toegereikt door de begeleiders van dit project. Door middel van interview afname is een profielschets van de deelnemende vrouwen gemaakt. De vragenlijst was gericht op persoonlijke kenmerken, reden van deelname en persoonlijke doelen met en of door deelname. In totaal zijn 17 vrouwen ondervraagd met een leeftijd van 36-64 jaar, daarnaast zijn groepsgesprekken gevoerd waarbij niet specifiek de vragenlijst is afgenomen maar waar in een open gesprek laagdrempelig alle onderwerpen aan bod zijn gekomen. Via de GGD zijn we in contact gekomen met de secretaris van het vrouwenplatform, zij heeft ons mee genomen naar en begeleid in het vrouwen empowerment centrum en daar geïntroduceerd. Singeldingen is op eigen initiatief benaderd. De vragenlijst: Profiel leeftijd geslacht Burgerlijke staat nationaliteit hoe lang in Nederland kinderen familie vrienden hobby’s werk Zelforganisatie en persoon Wat is de reden dat u hier bent? Hoe bent u hier gekomen? Wat hoopt u hiermee te bereiken? Had u dit kunnen bereiken zonder deze organisatie? Wat deed u voordat u hier kwam? Mist u nog iets? Waarom bestaat deze organisatie alleen uit vrouwen? Bent u gezonder of gelukkiger sinds u hieraan deelneemt? Zelforganisatie Hoe ziet het programma van de organisatie eruit? Neemt u deel aan de activiteiten of organiseert u deze juist? Hoe lang bent u al betrokken bij deze organisatie? Hoe reageert u omgeving of familie dat u in een zelforganisatie zit? Hoeveel tijd besteedt u hieraan?
11
12
Resultaten Voor wie kunnen zelforganisaties iets betekenen? Lage socio-economische status (SES) in combinatie met psychosociale problemen zijn sterk geassocieerd met een verminderde gezondheid. [1] Mensen met socio-economische beperkingen komen voornamelijk uit de kwetsbare groepen, zoals vouwen die slachtoffer zijn geweest van geweld, mensen met een laag inkomen, werklozen en immigranten. De laatste groep is de grootste groep, met zowel socio-economische als psychosociale problemen. Migratie brengt veranderingen met zich mee. Immigranten ervaren een gevoel van onmacht in een nieuwe sociale en culturele omgeving en leven veelal in ongunstige leefomstandigheden. Hierdoor is er een grotere behoefte aan gevoel van controle over hun eigen leven, meer verbondenheid met hun eigen culturele gemeenschap en met de samenleving in het geheel. [2] Factoren van invloed op integratie zijn de duur van hun verblijf in Nederland, het niveau van opleiding en als belangrijkste onderdeel de taalbeheersing. Taal is noodzakelijk voor communicatie met anderen of instellingen. Daarnaast is taal ook van belang voor werkgelegenheid, het gebruik maken van beschikbare socio-economische middelen en voor onafhankelijk functioneren in de maatschappij, controle over het eigen leven en coping. [2] Daarnaast heeft discriminatie een negatieve invloed op immigranten. Discriminatie zorgt voor angst, een slechtere fysieke en mentale gezondheid, gevoel van onmacht en vermindert zelfvertrouwen. [2] Vrouwen met een lage SES ervaren vaker materiële deprivatie, sociale marginalisatie, vervreemding, onzekerheid, angst en frustratie. [1] Het is daarom van belang om een goede benadering tot deze vrouwen te vinden en de gezondheid- en sociale problemen van deze vrouwen aan te pakken, om zo bij te dragen aan gezondere gemeenschap. Hoe kunnen mensen met een sociaal economische achterstand geholpen worden? Een geschikt middel bij het werken met mensen met socio-economische beperkingen is empowerment. Empowerment richt zich op de behoeftes van de gemeenschap op het gebied van economie, sociale behoeftes, educatie, psychologie, politiek en fysieke gezondheid. [3] Empowerment is onder te verdelen op persoonlijk en maatschappelijk niveau en kent geen eenduidige betekenis. Een van de omschrijvingen van persoonlijke empowerment is: het bereiken van een redelijke controle over je eigen lot, leren om constructief om te gaan met de tegenwerkende krachten uit de samenleving en het ervaren van competenties om veranderingen te initiëren op individueel en gemeenschappelijk niveau. [1] Hoge persoonlijke empowerment zorgt ervoor dat mensen een positieve houding hebben ten aanzien van zichzelf, ondanks sociale stigma’s, waardoor zij meer zelfvertrouwen hebben. Daarnaast maakt het mensen zelfstandiger en optimistischer over hun eigen toekomst. [4] Maatschappelijke empowerment is te beschrijven als een proces van sociale acties welke de participatie van mensen, organisaties en gemeenschappen bevorderen zodat men controle krijgt over het eigen leven binnen de gemeenschap en maatschappij en om invloed te verkrijgen zodat men samen met anderen veranderingen kan initiëren. [1] Het leidt ertoe dat mensen invloed willen uitoefenen op de stigmatiserende maatschappij en binnen de gemeenschap en zijn gewillig om veranderingen te initiëren. Dit in combinatie met het ondernemen van stappen om zo meer kansen te creëren in de gemeenschap. [4] Persoonlijke empowerment zorgt uiteindelijk voor meer actieve betrokkenheid bij de gemeenschap en daarmee dus ook voor een hogere maatschappelijk empowerment. In relatie tot de gezondheid van vrouwen is empowerment het sleutelelement in het verhogen van zelfbewustzijn, wat leidt tot positieve individuele en sociale veranderingen. Het is een multi-level proces dat werkt met educatieve programma’s. [1] Studies van mishandelde [5] en geestelijke zieke [6] vrouwen tonen aan dat door empowerment de vrouwen zowel in het management van de ziektecomplicaties als in het vertonen van gezond gedrag verbeterde. Daarnaast verbeterde ook de psychische gezondheid. [6,7]
13
Hoe kan empowerment de gezondheid beïnvloeden? Empowerment is ook succesvol gebleken bij chronisch zieke patiënten. Het voornaamste doel van empowerment bij chronische zieke is het streven naar een toename van controle of invloed op de gezondheid van mensen om deze te verbeteren, maar ze verschillen van elkaar wat betreft de manier waarop ze de controle of invloed op de gezondheid van mensen proberen te vergroten. De verschillen tussen empowerment-interventies worden veroorzaakt door een verschil in benadering, maar ook door de verschillen tussen de doelgroepen. Er wordt gelet op wat de behoefte en kracht van de doelgroep is. Op basis daarvan wordt er doelgericht training gegeven. De meeste interventies bestaan uit het vergroten van kennis en vaardigheden en bewustwording van eigen waarden en behoeften. Dit stelt de deelnemers in staat om doelen te definiëren, oplossingen te bespreken en te realiseren en het zelfvertrouwen te vergroten. Bij patiënten met bijvoorbeeld kanker is belangrijk dat ze geloven dat ze hun ziekte kunnen overwinnen, dit geeft hoop en houdt ze mentaal sterk. [8] Daarnaast is het is het ook belangrijk dat patiënten goed voorgelicht worden over hun ziekte en behandeling, zodat zij psychologisch goed voorbereid zijn op bijwerkingen van bijvoorbeeld cytotoxische behandelingen. Daarnaast is ziekte acceptatie en vertrouwen in de arts belangrijk. Wanneer het zojuist genoemde gerealiseerd is, wordt een significante verbetering van de gezondheid gezien. [8] Bij empowerment van diabetes mellitus type 2 patiënten is het ook belangrijk dat er genoeg kennis is over de ziekte en de behandeling ervan, zodat patiënten zelf thuis insuline kunnen spuiten en op hun dieet kunnen letten. Het belangrijkste is echter dat patiënten goed gemotiveerd zijn om hun gedrag te veranderen. Empowerment training zorgde uiteindelijk voor een betere ziekte acceptatie en controle. [9,10] Indien chronische patiënten therapie trouw zijn en empowerment trainingen goed volgen, heeft het op alle chronische ziekten een gunstig effect op de gezondheid. Bij veel chronische ziekten zijn aanpassing van levensstijl, therapietrouw en zelfzorg cruciaal voor het verloop van de ziekte. De patiënt is daarmee co-producent van zijn eigen gezondheid. Veel patiënten hebben moeite met deze verantwoordelijkheid, het is daarom belangrijk dat patiënten door empowerment training goed worden voorgelicht. Wat hebben zelforganisaties voor vrouwen te bieden? In de ontwikkeling van vrouwen is expressie van emoties in relaties met anderen belangrijk. Zelforganisaties bieden vrouwen de vrijheid en veiligheid om dit te kunnen doen. Veiligheid is een primaire menselijke behoefte en is essentieel voor persoonlijke ontwikkeling. Vrouwen krijgen binnen zelforganisaties support, worden uitgedaagd, krijgen waardering en worden niet veroordeeld. Daarnaast kunnen ze problemen bespreken en krijgen ze advies. Dit alles draagt bij aan een gevoel van veiligheid. Fouten en zwakheden worden geaccepteerd, zonder dat men zich hoeft te schamen. Als laatste is er verantwoordelijkheid voor wederzijds welzijn dat inhoudt dat men elkaar helpt met het oplossen van problemen. Dit vergemakkelijkt zelfacceptatie, leidt tot meer geloof in henzelf en tot een positiever beeld van de toekomst. [3] Zo leren vrouwen in zelforganisaties in kleine stappen om pro-actief te worden. Ook is er aandacht voor educatieve scholing. Vrouwen leren wat hun rechten zijn, leren nieuwe vaardigheden en gedragingen aan. Zelforganisaties kunnen vrouwen in contact brengen met een advocaat of iemand anders die voor hun belangen op kan komen. [3] Dit alles zorgt weer voor meer zelfverzekerdheid, waardoor ze mee risico’s durven te nemen. [3] Het verbetert de sociale en communicatieve vaardigheden, verhoogd hun gevoel van welzijn en geeft ze het gevoel een doel te hebben in het leven. Ook heeft het persoonlijke voordelen: meer mogelijkheden tot scholing in vaardigheden en kennis, emotionele ontlading en leren ze om voor zichzelf op te komen. [1] Vrijwillige betrokkenheid bij zelforganisaties zorgt ervoor dat kwetsbare vrouwen niet de oorzaak van sociale problemen worden maar juist de oplossing. Het verhoogt de eigenwaarde, het zelfvertrouwen en daarmee het gevoel van welzijn en helpt ze hun eigen potentie in te zien. Dit leidt tot verdere ontwikkeling binnen hun gemeenschap. [1] Veel
14
deelnemers geven aan minder stress te hebben door participatie omdat er met lotgenoten over hun ziekte of problemen gepraat kan worden en daarnaast steun van elkaar krijgen. [6] Waarom is het belangrijk dat vrouwen actief zijn in hun gemeenschap? Vrouwen hebben verschillende redenen om actief te zijn in hun gemeenschap, hun kinderen kan er daar een van zijn. De behoefte aan een veilige omgeving en meer kansen in het leven voor de kinderen stimuleert vrouwen om meer betrokken te zijn met de maatschappij. Educatieve programma’s gericht op kinderen hebben vervolgens ook een positieve impact op het leven van de moeders zelf. [1] Naast het moederschap speelt liefde voor mensen en gevoel van verantwoordelijkheid voor de omgeving een rol. Dit houdt in dat vele het in zich hebben om dingen met anderen te delen en hiervoor iets terug te krijgen, door zowel actief als assertief te zijn en door anderen te helpen. Andere motieven zijn: het vergroten van het sociale netwerk, actief aanwezig willen zijn in de gemeenschap, hulp ontvangen bij problemen en andere met hun problemen helpen, educatie en zelfontplooiing. [1] Ook afkomst speelt een rol. In sommige culturen zijn onderlinge afhankelijkheid en onderlinge verbondenheid vanzelfsprekend waardoor vooral jonge vrouwen actief bijdragen aan de sociale ondersteuning van kinderen en ouderen. [2] Daarnaast spelen factoren als isolatie, veiligheid en acceptatie een rol. Depressie en onderdrukking kunnen redenen zijn dat vrouwen, die in isolatie leven, dit willen doorbreken en daarom hulp zoeken bij een zelforganisatie. Hier kunnen ze in contact komen met vrouwen die dezelfde ervaringen hebben als zij. Als laatste hebben mensen aan gemeenschappelijkheid, het behoren tot een groep om ondersteuning te krijgen zonder veroordeeld te worden. Ook dit kan een motivatie zijn om bij zelforganisaties actief te worden. [3] Waar is de effectiviteit van een zelforganisatie van afhankelijk? De effectiviteit van zelforganisaties hangt af van de motivatie van de deelnemers: hoe gemotiveerder ze zijn, hoe betere inzet ze vertonen. Daarnaast geeft het beter resultaten als er in zelforganisaties lotgenoten zijn die elkaar steunen. Verder is het belangrijk dat zelforganisaties goed georganiseerd zijn waardoor ze in staat zijn om mensen goed te informeren en motiveren. Zelforganisaties moeten een duidelijk doel voor ogen hebben en daarnaast moeten er programma’s zijn om dit doel te bereiken. Welke factoren zijn van invloed op participatie in gezondheidspromotie programma’s? Veel verschillende onderzoeken zijn hier naar gedaan, voornamelijk op de werkvloer. Het niveau van participatie was vaak er laag. [11] Vrouwen bleken wel assertiever te zijn en namen meer deel aan de progamma’s dan mannen. Dit was vooral zichtbaar in educatieve programma’s en programma’s bestaande uit meerdere componenten. Mannen toonden echter meer participatie in fitness programma’s. Programma’s die prikkelen en motiveren, of die bestaan uit meerdere componenten en interventies meer gericht op gedragingen in plaats van alleen fysieke activiteit werden ook beter bezocht. Jong volwassenen en getrouwde mensen toonden meer deelname. Als laatste lijkt ook de grootte van de groep invloed te hebben: het lijkt er op dat in kleinere groepen de participatie groter is. [11] Hoe werken zelforganisaties in de praktijk? Een blik vanuit de organisatie: Singeldingen Singeldingen is in tegenstelling tot andere zelforganisaties een organisatie waarin geheel vrijblijvend activiteiten voor buurtbewoners georganiseerd worden en waar geen inschrijvingen voor vereist zijn. De kiosk met terras, waar omheen alle activiteiten plaatsvinden, is in het Heemraadspark gevestigd en is in de zomer geopend. Het algemene doel van Singeldingen is dat buurtbewoners elkaar kunnen ontmoeten op het terras of bij de activiteiten. De organisatie ligt in de handen van vrouwen met Nederlandse nationaliteit en is gericht op binding met en in de wijk. De groep vrijwilligers bestaat uit een mix van verschillende nationaliteiten. De doelgroep die Singeldingen bezoekt zijn voornamelijk
15
gezinnen met kinderen, vanwege de vele voor kinderen georganiseerde activiteiten. Er wordt geprobeerd door middel van het terras ook het (jong)volwassen publiek aan te spreken. De zes ondervraagden bij Singeldingen zijn allemaal betrokken bij de organisatie of zijn als vrijwilliger actief bij activiteiten. Alle ondervraagden gaven aan door deelname meer binding in en met de wijk te hebben. Het door activiteiten als singeldingen gecreëerde laagdrempelige contact met buurtgenoten en de positieve leuke sfeer die het oplevert in de wijk zijn volgens de ondervraagden van meerwaarde voor de buurt. De zes vrijwilligers gaven aan Rotterdam ‘anoniem’ te vinden, een niet-toegankelijke en grauwe stad. Met het organiseren van activiteiten wordt getracht de leefbaarheid van Rotterdam te vergroten. Daarnaast is toename van sociale controle een veelgenoemde factor die het gevoel van anonimiteit en de behoefte aan verandering onderstreept. Één vrijwilligster benadrukte het belang van mogelijke verbeteringen in omgangsnormen en –waarden, maar vertelde eveneens dat dit meer een idealistisch en persoonlijk streven was dan een haalbaar doel. Alle vrijwilligsters gaven aan energie uit hun inspanningen te halen en ook voldoening als mensen het naar hun zin hebben gehad en de volgende keer terug komen. Tevens bleek dit ook de belangrijkste drijfveer te zijn. Het belangrijkste doel is mensen verbinden. Momenteel maken vooral Nederlandse gezinnen gebruik van de voorzieningen. Er is aangegeven dat het moeilijk is om andere nationaliteiten deel te laten nemen. Singeldingen bestaat, op 2 mannen na, volledig uit vrouwen. Wanneer gevraagd werd of ze een idee hebben waarom dit zo is, reageerden ze bijna allemaal als volgt: het komt waarschijnlijk omdat vrouwen vaker parttime werken en dus ook fysiek in de mogelijkheid zijn om dit er naast te kùnnen doen. Daarnaast trekken vrouwen zich maatschappelijke kwesties meer aan en maken zich meer druk om de (leef-)omgeving. Ongeveer de helft van de ondervraagden dacht dat mannen meer na, in plaats van voor, hun pensioen vrijwilligerswerk gaan doen. Vijf van de zes vrouwen gaven aan echt een intrinsieke motivatie te hebben om een maatschappelijk doel te dienen en niet zich te verenigen vanwege eenzaamheid thuis. Vrouwen voelen zich meer aangetrokken tot maatschappelijke betrokkenheid en hebben daardoor een grotere motivatie om zich op deze manier in te zetten. De mannen die zich op dit vlak ook betrokken voelen, maar niet verenigen, zijn misschien ook niet zo geneigd in een organisatie met alleen maar vrouwen te stappen. Een deelneemster reageerde als volgt: ‘Waarom vooral vrouwen vrijwilligers zijn? De wereld is een vrouwending. Het ligt aan het verzorgende karakter van de vrouw. Het is een vorm van zorgen.’. Als laatste geven alle ondervraagden aan te denken alleen niets te kunnen bereiken. Een van de deelneemsters, van Turkse kom af, was met Singeldingen in contact gekomen via het empowerment programma ‘Tafelvanzeven’, een cursus om vrouwen van allochtone afkomst een opstapje naar werk in de horeca te geven. Zij gaf aan, naast plezier en voldoening uit het werk bij Singeldingen te halen, dat deelname haar helpt om onder de mensen te komen. Haar twee zonen zijn uitwonend en haar man werkt. Ze gaf aan geen type te zijn om thuis te zitten maar aanvankelijk niet wist hoe met anderen in contact te komen. Ze heeft de droom om een horeca gelegenheid te openen, staat nu achter de kiosk eten en drinken te maken, maar kan dit niet financieren. Alle ondervraagden gaven aan dat deelname een onderdeel van hun sociaal netwerk is geworden. ‘De een heeft op de sportclub een vriendengroep, de ander vind bij Singeldingen haar sociale contacten’, aldus een van de oprichtsters, welke tevens stelt dat er wel andere buurtverenigingen zijn, maar dat die vooral elitair zijn. Het was niet voor iedereen. Singeldingen wel. De achtergronden van de vrouwen bij singeldingen liggen, op één vrouw na, allemaal bij de kunstzinnige en culturele sector. Twee vrouwen hebben een gezin, drie zijn alleenstaand en een vrouw heeft een relatie. Velen hebben hiervoor kleinschalig vrijwilligers werk gedaan, of
16
doen dat nog steeds. Ook een Surinaamse, werkzoekende, vrouw heeft zich aangesloten bij Singeldingen, om niet de hele dag thuis te hoeven zitten. Ze had het idee om een hangmatten-tuin in Rotterdam te creëren maar kon dit vanwege de kosten niet zelf opstarten. Ze kreeg van de gemeente ook geen goedkeuring op herhaaldelijke subsidie aanvragen. Mevrouw is, toevallig, in contact gekomen met Singeldingen. Samen konden ze dit wel bereiken, op het ‘terras’ van Singeldingen. Door de ogen van de deelneemsters: Het merendeel van de interviews is afgenomen tijdens een naailes en sport- en bewegingles in het vrouwen empowement centrum BoTu. Dit is een centrum waar alleen vrouwen mogen komen en waar vele cursussen worden aangeboden om vrouwen in de wijk het Nieuwe Westen meer ‘empowered’ te maken. Zo zijn er naai- en borduurcursussen, sport- en bewegingslessen, alfabetisering en informatiebijeenkomsten over bijvoorbeeld loverboys en eetgewoonten. Naaicursus Vrouwen Empowerment Centrum BoTu Bij de naaicursus bestond de groep uit een gemengd gezelschap van Turkse, Surinaamse, Portugese en Marokkaanse vrouwen. De meeste zijn hier terecht gekomen via een vriendin en kwamen in eerste instantie om te leren naaien. Daarnaast vonden velen van hen ook de sociale contacten, de gezelligheid en het contact met verschillende culturen belangrijk. Meerderen hadden al eerder deel genomen aan de borduurcursus of waren van plan daar in de toekomst aan deel te nemen. Vrijwel alle vrouwen hebben kinderen. Bij de oudere vrouwen waren ze allemaal al het huis uit. Sommige vrouwen namen ook hun kinderen mee naar de naaicursus. Zij konden dan in een aangrenzend lokaaltje (gescheiden door een glazen wand) spelen. Tijdens de cursus was te merken dat de vrouwen elkaar motiveerde en hielpen op verschillen vlakken. Zo werd er bijvoorbeeld tegen een vrouw gezegd, die niet zo goed Nederlands sprak, dat ze thuis ook Nederlands moest gaan spreken, omdat ze het dan beter en sneller zou leren. Een van de deelneemsters vertelde dat ze een extra cursus Nederlands ging doen, vooral om het te leren spreken, waarop meteen twee vrouwen zeiden dat het een goed idee was. Een andere vrouw zat bij een culturele groep waar ze veel danste en probeerde haar buurvrouw daar voor te enthousiasmeren. Verder vertelde een vrouw dat doordat ze leerde naaien meer zelfvertrouwen kreeg, doordat ze helemaal zelf iets kon maken. Hierdoor kreeg ze niet alleen meer zelfvertrouwen op het creatieve vlak, maar had ze ook het gevoel dat ze sterker stond in de maatschappij. Op de vraag wat ze nog misten bij de cursus vertelde de helft van de vrouwen dat ze de koffiepauze miste, want die was sinds 2 maanden om onduidelijke redenen afgeschaft. Terwijl dat juist het moment bij uitstek was voor het leggen van sociale contacten. Bewegingsles Vrouwen Empowerment Centrum BoTu Bij de bewegingsles bestond de hele groep uit Turkse vrouwen van de Ayasofya moskee. Zij kwamen voornamelijk hierheen om af te vallen, zich zelfverzekerder te voelen, fitter te zijn, voor pijnverlichting en voor de gezelligheid. Tijdens de les werd er onder ander gedanst en werden er houdingsoefeningen gedaan. Aan het eind van de les was er een afsluitend feestje, waarvoor iedereen wat lekkers had meegenomen. Ze vertelde dat dit een uitzondering was, het was namelijk de laatste les van het seizoen, en dat ze zich voor één keer niets hadden aangetrokken van de lessen die ze gekregen hadden over gezond eten en hoe je gezonde hapjes kan maken. Een vrouw vertelde dat ze al veel was afgevallen en daarnaast vertelde ze dat haar moeder’s (die er nu voor een keer niet bij was) diabetes beter onder controle was door het sporten. Een andere vrouw vertelde dat ze door het sporten minder last had van nekklachten en zelfverzekerder was geworden. De bewegingsles vond in hetzelfde lokaal plaats als de naailes, dus ook hier was het mogelijk om je kind mee te nemen en te laten spelen in het lokaal ernaast. Zo was er ook een baby aanwezig en een meisje van 4 die zelf ook mee mocht doen met de les. Opvallend was, dat toen er verteld werd dat er een informatiebijeenkomst zou worden gehouden over loverboys een vrouw meteen de hele groep daarvoor enthousiast gemaakt kreeg. Hetzelfde gebeurde met het
17
aanbod van wekelijks sportief wandelen. Daarnaast vertelde een vrouw dat ze sinds kort ook pilates deed. Een vriendin van de moskeevereniging zich daarin had gespecialiseerd, en zij had voor de grap een keer gezegd; ‘daar moet je eens les in gaan geven.’. Sindsdien geeft diezelfde vriendin wekelijks voor een groep vrouwen van de Moskee pilatesles. Merkez Moskee Er is ook met 2 vrouwen van de Merkez moskee gepraat, zij zijn beide bij deze zelforganisatie terecht gekomen via vrienden. Beide vrouwen komen oorspronkelijk uit Turkije en hebben kinderen. Door de kinderen hadden ze het vroeger te druk om te participeren in de zelforganisatie. Voor hen zorgde de zelforganisatie voor verbetering van het geestelijk welbevinden en voor verdieping in het geloof. Het fijne aan de organisatie vinden ze, dat er een goede sfeer is waar ruimte is voor gezelligheid en iedereen elkaar helpt en steunt. Beide vrouwen hadden als hobby’s sporten, handwerken en lezen. Een vrouw was ervan overtuigd dat ze zonder deze zelforganisatie zich niet zo goed had kunnen verdiepen in het geloof en dat haar geestelijk welbevinden minder zou zijn. De andere vrouw vertelde dat ze door deelname bereikt wat ze wil en dat ze alles krijgt wat ze nodig heeft. Beide vrouwen vonden dat het hun aan niets ontbrak in de organisatie.
18
19
Discussie Het vrouwen empowerment centrum levert samen met aangesloten zelforganisaties een belangrijk aandeel in de, mogelijkheden voor, gezondheidsontwikkeling. Het is niet zeker dat zelforganisaties op zichzelf evenveel zouden kunnen bereiken. Singeldingen, bijvoorbeeld, richt zich op verbetering van anonimiteit in de wijk en de andere twee bezochte zelforganisaties, Merkez Moskee en Ayasofya Moskee, zijn meer gericht op individuele doelen die juist door het samenkomen in een groep worden bereikt. Singeldingen richt zich in eerste instantie op de bewoners en niet direct op het verbeteren en behalen van individuele doelen. Wellicht kan een beterde leefomgeving wel bijdragen aan een verbeterde ervaren gezondheid. We hebben geen mannen geïnterviewd. Hierdoor konden we niet nagaan of mannen zich minder bezig houden met maatschappelijke zaken, zoals de ondervraagde vrouwen stellen, of dat ze simpelweg niet in staat zijn om deel te nemen vanwege hun werk. Het zou interessant zijn om te onderzoeken of maatschappelijke betrokkenheid echt meer leeft bij vrouwen dan bij mannen, als hier geen verschil in is zou je kunnen betwijfelen of de reden aanvoering geldig is. Vanwege de hinder van een taalbarrière die wij ondervonden tijdens het afnemen van de interviews zou het kunnen dat we redenen voor deelname gemist hebben, simpel weg omdat beide partijen elkaar niet goed begrepen kunnen hebben. Daarnaast is het ook denkbaar dat een vertekend beeld van de deelnemers is ontstaan omdat het aannemelijk is dat vanwege een slechte taal ontwikkeling zij een lagere arbeidsparticipatie hebben en dus meer tijd zouden kunnen hebben voor deelname. Het was lastig om veel verschillende organisaties te bezoeken in verband met de vakantieperiode. Veel allochtone vrouwen gaan terug naar hun land van herkomst, waardoor de activiteiten stil komen te liggen. Daarnaast is er al vanuit verschillende instanties veel aandacht voor zelforganisaties en worden deze regelmatig gevraagd enquêtes in te vullen. Hierdoor was men niet heel erg bereid de tijd te nemen om echt een gesprek aan te gaan. Zowel bij Singeldingen als bij de Ayasofya Moskee werd vooraf duidelijk gezegd dat het eigenlijk niet de bedoeling was dat we iedereen zouden gaan ondervragen. Dit heeft tot veel tijdverlies en mindere resultaten geleid. Bijkomend: in het tijdsbestek van deze opdracht, met in acht name van het overige reguliere verplichte onderwijs, was het ook moeilijk om bij de activiteiten aanwezig te kunnen zijn.
20
21
Conclusie Zelforganisaties verbeteren de, ervaren, gezondheid en het welzijn van vrouwen in het Nieuwe Westen. Ze organiseren verscheidene activiteiten en voorlichtingsavonden en hebben een zeer positieve uitwerking op het zelfvertrouwen en welzijn. Er is bij zelforganisaties grote saamhorigheid waardoor er erg weinig uitval in tegenstelling tot door de overheid georganiseerde gezondheidsinterventies. Daarnaast stimuleren deelneemsters elkaar in het leren van de Nederlandse taal, waardoor ze uiteindelijk beter kunnen participeren in de Nederlandse maatschappij, wat op zichzelf ook positieve invloed op welzijn heeft. Doordat de meeste zelforganisaties ongemengd zijn wordt ook de groep vrouwen die vanwege het geloof geen contact mag hebben met mannen bereikt. Turkse en Marokkaanse vrouwen zijn over het algemeen bij een zelforganisatie terecht gekomen via de moskee. Anderen via vriendinnen, buren of doordat ze actief op zoek zijn gegaan naar invulling van datgene dat ze misten. Binnen zelforganisaties komen verschillende onderwerpen aan bod, waaronder ook verdieping in het geloof. Deze zelforganisaties ontstaan dan ook vaak vanuit reeds bestaande (geloofs)gemeenschappen. Naast tegemoetkoming in persoonlijke doelen worden er voorlichtingsbijeenkomsten gegeven over voeding en maatschappelijke onderwerpen. Doordat de activiteiten zich veelal in hetzelfde gebouw afspelen worden ze ook vaak betrokken bij andere activiteiten die daar ook aangeboden worden. De mogelijkheid om jonge kinderen mee te nemen naar de zelforganisatie verhoogd de participatie. Daarnaast is het van belang dat de zelforganisaties niet te groot worden, zodat er geen anonimiteit binnen de groep ontstaat. Duidelijk is dat empowerment via verschillende wegen kan geschieden, deze allemaal op hun eigen manier effectief zijn en dat het de gezondheid in positieve zin beïnvloed.
22
23
Aanbevelingen Indien de GGD na het lezen van dit schrijven een samenwerkingsverband aan wil gaan met zelforganisaties, raden wij aan dit via het vrouwen empowerment centrum te doen. Wij denken dat de GGD een belangrijke en nuttige rol kan hebben bij de al georganiseerde voorlichtingsbijeenkomsten en onder andere ook via sporten en primaire preventie. De ideeën van de GGD zouden naar ons inzicht door de mensen die al betrokken zijn bij het empowerment centrum uitgevoerd moeten worden in plaats van door de GGD zelf, zij hebben namelijk al een goede vertrouwensrelatie met de zelforganisaties. De rol voor de GGD is dan die van adviseren en aansturen.
24
25
Referenties [1] Messias DK, De Jong MK and McLoughlin K. Being involved and making a difference: empowerment and well-being among women living in poverty. J Holist Nurs 2005, 23(1):7088. [2] Cakir SG and Guneri OY. Exploring the factors contributing to empowerment of Turkish migrant women in the UK. Int J Psychol 2011, 46(3):223-233. [3] Parsons RJ. Specific practice strategies for empowerment-based practice with women: a study of two groups. Affilia 2001, 16(2):159-179. [4] Corrigan PW , Faber D, Rashid F and Leary M. The construct validity of empowerment among consumers of mental health services. Schizophr Res 1999, 38:77-84. [5] Tiwari AF, Salili F, Chan RY, et al. Effectiveness of an empowerment intervention in abused Chinese women. Hong Kong Med J. 2010 June. 16 Suppl 3:25-8. [6] Kermode M, Herrman H, Arole R, et al. Empowerment of women and mental health promotion- a qualitative study in rural Maharashtra, India. BMC Public Health. 2007 Aug 31;7:225. [7] Mundell, J.P., Visser, M.J., Makin, J.D., et al. Support group processes: Perspectives from HIV-infected women in South Africa. Qual Res Psychol. 2012;9(2):173-187. [8] Mok E, Martinson I, Wong TK, et al. Individual empowerment among Chinese cancer patients in Hong Kong. West J Nurs Res. 2004 Feb;26(1):59-75; [9] Norris SL, Engelgau MM, Naranyan KM, et al. Effectiveness of selfmanagement training in type 2 diabetes: a systematic review of randomized controlled trials. Diabetes Care 2001:24:561-87. [10] Anderson RM, Funnell MM, Butler PM, et al. Patient empowerment. Results of a randomized controlled trial. Diabetes Care 1995;18:943-949 [11] Robroek SJW. Workplace health promotion: participation and effects. (PhD thesis). Rotterdam: Erasmus University, 2011.
26
27
Bijlage Samenwerkingsdocument Taakverdeling:
Bij de verdeling van de taken werd eerst gekeken of er iemand het hertentamen 2C1 had en dat bleek in onze groep voor 3 mensen het geval. Zij gaven alle 3 aan in de week van de presentatie niet veel meer aan het project te kunnen doen omdat het tentamen op 5 juli afgenomen wordt. Daarna hebben we gekeken naar de persoonlijke voorkeuren voor taken binnen onze groep. Yalda en Anri gaven snel aan de literatuur voor hun rekening te willen nemen. Elisa, Kees en Kristin zouden zich bezig houden met de interviews en verwerking van het verslag. Kees heeft uiteindelijk geen interviews meer af kunnen nemen en is met Yalda en Anri samen gaan werken. Bijdrage per groepslid: Yalda: literatuur onderzoek en het verwerken van de gevonden resultaten Anri: literatuur onderzoek en het verwerken van de gevonden resultaten Kees: eindproduct gemaakt van het werk van Yalda en Anri Elise: interviews afgenomen en verwerkt, totale verwerking van het verslag Kristin: interviews afgenomen en verwerkt, totale verwerking van het verslag Geef aan of jullie vinden dat ieder een gelijkwaardige bijdrage heeft geleverd: Binnen de afspraken die gemaakt waren (dat degene met een herkansing 2C1 in de laatste week niet veel hoefden te doen) en waar iedereen mee akkoord is gegaan bij de verdeling, is de bijdrage gelijkwaardig geweest. Noem een belangrijk discussiemoment. Geef aan wat ieders standpunt hierin was, beschrijf hoe jullie tot een oplossing zijn gekomen en beschrijf het eindresultaat. Er was geen moment van discussie. Iedereen deed gewoon z’n werk. Soms werd het wat later dan verwacht, maar daar konden we elkaar laagdrempelig op aanspreken. Een discussie is het dus nooit geworden, meningsverschillen zijn er wel geweest (zie het punt hieronder) maar daar hebben we gewoon over gepraat. Het eind resultaat is dat er naar de adviezen werd gehandeld. Hebben jullie elkaar bijgestuurd? En zo ja: hoe? Zo nee: waarom niet? Er was een meningsverschil over de te gebruiken schrijfstijl tussen Elise en Kristin (verwerkers van het totaal) en Kees (verwerking van het werk van Yalda en Anri). We hebben Kees gebeld en uitgelegd hoe wij (Elise en Kristin) het voor ogen hadden. Kees heeft het diezelfde dag nog opgelost. Allen zijn akkoord gegaan met bovenstaand schrijven.
28
