WPG Uitge Uitg vers eve

WPG Uitgevers Uitgeve 2010

inhoud

Wind in de rug De presse-papiers op de cover staan symbool voor de rechte rug van WPG Uitgevers in een jaar waarin de economische crisis nog steeds als een storm door de uitgeefwereld raasde. WPG Uitgevers bleef haar eigen koers varen, werd niet achteruitgeblazen en kon zelfs stappen vooruit maken.

3

Voorwoord

4

De organisatie

6

Strategisch verhaal directie WPG

23

Zwijsen wist in 2010 nog beter in te spelen op de wensen van de leerkrachten. Zo staan alle online applicaties voor het basisonderwijs nu achter één inlog. Een enorme operatie waarbij tachtig mensen betrokken waren. Maar er was meer, zoals de opmars van het digitale schoolbord en de komst van een nieuwe methode voor begrijpend lezen.

Standvastigheid en (digitale) ontwikkeling waren bepalend voor 2010. De crisis kreeg geen vat op het stabiele WPG in dit turbulente jaar.

38 Centrale Ondernemingsraad 40 Sociaal Jaarverslag 43 Financieel jaarverslag 56 Contactgegevens 9

WPG Service Centrum De rol van het WPG Service Centrum is nu groter dan ooit. Dankzij de toename van e-books en apps is technische ondersteuning onmisbaar. Steeds meer WPG’ers doen dan ook veelvuldig een beroep op de collega’s op de Nieuwezijds Voorburgwal.

13

29 Tijdschriften Weekbladpers Tijdschriften werkt sinds eind 2010 vanuit drie clusters. Een accountmanager richt zich nu niet meer op één klantgroep met alle titels, maar op alle klanten met een select aantal titels. Dit pakt gunstig uit voor adverteerders.

Boeken Er gebeurde ontzettend veel in de boekentak in 2010. Apps schoten als paddenstoelen uit de grond, er werd afscheid genomen van de laatst overgebleven schrijver van ‘de Grote Drie’, Harry Mulisch, en er werden flink wat prijzen in de wacht gesleept.

21

2

Boeken in cijfers

Educatief

Voetbal International ontwikkelt zich steeds verder van een blad tot een multimediaal voetbalplatform

37

Tijdschriften in cijfers

Voorwoord

Geachte lezer, Voor WPG Uitgevers was 2010 een uitzonderlijk jaar. Ondanks een nog steeds moeilijk economisch umfeld, realiseerden we voor het derde jaar op rij een aanzienlijk hoger bedrijfsresultaat (€ 11,4 mln.) ten opzichte van het voorgaande jaar. Deels kwamen die mooie cijfers er dankzij autonome groei (waarbij met name de uitzonderlijke resultaten van educatieve uitgeverij Zwijsen en ‘makelaars in voetbalinformatie’ Voetbal International opvallen), deels wordt het natuurlijk ook verklaard door de overname in 2010 van A.W. Bruna in Utrecht en Standaard Uitgeverij in Antwerpen. Deze acquisitie stond ons toe twee strategische doelstellingen die de directie voorjaar 2009 formuleerde (‘groei in bestaande business maar wel in aanpalende domeinen’ en ‘verwerven van een belangrijke marktpositie in België’) fors in te kleuren. Hoewel de integratie van onze Belgische activiteiten in de vennootschap die tegenwoordig WPG Uitgevers België heet, een moeizame start kende, kunnen we vandaag stellen dat we er op kruissnelheid zijn gekomen. Ook de aanwinst van de uitgever van onder anderen Stieg Larsson en Carlos Ruiz Zafón - A.W. Bruna - versterkte onze positie aanzienlijk.

Alles staat of valt met het talent van onze mensen. Op P&Ogebied hebben we daarom, ondanks de crisis en noodzakelijke besparingsmaatregelen, in 2010 zwaar ingezet op personeelsontwikkeling, training en talentmanagement. De kracht van WPG Uitgevers schuilt in de eigenheid van de verschillende werkmaatschappijen. Tegelijkertijd willen we – o.a. door het ontwikkelen van een gemeenschappelijke managementtaal en P&O-aanpak – ook de potentie van het ‘slim samenwerken achter de schermen’ ten volle benutten. Dat laatste is eveneens essentieel waar het gaat om het introduceren van innovatie in het van oudsher eerder traditionele uitgeversvak. Zowel bij de tijdschriften als in de educatieve business en bij de boekenuitgeverijen beleven we boeiende maar ook turbulente tijden. Een aantal klassieke paradigma (papier vs. digitaal, rol van de uitgever, rechtenissues) ondergaat wezenlijke veranderingen.

Bericht van de voorzitter van de Raad van Commissarissen De Raad van Commissarissen heeft in 2010 vijf keer vergaderd met de WPG-directie. Deze vergaderingen vonden plaats (in Nederland en Vlaanderen) rond de bekendmaking van de begrotingcijfers en de jaar- of kwartaalcijfers. De RvC is zeer tevreden over de ontwikkelingen binnen WPG Uitgevers, niet in de laatste plaats omdat WPG Uitgevers 2010 afsloot met een keurige winst, ondanks een nationale recessie en bankencrisis.     De winsten zijn belangrijk, met name omdat daardoor het uitgeven van boeken, tijdschriften en educatieve producten die een positieve bijdrage kunnen leveren aan onze samenleving mogelijk is. In dit voorname streven zijn zowel de directie als de medewerkers in 2010 opnieuw geslaagd. Margreeth de Boer Voorzitter Raad van Commissarissen

Wij omarmen die veranderingen nadrukkelijk en vanuit een duidelijke visie. WPG Uitgevers hecht in al haar activiteiten uitzonderlijk veel belang aan kwaliteit. Onze auteurs, journalisten, vertalers, illustratoren, bedenkers van leermethodes en anderen zijn daarbij onze uitgesproken partners, en alle initiatieven die we op het innovatieve vlak ondernemen zullen vanuit dat standpunt vertrekken. In 2010 werd alvast grondig werk gemaakt van het digitaliseren van boeken, tijdschriften en leermethodes en we gaan verder op dat ingeslagen pad. Tot slot. 2010 zal ook om andere redenen lang in ons collectieve geheugen gegrift blijven. Het was een jaar van afscheid nemen: van twee gewaardeerde directeuren die van een welverdiend pensioen gingen genieten: Zwijsen-directeur Karel van de Pas en Hilde Geerinck, directeur van WPG België. We namen ook afscheid van onze collega’s van Scripta Media, die een nieuwe thuishaven vonden bij Castel Communications. En van collega’s bij de Arbeiderspers, WPG België en Ludion tenslotte, omwille van reorganisaties. De aangrijpende, droevige en tegelijkertijd wondermooie uitvaart van Harry Mulisch was van een geheel andere orde en die dragen we ook voor altijd mee. Schoonheid en inzicht toevoegen aan deze wereld en dat op een rendabele manier: dat is onze missie. Daarvan wil dit jaarverslag – dat u een blik achter de schermen probeert te geven – getuigen. Veel leesplezier. Koen Clement Algemeen directeur

3

WPG UItgevers Een overzicht (per mei 2011)

Boven vlnr.: Cyriel van Tilborgh (RvC) Margreeth de Boer (RvC, voorzitter) Frans Kusters (RvC) Annette Portegies (directeur Em. Querido’s Uitgeverij) Johan de Koning (directeur WPG Uitgevers België) Karin van Gilst (directeur Weekbladpers Tijdschriften) Lex Jansen (directeur de Arbeiderspers, Balans) Anneke Blok (directeur Zwijsen) Onder vlnr.: Peter van Wel (RvC) Marleen Stikker (RvC) Ludo Stroobants (directeur marketing & verkoop WPG Uitgevers België) Dick Holstein (directeur Voetbal International) Joop Boezeman (directeur A.W. Bruna) Robbert Ammerlaan (directeur De Bezige Bij)

EDUCATIEF

BOEKEN

TIJDSCHRIFTEN

OVERIGE ACTIVITEITEN

STICHTING WEEKBLADPERS

DIRECTIE WPG UITGEVERS B.V.

ZWIJSEN ZWIJSEN BELGIË

A.W. BRUNA

WEEKBLADPERS TIJDSCHRIFTEN Vrij Nederland Opzij J/M voor ouders Psychologie Magazine Hollands Diep Hoe Overleef Ik…? Yoga Magazine Runner’s World Men’s Health

WPG SERVICE CENTRUM

Jan Kabel onafhankelijk voorzitter Marleen Stikker (RVC) Frans Kusters (RVC) Mischa Cohen (COR) Nathalie Doruijter (COR)

Koen Clement, algemeen directeur Henk Hoevers, financieel directeur Petra Keuchenius, directeur P&O en juridische zaken Paulien Loerts, directeur operatie en innovatie

DE ARBEIDERSPERS BALANS DE BEZIGE BIJ CARGO OOG & BLIK THOMAS RAP QUERIDO NIJGH & VAN DITMAR ATHENAEUM-POLAK & VAN GENNEP QUERIDO KINDERBOEKEN LEOPOLD PLOEGSMA

4

STANDAARD UITGEVERIJ MANTEAU DE BEZIGE BIJ ANTWERPEN LIDO LUDION DE BUITENSPELERS

HAPPINEZ MAGAZINEZ Happinez VOETBAL INTERNATIONAL Voetbal International Hard Gras

WPG ONROEREND GOED

RAAD VAN COMMISSARISSEN WPG UITGEVERS B.V. Margreeth de Boer voorzitter Frans Kusters Marleen Stikker Cyriel van Tilborgh Peter van Wel RAAD VAN BESTUUR WPG UITGEVERS BELGIË N.V. Piet van Roe voorzitter

CENTRALE ONDERNEMINGSRAAD Namita Bhargava Chris Boudewijns Nathalie Doruijter voorzitter Tineke Kurd Sabine Lefever Karin van Lieshout Laura van Merendonk Saartje Schwachöfer Jacqueline Smit vice-voorzitter Ria Turkenburg Willemien Verver ambtelijk secretaris Michiel Verhaar Peter Wigchert

WPG UItgevers Een overzicht (per mei 2011)

WPG UITGEVERS

CORPORATE GOVERNANCE

is een onafhankelijke groep van multimediale bedrijven in Nederland en België, gericht op het rendabel uitgeven en exploiteren van relevante, kwalitatief hoogstaande producten en diensten die schoonheid en inzicht verschaffen. Tot de kernactiviteiten van WPG Uitgevers behoren het uitgeven van boeken voor de algemene markt door de uitgeefhuizen A.W. Bruna, Arbeiderspers, Balans, De Bezige Bij, Em. Querido’s Uitgeverij en WPG Uitgevers België, het uitgeven van tijdschriften (onder meer Vrij Nederland, Opzij, Psychologie Magazine, J/M, Happinez, Men’s Health, Runner’s World en Voetbal International) en het uitgeven van leermiddelen voor het primair onderwijs door Zwijsen. In 2010 realiseerde WPG Uitgevers met 760 medewerkers een jaaromzet van ruim €200 miljoen.

WPG Uitgevers kent geen externe aandeelhouders: de aandelen van WPG worden beheerd door Stichting Weekbladpers. De Stichting heeft een rol als ‘eigenaar op afstand’. De juridische structuur van WPG Uitgevers valt onder het wettelijk structuurregime.

DE ROL VAN DE AVA IS: 1. De Stichting is houdster van de aandelen van WPG Uitgevers; de rechten, plichten en bevoegdheden zijn vastgelegd in de Statuten Weekbladpers en, voor de rol als AVA, in de Statuten WPG Uitgevers BV, voor zover niet bij de wet bepaald.

4. De AVA stelt in plaats van de RvC de jaarrekening vast. Wel kan de vaststelling van de te reserveren en als dividend uit te keren bedragen statutair aan een ander orgaan van de vennootschap toekomen. Besloten is dat de RvC dit blijft doen. Om de medezeggenschap in de finale besluitvorming het juiste gewicht te geven, wordt het bestuur van de Stichting als volgt samengesteld: twee bestuursleden worden benoemd door en uit de RvC, twee door en uit de COR en aan het bestuur wordt een onafhankelijke voorzitter toegevoegd die door de vertegenwoordigers van de RvC en COR gezamenlijk wordt gekozen. Voor de voorzitter geldt een maximum zittingsduur van twee termijnen van vier jaar.

2. De AVA benoemt de RvC-leden op voordracht van de RvC of van de COR. Voor een derde van het aantal leden heeft de COR een versterkt aanbevelingsrecht met betrekking tot de voordracht. Deze voordracht is op basis van een profielschets die de Raad van Commissarissen (RvC) vaststelt na te zijn besproken in de Centrale Ondernemingsraad (COR) en de AVA. 3. De AVA kan de gehele RvC ontslaan na de visie van de COR te hebben gehoord. Dan stelt de Ondernemingskamer een of twee commissarissen voor die een nieuwe RvC moeten voordragen aan de AVA.

5

Strategisch verhaal directie

‘Het fundament van 2009, kunnen we vanaf 2010 gaan oogsten’ 2010 was voor WPG Uitgevers een jaar van standvastigheid en (digitale) ontwikkeling. Waar de crisis nog altijd om zich heen greep, kon het stabiele WPG Uitgevers haar kennis vertalen naar nieuwe producten en met overnames de brede uitgeverij verder versterken.

6

2010 was het jaar ná de grote schrik van de economische crisis. KOEN CLEMENT: ‘Het is paradoxaal: 2010 is een goed jaar geweest, maar ik geloof niet dat het economisch onheil al definitief achter ons ligt. De druk op de consumentenmarkt neemt toe. En het terughalen van verloren advertentieomzet blijkt moeilijk. We moeten ons meer inspannen om onze “fair share” binnen te halen. Zo doet het vernieuwde Vrij Nederland het fantastisch goed bij de lezer, maar dit heeft zich nog niet vertaald in een hogere advertentieomzet. Tot een andere strategie voor WPG heeft de crisis niet geleid, wel tot meer urgentie om effectievere businessmodellen te bedenken.’

In 2010 is er op het gebied van innovatie veel opgestart. Motto: ‘Innoveren moet je ook doen.’ PAULIEN LOERTS: ‘In 2009 hebben we het fundament gelegd en zijn er geen grote innovaties geweest. In 2010 ligt dat anders. De effecten daarvan worden in de komende jaren zichtbaar. Zo hebben we ruim duizend boeken technisch geschikt gemaakt voor uitgave als e-book. Niemand weet waar we precies naartoe gaan, maar bij WPG hebben we besloten om op te houden met alleen maar praten en daadwerkelijk te gaan innoveren. We zullen zeker fouten maken, maar daar leren we van. Je hebt mislukte projecten nodig om successen te kunnen boeken.’

WPG is erin geslaagd – ondanks de economische crisis – winst te blijven boeken. HENK HOEVERS: ‘Mede door de acquisitie van AW Bruna en Standaard Uitgeverij is de omzet in 2010 gestegen van € 145 miljoen naar ruim € 200 miljoen. Om die acquisitie mogelijk te maken heeft WPG voor het eerst in haar bestaan – we waren altijd schuldenvrij – een belangrijke lening bij een bank afgesloten. Dit wil niet zeggen dat onze natuurlijke voorzichtigheid overboord is gegaan. Integendeel, we storten ons niet in wilde avonturen, maar willen wel het ondernemerschap bevorderen. WPG heeft ook last van de economische crisis, maar de omzetten vertonen de afgelopen vijf jaar geen dip. De crisis heeft iedereen binnen WPG kostenbewuster gemaakt. Zo zijn boekenuitgevers veel voorzichtiger in hun oplagebeleid.’

In 2010 formuleerde WPG als onderdeel van de strategie voor de komende jaren: het ontwikkelen en bevorderen van transparant management in de gehele organisatie. PETRA KEUCHENIUS: ‘Transparant management gaat over openheid, duidelijkheid en vertrouwen in de relatie tussen leidinggevenden en medewerkers. Het gaat erom duidelijk te zijn in wat we van elkaar kunnen verwachten en elkaar te leren aanspreken op onze taken en verantwoordelijkheden. Daar hoort bij dat we elkaar aan afspraken houden. Vertaald in een motto: “Hard op de zaak, zacht op de relatie.” We zeggen daarmee dat we elkaar aanspreken op gedrag en resultaat, en niet op de persoon.’

Strategisch verhaal directie

In 2010 heeft WPG zich verbreed met AW Bruna en Standaard Uitgeverij. KOEN CLEMENT: ‘De overname kwam niet alleen voort uit de wens om te groeien, al haalden we met Standaard Uitgeverij wel in één klap het marktleiderschap in België binnen. De acquisities boden ons vooral de kans om de portfolio uit te breiden in aanpalende domeinen, zoals strips en commerciële fictie en non-fictie. Daarnaast werd onze bedrijfscultuur verrijkt. We kunnen veel leren van AW Bruna en Standaard Uitgeverij. Daar kunnen we ons voordeel mee doen. Ik koester overigens de rijkdom van verschillende bedrijfsculturen binnen WPG.’ WPG heeft haar positie in België in belangrijke mate versterkt, en meer… KOEN CLEMENT: ‘Onze groeistrategie voor België is gebaseerd op marktanalyse. We blijven er doen waar we goed in zijn, maar we hebben ook de ambitie om met De Bezige Bij Antwerpen een speler van formaat te worden op de markt van literaire fictie en non-fictie. Hoezeer Standaard Uitgeverij ons verrijkt, blijkt al uit het feit dat vier van de vijf bestverkochte strips van Standaard komen en uit de schitterende positie van Manteau, bijvoorbeeld op het vlak van thrillers. Standaard heeft ook een succesvol fonds voor professionals als artsen en advocaten. Die tak van uitgeven is sterk databasegedreven. De techniek daarvan stimuleert ons ook voor andere domeinen na te denken over een vorm van marktbenadering waarin kennis van de consument centraal staat.’

Koen Clement, algemeen directeur

Paulien Loerts, directeur operatie en innovatie

Samenwerken binnen projecten levert kennis op die iedereen binnen WPG kan gebruiken. PAULIEN LOERTS: ‘Uit de businessplannen van de uitgeverijen is een aantal interessante projecten voortgekomen op het gebied van digitalisering, social media, het exploiteren van nevenrechten en duurzaamheid. Mensen uit alle geledingen van WPG werken binnen die projecten samen om kennis te ontwikkelen die voor iedereen nuttig is. Een voorbeeld is social media. Binnen WPG wordt daar veel mee gedaan, maar niet altijd op een even gestructureerde manier. De projectgroep onderzoekt wat social media echt kan betekenen voor een uitgeverij. Als daar goede adviezen uitkomen, kunnen we als WPG-directie besluiten om er extra in te investeren. Door de unieke positie van WPG Uitgevers – geen externe aandeelhouders – kunnen we snel reageren op veranderingen in de markt en hebben we de financiële middelen om waar nodig écht te investeren.’

De WPG-uitgevers nemen een dominante positie in de bestsellerlijsten in. Circa veertig procent van de CPNB-tophonderd is van WPG-huize. KOEN CLEMENT: ‘Die zogenaamde dominantie, die we an sich niet nastreven, heeft ook een keerzijde. We moeten niet afhankelijk van bestsellers worden, maar er juist een uitdaging in blijven zien om ook de “kleinere” boeken een plek onder de zon te geven. We willen oeuvres blijven bouwen en geloof uitstralen in kwaliteit en potentieel, want daarmee definiëren we de rol van de uitgever. We dagen schrijvers uit, denken na over de positionering van hun werk en we hebben de durf en de noodzakelijke grootte om te investeren in experimenten. Die rol moeten we beter communiceren, want veel mensen weten niet precies wat een uitgever doet.’

Digitale kinderboeken: slim samenwerken voor twee markten. PAULIEN LOERTS: ‘Een bijzondere krachtenbundeling is die tussen de kinderboekenuitgeverijen Querido, Leopold en Ploegsma en de educatieve uitgeverij Zwijsen. Het unieke is dat er digitale kinderboeken gemaakt worden die voor de consumentenmarkt en voor de educatieve markt geschikt zijn voor zowel smartphones, tablets als digitale schoolborden. Dat is slim samenwerken en kennis delen in optima forma.’

7

Strategisch verhaal directie

Henk Hoevers, financieel directeur

Petra Keuchenius, directeur P&O en juridische zaken

Een intensievere samenwerking met de boekhandel is belangrijk. PAULIEN LOERTS: ‘De boekhandel ligt momenteel drieledig onder vuur: door de crisis, doordat er meer omzet naar internet gaat en door de opkomst van digitaal lezen. Ook WPG werkt inzake digitale boeken en internetverkopen samen met een groot aantal nieuwe e-retailers. We zien daarnaast ook nieuwe mogelijkheden om nog intensiever samen te werken met de boekhandel.’

De introductie van de iPad is door de tijdschriften van WPG aangegrepen om te experimenteren. PAULIEN LOERTS: ‘Bijna alle tijdschriften van WPG hebben inmiddels een iPad-versie. De meeste nog alleen als pdf van de papieren editie, maar Voetbal International, Vrij Nederland en sinds kort ook Psychologie Magazine publiceren verrijkte versies voor de iPad. De bouwstenen die daarvoor ontwikkeld zijn, kunnen we ook gebruiken voor de andere tijdschriften en voor de boekenen educatieve uitgeverijen. WPG investeert mee en adviseert waar gewenst. Vervolgens evalueren we de resultaten en benutten we de opgedane kennis elders binnen de organisatie.’

De uitstekende inhoud van de tijdschriften verdient een stevige commerciële omkadering. KOEN CLEMENT: ‘Onze tijdschriften positioneren zich aan de bovenkant van de markt en doen het fantastisch goed. Psychologie Magazine heeft een fenomenale oplage van 150.000, en Happinez en Voetbal International zijn verpletterende marktleiders. Van oudsher ligt onze focus op inhoud. Daar zijn we goed in. Bij WPG werken veel inhoudelijke helden. We willen in de toekomst nog meer dan vandaag ook een powerhouse voor commerciële mensen zijn. Mensen die de inhoud op een ons passende manier naar de markt kunnen brengen.’

8

Veranderende markten stellen andere eisen aan WPG. KOEN CLEMENT: ‘De komende jaren zullen veel veranderingen laten zien in de verschillende domeinen: boeken, tijdschriften, educatie. Dit vereist een flexibeler instelling van onze organisatie. De focus verlegt zich. We zullen bijvoorbeeld meer mensen nodig hebben voor de exploitatie van rechten namens uitgevers en auteurs. We zullen meer nieuwe dingen doen. Daar zijn soms mensen met andere competenties voor nodig. Tegelijkertijd zullen we kritisch naar de kostenstructuur van de organisatie blijven kijken.’

In een organisatie als WPG die drijft op creativiteit is het van het grootste belang dat iedereen op de juiste plek werkt en zijn talenten kan benutten. PETRA KEUCHENIUS: ‘Talentmanagement betekent aandacht hebben voor ieders individuele talent en focussen op wat er wel is in plaats van wat er niet is. We willen bevorderen dat alle medewerkers hun specifieke talenten leren ontdekken en kunnen ontplooien. Mensen worden daar gelukkiger van, terwijl tegelijkertijd ons rendement stijgt. Talentmanagement is vooral een kwestie van mindset. Daarom proberen we op allerlei manieren iedereen bewuster te maken. We hebben een nummer van ons personeelsmagazine WPG Indruk aan talent gewijd, op de nieuwjaarsbijeenkomst heeft auteur Luk Dewulf erover gesproken en we hebben de functioneringsgesprekken omgedoopt tot beoordeel- en ontwikkelgesprekken. Het is voor WPG echt van belang dat we investeren in medewerkers en dat doen we dus ook!’

WPG Service Centrum

Onmisbare technische en innovatieve krachten Waar zouden al die prachtige titels en hippe noviteiten in de uitgeversbranche zijn zonder techniek? Digitale uitgaven, e-books en Apps kunnen niet zonder de - veelal onzichtbare krachten achter de schermen. Bij WPG Uitgevers vormen deze mensen het WPG Service Centrum.

9

WPG Service Centrum

2010: een nieuwe naam en een nieuwe locatie

Samenwerken

Het WPG Service Centrum, voorheen WPG Facilitair Bedrijf geheten, is in juni 2010 verhuisd naar een nieuwe locatie op de Nieuwezijds Voorburgwal. De afdelingen Informatievoorziening & Automatisering, Klanten Service Centrum, Klanten Kennis Centrum, Online Service Centrum en applicatiebeheer boeken zijn hiermee op een centrale plek gehuisvest.

Iets verkopen op internet is niet zo moeilijk. Maar iets verkopen, efficiënt verzenden en koppelen aan abonneebestanden en aan bestellingen, is een ander verhaal. WPG werkte in 2010 hard aan de backoffice-kant van alle WPG-internetwinkels.

Coördinatoren systeembeheer Frank van der Weide en Eric Storms van Informatievoorziening & Automatisering (I&A): ‘Het laatste weekend van mei hebben we het verhuisproject na maanden voorbereiden eindelijk kunnen afronden. Je moet je voorstellen dat mensen op vrijdagmiddag naar huis gaan en op maandag weer achter hun bureau schuiven op een andere plek. Maar alles moet het dan wel doen. Daarvoor is een hele nieuwe infrastructuur opgezet. En het mooie was: niemand heeft daar ook maar iets van gemerkt.’ Een ander groot I&A-project is de overstap naar het glasvezelnetwerk geweest. ‘Alle Amsterdamse vestigingen zitten nu in één groot netwerk. Hierdoor hebben we veel meer mogelijkheden gekregen. De snelheid van de internettoegang is toegenomen. En we zijn nog niet klaar. De nieuwe infrastructuur maakt verdere besparingen mogelijk, zoals het terugbrengen van het aantal servers. We kunnen voorzieningen beter benutten. Dan denk ik aan het centraal aanbieden van VOIP-telefonie. En dat allemaal zonder dat de eindgebruiker er ook maar een moment last van heeft gehad.’

10

Tom Zoetbrood, systeemontwerper bij Informatievoorziening & Automatisering (I&A) van WPG en aanspreekpunt binnen het Webshopproject: ‘Binnen WPG is er gekozen voor een standaard opgezette webshop die te gebruiken is voor alle uitgaven en websites van onze uitgeverijen. Dat is handig: vernieuwingen van het aanbod worden zo automatisch in de shop doorgevoerd.’ Marketing manager Georgia Grezel is betrokken bij de Happinezwebshop: ‘Wij hadden in 2010 een reeks wensen bij het WPG Service Centrum neergelegd. We wilden: vereenvoudigen, een koppeling van ons abonneebestand en snellere levertijden. Gelukkig stonden we niet alleen: Voetbal International wilde ook een betere webshop. Samen met Weekbladpers Tijdschriften, het Online Service Centrum, I&A en KSC hebben we de krachten gebundeld. Ik ben erg blij met het eindresultaat en ik moet zeggen dat het opmerkelijk is dat twee zo verschillend ogende webshops middels hetzelfde raamwerk zijn gebouwd! Dat is echt winst.’ Het raamwerk van de shop is in samenwerking met het bedrijf GX gebouwd: de leverancier van het WPG-content management systeem WebManager. In WebManager kunnen de webmasters en webredacteuren van de verschillende uitgeverijen zelf teksten en foto’s op de websites bewerken.

WPG Service Centrum

Schappen vullen

Crossmediaal

‘Bij de realisatie van de webshops speelt het KSC ook een grote rol’, zegt Ria Dorsman, manager van het Klanten Service Centrum (KSC). ‘Wij zetten de producten virtueel in de schappen en dat doen we natuurlijk niet alleen. Eerst geven de shopkeepers – zeg maar de personen die bij elke titel verantwoordelijk zijn voor de verkoop van de producten – aan wat zij willen verkopen. Ze geven de artikelnaam, de prijs en abonneeprijs door. Vervolgens plaatsen wij dat.’

Staci van Schagen heeft als manager Online & Business Technology verschillende Kennissessies georganiseerd over de crossmediale mogelijkheden van de WPG-producten. ‘Wat kun je met Apps, met Google. Wat leven er voor ideeën met nieuwe applicaties en ga zo maar door. Aan de ‘Hoe overleef ik’website heb ik een hele nieuwe webfunctionaliteit gehangen. Je moet een profiel aan kunnen maken en vrienden kunnen worden, vond ik. De doelgroep is heel interactief, die moeten wij bedienen.’

Elke bladtitel kan serieuze winkelopties aanbieden. Plus veel extra’s. ‘Denk maar aan het intekenen op een product dat niet meer voorradig is. Of de keuze voor een cadeauverpakking of een kassakoopje.’

‘Ook het boekenvak is aan veel digitale veranderingen onderhevig. Wij faciliteren de wensen die leven bij uitgeverijen. Zo komt alle digitale informatie over de boeken binnenkort uit een ander systeem. We kunnen straks alle auteurs tonen, plus alle productgegevens. Die verrijking biedt veel kansen.’

Partijen vinden De kennis van het WPG Service Centrum wordt aangevuld door externe partners. Zo is er GX die de software voor de websites levert, maar ook andere partijen als KPN. Yvonne Dieks, Technisch projectleider van het Online Service Centrum (OSC): ‘Alle websites en ook een delen van de webshops werden tot voor kort bij de afdeling Informatievoorziening & Automatisering gehost. Dat is nu anders. Door de flinke groei van de websites en webshops en het steeds groter wordende belang ervan is in 2010 gezocht naar een partij die hosting aanbiedt voor de zakelijke markt. Dat is KPN geworden, waardoor we 24 uur per dag, 7 dagen per week support kunnen krijgen. Sinds eind december draaien de boekenwebsites daar. In 2011 gaan ook websites en webshops van de tijdschriften en van Zwijsen over naar KPN.’

‘Het managen van video is betrekkelijk nieuw voor ons. Hier ligt onze uitdaging is het opzetten van een systeem, zodat iedereen op dezelfde manier filmpjes online kan zetten. We willen in dat kader niet alleen samenwerken met partijen die een videomanagement systeem kunnen leveren, maar we zoeken specifiek naar de verdieping daarvan. We willen de data ook kunnen analyseren. Het kijkgedrag van bezoekers ontleden is minstens zo belangrijk als het managen van de video’s.’

11

WPG Service Centrum

Selfservice: klant zelf aan de slag

Nieuwsbrieven sneller weg

Wie een abonnement heeft op een van de WPG-bladen moest voorheen voor bezorgklachten of adreswijzigingen bellen of schrijven naar het Klanten Service Centrum. Dat hoeft nu niet meer, dankzij de Selfservice-tool, ontwikkeld door I&A.

De samenstelling van de nieuwsbrief en het verzenden ervan was een omslachtig proces.

Ria Dorsman: ‘Klanten kunnen nu inloggen via internet en krijgen zo toegang tot hun persoonlijke gegevens. De wijzigingen worden meteen in de database veranderd, simpelweg omdat het abonnementenbestand van álle bladen erachter hangt. Als voorbeeld: Het kan wel eens gebeuren dat een abonnee voor Psychologie Magazine het adres wil wijzigen. Mocht er ook een abonnement lopen op Vrij Nederland of J/M ouders dan wordt direct de vraag gesteld of daar de wijziging ook doorgevoerd moet worden. De gegevens worden nu ook gekoppeld aan alle informatie voor de webshops en eventueel voor deelname aan een spelletje of een prijsvraag. Uiteindelijk is dit niet alleen klantvriendelijker, maar levert het ook een besparing op. Wij hoeven de mutaties niet meer allemaal zelf in te voeren! En de klant? Die kan zelf snel schakelen en heeft daar een goed gevoel bij.’

12

Remco Ligthart, database marketeer: ‘Webredacteuren hadden de mensen van het KSC nodig om de nieuwsbrief te testen en aan te passen. Dat moest anders kunnen. En we wilden ook meer mogelijkheden toe kunnen voegen. Sinds vorig jaar (2010) kunnen webredacteuren zelf hun eigen nieuwsbrieven opstellen, testen en verzenden.’ Deel 2 van het project staat al op stapel. ‘We willen de registratiemogelijkheden uitbreiden. En in de toekomst moet een ontvanger kunnen kiezen voor bepaalde interessegebieden, zodat de nieuwsbrieven nog persoonlijker worden. Klanten kunnen dan ook hun eigen nieuwsbrieven beheren.’

Boeken

Bestsellers, Apps en nieuwe aanwinsten

13

Boeken

Krachten bundelen in Vlaanderen

Congo: teamwork

Bij de integratie van WPG België met Standaard Uitgeverij was samenwerking het kernwoord. Aan de Mechelsesteenseweg 203 in Antwerpen werd flink geschoven met bureaus en stoelen. Sedert september 2010 hebben de medewerkers van de uitgeverijen vanuit de kantoren van Standaard Uitgeverij, de nieuwe loot aan de WPG-boom, hun krachten gebundeld. Hoewel het opgaan in elkaars cultuur geen sinecure is, verloopt de integratie in Vlaanderen van nieuwe en bestaande WPG-uitgeverijen (Standaard Uitgeverij, Ludion, De Bezige Bij Antwerpen en Manteau) zonder noemenswaardige problemen. Dat is niet heel verwonderlijk aangezien de uitgeverijen geen directe concurrent van elkaar waren, maar eerder complementair. Door de samenvoeging heeft WPG Uitgevers België een marktaandeel van zo’n 27 procent in Vlaanderen verkregen. 2010 was het jaar dat De Bezige Bij Antwerpen het licht zag. De Bezige Bij Antwerpen stelt WPG in staat om nog beter te penetreren in de Vlaamse markt van literaire fictie en non-fictie. Met deze zuster van de roemruchte Amsterdamse uitgeverij heeft WPG Uitgevers België er een belangrijke literaire uitgeefactiviteit bij die lokaal is verankerd en die gebruik maakt van de retailkanalen en de marketingaanpak van WPG België. Omgekeerd krijgen Vlaamse auteurs nu nog meer de kans om zich te profileren op de Nederlandse markt, dankzij het distributie- en marketingnetwerk dat WPG in Nederland heeft.

Congo van auteur David van Reybrouck, uitgegeven bij de Bezige Bij, sleepte het afgelopen jaar verschillende prijzen in de wacht, waaronder de AKO Literatuur Prijs, de Libris Geschiedenis Prijs, de Jan Greshoff Prijs en de prijs voor het beste omslag 2010. In het boek bedankt Van Reybrouck redacteur Wil Hansen uitgebreid voor diens bijdrage. Welke was de rol van Hansen bij de totstandkoming van het gevierde boek?

14

De samenwerking tussen David van Reybrouck en Wil Hansen gaat verder terug dan die voor het boek Congo. Ze kennen elkaar inmiddels lang. Wil Hansen: ‘Je mag zeggen dat ik David heb ontdekt. In 2001 werkte ik nog voor Meulenhoff en ik begeleidde David bij zijn eerste boek De Plaag. Die samenwerking was heel vruchtbaar en we hebben contact gehouden. Enkele jaren terug werd ik gevraagd redacteur te worden bij De Bezige Bij. Op een bepaald moment belde David me op met zijn plannen voor Congo en hij wilde dat ik zijn redacteur werd. Hij schreef een synopsis en Robbert Ammerlaan ging akkoord. Zo raakten we weer samen aan het werk en hernieuwden en intensiveerden we onze vriendschap.’ Zag Wil Hansen het succes van Congo aankomen? ‘Niet in deze omvang. Ik weet wel dat David een geweldig goede schrijver is. Momenteel is hij een van de beste schrijvers van ons taalgebied. Ook op het gebied van fictie zal hij menigeen nog gaan verbazen. Omdat ik het gevoel kreeg dat het boek in de aanloop naar de publicatie werd onderschat, heb ik een paar keer hard geroepen dat Congo vijftigduizend exemplaren zou gaan verkopen. Dat was deels wishful thinking, maar het is wel (meer dan) uitgekomen met een verkoop van 150.000 exemplaren.’

Boeken

De Bezige Bij neemt afscheid van Harry Mulisch Gedetailleerd commentaar Over de samenwerking tussen de schrijver en redacteur zegt hij: ‘Die was heel erg hecht en intensief. David schreef een hoofdstuk, leverde dat aan en vervolgens gaf ik daar heel snel gedetailleerd commentaar op, tot op zinsniveau. Vaak hadden we zo’n acht keer op een dag telefonisch contact over de tekst. Ik denk dat het scheelt dat we vrienden zijn. Daardoor is de communicatie heel open, we kunnen elkaar alles zeggen. Er was voortdurend sprake van een uiterst creatieve wisselwerking. Als je zo werkt moet je elkaar niet sparen; we konden elkaar alles unverfroren zeggen.’ Wat is de kracht van Congo? Wil Hansen: ‘Het aantrekkelijke van het boek is dat het een aaneengesloten, recente periode beschrijft, van 1860 tot 2010. De geschiedenis van Congo was nog niet eerder geschreven, een van de redenen overigens waarom we het boek ook aan diverse landen hebben verkocht, waaronder Amerika. Bovendien kiest David er nadrukkelijk voor om zwarte Congolezen aan het woord te laten komen, dus niet alleen vanuit de visie van de koloniale macht te vertellen. Daarnaast schrijft David literair zeer beeldend. Dat zijn belangrijke pijlers onder het succes.’

Op zaterdag 30 oktober 2010 overleed schrijver Harry Mulisch op 83-jarige leeftijd. Hij laat een weergaloos en onnavolgbaar oeuvre na. Een literair universum van grote betekenis en van een virtuoze verbeeldingskracht. Hij schreef romans, novellen, verhalen, beschouwend proza, studies, autobiografisch werk, reportages, toneelstukken en gedichten. Harry Mulisch behoort tot de succesvolste, meest gelezen en meest bewonderde auteurs van zijn generatie. Hij was de laatst levende van de illustere Grote Drie van de na-oorlogse Nederlandse literatuur. Zijn werk is in tientallen talen vertaald en door de meest prominente literaire critici in binnen- en buitenland met lof overladen. Mulisch’ oeuvre werd bekroond met de belangrijkste literaire prijzen, waaronder de P.C. Hooftprijs en de Prijs der Nederlandse Letteren. Bijna zestig jaar lang maakte Harry Mulisch deel uit van het hart van De Bezige Bij. Harry Mulisch werd op indrukwekkende wijze herdacht tijdens een bijeenkomst in de Stadsschouwburg. Aansluitend werd hij per boot naar Zorgvlied gebracht, waar hij onder grote publieke belangstelling werd begraven.

15

Boeken

A.W. Bruna zet de ramen bij WPG open De komst van uitgeverij A.W. Bruna naar WPG, was een majeure gebeurtenis in 2010. Deels uiteraard vanwege de omvang en het marktaandeel van de in Utrecht gevestigde uitgeverij. Maar A.W. Bruna heeft ook een grote reputatie op het gebied van marketing en publiciteit. Haar onconventionele, commerciële aanpak heeft het laatste decennium garant gestaan voor grote verkoopsuccessen. Zo bevat het A.W. Bruna-fonds veel schrijvers uit de nu zo populaire mediterrane (onder meer Zafón) en Scandinavische (onder wie Stieg Larsson) regio’s. Omschreef directeur Joop Boezeman de ontvangst binnen WPG als ‘een warm bad’, omgekeerd hebben A.W. Bruna en ook Standaard Uitgeverij een inspirerende uitwerking op de andere uitgeverijen. Zij tonen veel interesse in de organisatorische structuur en werkwijze van de nieuwe loten aan de WPGstam. Met de komst van A.W. Bruna en Standaard is de wil om de vruchten te plukken van elkaars expertise binnen WPG alleen maar groter geworden. Daarbij is het vizier nog nadrukkelijker gericht op de toekomst.

16

iPhone-app Joost Zwagerman Ter gelegenheid van de Boekenweek 2010 presenteerde uitgeverij De Arbeiderspers een iPhone-applicatie rond Joost Zwagerman. Gedurende de Boekenweek ontvingen de gebruikers iedere dag een gedicht van Joost Zwagerman. Het gedicht werd voorgelezen door Hans Teeuwen. De app bevatte verschillende functies, zoals een nieuwsbutton, waarmee een verbinding met het weblog van de schrijver essayist werd gelegd, de Boekenweek-agenda van Joost Zwagerman en uitgebreide informatie over de auteur en zijn romans. Voor de Arbeiderspers was het de eerste keer dat een schrijver en zijn werk via een smartphone-app toegankelijk werd gemaakt. Het succes van deze app werd bewezen in het feit dat ze korte tijd bovenaan in de categorie ‘Boeken’ in de App Store stond.

Boeken

Voordat jij er was

Kinderboeken ook een succes als app De aantrekkingskracht van kinderboeken reikt verder dan print. In bewerkte vorm zijn ze ook succesvol als app voor de smartphone of de iPad. Mees Kees, Fiet wil rennen en Voordat jij er was zijn daarvan het bewijs. De in 2010 opgerichte afdeling Rights en New Business bij Em. Querido’s Uitgeverij speelt een belangrijke rol bij het exploiteren van nevenrechten en het opzetten en coördineren van innovatieve projecten. Het succes was en is groot: een van de winnaars van een Zilveren Griffel in 2010, Fiet wil rennen, is tevens Prentenboek van het jaar 2011. Het boek stond ook centraal tijdens de Nationale Voorleesdagen die in januari van dit jaar werden gehouden. Fiet wil rennen, uitgegeven bij Querido Kinder- en jeugdboeken, is een nu al klassiek kinderboek over een struisvogel die wil rennen, maar moet opboksen tegen de genadeloze wind. Ook de app die voor de smartphone en iPad is ontwikkeld als een levend prentenboek is een groot succes. Al na één dag stond het kinderboek van Bibi Dumon Tak op de eerste plaats in de categorie ‘Boeken’ in de App Store. Het boek is voor de app geanimeerd tot een tekenfilm en wordt voorgelezen door Frank Groothof. Voor de iPad is inmiddels ook een speciale educatieve versie gemaakt, waarbij kinderen kunnen werken aan hun woordenschat.

Voordat jij er was werd bekroond met de Gouden Griffel 2010 en de Vlag en Wimpel 2010 van de Penseeljury. Het boek is eveneens uitgegeven bij Querido Kinder- en jeugdboeken. Voordat jij er was is een verrassende versie van het scheppingsverhaal, waarin niet alles is zoals het lijkt. Een boek waarin bovendien tekeningen worden gecombineerd met fotografie. Als app is het boek op maat bewerkt en verrijkt. Zo wordt het verhaal voorgelezen door meesterverteller Jan Meng.

Mees Kees En dan is er het succes van Mees Kees van uitgeverij Ploegsma. De avonturen van Mees Kees en de leerlingen van 6B kwamen in 2010 ook beschikbaar in een applicatie. Het Kinderboekenweekgeschenk Mees Kees in de gloria van Mirjam Oldenhave rolde in een oplage van bijna een half miljoen exemplaren van de persen. Om dit feestelijke feit luister bij te zetten werd deze app gelanceerd. Niet alleen de vakpers was enthousiast. De gratis app stond vanaf de eerste dag hoog in de top tien van de iTunes Store en was in het eerste kwartaal van 2011 meer dan twintigduizend keer binnengehaald. De app wordt nog steeds wekelijks 700 tot 800 keer gedownload. Het artwork voor de app is net als de boeken gedaan door Rick de Haas. Naast een verhaal over de klas van Mees Kees bevat de app onder meer een liedje, spelletjes en een agenda. In iPhone Magazine met de top honderd van ‘allerbeste’ apps werd over Mees Kees geschreven: ‘Een leuke aanvulling op de gelijknamige boeken van Mirjam Oldenhave (...) een geslaagde app die zeker als voorbeeld mag dienen.’

17

Boeken

Een app voor Huid en Haar

‘Digitale’ strips hebben de toekomst

Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar liet in 2010 een applicatie ontwikkelen voor Huid en Haar, de nieuwste roman van Arnon Grunberg die in oktober verscheen. De app was gratis te downloaden voorafgaand aan de verschijningsdatum van de roman. Concept en realisatie werden uitgevoerd door FONKmobile. De vormgeving van de app werd verzorgd door Skybox, en Studio Ron van Roon ontwierp het omslag van Huid en Haar, dat als icon van de app fungeert. Arnon Grunberg selecteerde twee fragmenten uit Huid en Haar die waren te lezen op de app. De fragmenten waren bedoeld als opwarmer voor het boek, dat tevens via de app kon worden gereserveerd. Zij die inschreven op Huid en Haar ontvingen de roman zonder verzendkosten op de dag van verschijning. Uiteraard bevat de app ook achtergrondinformatie over de romans van Grunberg en door middel van een link met zijn blog kunnen gebruikers op de hoogte blijven van nieuws rond de romancier en essayist. De app zal, indien opportuun, bijvoorbeeld bij verschijnen van nieuw werk van Grunberg, worden aangepast. Met de roman Huid en Haar schreef Grunberg een verhaal over verboden liefde, pervers plezier, overspel en machtsmisbruik, met de Amerikaanse en Nederlandse academische wereld en stedelijke politiek van New York als decor. Zeer toepasselijk is de iPhone door een functionaliteit in de app daarom ook te gebruiken als zweep...

Eind vorig jaar bracht de Belgische Standaard Uitgeverij een Suske en Wiske-applicatie uit voor de iPad en iPhone. Met groot succes. In anderhalve maand tijd stond de teller op meer dan honderdduizend downloads van De stuivende stad. Die aantallen maken duidelijk dat digitalisering en strips zeer goed bij elkaar passen Het succes van de Suske en Wiske-app was des te groter daar sinds de introductie van de app veel kinderen naar de papieren versie van Suske en Wiske grijpen, evenals de oudere lezers die dankzij de app weer worden geïnspireerd om de ‘ouderwetse’ stripboeken opnieuw te lezen. Het succes kwam voor Standaard Uitgeverij niet geheel uit de lucht vallen. Al een flink aantal jaren geeft de uitgeverij met succes op cd-rom luisterstrips van F.C. De Kampioenen uit. Tablets en vooral Android-toestellen bieden nóg meer mogelijkheden. Niet alleen komen de tekeningen goed tot hun recht op het scherm van een tablet; naast beeld en geluid, is er ook animatie mogelijk. Mobiel uitgeven in de ‘stripmarkt’ heeft derhalve de toekomst. Standaard realiseert zich dat terdege. Na het succes van de Suske en Wiske-app bekijkt de Vlaamse uitgeverij ook de mogelijkheden voor digitalisering van haar andere goedlopende strips als de Kiekeboes, Urbanus, de Rode Ridder, Jump en F.C. De Kampioenen. Standaard Uitgeverij biedt sinds eind 2010 bekende stripreeksen ook online aan via www.e-strips.be en www.e-strips.nl. De e-strips worden een aantal weken voor de papieren versie aangeboden.

18

Boeken

Succes van een ongehoord verhaal

over wat ze hebben gezien tijdens de onafhankelijkheidsstrijd van de Indonesiërs. Ik vind het een eer dat ze mij die herinneringen toevertrouwen.’

Ouderwetse papierfreak Met Asta’s ogen schoot Eveline Stoel zuiver in de roos. Het in mei 2010 bij Nijgh & Van Ditmar verschenen boek over haar Indische schoonfamilie, die in 1955 van Surabaya naar Nederland vertrok om een nieuw leven op te bouwen, beleefde in korte tijd verschillende drukken. Ruim 22.000 exemplaren zijn er inmiddels verkocht. Asta’s ogen behoort tot de literaire non-fictie. Het boek is als e-book beschikbaar en als luisterboek op cd te koop en is tevens ‘downloadable’. Natuurlijk is ze verrast door het verkoopsucces, zegt schrijfster en freelancejournalist Eveline Stoel. Om daar onmiddellijk aan toe te voegen dat ze ook onder de indruk is van de moeite die uitgeverij Nijgh & Van Ditmar zich getroostte om haar allereerste boek onder de aandacht te brengen: ‘Volgens mij sturen uitgeverijen doorgaans een persbericht rond en dat is het. Maar vooral hoofdredacteur Paul Brandt heeft zich enorm ingespannen om het boek optimaal in de markt te zetten. Nadat ik een paar hoofdstukken had ingeleverd is hij alle tijdschriftredacteuren gaan attenderen op wat er aanstaande was. Nijgh heeft echt alles uit de kast getrokken. En ook nu nog overleggen we bijna wekelijks om te bezien of we het succes nog meer kunnen vergroten.’

Signeersessies Brandts voorgevoel, dat het verborgen gebleven verhaal over haar zogenaamd geruisloos geïntegreerde Indische (schoon)familie op een warme ontvangst zou kunnen rekenen, was geheel juist. Eveline Stoel is vooral geraakt door de reacties op haar boek: ‘Het succes is fantastisch, maar wat het boek losmaakt doet me het meest. Ik heb tientallen mails ontvangen van Indische mensen die me schrijven over hun eigen ervaringen ten tijde van de Japanse bezetting in Indië. Ze schrijven over hun komst naar Nederland, de kille ontvangst in contractpensions. Ook tijdens signeersessies vertellen mensen me soms met tranen in hun ogen emotionele verhalen, bijvoorbeeld

De interesse voor Asta’s ogen is nog steeds niet weggeëbd. Er is inmiddels een mid-price-editie, het boek is verkrijgbaar als e-book en Asta’s ogen is binnenkort ook als luisterboek op cd te koop. Beide zijn dan te downloaden. Eveline Stoel: ‘Er schijnt veel over het boek te worden getwitterd; schijnt, ja, ik ben digitaal nu eenmaal niet zo onderlegd. Ik zit op LinkedIn, maar Twitter en Facebook daar heb ik niet veel mee. Ik laat de promotie via social media over aan de uitgeverij. Ik ben een ouderwetse papierfreak en kan nog genieten van een met liefde gemaakt boek. Mijn vriend Remke heeft zich echter onmiddellijk na de verschijning aangemeld op allerlei fora als Indo Business Club en Indo inside om het boek te pluggen. Iedere dag krijg ik een overzicht van wat er aan Google-meldingen over het boek is en wat het aan tweets genereert.’

Het verhaal verrijken Toch sluit ze haar ogen niet voor dat wat het digitale tijdperk wellicht allemaal in petto heeft voor schrijvers en voor het gehele boekenvak: ‘Ik zie ook dat er nu al veel mogelijk is. Mijn luisterboek bevat straks bijvoorbeeld muziekfragmenten. Dan hoor je de tangomuziek waar Asta vroeger zo van hield. Dat versterkt de sfeer en de achtergrond waartegen het verhaal plaatsvindt, het vergroot de leeservaring op een prachtige manier. Maar je kunt ook denken aan foto’s en filmpjes die je toevoegt om het verhaal nog meer kracht te geven. Door het verhaal te verrijken ontstaat er feitelijk een nieuw product. Een boek is straks misschien iets waaraan niet alleen een schrijver werkt, maar waarmee een heel team van mensen creatief bezig is. Dat is natuurlijk een geweldige ontwikkeling.’

19

Boeken

Hoogtepunten Cargo bestond op 9 september 2010 tien jaar. Op het jubileumfeest waren eregasten Elizabeth Gilbert en Karin Slaughter. Zij zijn medeverantwoordelijk voor de jongste successen van Cargo. Zo ging Eten, bidden, beminnen van Gilbert een half miljoen keer over de toonbank, de boeken van Karin Slaughter inmiddels meer dan 2,5 miljoen keer. Het boek Zelfs aan de stilte komt een eind (Balans) van voormalig politica Ingrid Betancourt werd ook in Nederland een succes. Het boek is het persoonlijke verslag van Betancourts gevangenschap door FARC in de Colombiaanse jungle. Op 8 april verscheen het aangrijpende levensverhaal van Janny Moffie-Bolle: Een hemel zonder vogels (Balans). Een verhaal over een ‘rijke’ joodse jeugd, via de onmenselijke kampen, tot en met de naoorlogse jaren. Op 11 april werd het boek aangeboden aan de directeur van Holocaustmuseum Yad Vashem in Jeruzalem. Met Het pauperparadijs (Balans) sleept Suzanna Jansen de Vrouw & Kultuur DebuutPrijs 2010 in de wacht. Van deze titel zijn inmiddels ruim 200.000 exemplaren verkocht.

20

Een Boekenweekgeschenk met een recordoplage van 958.000 exemplaren. Duel (De Arbeiderspers) van Joost Zwagerman is een spannend verhaal over moderne kunst met talloze knipogen naar de werkelijkheid en eerder werk.

In samenwerking met het Nederlands Danstheater werd Vaslav (De Arbeiderspers) van Arthur Japin geboren. Het boek vertelt het verhaal van balletdanser Vaslav Nijinski, die op het hoogtepunt van zijn roem zijn optreden staakt en de rest van zijn leven doorbrengt zonder te dansen en te spreken. (90.000 exemplaren in 2010). Toen in 2009 de e-books werden geïntroduceerd stapte A.W. Bruna daar groots in. ‘In 2010 hebben we 180 procent meer verkocht dan in 2009. In 2010 heeft A.W. Bruna de top-100 van hun best verkopende titels als e-book uitgebracht’, zegt Timo Boezeman (acquirerend redacteur A.W. Bruna). Hoe overleef ik (zonder) dromen (Singel 262) van Francine Oomen heeft voor de achtste keer de Prijs van de Nederlandse Kinderjury gekregen. Ook sleepte de schrijfster met Hoe overleef ik mijn vriendje (en hij mij!) de Prijs van de Jonge Jury 2010 in de wacht. In 2010 vierde Francine haar twintigjarige schrijverschap en zette een punt achter haar succes-serie Hoe overleef ik. Uitgeverij Athenaeum werkte samen met NRC Handelsblad en de Vrije Universiteit rondom de prestigieuze Perpetua-reeks. De CNPB-actie ‘Nederland Leest’ stond in 2010 in het teken van een vergeten klassieker: De grote zaal van Jacoba van Velde, uitgegeven bij Querido. Annejet van der Zijl promoveerde aan de UvA op haar succesvolle en spraakmakende biografie van prins Bernhard (Querido)

Best verkochte boeken 2010

WPG Nederland EM. QUERIDO’S UITGEVERIJ

1 2 3

Athenaeum - Polak & Van Gennep Willem Elsschot - Dwaallicht                                     M. Prins en P.H. Steenhuis - Andere achterhuizen Fik Meijer - Middellandse zee 

1 2 3

Nijgh & Van Ditmar Arnon Grunberg - Huid en haar Robert Vuijsje - Alleen maar nette mensen Arnon Grunberg - Tirza

54.627 51.381 41.516

1 2 3

Querido Annejet van der Zijl - Bernhard F. Springer - Quadriga Arnaldur Indridason - Onderstroom

50.062 17.805 17.582

1 2 3

Querido Kinderboeken Francine Oomen - Hoe overleef ik mijn vader                Annie M.G. Schmidt - Jip & Janneke deel 1  Annie M.G. Schmidt - Jip en Janneke

82.458 32.390 27.597

1 2 3

Leopold Paul van Loon - Weerwolfbende Paul van Loon - Foeksia de miniheks Paul van Loon - Zilvertand

36.923 24.248 18.875

1 2 3

Ploegsma Mirjam Oldenhave - Mees Kees en de sponsorloop     Div. auteurs - Ridders, dino’s en piraten         Div. auteurs - Kleertjes uit, pyjamaatjes aan

14.687 8.567 8.468

7.229 5.350 4.483

DE BUITENSPELERS Op 5 en 6 juni 2010 vonden de Stripdagen plaats in Haarlem. Tijdens deze dagen signeerden diverse auteurs van Oog & Blik waaronder Charles Burns, Dominique Goblet en Chris Ware. Uitgeverij Ludion verwerft in 2010 de wereldwijde merchandisingrechten op het werk van de Nederlandse cartoonist Gummbah (Gertjan van Leeuwen), bekend van zijn tekeningen in Nieuwe Revu, Humo en de Volkskrant. Een waardevolle toevoeging aan het merchandisingaanbod waar Ludion in 2009 mee begonnen is met het binnenhalen van de rechten op het werk van René Magritte en James Ensor.

1 2 3

Johan Derksen - Helden & Hansworsten Kees Slager - Watersnood Div. auteurs - Jan Mulder

16.000 9.000 6.000

UITGEVERIJEN ARBEIDERSPERS, BALANS

1 2 3

De Arbeiderspers Arthur Japin - Vaslav Paulo Coelho - De beschermengel Paulo Coelho - Liefde

88.772 41.346 22.779

1 2 3

Balans Suzanna Jansen - Het pauperparadijs Ingrid Betancourt - Zelfs aan de stilte komt een eind Bert Keizer - Onverklaarbaar bewoond

64.190 15.742 15.701

1 2 3

Singel Pockets Paulo Coelho - Strijders van het licht Paulo Coelho - De heks van Portobello Maarten ‘t Hart - De vlieger

5.067 4.626 3.435

21

Best verkochte boeken 2010

DE BEZIGE BIJ

1 2 3

De Bezige Bij David van Reybrouck - Congo Jan Siebelink - Het lichaam van Clara John Irving - De laatste nacht in Twisted River

150.428 47.376 33.140

1 2 3

Cargo Karin Slaughter - Verbroken Elizabeth Gilbert - Eten bidden beminnen Lars Kepler - Hypnose

150.309 142.978 50.299

1 2 3

Thomas Rap Youp van ’t Hek - Ware woorden Youp van ’t Hek - Omdat je mijn beste vriend bent D. Campert en B. Van Kooten - C’est la vie

1 2 3

Oog & Blik Andy Riley - De opkomst van de zelfmoordkonijntjes Simon Tofield - Simon’s cat Simon Tofield - Simon’s cat trakt erop uit

96.012 7.701 6.877

7.026 2.831 2.361

WPG Uitgevers België AW BRUNA

1 2 3

AW Bruna Fictie John Grisham - De bekentenis Suzanne Vermeer - De Suite Suzanne Vermeer - Apres Ski

1 2 3

Signatuur Stieg Larsson - Mannen die vrouwen haten     Stieg Larsson - De vrouw die met vuur speelde Stieg Larsson - Gerechtigheid

1 2 3

Lev. Keith Richards - Life Berthol Gunster - Omdenken Andre Agassi - Open: een autobiografie   

1 2 3

Orlando Joyce Maynard - Een lang weekend Angeles Caso - Tegen de wind in Natasha Solomons - De lijst van meneer Rosenblum

1 2 3

Zwarte Beertjes Loesje - Zorgen moet je doen, niet maken Loesje - Kijk ik om me heen, sta ik midden in mijn leven James Patterson - Belofte maakt schuld

84.328 77.721 75.599

1 2 3

25.463 22.297 13.725

3

Standaard Uitgeverij Informatief SU Informatief - Belastingalmanak 2010 A.A.F. Jochems/F.W.M.G. Joosten - Coëlho zakwoordenboek van de geneeskunde SU Informatief - Belasting CD-ROM 2010

58.676 43.919 27.245

1 2 3

Manteau Pieter Aspe - Erewoord Pieter Aspe - De vijand Luc Deflo - Prooi

11.243 4.683 3.922

1 2 3

Manteau Jeugd Martin Handford - Waar is Wally / De wereld rond Helen Vreeswijk - Over the edge Helen Vreeswijk - Leugens

16.970 15.188 14.708

17.895 12.067 11.673

1 2 3

De Bezige Bij Antwerpen Rudy Vranckx - De ontdekking van Congo Jef Vermassen - Moordenaars en hun motieven Dirk Draulans - Beagle dagboek

11.009 7.654 4.967

332.593 259.327 258.828

1 2

2 3

Standaard Uitgeverij Strips Willy Vandersteen - Suske en Wiske 310 De halve halvelaar Merho - De Kiekeboes 125 Vrouwen komen van Mars Hec Leemans - De Kampioenen 64 20 jaar later

1 2 3

Ludion Doede Hardeman - Kandinsky & Der Blaue Reiter Jo Smeets - The Scabs Luc Janssen - Pukkelpop 25

1

22

Standaard Uitgeverij boeken Sonja Kimpen - Dagelijkse kost gezonder BrandNewDay - Kilootje minder Hello Kitty Licensing Hello Kitty Pretboek Spelen en Leren

7.298 6.933 4.681

56.726 48.099 22.792

184.651 81.790 59.575

3.764 2.070 1.862

Educatief

Dagelijks loggen 8500 leerkrachten in op Zwijsen.nl

23

Educatief

In 2010 heeft Zwijsen een megaklus geklaard: alle online applicaties voor het basisonderwijs staan nu achter één inlog. Zo speelt de educatieve uitgever in op de wensen van leerkrachten: mooie methodes, geen gedoe.

24

Spannend? Het klinkt eenvoudig: alle applicaties achter één inlog. Maar in werkelijkheid was het een gigantische operatie waarbij tachtig mensen (intern en extern) betrokken waren. Dat vertelt procesmanager Toine Jansen: ‘De planning was ingewikkeld, omdat we met veel partijen samenwerken: de ontwikkelaars van de software, de hostingpartij. De piek lag in de drie weken dat het hele land zomervakantie had. Spannend? Dat kun je wel zeggen! Maar het is gelukt: op 16 augustus, de eerste schooldag kon iedere leerkracht inloggen.’

Educatief

Digitaal schoolbord

Moeiteloos switchen

Big Brother

Even terug in de tijd: in de jaren negentig maakte de computer zijn entree in het basisonderwijs. De eerste educatieve software verscheen op diskette en later op cd-rom. Sinds kort gebeurt steeds meer online. Een belangrijke stimulans voor de toename van educatieve software in het onderwijs is de komst van het digitale schoolbord. Inmiddels beschikt 95% van alle basisscholen over minstens één digitaal schoolbord. Dat maakt het mogelijk digitaal lesmateriaal klassikaal in te zetten. Deze verandering vereist een andere aanpak van de ontwikkelaars. Die aanpak wordt geformuleerd door de onderwijsdeskundigen van Zwijsen. Hun collega’s, de interaction designers, vertalen deze eisen richting de (externe) ontwikkelaars. ‘Voorheen zagen wij het resultaat pas als een programma werd getest bij de hostingpartij’, vertelt interaction designer Martin de Jong. ‘Nu we steeds meer digitaal lesmateriaal laten ontwikkelen, willen we de regie in eigen hand houden. Dus hebben we gekozen voor een eigen testomgeving in huis, en verzorgt de hostingpartij alleen nog maar de productieomgeving, ofwel: dat wat onze klanten zien.’

Het is een van de veranderingen die Zwijsen vorig jaar heeft doorgevoerd. Het zinnetje ‘de regie in eigen hand’ is exemplarisch voor de aanpak van het bedrijf: alles wordt tot in de details gecontroleerd voordat het op de markt wordt gebracht. Ook de gehele overgang naar het nieuwe systeem is uitgebreid getest. Alle gebruikers zijn met een persoonlijke mail geïnformeerd over de veranderingen. ‘Je krijgt maar één kans bij je gebruikers’, zegt Lisette van Kemenade, projectleider digitale media. Samen met Martin de Jong was zij verantwoordelijk voor de bouw van de kapstok waaraan alle applicaties hangen: de leerkrachtmodule – ofwel het controlcenter waar alle leerlinggegevens worden ingevoerd en waar de resultaten worden bijgehouden – de toetssite, de bestelmodule, de centrale inlog en de helpdesk. ‘Het grote voordeel voor de leerkracht is dat deze alle leerlinggegevens maar één keer hoeft in te voeren. Eenmaal ingelogd kan hij of zij moeiteloos tussen de verschillende applicaties switchen.’

In het nieuwe systeem zijn alle applicaties aan elkaar geknoopt. Dat betekent ook dat Zwijsen resultaten van leerlingen aan elkaar kan koppelen en inzichtelijk maken. Big Brother is watching you? ‘Inderdaad speelt de Wet bescherming persoonsgegevens hier een rol’, vertelt Lisette van Kemenade. ‘Daarom is het systeem zo ingericht dat wij niet de gegevens van een individuele leerling kunnen ophalen. We kunnen dus niet zeggen: “Pietje scoort zo slecht op dit onderdeel, zou u dit ondersteunende materiaal niet voor hem aanschaffen.” Maar we kunnen met deze gegevens wel laten zien hoe een school het doet ten opzichte van de norm. En, een groot voordeel voor de leerkracht, op basis van de resultaten kan het systeem automatisch oefeningen klaarzetten voor een leerling.’

25

Educatief

Herkenbaarheid Zwijsen heeft gekozen voor het hostingplatform van Microsoft, vertelt ICT-projectleider beheer Robert Giesbergen. ‘Dat betekent dat alle applicaties geschreven moeten zijn in een taal die deze omgeving ondersteunt. Dus we hebben veel moeten ombouwen.’ Het kernwoord voor de hardware is schaalbaarheid. ‘In augustus 2010 logden er dagelijks 7000 leerkrachten in. Nu zijn dat er al 8500. We verwachten een grote toename bij de online leerlingsoftware die volgend schooljaar gereed zal zijn. Nu loggen er dagelijks 400 kinderen in, volgend jaar verwachten we dat dat er 35.000 per dag zullen zijn.’

26

Educatief

Recordhouders: Estafette en Taal in Beeld

Train-de-trainerdag Estafette Nieuw en Wizwijs

Estafette is met stip de populairste methode voor voorgezet technisch lezen. De methode verscheen in 2001 en kreeg een restyling in 2009. In 2010 werkte 40% van alle basisscholen met Estafette of Estafette Nieuw. Taal in Beeld is de snelst groeiende taalmethode van Nederland. Deze methode had in 2010 een marktaandeel van meer dan 15%. Wat is het geheim van het succes? Jos Cöp, fondseditor en interim-uitgever: ‘Beide methodes spelen in op de behoefte aan differentiatie. Dit is bij Taal in Beeld heel direct zichtbaar aan de lay-out: waar leerlingboekjes traditioneel alleen opgaven bevatten, hebben we er hier voor gekozen álle lesonderdelen op te nemen in de leerlingboekjes. Dus ook de uitleg en de evaluatie. Dat betekent dat de leerkracht snelle leerlingen zelfstandig kan laten werken zodat zij/ hij meer tijd overhoudt voor de zwakkere leerlingen.’

Scholen die met een nieuwe methode starten lopen tegen aanvangsproblemen aan. Hoe pak je de organisatie het best aan? Hoe differentieer je? Zwijsen speelt hierop in met een nieuwe betaalde dienst. Michael van Haaren, fondseditor taal/lezen: ‘Estafette Nieuw is de nieuwste methode voor technisch lezen van Zwijsen en Wizwijs is de nieuwste rekenmethode. Uit onderzoek blijkt dat een goede implementatie veel bijdraagt aan het succes van een methode. Scholen kunnen gedurende het eerste schooljaar hulp krijgen van een onderwijsadviesbureau bij de implementatie. Om de kwaliteit van zo’n implementatietraject te waarborgen hebben we voor beide methodes een implementatiemap ontwikkeld en daarbij een train-de-trainerdag georganiseerd. De opkomst op de trainersdagen was groot. Van bijna alle onderwijsadviesbureaus waren adviseurs vertegenwoordigd. Zij kregen op deze dag uitleg over het gebruik van de implementatiemap. Op de methodewebsites staan de deelnemende diensten vermeld. Wanneer een school een van deze diensten in de arm neemt, zijn zowel zij als wij verzekerd van een kwalitatief goede invoering van de methode.’

27

Educatief

28

Nieuw in 2010: Lezen in Beeld

Eerste iPad-app Zwijsen: Letterlegger

Lezen in Beeld is een nieuwe methode voor begrijpend lezen. De methode is gebouwd op hetzelfde principe als Taal in Beeld en Estafette en geeft de leerkracht de mogelijkheid tot differentiatie. Dat slaat aan: Lezen in Beeld is al direct de snelst groeiende methode voor begrijpend lezen. Een vermeldenswaardig onderdeel van de methode is de Leesstudio. Deze module voorziet iedere week in een nieuwe les begrijpend lezen over een actueel onderwerp. Een schot in de roos, aldus Jos Cöp, fondseditor en interim-uitgever. ‘Met Leesstudio snijdt het mes aan twee kanten: het is een les begrijpend lezen én de kinderen leren iets over de actualiteit. Bij Lezen in Beeld hoort ook software voor het digitale schoolbord. We beginnen dan altijd met het item van het jeugdjournaal waarin het onderwerp wordt besproken. Zo kun je als leerkracht dankzij de digitale mogelijkheden van vandaag zo’n les echt inbedden.’

Zwijsen was de eerste educatieve uitgever die vorig jaar een app voor de iPad uitbracht. De ‘Letterlegger’ bestaat uit een afbeelding met eronder drie vakjes waar de bijbehorende letters ingevuld kunnen worden (SOK, BAL, enzovoorts). Er zijn inmiddels meer dan 15.000 downloads geweest van deze gratis app. ‘Een verrassend groot succes’, zegt uitgever Roel van Gestel hierover. ‘Wat begon als een aardigheidje – de eerste willen zijn – heeft ons heel veel informatie opgeleverd over de wereld van de apps: de licenties, communicatie en gebruikers. Het zijn vooral ouders die de app downloaden. Het lollige is dat je vanaf het eerste moment recensies krijgt. Inmiddels is een nieuwe app in ontwikkeling.’

• • • • • • • • • • •

Zwijsen heeft 100 online applicaties uitgebracht. Daarvan maken 5500 basisscholen gebruik. Zij hebben ieder gemiddeld drie licenties. In totaal zijn er 40.000 leerkrachten (en ICT-beheerders) geregistreerd als gebruiker. Iedere dag loggen 8500 leerkrachten in op de website van Zwijsen. 60% van hen doet dat tussen 8.30 uur en 9.00 uur ’s ochtends. 10 tot 15% van de leerkrachten logt ook in de weekenden en avonduren in. Op zondagavond loopt dat op tot 20%. In 2010 bracht Zwijsen ook drie gratis apps uit voor iPhone en iPad: Maan Roos Vis: 29.500 downloads Rompompom: 13.000 downloads INKIE: 2000 downloads

Tijdschriften

Dag adverteerder, jij past precies bij ons!

29

Tijdschriften

Sinds eind 2010 werkt het accountmanagement van Weekbladpers Tijdschriften (WPT) vanuit drie clusters. In deze opzet richt een accountmanager zich niet meer op één klantengroep met alle titels, maar op alle klanten met een select aantal titels. En daar plukken adverteerders de vruchten van.

30

Haakjes zoeken tussen klanten en titels, noemt senior accountmanager Nieuwe Media Arthur Vinkenoog het. Het gaat bij sales binnen WPT om meedenken met klanten en advertentieconcepten aanbieden die, zowel in print als online, toegevoegde waarde hebben. Vanuit de nieuwe inhoudelijke clusters wordt dat nog effectiever, zegt hij.

Maandelijkse titeloverleg Zijn collega Judith Vis, senior accountmanager Mind vult hem aan: ‘Een cluster omvat een aantal tijdschriften die inhoudelijk verwant zijn. Elk clusterteam bestaat uit een teamleider, een accountmanager en een binnendienstmedewerker. Ik ben nu als senior accountmanager verantwoordelijk voor de advertentieverkoop van de titels Psychologie Magazine en Yoga Magazine. Door deze focus kan ik me veel meer verdiepen in de titels en daardoor ook gerichter verkopen. Ik zoek adverteerders die bij de titels passen en heb daarbij meer tijd voor de kleinere klanten. Daarnaast hebben we als cluster intensief contact met de redacties. Onze teamleider zit onder andere aan tafel bij het maandelijkse titeloverleg met de hoofdredacteur, marketingmanager en uitgever. We denken op voorhand al mee over interessante aanbiedingen of concepten die bij de uitgaven passen. Voor de redactie is het prettig dat ze met minder verschillende salesmensen te maken hebben; de lijnen worden korter.’

Tijdschriften

Redactionele integriteit

Receptenwijzer

Door deze inhoudelijke focus is de accountmanager ook een betere gesprekspartner voor adverteerders, aldus Judith: ‘We weten precies wat er speelt bij de titels en kunnen in een vroeg stadium met adverteerders meedenken over creatieve mogelijkheden om zich te profileren. Daarbij zien we, zowel in print als online, meer combinaties van content en commerciële boodschappen. Dat kan variëren van een lezersaanbieding in print tot een gesponsorde applicatie voor de iPad. We bewaken daarbij wel streng de redactionele onafhankelijkheid.’

Op online gebied zijn de mogelijkheden voor adverteerders nagenoeg onbegrensd. In 2010 werd Arthur Vinkenoog aangesteld als senior accountmanager Nieuwe Media: ‘Ik begeleid de accountmanagers als ze met klanten gaan praten over nieuwe online concepten. De initiator daarvan kan het tijdschrift zijn of de klant. Een titel zoals J/M bijvoorbeeld is hier al heel ver mee. Zij hebben een sterke online focus en bieden al veel online functionaliteiten aan via hun website. Samen met Blue Band ontwikkelde J/M een online receptenwijzer. Ouders kunnen hier criteria ingeven die betrekking hebben op de voedingsbehoeften van hun kind, en zo de juiste recepten ophalen. Dergelijke interactie biedt voor klanten een enorme meerwaarde, omdat het consumenten op een heel directe manier betrekt bij hun producten. Daarnaast geeft het ze een inhoudelijke autoriteit die met gewone advertenties niet bereikt kan worden.’

Bij zulke concepten bestaat het risico van een vermenging van content en commercie, maar het belang van de lezer wordt goed bewaakt, aldus Arthur Vinkenoog: ‘Het lijkt erop dat consumenten in een online omgeving meer tolerantie hebben voor de mix van redactionele en commerciële boodschappen. Toch zijn we hier heel voorzichtig mee. In de genoemde voorbeelden zijn de adverteerders duidelijk herkenbaar. We zetten zo’n toepassing ook alleen in als de redactie van mening is dat het toegevoegde waarde heeft voor haar doelgroep. Zo niet, dan zullen we de klant adviseren om “gewoon” te adverteren.’

31

Tijdschriften

QR-codes De verbinding tussen print en online blijft belangrijk. Een mooi instrument daarbij zijn de kleine QR-codes, die met een smartphone leesbaar zijn. Arthur Vinkenoog ziet het helemaal voor zich: ‘Een lezer van Yoga Magazine gaat op vakantie en neemt het blad mee. Door het scannen van een QR-code opent hij een filmpje op zijn telefoon en kan dus in zijn hotelkamer yogaoefeningen doen. Zo’n concept biedt duidelijk toegevoegde waarde voor zowel de lezer als de adverteerder.’

32

Een extra voordeel van online advertenties of applicaties is dat ze direct meetbaar zijn: hoe vaak is een pagina bezocht, een link aangeklikt, op welke aspecten is doorgeklikt en hoeveel klanten hebben een bepaalde actie uitgevoerd? Het is allemaal te meten. Deze informatie helpt klanten om het succes van een actie te vertalen in geld. Door alle nieuwe mogelijkheden worden adverteerders royaler met hun online budgetten. In 2010 besteedde men nog 7,5% van het advertentiebudget aan online, voor 2011 verwacht men een stijging tot 15%. De potentie is dus groot, en WPT speelt hier actief op in. Arthur Vinkenoog: ‘Ik zoek steeds haakjes waar de adverteerder en het platform van de titel elkaar kunnen versterken.’ Judith Vis: ‘We kunnen klanten echt een totaalconcept aanbieden.’

Weekbladclusters Opinie: Vrij Nederland, Opzij, Hollands Diep Mind: Psychologie Magazine, Yoga Magazine How-to: J/M, Men’s Health, Runner’s World, Hoe overleef ik

Happinez over de grens 86 miljoen oosterburen kunnen sinds juni 2010 Happinez lezen. De Duitse Bauer Media Group benaderde Happinez zelf, en produceert het blad nu in licentie. Inmiddels is Happinez in Duitsland zeer succesvol en zijn er gesprekken met andere internationale uitgevers. Hoofdredacteur Ruud Hollander: ‘We hebben de samenwerking zo opgezet dat deze ook makkelijk uit te rollen is naar andere landen. In de stijlgids staat exact beschreven waar het blad over gaat, voor wie het bedoeld is, wat de schrijfstijl is en hoe het eruit moet zien. Daarnaast hebben we een database opgezet met al het beeld en alle artikelen van de afgelopen jaren, vertaald in het Engels. Daar kiest men voor elke editie de gewenste content uit. De

Duitse uitgever vult dit aan met eigen artikelen en rubrieken. We krijgen hun uitgave altijd nog te zien voordat deze gedrukt wordt. De kwaliteit is hoog en het blad heeft in Duitsland veel succes, zowel in losse verkoop, abonnementen als in advertentieomzet. Happinez blijkt te voorzien in een behoefte, dat had bedenkster Inez van Oord erg goed gezien. Vooral in de westerse wereld zijn mensen op zoek naar zingeving en verdieping. We zijn al met diverse andere landen in gesprek, ook buiten Europa. Met sommige zijn we al in vergevorderde contractonderhandelingen, dus daar hoor je komend jaar waarschijnlijk meer van.’

Tijdschriften

Multimediaplatform Voetbal International ontwikkelt zich steeds verder van een blad tot een multimediaal voetbalplatform. Naast print laten televisie, radio, internet en mobiele initiatieven ook steeds luider van zich horen.

Redacteur Michel van Egmond was een van de drijvende krachten achter VI Oranje: ‘Rond het WK in 2010 hadden we een succesvol dagelijks tv-programma op RTL7. We startten VI Oranje met 300.000 kijkers per dag, op het hoogtepunt waren het er 900.000. Dat heeft een heel positieve invloed gehad op het merk VI. Je merkt het als verslaggever aan hoe je wordt aangesproken, aan de interviewverzoeken en natuurlijk aan de kijkcijfers. Het wekelijkse VI TV trekt nu gemiddeld zo’n 650.000 kijkers en groeit nog steeds.’ VI Radio startte in oktober 2010. Etienne Verhoeff is presentator bij het online radiostation: ‘Het was een gat in de markt, Nederland had nog geen radiostation gespecialiseerd in voetbal.

We zijn hiervoor een samenwerking gestart met Radio538. Zij doen de techniek en de muziek. Wij leveren alle inhoudelijke content. Onze verslaggevers zitten overal bovenop en wij krijgen iedereen te spreken. Als er nieuws is, hebben wij het. En een mening daarover geven we ook. VI Radio pas perfect in onze multimediastrategie. Radio is een snel medium waarmee we ook onze andere kanalen voeden: het blad, internet en televisie. Dat trekt vervolgens weer mensen naar het radioprogramma. Ook al is het alleen via internet te beluisteren, binnen een halfjaar hebben we al een trouwe schare van 5000 vaste luisteraars per dag, allemaal precies binnen de doelgroep. Onze eerste prioriteit is het neerzetten van een goed radiostation. Dat biedt vervolgens tal van commerciële mogelijkheden.’

33

Tijdschriften

De populariteit van smartphone en iPad leidde ook tot nieuwe initiatieven. Michel de Nooijer, marketingmanager Nieuwe Media: ‘Onze mobiele strategie is het aanbieden van een platform met gratis basiscontent (nieuws), waarbij de bezoeker de mogelijkheid heeft om betaalde premium diensten, digitale producten en in de toekomst ook fysieke producten af te nemen. Dat blijkt in een behoefte te voorzien. We hadden al een mobiele website en applicaties voor de iPhone. De meest recente ontwikkeling is onze iPad-app, met extra mogelijkheden. We verkopen hier de digitale VI, Hard gras en in de toekomst verrijkte specials en premium diensten in de vorm van wedstrijdstatistieken. In de mobiele markt zit veel potentieel, zowel in betaalde content als in advertising.’

34

Hoofdredacteur Johan Derksen: ‘Alle ontwikkelingen in medialand nemen we uitermate serieus om de race met de tijdgeest niet te verliezen. Radio, internet, iPad, iPhone, het heeft onze aandacht, en de combinatie magazine en televisie is ijzersterk. De kijkcijfers van Voetbal International bij RTL7 zijn spectaculair, zeker gezien het feit dat we op een kleine zender zitten. Maar het meest trots ben ik op de printuitgave van VI. Een voetbalmagazine klinkt bijna gedateerd, maar we slagen er steeds weer in om een kwalitatief goed blad op de markt te brengen en ondanks alle concurrentie blijven we marktleider.’

J/M voor ouders: crossmediaal opvoeden Hoofdredacteur Evert de Vos van J/M voor Ouders: ‘Het huidige media-aanbod is zo groot dat je als blad alleen overleeft als je in staat bent een community te vormen. Wij bereiken ouders online op tal van manieren, die allemaal naar de website leiden. De social media zijn een goed hulpmiddel; op Hyves zitten 3 miljoen moeders! Op de website treft men niet alleen informatie maar kan men bijvoorbeeld ook een online opvoedcursus volgen, recepten zoeken, zakgeldadvies inwinnen of met elkaar in gesprek gaan op het forum. Binnenkort wordt het mogelijk om in Google Maps te zien of er ouders met dezelfde opvoedvragen in de buurt wonen, zodat ze elkaar kunnen opzoeken. De behoefte aan persoonlijk contact blijkt bij een onderwerp als opvoeden heel groot. Dat zien we ook aan het succes van onze “live” workshops en congressen. We

werken op veel manieren samen met partners, zowel inhoudelijk als commercieel. Daarbij staat de behoefte van onze doelgroep centraal. Wordt er veel gezocht op “zakgeld”? Dan ontwikkelen we een tool met een partij die we daarbij vinden passen, in dit geval ING. Een concept als “how2talk2kids” spreekt ons aan, daarmee organiseren we nu samen workshops. Als het maar authentiek en geloofwaardig blijft. Dan blijken mensen ook best bereid om te betalen voor informatie. We hebben dit jaar twee nieuwe online opvoedcursussen gelanceerd die beide zeer succesvol zijn, en de workshops zitten altijd vol. Het meest sprekende compliment vind ik echter dat ouders zich meer “lid” voelen van J/M dan “abonnee”. Die betrokkenheid, die is goud waard.’

Tijdschriften

Vrij Nederland op de iPad In december 2010 zag de iPadversie van Vrij Nederland het levenslicht. Gratis te downloaden voor abonnees en los te koop voor € 3,99 (papieren versie € 4,50). Online uitgever Eline Deijs is tevreden: ‘De iPad-editie is in de eerste drie maanden al tienduizenden keren gedownload. Het past bij de VN-doelgroep: vooruitstrevend, welstandig, met een goede opleiding. Voor kannibalisatie met de printuitgaven zijn we niet bang, de digitale versie van het tijdschrift is gelijkwaardig geprijsd.’ De technologie biedt mooie mogelijkheden, aldus artdirector Guido van Lier: ‘De app ziet eruit als een goede versie van print, maar kan veel meer. Er zitten bijvoorbeeld filmpjes, geluid en slideshows in, wat de entertainmentwaarde aanzienlijk verhoogt. We bieden extra achtergrondinformatie, onder andere met archieffilmpjes. Lezers kunnen natuurlijk ook direct doorklikken naar meer online informatie. We zijn nu bezig om de puzzel interactief te maken, zodat mensen deze direct

kunnen insturen. We hebben echt het blad als uitgangspunt genomen en dat zo veel mogelijk digitaal verrijkt. Andere bladen, zoals Voetbal International, zijn vooral gestart met de extra features zoals de webwinkel en nieuwsfeeds. We zitten nu met elkaar om tafel om te leren van de ervaringen. De nieuwsrubriek en de webwinkel zijn onze volgende ontwikkelpunten. Ook over meer interactie met lezers denken we na, bijvoorbeeld de mogelijkheid om op artikelen te reageren. Er kan nog zoveel, de kunst is om de mogelijkheden weloverwogen in te zetten en niet zomaar iets te doen omdat het kan. Het moet wel echt meerwaarde bieden voor de lezers.’

35

Tijdschriften

Hoogtepunten Vrijheid blijheid was de titel van het extra dikke jubileumnummer van Vrij Nederland 70 jaar. In deze special stond niet alleen de geschiedenis van het weekblad centraal, maar ook de vraag hoe Nederland sinds de oorlog is veranderd. Vrij Nederland heeft in 2010 tevens de Mercur d’Or/LOF-prijs voor publiekstijdschriften gewonnen. ‘VN is weer relevant, springlevend en in toenemende mate onmisbaar voor spraakmakend Nederland’, aldus het juryrapport. Olivier Heimel, hoofdredacteur van Runner’s World, sleept op 10 november de International Runner’s World Award in de wacht. Volgens de jury heeft Olivier in korte tijd opvallende resultaten weten te bereiken, waaronder een indrukwekkende oplagegroei en een succesvolle restyling. In het weekend van 18 en 19 september organiseerde Yoga Magazine voor het derde jaar de Nederlandse tak van de Global Mala: het wereldwijde evenement waarbij tienduizenden yogi’s over de hele wereld de handen ineen slaan voor het goede doel. Op 16 februari vond het allereerste Opzij Vrouwenboekenbal plaats. Een feestelijke, literaire happening voor schrijvers, lezers, mannen en vrouwen. Als een van de eerste publiekstijdschriften wereldwijd drukt Happinez vanaf 1 februari 2010 op papier met het FSC-keurmerk. Het drukken op FSC-papier past binnen het voornemen om stap voor stap een duurzaam beleid voor alle WPG-uitgeverijen uit te rollen. De Arbeiderspers drukte in 2005 al de eerste boeken op FSCpapier en na drie jaar voorbereidingen mag A.W. Bruna zich sinds 2010 officieel ‘klimaatneutraal’ noemen, waarmee de uitgeverij zich aansluit bij de HIER-klimaatcampagne.

36

De website van Voetbal International won op donderdagavond 29 november de prijs voor populairste website van Nederland (categorie Sport) in een grote online awardshow.

WPT is afgelopen jaar genomineerd voor vier ‘Mercurs’. Vrij Nederland voor Tijdschrift van het Jaar en Tijdschriftreportage voor De man die de Koningin aanrandde, over de ‘Damschreeuwer’. Hoe Overleef Ik… prijsde zich gelukkig met de nominatie voor de Mercur Artdirection. In de categorie Mercur Tijdschriftcover werd het themanummer over mannen van Opzij één van de genomineerden. Ouders met vragen over gaming & internet kunnen sinds 1 november terecht op www.veiliggamen.nl. Een nieuwe site van J/M voor Ouders. WPT heeft, in samenwerking met Hachette Filipacchi Media en G+J uitgevers, Geefeenblad gelanceerd. Met Geefeenblad koop je een cadeaukaart met een tegoed dat is in te wisselen voor een tijdschrift naar keuze. Voor de vierde keer ging Men’s Health op zoek naar de fitste, meest charismatische lezer die niet alleen beschikt over een sixpack, maar ook over een sympathieke kop, stijl én inhoud. De Cover Contest werd meer dan ooit een interactief en digitaal succes. De Buitenspelers heeft in 2010 overeenstemming bereikt met Hard Gras en geeft die titel sinds 1 januari 2011 uit. Henk Spaan, Hugo Borst en Matthijs van Nieuwkerk blijven eigenaar van de titel van het literaire voetbaltijdschrift.

Tijdschriften in cijfers

Tijdschriften in cijfers Happinez Hoe Overleef Ik Hollands Diep J/M Men’s Health Opzij Psychologie Magazine Runner’s World Voetbal International Vrij Nederland Yoga Magazine Maandbereik VI.nl gemiddeld aantal unieke bezoekers per maand gemiddeld aantal bezoeken per maand Bron: HOI NOM printmonitor 2010-II STIR webmeter

verspreide oplage 2010

gemiddeld bereik 2010

191.138 53.073 55.491 51.591 47.149 61.885 122.067 41.330 161.552 53.024 65.729

525.000 * 125.000 194.000 230.000 213.000 499.000 169.000 1.026.000 219.000 102.000

780.583 9,9 miljoen

verspreide oplage 2010-1 t/m 2010-4 gemiddeld bereik VI.nl

37

Centrale Ondernemingsraad

De Centrale Ondernemingsraad (COR) werkte in 2010 aan de medezeggenschapsstructuur van A.W. Bruna Uitgevers en Standaard Uitgeverij binnen WPG. Overname Standaard en Bruna In januari is de overname van A.W. Bruna Uitgevers en Standaard Uitgeverij rond. Op de overlegvergadering van de COR met de directie in januari wordt gesproken over de toekomstige COR-deelname van Standaard en A.W. Bruna. Standaard zal, net als WPG België, een toehoorderzetel krijgen in de COR. A.W. Bruna zal gevraagd worden of zij een OR willen instellen en een afgevaardigde willen leveren aan de COR van WPG. De COR spant zich in om de toehoorderzetels van WPG België en Standaard en de zetel van A.W. Bruna in de COR zo spoedig mogelijk in te vullen. In april verwelkomt de COR een vertegenwoordiger van A.W. Bruna en twee afgevaardigden van WPG België en Standaard voor de beide toehoorderzetels in de COR. De COR wordt volgens afspraak met de directie op de hoogte gehouden van de ontwikkelingen en plannen die gevolg zijn van de overname. Een CORdelegatie, die hiervoor speciaal is ingesteld, bespreekt regelmatig de samenvoeging van WPG België met Standaard. Tevens bespreekt de COR, met de directie de stand van zaken bij de harmonisatie van de arbeidsvoorwaarden van Standaard en A.W. Bruna.

38

Verkoop Scripta Media Op verzoek van de directie is in de zomer van 2010 een COR-delegatie icorngesteld die zich buigt over een eventuele vervreemding van Scripta Media. Scripta Media heeft geen ondernemingsraad, daarom neemt de COR de taken en bevoegdheden van de medezeggenschap waar. Motivatie en voorwaarden voor een verkoop van Scripta worden besproken. De delegatie krijgt gelegenheid om input te geven op gebied van de voorwaarden die worden gesteld aan een eventuele verkoop. Op de overlegvergadering in november is er een koper in beeld en worden de aspecten voor verkoop behandeld. In december, als de afspraken voor overname zijn nagelopen, stemt de COR in met de verkoop van Scripta aan Castel Media.

Jaarlijkse strategiebespreking De COR besluit dat zij de behandeling van de Begroting,waarbij ook de toekomstplannen voor WPG worden besproken, graag in een andere vorm wil gieten. Niet langer worden de Begroting en toekomstplannen tegelijk behandeld in aanwezigheid van (leden van) de RvC. Besloten wordt de Begroting samen (directie en COR) te behandelen en na deze bespreking aansluitend een strategiebespreking te houden waar ook de RvC aan deelneemt. De strategiebespreking zal worden gehouden aan de hand van een strategiestuk van de directie. In december wordt deze aparte strategiebespreking van de directie met de COR en (leden van) de RvC gehouden. Op de jaarlijkse trainingsdag in april bespreekt en bepaalt de COR haar werkwijze eerst onderling, daarna wordt deze werkwijze afgestemd met de directie.

Samenstelling COR op COR-vergadering en Overlegvergadering De COR is erg groot geworden en bestaat nu uit twaalf CORleden. Vraag is of de COR haar samenstelling wil wijzigen om efficiënter te kunnen vergaderen. De COR kiest ervoor om niet de samenstelling van de COR te wijzigen maar om de werkwijze te veranderen. Afgesproken wordt dat de gehele COR op een uitgebreide CORvergaderingen de voorstellen en vergaderonderwerpen behandelt. Een van tevoren vastgestelde COR-delegatie zal daarna op de overlegvergadering de standpunten/vragen/opmerkingen van de COR met de directie bespreken.

Wijziging in Reglement COR De COR besluit dat zij Artikel 12, Achterbanraadpleging, van het COR-Reglement (en daarmee ook Artikel 24 van de ORReglementen) wil wijzigen. De verplichting om een achterbanraadpleging te houden bij voorstellen die ter instemming aan de COR worden voorgelegd wil de COR in de tekst van het COR-Reglement vervangen door de mogelijkheid om altijd een achterbanraadpleging te houden als de COR dat wenst. Deze aanpassing wordt door de OR-en van de werkmaatschappijen verder uitgewerkt. Eind 2010 houden de OR-en achterbanraadplegingen in de werkmaatschappijen waardoor alle medewerkers gelegenheid krijgen om op de voorgestelde wijziging te reageren. In 2011 kan de Reglementswijziging officieel worden doorgevoerd. In verband met deze wijziging zal de COR meer aandacht besteden aan de communicatie van de COR aan de medewerkers over het COR-werk.

Nathalie Doruijter, voorzitter COR WPG, manager Sales bij De Arbeiderspers en Balans: ‘In de zomer van 2010 werd ik voorzitter van de COR. Op COR-niveau was met name de overname van A.W. Bruna en Standaard Uitgeverij er één waardoor je echt met de neus op de feiten werd gedrukt: het belang van medezeggenschap. Je zit in de ondernemingsraad om namens alle werknemers met de directie te overleggen, een kritische volger te zijn van het ingezet beleid, met in je achterhoofd de continuïteit van WPG zonder dat je op de stoel van de bestuurder gaat zitten. Ik ben persoonlijk erg blij dat de uitgebreide medezeggenschap bij grote beslissingen binnen WPG er is. De verantwoordelijkheid is groter en je betrokkenheid bij je bedrijf en collega’s eveneens.’ Jacqueline Smit, vice voorzitter COR WPG, uitgever Orlando, een imprint van A.W. Bruna: ‘Toen A.W. Bruna werd gekocht door WPG ben ik gekozen in de ondernemingsraad van A.W. Bruna, en in september 2010 werd ik de COR-vertegenwoordiger van A.W. Bruna. Het is een belangrijke taak: A.W. Bruna heeft namelijk een heel andere bedrijfscultuur dan WPG. Ik vind het belangrijk dat geluid binnen de COR te laten horen, alsook de WPG-cultuur door te geven aan A.W. Bruna. Medezeggenschap van werknemers bij diverse beslissingen van de directie is een erg groot goed, en gelukkig hecht WPG veel waarde aan de mening van de werknemers – zo is de medezeggenschap veel uitgebreider dan bij andere bedrijven. In mijn korte periode binnen de COR hebben we al gesproken over aanpassingen in het Sociaal Beleidskader, over ontslagvergoedingen en het vastleggen van de pensioenpremie. Heel boeiend en belangwekkend allemaal.’

Centrale Ondernemingsraad

Vlnr.: Nathalie Doruijter, Jacqueline Smit en Willemien Verver

39

Sociaal Jaarverslag

Het bedrijf en de mensen in 2010 In 2010 heeft de WPG-directie verdere uitwerking gegeven aan de strategienotitie Schoonheid, Relevantie en Inzicht. Om de doelstellingen te realiseren is in trainingen aan de diverse managementteams aandacht besteed aan de thema’s transparant management en accountabilty, waarbij de focus ligt op het sturen van gedrag door middel van het geven van complimenten en feedback naar aanleiding van gewenste resultaten. De gemeenschappelijke managementtaal die hierdoor ontstaat geeft een impuls aan de samenwerking tussen de verschillende werkmaatschappijen, onder meer op het gebied van innovatie.

Opleiden & Ontwikkelen In lijn hiermee is in 2010 meer aandacht besteed aan opleiden en ontwikkelen. Alle MT’s van de verschillende werkmaatschappijen hebben een training gekregen rond het thema transparant management. In 2011 zullen ook andere groepen medewerkers, waaronder de COR, hier training en begeleiding in krijgen. Tevens is op basis van de principes transparant management een eigen leergang effectief leiderschap opgezet. Als onderdeel van deze training worden WPG-masterclasses georganiseerd op het gebied van financiën, P&0 en juridische zaken. De masterclasses worden ontwikkeld en gegeven door eigen medewerkers. De eerste training effectief leiderschap is in december gestart met elf deelnemers. In 2011 zullen twee nieuwe groepen starten.

40

Om de ambities op het gebied van innovatie te kunnen realiseren wordt er steeds meer projectmatig gewerkt. Om aan de ontstane behoefte van een format en afspraken op het gebied van projectmatig werken te voldoen, is er een handboek opgesteld met de basisprincipes die binnen WPG op elk project kunnen worden toegepast. Tevens zijn er zeven interne WPG-projectcoaches opgeleid en zijn er zes projectleiders getraind. Zij worden bij de strategische en vaak uitgeverij-overstijgende projecten die zij leiden ondersteund door de projectcoaches. Ook de opdrachtgevers hebben een workshop in de principes van projectmatig werken gevolgd. In 2011 zullen de principes middels kennissessies en verdere trainingen breder worden uitgedragen en toegepast. Binnen Weekbladpers Tijdschriften en Uitgeverij Zwijsen hebben de initiatieven uit 2009 rondom kennissessies een structurele plaats ingenomen. Per kwartaal worden een of meerdere kennissessies georganiseerd rondom een interessant thema, waarbij gewerkt wordt met interne of externe sprekers. Het zijn open sessies die voor alle WPG collega’s toegankelijk zijn en druk worden bezocht.

Loopbaancoaching In 2010 zijn er voor 35 medewerkers van verschillende werkmaatschappijen loopbaantrajecten gestart. 11 hiervan zijn gestart met het traject als extra ondersteuning bij het vinden van een nieuwe baan. Van de overige trajecten zijn er twee medewerkers intern binnen WPG doorgestroomd naar een andere functie. Overige medewerkers zijn een opleiding gaan volgen of hebben meer ontwikkelingsmogelijkheden in hun eigen functie gekregen. Nieuw in 2010 is de daadwerkelijke inzet van de loopbaanadviseur in stresspreventietrajecten. Over dit onderwerp zijn twee kennissessie georganiseerd en een aantal medewerkers hebben hierover nadere gesprekken gevoerd.

De loopbaantrajecten worden als positief beoordeeld met een gemiddeld cijfer van 8,5. Enkele opmerkingen van deelnemers over wat het hen heeft opgeleverd: • Bewustwording dat ik eigenaar ben van mijn eigen koers. Aandachtspunten voor levens- en werkgeluk benoemd. • Het heeft me doen inzien waar mijn interesse en kwaliteiten liggen. • Zaken helder te krijgen. Stimulans om verder te kijken dan de uitgeverswereld • Ik ga starten met mijn eigen bedrijfje met het doel: vrij kunnen werken en meer mijn creativiteit gebruiken. Het heeft me het vertrouwen gegeven om te doen wat goed is voor mij. • Inzicht en bevestiging van persoonlijke eigenschappen die ik eigenlijk wel onbewust wist maar nu sterk bevestigd zijn. Inzicht in wat ik wel wil (en wat ik niet wil).

Arbo en verzuim Het verzuimpercentage van WPG bedraagt 3,9% en ligt nog steeds onder het gemiddelde van de branche. In 2010 is (mede) op verzoek van de bedrijfsarts, Sjoerd Langius, de samenwerking tussen WPG en de arbodienst per 31 december 2010 beëindigd. Per 1 januari 2011 zijn we met de ArgonGroep gaan samenwerken met twee nieuwe bedrijfsartsen. Peter Holthaus voor Amsterdam, Gouda en Utrecht en Joost Timp voor Tilburg. Vanwege de positieve ervaringen blijven we ook met deze bedrijfsartsen gebruik maken van een spreekuur op locatie.

WPG Operatie & Innovatie De afdeling Operatie & Innovatie is uitgebreid om de verschillende uitgeverijen beter te kunnen ondersteunen op het gebied van innovatie. Gert Jan Schikker is van Voetbal International overgestapt naar Operatie & Innovatie als Adviseur Nieuwe Media. Hij adviseert de verschillende werkmaatschappijen op het gebied van nieuwe media ontwikkelingen. Daarnaast is Petra Rijkelijkhuizen benoemd als projectmanager WPG. Zij heeft de overstap van Arbeiderspers/Balans naar de WPG-holding gemaakt en begeleidt WPG breed projecten die voortkomen uit de businessplannen en verschillende innovatietrajecten. In 2010 is afscheid genomen van licentiemanager Ton Hendriks, die met succes de titel Happinez heeft verkocht aan het buitenland. WPG Service Centrum De naamswijziging van Facilitair Bedrijf naar WPG Service Centrum is doorgevoerd en is in- en extern gecommuniceerd. Het pand op de Kloveniersburgwal is verlaten voor een pand aan de Nieuwe Zijds Voorburgwal, waar de afdelingen KSC, KKC, Databasemarketing, PPM, het Online Service Centrum en I&A sinds 1 juni gevestigd zijn. De afdeling Online Service Centrum heeft in 2010 verder gestalte gekregen met een technisch projectleider, twee webdevelopers en een frontend developer. Hierdoor wordt er minder externe expertise ingehuurd.

Sociaal Jaarverslag

WPG Uitgevers België Standaard Uitgeverij en de verkoop- en promotieafdelingen van de Antwerpse WPGvestiging bundelden in september hun krachten, waarbij beide bedrijven hun activiteiten vanuit één gezamenlijk kantoor continueren aan de Mechelsesteenweg te Antwerpen. Ook Uitgeverij Ludion vindt hier onderdak naast de uitgeverijen Manteau, Standaard Uitgeverij en de nieuwe uitgeverij De Bezige Bij Antwerpen. De officiële benaming van Standaard Uitgeverij NV is hierbij veranderd in WPG Uitgevers België NV. en de directie wordt gevormd door Ludo Stroobants, directeur Verkoop en Marketing en Johan de Koning, directeur Uitgever. In 2011 zal een harmonisatie van de arbeidsvoorwaarden plaatsvinden. De Bezige Bij en Standaard Uitgeverij richtten de nieuwe literaire uitgeverij De Bezige Bij Antwerpen op, geleid door Robbert Ammerlaan (directeuruitgever De Bezige Bij) en Johan de Koning (directeur-uitgever van Standaard Uitgeverij) en met Harold Polis (uitgever Meulenhoff/Manteau) als uitgever. In december bundelen Zwijsen. be en Uitgeverij Zwijsen Nederland hun uitgeefactiviteiten, waarbij Zwijsen.be gevestigd blijft in het kantoor aan de Nassaustraat te Antwerpen. Patrick Vandevelde is in de nieuwe situatie eindverantwoordelijk en rapporteert aan Zwijsendirecteur Anneke Blok. WPG België neemt op gepaste wijze afscheid van Hilde Geerinck, die ruim tien jaar aan het hoofd heeft gestaan van WPG Uitgevers België.

Em. Querido’s Uitgeverij: Querido/Nijgh/Athenaeum en Leopold/Ploegsma Bij Em. Querido’s Uitgeverij is de verkoop binnendienst na jaren weer terug in eigen huis gekomen. Daarmee is het neerzetten van de nieuwe commerciële organisatie na de samenvoeging tussen Querido Nijgh Athenaeum enerzijds en Leopold/Ploegsma anderzijds afgerond. Een andere vernieuwing is de afdeling Rights&New Business die zich succesvol richt op de verkoop van (neven) rechten.

Uitgeverijen Arbeiderspers en Balans Bij Uitgeverijen Arbeiderspers en Balans heeft een reorganisatie per 1 september geresulteerd in een nieuwe interne bedrijfsstructuur. Er zijn twee uitgeefteams gevormd en er is een commercieel cluster ontstaan. Binnen het bedrijf zijn vijf fte’s bespaard in voornamelijk ondersteunende functies. Van betreffende medewerkers is op gepaste wijze afscheid genomen. Nieuwe functies waaronder de functies van Commercieel Directeur, Manager Verkoop, Manager Marketing en Uitgeefassistent zijn in- en extern ingevuld.

De Bezige Bij

Uitgeverij Zwijsen

Bij Uitgeverij De Bezige Bij is na het vertrek van Hans Nijenhuis als operationeel directeur een drietal adjunct directeuren uit eigen huis toegevoegd aan de directie. Het betreft Francien Schuursma, Anne Schroen en Pieter Swinkels. Pieter Swinkels heeft begin 2011 laten weten de Bezige Bij te verlaten wegens verhuizing naar het buitenland. Daarnaast is Arend Hosman gestart als hoofdredacteur van Thomas Rap.

In januari is binnen Uitgeverij Zwijsen een organisatiewijziging doorgevoerd, waarbij na het terugtreden van de manager digitale media besloten is de afdeling digitale media op te splitsen. Gezien de verdere integratie van ontwikkeling van digitale materialen in de methoden zijn de interaction designers deel gaan uitmaken van de clusters. De medewerkers van digitale media die werken aan standaardisering en Zwijsen-brede technische ontwikkelingen zijn onderdeel gaan uitmaken van de afdeling procesondersteuning.

Scripta Media De directie van WPG Uitgevers heeft in 2010 vanuit strategische overwegingen besloten Scripta Media, uitgeverij op het gebied van relatiemedia en sinds 1999 onderdeel van WPG, te verkopen. De medewerkers maken per 1 oktober 2010 deel uit van Castel Communicatie. Scripta Media wordt in dit verslag wel nog meegenomen in de resultaten en cijferoverzichten.

In september 2010 is op gepaste wijze afscheid genomen van Karel van de Pas als directeur van Zwijsen. Karel heeft na 8 jaar Zwijsen op 62-jarige leeftijd besloten te gaan genieten van zijn vroegpensioen. De afscheidsbijeenkomst sloot aan bij de visie van Karel, met een blik op de toekomst en het succes van Zwijsen. Karel is opgevolgd door Anneke Blok, sinds 2004 werkzaam bij Zwijsen en in 2007 benoemd tot adjunct directeur. Eind mei is Menno Woldhuis gestart als manager marketing & sales.

A.W. Bruna In 2010 zijn de arbeidsvoorwaarden van de medewerkers van A.W. Bruna in kaart gebracht, waarna ze per 1 januari 2011 geharmoniseerd zijn met de WPG-arbeidsvoorwaarden. Tevens zijn de personeelsgegevens geïntegreerd in de WPGpersoneelsadministratie en zijn de medewerkers van A.w. Bruna aangesloten bij de arbodienst van WPG Uitgevers.

41

Sociaal Jaarverslag

Voetbal International Per 1 mei is Edwin Rijken na een interim periode definitief benoemd tot Salesmanager. Thijs van Veghel is per 1 september benoemd tot Chef Redactie VI print en internet. Sinds 12 oktober is VI Radio van start gegaan in samenwerking met Radio 538. Drie medewerkers verzorgen zeven dagen per week het voetbalnieuws voor VI Radio. Interne mobiliteit Marieke Derksen, voormalig bureauredacteur van VI, is naar De Buitenspelers gegaan waar zij sinds 1 oktober 2010 als redacteur werkzaam is. Per 1 november 2010 is Gert Jan Schikker overgestapt naar de WPG holding en is intern opgevolgd door Michel de Nooijer als Marketing Manager nieuwe media. Per 1 december 2010 is Gert Jan Dijkhuizen van WPT naar VI overgestapt in de functie van senior accountmanager binnen de afdeling Sales.

Weekbladpers Tijdschriften Binnen Weekbladpers Tijdschriften is in 2010 een salesexcellence en marketing-excellence programma gestart. Bij de salesafdeling is een clusterstructuur ingevoerd, gevormd door opinie & cultuur, vrouwen/ mindstyle en communities/ how to. Op elk cluster zitten twee accountmanagers en een binnendienstmedewerker. Ook de afdeling marketing en de uitgevers gaan in deze structuur werken. Mede gezien de ontwikkelkelingen van iPad-versies van de tijdschriften heeft de studio een meer centrale rol gekregen. Hollands Diep heeft Martine Kamsma als co-hoofdredacteur aangetrokken. In april 2010 heeft Karen Ekker afscheid genomen als Uitgever bij Happinez. Zij is opgevolgd door Lim Olsthoorn.

Pensioenfonds De beleggingen hebben in 2010 een rendement opgeleverd van 5,1%. Met name aandelen, 20% van onze portefeuille, hebben goed gepresteerd met een rendement van 18,1%. Vastrentende waarden vertegenwoordigen de overige 80% van de beleggingen en hebben een rendement van 1,7% gehaald, met name als gevolg van de lage rentestanden. Aangezien we een herverzekerd fonds zijn draagt dit positieve rendement niet bij aan het resultaat van het pensioenfonds, maar worden de verliezen van voorgaande jaren hiermee voor een deel weg gewerkt.

Sociaal beleidskader

Lengte dienstverband

In 2008 is een Sociaal Beleidskader opgesteld dat de rechten en verplichtingen van WPG en haar medewerkers regelt in geval van organisatiewijzigingen, waaronder reorganisaties. In 2010 is het Sociaal Beleidskader geëvalueerd. In deze evaluatie zijn de recente ervaringen van de organisatiewijziging binnen Uitgeverijen Arbeiderspers en Balans meegenomen. In nauwe samenwerking met de COR en met goedkeuring van de betrokken vakbonden is een aangepast Sociaal Beleidskader opgesteld.

De lengte van het dienstverband is licht toegenomen ten opzichte van 2009 en ligt op 8,6 jaar. De verdeling is als volgt:

In en uit dienst In dienst In dienst in % v. aantal medw. vorig jaar Uit dienst Uit dienst in %

Dienstjaren

Indexatie voor de actieve deelnemers heeft in 2010 niet plaats gevonden. Deze is gekoppeld aan de structurele CAO verhogingen welke in 2010 niet hebben plaats gevonden. Als volledig herverzekerd fonds moesten we bij het vaststellen van ons vermogen ter dekking van de pensioenverplichtingen rekening houden met het kredietrisico van de herverzekeraar (Zwitser Leven / Reaal). Gevolg hiervan was een verlaging van onze dekkingsgraad. Deze wettelijke bepaling is recent vervallen, waardoor de dekkingsgraad per eind 2010 wordt geschat op 102%. Gevolg van een dekkingsgraad boven de 100% is dat we als pensioenfonds weer kunnen meewerken aan waarde overdrachten. Tevens is begin 2011 besloten om de aangehouden indexatie voor de inactieve deelnemers van 2,75% per 1 januari 2009 nu met terugwerkende kracht te verlenen.

Totaal (%)

Leeftijdsopbouw 7,59

00 - 01 01 - 02

8,79 10,25

02 - 03 03 - 04 04 - 05 05 - 10 10 - 15 15 - 20 20 - 25 25+

8,92 6,13 23,57

De gemiddelde leeftijd van WPG medewerkers is 42 jaar. Bij mannen ligt de gemiddelde leeftijd op 43 jaar en bij vrouwen op 41 jaar. De leeftijdsverdeling is als volgt grafisch weer te geven.

16,91 4,93

leeftijdscategorie

4,93

0 - 20 20 - 30 30 - 40 40 - 50 50 - 60 60 - 65 65 en ouder

7,99

2 88 234 254 130 41 1

2005

2006

2007

2008

2009

2010

138

103

118

115

67

108

22,5% 95 15,5%

15,6% 109 16,5%

18,4% 120 18,7%

18.2% 112 17.7%

10,4% 61 9,47%

17,8% 101 16,7%

* excl. A.W. Bruna en WPG België

Na lagere instroom en verloopcijfers in 2009 zijn deze percentages weer toegenomen in 2010 en liggen ze dicht bij de jaren daarvoor. De aandacht die gericht is op intern doorstroom heeft geleid tot 21 onderlinge wisselingen van werkmaatschappijen. Die zijn niet meegenomen in bovenstaande cijfers.

Totaal aantal medewerkers

2005

2006

2007

2008

2009

2010*

Totaal fte’s Totaal medewerkers

557,2 659

545,3 642

537,6 632

554,1 650

552,1 644

659,6 750

* incl. medewerkers Scripta en medewerkers uitdienst per 01-01-11

42

Man/vrouw verdeling parttime dienstverband De verdeling man/vrouw is ongeveer gelijk gebleven aan 2009. Het percentage vrouwen ligt op 61,2%. Het percentage mannen ligt op 38,8%. Van de 750 medewerkers werken er 358 parttime, dat is 47,7%. Dit percentage ligt iets lager ten opzichte van de 52,6% van 2009.

WPG Uitgevers B.V.

Financieel jaarverslag 2010

43

Financieel Jaarverslag

45

Bericht van de Raad van Commissarissen

46

Vijf jaar WPG Uitgevers

49

Directieverslag

Jaarrekening 50

Groepsbalans

52

Groepswinst- en verliesrekening

53

Geconsolideerd kasstroomoverzicht

54

Algemene toelichting op de jaarrekening

55

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Het uitgebreide Financieel jaarverslag 2010 is als PDF te downloaden op www.wpg.nl

44

Financieel Jaarverslag

Bericht van de Raad van Commissarissen Hierbij legt de Raad van Commissarissen aan de aandeelhouders de door de directie opgestelde jaarrekening over het boekjaar 2010 voor. De jaarrekening is gecontroleerd en voorzien van een goedkeurende accountantsverklaring door BDO Accountants, zoals opgenomen in het jaarverslag bij de overige gegevens. De jaarrekening is door ons besproken met de accountants. De Raad van Commissarissen stemt in met het voorstel van de directie om ook dit jaar 20% van de winst voor belasting ter beschikking te stellen als winstuitkering aan het personeel en de resterende winst toe te voegen aan de reserves. Wij adviseren de Algemene Vergadering van Aandeelhouders de jaarrekening aldus vast te stellen en decharge te verlenen aan directie en Raad van Commissarissen. De Raad van Commissarissen heeft in 2010 vijf maal regulier vergaderd in aanwezigheid van de directie. De bedrijfsgang werd met de directie besproken aan de hand van de periodieke financiële rapportage, prognoses en begroting. Tweemaal verschenen de accountants ter vergadering, voor het toelichten en bespreken van de controlebevindingen. Tweemaal is vergaderd door een delegatie van de Raad van Commissarissen met een delegatie van de Centrale Ondernemingsraad.

De samenstelling, met vermelding van het jaar van toetreding, is:

Onderwerpen die daarnaast in 2010 speciale aandacht vergden: • Afronding van de overname van Standaard Uitgeverij en A.W. Bruna Uitgevers • Reorganisatie bij De Arbeiderspers en in België • Verkoop van dochteronderneming Scripta Media BV • Nadere invulling van de strategienotitie van de directie • Bespreking van de business plannen van de onderneming en haar dochters.

Gaarne spreekt de Raad zijn waardering uit voor de inzet van directie en medewerkers in het verslagjaar.

Mevr. M. de Boer (2004) Mr. F.W.H.M. Kusters (2003) Mevr. M. Stikker (2007) C. van Tilborgh (2005) Drs. P.W. van Wel RA (2009)

Amsterdam, 26 april 2011 NAMENS DE RAAD VAN COMMISSARISSEN Mevrouw M. de Boer, voorzitter

In 2010 heeft de raad van Commissarissen een remuneratie commissie gevormd, bestaande uit Mw. De Boer, Mw. Stikker en Dhr. Van Wel. Aandachtsgebied is met name de beloning van de directie.

45

Financieel Jaarverslag

Vijf jaar WPG Uitgevers 2010

2009

2008

2007

2006

201.855

145.804

148.261

137.582

126.343

38,4

-1,7

7,8

8,9

8,0

Toegevoegde waarde

55.907

40.619

45.280

49.595

33.469

Personeelskosten

44.755

34.522

37.354

28.907

34.076

9.926

4.822

4.885

2.116

2.582

719

3.583

0

4.000

0

Bedrijfsresultaat (excl. eenmalige baten)

11.372

7.820

6.522

9.268

4.314

Resultaat uit bedrijfsuitoefening voor belasting

9.090

11.368

6.846

13.740

4.360

Netto winst

6.286

8.372

4.790

10.845

3.265

2010

2009

2008

2007

2006

Bedrijfsresultaat in % van de omzet

5,6

5,4

4,4

6,7

3,4

Resultaat uit bedrijfsuitoefening voor belasting in % van de omzet

4,5

7,8

4,6

10,0

3,4

Netto winst in % van de omzet

3,1

5,7

3,2

7,9

2,6

Netto winst in % van het eigen Vermogen

9,1

13,0

8,1

23,7

9,1

16.212

13.194

9.675

12.961

5.847

40.592

2.798

24.948

1.647

1.791

639

549

550

538

545

Toegevoegde waarde per werknemer

87

74

82

92

61

Personeelskosten per werknemer

70

63

68

54

63

(x € 1.000,-) Omzet aan derden Stijging resp. daling in %

Afschrijvingen & Amortisatie Eenmalige Baten

(x € 1.000,-)

Cashflow Investeringen in vaste activa Aantal werknemers op basis fulltime dienstverband ultimo van het jaar

Voor de vergelijkbaarheid is het bedrijfsresultaat gecorrigeerd voor eenmalige baten. Deze zijn weergegeven op een aparte regel.

46

Financieel Jaarverslag

Vijf jaar WPG Uitgevers 2010

2009

2008

2007

2006

Vaste activa

80.289

48.938

50.558

30.395

34.791

Vlottende activa

90.493

69.531

70.087

81.073

68.029

Balanstotaal

170.782

118.469

120.645

111.468

102.820

Groepsvermogen

68.822

64.245

57.896

56.791

36.008

Voorzieningen en langlopende schulden

33.797

7.685

7.420

7.597

22.916

Kortlopende schulden

68.163

46.539

55.329

47.080

43.896

106.986

72.030

65.416

64.388

59.024

(x € 1.000,-)

2010

2009

2008

2007

2006

Groepsvermogen in % van het totale Vermogen

40,3

54,2

48,0

50,9

35,0

Groepsvermogen in % van het Werkzaam vermogen

64,3

89,2

88,5

88,2

61,0

Current ratio

1,3

1,5

1,3

1,7

1,6

Quick ratio

1,0

1,1

1,0

1,4

1,2

Omloopsnelheid werkzaam Vermogen

1,9

2,0

2,2

2,1

2,1

10,6

10,9

10,0

14,4

7,3

(x € 1.000,-)

Werkzaam vermogen

Netto resultaat voor betaalde rente, belastingen en ov. bedrijfsopbrengsten in % van het werkzaam vermogen

Met ingang van 1 januari 2009 wordt de balans weergegeven na winstbestemming.

47

Financieel Jaarverslag

Omzetontwikkeling (in miljoenen euro’s)

Cashflow en investeringen (in miljoenen euro’s)

omzet 225,0

50 40

200,0

30 20

175,0

10 0

150,0

2006

2007

2008 cashflow

2009

2010

2009

2010

investering

125,0

100,0 2006

2007

2008

2009

2010

Omzetverdeling (in procenten)

Bedrijfsresultaat en nettowinst 14

EDUCATIEF; 19%

MAGAZINES; 27%

12 10 8 6 4 2 0 2006

2007

2008 bedrijfsresultaat

BOEKEN; 54%

48

nettowinst

Financieel Jaarverslag

Directieverslag Mede door de overname van Standaard Uitgeverij en A.W. Bruna Uitgevers heeft WPG Uitgevers een omzet behaald van € 201,9 mln., een stijging van 38 procent ten opzichte van het jaar ervoor en een bijbehorend bedrijfsresultaat gerealiseerd van € 11,4 mln., een verbetering van 45% ten opzichte van het genormaliseerde bedrijfsresultaat 2009. Daar staat tegenover dat ten opzichte van 2009 de rentelasten als gevolg van de financiering van de overname gestegen zijn naar € 2,3 mln. Bij alle bedrijven zien we een toegenomen kosten bewustzijn, resulterend in fors lagere kosten, zowel in de directe als de indirecte kosten. Naast dit mooie bedrijfsresultaat werd een eenmalige bate gerealiseerd van € 0,7 mln. als gevolg van de verkoop van dochteronderneming Scripta media BV. De activiteiten van WPG worden onderscheiden naar drie kerngebieden, Educatief, Boeken en Magazines. Bij de educatieve uitgeverijen zien we een omzetstijging van 10% ten opzichte van 2009, en een verdere verbetering van het bedrijfsresultaat. Met name het succes van Voortgezet Lezen met de methode “Estafette” en de Taal en Spelling methodes hebben hieraan bijgedragen. Bij de algemene boekenuitgeverijen zien we haast een verdubbeling van de omzet als gevolg van de hiervoor genoemde overname en een meer dan verdubbeling van het bedrijfsresultaat. Zonder de nieuwe acquisities zien we de omzet van de boekenuitgeverijen met 3% dalen.

De magazines laten een lichte omzetdaling van 1,4% zien, op het gebied van de advertentie inkomsten werd een lichte verbetering genoteerd. Ondanks de licht lagere omzet verbeterde het bedrijfsresultaat met ruim 15%. Personeel en organisatie Na de overname in januari 2010 van Standaard Uitgeverij is besloten om Uitgeverij Ludion en de boekenimport van WPG Uitgevers België per 1 september onder te brengen bij Standaard Uitgeverij. De officiële benaming van Standaard Uitgeverij NV is hierbij veranderd in WPG Uitgevers België NV. Zwijsen België continueert haar activiteiten vanuit het kantoor aan de Nassaustraat te Antwerpen en bundelt in december 2010 de educatieve uitgeefactiviteiten met Zwijsen Nederland. De totale bezetting steeg in 2010 naar 660 fte’s. Onderzoek en ontwikkeling Op het gebied van onderzoek en ontwikkeling heeft in 2010 de nadruk gelegen op data-infrastructuur, digitale boeken en apps en het beschikbaar krijgen van alle tijdschriftentitels op de IPad. Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen 80 tot 90% van de verschenen boekentitels in 2010 is gedrukt op papier met het FSC keurmerk. FSC staat voor Forest Stewardship Council, een organisatie die ervoor zorgt dat de papierproductie niet tot bosvernietiging leidt. Happinez verschijnt

sinds het najaar van 2009 als eerste WPGtijdschrift op FSC papier. Van de opbrengst van de homeshop van Happinez wordt 10% gedoneerd aan goede doelen. WPG en haar dochters streven ernaar om alleen zaken te doen met bedrijven die Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Beleggingen van het WPG Pensioenfonds gebeuren alleen in fondsen die staan voor Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen. Strategie De in 2009 vastgestelde strategie notitie getiteld Schoonheid, Relevantie en Inzicht definieerde vier pijlers : - Groei van bestaande business - Definiëren van een duidelijke groeimarkt: België - Uitbouwen van digitale businessmodellen - Rechtenexploitatie als core business Met de overname van Standaard Uitgeverij en A.W. Bruna Uitgevers is voor een belangrijk deel invulling gegeven aan de eerste twee pijlers. Toekomst Op basis van haar strategie en bedrijfsvoering bekleedt WPG Uitgevers een stevige positie in de huidige marktsituatie en is het fundament voor onze toekomst verder versterkt. Gezien de economische omstandigheden en de daarmee gepaard gaande onzekerheden, is het niet mogelijk een verwachting voor 2011 uit te spreken. Directie Amsterdam, 26 april 2011

49

Financieel Jaarverslag

Groepsbalans Per 31 december na winstbestemming

2010

2009

51.485 27.861 943

20.528 27.268 1.142

80.289

48.938

21.562 52.269 16.662

17.111 36.841 15.579

90.493

69.531

170.782

118.469

ACTIVA (x € 1.000,-)

Vaste activa Immateriële vaste activa Materiële vaste activa Financiële vaste activa

Vlottende activa Voorraden Vorderingen Liquide middelen

Totaal Activa

50

Financieel Jaarverslag

PASSIVA (x € 1.000,-)

Groepsvermogen

68.822

64.245

6.326 27.471

6.398 1.287

33.797

7.685

4.367 63.796

100 46.439

68.163

46.539

170.782

118.469

Voorzieningen en Langlopende schulden Voorzieningen, overige Langlopende schulden

Kortlopende schulden Schulden aan kredietinstellingen Overige schulden en overlopende passiva

Totaal Passiva

51

Financieel Jaarverslag

Groepswinst- en -verliesrekening (x € 1.000,-)

2010

%

Netto omzet

201.855

100,0

Overige bedrijfsopbrengsten

145.804

-

Totaal bedrijfsopbrengsten Productiekosten tijdschriften, kostprijs boeken en distributiekosten Personeelskosten Afschrijvingen en amortisatie goodwill Overige bedrijfskosten

2009 %

201.855

101.193 44.755 9.926 34.609

3.583 100,0

50,1 22,2 4,9 17,2

149.387

70.663 34.522 4.822 27.977

100,0 2,5 102,5

48,5 23,7 3,3 19,2

190.483

94,4

137.984

11.372

5,6

11.403

-2.282

0,1 -1,3 -1,1

Resultaat uit gewone bedrijfsuitoefening voor belastingen

9.090

4,5

11.368

7,8

Belastingen Resultaat Deelnemingen

-3.523 719

-1,7 0,3

-2.996 -

-2,1

6.286

3,1

Bedrijfsresultaat Rentebaten Rentelasten

Resultaat na belastingen

52

242 -2.524

238 -273 -35

94,7

7,8 0,2 -0,2 0,0

8.372 5,7

Financieel Jaarverslag

Geconsolideerd kasstroomoverzicht (x € 1.000,-) Bedrijfsresultaat Afschrijvingen Herwaardering Veranderingen in het werkkapitaal Mutaties vorderingen Mutaties voorraden Mutaties kortlopende schulden

2010

2009

11.372 9.926 -

7.820 4.822 -150

-4.710 1.283 924

-628 -231 -8.114 -2.503

Kasstroom uit bedrijfsoperaties Ontvangen minus betaalde interest Betaalde / ontvangen belastingen Aanwending/dotatie voorzieningen

18.795 -2.282 -3.089 -80

Kasstroom uit operationele activiteiten (Des) Investeringen in Groepsmaatschappijen Investeringen in materiële vaste activa Des investeringen materiële vaste activa Mutaties overige financiële vaste activa

Kasstroom uit financieringsactiviteiten Netto kasstroom Stand liquide middelen begin boekjaar

Stand liquide middelen einde boekjaar

3.519 -35 -3.929 -364

-5.451

-4.328

______

______

13.344

-809

-38.707 -2.456 16

Kasstroom uit investeringsactiviteiten Mutaties langlopende leningen Betaalde winstuitkering

-8.973

-1.746 -1.052 3.583 54

-41.147 30.451 -1.565

839 -100 -1.346

28.886

-1.446

1.083

-1.416

15.579

16.995

______

______

16.662

15.579

53

Financieel Jaarverslag

Algemene toelichting op de groepsjaarrekening Geconsolideerde ondernemingen WPG Uitgevers BV Em. Querido’s Uitgeverij BV BV Weekbladpers Uitgeverijen Arbeiderspers, Archipel, Balans BV BV Weekbladpers Vlaanderen PCM Algemene Uitgeverijen BV A.W. Bruna Uitgevers BV WPG Uitgevers België NV Nijgh & van Ditmar BV Polak & Van Gennep Uitgeversmaatschappij BV Uitgeverij Leopold BV Uitgeverij De Bezige Bij BV Oog & Blik BV Voetbal International BV BV WPG Onroerend goed Uitgeverij Zwijsen Educatief BV Zwijsen België NV Uitgeverij Ludion Amsterdam BV NV Uitgeverij Ludion Editions SA WPG Service Centrum BV Thomas Rap BV Manent Communicatie BV Uitgeverij BIS BV Uitgeverij Balans BV Uitgeverij Ploegsma BV Happinez BV De Buitenspelers Beheer BV

Deelname Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Utrecht Utrecht Antwerpen (B) Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Tilburg Antwerpen Amsterdam Antwerpen (B) Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Amsterdam Laren Kats

100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100%

Waarderingsgrondslagen Voor de toegepaste waarderingsgrondslagen wordt verwezen naar het uitgebreide financieel jaarverslag van WPG Uitgevers BV, te downloaden op www.wpg.nl

54

Financieel Jaarverslag

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Bijgesloten samengevatte jaarrekening, bestaande uit de groepsbalans per 31 december 2010, de groepswinst- en verliesrekening en het geconsolideerde kasstroomoverzicht, zijn ontleend aan de gecontroleerde jaarrekening van WPG Uitgevers B.V. per 26 april 2011. Wij hebben een goedkeurend oordeel verstrekt bij die jaarrekening in onze controleverklaring van 26 april 2011. Desbetreffende jaarrekening en deze samenvatting daarvan, bevatten geen weergave van gebeurtenissen die hebben plaatsgevonden sinds de datum van onze controleverklaring van 26 april 2011. De samengevatte jaarrekening bevat niet alle toelichtingen die zijn vereist op basis van Titel 9 Boek 2 van het in Nederland geldende Burgerlijk Wetboek (BW). Het kennisnemen van de samengevatte jaarrekening kan derhalve niet in de plaats treden van het kennisnemen van de gecontroleerde jaarrekening van WPG Uitgevers B.V.

Verantwoordelijkheid van de accountant Onze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de samengevatte jaarrekening op basis van onze werkzaamheden, uitgevoerd in overeenstemming met Nederlands Recht, waaronder de Nederlandse Standaard 810, “Opdrachten om te rapporteren betreffende samengevatte financiële overzichten”.

Oordeel Naar ons oordeel is de samengevatte jaarrekening in alle van materieel belang zijnde aspecten consistent met de gecontroleerde jaarrekening van WPG Uitgevers B.V. per 26 april 2011.

Amstelveen, 29 april 2011 BDO Audit & Assurance B.V. namens deze,

Verantwoordelijkheid van de directie De directie is verantwoordelijk voor het opstellen van een samenvatting van de gecontroleerde jaarrekening in overeenstemming met de grondslagen zoals beschreven in de gecontroleerde jaarrekening van WPG Uitgevers B.V.

w.g. O. van Agthoven RA

55

Contactgegevens

EDUCATIEF

BOEKEN

WPG Uitgevers

Zwijsen

Uitgeverijen Arbeiderspers, Balans

WPG Uitgevers is een onafhankelijke groep van multimediale bedrijven in Nederland en België, gericht op het rendabel uitgeven en exploiteren van relevante, kwalitatief hoogstaande producten en diensten die schoonheid en inzicht verschaffen. Tot de kernactiviteiten van WPG Uitgevers behoren het uitgeven van boeken voor de algemene markt door de uitgeefhuizen A.W. Bruna, Arbeiderspers, Balans, De Bezige Bij, Em. Querido’s Uitgeverij en WPG Uitgevers België, het uitgeven van tijdschriften (onder meer Vrij Nederland, Opzij, Psychologie Magazine, J/M, Happinez, Men’s Health, Runner’s World en Voetbal International) en het uitgeven van leermiddelen voor het primair onderwijs door Zwijsen. In 2010 realiseerde WPG Uitgevers met 760 medewerkers een jaaromzet van ruim €200 miljoen.

Uitgeverij Zwijsen is gespecialiseerd in educatief materiaal voor basisscholen en media voor kinderen van 0-12 jaar. Zij brengt een breed scala van producten die kinderen op school en thuis stimuleren en enthousiasmeren bij hun ontdekking van de wereld. In haar specifieke branche behoort Zwijsen tot de top, met name op het gebied van taal, lezen en schrijven. De methodes omvatten een keur van speelse producten: van werkboekjes en praktische handleidingen tot spelletjes, cd-roms en websites voor het basisonderwijs.

Directie Lex Jansen Directeur-uitgever Robbert Schuurmans Commercieel directeur

Directie Koen Clement Algemeen directeur Henk Hoevers Financieel directeur Petra Keuchenius Directeur P&O en juridische zaken Paulien Loerts Directeur operatie en innovatie Contact Herengracht 376 1016 CH Amsterdam Tel: 020-5219777 Fax: 020-5219750 [email protected] www.wpg.nl

Directie Anneke Blok Uitgevers Roel van Gestel Annemieke Smits Huub Lucas Paul van Tilburg Jan van Wonderen Contact Hart van Brabantlaan 18 5038 JL Tilburg Tel: 013-5838800 Fax: 013-5838880 [email protected] www.zwijsen.nl

Zwijsen.be Uitgeverij Zwijsen.be is in Vlaanderen een toonaangevende uitgeverij voor het kleuter- en het lager onderwijs. Het aangeboden portfolio is een weloverwogen mix van import van Zwijsen Educatief en uitgaven van de eigen Vlaamse uitgeefkern. Met de ontwikkeling van educatieve methoden die volledig zijn afgestemd op de specifieke behoeften van de Vlaamse onderwijsmarkt, neemt het aandeel aan eigen uitgaven elk jaar toe. Directie Anneke Blok Uitgeefmanager Patrick Vandevelde Contact Nassaustraat 37-41 2000 Antwerpen Tel: 0032 0 59494 Fax: 0032 2 059499 [email protected] www.uitgeverijzwijsen.be

56

Uitgevers Elik Lettinga (De Arbeiderspers) Plien van Albada (Balans) Contact Herengracht 370-372 1016 CH Amsterdam Tel: 020-5247500 Fax: 020-6224937

De Arbeiderspers Uitgeverij De Arbeiderspers is een literaire uitgeverij van Nederlandstalige en vertaalde fictie en non-fictie. De uitgeverij is opgebouwd rond drie marktgerichte lijnen: AP Literatuur, AP good read/spanning en AP360° (Mind, body, soul). [email protected] www.arbeiderspers.nl

Balans Uitgeverij Balans is gespecialiseerd in kwaliteits non-fictie. De uitgaven betreffen in hoofdzaak geschiedenis, politiek, journalistiek, maatschappelijk relevante onderwerpen, psychologie/psychiatrie, recht, zingeving, gezondheid en (auto) biografieën. [email protected] www.uitgeverijbalans.nl

A.W. Bruna

A.W. Bruna Uitgevers, opgericht in 1868, heeft een zeer sterke positie in de Nederlandse markt en is qua omzet, groei en markt in het boekhandelskanaal inmiddels uitgegroeid tot een van de grootste uitgeverijen in Nederland. De uitgaven richten zich vooral op spanning, literatuur, populaire psychologie,spiritualiteit en management. Directie Joop Boezeman directeur Linda Albers commercieel directeur Uitgevers Nelleke Geel (Signatuur) Jacqueline Smit (Orlando) Steven Maat (Fictie) Joost van den Ossenblok (Lev. = non-fictie) Contact Kobaltweg 23-25 3542 CE UTRECHT tel:: 030 247 04 11 fax: 030 241 00 18 [email protected] www.awbruna.nl

Contactgegevens

De Bezige Bij

Uitgeverijen Querido, Nijgh, Athenaeum, Leopold, Ploegsma

WPG Uitgevers België

Directie Robbert Ammerlaan directeur-uitgever Francien Schuursma adjunct-directeur communicatie en auteursmanagement Anne Schroën adjunct-directeur marketing en sales Hoofdredacteuren Suzanne Holtzer (De Bezige Bij) Floor Oosting (Non-fictie) Arend Hosman (Thomas Rap)

Directie Annette Portegies directeur-uitgever Rob Bos commercieel directeur Uitgevers Mark Pieters (Querido, Athenaeum-Polak & van Gennep) Wendy Wilbers adjunct-uitgever Q Bärbel Dorweiler (Querido Kinderboeken) Vic van de Reijt (Nijgh & Van Ditmar) Manja Heerze (Leopold) Martine Schaap (Ploegsma)

WPG Uitgevers België is een breed gesitueerde uitgeverij in Vlaanderen die ontspanning en literatuur biedt aan volwassen en jonge lezers. WPG Uitgevers België biedt onderdak aan de marketingorganisatie voor alle WPG-uitgeefproducten op de Vlaamse markt en aan de Vlaamse uitgeverijen Standaard Uitgeverij, Manteau, De Bezige Bij Antwerpen, Ludion en Lido. WPG Uitgevers België staat ook in voor de promotie en de verkoop op de Belgische markt van de titels van A.W. Bruna Uitgevers bv, De Arbeiderspers /Balans, Querido, Q, Querido Kind, Leopold, Ploegsma, Athenaeum, Nijgh & Van Ditmar, De Bezige Bij, Cargo, Thomas Rap, Zwijsen Algemeen, Zwijsen.be, De Buitenspelers, Prometheus, Bert Bakker, Unieboek/Het Spectrum, Nieuw Amsterdam, Dutch Media en Memphis Belle.

Contact Van Miereveldstraat 1 1071 DW Amsterdam Tel: 020 305 98 10 Fax: 020 305 98 24 Postbus 75184 1070 AD Amsterdam De Bezige Bij De Bezige Bij is al meer dan zestig jaar een van de meest toonaangevende literaire uitgeverijen van Nederland op het gebied van binnenlandse en buitenlandse fictie en non-fictie. [email protected] www.debezigebij.nl Thomas Rap Thomas Rap richt zich op de lichte kant van de literatuur, de poëzie en light verse. Dankzij de boeken van Youp van ’t Hek heeft de uitgeverij grote naamsbekendheid gekregen. Maar ook de Nederlandse sportbibliotheek draag bij aan de fondsvorming. [email protected] www.thomasrap.nl Cargo Cargo is in 2000 opgericht als imprint van De Bezige Bij en is uitgegroeid tot een middelgrote uitgeverij die ongeveer 50 titels per jaar publiceert. Cargo brengt eigentijdse literaire fictie voor een groot publiek: verhalende en psychologische romans en (literaire) thrillers. [email protected] www.uitgeverijcargo.nl Oog & Blik Oog & Blik heeft de afgelopen achttien jaar een sterk kwaliteitsfonds op het gebied van het literaire beeldverhaal opgebouwd. [email protected] www.oogenblik.nl

Contact Singel 262 1016 AC Amsterdam Tel: 020-5511262 info@singel262 Querido Querido is de uitgever van romans, verhalen, poëzie en literaire non-fictie van hoge kwaliteit. Van oudsher biedt het fonds onderdak aan auteurs van over de hele wereld – maar van Nederlandse literatuur heeft de uitgeverij haar specialisme gemaakt. Sinds enkele jaren publiceert Querido in het imprint Q ook spannende boeken voor volwassenen en young adults. [email protected] www.querido.nl, www.uitgeverijq.nl Querido Kinderboeken De uitgave in 1971 van Annie M.G. Schmidts Pluk van de Petteflet markeert de start van het Querido-kinderboekenfonds, dat zich in dertig jaar heeft ontwikkeld tot een van de meest vooraanstaande in ons taalgebied. [email protected] www.queridokinderboeken.nl Nijgh & Van Ditmar Nijgh & Van Ditmar heeft hét fonds op het gebied van het light verse en cabaret en geeft voorts naast klassieke auteurs als Nescio en Slauerhoff ook werk van Arnon Grunberg en Robert Vuijsje uit. [email protected] www.nijghenvanditmar.nl Athenaeum-Polak & Van Gennep Athenaeum is dé uitgeverij als het gaat om uitstekend vertaalde en vormgegeven klassiekers uit de wereldliteratuur en kwaliteitsnon-fictie op het gebied van geschiedenis, kunst en religie. [email protected] www.uitgeverijathenaeum.nl Leopold Leopold geeft kinderboeken uit voor alle leeftijden, van baby tot en met jongvolwassene. Fictie, poëzie en non-fictieuitgaven. Het fonds omvat daarnaast vele bijzondere prentenboeken. [email protected] www.leopold.nl

Ploegsma Het Ploegsma-fonds omvat fictie, nonfictie, gezins- en cadeauboeken. De werken betreffen boeken voor kinderen van 3 tot 14 jaar: (voor)leesboeken, informatieve boeken, prentenboeken en novelty-boeken. [email protected] www.ploegsma.nl

Uitgevers België beperkt zijn actieterrein niet louter tot verkoop en distributie van de WPG-producten, maar neemt de marketingfunctie in de ruime zin van het woord waar. Dit houdt in dat ook marktonderzoek en het formuleren van behoeften en potentieel van de Vlaamse markt in de diverse productensegmenten tot de verantwoordelijkheid van WPG Uitgevers België behoort.

Standaard Uitgeverij Standaard Uitgeverij, opgericht in 1919, is een breed gesitueerde uitgeverij in Vlaanderen die vooral bekend staat om haar strips en kinderboeken, haar uitgaven rond mens, maatschappij, geschiedenis, gezin en gezondheid en vrije tijd. Standaard Uitgeverij is daarnaast een voorname uitgever van bedrijfsinformatie. www.wpg.be Manteau Sinds meer dan 70 jaar publiceert uitgeverij Manteau kwalitatieve fictie, en dit in de ruime zin van het woord: zowel vertaalde fictie als Nederlandstalige literaire en commerciële fictie worden met zorg uitgegeven. Het Manteau jeugdfonds bezorgt de jonge lezers aangename leesmomenten. www.wpg.be

WPG

Directie Johan De Koning directeur-uitgever Ludo Stroobants directeur Marketing en Verkoop Robbert Ammerlaan directeur-uitgever De Bezige Bij Antwerpen, Lido, Ludion Uitgevers Wim Verheije (Standaard Uitgeverij en Manteau) Patricia Defour (Standaard Uitgeverij en Manteau) Geert Cortebeeck (Standaard Uitgeverij en Manteau) Leen Van Troys (Standaard Uitgeverij en Manteau) Els De Pooter (Manteau Jeugd) Peter Beyens (Standaard Uitgeverij Jeugd) Johan De Smedt (Standaard Uitgeverij Strips) Kristin Van den Eynden (Standaard Informatieve Uitgeverij) Harold Polis (De Bezige Bij Antwerpen) Christoph Ruys (Lido) Peter Ruyffelaere (Ludion)

De Bezige Bij Antwerpen De Bezige Bij Antwerpen geeft literatuur en non-fictie uit voor het Nederlandse taalgebied. De Bezige Bij Antwerpen is een vrijhaven voor schrijvers en een brandpunt van het publieke debat. Zij geeft boeken uit over de wereld van vandaag, in alle genres en met een brede kijk op de geschiedenis. www.wpg.be Lido Lido richt zich op geschiedenis, cultuur, fotografie, reizen, mode en lifestyle – een uitgeverij van kwalitatief hoogwaardige non fictie-boeken, waarin de dwingende kracht van sterk beeld hand in hand gaat met sfeervolle, uitstekend geschreven tekst. www.lidobooks.com Ludion Ludion is reeds meer dan 15 jaar een vooraanstaande uitgeverij, actief op het domein van zowel historische als actuele beeldcultuur. Mode, design, film, muziek, lifestyle, kinderboeken, en het beste van de oude, moderne en hedendaagse kunst. Nationaal en internationaal creeert, verdeelt en distribueert Ludion een ruim aanbod aan boeken, B2B-diensten en merchandising. [email protected] www.ludion.be

Contact Mechelsesteenweg 203 2018 Antwerpen tel.: 0032 3 285 72 00 fax: 0032 3 285 72 99 [email protected] www.wpg.be

57

Contactgegevens Contact& gegevens Profielen

OVERIGE ACTIVITEITEN

TIJDSCHRIFTEN

Weekbladpers Tijdschriften

Weekbladpers Tijdschriften is uitgever van Vrij Nederland, Opzij, Psychologie Magazine, J/M voor Ouders, Hollands Diep, Yoga Magazine, Happinez, Hoe overleef ik.., Runner’s World en Men’s Health. WPT heeft een lange geschiedenis in het uitgeven van tijdschriften voor cultureel en politiek geïnteresseerden, voor een doelgroep van over het algemeen hoger opgeleiden. Directie Karin van Gilst Uitgevers Eline Deijs (uitgever online) Karin van Gilst (uitgever Vrij Nederland, Opzij, Hollands Diep) Ruud Hollander (creative director/uitgever Psychologie Magazine, Yoga Magazine, Happinez) Femke Leemeijer (uitgever J/M, Hoe Overleef ik…, Runner’s World, Men’s Health) Lim Olsthoorn (uitgever/zakelijk leider Happinez) Contact Raamgracht 4 1011 KK Amsterdam Tel: 020-5518711 Fax: 020-5518638 [email protected] www.weekbladpers.nl Vrij Nederland Frits van Exter Hoofdredacteur [email protected] www.vrijnederland.nl Psychologie Magazine Sterre van Leer Hoofdredacteur [email protected] www.psychologiemagazine.nl

Yoga Magazine Heleen Peverelli Hoofdredacteur [email protected] www.yogaonline.nl Opzij Margriet van der Linden Hoofdredacteur [email protected] www.opzij.nl J/M Evert de Vos Hoofdredacteur [email protected] www.jmouders.nl Hollands Diep Martine Kamsma, Ruud Hollander Hoofdredacteuren [email protected] www.hollandsdiep.nl Happinez Marije de Jong Hoofdredacteur [email protected] www.happinez.nl Hoe Overleef Ik... Francine Oomen Creatief hoofdredacteur redactie@hoeoverleefik.nl www.hoeoverleefik.nl Runner’s World Olivier Heimel Hoofdredacteur [email protected] www.runnersweb.nl Men’s Health Jan Peter Jansen Hoofdredacteur [email protected] www.menshealth.nl

Voetbal International

WPG Service Centrum

Voetbal International is al vanaf 1965 het enige, echte voetbalopinieweekblad in Nederland. Dankzij uitgebreide verslaggeving, statistieken en interviews is de lezer wekelijks op de hoogte van alle nationale en internationale voetbalfeiten en de verdieping daarvan. Via VI.nl biedt Voetbal International permanent nieuws aan, ook voor mobiel Internet. Op RTL7 wordt twee keer per week de voetbaltalkshow Voetbal International uitgezonden, waarin redacteuren de kijkers bijpraten over gebeurtenissen in de voetbalwereld. Naast het reguliere weekblad, dat elke woensdag verschijnt, geeft VI ook jaarlijks de Seizoengids uit, een 376 pagina’s tellende vooruitblik met alle cijfers en feiten van het nieuwe voetbalseizoen. Andere uitgaven zijn het Brinvest Voetbaljaarboek, de VI Bureaukalender, de Schoolagenda en applicaties voor telefoon en tablet. In oktober 2010 lanceerde VI haar eigen radiostation: VI Radio.

Directie Paulien Loerts (directeur Operatie en Innovatie)

Directie Dick Holstein directeur/uitgever Johan Derksen creatief directeur Contact Blekerssingel 24 2806 AB Gouda Tel: 0182 599377 Fax: 0182 516650 [email protected] www.vi.nl De Buitenspelers Sinds de zomer van 2009 is de boekenuitgeverij De Buitenspelers aan Voetbal International toegevoegd. Zij is gespecialiseerd in hoogwaardige, luxe uitgevoerde sportboeken en is daarnaast uitgever van het literaire voetbaltijdschrift Hard Gras. Directie Dick Holstein directeur Matty Verkamman creatief directeur Contact Gedempte Zalmhaven 315 3011 BT Rotterdam tel. 010-4852821 [email protected] www.debuitenspelers.nl Hard Gras Henk Spaan Hoofdredacteur [email protected] www.hardgras.nl

Contact Nieuwezijds Voorburgwal 271 1012 RL Amsterdam Tel: 020 5518769 Fax: 020-5518750 Operatie & Innovatie De afdeling Operatie & Innovatie adviseert de uitgeverijen op het gebied van innovatie. Gert-Jan Schikker Adviseur Nieuwe Media Geert Gortzak Adviseur Grafimedia en Inkoop Petra Rijkelijkhuizen Projectmanager WPG Klanten Service Centrum Het Klanten Service Centrum verricht activiteiten voor alle WPG uitgeverijen en is een kenniscentrum op het terrein van Direct Marketing en databasebeheer. Manager KSC: Susan Breeuwsma (manager Commerciële Services WPG) Ria Dorsman Manager Contact Center Klanten Kennis Centrum Het Klanten Kennis Centrum verricht werkzaamheden voor alle WPG-uitgeverijen en is hét kenniscentrum op het gebied van applicatie- en databasebeheer, direct marketing en marktonderzoek. Susan Breeuwsma Manager Commerciële Services WPG Online Service Centrum Het Online Service Centrum ontwerpt en ontwikkelt crossmedia oplossingen voor de verschillende uitgeverijen. In opdracht werkt het OSC aan diverse webshops, websites, e-marketing acties, banners, email nieuwsbrieven en ipad projecten en is verantwoordelijk voor de technische architectuur en het beheer van de websites en webshops van de uitgeverijen. Daarnaast adviseert het OSC over de online strategie en worden regelmatig kennissessies gehouden waarin actuele ontwikkelingen worden gepresenteerd. Staci van Schagen Manager online & business technology Informatievoorziening & Automatisering Informatievoorziening & Automatisering is de centrale afdeling binnen WPGUitgevers die zich intern bezighoudt met ICT. I&A is actief binnen een breed vakgebied en de werkzaamheden omvatten zowel diensten (systeembeheer, hosting, operatordiensten) als producten (development, advies, projectmanagement). Carl Lenstra Manager ICT

WPG Onroerend Goed

58

Adviseur Henk Hoevers Directie Koen Clement Contact Herengracht 376 1016 CH Amsterdam Telefoon: 020-5219777 Fax: 020-5219750

COLOFON

Concept & realisatie Scripta Media B.V. Redactie Jan Bakker Djoeke Barkey Dorine Boon Janneke Herpers Jacqueline Konermann Medewerkers Willem van Leeuwen Paula Vos Jacqueline Kuijpers Rietje Krijnen Ruud Slierings Fred Spek Artdirection en vormgeving Durk Hattink Fotografie Vincent van Gurp Lithografie Grafimedia B.V. Drukwerk Drukkerij Tesink Redactieadres Herengracht 376 1016 CH Amsterdam © WPG Uitgevers BV Amsterdam