WORKSHOP 3 EEN FEEST OP WIELEN Honderdduizenden stappen dagelijks op de fiets om van en naar school of werk te rijden, om boodschappen te doen, op visite te gaan of aan de conditie te werken. Fietsen …een doodgewone zaak, een vanzelfsprekendheid …voor de meeste mensen toch. We merken dat bij elk likje zon de Limburgse fietspaden vol lopen maar ook in St.-Oda is de fiets duidelijk in beeld verschenen en dat al sinds jaren. Het is misschien verwonderlijk dat ‘zo’ vele zorggebruikers hebben leren fietsen maar dit is geenszins onverklaarbaar. Er zijn immers niet zoveel bewegingsvoorwaarden om tot fietsen te komen. Voldoende hoofd- en zitbalans en stuurvermogen met minstens één hand voor wat de bovenste ledematen betreft, voor de onderste ledematen is enkel afwisselend buigen en strekken van de benen nodig en deze beweging situeert zich op een relatief laag motorisch niveau. Het trappelen van een pasgeborene draagt dit buig– en strekpatroon al in zich. Voor het fietsen moet die beweging natuurlijk bewust kunnen worden toegepast. Het tegelijk trappen en sturen is de laatste stap en eist natuurlijk wel wat coördinatievermogen. Het leren remmen (afremmen, stoppen) is uiteraard noodzakelijk om het fietsen in alle veiligheid te kunnen laten verlopen. Maar zelfs als deze voorwaarden niet allemaal in voldoende mate vervuld zijn, beschikken we over een hele trukendoos om deze problemen te omzeilen. De rompbalans kan door een aan het zadel bevestigde rugleuning (al of niet met buikriem) gedeeltelijk opgevangen worden. Een armhouder kan zelfs de strekking van de ellebogen bewerkstelligen of een aangepast stuur kan de stuurhouding (grijpfunctie) verzekeren. Een voethaak of voetplaat kan ervoor zorgen dat de fietser vast met de pedalen verbonden blijft. Evenwichtsproblemen worden uit de weg gegaan door de brede achteras van een driewieler ... Voor bewoners die omwille van bijkomende motorische en of visuele handicaps noch een tweewieler noch een driewieler kunnen besturen hebben we nog tal van aangepaste fietsmodellen. Een tandem ‘achtersturend’ waarbij diegene die achterop zit (de begeleider) stuurt en zo ook een beter overzicht en toezicht heeft. Deze tandem heeft ook een extra lage instap. Maar de ‘double rider’ en de ‘fun to go’ heeft zelfs geen instap zodat ook deze problemen vermeden kunnen worden. Een ‘vierwieler’ is niks anders dan twee gewone fietsen naast en aan elkaar bevestigd om onderweg gezellig te kunnen keuvelen. Als rolstoelgebruiker moet men al vele dingen missen maar de benadering van het fietsen brengen we hen heel dichtbij. Voor de allerkleinsten zijn er kuipfietsen en buggy’s, eigenlijk gewone wandelwagens die we met een speciale koppeling aan een gewone fiets kunnen bevestigen. Voor de andere rolstoelgebruikers is er de rolstoelfiets. Dit is een driewieler met een voor– of zijplatform waar men hun eigen rolstoel kan oprijden. Hierdoor ontstaat een grotere actieradius en daardoor een groter gevoel van bewegingsvrijheid en zeg nu zelf; is het niet heerlijk samen de natuur te beleven, lekker de wind door je haren voelen waaien, rustig de omgeving bekijken of zelfs al ‘slapend’ mee fietsen? Zijn er nog mensen die twijfelen aan het nut van fietsen? De trapbeweging is gelijkaardig aan het bewegingsmodel van het stappen, vandaar het belang van het fietsen voor de mobiliteit. De fiets is een makkelijke en gezonde manier om te bewegen en bewegingsarmoede tegen te gaan. Voor onze zorggebruikers is de fiets meer dan een vervoermiddel. Het straalt ‘vrijheid’ en ‘avontuur’ uit.
1
1
FIETSEN IS GEZOND
Fietsen is gezond, het betekent lichaamsbeweging en dit is iets waaraan wij vrijwel allemaal gebrek hebben. Bewegingsarmoede maakt dat we ‘dik’ en ‘lui’ worden en dat ook vaatstelsel en stofwisseling ‘lui’ worden. Vele klachten en kwalen die het gevolg hiervan zijn, kunnen we bestrijden met de fiets. Niet door hem in de fietsenberging te laten verroesten maar door regelmatig te fietsen. Eenmaal per dag 15 of 20 minuten is genoeg om een redelijke conditie op peil te houden. Fietsen heeft immers een stimulerende werking op de ademhaling, op de hele bloedsomloop met vooral hart en bloedvaten, op de bloeddruk, op de stoelgang, op de huid … Fietsen is goed voor al de spieren, maar vooral voor die van de benen, buik en rug. Fietsen is goed voor de lijn. Fietsen is ook een ontspannende bezigheid. Kortom fietsen is dus gezond voor al onze mobiele zorggebruikers en gedragsmoeilijke bewoners. Fietsen kan energieontladend zijn en kan daardoor een bijdrage leveren tot agressievermindering en meer gedragscontrole maar is eveneens zinvol voor onze rolstoelgebruikers omdat het nooit verveelt. Er is onderweg altijd wel iets te zien of er gebeurt altijd wel wat en we vertoeven steeds in de buitenlucht. Fietsen is voor rolstoelgebruikers een uitstekend middel om hun lichaam te ervaren. Slalommen, afremmen, stoppen … geven telkens verschillende lichaamsgewaarwordingen … allerlei prikkels kunnen worden opgevangen … zien, horen voelen, ruiken …Men leert evenwicht houden of te herstellen. Het fietsen in groep is ook een sociaal gebeuren. Door het fietsen wordt de ‘geestelijke gezondheid’ bevorderd, het zich welbevinden, zich goed voelen. Kortom bij het fietsen beweegt men in een driedimensionale ruimte en dit is belangrijk voor de ontwikkeling.
2
2
WANNEER PAST EEN FIETS?
Een fiets moet je net zo goed ‘passen’ als een jas of een paar schoenen.
3
3
ZIT JE GOED IN HET ZADEL?
Fietsen zijn er zoals gezegd in soorten en maten. Maar … als je om je heen kijkt, zie je heel wat fietsers niet echt comfortabel op hun fiets zitten. Waarop moet je letten om fijn – en veilig! – te kunnen fietsen? Hierbij kijk je vooral of het stuur en het zadel op de juiste hoogte staan. Je moet kunnen steunen op uw stuur zonder uw rug te hoeven krommen. Met een haakse zadelpen kan je het zadel voor of achterwaarts verschuiven en kan er makkelijk een hulpstuk (bijvoorbeeld een rugsteun) worden aangebracht. Een breed zadel geeft een stabielere zit. Een bananenzadel geeft dat ook en door de langwerpige vorm ervan blijven de benen wat beter gespreid tijdens de fietsbeweging. Een rug- of lendensteun met buikriem helpt ook bij een onstabiele zit. Die steun kan nog verhoogd worden door gebruik van een korset. De buikriem is eveneens handig bij gedragsmoeilijke gasten, zo kunnen ze niet weglopen. Met een verhoogd stuur of een langere stuurpen kan je een fel voorovergebogen houding (hyperkyfose) corrigeren en met een kortere gekromde stuurpen, een rechthoekig stuur of rond stuurhulpstuk (stuurbeugel) kan men weer andere zitposities verbeteren of zorggebruikers die moeite hebben met grijpen of spastisch zijn, helpen om makkelijker door de bochten te komen. Een rechthoekig stuur kan de correctie van een scoliose ondersteunen als het stuur met een hand bovenaan en met de andere hand onderaan wordt vastgenomen. Een stuurbegrenzer helpt zorggebruikers met hypertonus in de bovenste ledematen (trekken vaak te hard aan het stuur) om de bochten niet te scherp te nemen en verhindert zo het omkantelen. Een fiets moet ook goed ‘sporen’, dat wil zeggen dat de fiets ook met losse handen rechtuit blijft rijden. Hoe groter de wielen, hoe groter het stuk weg dat je ‘per trap’ aflegt. Meestal hebben fietswielen een middellijn van 26 of 28 ‘inch’ (ongeveer 66 of 71 cm). Kinderfietsen hebben een middellijn van 16 tot 24 inch (ongeveer 40 tot 60 cm) en rolstoelfietsen meestal 20”. Een band moet altijd goed hard opgepompt zijn, niet alleen omdat dit beter is voor de band, je rijdt ook lichter. Een snelspanner is ideaal en heel makkelijk om de zadelhoogte snel te kunnen aanpassen.
4
4
WAT JE VERDER VAN FIETSEN MOET WETEN
Een goede rem is absoluut nodig voor je veiligheid. Je hebt de keuze tussen een velgrem (handrem) of een terugtraprem (voetrem). De terugtraprem vergt geen onderhoud (ingebouwd, wordt niet vuil) maar de remreactie is wel trager. Een handrem reageert sneller maar deze dient af en toe te worden bijgesteld. Bij regenweer is de remkracht ook minder goed, dan ben je beter af met een trommelrem. Die zit in het wiel (in de naaf) en de officiële naam is dan ook trommelrem-naaf. Let wel: elke fiets dient twee remmen te hebben. Er is keuze tussen handrem voor één hand of beide handen en een terugtraprem. Om soepel tot stilstand te komen, rem je best met voor- en achterrem tegelijk. Op veel fietsen zit er ook een parkeerrem die het op- en afstappen veilig en makkelijker maakt. Vaak is het een zijknop in te duwen bij het optrekken van de rem of een tand die in een uitsparing pakt. Bij het opnieuw aantrekken van de rem springt de knop of tand weer uit en kan er weer gefietst worden. Andere fietsen hebben een hendel aan de stuurstang die neer wordt gedrukt (tegen de stang aan) om de fiets vast te zetten. Bij het wegtrekken (omhoog) kan er weer gefietst worden. Bij ‘wind tegen’ is een versnelling best prettig. Eenvoudig gezegd werkt deze zo: bij een lagere versnelling gaan de pedalen vlugger rond en wordt trappen dus lichter. Tegen een heuvel op of tegen de wind in kost zo minder energie. Met de wind mee of helling af kan je een hogere versnelling nemen. Er zijn twee soorten. De versnellingsnaaf, waarbij het mechanisme goed opgeborgen zit in de achternaafhuls en bediend wordt met een hendeltje aan het stuur. Dit systeem vergt weinig onderhoud maar de mogelijkheden zijn beperkt (meestal drie versnellingen). De kettingwielversnelling (derailleur) is kwetsbaarder, vraagt meer onderhoud maar je beschikt over vele versnellingen. Wij hebben aan drie, vier of vijf versnellingen meestal genoeg. Bij het schakelen moet je bij sommige versnellingen de voeten stilhouden, bij andere versnellingsapparaten kan je gewoon blijven doortrappen. 5
LAAT JE ‘BETER’ ZIEN
Wettelijk verplicht zijn het ‘katoog’ op elk achterwiel en de voorreflector op elk voorwiel evenals de pedaalreflectoren. ’s Avonds en bij slecht weer moet je vooraan een helder wit of geel licht laten branden en achteraan een rood lichtje (dat minstens 100 meter zichtbaar moet zijn). Om de zichtbaarheid van opzij te verbeteren zijn reflecterende banden verplicht. Je kunt jezelf ook zichtbaarder maken door lichtreflecterende (fluor) stroken (riemen, armbanden) of vestje te dragen. 6
NOG ENKELE NUTTIG ACCESSOIRES
Bij het fietsen is het heel gevaarlijk indien loswapperende kledingstukken, veters, riempjes … tussen de ketting, spaken of trappers komt (vooral bij een doortrapsysteem, dit heeft al tot beenbreuken geleid!) Zeer nuttige accessoires zijn daarom rok- of jasbeschermers. Dit is de bekleding van het achterwiel om je kleding te beschermen en zo niet in het wiel te worden gevangen. Een gesloten kettingkast om niet met je broekspijpen in de ketting verstrikt te raken. Om het helemaal veilig te maken kun je broekveren gebruiken of de broekspijpen verengen met tape. O ja, een fietsbel is verplicht.
5
7
VOORRANG AAN … VEILIG(E) FIETSEN
Het eerste beschreven verkeersongeval dateert van 1896, toen de Amerikaan Henry Wells met zijn auto de fietser Evelyn Thomas omverreed. Het slachtoffer hield er een gebroken been aan over en de chauffeur moest een nachtje in de cel doorbrengen.
Fietstips om ongevallen te voorkomen… Alvorens op de fiets te springen . . . CONTROLEER de fiets regelmatig. Banden hard genoeg? Wiel niet gevleugeld? Ketting gesmeerd? Werken de remmen? Staat het zadel op de juiste hoogte? Werken de versnellingen? Gebruik de juiste fiets voor elke zorggebruiker. Vele zorggebruikers hebben hun persoonlijke fiets die voor hen juist is afgesteld. ZORGGEBRUIKERS DIE ZELFSTANDIG KUNNEN FIETSEN geven weinig problemen maar laat ze toch best in dezelfde richting rondjes fietsen. ZORGGEBRUIKERS DIE ONDER BEGELEIDING FIETSEN o.a. met hun driewieler. Blijf altijd in de buurt zodat je nog richtlijnen kan geven (aan de kant, stoppen) of de fietser kan tegen houden. Er zijn vaak gevaarlijke punten waar alertheid is geboden. Vooral bochten en hellingen zijn niet zonder risico’s en niet elke zorggebruiker kan deze goed inschatten of hierop gepast reageren. Sommige zorggebruikers kunnen niet voldoende anticiperen in het verkeer of kunnen onvoldoende afremmen, krijgen doordoor te veel snelheid en kunnen de controle verliezen. Het is noodzakelijk om de fietser op risicopunten van dichtbij te volgen om tijdig te kunnen ingrijpen. Als je op het fietspad fietst, uitkijken met de paaltjes (de doorgangen zijn maar net breed genoeg voor de duo en rolstoelfietsen) en zorg dat je fietsbel functioneert zodat je andere fietsers of wandelaars attent kan maken op je aanwezigheid. Als je op nieuw aangelegde klinkerpaden of fietspaden fietst, opletten voor de zachte bermen (gevaar voor vastraken of zelfs kantelen).
6
8
VEILIG OP DE FIETS BIJ MINDER GOED WEER
Doe de zorggebruiker warme kleding aan. Een cape of regencape beschermt extra bij koude of regen. Bescherm ook handen en oren tegen de weerelementen. Pomp de banden niet keihard op. Een ietwat slappere band glijdt minder vlug weg op sneeuw of ijs. In winterse omstandigheden is het soms aangeraden de hoogte van het zadel zo aan te passen dat je met de voeten aan de grond kan. Hang niets aan je stuur, stop alles in een fietstas of mandje.
Een oud zeer blijft het ‘verdwijnen’ van je fiets. Jaarlijks worden er officieel meer dan dertigduizend fietsen gestolen maar in werkelijkheid zou dat cijfer vijfmaal hoger liggen. Preventie van fietsdiefstal begint met veilige (zichtbare) stalling van de fiets en het op slot doen van de fiets.
Veilig en gezond weer thuis: laat je zien met een fluorescerend vestje. Sommige zorggebruikers hebben alle vaardigheden om zelfstandig een gewone (stads)fiets te besturen (remmen, sturen, balans) en soms zelfs voldoende ruimtelijk inzicht en kennis om zich (al of niet onder begeleiding) in het verkeer te kunnen bewegen. Anderen kunnen in voldoende mate anticiperen en houden rekening met andere fietsers, wandelaars en busjes om op het terrein van de instelling te fietsen. De verscheidenheid van handicap vereist echter veelal een aangepast arsenaal aan fietsen. We brengen ze onder in vier groepen namelijk orthopedische driewielers, duofietsen, rolstoelfietsen en ‘special’ fietsen. 8.1
Orthopedische driewieler
Er zijn vele vormen van fietsen mogelijk maar door het RIZIV worden alleen de eenpersoonsdriewielers terugbetaald. Voor andere fietsen kan men beroep doen op het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap. Terugbetaalde aanpassingen zijn voetenbakjes, voetenriempjes, bevestigingsspalk tot ten minste de helft van de kuit, heupsteun met bekkenriem, rechthoekig stuur …
7
De maat van een driewieler hangt af van de leeftijd van de gebruiker maar voor de zorggebruiker is zijn lengte, zijn lichaamsgewicht, heupbreedte, schoenmaat en beenlengte vaak nog belangrijker om hem een ‘passende’ driewieler te bezorgen. Er zijn vier maten namelijk 3 tot 6 jaar, 6 tot 10 jaar, 10 tot 14 jaar, ouder dan 14 jaar.
Er zijn verschillende functionele keuzemogelijkheden die ook op de meeste andere fietsen mogelijk zijn: - vrijloop of vrijwiel genoemd (de wielen kunnen blijven doordraaien terwijl de aandrijving stilstaat of ‘bollen zonder trappen’ is mogelijk) - doortrapper ook wel vaste pion genoemd of vast tandwiel (je kunt niet fietsen zonder de trappers te bewegen, trager trappen=trager rijden, niet trappen=stoppen). Achteruit rijden voor manoeuvres is hiermee mogelijk. - vrijloop met terugtraprem - er is ook een systeem waarbij je kunt schakelen tussen vrijloop en doortrapper De grootte van de wielen hangt meestal af van de maat van de fiets en het merk.
8
De standaarddriewielfiets heeft vrijwel altijd een gewone handrem maar andere systemen zijn vaak mogelijk net zoals andere accessoires maar zijn vrijwel altijd met een meerprijs.
Men kan ook opteren voor een front driewieler d.w.z. dat deze driewieler twee wielen vooraan heeft waardoor de fietser meer bewust is van de breedte van de fiets en makkelijker kan inschatten of hij plaats genoeg heeft om te manoeuvreren en nergens tegenaan fietst.
De driewieler is voor zorggebruikers die alle fietsvaardigheden bezitten maar moeite hebben met evenwicht of balans houden.
9
9
DUOFIETSEN
Duofietsen zijn fietsen waar je naast elkaar zit en waar voortdurend interactie mogelijk is. Enkel het linker stuur is bruikbaar, het rechter staat vast. De bestuurder zit dus links en de zorggebruiker rechts maar indien de zorggebruiker kan sturen kan het natuurlijk ook omgekeerd. Bij het gebruik van een duofiets bepaalt de zorggebruiker grotendeels het tempo. Jouw tempo niet opleggen aan je medefietser! Fiets met een aangepast tempo, rem af voor de bocht en in de afdalingen. Bij een duofiets met doortrapper is de zorggebruiker immers verplicht mee te trappen aan de snelheid die je hebt. Hij kan zijn benen dus niet stilhouden. Bij te hoge snelheid kan dit tot zeer gevaarlijke situaties leiden voor de bewoner als deze de trapfrequentie niet meer kan volgen! Heel belangrijk is het dus om TIJDIG AF TE REMMEN! Indien de fiets voorzien is van een schakeling van meetrap naar vrijloop deze gepast gebruiken (Bv. bij te hoge snelheid, in een afdaling). 9.1
Double Rider
De Double Rider is een duofiets met een wiel vooraan en lage zitjes en is uitermate goed geschikt voor epileptici en heeft verschillende voordelen: er zijn geen problemen met het opstappen, beide stoelen zijn verstelbaar (aanpasbaar aan de beenlengte door middel van zwarte hendeltjes voor en achter de zitjes), de halfliggende houding en het harnas geven veiligheid bij een eventuele epileptische aanval. De besturing gebeurt d.m.v. een ‘stick’: voorwaarts duwen is naar links gaan, achterwaarts trekken is naar rechts gaan. Aan de ‘stick’ zit bel, handrem, vijf versnellingen (van 1 = klein tot 5 = groot, door draaien van stick in te stellen) en parkeerrem. De parkeerrem kan je instellen door de handrem te trekken en het metalen plaatje met gleufje binnenwaarts te duwen tot het pinnetje in het gleufje zit, handrem los laten. De zwarte hendeltjes kan je voor het los of vastzetten van de zit telkens een slag draaien waarna je het hendeltje naar buiten toe moet trekken om het weer in de uitgangspositie te zetten waarna je weer een slag kan draaien. Denk eraan dat je vrij laag zit, zo ben je niet altijd ‘goed’ zichtbaar in het verkeer vandaar de fluorescerende rug van de bijrijderstoel en de vlagjes om beter op te vallen. Tegen het uit de stoel schuiven is in de ene double rider een klos aangebracht en aan de andere is er een zitbroek bevestigd. Als we voetplaten geplaatst hebben en je rijdt zonder mederijder sluit dan de klittenbandriempjes zodat er geen vuil ingeraakt of de riem onder het wiel terechtkomt. Deze fiets is niet meer in productie en kan je dus enkel nog tweedehands aankopen.
10
9.2
Fun to go
Vooraan is er slechts één wiel (minder weerstand bij het fietsen) waardoor men als het ware ter plekke kan keren. Met deze ‘duo’ fietst men ook meer vanuit een horizontale positie (ligfiets). De zitjes van de Fun to go zijn voor of achterwaarts verschuifbaar door een hendel aan de voorkant van het zitje naar boven te trekken. De armleuning van het bijrijderzitje is opklapbaar en het stoeltje is 90° draaibaar om de gasten makkelijker te laten plaatsnemen, zo is elk mogelijk in- of opstapprobleem opgelost. Het draaien kan door het hendel onder het zitje naar voor te trekken. Aan de Fun to go zit er een mogelijkheid om te schakelen tussen vast tandwiel (= verplicht meetrappen) naar vrijloop (= trappen op eigen initiatief). De bedieningsknop hiervoor bevindt zich aan de stuurstang en je kunt schakelen (draaien) tussen standen 1, 2 (vrijloop) en stand 3 (verplicht meetrappen). Naast de handremmen aan het stuur beschik je ook over een parkeerrem links van de stuurstang. Hendel naar beneden duwen tegen de stuurstang bij parkeren, hendel van de stuurstang wegtrekken bij het fietsen.
9.3
Tweelingfiets (Twin bike)
9.3.1
Twin bike plus
Dit is eigenlijk een duofiets (idem Twin bike) voorzien van een zitkuip met voetensteun en gordel voor een extra passagier, een ‘meerijduofiets’ dus.
11
9.4
Vierwielfiets
9.5
Tandem
Bij een tandem zit je uiteraard achter elkaar en er zijn verschillende uitvoeringen, voor kinderen of voor volwassenen, voorop of achterop sturend. Bij het tandem rijden wordt geen ruimtelijk inzicht verlangd van de zorggebruiker en kunnen sturen is niet nodig. Indien er meer eisen gesteld worden aan evenwicht zijn er driewiel tandems (meestal twee wielen achteraan of zoals bij de copilot 3 twee wielen vooraan). Het op en afstappen zal hiermee ook vlotter verlopen.
12
9.6
Rolstoelfietsen (passief fietsen)
Rolstoelfietsen zijn uitgerust met een plateau waarop een rolstoel kan worden vervoerd. De zorggebruiker wordt dus op het platform gereden in zijn eigen (aangepaste) rolstoel. We hebben voor en zijladers. Eventueel kan de zorggebruiker met het gezicht naar de begeleider worden geplaatst indien er nood aan observatie is. Bij de fiets met zijplatform is observatie steeds voorhanden en er is makkelijk communicatie over en weer mogelijk. Fietsen met een rolstoelfiets vergt even een aanpassing in rij- en stuurgedrag. Best maakt men eerst een proefrit zonder en nadien met passagier zodat je vertrouwd raakt met de rolwagenfiets. Niet elke rolstoel kan op elke rolstoelfiets. Zoek en kies een gepaste rolstoelfiets uit de verschillende modellen. Met een rolstoelfiets is het niet gemakkelijk berg op te rijden, je kunt immers niet rechtstaande fietsen want de kans is groot dat je met de hele installatie voorover duikt door de gewichtsverplaatsing naar voor (achterwiel komt van de grond). Nooit je stuur loslaten, steeds handen aan het stuur! Nooit van de fiets springen! Rem met de remmen en nooit met de voeten op de grond afremmen ter voorkoming van kwetsuren aan enkels en benen. Sommige van deze fietsen zoeken graag de rand van de weg op, zeker als deze bol ligt, dus tegensturen is hier soms de boodschap. Je kunt met deze fietsen meestal ook niet achteruit rijden zoals met sommige driewielers of duofietsen Denk eraan 200 kg is zo wat het maximale gewicht voor een rolstoelfiets. (de fiets zelf weegt al ongeveer 40 kg). Niet elke elektrische rolstoel kan op een duofiets. Dit is afhankelijk van zijn gewicht en eventueel van de afmetingen. 9.6.1
Rolstoelfiets met platform opzij (Huka)
Zet de handrem van de fiets op. (nog veiliger is dat een tweede persoon de fiets vasthoudt als de passagier op het platform gezet wordt) Zorg ervoor dat de rolstoelgebruiker correct is vast geriemd in zijn rolstoel. Zet de bewoner met rolstoel op het platform (je kunt eventueel de houten helling gebruiken indien je de fiets met het platform tegen deze helling aanzet) en zet de rem van de rolstoel op. De wielen van de rolstoel of beter nog het frame van de rolstoel wordt met riempjes (hangen aan het stuur) vastgemaakt aan het platform. De handrem van de fiets afzetten alvorens te vertrekken. Rij een rustig tempo en hou je voldoende links op de weg (rechts is de sidecar) zodat je niet in de kant of gracht belandt. Neem de bochten rustig. 9.6.2
Rolstoelfiets met platform vooraan (eigen fabricaat)
Handrem aan beide grote wielen vooraan opzetten. Steunvoetjes platform uitschuiven en vastzetten. Oprijplaat uitschuiven. Zorg ervoor dat de bewoner correct in de rolwagen is vastgeriemd. Passagier op het platform rijden. (gezicht naar voor) Remmen rolstoel opzetten. Rolstoelwielen of beter nog het frame met riempjes aan platform vastmaken. Oprijplaat inschuiven, steunvoetjes omhoog trekken en vastzetten waarbij je moet opletten dat door het gewicht op het platform de fiets niet voorover valt (achterwiel komt van de grond). Dit kan je dus best met twee doen. Remmen van de voorste wielen losmaken. Rustig fietsen, vooral in bochten en bij oneffen weg.
13
9.6.3
Hefboomfiets Marcobil
Dit is een rolstoelfiets met rechts onder aan het stuur een hendel voor het bedienen van het platform. Als je dit hendel tegen het stuur trekt kan je het platform laten zakken om de rolstoel erop te rijden. Als je dan het stuur optrekt klikt het platform weer vast (in de hoogste stand laten klikken anders kan je het stuur niet ver genoeg draaien om de bochten te kunnen nemen). De rolstoel niet vergeten op de rem te zetten en met riemen vast te maken.
9.6.4
Veloplus 1
Zet de handrem op en de staander. Doe het rode hendel vooraan omlaag Schuif de oprijplaat uit Doe het rode hendel terug omhoog Steunvoetjes platform uitschuiven, vastzetten en rolstoel oprijden, op rem zetten en vast maken. Alles terug op zijn plaats: zoals hierboven in omgekeerde volgorde Vrijwel alle fietsen kunnen worden uitgerust met een hulpmotor (elektrische) Die de trapbeweging ondersteunt en een hele hulp is vooral bij langere fietstochten.
14
15
16
10
‘SPECIAL’ FIETSEN
‘Duwwandelwagen’ Freedom (Special Needs modified) Dit is een buggy (geschikt voor gasten tot max. 90 kg) die omgebouwd tot ‘aanhangwagen’ d.m.v. een fietsstang en koppelstuk aan een gewone fiets is vast te haken. Bekleding is machinewasbaar en er is onderaan een opbergmandje voorzien. Er zit een zonnekap aan en een beschermende regenkap is apart verkrijgbaar. De buggy is opvouwbaar na verwijdering van de 4 quick-release pinnen. Aan de fiets is een spiegeltje voorzien dat je zo kan instellen dat je de gast in de buggy in het oog kan houden zonder voortdurend te moeten omkijken. Men moet wel uitkijken bij het laden van de buggy! Je zet de fiets dan het best tegen een muur anders valt deze makkelijk om als er een gast in de buggy plaatsneemt of er wordt ingelegd.
17
11
FIETSEN MET DE BAKFIETS
De bakfiets is bedoeld voor niet – ambulante bewoners om liggend op een matras vervoerd te worden. Hier is het vooral van belang dat je de snelheid aanpast (steeds rustig rijden) zeer zeker in de bochten en zeker als de passagier niet is gefixeerd (die kan dan immers omrollen).
12
FIETSMOBIEL
De fietsmobiel is geschikt voor een bestuurder en drie zorggebruikers maar bedenk wel dat dit een relatief groot gewicht betekent en dat je pak weg minimum een 240 kg stabiel moet houden. Indien je goede fietsers hebt (voldoende evenwicht) kan het uiteraard vrij vlot maar je kan best eerst oefenen met een medefietser, daarna met twee en tenslotte met drie om voldoende ervaring op te doen. Het bochtenwerk is even wennen zeker in het begin. Een bocht naar links geeft geen probleem enkel naar rechts omdat je de weerstand moet overwinnen van de schuin staande in elkaar schuivende dwarsverbinding. De fietsmobiel is natuurlijk ook steeds bruikbaar als duo-fiets of om met twee bewoners te gaan fietsen. De fiets kan uitgerust worden met voetplaten of met pedaalblokjes. Alle zadels zijn in hoogte snel verstelbaar door snelvergrendeling. De bediening van de versnellingen zitten in de handvaten van het stuur van de bestuurder verwerkt: links voor de bestuurderskant rechts uiteraard voor de rechter kant. Het is mogelijk om zowel voor de linker als de rechterkant over te schakelen van vrijloop (men kan de benen stil houden) naar vast tandwiel (verplicht mee te trappen)
18
Het hendel op het stuur is voor de bediening rechterkant, het hendel onder het stuur is voor de bediening linkerkant (bestuurder) Op de fiets zit ook een parkeerrem, links onder het stuur (een hendel ) (rem af = hendel omhoog trekken, rem op = hendel omlaag duwen) Let ook op de schuine in elkaar schuivende dwarsverbinding die los of vast kan gezet worden door middel van de zwarte draaiknop. Wat te doen als je gaat fietsen? - De parkeerrem opzetten. - De dwarsverbinding eveneens stevig vastzetten. - De gasten op de fiets laten plaatsnemen eventueel voetriempjes vastmaken. - Zelf op de fiets stappen en handremmen inhouden. - De dwarsverbinding in vrij zetten. - Handremmen lossen en onmiddellijk trappen. Bij het staken van de activiteit alle acties in omgekeerde volgorde uitvoeren. Indien je voetplaten hebt geplaatst en je rijdt zonder mederijder sluit dan de klittenbandriempjes zodat er geen vuil kan aanplakken. 13
KUIPFIETSEN
Voor zorggebruikers met voldoende rompstabiliteit en geen nood aan eigen rolstoelgebruik zijn er twee soorten bak of kuipfietsen. Bij de ene is het bakje of kuip met het stuur verbonden en beweegt dus mee met het stuur. Bij de andere staat de kuip of zitje los van het stuur wat iets vlotter zou sturen. Deze fietsen zijn soms deelbaar zodat men de kuip kan loskoppelen en als rolstoel kan gebruiken. Voorbeelden hiervan zijn de Duet en de Rollfiets van Huka. Ook Tri-bike heeft een rolstoelfiets waarbij de rolstoel kan worden los gekoppeld. De O-pair van Van Raam heeft eveneens een afkoppelbare rolstoel.
Naast speciale fietsen zijn er ook (eenvoudige) systemen om een rolstoel aan een fiets te bevestigen. Zo is er het universeel fiets-rolstoeltrekdeel van Huri dat een rolstoel koppelt aan elke gewone fiets of het driewiel-fiets trekdeel dat een driewieler koppelt aan gelijk welke gewone fiets. De firma Roam heeft de connect aankoppelstang om fiets en rolstoel te verbinden of de driewielaanhanger die van een gewone fiets een 3wieltandem met kuipzitting maakt. Het dubbele achterwiel met kuip
19
en trappers kan immers achter elke fiets worden gekoppeld en zo kan men met twee trappen. Ook Tri-bike heeft aanhangfietsen met een of twee wielen.
14
HULPMIDDELEN EN AANPASSINGEN
Sommige hulpmiddelen zijn geen overbodige luxe bij het aanleren van het fietsen. Een begeleidersstang (eventueel met rem) te bevestigen achteraan de fiets is zo’n goed hulpmiddel om de fietsende zorggebruiker voort te duwen of in balans te houden, maar ook voor de begeleider, het is immers rugsparend. Steunwielen of extra zijwielen (eventueel verend) zijn monteerbaar op zowel kleine als grotere fietsen en zijn een mogelijke oplossing om balans te oefenen indien ze steeds iets hoger worden gezet en de grond niet meer raken. Een loophulp of loopfiets kan worden ingezet ondermeer bij het leren sturen. Mentale en of fysieke beperkingen vragen om oplossingen en aanpassingen. Speciale zadels, rugleuning, zijleuningen of heupleuningen, schoudergordels, buikriem en vierpuntsgordels zorgen voor goede stabilisatie en fixatie. Verticale handgrepen, arm- en handsteunen brengen baat bij zorggebruikers met grijpproblemen. Bij het gebruik van een halfrond stuur of stuurbeugel kan in de bochten de afstand tussen stuur en lichaam steeds dezelfde blijven. Een rechthoekig stuur kan soelaas brengen voor zorggebruikers met scoliose. Pedaalverbreders, voetsteunen, beenfixatie, regelbare trapstangen …vangen problemen op als verschil in beenlengte, stijf been, onbeweeglijk voetgewricht…
20
21
15
BEWEGEN (ACTIEF FIETSEN) EN BEWOGEN WORDEN (PASSIEF FIETSEN) BIJ DIEP MENTAAL MEERVOUDIG GEHANDICAPTE ZORGGEBRUIKERS.
Bewegen of bewogen worden verwijst meestal naar fijne doch soms ook ‘angstige’ ervaringen. Je bewegen op de grens van je kunnen, kan de zorggebruiker immers een (gezonde) spanning geven. Aan deze spanning is vaak af te lezen of het fietsen voor de zorggebruiker op een gepaste manier wordt aangeboden. Een goede vertrouwensrelatie is van wezenlijk belang. De begeleider draagt zorg voor de zorggebruiker en de zorggebruiker moet vertrouwen hebben in de begeleider. Het juist inschatten van de mogelijkheden van de zorggebruiker, ruimte geven voor hun eigen keuze en hun eigen initiatieven, hoe miniem ook, het prijzen van of goedkeuring geven aan hun inzet en actie (enthousiasmeren) zijn allemaal sleutels voor een relatie in vertrouwen waarbij de zorggebruiker meer gaat durven, kunnen en willen bewegen. De begeleider moet lichaamstaal kunnen lezen want bewegen en beweging drukken steeds iets uit. De begeleider moet zich kunnen afstemmen op de zorggebruiker, geduld is gevraagd, tijd nemen en geven. Door het hanteren van een bepaalde houding en een aangepaste, tactvolle benadering kan men weerstand bij de zorggebruiker overwinnen, bewegingsgedrag positief beïnvloeden en maak je het opdoen van bewegingservaringen en bewegingsontwikkeling mogelijk, kan je (motorische) grenzen verleggen. Er is duidelijk meer nodig dan enkel het uitvoeren van de activiteit. Met het nodige verantwoordelijkheidsgevoel, juist sturen, gericht ondersteunen, vertrouwen geven en veiligheid bieden (zonder de nodige bewegingsvrijheid te beperken) kom je al een heel eind ver. De eindmeet haal je als je bij jezelf begint. Je zelf veilig voelen op de fiets is onontbeerlijk. De ene fiets is de andere niet en een beetje gewenning is soms noodzakelijk. In contact met de zorggebruiker moet je jezelf goed voelen, alles (beslommeringen, gedachten, thuissituatie … enz.) kunnen loslaten, anders kan je de ander niet voelen … aanvoelen, inschatten, krijg je de zorggebruiker ook niet ‘mee’. In de ontmoeting (uitwisselen van energie) voelt de zorggebruikers immers wat we voor hem voelen, hoe we tegenover hem staan of we er voor hem zijn … hoe we in de ontmoeting staan … Als we zelf niet ‘vrij’ zijn kan de zorggebruiker enkel ondergaan (hij is vaak afhankelijk en kan niet anders) maar zal hij of zij niet ‘meegaan’, ‘loslaten’ of helemaal ‘bereikbaar’ zijn. Enkel als we zelf ‘vrij’ zijn, kunnen we wat betekenen voor de zorggebruiker. Enkel een affectieve, bevestigende en geëngageerde omgang brengt ons tot de ‘meet’. Zorggebruikers die motorisch niet verder kunnen ontwikkelen, kunnen vaak nog wel enorm genieten van samen bewegen. Het belang om via beweging (actief fietsen) invloed te hebben op de omgeving of deze anders te beleven (passief fietsen) is niet te onderschatten.
22
16
NUTTIGE INFORMATIE
Tweedehands fietsen kan je ondermeer op volgende adressen aanschaffen maar zeker ook via internet. Roll-on mobilitycare Loonseweg 16-1 5527 AC Hapert Tel: +31(0)497-387542 Berrie Lavrijssen Gsm: +31(0)6-15316739 Email:
[email protected] www.roll-on.nl ROC Hapert Energie 5A 5527 AH Hapert Tel: 0031497360311 Rene Bierens Email:
[email protected] Vzw Fietsenatelier Mol St Apollonialaan 190B 2400 Mol Tel: 014/321445 Gsm: 0473811168 Gust Vos Email:
[email protected] www.fietsenatelier.be Dit is een sociale werkplaats waar je ook fietsen kan huren. Hier herstelt men ook alle fietsen en bouwt, stelt men fietsen samen uit tweedehands materiaal en je kan er terecht met je afdankertjes. Fietsplezier voor iedereen. Dit is een vzw die als doel heeft fietsplezier mogelijk te maken voor personen met een handicap.
[email protected] www.fietspleziervooriedereen.be Voor een fietsvakantie kan je terecht in NWGKvzw Vakantiehuis Fabiola Weldoenerslaan 5 3630 Maasmechelen Tel: 089/770535 Email:
[email protected] www.kfh.be Hier kan je rolstoelfietsen huren (Veloplus2, O-pair en Fun to go allemaal uitgerust met electro motor) en de Limburgse fietspaden ‘onveilig’ maken. Verkoop, aanpassingen, onderhoud ORTEC OrthopedieNV Interleuvenlaan 60 B-3001 Heverlee Tel: 0032/16 406050 Email:
[email protected] www.ortec-orthopedie.be of VIGO helping people move on Tom Baeyens orthopedisch verstrekker Interleuvenlaan 60 B-3001 Heverlee Tel: +32 16 406050 Email:
[email protected] www.vigo-ortho.be
23
Fabrikanten Haverich Striegauer Strasse 13 D-33719 Bielefeld (Oldentrup) Tel: +49(0521) 9247230 Email:
[email protected] www.Haverich-Reha.de o.a. driewielers, tandems. Huka BV Munsterstraat 13 7575 ED Oldenzaal Tel: +31(0)541572472 www.huka.nl o.a. driewielers, kuipfietsen Duet en Rollfiets, tandems Copilot. Van Raam BV Aaltenseweg 56 7051 CM Aalten Tel: +31(0)315 257370 Email:
[email protected] www.vanraam.nl o.a. driewielers, kuipfiets O-pair, rolstoelfiets Veloplus, duofiets Fun to go en vierwielfiets, tandem Twinny. Wulfhorst Herzebrocker Strasse 5 D-33330 Gütersloh Tel: +49(0)524198680 Email:
[email protected] www.wulfhorst.de o.a. driewielers, duofiets Double 24”, kuipfiets Forus, rolstoelfiets Duo-trans, tandems. N.V. Vermeiren Vermeirenplein 1/15 B-2920 Kalmthout Tel: +32(0)36202020 Email:
[email protected] www.vermeiren.be o.a. driewielers. Nijland Products Telgenweg 12 8111 CM Heeten Tel: +31(0)572 382222 Email:
[email protected] www.nijland.com o.a. rolstoelfiets Sunny transporter. Roam Haarstraat 19B 5324 AM Ammerzoden Tel: +31(0)73 5997042 Email:
[email protected] www.roam.nl o.a. driewielers, driewieler met passagiersstoeltje Rider +, rolstoelfiets Traveller, duofietsen Twin bike en Twin bike +.
24
Mobile-Tecnics Tri-bike Steenweg op Waarloos 63A/7 2840 Reet-Rumst Tel: +32(0)34752130 Email:
[email protected] www.tribike.be o.a. driewielers, tandems,duofiets en rolstoelfiets. Inca-Techniek B.V. Ambachtstraat 2 2861 ED Bergambacht Tel: +31(0)182 352034 www.inca-techniek.nl o.a. driewielers. Stabag Havendijk 21 4731 TA Oudenbosch Tel: +31(0)165 315300 Email:
[email protected] www.stabagpcp.nl o.a. duofietsen Side by side en PF duo. Meyland-Smith A/S mobility and more Industrivej 27 DK-9830 Taars Tel: +45 98961985 Email:
[email protected] www.meyland-smith.dk (verdeler in België: Albatros NV Gestelhoflei 37 BE-2820 Bonheiden) o.a. tandems Meybike en Wavebreaker. Huri producten Hunerbein Rudi Tijmstraat 9 B-3670 Meeuwen Tel: +32(0)11 791866 www.huri.be Baby Jogger Benelux Abeelstraat 39 3329 AA Dordrecht Tel: +31(0)78 6309988
[email protected] www.babyjogger.com (Baby Jogger Company is onderdeel van Advance Mobility)
25
