WINTERMAATREGELEN : BALANS EN AANBEVELINGEN

samusocialvanBrussel Vereniging zonder winstoogmerk

Lid van samusocialInternational Maatschappelijke zetel : Vestje 5 – 1000 Brussel Tel. : 02/551.12.20 – Fax : 02/534.96.64 – www.samusocial.be - [email protected]

WINTERMAATREGELEN 2011 – 2012 : BALANS EN AANBEVELINGEN

MEI 2011 1

Evaluatie van de wintermaatregelen 2011-2012

Inhoud Inleiding

4

Wintermaatregelen voor de Brusselse daklozen

6

1. Invoering en ontwikkeling van de maatregelen .............................................................................8 1.1. Aangepaste verblijsinfrastuctuur ...............................................................................................8 1.2. Een versterkt mobiel optreden ..................................................................................................9 1.3. Een flexibele logistiek ................................................................................................................9 1.4. Voldoende en bekwaam personeel ........................................................................................ 10 1.5. Een versterkte operationele coördinatie ................................................................................ 11 1.6. Opleidingen voor de straatwerkers......................................................................................... 11 2. Werking van het Winterplan en resultaten in cijfers .................................................................. 12 2.1. De telefoonpermanentie : het gratis groene nummer en de betalende « vaste » lijn ........... 12 2.2. Binnenkomende doorverwijzingen ......................................................................................... 12 2.3. Het verblijf .............................................................................................................................. 13 2.3.1. Verblijf : bezoekspercentages 2.3.2. Verblijf : de verschillende centra

13 15

2.4. De mobiele hulpteams ............................................................................................................ 19 2.5. De psychosociale permanentie ............................................................................................... 22 2.5.1. Uitgaande doorverwijzing van mensen die bij Samusocial verblijven 2.5.2. Focus op de activiteiten van de psychological cel

22 23

2.6. Medische en paramedische consultaties ................................................................................ 25 2.7. Samenwerking ........................................................................................................................ 26 2.7.1. 2.7.2. 2.7.3. 2.7.4. 2.7.5. 2.7.6. 2.7.7.

De gemeenten De OCMW’s De ziekenhuizen De politie De stadswachten De dagdiensten De privé-instellingen

26 26 27 27 28 28 28

2.8. Samenvatting voor punt « 2. De werking van het Winterplan » ............................................ 30 3. Opmerkingen over het opgevangen publiek............................................................................... 31 3.1. Spreiding van de personen volgens categorie ........................................................................ 31 3.2. Leeftijdspiramide .................................................................................................................... 32 2

3.3. Nationaliteiten ........................................................................................................................ 32 3.4. Vastgestelde oorzaken van de breuk ...................................................................................... 33 3.5. Bronnen van inkomsten .......................................................................................................... 34 3.6. Idenditeitsdocumenten .......................................................................................................... 34 3.7. Recentste officieel verblijf ...................................................................................................... 35 3.8. Verblijfsduur en frequentie voor de opgevangen personen ................................................... 35 3.9. Vrijwel 200 personen in een extreem kwetsbare toestand .................................................... 36 Samenvating voor punt 3 « Opmerkingen over het opgevangen publiek » ........................... 37 4.

Vatstelling : De vraag groeit ....................................................................................................... 38

5. Oproepen en aanbevelingen ....................................................................................................... 39 Samenvatting voor punt 5 « Oproepen en aanbevelingen ......................................................... 42

3

Inleiding : Deze winter 2011-2012 werd de organisatie van de bijstand en de opvang voor daklozen in Brussel gekenmerkt door heel wat nieuwe elementen. Eerst en vooral heeft Samusocial ervoor gezorgd dat het over een structureel gebouw kan beschikken dat iedere winter opnieuw kan worden gebruikt – dat is een belangrijke gebeurtenis. Het OCMW van de Stad Brussel heeft immers een gebouw aangekocht dat Samusocial jaarlijks kan gebruiken. In het verleden moest Samusocial bij gebrek aan structurele infrastructuur ieder jaar op zoek naar geschikte gebouwen om een deel van de wintermaatregelen in onder te brengen, wat zorgde voor aanzienlijk wat verlies aan tijd, energie en geld. Die periode is nu eindelijk voorbij. Voortaan mag Samusocial erop rekenen dat het iedere winter opnieuw gebruik kan maken van het gebouw van de Koningsstraat, dat ruim genoeg is om alle diensten onder te brengen die nodig zijn voor de opvang van daklozen. Dit is een stap vooruit. Het is een structurele stap die ervoor zorgt dat we onze actie in de toekomst volledig kunnen concentreren op de kwalitatieve organisatie van de opvang en op de begeleiding van de personen die we opvangen in het kader van de wintermaatregelen. Het Winterplan van het Brussels Gewest, waarvoor Samusocial een mandaat kreeg, kon hierdoor het eerste deel van de dringende winteropvang ontplooien in het centrum van de Koningsstraat. In totaal gaat het om een maximum van 400 bijkomende opvangplaatsen die voorzien zijn in het mandaat voor het winterplan voor de Brusselse daklozen. Van bij de aanvang van het gewestelijk plan was het echter voor iedereen duidelijk dat dit op zich niet kon instaan voor de opvang van asielzoekers zonder oplossing voor onderdak omdat het een problematiek betreft waarvoor het federaal niveau bevoegd is, die de opvang zeer snel zou verzadigen. Ondanks het feit dat de eerste zachte wintermaanden leken aan te geven dat het winterplan van het Brussels Gewest een vrij rustig verloop zou kennen, moest Samusocial iedere avond tal van mensen weigeren. Toen eind januari de vrieskou toesloeg, werd plots het hele land geconfronteerd met de behoefte aan een plan voor noodopvang dat onmiddellijk in werking kan worden gesteld voor iedereen die tijdens de winterperiode geen dak boven zijn hoofd heeft, ongeacht zijn administratief statuut. Vanaf eind oktober had Samusocial in het federaal crisiscentrum de overheden nochtans gewezen op de kritieke situatie in Brussel. Bij de installatie van de nieuwe Regering konden wij rechtstreeks onderhandelen met het kabinet van Staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie, Asiel en Migratie Maggie de Block, die had beslist een humanitair plan te ontplooien dat voorzag in 300 plaatsen. Dit werd een bijkomende buffer als antwoord op de koudegolf en het grote aantal daklozen, elk met hun eigen specifieke situatie. Samusocial kon hierdoor ten volle zijn humanitaire opdracht vervullen zodat de slachtoffers van de grote uitsluiting die in de hoofdstad geconcentreerd zijn niet langer geweigerd moesten worden als ze kwamen aankloppen en er geen onderscheid hoefde te worden gemaakt op grond van hun individueel administratief statuut. 4

Bovenop het gewestelijk winterplan entte zich hiermee een federaal humanitair plan als antwoord op de grote uitsluiting die in Brussel geconcentreerd is. Dit rapport brengt een globaal verslag uit over de winter-activiteiten van Samusocial. In dienst van de leesbaarheid duidt het begrip « Wintermaatregelen » in dit rapport alle acties gevoerd door Samusocial om bijstand te verlenen aan daklozen tijdens de winterperiode. Het omvat het winterplan van het Brussels Gewest maar ook het federaal humanitair plan en de actie van onze mobiele hulpteams (maraude). De bijlagen vermelden voor elk plan – gewestelijk en federaal – de cijfergegevens voor het opgevangen publiek.

EEN WOORD VAN DANK… Wij wensen hulde te brengen aan de uitstekende samenwerking die tot stand is gebracht met onze verschillende partners voor de winteropvang 2011-2012 : Dokters van de Wereld - onze partner sinds jaren -, het OCMW van Brussel en zijn studiebureau, zijn dienst werken en regie, de Ministers van de Gemeenschappeijke Gemeenschapscommissie van het Brussels Gewest, de Staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie, Asiel en Migratie, de Stad Brussel, de gemeenten Sint-Gillis, Elsene, Molenbeek en Schaarbeek en hun respectieve OCMW's, de gemeente Sint-Lambrechts-Woluwe en Habitation Moderne (sociale woningen), de stadswachten van de Stad Brussel (BRAVVO), Sint-Gillis en Molenbeek, de ziekenhuizen, de federale politie, de Burgerbescherming, de brandweer, de RVA, de PWA's, CSD, het Rode Kruis, de scouts, het Federaal Crisiscentrum, Brussels Hotels Association (BHA) en alle hotels die ons hebben gesteund, Belgacom, Herscham, les Restos du Cœur, de verenigingen uit de maatschappelijke en gezondheidssector en alle andere organisaties die hebben bijgedragen tot het goede verloop van de winteropvang van de daklozen in Brussel. Wij danken ook in het bijzonder de RTBF voor haar mobiliseringsactie « Hiver 2012 ».

5

WINTERMAATREGELEN VOOR BRUSSELSE DAKLOZEN Wintermaatregelen mogen zich niet beperken tot het eenvoudigweg onderdak verlenen… Uiteraard moeten de daklozen worden ondergebracht en moet hun lijden verlicht, maar we moeten via onze mobiele teams ook TOESTAPPEN op de mensen die behoeftig zijn op straat, we moeten ze VERZORGEN, ze vinden en de vraag identificeren bij de meest kwetsbare groep. Vervolgens moet een PSYCHOSOCIALE BEGELEIDING in lijn worden gebracht voor wie dat wil om zo de mensen DOOR TE VERWIJZEN naar aangepaste – en indien mogelijk – duurzame oplossingen. De sociale noodopvang, zoals Samusocial deze ontplooit, wordt gekenmerkt door een reactievermogen dat het mogelijk maakt onmiddellijk op te treden. Daarom deelt Samusocial zijn actie op in verschillende fasen die het nachtverblijf ver overstijgen : de urgentie (diagnose van de toestand van de persoon, eerst per telefoon en vervolgens een beslissing tot interventie), de post-urgentie (onderdak, analyse van de toestand en een begeleiding die kan worden aangehouden indien nodig), de doorverwijzing (een aangepaste oplossing).

De wintermaatregelen uitgedrukt in cijfers : 

75.634 nachtverblijven verstrekt aan 4.231 verschillende personen op de 4 belangrijkste verblijfssites ;



Tot 900 personen konden iedere avond gratis gebruik maken van de diensten van Samusocial, hetzij : -Sociale, psychologische en verpleegkundige raadplegingen (balans, opvolging, begeleiding en doorverwijzing) ; -Een medische permanentie door de artsen en verpleegkundigen van onze partner Dokters van de Wereld ; -Voetverzorging ; -Een vestiairedienst ; -Een warme maaltijd en een ontbijt ; -Toegang tot sanitair (douches, WC). 

De mobiele teams deden 2.817 ontmoetingen en verwezen 423 personen door, waarvan 292 naar Samusocial en 131 naar andere structuren.

Het luik nachtverblijven van de wintermaatregelen 2011-2012 werd opgedeeld in twee afzonderlijke plannen : -Van 15 november tot 31 maart : het winterplan voor daklozen van de Gemeenschapplijke Gemeenschapscommissie van het Brussels Gewest, waarvan de opvang werd verdeeld over het gebouw van de Koningsstraat en het permanent centrum van Samusocial, beide gelegen in Brussel-Stad en ter beschikking gesteld door het OCMW.

6

-Van 31 januari tot 31 maart, het federaal humanitair plan, dat werd ontplooid in het RVA-gebouw aan de Charleroisesteenweg in Sint-Gillis1. Het winterplan van het Brussels Gewest : Dank zij het winterplan van het Gewest konden 400 bijkomende plaatsen worden geopend : -Tussen de 350 en 390 plaatsen voor mannen alleen in het gebouw aan de Koningsstraat. De maximumcapaciteit werd bereikt op 9 januari 2012 na een opening in vier bewegingen per verdieping van telkens ongeveer 80 plaatsen. -De verhoging van de capaciteit in ons permanent centrum van 110 naar 150 plaatsen (hetzij 40 plaatsen bovenop de permanente capaciteit) voor gezinnen, alleenstaande vrouwen en de meest kwetsbare mannen. -Nadien werden ook 22 plaatsen geopend voor autonome gezinnen in het gebouw dat ter beschikking werd gesteld door de gemeente Sint-Lambrechts-Woluwe. Het federaal humanitair plan : Het humanitair plan zorgde ervoor dat vanaf 31 januari tot 400 bijkomende plaatsen konden worden opengesteld in het centrum van de Charleroisesteenweg en dat Samusocial een niet-weigeringsbeleid kon voeren voor iedereen die niet over een woonoplossing beschikte. Iedereen die hierom vroeg, kreeg daarmee toegang tot een onvoorwaardelijke opvang, ongeacht zijn statuut of herkomst.

1 Vier andere « overgangsites » werden geopend tijdens de koudegolf tussen 31 januari en 6 februari voor de opvang van de personen die nadien zijn ondergebracht in het groot humanitair centrum van de Charleroisesteenweg : de kazerne van Bevekom, de site van de Ulensstraat in Molenbeek, de site van de Borensstraat in Elsene en de site van de Blockxstraat in Schaarbeek. Voor alle duidelijkheid zullen wij ons beperken to de vermelding van de site aan de Charleroisesteenweg als referentiecentrum voor het federaal humanitair plan. In dit rapport vervatten de statistieken voor het centrum aan de Charleroisesteenweg dus alle activiteiten die zijn gevoerd in de vier overgangssites.

7

1.

Invoering en ontwikkeling van de maatregelen

De voorbereiding van de wintermaatregelen omvat meerdere te verwezenlijken elementen :

1.1.

Aangepaste verblijfsinfrastructuur :

Om de opvangcapaciteit te versterken, werden drie bijkomende sites geopend bovenop de permanente structuur van Samusocal : 

Het wintercentrum van de Koningsstraat (winterplan van het Brussels Gewest) :

In de maand oktober 2011 kregen we duidelijkheid over welk gebouw het winterplan van het Brussels Gewest zou huisvesten : de voormalige zetel van het Instituut voor Oorlogsinvaliden in de Koningsstraat dat werd aangekocht door het OCMW van de Stad Brussel. Hierdoor beschikt Samusocial nu over een jaarlijks gewaarborgde locatie voor de organisatie van de winteropvang voor daklozen. Het studiebureau en de dienst werken van het OCMW van de Stad Brussel hebben hun inspanningen niet gespaard om het gebouw te renoveren en in overeenstemming te brengen met de normen, zodat het centrum op 15 november de deuren zou kunnen openen en om de opvangcapaciteit per verdieping te vergroten tot aan de maximumcapaciteit van 350 tot 390 plaatsen op 9 januari. 

Het humanitair centrum (Federaal humanitair plan) :

Gezien de koudegolf en het grote aantal mensen dat hierdoor geweigerd moest worden, onderhandelde Samusocial met de federale overheid de opstart van een humanitair plan van 300 bijkomende plaatsen voor dringende opvang. In een eerste fase werden vier overganssites geopend (Bevekom, Elsene, Molenbeek, Schaarbeek) en op 6 februari ook het humanitair centrum van de Charleroisesteenweg in Sint-Gillis in de voormalige gebouwen van de RVA. Deze keuze drong zich op als gevolg van de grote behoeften (aan personeel, logistiek e.d.) die gepaard gaan met het beheer van meerdere kleine sites.  Het centrum voor gezinnen in Sint-Lambrechts-Woluwe (Winterplan Brussels Gewest) Een bijkomende locatie werd ons aangeboden door de gemeente Sint-Lambrechts-Woluwe voor de opvang van de meest autonome gezinnen in zes appartementen van de sociale huisvestingsmaatschappij l’Habitation moderne. Vanaf 20 februari konden hierdoor 22 personen van in totaal 6 gezinnen in een echte woonomgeving worden ondergebracht. Aan de basis van de opening van dit centrum ligt de wil om de gezinnen apart op te vangen als groep.

8

1.2.

Een versterkt mobiel optreden

Met het oog op een grotere dekking van het optreden in ruimte en tijd werd een bijkomend mobiel team ingezet voor het tijdsblok tussen 20u en 6u, zodat men regelmatiger aanwezig kon zijn bij geïsoleerde alleenstaanden die sterk afwijzend staan tegenover een verblijf in een centrum. Hiermee kon een ononderbroken sociale observatie worden gewaarborgd die de teams in contact hield met personen die niet langer vragen om bijstand. Elke avond konden hierdoor 3 tot 4 mobiele hulpteams actief zijn in de straten van ons Gewest.

1.3.

Flexibele logistiek :

Om iedere dag verblijf te verstrekken aan 900 personen is een permanente logistieke ondersteuning en een goede organisatie vereist. De logistieke capaciteit van Samusocial is het resultaat van netwerken en samenwerkingen die zijn gegroeid in de loop van jaren. De sanering en de uitrusting (normering, elektriciteit, verwarming, telefoon, keuken, sanitair, douches) van de gebouwen aan de Koningsstraat en de Charleroisesteenweg is in een recordtijd gebeurd dank zij de regie van het OCMW van Brussel (enkele duizenden gespresteerde werkuren om de hele voorziening te laten draaien). En de hele winterperiode lang zijn bovendien herstellingen noodzakelijk. Daartoe organiseerden deze teams een « wachtdienst » zodat ze snel konden ingrijpen als zich een technisch probleem voordeed. De organisatie van maaltijden en beddengoed : Dagelijks werden tot : -1800 maaltijden (avondmaal, ontbijt) geserveerd dank zij een overeenkomst met de Brusselse Keukens konden iedere avond tegen een sterk verminderde prijs warme maaltijden worden voorgezet. -1800 lakens gewassen dank zij samenwerking met de wasdienst van het OCMW van Brussel. En daarbij komen verder nog dekens, handdoeken, matrasbeschermers, enz. De dagelijkse aanpassingen van de maatregelen gebeurden door de centrale coördinatie van Samusocial (vervanging van afwezigheden door mobiliteit van personeel op elke site, onderhoud van de gebouwen, herstelling van materiaal, voorraadbeheer, …) 1.4.

Voldoende en bekwaam personeel

 100 personen werden aangeworven met een arbeidsovereenkomst van beperkte duur en specifiek ingezet voor het winterplan om te zorgen voor de 9

psychosociale opvang en begeleiding, de logistiek, het onderhoud en het schoonmaken van de gebouwen. Waarvan : - 51 aanwervingen gefinancierd met middelen vrijgemaakt door de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie voor het winterplan van het Gewest. 49 bijkomende aanwervingen gefinancierd door de Staatssecretaris voor Maatschappelijke Integratie voor het federaal humanitair plan.  Door 10 Brusselse OCMW's werden arbeiders met een statuut « artikel 60 » ter beschikking gesteld. 

Een dertigtal stagiaires versterkte permanent de teams van Samusocial.

 Het permanente team van Samusocial werd volledig gemobiliseerd om bij te dragen tot het goede verloop van het geheel van wintermaatregelen. Telkens wanneer niet-gekwalificeerde medewerkers zijn ingezet voor de wintermaatregelen, werden zij begeleid door gekwalificeerd en ervaren personeel. Nieuw aangeworven personen zonder ervaring werden geïntegreerd in het permanente team op de zetel van Samusocial om zo al doende in hun opdracht te groeien. Doordat een deel van het permanente team werd uitgestuurd naar de verschillende wintercentra kon een optimaal beheer van het onthaal worden verzekerd. Momenteel is niet aan de voorwaarden voldaan voor een optimale rekrutering. De medewerkers zijn aangeworven volgens een seizoenscontract met precair statuut. Er bestaat een wervingsreserve van personen die de bevolkingsgroep kennen en heel wat knowhow hebben verworven die ze jaar na jaar uitbouwen. Toch is het belangrijk om te benadrukken dat de kwalificatie van de medewerkers een bijkomende troef is. Door de budgettaire beperkingen kan niet voor iedere functie gekwalificeerd personeel worden ingedeeld ook al is dit aangewezen voor de omkadering van de opgevangen doelgroep. Dit geldt onder meer voor de functie van nachtwaker. Al verscheidene jaren staat het OCMW van Brussel in voor de continuïteit van de contracten van bepaalde medewerkers tijdens de interval tussen de winters zodat ze telkens opnieuw kunnen worden ingeschakeld voor de wintermaatregelen.

1.5.

Een versterkte centrale operationele coördinatie :

Een centrale coördinatie is onmisbaar om de dagelijkse aanpassingen van de maatregelen mogelijk te maken, maar vooral voor : -de registratie van de aanvragen door de dispatching van de verzoeken om onderdak in functie van de beschikbaarheid in ieder centrum en van de specifieke situatie.

10

-de opvang van de onvermijdelijke foutlopende situaties, vooral in het begin van het proces, met vliegende teams die bijstand kunnen verlenen in één van de centra. -de organisatie van vervoer, voeding, beddengoed, uitrustingen. -de overbrenging van de kwetsbaarste personen (beperkte mobiliteit, zieken/bejaarden enz.) naar de permanente structuur in het stadscentrum, waar de klok rond opvang wordt verzorgd en versterkte psychosociale begeleiding beschikbaar is. -de vele overbrengingen naar het ziekenhuis. -de coördinatie van de human resources. -de opvolging van bestellingen, voorraden en administratie. Voor de goede werking van de wintermaatregelen is het noodzakelijk dat een groot aantal medewerkers aanwezig is op welbepaalde uren en veel minder op andere momenten. Daarom moest een systeem georganiseerd worden dat steunt op de mobiliteit en de polyvalentie van de medewerkers. Ook hier speelt de centrale operationele coördinatie op de Zetel van Samusocial een essentiële rol. Elk centrum staat immers permanent in verbinding met de centrale coördinatie die voor elke site de nodige aanpassingen doorvoert op elk moment van de dag en de nacht. De operationele efficiëntie hangt af van de centrale coördinatie omdat al onze diensten geïntegreerd zijn en de coördinatie van de verschillende structuren imperatief verzorgd moet worden door ervaren medewerkers. De « dispatching »-functie op de Zetel van Samusocial is het zenuwcentrum van heel de wintermaatregelen. 1.6.

Opleidingen voor de straatwerkers :

Om contacten uit te bouwen bij personen die bij hun werk in contact komen met het zwervend publiek organiseerde Samusocial opleidingen voor de parkwachters van het BIM en voor de stadswachten van de gemeenten Brussel-Stad, Sint-Gillis en Elsene. Deze straatwerkers kregen daarbij informatie over maatschappelijke uitsluiting in het algemeen, maar ook over de houding die men dient aan te nemen bij contacten met mensen in nood en over de verschillende interventiewijzen van Samusocial. Daarnaast golden deze opleidingen eveneens als voorbereiding van de stadswachten op een versterkte omkadering van de doelgroep bij de ingang van de wintercentra.

11

2.

Werking van het Winterplan en resultaten in cijfers : 2.1.

De telefoonpermanentie : het gratis groene nummer en de « vaste » lijn

De telefoonpermanentie heeft als functie : -dispatching van de signalementsaanvragen en de verzoeken om interventie van de mobiele hulpteams (de “maraude”). -registratie en dispatching : van de aanvragen voor onderdak (groen nummer 0800/99.340) van binnenkomende doorverwijzingen van andere diensten : OCMW's, ziekenhuizen, politie, vzw's …(vast nummer : 02/551 12 20) -de overdracht van interventiegegevens naar de ambulante hulpdienst en het contacteren van de diensten waarnaar het ambulante team de opgevangen personen zal toebrengen (ziekenhuis, OCMW, politie, andere opvangcentra, enz.) -de centrale coördinatie van de verschillende centra ; - contact en overleg met de dagdiensten (la Fontaine, Clos Ste Thérèse, Nativitas, Diogène, Straatverpleegsters, Jamais Sans Toit, sociale woningen, medische huizen, MASS, enz.)  Tijdens deze winter transiteerden gemiddeld ruim 790 oproepen per dag langs deze permanentie, dat zijn meer dan 109.000 oproepen over heel de winterperiode2.

2.2.

Binnenkomende doorverwijzingen

Van de 1.228 binnenkomende doorverwijzingen naar onze verblijfscentra komen er : -292 van onze mobiele hulpteams -203 van particulieren (signalementen) -194 van verenigingen (verenigingen uit de daklozensector, gezinsplanning, medische huizen, Kinderrechtencommissaris, enz.) -188 van de politie -165 van de OCMW's -148 van de ziekenhuizen -38 van de centra voor geestelijke gezondheidszorg

2 In deze cijfers zijn de oproepen tussen medewerkers per GSM om verzadiging van de telefoonpermanentie te voorkomen niet begrepen.

12

2.3.

Het verblijf :

Het noodverblijf beantwoordt : -hetzij aan acute crisissituaties : uitzetting uit de woning, vrouwen die slachtoffer zijn van gezinsgeweld, gezinnen in nood, enz. -hetzij aan situaties van personen die een veeleer chronisch zwervend bestaan leiden (langdurig daklozen) en die niet in staat zijn om de collectieve leefregels te respecteren die bijvoorbeeld gelden in instellingen zoals “opvangtehuizen”. Het noodverblijf stelt de opgevangen personen eerst en vooral in staat om een rustpauze te nemen en zichzelf te stabiliseren. Voor een aantal onder hen is dit een onmisbare stap op weg naar mogelijke begeleiding. Mensen die in crisis verkeren, worden de hele dag lang opgevangen wanneer doorverwijzing niet mogelijk is. In de vooravond worden de overblijvende plaatsen toegewezen op basis van de binnengelopen oproepen, waarbij voorrang wordt verleend aan de meest kwetsbare personen.

2.3.1. Verblijf : Bezoekerspercentages Van 15 november tot 31 maart verstrekte het Winterplan 75.634 nachtverblijven aan 4.231 verschillende personen.

 Daarmee verschaften de gezamenlijke wintermaatregelen per nacht gemiddeld aan 548 personen onderdak gedurende deze winter.

13

Grafiek 3 Globale winterwerking: Verschillende personen en verstrekte nachtverblijven opgesplitst naar geslacht. 60000

56564

50000

40000

30000

20000 10174

10000

8854

3379 483

360

0 Mannen

   

Vrouwen Verschillende personen

Familles Verstrekte verblijven

9

21

Minderjarigen

74,8 % van de nachtverblijven werden verstrekt aan alleenstaande mannen 13,5% van de nachtverblijven werden verstrekt aan alleenstaande vrouwen 11,7% van de nachtverblijven werden verstrekt aan gezinnen 0,0027 % van de nachtverblijven werden verstrekt aan niet vergezelde minderjarigen

14

2.3.2. Verblijf : de verschillende centra

De 4 verschillende sites en hun maximumcapaciteit : Brussel-Stad (Zetel Samusocial) : kwetsbare mannen, vrouwen, gezinnen : Koningsstraat – Brussel-Stad (15 nov. - 29 maart) : alleenstaande mannen : St-Gillis (6 februari - 29 maart) : alleenstaande mannen, kwetsbare mannen St-Lambrechts-Woluwe (20 februari - 31 maart): half-zelfstandige gezinnen : TOTAAL :

150 plaatsen 390 plaatsen 400 plaatsen 22 plaatsen --------------962 plaatsen

NB : Als noodmaatregel werden tijdens de koudegolf gedurende enkele nachten vier andere overgangssites geopend, waarna het opgevangen publiek is ondergebracht in het groot humanitair centrum van de Charleroisesteenweg : de site in Bevekom, de site in de Ullensstraat in Molenbeek, de site van de Borensstraat in Elsene en de site van de Blockxstraat in Schaarbeek.

De doorverwijzing naar één van de centra werd bepaald door het profiel en de situatie van de personen die om verblijf verzoeken. Een meer diepgaande psychosociale diagnose is pas mogelijk wanneer men de personen in levende lijve ontmoet. Vanaf dat moment zorgen onze mobiele teams voor doorverwijzingen tussen de centra onderling met het oog op overbrenging van de meest kwetsbare personen of mensen die een intense psychosociale ondersteuning nodig hebben naar de permanente structuur in de Zetel van Samusocial. Gezien het grote aantal vrouwen en gezinnen in de permanente structuur waren we genoodzaakt een deel van de kwetsbare mannen te laten verblijven in de centra van de Charleroisesteenweg en de Koningsstraat.

Brussel-Stad : Zetel van Samusocial – Vestje (365 dagen per jaar, de klok rond) 

Deze winter waren hier tot 150 plaatsen beschikbaar voor gezinnen, vrouwen, kwetsbare mannen (110 plaatsen buiten de winterperiode).



Gezinnen, vrouwen en de meest kwetsbare mannen die nood hebben aan een intense en permanente ondersteuning zijn ondergebracht in de Zetel van Samusocial, waar een infrastructuur en een werking voorhanden zijn die beter zijn aangepast aan deze doelgroepen (lift, revalidatiebedden, dagmaaltijden, psychosociale permanenties overdag, enz.). Voorbeelden van situaties die worden aanzien als « kwetsbaar » : bejaarden, zieken, personen in afwachting van een opname of een behandeling, hoogzwangere vrouwen, vrouwen die slachtoffer zijn van gezinsgeweld, enz.

15

Brussel-Stad – Koningsstraat (van 15 november 2011 tot 29 maart 2012) De site aan de Koningsstraat werd opengesteld in vier stappen : -Opening van een eerste sas van 80 plaatsen : 15/11/2011 -Opening van een tweede sas van 70 plaatsen : 28/11/2011 -Opening van een derde sas van 80 plaatsen : 21/12/2011 -Opening van een vierde sas van 100 to 160 plaatsen : 9/1/2012 De infrastructuur op 9 januari 2012 :  370 tot 390 plaatsen voor alleenstaande mannen ;  Ingericht kamersysteem van 2 tot 12 plaatsen + een slaapzaal van 90 bedden op de 4e verdieping ;  21 toiletten, 17 douches ;  Een keuken  Twee refters ;  5 bureaus voor maatschappelijke raadpleging ;  1 medisch bureau waar tegelijk 2 verpleegkundige raadplegingen kunnen plaatsvinden ;  Vestiaire – verdeling van propere kleding.  Een ruimte voor de honden. De opvang :

    

 Open deuren om 18u ;  Opsplitsing van de opvang in twee tijden : 18u voor het publiek dat als prioritair werd geïdentificeerd en dat beschikt over een automatisch recht. 20u voor de personen die iedere dag opnieuw een plaats reserveren per telefoon. Verdeling van warme maaltijden van 18u tot 23u30 – en ontbijt van 6u tot 8u. Psychosociale permanentie. Paramedische raadplegingen DvdW elke avond Vertrek en sluiting om 8u 's morgens. Reiniging overdag iedere dag van de week

We moeten ook vermelden dat we dank zij het dubbele aankomstuur en de aanleg van twee refters het onthaal hebben kunnen compartimenteren en zo een rustiger kader konden voorbehouden voor de meer kwetsbare mensen. Bovendien kreeg deze groep de hele winter lang recht op een dagelijks overgedragen nachtverblijf. Zo werden vrijwel 200 plaatsen voorbehouden voor deze doelgroep zonder dat ze via de telefoon moesten reserveren. Anderzijds werd samen met Fares, het Fonds voor Luchtwegaandoeningen, een opsporing tuberculose georganiseerd. Het Fonds stuurde hiervoor op 13 februari 2012 een onderzoeksbus ter plaatse. De omkadering en de eigenlijke organisatie gebeurde samen met de opvolging en de informatieverstrekking nadien door onze teams. Vermeldenswaard zijn ook de globaal positieve betrekkingen die zijn ontstaan met de omwonenden van de wijk langs de Koningsstraat. 16

Er zijn meerdere vergaderingen georganiseerd met het Wijkcomité, de politie, de stadswachten, de winkeliers... Voorafgaand aan de opening van het centrum vond een informatievergadering plaats en vervolgens zijn gerichte contacten gelegd met de politie, de stadswachten en de handelaars. In de Espace Jacques Brel kregen alle omwonenden een drankje aangeboden en er zijn in alle bussen flyers rondgedeeld naar aanleiding van de opening en de sluiting van het centrum. Sint-Gillis – Charleroisesteenweg (van 6 februari 2010 tot 31 maart 2012) De infrastructuur :       

Tot 400 plaatsen voor alleenstaande mannen ; Ingericht kamersysteem van 2 tot 40 plaatsen ; 24 toiletten ; Een refter ; Drie bureaus voor maatschappelijke raadpleging ; Een medisch bureau ; Een vestiaire – verdeling van propere kleding.

De opvang :      

Open deuren om 20u ; Verdeling van warme maaltijden van 20u tot 23u30 – en ontbijt van 6u tot 8u ; Psychosociale permanentie ; Paramedische raadplegingen DvdW 2 à 3 avonden per week ; Vertrek en sluiting om 8u 's morgens ; Reiniging overdag iedere dag van de week

Er werden contacten gelegd met de Burgemeester, de Voorzitter van het OCMW, de Politiecommissaris, de teams van stadswachten en het buurtcomité, waarmee we uitstekende betrekkingen hebben onderhouden. In alle bussen werden flyers rondgedeeld naar aanleiding van de opening en de sluiting van het centrum.

Sint-Lambrechts-Woluwe (van 20 februari 2012 tot 31 maart 2012) 

6 appartementen voor 6 gezinnen/22 personen ondergebracht in een semiautonome context ; 

Opvang in een echte woonomgeving (24u/24) ;



Twaalf uur per dag begeleid door een maatschappelijk werker.

17

Opsplitsing van de nachtverblijven per programma :

Grafiek 4 : Opsplitsing verstrekte verblijven per programma

Permanente struct.; 15257; 20%

Gew. Winterprogr.; 41927; 55 Fed. Human. plan; 18450; 24%

Grafiek 5 : Dagelijkse weigeringen per maand. 250 194,4

200

150 118,3 100

97,6 79,1

85,2

111,6

88,5

50 9,8 0 sept,-11

okt,-11

nov,-11

dec,-11

jan,-12

1,3

feb,-12 maart,-12 apr,-12

mei,-12

Van bij het openstellen van het federaal humanitair plan op 31 januari is het aantal geweigerde verzoeken om onderdak zo goed als teruggevallen tot nul.

18

2.4. De mobiele hulpteams De opdracht van de mobiele hulpteams bestaat erin mensen op straat tegemoet te treden die in lichamelijke of sociale nood lijken te verkeren. De mobiele teams van Samusocial dekken het hele grondgebied van het Brussels Gewest. Het mobiele optreden heeft 4 specifieke doelstellingen: - Ontmoeting : in contact treden, op de doelgroep « toestappen », wat tact, zachtheid en professionalisme vereist in de toenadering tot de persoon. - Diagnose : de medisch-mentale-sociale toestand van de te helpen persoon evalueren ; - Eerste hulp verstrekken, indien dat noodzakelijk blijkt. - Begeleiden en oriënteren. Indien dat nodig is en als de persoon dat wenst, wordt deze begeleid naar ons centrum voor noodopvang of naar enige andere instelling die is aangepast voor de problematiek van de betrokkene (ziekenhuis, opvangtehuis, opvangcentrum voor minderjarigen, enz...). Het doel van het mobiele optreden is in de eerste plaats het lijden van de persoon zoveel als mogelijk te verminderen, steun te verlenen en te helpen door deze ertoe aan te zetten de eigen mogelijkheden te gebruiken, en de betrokkene te begeleiden indien deze dat wenst.

Het werk van de mobiele hulpteams werd opgevoerd om de dekking van hun optreden te vergroten. Elke avond doorkruisten 3 tot 4 mobiele hulpteams de stad, zowel op straat als in kraakpanden in functie van de doorgestuurde persoonsbeschrijvingen. De werkuren voor dit mobiele optreden werden verbreed door een bijkomend mobiel team in te zetten van 20u tot 6u 's morgens met het oog op een regelmatiger aanwezigheid bij de geïsoleerde personen die het meest weigerachtig staan ten opzichte van een verblijf in een opvangcentrum. Hiermee wordt een ononderbroken sociale observatie gewaarborgd die de teams in contact houdt met personen die niet langer vragende partij zijn en die hen alle vereiste materiële hulp aanreikt die nodig is om alle weersomstandigheden aan te kunnen (dekens, warme kleren, verzorging). Aantal ontmoetingen van de mobiele teams : 2817 Aantal nieuwe personen die men deze winter heeft ontmoet : 609 Aantal personen georiënteerd door de mobiele teams : 423 (prioritaire urgentiediagnose door de teams) waarvan 292 naar de opvangstructuren van Samusocial 131 naar andere structuren. Als gevolg van de uitzonderlijke mobilisatie vanwege de RTBF deze winter hadden wij het moeilijk om alle persoonsbeschrijvingen op te volgen die de bevolking ons bezorgde. De persoonsbeschrijvingen werden gefilterd op hun pertinentie. Heel wat aangegeven 19

personen waren reeds bekend bij onze diensten, maar toch konden dank zij de oproepen van particulieren heel wat nieuwe mensen in nood geïdentificeerd worden.

Grafiek 6 : Prestaties verstrekt door de mobiele teams tijdens de winterperiode 700 600 500 400 300 200 100 0 Zorgenverstrekk.

Sociale prest.

Slaapzakken

Overige doorverw.

Hygiëne

Totale prestaties van de mobiele teams gedurende deze winter : -Zorgenverstrekking : 941 -Contact leggen : 2258 -Sociale prestaties : 942 -Dekens : 1.241 -Slaapzakken : 46 -Doorverwijzingen naar Samusocial : 292 naar andere structuren : 131 -Vervoer : 919 -Prestaties en sensibilisering voor hygiëne : 530

Dit jaar stelde de versterking van de paramedische teams ons in staat een systematische verpleegkundige aanwezigheid te verzorgen binnen elk van onze mobiele teams. Deze versterking wordt verantwoord door het grote en steeds verder toenemende aantal situaties waarvoor medische opvolging op straat vereist is.

20

Grafiek 7 : Aantal interventies per gemeente. 1600

1451

1400 1200 1000 800 600

470

400 94 100 104 106 109 113 116 128 45 54 57 59 62 73 91

200

159 189 195

288

) 20

50 10

00

(1 0

20

&

11

10

70 10

30 10

90 11

50 11

90 10

40 11

82 10

30 19

18

50

0

Logischerwijs had meer dan een derde van de interventies plaats in de Stad Brussel aangezien op dat grondgebied de sterkste concentratie van daklozen wordt aangetroffen.

21

2.5.

De psychosociale permanentie

Initiatieven voor sociale bijstand, opvolging en oriëntering haken in op het werk dat tijdens de nacht werd opgestart in het opvangcentrum. Door te luisteren, kan de sociale diagnose worden verfijnd en uitgediept, kan samen met de betrokkene de uitgedrukte vraag worden geformuleerd en kunnen realistische en aangepaste oplossingen worden gezocht. De stappen die ondernomen moeten worden om rechten te herwinnen, betreffen doorgaans voorschotten op het pensioen, op werkloosheidssteun, de (her)opening van een dossier ingevolge een aanvraag om financiële steun (Leefloon) en voor dringende maatschappelijke steun (maaltijdbonnen voor sociale restaurants, voorschotten op uitkeringen van de volgende maand, …) De meest frequente samenwerkingen bij het herwinnen van rechten betreffen de OCMW's van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. In het kader van deze begeleiding worden ook de nodige documenten in orde gebracht (identiteitskaart, ziekenfonds...). De sociale permanentie (her)activeert eveneens de juridische begeleiding van personen die in een toestand verkeren die de diensten van een advocaat vereist. Onze psychologen zorgen eveneens voor een aangehouden « psychologische » opvolging voor de kwetsbaarste mensen die naar onze permanente structuur georiënteerd worden.

Binnen het geheel van maatregelen werden zo dagelijks 141 gesprekken gevoerd door 16 maatschappelijk assistenten die specifiek voor deze psychosociale raadplegingen zijn aangesteld.

2.5.1. Uitgaande doorverwijzingen van verblijvende personen Doorheen de hele winter hebben onze diensten 613 personen verder georiënteerd. Dat is een gemiddelde van 4,4 doorverwijzingen per dag door onze diensten. Deze cijfers wijzen op de pertinentie en de noodzaak van de psychosociale begeleiding, en dan in het bijzonder voor een publiek dat een minder chronisch zwerversbestaan leidt en waaraan onmiddellijk steun kan worden verstrekt (voorbehouden van een prioritaire verblijfplaats die gepaard moet gaan met een dagelijkse opvolging van de inspanningen om rechten te herwinnen, het zoeken naar opvangtehuizen/verblijfsoplossingen, inschakelingsprojecten, behandeling enz.) Spreiding van de doorverwijzingen volgens de diensten : -131 naar het ziekenhuis -126 naar privé-woonst -147 naar Fedasil -39 naar de opvangtehuizen -63 terug naar het gezin -51 terug naar het land van herkomst 22

-18 naar voogdijdiensten voor niet vergezelde minderjarigen -11 naar de psychiatrische instellingen -4 naar rust- en verzorgingstehuizen -6 naar SOS Jeunes Grafiek 8 : Uitgaande doorverwijzingen

Sos Jeunes; 6; 1,0% Terugkeer land herkomst; 51; 8,6% Ziekenhuizen; 131; 22,0% Terugkeer gezin; 63; 10,6%

Psychiatrie; 11; 1,8% Rusthuizen; 4; 0,7% Opvangtehuizen; 39; 6,5%

Privé-woningen; 126; 21,1% Fedasil; 147; 24,7% FOD-Justitie; 18; 3,0%

2.5.2. Focus op de activiteiten van de psychologische cel Aantal doorverwijzingen Aantal gesprekken Begeleiding Contacten sector Mobiele « psy »-teams Aantal opgevolgde personen

27 901 20 296 19 133

Van 15 november 2011 tot 31 maart 2012 verzorgde de psychologische dienst de opvolging van 133 daklozen (76 mannen, 57 vrouwen) met geestelijk lijden. Van deze 133 mensen werden er 27 doorverwezen naar beter aangepaste structuren. Doorgaans waren voor de opvolging meerdere gesprekken vereist (74 %). In 47% van de gevallen gebeurde de opvolging regelmatig en intensief. Voor personen die door hun psychische en cognitieve toestand beperkt zijn in hun autonomie werd voorzien in begeleiding bij de medisch-psychosociale omkadering. Met onze partners van het netwerk legden wij 296 keer contact, in hoofdzaak per telefoon en mail, maar ook in overlegvergaderingen (waar meerdere maatschappelijke werkers en medici elkaar ontmoeten om de vraag en het project van de betrokkene zo goed als mogelijk te definiëren). 23

De mobiele teams namen herhaaldelijk contact op met de psychologische dienst. Op straat verrichtte de dienst 19 ontmoetingen. Grafiek 9 : Aard van de psychische aandoeningen opgedeeld volgens geslacht

20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0

Kolom B Kolom C

Psychose

Drugsverslaving

Geestelijke handicap

* Reeks B = Man * Reeks C = Vrouw Al meerdere jaren stellen wij een tendens vast in de geestelijke aandoeningen bij daklozen. Wij zien meer ernstige psychiatrische aandoeningen bij vrouwen (psychose, schizofrenie en zware depressie) en meer aandoeningen die verband houden met verslavingen (alcohol, drugs, syndroom van Korsakoff) bij mannen. Grafiek 10 : Type doorverwijzingen door de psychologische dienst opgedeeld volgens geslacht

14 12 10 8

Kolom B Kolom C

6 4 2 0 Psychiatr. Ziekenh. Ziekenhuis

Woning

Overige

* Reeks B = Man * Reeks C = Vrouw 24

Onder ‘doorverwijzing' verstaan wij iedere overbrenging van iemand die bij Samusocial is ondergebracht naar een andere plaats die beter beantwoordt aan de behoeften van de lijdende persoon. Van de 133 opgevolgde personen werden er 27 'doorverwezen', doorgaans naar psychiatrische structuren (16 personen), 2 naar een ziekenhuis, 3 naar een opvangtehuis, 1 naar een woning en 3 naar een rust- en verzorgingstehuis. Ook werden twee verplichte interneringsmaatregelen genomen. Deze doorverwijzingen zijn het resultaat van continue en intensieve opvolging. Dit is een echt hindernissenparcours. Wij betreuren het gebrek aan plaats in de opvangtehuizen, de al te strenge toegangscriteria tot de collectieve leefomgevingen, het gebrek aan aangepaste opvangstructuren, de verzadiging van het netwerk van de geestelijke gezondheidszorg, de vermindering van de hospitalisatieduur, enz. De grote verscheidenheid van de daklozengroep, de complexiteit van de administratieve toestanden en het gecumuleerd optreden van geestelijke en medische aandoeningen bemoeilijken en vertragen verder iedere poging tot doorverwijzing naar een meer aangepaste leefomgeving.

2.6. Medische en paramedische consultaties Sinds de oprichting van Samusocial verzorgen de artsen van Dokters van de Wereld 2 of 3 avonden in de week medische raadplegingen. Deze winter werden die consultaties aangevuld met verpleegkundige raadplegingen die iedere avond georganiseerd werden in de centra van de Koningsstraat (elke avond) en van de Charleroisesteenweg .(2 tot 3 keer per week). Actie Dokters van de Wereld – Winter 2011-2012 Aantal raadplegingen: 3.288 Aantal patiënten: 1.042 Uit de balans van de winteractiviteiten opgemaakt door DvdW blijkt dat ruim 55% van de patiënten een medische kaart heeft (een SIS-kaart of een kaart van een Belgisch ziekenfonds) maar dat deze vaak verlopen is, dat 37% geen toegang heeft tot medische verzorging en dat slechts 5% kan rekenen op dringende medische hulp. 

 

37% van de bevraagde personen heeft het afgelopen jaar om tal van redenen afgezien van verzorging. De administratieve complexiteit (20%) en financiële barrières (18%) zijn de meest aangehaalde problemen, gevolgd door een gebrek aan informatie en (11%) en een slecht onthaal in de gezondheidsstructuren (9%) aan 38% van de respondenten die de afgelopen 12 maanden een beroep hebben gedaan op een gezondheidsstructuur werd verzorging geweigerd. 39 % van de bevraagden vindt zijn eigen gezondheidstoestand slecht tot zeer slecht.

25

Aanvullend bij de activiteit van Dokters van de Wereld verstrekken onze eigen paramedische teams (verplegers, zorgkundigen) dagelijks zorgen in de opvangstructuren, maar ook tijdens het optreden van onze mobiele hulpteams. Dit levert een dagelijks gemiddelde op van 25 verpleegkundige prestaties door onze eigen teams (raadplegingen dag/nacht). Ten slotte heeft Samusocial ook een pedicuur aangeworven voor raadplegingen op de verschillende opvangsites. Over de hele winter werden zo om en bij de 200 voetverzorgings prestaties verricht.

2.7. De vele samenwerkingen Het verdient nadruk dat in het dagelijks werk van Samusocial het « partnernetwerk » niet beperkt blijft tot de eigenlijke sector van de bijstand aan daklozen. Naast onze dagelijkse samenwerking met de sociale restaurants, de medische huizen, Dokters van de Wereld, Straatverpleegsters, de opvangtehuizen, enz. werken wij ook samen met eerstelijnsactoren zoals de Gemeenten, de OCMW's, de stadswachten en alle urgentiekrachten : de Politie, de Ziekenhuizen, de dienst 100 e.d., stuk voor stuk instanties die doorheen hun opdracht een rechtstreekse impact hebben op de daklozenproblematiek. Dit jaar konden wij ook rekenen op de operationele steun van privéactoren voor personeel en gebouwen.

2.7.1. De gemeenten Als openbaar beheerder van het grondgebied dat zij bestuurt is de gemeente een belangrijke partner bij de de opvang van de grote uitsluiting. Als sinds de oprichting van Samusocial is de samenwerking met de overheid van de Stad Brussel uitstekend, zodat in overleg kan ingewerkt worden op de grote uitsluiting. Deze winter konden wij dank zij de gastvrijheid van de gemeente Sint-Gillis in de best mogelijke omstandigheden het humanitair centrum van de Charleroisesteenweg openen en beheren. Ook de gemeente Sint-Lambrechts-Woluwe stelde Samusocial een appartementsgebouw ter beschikking, waar 6 gezinnen konden worden ondergebracht. En ook andere gemeenten (Elsene, Molenbeek, Sint-Joost, Anderlecht…) werken op dagelijkse basis samen met onze diensten.

2.7.2. De OCMW's Sinds de oprichting van Samusocial is het OCMW van Brussel een essentiële partner van onze acties. De bijdrage van het OCMW bij het opzetten van de verschillende wintermaatregelen is steeds doorslaggevend (terbeschikkingstelling van een structureel 26

gebouw voor het winterplan, tussenkomst van de Regie voor de normering en het onderhoud van de gebouwen enz.) Voor de begeleiding en de sociale opvolging van de daklozen werken onze teams dagelijks samen met de CDSD (Cel voor Dringende Dienstverlening van het OCMW), een specifieke cel die werkt met slachtoffers van de grote uitsluiting. Onze sociale dienst staat permanent in contact met de referenten van de CDSD die in elke lokale antenne van het OCMW van Brussel-Stad aanwezig zijn. Deze zijn bijzonder goed bekend met de daklozenpopulatie waarmee ze al tien jaar samenwerken. Deze samenwerking is essentieel voor de herinschakeling door het herwinnen van rechten (referentie-adres, leefloon, dringende maatschappelijke bijstand, transitwoningen...). Daarnaast stelden de OCMW's van Brussel en van Sint-Gillis personeel ter beschikking voor de reiniging van de onmiddellijke omgeving van de centra aan de Koningsstraat en de Charleroisesteenweg.

2.7.3. De ziekenhuizen Onze diensten werken iedere dag samen met de ziekenhuizen van het Brussels Gewest. 

Van het ziekenhuis naar Samusocial : Doorverwijzing van mensen die hun ziekenhuisverblijf afronden, doorverwijzing van personen zonder oplossing voor een verblijf die zich aanmelden in de spoeddiensten, vrouwen die slachtoffer zijn van partnergeweld, slachtoffers van agressie, enz.



Van Samusocial naar het ziekenhuis : Doorverwijzing van personen die dringend verzorging behoeven, doorverwijzing van mensen met psychologische of psychiatrische problemen, medische opvolging, hospitalisatie, behandeling, enz.

Net zoals het ziekenhuis is Samusocial één van de zeldzame sociale nachtoperatoren die werken met een permanentie de klok rond waar alle bevolkingsgroepen terechtkunnen (gezinnen, vrouwen, mannen) en is de organisatie dus bijzonder bevraagd door de spoeddiensten van de ziekenhuizen. Aangezien het Sint-Pietersziekenhuis het belangrijkste ziekenhuis van het stadscentrum is, is het evident dat de samenwerking op het terrein in de loop der tijd sterker geworden is. 

Dagelijks bezoeken onze mobiele hulpteams de spoeddienst van Sint-Pieter om er behoeftige mensen te identificeren.

 Vergaderingen en uitwisseling tussen het psychologisch team van Samusocial en de psychiatrische spoeddienst van het Sint-Pietersziekenhuis.  Ontmoeting en uitwisseling tussen het sociaal team van Samusocial en de sociale dienst van het Sint-Pietersziekenhuis.

27

2.7.4. De Politie Samen met het ziekenhuis is ook de politie een operator die 's nachts actief is en dagelijks geconfronteerd wordt met mensen zonder oplossing om te verblijven. Zij doet dan ook systematisch een beroep op Samusocial voor dringende opvang van mensen in nood die om uiteenlopende redenen nergens terechtkunnen om te wonen : partnergeweld, uitzetting uit de woning, gezinsproblemen, slachtoffers van mensenhandel, enz. Wij werken ook regelmatig samen met « Herscham », de daklozencel van de politie van Brussel-Stad (doorverwijzing naar onze opvangcentra, uitwisseling van informatie over mensen in het kader van de Nixon-procedure, enz.). Tijdens de winterperiode zorgde de politie samen met Samusocial voor een verhoogd toezicht met bijzondere aandacht voor de daklozen, waarbij de meest verontrustende toestanden werden doorgegeven aan onze teams.

2.7.5. De stadswachten Samusocial heeft via een partnerschap met de vzw BRAVVO meerdere opleidingssessies verstrekt aan de Stadswachten van de Stad Brussel over de daklozenproblematiek en de benadering die op straat moet worden gebruikt in contacten met een zwervend publiek. Ook waren iedere avond stadswachten aanwezig aan de ingang van de wintercentra om de aankomst van het doelpubliek vlot te laten verlopen en te voorkomen dat ongepast gedrag enige hinder zou veroorzaken. Daarnaast werken de stadswachten van Brussel-Stad dagelijks samen met onze diensten die psychosociaal geladen situaties van hen overnemen wanneer een noodingreep vereist is.

2.7.6. De dagdiensten Iedere dag werkt Samusocial samen met de sociale restaurants (Clos Ste Thèrèse, Chez Nous, Restos du Coeur enz.) en met andere diensten (La Fontaine, Jamais Sans Toit) waar het 's nachts door onze teams opgevangen publiek gedurende de dag tot rust kan komen, goedkoop kan eten, de was doen, enz. Onze diensten plegen op regelmatige basis overleg over de meest acute dossiers en over zorgwekkende toestanden die een gezamenlijke opvolging vereisen. Samusocial blijft aandachtig voor specifieke verzoeken om opvang vanuit de dagcentra. Ook dient vermeld dat onze mobiele hulpteams meerdere keren per week aanwezig zijn op het Sint-Gillis Voorplein bij het sluitingsuur van de “Clos” om de band te bewaren met een deel van het publiek dat heeft afgehaakt voor verblijf maar overdag wel gebruik maakt van deze dienst.

28

2.7.7. Privé-instellingen Samusocial heeft deze winter kunnen rekenen op de steun van particulieren en privéinstellingen. De grootste bijdragen hierbij kwamen van : -de Brussels Hotels Association (BHA), die de Brusselse hotels heeft gemobiliseerd om 1.146 overnachtingen aan te bieden tijdens de koudste winternachten. -Belgacom, dat op uiterst korte termijn twee gebouwen (in de Ullensstraat in Elsene en in de Borensstraat in Schaarbeek) ter beschikking stelde van Samusocial. Daarnaast stuurde het een team van chauffeurs/verhuizers als ondersteuning bij de opbouw van het humanitair centrum van de Charleroisesteenweg. Het personeel van Belgacom organiseerde ook een deken-inzameling. En ten slotte startte Belgacom bij zijn klanten ook de SMS-actie « Belgacom solidair met de daklozen » op ten voordele van Samusocial en drie andere organisaties die hulp verlenen aan daklozen (Croix-Rouge, Rode Kruis, Restos du Cœur). -Axa, Belfius en KBC, die eveneens inzamelingen van dekens en kleding organiseerden bij hun personeel en kantoormeubilair schonken om de verschillende wintercentra uit te rusten. -de pluralistische scouts en de scouts van België die actief hebben bijgedragen tot de opbouw en de inrichting van het centrum aan de Charleroisesteenweg. -een groot aantal particulieren en ondernemingen die ons hebben gesteund met giften en kleding, dekens, voeding en andere schenkingen.

29

Samenvatting voor punt 2. De werking van het geheel : 

Een essentiële unieke centrale coördinatie



De telefoonpermanentie : een gemiddelde van 790 oproepen per dag

 Het verblijf : een totaal van 75.634 nachtverblijven voor 4.231 verschillende personen op 4 sites, met een dagelijkse verblijfscapaciteit tot 900 plaatsen.  De mobiele hulpteams : 2.817 ontmoetingen, 609 nieuwe personen en 423 doorverwijzingen door de teams, waarvan 292 naar Samusocial. 

De psychosociale permanentie : een gemiddelde van 141 gesprekken per dag.

 De oriënteringen : 613 personen werden verdergeholpen door ze van de straat weg te halen, met een gemiddelde van 4,4 oriënteringen per dag  Medische en paramedische raadplegingen in onze centra door Dokters van de Wereld en in de Straten van het Brussels Gewest door onze mobiele hulpteams. 

Zeer uiteenlopende samenwerkingen.

30

3. Opmerkingen over het opgevangen publiek : 3.1. Spreiding van de personen volgens categorie 4.231 personen werden deze winter opgevangen, hetzij : 3.379 alleenstaande mannen = 79,9% van het opgevangen publiek 483 alleenstaande vrouwen = 11,4% van het opgevangen publiek 360 personen in gezinsverband, van wie 232 kinderen = 8,5% van het opgevangen publiek 9 niet-vergezelde minderjarigen = 0,2% van het opgevangen publiek

Grafiek 11 : Verschillende personen per categorie, Gezi nnen; 360; 8,5%

Vrouwen; 483; 11,4%

Minderj.; 9; 0,2%

Ma nnen; 3379; 79,9%

31

3.2. Leeftijdspiramide

Grafiek 12 : Leeftijdspiramide.

90 tot 94 85 tot 89 80 tot 84 75 tot 79 70 tot 74 65 tot 69 60 tot 64 55 tot 59 50 tot 54 45 tot 49 40 tot 44 35 tot 39 30 tot 34 25 tot 29 20 tot 24 15 tot 19 10 tot 14 5 tot 9 0 tot 4 -4,00%

-2,00%

0,00%

2,00%

4,00% Mannen

6,00% Vrouwen

8,00%

10,00%

12,00%

We stellen vast dat vrijwel de helft (47%) van het opgevangen publiek bestaat uit alleenstaande mannen tussen 20 en 44 jaar. 3.3.

Nationaliteiten

Grafiek 13 : Nationaliteiten.

Weigert te antwoorden; 13,2% Belgen; 31,2%

Belgen EU Buiten EU Weigert te antwoorden

Buiten EU; 29,0%

EU; 26,5%

32

3.4.

Vastgestelde oorzaken van de breuk

Grafiek 14: percentages mbt de vastgestelde breuk met de maatschappij (niet-excl. cat) 40,0% 34,9% 35,0% 30,4% 30,0%

27,2% 26,6%

25,0% 20,0% 15,0% 10,0% 5,0% 0,0% Adm. Problemen

15,6% 14,6%

7,1%6,5% 5,3%5,2% 4,0% 3,0%2,2% 1,2%1,2%0,9%0,8%0,5%0,4%0,4% 0,3% Ver van het land

Gezinsproblemen

Slachtoffer ongeval

Bij de elementen die de betrokkene bij de eerste vraag om hulp bij Samusocial aanwijst als reden van de breuk met de maatschappij, vinden we in sterke mate gezondheidsproblemen (30,4%), psychologische en psychiatrische problemen (26,6%) en alcoholisme (15,6%) terug. Hierbij moet worden opgemerkt dat gezondheidsproblemen tot de meest problematische redenen van een dergelijke breuk behoren, omdat de betrokkenen moeilijk kunnen worden doorverwezen : De persoon in kwestie is niet ziek genoeg om opgenomen te worden in het ziekenhuis, maar te sterk afhankelijk om aanvaard te worden in een tweedelijnsdienst van een opvangtehuis. Binnen de populatie alleenstaande mannen maakt deze groep een steeds groter deel uit van het publiek dat prioritair toegang krijgt tot onze verblijfscentra. Deze toenemende bezetting door zieke personen stelt problemen omdat ze onze opvangcapaciteit beperkt voor andere personen die in de eerste plaats in sociale nood verkeren en dus behoefte hebben aan intense ondersteuning om zo snel mogelijk de straat te verlaten.

Het is belangrijk te vermelden dat er doorgaans uiteraard meerdere oorzaken zijn van een breuk. De ervaring leert ons dat het door een combinatie van factoren is dat de betrokkene steeds verder wegzakt in het daklozenbestaan. Bij gebrek aan een aangepast antwoord op deze problemen vervalt het individu in een chronisch zwerversbestaan. 33

De mensen die op straat leven, hebben dus meerdere problemen tegelijk, die niet passen in het patiëntenprofiel van de ziekenhuizen voor lichamelijke verzorging maar ook niet in dat van het psychiatrisch ziekenhuis of het “klassieke” opvangcentrum waar ze geen plaats zouden vinden omdat ze reeds overvol zijn of een huishoudelijk reglement hanteren dat geen mensen aanvaardt die gedronken hebben of die psychisch te onstabiel zijn om een rol op te nemen in een herinschakelingsdynamiek. 3.5. Bronnen van inkomsten

Grafiek 15 : Bronnen van inkomsten.

Ink. uit arbeid; 8,2% Weigert te antw.; 12,8%

Leefloon; 29,2%

Zonder ink.; 36,8%

Pensioen; 1,1%

Leefloon Werkl. Uitk. Ziekenfonds Gehandic. Pensioen Zonder ink. Weigert te antw. Ink. uit arbeid

Werkl. Uitk.; 8,2% Ziekenfonds; 2,4% Gehandic.; 1,4%

Deze grafiek geeft aan dat 50,5% van de opgevangen personen een inkomen ontvangt. 3.6. Identiteitsdocumenten Grafiek 16 : Identiteitsdocumenten. Weigert te antw.; 9,3% Belgische IK; 28,8% Zonder doc.; 19,5%

Belgische IK Verblijfsverg. Paspoort Procedure loopt Zonder doc. Weigert te antw.

Procedure loopt; 9,6% Verblijfsverg.; 19,2% Paspoort; 13,7%

34

3.7. Recentste officieel verblijf

Grafiek 17 : Recentste officiële verblijfplaats.

Overige; 6,2% Weigert te antwoorden; 10,7%

Opvangtehuis; 10,3%

Gevangenis; 0,4% Straat; 21,2% Buitenland; 21,0%

Opvangtehuis Straat Privé-woning Samenwonen Buitenland Gevangenis Weigert te antwoorden Overige

Privé-woning; 12,8% Samenwonen; 17,3%

3.8. Verblijfsduur en -frequentie van de opgevangen personen Grafiek 18 : Frequentie van het nachtverblijf (per schijf van 5 nachten). 1800 1600

1597

1400 1200 1000

870

800 600

483

400 200 0 1 tot 5 nachten

281 213 121 99 81 68 49 37 36 26 26 22 16 24 26 16 17 14 15 23 21 20 17 11 2 31 à 35 nuitées

61 à 65 nuitées

91 à 95 nuitées

121 à 125 nuitées

1.597 personen, hetzij 37% van het opgevangen publiek, maakt tijdens de winterperiode minder dan vijf keer gebruik van het nachtverblijf, 870 personen minder dan 10 keer ; 483 minder dan 15 keer ; 281 minder dan 20 keer. 35

 3.231 personen, hetzij 76% van het opgevangen publiek, maakt tijdens de hele winterperiode minder dan 20 keer gebruik van het nachtverblijf.

3.9. Vrijwel 200 personen in een extreem kwetsbare toestand Op het einde van de winter hebben de teams een inventaris en een screening van de doelgroep opgemaakt die ons een volledige lijst met situaties aanreikt waarmee ons opgevangen publiek leeft. Op 31 maart stond de teller van als extreem kwetsbaar geïdentificeerde personen (gezinnen met kinderen, bejaarden/zieken, mensen met zware geestelijke stoornissen, zwangere vrouwen, …) op 1883. Dit is een groep mensen voor wie een nacht op straat onmiddellijk gevaar inhoudt.

Andere toestanden vereisen een onmiddellijke en prioritaire opvang : de acute urgenties. Omdat de hele capaciteit in beslag genomen wordt voor kwetsbare personen zijn de mogelijkheden voor acute urgentiegevallen (uitzetting uit de woning, brand, gezinsproblemen, …) beperkt, terwijl een nadrukkelijke begeleiding deze groep mensen snel van de straat kan weghalen. Als we niet beschikken over middelen voor een dringende opvang van deze mensen, verhoogt verder het aantal personen dat wegzinkt in een chronisch zwerversbestaan. Een vicieuze cirkel… Om dag-in dag-uit te blijven functioneren als urgentiedienst moet Samusocial een capaciteit van ongeveer 40 plaatsen kunnen waarborgen voor de acute urgentiegevallen. Na 31 maart heeft Samusocial daarom nood aan 228 plaatsen om zijn opdrachten te kunnen vervullen.

De erkende permanente capaciteit bedraagt 110 plaatsen. Er ontbreken dus minstens 120 structurele plaatsen bij Samusocial om de noodopvang van daklozen in Brussel naar behoren te kunnen verzorgen.

3

51 personen in gezinnen, 85 vrouwen en 52 mannen.

36

3.10. Samenvatting voor punt 3: Opmerkingen over het opgevangen publiek



4.231 opgevangen personen, waarvan : 360 personen in gezinnen, van wie 234 kinderen = 8,5% van het opgevangen publiek 483 alleenstaande vrouwen = 11,4% van het opgevangen publiek 3.379 alleenstaande mannen = 79,9% van het opgevangen publiek  47% van het opgevangen publiek bestaat uit alleenstaande mannen tussen de 20 en de 44 jaar oud.  Gezondheidsproblemen behoren tot de meest problematische oorzaken van een breuk met de maatschappij omdat ze het moeilijk maken om de persoon te oriënteren  toenemende bezetting door zieke mensen, wat de mogelijkheid beperkt om andere mensen op te vangen die lijden onder een in hoofdzaak sociale problematiek en voor wie een intense ondersteuning ertoe kan bijdragen dat ze snel de straat verlaten.  61% van de opgevangen personen beschikt over een Belgische identiteitskaart, verblijfsstukken of een paspoort.  3.231 personen, hetzij 76% van het opgevangen publiek, verblijven minder dan 20 nachten in één van de centra tijdens de winterperiode.  Vrijwel 200 mensen verkeren in een toestand van extreme kwetsbaarheid. Eén nacht op straat brengt hen in onmiddellijk gevaar.

37

4. Vaststelling : De vraag groeit :

4.1. Algemene toename van de daklozenpopulatie op straat : Wij stellen een algemene toename vast van de daklozenpopulatie in de Hoofdstad. De cijfers van het OCMW van Brussel over de « jaarlijkse evolutie van het aantal daklozen per steuntype en per adres » bevestigen deze trend met een aantal dat stijgt van 1.847 (waarvan 667 in opvangtehuizen) in 2007 naar 2.200 (waarvan 518 in opvangtehuizen) in 2010. Dat is een toename met 19%. Een belangrijke precisering : deze cijfers geven enkel een indicatie die ver onder de realiteit van de daklozen in het Brussels Gewest ligt : ze omvatten niet de personen die worden opgevolgd door de OCMW's van de 18 andere Brusselse gemeenten en houden geen rekening met het publiek dat nooit voor hulp bij de OCMW's aanklopt (talloze toestanden gekend en vastgesteld door onze mobiele teams).

4.2. Toename van de populatie alleenstaande vrouwen en gezinnen op straat We stellen vast dat de populatie alleenstaande vrouwen ( iedere avond worden tot 85 vrouwen opgevangen) en gezinnen op straat blijft toenemen. Samusocial staat hierdoor voor een onmogelijke keuze : beslissen om vrouwen en gezinnen te weigeren die onderdak vragen voor de nacht of de kwetsbare of zieke mannen op straat laten terwijl ze dringend behoefte hebben aan opvang.

4.3. Toename van het aantal Europese burgers afkomstig uit de Oostelijke landen op straat Wij stellen eveneens een constante toename vast van het aantal Europese burgers afkomstig uit de Oostelijke landen die bij hun aankomst geen oplossing vinden om ergens te verblijven.

4.4. Toename van het aantal mensen zonder papieren op straat Dagelijks blijkt de toename van het aantal mensen zonder papieren die door de straten van de hoofdstad zwerven. Anderzijds wacht ook een groot aantal mensen die wij ontmoeten op hun regularisatie, zonder enig sociaal of familiaal netwerk om hen onderdak te verlenen.

38

5. Oproepen en aanbevelingen : 5.1. Een realistisch besluit en een realistische overeenkomst Om een nauwkeurige kalender te kunnen naleven, moeten de verschillende actoren die gemandateerd zijn voor het beheer van het Winterplan geïnformeerd worden over de regels verbonden aan de interventie in besluit en een overeenkomst die tijdig worden ondertekend en op grond waarvan de voorbereiding optimaal kan geschieden voor wat betreft de gebouwen, de logistiek, de communicatie, de aanwerving van personeel, de opleiding, de samenwerkingen enz. Anderzijds is Samusocial ook vragende partij voor een aangepast besluit en een aangepaste overeenkomst : -die rekening houden met de reële behoeften en voorzien in een realistische initiële financiering. -dat voorzien in de toewijzing van een bijkomend mobiel hulpteam (instrument ingepast in de wintermaatregelen). Dit jaar werd het budget van de Gemeenschappelijke Gemeenschapscommissie voor het winterplan verminderd ten opzichte van het vorige jaar. De problematiek blijft evenwel groeien in Brussel.

5.2. Een onmisbaar gecentraliseerd operationeel beheer Wij hebben vastgesteld dat gezien de verscheidenheid van de diensten waarin de wintermaatregelen voorzien en de spreiding van het verblijf over meerdere infrastructuren, een centrale coördinatie essentieel is om voor elk centrum de hele winter lang pertinente aanpassingen te kunnen doorvoeren. Deze realiteit druist in tegen de vraag van de Kabinetten van het Brussels Gewest om geen werknemers uit de permanente personeelsformatie in te zetten voor het Winterplan. Het lijkt ons inderdaad een illusie om in de praktijk een onderscheid te maken tussen de wintermaatregelen en ons permanent project voor sociale urgentie. Al onze diensten zijn immers geïntegreerd en de coördinatie van de verschillende structuren moet absoluut in handen zijn van ervaren medewerkers.

5.3. Geen voorwaarden, geen kosten Het onvoorwaardelijk karakter moet gewaarborgd zijn voor de wintermaatregelen. In periodes van winterkoude hoeft men niet te vragen naar de administratieve situatie van de aanvrager. Dat moet een fundamenteel beginsel blijven van humanitaire noodhulp.

39

Het kosteloze karakter is essentieel, zelfs voor personen met een inkomen. Heel wat mensen zijn immers hun zin voor prioriteiten kwijt en geven er de voorkeur aan de nacht buiten door te brengen veeleer dan een verblijfrecht te betalen.

5.4. Een verhoging van het aantal structurele plaatsen Men kan de evolutie van het aantal noodplaatsen voor Brussel niet beoordelen zonder een blik op de evolutie van de armoede in Brussel. Vorig jaar al vermeldden we dat uit de cijfers van het OCMW van Brussel blijkt dat tussen 2007 en 2010 het aantal daklozen op straat is toegenomen met 42,5%. En ondertussen blijft het aantal structurele plaatsen voor sociale noodopvang ongewijzigd… De opvangcapaciteit voor sociale noodopvang bij Samusocial moet omhoog om op een adequate manier een steeds breder wordende uitsluitingsproblematiek aan te pakken. Het is betreurenswaardig dat we een vijf maanden durende netwerkings- en begeleidingsactiviteit moeten stilleggen met individuen die jaar na jaar terugkomen en in een chronisch zwerversbestaan terechtkomen.

5.5. Een tweedelijnsnetwerk met soepeler toegangsvoorwaarden Wij zijn voorstander van opvangtehuizen aan met soepeler toegangscriteria en waar een aangepaste opvang mogelijk is voor kandidaten die vaak meerdere tekorten vertonen met een combinatie van problemen tot gevolg (verslavingen, psychiatrische problemen, schulden, medische problemen, enz.). De steeds verhogende eisendrempel in de meeste opvangtehuizen maakt de toegang moeilijker voor een groot deel van de doelgroep die door de teams van Samusocial gevolgd wordt. Als we willen samenwerken om daklozen van de straat weg te halen, dan moeten de toelatingscriteria die de opvangtehuizen hanteren versoepelen. 5.6. Meer transit- en inschakelingswoningen Het is belangrijk dat een beleid wordt uitgewerkt voor inschakelingswonen, zoals transitwoningen, wonen onder toezicht en collectieve woonsystemen. Het wonen onder toezicht en het beschermd wonen op zich zijn ontoereikend. Samusocial, maar ook de Conferentie van de 19 OCMW's klaagden reeds het schrijnend gebrek aan transit- en inschakelingswoningen aan in hun verschillende memorandums.

40

5.7. Meer dagopvang Er bestaat een nijpend gebrek aan diensten van dagbegeleiders die aanvaarden om verder te werken op de nachtelijke initiatieven van onze mobiele hulpteams door personen te begeleiden die vaak onvoldoende zelfstandig zijn om een uitdrukkelijke vraag te formuleren bij de sociale diensten. Tot vandaag wil nog steeds geen enkele dienst van straathoekwerkers zijn medewerking verlenen als de vraag voor begeleiding niet expliciet geformuleerd wordt door de persoon in kwestie.

5.8. Een federaal humanitair plan in Brussel Samusocial wijst op de betrokkenheid van Staatssecretaris De Block en van de Federale Regering bij de ontplooiing van een humanitair plan voor de daklozen in Brussel, ongeacht hun toestand. Wij zullen deelnemen aan de ontmoetingen die de Staatssecretaris heeft gepland voor de evaluatie van behoeften en de voorbereiding van een actiestrategie voor de volgende winter. Als hoofdstad van het land oefent Brussel aantrekkingskracht uit op noodtoestanden en ziet hierdoor de daklozenpopulatie sterk toenemen. Deze toestand vereist een federaal plan dat een onderdak kan waarborgen aan iedereen die tijdens de winter geen oplossing heeft om te wonen.

41

Samenvatting voor punt 5. Oproepen en aanbevelingen :

Specifieke aanbevelingen voor de wintermaatregelen : 1.

Een realistisch besluit en een realistische overeenkomst

2.

Een gecentraliseerd operationeel beheer

3.

Onvoorwaardelijke en kosteloze dienstverlening

4.

Een toename van het aantal structurele plaatsen

5.

Een tweedelijnsnetwerk met soepeler toegangsvoorwaarden

6.

Meer transit- en inschakelingswoningen

7.

Diensten voor dagopvang

8.

Een federaal humanitair plan in Brussel

42