Werken en Wonen in het Waddengebied Presentatie in de reeks Wadden lezingen van de Volksuniversiteit Fryslân, Bibliotheek Centrale Leeuwarden, 3 maart 2015 Ecosysteem Economie
Jouke van Dijk Voorzitter directie Waddenacademie – Portefeuille Economie Hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse, Rijksuniversiteit Groningen Email:
[email protected] Website: www.waddenacademie.nl
Uniek natuurgebied in een regio waar mensen wonen die werk en inkomen nodig hebben
Waddenacademie | Leeuwarden
4-3-2015
2
3
Symposium
1
Trilateral Waddensea area UNESCO-Worldheritage site since 2009
Denmark
Germany
Netherlands World Delta Summit 2011
Trilaterale Waddenzee Regio: 25 bewoonde eilanden • Het totale oppervlak van de eilanden is ca. 2.000 km2 en de Waddenzee zelf omvat ca. 8.000 km2. • Het vasteland is één van de oudste en meest complexe cultuurlandschappen van Europa en is al meer dan 5.000 bewoond. Eerst bouwden mensen dijken om zich tegen de zee te beschermen, later inpoldering voor landbouw. Daarna volgt een periode van nadruk op natuurbescherming. • Nu wonen er 1 miljoen mensen op de eilanden en in de administratieve regio’s die direct grenzen aan de Waddenzee. Naar schatting 3,5 miljoen inwoners leven in het gebied van 17,500 km2 op minder dan 5 m boven of soms zelfs beneden zeeniveau, d.w.z. met serieus overstromingsgevaar. 10
Yantai 12 September 2011
Waddenregio ligt in dichtbevolkt gebied!
Mens en Natuur in de Waddenregio • Gaswinning: rapport Ruimte voor de Wadden van de Adviesgroep Waddenzeebeleid (Cie. Meijer, 2004) • Afschaffen moratorium geen aardgaswinning in het Waddengebied. Nu winnen volgens het principe ‘Hand aan de Kraan’ met continue monitoring van bodemdaling, etc. • Instelling Waddenfonds (800 miljoen euro) uit de gasopbrengsten met als doel de duurzame ecologische en economische ontwikkeling van het Waddengebied te bevorderen • Veel kennislacunes op ecologisch en sociaal-economisch terrein en de interactie tussen economie en ecologie
Platteland?? transformatie van productieruimte (landbouw) naar consumptie ruimte (wonen, recreatie) Source: EU-Commision (November 2010), Investing in Europe’s future, 5-th Report on Economic, Social and Territorial Cohesion
instelling Waddenacademie
8
Wadden is UNESCO Werelderfgoed sinds 2009. In 201 4 is het uitgebreid met het Deense deel en stukken boven de Duitse eilanden Maar: de Nederlandse eilanden en de estuaria die toegang geven tot de grote havens horen er niet bij!
Portefeuilles Geowetenschap
Maatschappij en cultuurhistorie
Ecologie
Sociale en ruimtelijke economie
Klimaat en water
2
Taken Waddenacademie
De Wadden Zee Regio covers an area, which encompasses the coastal zones, the Wadden Sea with its islands and sands and the relevant parts of the Exclusive Economic Zones (EEZ) of Denmark, Germany and the Netherlands. (WSF/CWSS)
• AGENDEREN: het identificeren van domein-overstijgende kennisleemtes ten behoeve van de duurzame ontwikkeling van het Waddengebied en het articuleren van voor het Waddengebied relevante onderzoeksvragen; • PROGRAMMEREN: het bevorderen van een samenhangende onderzoeksprogrammering op regionaal, nationaal en internationaal niveau; integrale systeembenadering • INFORMEREN: het bevorderen van informatievoorziening en kennisuitwisseling in en tussen de kenniswereld, overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. 16
Voorbeelden belangrijke sociaal‐economische issues
Demarcation of the Wadden area (LAU-2 classification), 2013
• Krimp en vergrijzing, leefbaarheid • Hoge (jeugd) werkloosheid, veel laag inkomen en veel uitkeringen • Relevante gebiedsgebonden sectoren: Visserij, Toerisme, Energiewinning, Landbouw • Footloose sectoren: Zorg en Welzijn, Zakelijke diensten • Wat is het relevante gebied vanuit sociaaleconomische perspectief?
17
Wadden is UNESCO Werelderfgoed sinds 2009.
Werkingsgebied Waddenfonds
In 201 4 is het uitgebreid met het Deense deel en stukken boven de Duitse eilanden Maar: de Nederlandse eilanden en de estuaria die toegang geven tot de grote havens horen er niet bij!
Waddenacademie | Leeuwarden
4-3-2015
18
3
Stand en groei informatie gerichte activiteiten(zak.+fin.diensten,hoofdkant., R&D)
Hoe staan we ervoor? Economische ontwikkeling
Bron: Tordoir & Louter, 2013
| 19
Ontwikkeling werkgelegenheid
| 22
Stand en groei persoons gerichte activiteiten (cultuur/toerisme/recre,onderw,zorg)
Bron: Louter, 2011 20
Bron: Tordoir & Louter, 2013
| 23
Stand en groei materiaal gerichte activiteiten (industrie,bouw,transp,distributie)
Steeds meer ZZP-ers | 24
Bron: Tordoir & Louter, 2013 | 21
4
Werkloosheidverschillen tussen landsdelen worden kleiner
Noord-Nederland: twee ”Functional Urban Areas”: Leeuwarden en Groningen (OECD, 2014) Legend Functional Urban Areas Region of Northern Netherlands
Leeuwarden
Groningen
The Netherlands
0
25
50
100 Kilometres
| 28
Maar: grotere werkloosheidsverschillen binnen landsdelen!
Bron: UWV, 2014
| 26
Werkgelegenheidsontwikkeling per streek 2003-2013
| 29
Doelgroepen Participatiewet: WWB, Wajong en WSW
Zuiden van Fryslân doet het beter dan de Waddenkust, Waddeneilanden houden zich goed in de crisis! | 27
| 30
5
Bron: Friesch Dagblad, zaterdag 1 november , 2014
| 31
| 34
Ontwikkeling werkgelegenheidsstructuur (CBS, statline/bewerking RUG)
Nederland MBO
Noord-Nederland MBO
Veel van de ca.1 miljoen banen in NL op MBO 2 en 3 niveau zullen verdwijnen | 32
| 36
Werkloosheid %, 2013
Source: EU-Commission (July 2014) Investment for jobs and growth, 6-th Report on Economic, Social and Territorial Cohesion
| 33
6
Bevolkingsontwikkeling 20-64 jarigen 2012-2025
Demografische ontwikkelingen: krimp, vergrijzing en migratie
Groningen
Leeuwarden Drachten
Heerenveen
Vergrijzing grotere impact dan krimp!
Assen
Bron: CAB, 2012
37
Bevolkingsontwikkeling 2010-2025
40
Prognose bevolkingsgroei per gemeente 2022
Bevolking 15-64
Totale bevolking
Vergrijzing grotere impact dan krimp!
38
41
Ontwikkeling totale bevolking 2012-2025
Groningen Leeuwarden Drachten
Assen
Heerenveen
Bron: CAB, 2012
39
42
7
Ruimtelijke uitsortering via het roltrap model: jongeren gaan naar de stad voor hoger onderwijs
Waar willen we wonen?
43
46
Haren nr. 1!
Bron: Bureau Louter, Waar willen we wonen 2012
43
Migratiesaldo naar leeftijd en streek: Leeuwarden wint 15-25! Waddeneilanden stabiel, NO-Fryslân verliest in alle leeftijden
46
Scores Woonfactoren Ommeland/Stad
47
Woonomgeving + Basisvoorzieningen - + Plusvoorzieningen - + Overlast&Veiligheid + -
Smaken verschillen! Bron: Bureau Louter, Waar willen we wonen 2011
44
Hoe kleiner het dorp, hoe beter de leefbaarheid Hoger opgeleiden concentreren zich in de stedelijke gebieden
Bron: Gardenier, 2013
45
48
8
Voorzieningen niet cruciaal voor tevredenheid
Proefschrift Rixt Bijker (januari 2013): Er zijn ook veel migranten naar de minder populaire rurale gebieden! Als je maar wel snel naar de stad kunt, dus goede verbindingen cruciaal, inclusief snel internet 52
Bron: Gardenier, 2013
49
52
Fryslân scoort hoog op leefbaarheid Grote forensen stromen over steeds langere afstanden van van vooral hoger opgeleiden (Power couples): ZZP-ers + het Nieuwe Werken: geen vaste werklocatie cruciaal: + Mooi Wonen + Broadband ICT
50
De stad wint, maar er is ook sprake van ruimtelijke uitsortering: men verhuist naar hetzelfde dorpstype! Ofwel: soort zoekt soort!
53
Bron: Stad en Land, CPB, 2010
Verhuisde personen naar dorpstype | 54
Niet overal is goed ICT Broadband en dat is noodzakelijk! Zie ook RUG rapport ‘Breedband op het platteland’ van Koen Salemink en Dirk Strijker (http://www.rug.nl/frw/news/201 2/final_breedband.pdf ) en Nieuwsuur-uitzending ‘Platteland digitaal achterlijk gehouden’ (http://nieuwsuur.nl/onderwerp/ 528319-platteland-digitaalachterlijk-gehouden.html )
Bron: SCP, Dorpenmonitor, 2013.
51
54
9
Population Average annual change (%) per LAU‐2 region between 2002 en 2013
Trilaterale ontwikkelingen
Waddenacademie | Leeuwarden
4-3-2015
SOURCE: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage (in druk)
55
Beroepsbevolking daalt vooral snel in Nederlands waddengebied
Bevolkings in het trilaterale Wadden gebied
56
Vergrijzing gaat vooral in Nederlands waddengebied snel
59
Arbeidsmarktindicatoren voor het Wadden gebied Unem‐ Perc. Employ‐ ployment ment job Percentage of jobs in 2011 in rate growth function × 1000 annual % % agric. manuf touris edu. health % m 103.1 0.8 58.1 6.2 6.8 10.4 6.2 5.5 13.9 Jobs
Wadden area Wadden islands Netherlands
12.8
0.6
86.9
3.9
7.7
4.1
25.7
4.8
7.3
8483.5
1.2
76.1
5.1
2.7
9.7
4.2
10.5
15.3
Wadden area 341.9 Wadden 30.7 islands Germany 39000.1
0.7
79.5
7.1
5.8
18.2
7.8
3.0
14.1
0.0
104.1
4.2
7.0
2.5
36.5
1.5
11.7
Wadden area Wadden islands Denmark
57
0.5
72.3
5.4
4.7
22.6
3.1
3.8
12.8
‐0.4
73.5
4.0
5.6
14.7
3.6
7.3
18.9
1.0
‐0.7
53.5
3.5
1.3
2.1
11.0
8.8
17.1
2600.0
‐1.0
71.6
4.5
2.7
8.7
3.2
8.4
19.6
98.9
60
10
Employment Rate Number of jobs (%) per inhabitant in the age group 18‐64 per municipality in 2011
SOURCE: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage (in druk)
64
Werkgelegenheidsstructuur Waddenregio’s t.o.v. de nationale structuur, 2011 Other services Culture, sport, recreation Health care
Wie moet wat gaan doen?
Education Public sector Low skilled business services High skilled business services Real estate Financial institutions ICT Accommodations Transport Trade Construction Water prod/distrib Utilities prod/distrib Manufacturing Mining Agriculture ‐6,0 Danish Wadden rel. to nat.
‐4,0
‐2,0
0,0
German Wadden rel. to nat.
2,0
4,0
6,0
8,0
Dutch Wadden rel. to nat.
62
65
Doelgroepen Participatiewet: WWB, Wajong en WSW
63
11
Pulskor ipv Boomkor in garnalenvisserij
Gaswinning Bodemdaling
Aardbevingen 1986-2014. Bron: KNMI
70
Nieuwe (kolen)centrales Eemshaven en Duitsland: koelwater, baggeren, banen?
71
Gaswinning ‐ bodemdaling
Blue energy
Onafhankelijk review van de monitoring van de gaswinning op Ameland door de Waddenacademie + publieke verantwoording 69
12
Bodemdaling & verzilting: pootaardappels
73
76
Wadden Sea World Heritage – Perspectives for socio-economic development
Analysis of 878 World Heritage Sites Source: Rebanks 2010: World Heritage Status. Is there opportunity for economic gain?
Bron: Dagblad van het Noorden, 26 november 2014 | 74
Nieuwe activiteiten?
Gevolgen voor natuurwaarden? © Planet Texel 75
78
13
80
79
82
80
83
Seizoensverlenging: economische impuls!
81
84
14
Hoog gewaarde plaatsen voor toerisme in wadden gemeenten in 2013
Hoog gewaardeerde gebieden in de Wadden volgens de hotspotmonitor
Sources: Sijtsma et al. (2014) WaLTER rapportage
85
Waar komen de mensen vandaag die de Wadden aantrekkelijk vinden? Afstand speelt een rol, maar in Duitsland veel minder dan in Nederland!
86
De hotspotmonitor: wat zijn attractive gebieden?
Toerisme: veel verschillende doelgroepen
(www.hotspotmonitor.eu) 90
Welke doelgroep komt naar naar de Wadden? S. de Vries, A. Buijs, F. Langers, H. Farjon, A. van Hinsberg, F.J. Sijtsma (2013). Measuring the attractiveness of Dutch landscapes: identifying national hotspots using Google Maps. Applied Geography. Volume 45, December 2013, Pages 220-229. F.J. Sijtsma, H. Farjon, S. van Tol, A. van Hinsberg, P. van Kampen and Arjen Buijs (2013). Evaluation of landscape changes Enriching the economist's toolbox with the Hotspotindex. In: W. Heijman, & C. M. J. v. d. Heide (Eds.), The Economic Value of 87 Landscapes. Chapter 8, pp 136-164. London: Routledge.
90
15
Duits strandvertier 91
94
Provincie Noord-Holland, 21 juni 2012
91
Duits strandvertier Kustscenario’s: ondenemers
92
95
Kurort
De sliktoerist versus de zandtoerist (Geurt Busser, Waddenschilder)
93
96
16
Juist: paardeneiland
97
100
Vliegen naar de Duitse Waddeneilanden: € 37 ‐ 450
98
101
99
102
17
Nordeich Holwerd aan Zee?
106
103
Holwerd aan Zee!
Pier bij Holwerd
Zie: https://www.holwerdaanzee.nl/nld/ 104
105
104
107
105
108
18
Lauwersoog: visserij & toerisme
Súd Ie: Combinatie van: - Toerisme - Natuur - Visserij - Landbouw (Bodemdaling gaswinning, verzilting, vogels, paling, krimp)
109
Toerisme Súd Ie
110
| 113
113
Waddenacademie | Leeuwarden
114
Esonstad
Maar één zwaluw maakt geen zomer! Er is een regionaal concept nodig, inclusief restaurants, uitgaan, arrangementen etc. etc. 111
19
115
Het wordt een stuk warmer!!
Great Barrier Reef, Australië
116
117
20
| 124
Regional quality of life Index: we hebben het prima! (Bron, PBL, 2014)
Het Waddengebied ligt centraal in Europa!
Sociaal economische uitdagingen Wadden • Demografie: krimp, vergrijzing, migratie uitsortering • Regionale economie en arbeidsmarkt: banen , (jeugd)werkloosheid, inkomen, opleiding. • Leefbaarheid, wonen, welzijn (well-being, OECD) • Interactie Economie Ecologie , in sectoren als visserij, landbouw, energie, toerisme, havens en daaraan gerelateerd activiteiten als scheepsbouw, baggeren en industrie; stimuleren Wadden neutrale economie sectoren • Nodig: verbeteren regionale aandeel in de waarde keten, meer innovatie en ondernemerschap; ICT Breedband • Meer economische profijt van de UNESCO Werelderfgoed status: ontwikkelingen toeristische concept
125
Werken en Wonen in het Waddengebied Presentatie in de reeks Wadden lezingen van de Volksuniversiteit Fryslân, Bibliotheek Centrale Leeuwarden, 3 maart 2015
Jouke van Dijk Voorzitter directie Waddenacademie – Portefeuille Economie Hoogleraar Regionale Arbeidsmarktanalyse, Rijksuniversiteit Groningen Email:
[email protected] Website: www.waddenacademie.nl 123
21
