Gebiedsdeal
Werelderfgoed Kinderdijk
“Slim samenwerken, slim investeren” Eerste Aanzet Versie: 12-‐09-‐2014
1.
Aanleiding
Binnen de overkoepelende Gebiedsdeal voor de Waterdriehoek is besloten om voor het Werelderfgoed Kinderdijk (SWEK) en voor het Nationaal Park de Biesbosch separate gebiedsdeals te ontwikkelen die vooral focussen op lokale projecten en investeringen gericht op de ontwikkeling van beide gebieden. Dit document is gericht op de gebiedsdeal voor het SWEK. Het project ‘herontwikkeling entreezone Kinderdijk’ staat daarbij centraal. In dit document wordt eerst de context en meerwaarde van de Waterdriehoek geschetst, vervolgens wordt ingegaan op de verbinding tussen de projecten in de Waterdriehoek en hoe de integrale herontwikkeling van de entreezone Kinderdijk hierin past.
2
2. Investeren in de Waterdriehoek
2.1
De Waterdriehoek
De Waterdriehoek verbindt het Werelderfgoed Kinderdijk met de historische stad Dordrecht en het Nationaal Park de Biesbosch. Deze regio herbergt unieke natuur, zeer bijzonder erfgoed en rijke cultuur. Het water in deze regio vormt zowel fysiek als mentaal de verbinding tussen de bijzondere iconen. Het bracht de stad Dordrecht haar welvaart, maar vraagt tegelijkertijd qua beheersing en veiligheid extra aandacht en investeringen. In de Biesbosch is de fluctuerende grens tussen land en water overal en altijd zichtbaar en Kinderdijk staat model voor wat we in de afgelopen decennia watermanagement zijn gaan noemen. De Merwede, Lek, Noord en Oude Maas vormen de fysieke verbinding. De mentale verbinding wordt gevormd door de verhalen van het water: van overstromingen en inpolderingen, van molens en gemalen, van scheepsbouwers en baggeraars, van het water als levensader voor de handel en dus welvaart. Via het water kan de Waterdriehoek op een geweldige manier worden beleefd, door mensen die er wonen en werken en door toeristen en recreanten.
2.2
Regionaal investeringsprogramma
In de Waterdriehoek zijn veel partijen actief met tal van ambities, projecten en initiatieven. Door een veelvoud aan initiatiefnemers en projecten is er echter te weinig samenhang en is er sprake van versnippering van inzet en middelen. Voor ieder project wordt draagkracht gezocht, maar de ‘business case’ van de individuele projecten is vaak niet sterk genoeg. Als de projecten echter deel gaan uitmaken van een samenhangend regionaal investeringsprogramma, kan op een effectievere wijze worden geïnvesteerd in de zichtbaarheid, toegankelijkheid en aantrekkelijkheid van het gebied. Investeren in de regionale iconen levert meer op wanneer ook in de fysieke en mentale verbinding tussen die iconen wordt geïnvesteerd.
2.3
Uitvoeringscoalitie
Tien organisaties zijn zich hiervan bewust en vonden elkaar in januari 2012 in de ambitie om, als spin-‐ off van de pilot ‘Dijk van een Delta’, een regionaal investeringsprogramma tot stand te brengen. Samen vormden zij een uitvoeringscoalitie voor de Waterdriehoek. Ze gingen het commitment aan om ‘hun’ deel van het programma te realiseren en waren en zijn bereid daarin te investeren. De coalitie bestaat uit Waterbus (exploitant Provinciale Waterbus), de Stichting Werelderfgoed Kinderdijk, het Parkschap Nationaal Park De Biesbosch, de gemeenten Dordrecht, Molenwaard en Alblasserdam, de regio Drechtsteden, de Provincie Zuid-‐Holland, Dordrecht Marketing en VVV Zuid-‐ Holland Zuid. Het is zeker geen exclusieve samenwerking: op projectniveau is met veel andere organisaties samengewerkt. Bijvoorbeeld met de gemeenten Ridderkerk, de Stichting Groene Hart, het IVN, het Erfgoedhuis, Rijkswaterstaat, de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, het Nationaal Baggermuseum en de Rabobank.
2.4
Aanpak: slim samenwerken, slim investeren
De gekozen aanpak was en is er op gericht om op regionaal niveau de mogelijke (publieke en private) investeringen te bundelen en te ontsluiten op het gebied van gebieds-‐, product-‐ en marktontwikkeling. Eerst is samen met de stakeholders de gezamenlijke ambitie bepaald. Vervolgens is een prioritering gemaakt van projecten die op korte termijn realiseerbaar zijn en een regionale
3
vliegwielfunctie hebben. Door het organiseren van diverse thematische tafels en versnellingskamers zijn kansen verkend om deze projecten te versnellen en verbindingen te versterken. Tijdens deze tafels en aanvullende overleggen zijn projectvoorstellen uitgewerkt en financieringsafspraken gemaakt. Uiteindelijk is zo, via een programmatische en uitvoeringsgerichte werkwijze, een reeks projecten opgestart en versneld waarmee de gebieds-‐ en waardeontwikkeling van deze regio op korte termijn écht concreet vorm krijgt. Deze projecten zijn ondergebracht in een gebiedsdeal.
4
3. Gebiedsdeal
3.1
Integrale gebiedsdeals
De deelnemers aan de uitvoeringscoalitie Waterdriehoek werken samen aan integrale gebiedsdeals voor de Waterdriehoek. Vanuit de provincie Zuid-‐Holland worden middelen vanuit de Erfgoedlijn Waterdriehoek, de Groenagenda en Mobiliteit gebundeld ingezet als onderdeel van een breder investeringspakket waaraan ook andere overheden, maatschappelijke organisaties en ondernemers bijdragen. De provinciale middelen vormen daarmee het cement tussen de bouwstenen van andere investerende partijen. Die zijn er in de Waterdriehoek genoeg. De ‘beheerders’ van de iconen en de daarbij betrokken gemeenten investeren in de aantrekkelijkheid en gastvrijheid van hun eigen ‘poorten’. Waterbus investeert in vervoer over water. Dordrecht Marketing en VVV Zuid-‐Holland Zuid investeren in product-‐ en marktontwikkeling, de regio geeft een impuls aan het ontwikkelen van arrangementen. De provinciale ‘groenmiddelen’ worden vooral in het recreatieve routenetwerk en de aantrekkelijke poorten van Kinderdijk en de Biesbosch geïnvesteerd. De provinciale Erfgoedlijn is vervlochten met het gehele programma, de middelen worden voornamelijk op de aantrekkelijkheid van het erfgoed langs de oevers ingezet. Vanuit het provinciale programma Mobiliteit worden de vervoersmogelijkheden over water gestimuleerd.
3.2
Gerealiseerde projecten
Via de gebiedsdeal is inmiddels een breed uitvoeringsprogramma opgezet, waarvan een groot deel van de projecten al is gefinancierd en/of gerealiseerd. In de onderstaande figuur zijn deze projecten als blauw of groen weergegeven.
5
3.3
Een gebiedsdeal voor Kinderdijk
In de eerste periode van het investeringsprogramma Waterdriehoek is een belangrijke basis gelegd voor een effectief vervolg. In dat vervolg is het vooral van belang dat de projecten die in gang zijn gezet, worden afgerond. Daarnaast wordt vooral ingezet op de opwaardering van de ‘poorten’ van de Waterdriehoek, de entrees van de iconen. Belangrijk onderdeel daarvan is om voor het Werelderfgoed Kinderdijk (SWEK) een separate gebiedsdeal te ontwikkelen Die gebiedsdeal moet qua uitgangspunten en projecten in de overkoepelende gebiedsdeal van de waterdriehoek passen en de Waterdriehoek als geheel versterken.
3.4
Investeren in Kinderdijk
Het Werelderfgoed Kinderdijk is een belangrijk icoon voor de Waterdriehoek. Met meer dan 300.000 bezoekers per jaar is het een belangrijke identiteitsdrager. Toch is het behoud van het ensemble van de molens (vooral financieel) een forse opgave. Het product van Kinderdijk moet worden versterkt en de ontsluiting (zowel fysiek als qua marketing) kan sterk worden verbeterd. In 2014 heeft het SWEK een gebiedsvisie ontwikkeld. Deze gebiedsvisie heeft tot doel een verdere doorontwikkeling van het product en de marktpositie van het Werelderfgoed met een mindere financiële afhankelijkheid van de lokale, provinciale en landelijke overheid. Partners in de gebiedsdeal Kinderdijk zijn: • Stichting Werelderfgoed Kinderdijk (SWEK) • Gemeente Molenwaard • Gemeente Alblasserdam • Provincie Zuid-‐Holland • Rijksdienst Cultureel Erfgoed (RCE) • Waterschap Rivierenland • Natuur en Vogelwacht Alblasserwaard • Waterbus/Aqualiner • Dordrecht Marketing • Waterbus • Overig bedrijfsleven De belangrijkste opgave is de transformatie van Kinderdijk tot ‘bestemming’. Hierin zijn al flinke stappen gezet. Een aantal projecten zijn al (deels) in uitvoering en gefinancierd: A. Bereikbaarheid A1 Realiseren permanente halte Waterbus bij Kinderdijk Met de Waterbus kunnen toeristen en recreanten vanaf Rotterdam in 25 minuten op Kinderdijk zijn en van daaruit meer ‘attracties’ in de Waterdriehoek bezoeken. Bij de ontwikkeling zijn de Stichting Werelderfgoed Kinderdijk, Waterbus, de gemeenten Molenwaard en Alblasserdam, de regio Drechtsteden, Rijkswaterstaat, en de provincie Zuid-‐Holland betrokken.
6
A2 Realiseren dalurendienst Waterbus De koppeling van een door Waterbus uitgevoerde snelle verbinding (sneldienst) met een hoge frequentie tussen Rotterdam en Dordrecht met daarnaast aftakkingen (dalurenregeling) naar Kinderdijk en indirect naar de Biesbosch is essentieel voor de bereikbaarheid van het gebied. Door de inzet/investering van de sneldienst te koppelen aan die van de dalurenregeling (waaronder ook de weekenden en vakantieperiodes) wordt de financierbaarheid van deze combinatie dienstregeling haalbaar en voldoet tevens aan de subsidievoorwaarden van openbaar vervoer in Zuid-‐Holland. A3 Realiseren steigers rondvaartboten Kinderdijk Voor vervoer over water zijn goede aanlegvoorzieningen nodig. Dit geldt niet alleen in de rivier maar ook in de lage boezems in Kinderdijk. Wanneer toeristen vanuit de binnenwaard naar Kinderdijk toekomen, of wanneer ze door middel van rondvaartboten naar de attractiepunten gaan, zijn goede aanmeervoorzieningen een noodzaak. A4 Rondvaartboot en rolstoelvoorzieningen De stichting werelderfgoed Kinderdijk heeft een rondvaartboot aangeschaft. Een belangrijke reden is dat de rondvaartboot geschikt gemaakt kon worden voor mensen met een beperking. Ook zullen diverse paden worden aangepast voor het gebruik door rolstoelers zodat zij naar de werkplaats/workshop kunnen en ook vanaf de boot over een stukje natuurpad en een aangepast pad naar de museummolen Blokweer kunnen gaan. Ook op en naar het erf van de museummolen Blokweer zullen aanpassingen worden uitgevoerd. A5 Verbinding over water Alblasserdam (Schutsluis) met Kinderdijk Dit project betreft de aanleg van 4 steigers in de Lage Boezem van de Nederwaard: bij het Monument ‘40-‐’45 nabij de Dam in Alblasserdam, bij de museummolens Blokweer en Nederwaard in het molengebied Kinderdijk en bij de centrale parkeerplaats ter hoogte van het nieuw te bouwen bezoekerscentrum Kinderdijk. Om het bezoekerscentrum te kunnen bereiken per boot wordt tevens de in slechte staat verkerende toegangsbrug bij de museummolen Nederwaard vervangen en wordt de doorgang (ophaalbrug) voor de rondvaartboten aangepast. B. Marketing B1 Ontwikkelen verhaal van de Waterdriehoek ‘Het verhaal van de Waterdriehoek’ verschaft betrokkenen materiaal dat mogelijk maakt het verhaal aan de hand van verschillende elementen in hun eigen marketing en communicatie concreet en voelbaar te maken. Op een website, gericht op de ‘professionele gebruiker’ -‐ dus niet op de consument -‐ wordt kant-‐en-‐klaar materiaal aangeboden gekoppeld aan de hoofdthema’s en subthema’s om daarmee het ‘Verhaal van de Waterdriehoek’ in hun eigen marketing en communicatie een plaats te geven. B2 Digitale ontsluiting verhaal van de Waterdriehoek In opdracht van Dordrecht Marketing en de werkgroep is VVV Zuid-‐Holland Zuid belast met een concreet actie/stappenplan dat eind 2014 moet leiden tot oplevering van (digitale) marketing infrastructuur.
7
C. Restauratie C1 Herstellen Blokkerse Wip De Blokkerse Wip krijgt als enige wipmolen in het Werelderfgoed een bijzondere rol in het vertellen van het verhaal van Kinderdijk. Het wordt de tweede bezoekmolen die ook een rol moet krijgen in het vertellen van het verhaal naar jongeren. C2 Restaureren Wisboomgemaal Voor de instandhouding van het historische Wisboomgemaal is een gedegen onderzoek noodzakelijk. Om goed onderzoek te doen moet het gemaal drooggezet worden. Gelet op de situatie ter plaatse is dit een kostbare zaak. De cofinanciering voor dit project is rond. Het project wordt het 1e kwartaal van 2015 afgerond. C3 Realiseren contramolen De ‘contramolen’ (molen 4 van de Overwaard) zal in fasen de komende jaren zijn oorspronkelijke functie weer moeten kunnen tonen. De enige molen ter wereld die een dubbel maalwerk had in het verleden. C4 Herinrichting museummolen Na vele jaren is de museummolen toe aan een nieuwe inrichting en expositie. In samenwerking met bewoners van het molengebied wordt nauwkeurig nagegaan hoe het leven 80 jaar geleden op de molens was.
8
4. Herontwikkeling entreezone Kinderdijk 4.1
Een integraal investeringspakket
Er is veel in gang gezet in de regio en in Kinderdijk. En het werkt, er wordt door vele partijen volop geïnvesteerd in Kinderdijk. De ambities zijn reëel. Er ligt nog een opgave om van Kinderdijk een volwaardige toegangspoort tot de Waterdriehoek te maken en om een aantrekkelijk en goed toegankelijke entree voor Kinderdijk te realiseren. Als er iets uit alle studies en visies rond Kinderdijk naar voren komt, is het wel het feit dat Kinderdijk op dit moment een centraal gelegen bezoekerscentrum ontbeert. Dit gebouw zal voor de Stichting Werelderfgoed Kinderdijk ook noodzaak zijn om op langere termijn ook minder (financieel) afhankelijk te zijn van overheden. Vanuit de gebiedsvisie is een plaats aangewezen, die de meest gewenste locatie is om het visitekaartje van Holland te realiseren: een geweldige kans op een unieke locatie waar kwaliteit en authenticiteit kan worden geboden. Door middel van een prijsvraag worden talenten en gearriveerde architecten, landschapsarchitecten en interieurarchitecten uitgedaagd. De uitkomst moet een ontwerp en begroting zijn voor een centrum, dat een werelderfgoed waardig is. Vanwege alle maatregelen om de beleving van Kinderdijk voor de bezoekers aantrekkelijker te maken, zal ook de entreezone opgewaardeerd moeten worden. Dit betreft niet alleen de parkeerplaats maar vooral ook de verbinding van de plaats van het nieuwe bezoekcentrum over de lage boezem naar het oude Wisboomgemaal. Er dient tevens invulling gegeven te worden aan de groene ruimte achter het Wisboomgemaal, mede met het oog op natuureducatie. Daarnaast moet ook de veiligheid van aankomende en vertrekkende passagiers van de Waterbus en cruiseboten op de Lekdijk worden verbeterd. Ook dient er een goede voorziening voor het in-‐ en uitstappen van passagiers van touringcars gerealiseerd te worden. Het realiseren van een bezoekerscentrum is dé motor voor een gezonde toekomst van het werelderfgoed. Eerdere investeringen worden hiermee versterkt. De hieronder opgesomde projecten maken integraal onderdeel uit van het totale project ten behoeve van de entree voor het Werelderfgoed. De kosten zijn een eerste raming en worden in een latere fase worden gespecificeerd. De fasering van de individuele projecten moet nog worden vastgesteld en wordt later toegevoegd aan de gebiedsdeal. Kosten: Raming Bouwkosten: € 2.100.000 Bestemmingsplan: € 30.000 Vergunningen: € 75.000 Sloop ijsclub en eventueel tijdelijk gebouw: € 150.000 Inrichting meubilair horeca winkelinrichting: € 150.000 Inrichting educatie: € 150.000 Onvoorzien + reserve onderhoud: € 200.000 __________ € 2.855.000
9
Inrichting parkeren + doortrekken fiets en wandelpad naar dijk: € 200.000 Eerste fase gescheiden fiets/wandelpad € 200.000 Verbinding naar Wisboom incl. vlonders/steigers € 350.000 In en Uitstap zone incl. verbinding naar schiereiland achter Wisboom € 450.000 Inrichting schiereiland incl. natuureducatie + bewegwijzering + picknickweide: € 350.000 Roedenloods en realiseren locatie educatie werkplaats: € 250.000 Plan voor visitor management*: € 50.000 Uitvoering visitor management*: € 75.000 Aanvullende marketing en communicatie € 100.000 Procesmanagement € 100.000 ____________ € 2.125.000 Indicatief totaal: € 4.980.000 *Randvoorwaarde voor ontwikkeling: visitor management Om de (verwachte) aantrekkende stroom bezoekers goed te kunnen regelen, is visitor management van groot belang. Dit wordt op regionaal niveau ingestoken. Met een regionaal plan voor verkeer, vervoer en parkeren en een adequate sturing op de bezoekersstromen wordt lokale overlast omgezet in een regionale kans.
4.2
Criteria voor investeringen
Het investeringsprogramma Waterdriehoek werkt, omdat er focus is: er wordt alleen geïnvesteerd in kansrijke projecten die echt iets toevoegen aan de Waterdriehoek als geheel. Voor deze specifieke gebiedsdeal voor het Werelderfgoed Kinderdijk lijkt het goed om dezelfde investeringscriteria te doen gelden. Deze zijn: o De projecten dragen bij aan de aantrekkelijkheid, toegankelijkheid en zichtbaarheid van het Werelderfgoed Kinderdijk en aan de toeristisch-‐recreatieve structuurversterking van de regio. o De projecten dragen bij aan het verhaal en de positionering van Kinderdijk. o De projecten kennen een behoorlijke omvang en hebben een regionale doorwerking. o De projecten zijn op korte tot middellange termijn realiseerbaar en op langere termijn nog steeds van waarde. o De projecten zijn financierbaar, de financiële kosten wegen op tegen de maatschappelijke baten. o De projecten kunnen bogen op een groot maatschappelijk draagvlak.
10
5.
Financiering
De integrale herontwikkeling entreezone Kinderdijk wordt betaald door verschillende partijen: Wie Bedrag Provincie Zuid-‐Holland (Uitvoeringsprogramma Groen, EGL?) € 2.500.000 Gemeente Molenwaard Gemeente Alblasserdam Gemeente Dordrecht Regio Drechsteden Waterschap € 250.000 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed € 225.000 Bedrijven en fondsen € 1.000.000 SWEK € 500.000 -‐ € 730.000 Europa € 200.000 Totaal € 4.980.000
11
6.
Planning
Belangrijkste mijlpalen 1 oktober 2014: indienen gebiedsdeal. 1 november 2014: kostenraming bezoekerscentrum gereed. 1 januari 2015: wervingsstrategie fondsen en Europa gereed. Eerste kwartaal 2015: beschikking provinciale middelen, start uitvoering.
12
