Wegwijzer zeldzame en complexe tumoren

Wegwijzer zeldzame en complexe tumoren

2016

1

Het Waasland stroomlijnt zijn oncologische zorg voor zeldzame en complexe tumoren Geachte collega Voortbouwend op het KCE rapport “Organisatie van de zorg voor volwassenen met een zeldzame of complexe kanker” werd binnen AZ Nikolaas gewerkt aan een Wegwijzer, waarin u per zeldzame/complexe tumor een overzicht krijgt van het multidisciplinair team en de therapiemogelijkheden binnen AZ Nikolaas, inclusief de samenwerkingsverbanden met andere ziekenhuizen. Wij richten ons primair op de zeldzame (incidentie < 6/100.000) of complexe (moeilijke locatie, hoge expertise, hoogtechnologische apparatuur,…) tumoren, doch plannen de verdere uitwerking van een volledige oncologische wegwijzer AZ Nikolaas, waarin alle tumortypes beschreven zullen worden. We achten het belangrijk dat u, als verwijzer, goed geïnformeerd bent welk (deel van de) zorg rond zeldzame en complexe tumoren lokaal op kwalitatieve wijze verstrekt kan worden en voor welke zorg wij nauw samenwerken met andere expertisecentra, opdat te allen tijde topzorg en 'state of the art' behandelingsmogelijkheden beschikbaar zijn voor elke patiënt binnen het Waasland. Binnen deze context is AZ Nikolaas al van bij de opstart bij het Iridium Kankernetwerk betrokken, dat de samenwerking op het vlak van de medische oncologie, de hematologie en de radiotherapie voor patiënten uit de regio Waasland Antwerpen structureert. Met het nieuwbouwziekenhuis te Beveren breidt de dienst Oncologie - Hematologie ook uit naar de perifere campussen. Met het oog op optimale lokale dienstverlening aan onze patiënten zal er wekelijks een polikliniek voorzien zijn voor Medische oncologie, Hematologie, Borstkliniek én DIO (Digestieve oncologie)-kliniek. We danken u voor het blijvend vertrouwen in AZ Nikolaas en hopen dat deze Wegwijzer voor zeldzame en complexe tumoren u kan ondersteunen om de expertise binnen ons ziekenhuis nog nader te leren kennen.

dr. Philip Nieberding Medisch directeur

Voorwoord Geachte collega De behandeling van zeldzame en complexe tumoren vereist een multidisciplinaire aanpak. In het AZ Nikolaas is er een hechte samenwerking tussen de diensten Medische oncologie, Hematologie en Radiotherapie. Vanuit dit oncologisch centrum hebben we nu ook de orgaanspecialisten en chirurgen nauw betrokken om gespecialiseerde teams samen te stellen. Per tumortype hebben we de behandelingsstrategieën op punt gesteld en is er een gespecialiseerd team gedefinieerd met specialisten van binnen en buiten het ziekenhuis die de nodige expertise hebben per specifiek tumortype. Chirurgie is voor de behandeling van de zeldzame en complexe tumoren de belangrijkste pijler. Zij vereist een hoge graad van expertise en hoogtechnologische en/of zeer dure infrastructuur. Binnen het AZ Nikolaas is deze expertise én de infrastructuur en omkadering aanwezig om de hoofden halstumoren, de hersentumoren en de gynaecologische tumoren van het kleine bekken ‘state of the art’ te behandelen. Voor de complexe tumoren van het gastro-intestinaal stelsel (o.a. pancreas, slokdarm) werken onze chirurgen samen met experten van het UZ Gent. Omdat onze chirurgen deel uitmaken van uitstekende multidisciplinaire teams rondom elk tumortype, kan steeds de beste behandeling voor de individuele patiënt aangeboden worden. Binnen het medisch oncologisch centrum hebben de medisch oncologen elk hun subspecialisatie waardoor iedere oncoloog voor een bepaald tumortype de nodige kennis en wetenschappelijke inzichten verwerft om zo de kwaliteit van de behandeling te verzekeren. Zij coördineren de verschillende multidisciplinaire teams en leggen waar nodig de contacten met externe experts. We werken daarbij samen met verschillende partners onafhankelijk van bestaande netwerken of landsgrenzen. Ons team is daarnaast verbonden met het Iridium Kankernetwerk, waarbinnen we streven naar optimale diagnostiek, evidence-based medicine en waar de opvolging van elke individuele patiënt steeds getoetst wordt aan de recentste wetenschappelijke inzichten. Met deze Wegwijzer hopen we u wegwijs te kunnen maken binnen al deze verschillende teams. We durven veronderstellen dat deze overzichtelijke communicatie naar u het vertrouwen in onze teams alleen maar versterkt en het de gezondheid van onze patiënten ten goede komt.

dr. Ines Deleu Diensthoofd Medische oncologie 4

dr. Erik Van de Kelft Diensthoofd Chirurgie

Inhoud Voorwoord

4

Overzicht fiches zeldzame en complexe tumoren Alfabetisch

6

Chronologisch

7

Overzicht artsen, apothekers en paramedici

8

Algemene omkadering oncologische patiënt Multidisciplinair oncologisch consult (MOC)

11

Medische oncologie

14

Medische en moleculaire beeldvorming (MMB)

16

Klinisch laboratorium

18

Laboratorium pathologische anatomie

20

Moleculair diagnostisch netwerk

21

Wondzorgteam

22

Radiotherapie

23

Antitumorale behandelingen

26

Clinical trials office (CTO) Oncologie - Hematologie

28

Oncorevalidatie

30

Multidisciplinaire pijnbehandeling

32

Oncologisch supportteam (OST)

34

Palliatief supportteam (PST)

36

Illustrerende artikels Chirurgie van kwaadaardige hersentumoren

40

Hoofd- en halsoncologie

44

Dysfonie- en dysfagiekliniek

45

Mesothelioma (MPM)

50

DIO-kliniek: samenwerken voor een optimale zorg

54

Slokdarmtumoren

60

Tumoren in de buikholte

70

Kanker tijdens de zwangerschap

73

Zeldzame tumoren van de endocriene organen

90

5

Fiches zeldzame en complexe tumoren: Alfabetisch

6

•

Bijniertumoren

pagina 95

•

Buikvliestumoren

pagina 68

•

Cervixtumoren

pagina 78

•

Digestieve neuro-endocriene tumoren

pagina 66

•

Endometriumtumoren

pagina 76

•

Familiale adenomateuze polyposis

pagina 71

•

Galblaas/galwegen levertumoren

pagina 64

•

Hematologie

pagina 96

•

Hoofd- en halstumoren

pagina 42

•

Huidtumoren

pagina 88

•

Huidtumoren van het hoofden halsgebied

pagina 46

•

Hypofysetumoren

pagina 94

•

Long, neuro-endocriene tumoren van de long

pagina 52

•

Longvliestumoren (Mesothelioma)

pagina 48

•

Neuro-oncologie

pagina 38

•

Ovariumtumoren

pagina 74

•

Pancreastumoren

pagina 62

•

Pelviene sarcomen

pagina 84

•

Schildkliertumoren

pagina 92

•

Slokdarmtumoren

pagina 58

•

Trofoblasttumoren

pagina 86

•

Vaginatumoren

pagina 82

•

Vulvatumoren

pagina 80

•

Zwangerschap, kanker tijdens zwangerschap

pagina 72

Fiches zeldzame en complexe tumoren: Chronologisch •

Neuro-oncologie

pagina 38

•

Hoofd- en halstumoren

pagina 42

•

Huidtumoren van het hoofden halsgebied

pagina 46

•

Longvliestumoren (Mesothelioma)

pagina 48

•

Neuro-endocriene tumoren van de long

pagina 52

•

Slokdarmtumoren

pagina 58

•

Pancreastumoren

pagina 62

•

Galblaas/galwegen levertumoren

pagina 64

•

Digestieve neuro-endocriene tumoren

pagina 66

•

Buikvliestumoren

pagina 68

•

Familiale adenomateuze polyposis

pagina 71

•

Kanker tijdens de zwangerschap

pagina 72

•

Ovariumtumoren

pagina 74

•

Endometriumtumoren

pagina 76

•

Cervixtumoren

pagina 78

•

Vulvatumoren

pagina 80

•

Vaginatumoren

pagina 82

•

Pelviene sarcomen

pagina 84

•

Trofoblasttumoren

pagina 86

•

Huidtumoren

pagina 88

•

Schildkliertumoren

pagina 92

•

Hypofysetumoren

pagina 94

•

Bijniertumoren

pagina 95

•

Hematologie

pagina 96

7

Overzicht artsen A

dr. Amelinckx W.

Telefoon

Anesthesie

03 760 85 78

B dr. Beerens E. dr. Berquin K. dr. Blondeel S.

Laboratorium pathologische anatomie Mond-, kaak- en aangezichtsheelkunde Dermatologie

03 760 85 27 03 760 23 05 03 765 02 58

C

Endocrinologie - Diabetologie / Andrologie

03 760 25 65

Gynaecologie - Verloskunde / Borstkliniek

dr. Coremans P.

D dr. De Cleyn K.

dr. Duysburgh I.

Gastro-enterologie

03 760 50 13 (BE) 03 760 29 64 (SN) 03 760 75 42 03 780 41 75 03 760 23 42 03 760 29 85 (secr) 03 760 23 62 03 760 29 75 03 760 23 08 03 760 23 26 03 760 29 38 03 760 29 85 (secr) 03 760 28 32

E

dr. Eeckhaut B. dr. Everaert E.

Fysische geneeskunde en Revalidatie Medische oncologie

03 760 22 44 03 760 29 14

F

dr. Francart H.


03 760 23 45

G

dr. Geussens Y.

Radiotherapie

dr. Geyskens W. dr. Goeminne P. dr. Goeteyn V.

Medische en moleculaire beeldvorming Longziekten en allergieën Dermatologie

dr. Gorleer K.

Gastro-enterologie / Digestieve oncologie

03 760 29 38 03 760 29 85 (secr) 03 760 28 42 03 760 63 29 03 760 27 87 (SN) 03 780 40 84 (TE) 03 760 24 33

H dr. Hendrickx K. dr. Heyrman B. dr. Houtmeyers P.

Mond-, kaak- en aangezichtsheelkunde Hematologie Plastische heelkunde

03 760 23 05 03 760 29 85 (secr) 03 760 75 46

J

dr. Jadoul C. dr. Janssen A.

Neurologie Plastische heelkunde

03 760 27 74 03 760 29 52

L

dr. Lamot C. dr. Loose D. dr. Lybaert W.

Medische oncologie Neus-, keel- en oorziekten Medische oncologie

03 760 78 54 03 760 23 23 03 760 26 83

dr. De Keyser K. dr. De la Meilleure G. dr. De Pauw A. dr. De Pooter C. dr. De Troyer B. dr. Deleu I. dr. Deprez S. dr. Deschepper K. dr. Dugardyn J.-L.

Gastro-enterologie Neurologie Laboratorium pathologische anatomie Radiotherapie Urologie Medische oncologie Laboratorium pathologische anatomie Longziekten en allergieën Radiotherapie

M prof. dr. Malfait F. dr. Muylle K.

Medische genetica Medische en moleculaire beeldvorming / Nucleaire geneeskunde apr. biol. Mistiaen G. Klinisch laboratorium

03 760 75 45 03 760 79 78 03 760 21 78

N dr. Naessens B.

Gastro-enterologie / Digestieve oncologie

03 760 28 61

R

Medische en moleculaire beeldvorming Endocrinologie - Diabetologie Longziekten en allergieën / Slaaplabo

03 760 28 07 03 760 89 76 03 760 75 43

8

dr. Ramon F. prof. dr. Juige J. dr. Ryckaert R.

Overzicht artsen

Telefoon

S dr. Sablon T. prof. dr. Schouten J. dr. Siau B. dr. Spanoghe G. dr. Stolte C. dr. Strobbe K.

Abdominale heelkunde Gastro-enterologie Neurologie Gastro-enterologie Anesthesie Longziekten en allergieën

03 760 88 38 03 760 26 92 03 760 75 16 03 760 75 74 03 760 85 48 (secr) 03 760 71 96

T dr. Tack E. dr. Thiessen F. V dr. Van de Kelft E. dr. Valcke Y. dr. Van Buyten J.-P. dr. Van de Velde K. dr. Van der Planken D.

Neurologie Anesthesie / Pijncentrum

03 760 75 16 03 760 78 39

Neurochirurgie Longziekten en allergieën Pijncentrum Neurologie Neurochirurgie

03 760 29 57 03 760 23 46 03 760 23 18 (secr) 03 760 75 04 03 760 50 80 (BE) 03 760 26 64 (SN) 03 760 85 31

apr. biol. Van der Jonckheyd G. prof. dr. Van Goethem J. dr. Van Hende V. dr. Van Hul E. dr. Van Poucke K. dr. Van Ranst P. dr. Vande Broek I. dr. Vanparijs P. dr. Vanroelen W. dr. Verbeke S.


dr. Verbruggen A.-M. dr. Vercruyssen A. dr. Verroken R.

Klinisch laboratorium Neurologie / Slaaplabo Abdominale heelkunde

dr. Verstraete H. dr. Verstraeten L.

Radiotherapie Neus-, keel- en oorziekten

03 760 28 14 03 760 29 85 (secr) 03 760 79 04 03 760 23 41 03 760 78 19 03 760 78 72 03 760 29 68 03 780 41 81 03 760 50 80 (BE) 03 760 29 60 (SN) 03 780 41 20 (TE) 03 760 76 35 03 760 23 35 03 760 27 56 (SN) 03 760 50 80 (BE) 03 760 29 85 (secr) 03 760 29 21

W apr. biol. Willems E. dr. Woestenborghs H.

Klinisch laboratorium Laboratorium pathologische anatomie

03 760 29 45 03 760 23 43

B apr. Beck N.

Ziekenhuisapotheker

03 760 28 68

G apr. Grignard F.

Ziekenhuisapotheker

03 760 75 28

Medische en moleculaire beeldvorming Hematologie Medische en moleculaire beeldvorming Klinisch laboratorium Klinisch laboratorium Hematologie Gynaecologie - Verloskunde / Borstkliniek Longziekten en allergieën Thorax- en vaatheelkunde / Voetkliniek

Overzicht apothekers

9

Overzicht paramedici

Telefoon

B Boeykens Kurt De Block Carolien De Wit Ellen Dobbelaere Eva

Verpleegkundig specialist nutritie Kinesist gespecialiseerd in lymfedrainage Oncodiëtist (dienst Longziekten) Verantwoordelijke oncorevalidatie

03 760 27 45 03 760 27 81 03 760 85 67 03 760 75 20

F Fakiola Eleni Franco Liesbeth

Verantwoordelijke studies Thoracale oncologie Logopedist Dysfonie- en dysfagiekliniek

03 369 22 44 03 760 76 88

G Geers Katrien

Verpleegkundige Palliatief supportteam

03 760 29 74

H Haeck Roos Haeck Katty Helaers Philippe Hellin Joost Herpoelaert Rose

Studiecoördinator CTO Borstverpleegkundige Psycholoog Palliatief supportteam Psycholoog neurorevalidatie Verpleegkundig oncocoach

03 760 27 57 03 760 27 43 03 760 70 59 03 760 28 72 03 760 85 37

L Lemmens Lutgart

Psycholoog Palliatief supportteam

03 760 74 27

M Martens Isabel

Audioloog

03 760 23 23 (secr NKO) 03 760 27 49 03 760 27 57

Matthynssens Katrien Mels Ingrid

Oncodiëtist Hoofdverpleegkundige Oncologisch / Palliatief supportteam

N Noët Mieke Nuytinck Bart

Verpleegkundig oncocoach Psycholoog Oncologisch / Palliatief supportteam

03 760 85 38 03 760 85 34

R Reekmans Stephanie Renders Chris Reyns Ann

Logopedist Revalidatiecentrum Verantwoordelijke studies Thoracale oncologie Borstverpleegkundige

03 760 27 20 03 369 22 44 03 760 27 43

S Saman Renée Schynkel Michel Smet Sabine Spruyt Micha Stallaert Kristien

Nutritieverpleegkundige Psycholoog Oncologisch supportteam Sociaal werker Verpleegkundige Palliatief supportteam Psycholoog Oncologisch supportteam

03 760 86 14 03 760 85 40 03 760 28 26 03 760 85 54 03 760 85 35

T Tulkens Nele

Acute pijnverpleegkundige

03 760 85 48

V Van den Brouck Ann Van Hemelrijk Kaatje Van Meulebroeck Renzo Van Ooteghem Wendy Van Osselaer Caroline Van Gucht Emily Verleyen Noortje Vunic Helga

Verpleegkundige Palliatief supportteam Psycholoog Oncologisch supportteam Verpleegkundig oncocoach Oncodiëtist Sociaal werker Studiecoördinator CTO Psycholoog Oncologisch supportteam Studiecoördinator CTO

03 760 26 87 03 760 27 55 03 760 85 39 03 760 86 13 03 760 79 26 03 760 27 57 03 760 78 61 03 760 27 57

W Wallays Goele

Studiecoördinator CTO

03 760 27 57

10

Multidisciplinair oncologisch consult (MOC) Elke patiënt met kanker wordt binnen ons ziekenhuis multidisciplinair opgevangen door artsen, verpleegkundigen en een uitgebreid begeleidingsteam. Een hechte samenwerking tussen de verschillende deelspecialismen radiotherapie, medische oncologie en hematologie garandeert de beste zorgverstrekking voor onze patiënten.

Multidisciplinair oncologisch consult gynaecologische tumoren en borsttumoren (MOC Gynaeco): wekelijks op donderdag van 12.45 tot 14.00 uur

Tijdens het MOC (Multidisciplinair oncologisch consult) worden alle oncologische patiënten multidisciplinair besproken. Samen streven we naar de optimale diagnose, behandeling en nazorg van elke individuele patiënt. Doordat we onze medische expertise bundelen, zijn we in staat om elke patiënt hoogkwalitatieve oncologische behandelingen aan te bieden. Naast het artsenteam nemen ook de oncocoachen, de oncopsychologen en het nutrititioneel team deel aan de vergadering.

11

Weekschema

Type MOC

Ma

MOC NKO-MKA Hoofd- en halstumoren Schildkliertumoren

Di

Woe

08.00 - 08.45

MOC NEURO Neuro-oncologie MOC GYNAECO Gynaecologische tumoren + borsttumoren MOC DERMATO Dermatologische tumoren MOC DIO Digestieve tumoren

12.30 - 13.30

MOC SARCOMEN

12.30 - 13.30

MOC URO Uro-oncologie MOC PNEUMO Thoracale oncologie

12.30 - 13.15 08.00 - 08.45

MOC HEMATO Hematologische tumoren

Locatie: Alle MOC’s vinden plaats op campus Sint-Niklaas - L. De Meesterstraat. Het MOC-lokaal bevindt zich op de eerste verdieping, straat 968. Het bureau van dr. Vande Broek bevindt zich op het gelijkvloers, straat 950.

12

Do

Vrij

Opm.

Coördinator Locatie

Om de 2 weken

dr. W. Lybaert

MOC-lokaal

Om de 4 weken

dr. E. Everaert

MOC-lokaal

12.45 - 14.00

Wekelijks

dr. I. Deleu

MOC-lokaal

13.30 - 14.15

1e en 3e week van de maand

dr. I. Deleu

MOC-lokaal

Wekelijks

dr. W. Lybaert

MOC-lokaal

Wekelijks

dr. W. Lybaert

MOC-lokaal

Om de 2 weken

dr. E. Everaert

MOC-lokaal

Om de 2 weken

dr. Y. Valcke dr. K. Deschepper dr. W. Vanroelen dr. P. Goeminne dr. K. Strobbe dr. E. Everaert

MOC-lokaal

3e vrijdag van de maand

dr. I. Vande Broek

bureau dr. I. Vande Broek

12.30 - 13.00

12.30 - 13.30

13

Medische oncologie De dienst Oncologie - Hematologie - Radiotherapie van het AZ Nikolaas bestaat momenteel uit vier medisch oncologen, één hematologe, één consulent hematologie, twee digestieve oncologen, drie radiotherapeuten en één consulent klinische genetica. Om de poliklinische activiteit van onze dienst en hospitalisatieafdeling verder uit te bouwen in Beveren, Hamme, Temse en Lokeren, starten vanaf midden 2016 twee bijkomende hematologen en één medisch oncoloog. De dienst Oncologie - Hematologie - Radiotherapie van het AZ Nikolaas heeft een eigen radiotherapieafdeling met twee hoogtechnologische bestralingstoestellen, een oncologisch dagziekenhuis met 35 behandelposities en een oncologische afdeling met gespecialiseerde oncologisch verpleegkundigen. Bovendien maakt de dienst deel uit van het Iridium Kankernetwerk, één van de grootste ziekenhuisoverschrijdende oncologische netwerken in Vlaanderen, met meer dan 3500 erkende bedden en 1/5 van alle nieuwe diagnoses van maligne aandoeningen in Vlaanderen.

Alle patiënten met een tumor worden multidisciplinair besproken op een uitgebreid bijgewoonde MOC. Hierbij worden zowel alle nieuwe patiënten als diagnostische/therapeutische problemen bij gekende oncologische patiënten in team besproken. In het verleden bleek reeds meermaals dat deze multidisciplinaire aanpak de kwaliteit van de oncologische zorg zeker bevordert. Naast de vele artsen bestaat er gelukkig ook een sterk uitgebouwd en gespecialiseerd paramedisch team in de oncologische praktijk. De feedback van onze patiënten op het werk van onze oncocoaches is steeds positief. Ze begeleiden en volgen onze patiënten van dichtbij op en werken zeker drempelverlagend bij vragen en problemen. Gezien de impact van een oncologisch probleem op de patiënt, is psychologische begeleiding via gespecialiseerde psychologen uiteraard onontbeerlijk. Gezien bij onze patiënten ook frequent problemen met de voeding optreden, staan onze oncodiëtisten steeds paraat voor advies en wanneer we denken aan sondevoeding of parenterale voeding (TPN), beschikken we over twee verpleegkundig specialisten nutritie die uitstekend werk verrichten. Ook onze specialisten wondzorg komen vaak in contact met onze patiënten, bv. bij stomazorg. Last but not least bekommert de sociaal verpleegkundige zich over alle sociale problemen bij onze patiënten. Als een patiënt niet meer kan genezen van zijn aandoening, wordt ons Palliatief supportteam vroegtijdig ingeschakeld in het zorgpad van de patiënt. Het secretariaat van onze dienst zorgt voor een goede communicatie tussen al deze zorgverleners.

14

Multidisciplinair oncologisch consult gynaecologische tumoren en borsttumoren: vlnr: dr. P. Vanparijs, A. Reyns, dr. E. Everaert, dr. K. De Cleyn, dr. J.-L.Dugardyn, dr. W. Lybaert, dr. V. Vervaet, dr. J. Jackers, dr. C. Lamot en dr. I. Deleu

15

Medische en moleculaire beeldvorming De dienst Medische en moleculaire beeldvorming (MMB) speelt een sleutelrol in de diagnose en follow-up van zeldzame en complexe tumoren.

Organisatie Deze dienst is een fusie van de dienst Radiologie en Nucleaire geneeskunde waardoor deze disciplines elkaar op unieke wijze kunnen aanvullen.

Technieken De dienst MMB beschikt over de nieuwste apparatuur en technieken om zeldzame en complexe tumoren optimaal in beeld te kunnen brengen: • conventionele radiografie (RX) • echografie en echo-doppleronderzoeken • mammografie, mammo-echografie • computertomografie (CT): multislice; diagnostisch, 3D, navigatie; angiografie • magnetische resonantie (MR): diagnostisch, 3D, navigatie; susceptibiliteitsbeeldvorming (SWI); angiografie; MR-mammografie; spectroscopie; perfusie; diffusie en diffusietensor (DWI en DTI); functionele MR (fMRI) • nucleaire geneeskunde: SPECT-CT hybride beeldvorming; PET-CT (in aanvraag) Mammo(-echo)grafie is de techniek bij uitstek om borsttumoren in beeld te brengen. Onze dienst biedt screeningsmammografie aan, door middel van lage dosis mammografie, diagnostische mammo-echografie en diverse interventionele technieken voor weefselname (biopsie). Computertomografie (CT) is een techniek die reeds lang bestaat en aldus erg geperfectioneerd is. Met aandacht voor een lage dosis van ioniserende straling worden CT-onderzoeken uitgevoerd in hoge resolutie. Snedebeelden kunnen in alle richtingen of in 3D worden uitgerekend zonder extra straling voor de patiënt.

16

Magnetische Resonantie (MR) is gebaseerd op een sterk magnetisch veld en heeft als dusdanig géén nadelige effecten voor de patiënt. Onze dienst MMB beschikt over een 'state-of-the-art' hoogveld (3.0 Tesla) MR-toestel. Hierdoor maken we niet enkel super-gedetailleerde beelden, maar kunnen we sommige tumoren ook chemisch typeren (spectroscopie), de doorbloeding nagaan (perfusie) en de microscopische structuur beoordelen (diffusietensor). SPECT-CT en PET-CT koppelen een hoge resolutie anatomie (CT) aan de moleculaire vingerafdruk van een letsel. Verschillende ‘tracers’, moleculen die specifiek een bepaalde functie van het lichaam, een orgaan of een tumor in beeld kunnen brengen, worden gebruikt om specifieke tumoren op te sporen, verder te differentiëren en/of op te volgen. In 90% van de zeldzame tumoren kan PET-CT een bijdrage leveren tot het diagnostisch proces. De dienst MMB afdeling Nucleaire geneeskunde treft momenteel de voorbereidingen om een aanvraag in te dienen tot het bekomen van een PET-CT. De toewijzing van de vergunning wordt verwacht in de loop van 2016. In deze context werd dr. K. Muylle, president elect van de European Association of Nuclear Medicine (EANM), vorig jaar reeds aangetrokken als staflid MMB afdeling Nucleaire geneeskunde. Hij beschikt over een jarenlange ervaring met PET-CT in het oncologisch centrum Bordet te Brussel en zal bij toewijzing van de vergunning het PET-CT centrum uitbouwen in AZ Nikolaas.

AZ Nikolaas investeert in patiëntvriendelijkheid Om de oncologische dienstverlening toegankelijker te maken, kan de mammografiescreening ook op campus Beveren plaatsvinden. Daarnaast kreeg het MR-toestel in de loop van augustus 2015 een upgrade, waardoor meer onderzoeken op een kortere tijdspanne uitgevoerd kunnen worden. Verder is een meer doorgedreven analyse en interpretatie van de beelden mogelijk door een hogere performantie (vb. niveau beeldkwaliteit) en een verruiming van de applicaties. Tot slot werd het toestel voorzien van rustgevend licht en geluidsdemping om het onderzoekscomfort voor de patiënt te maximaliseren.

17

Klinisch laboratorium Het Klinisch laboratorium AZ Nikolaas is als ondersteunende technische discipline sterk betrokken bij de oncologische kliniek. Zo staan de klinisch biologen garant voor een snelle en kwalitatief hoogstaande rapportering van bloedanalyses bij oncologische patiënten. Naast de belangrijke rol van bloedonderzoek bij diagnose is monitoring van het bloedbeeld van oncologische patiënten van cruciaal belang wanneer zij onder behandeling staan. Ons laboratorium heeft een uitgebreid aanbod aan testen op vlak van hematologie, biochemie en microbiologie. Voor zeldzame en meer gespecialiseerde analyses wordt een beroep gedaan op externe laboratoria met een uitgebreide expertise op dat vlak. Voor de karakterisering en follow-up van maligniteiten worden vaak tumormerkers (zoals CEA, CA15.3, CA19.9, PSA, AFP,…) gedoseerd. Voor deze merkers zijn apr. biol. G. Mistiaen en apr. biol. G. Van der Jonckheyd het eerste aanspreekpunt.

Medisch team Klinisch laboratorium AZ Nikolaas : vlnr: dr. A.-M. Verbruggen, dr. P. Van Ranst, apr. biol. G. Van der Jonckheyd, dr. K. Van Poucke, apr. biol. G. Mistiaen (medisch diensthoofd), apr. biol. E. Willems, dr. H. Francart.

18

Implementatie TRACK: AZ Nikolaas investeert in automatisatie van de pre- en postanalyse waardoor een vluggere staalbehandeling en een volledige tracing van het traject binnen het laboratorium mogelijk wordt.

Meer specifiek kunnen clinici ook een beroep doen op dr. K. Van Poucke en dr. P. Van Ranst voor het uitvoeren van beenmergpuncties en botbiopsies en het protocolleren van beenmergcytologie bij patiënten met vermoeden van een hematologische maligniteit. Beide klinisch biologen participeren ook in het multidisciplinair oncologisch consult hematologie waar nieuwe en follow-up hematologische patiënten worden besproken. Als voorzitter van het transfusiecomité is dr. K. Van Poucke ook nauw betrokken bij het transfusiebeleid in het ziekenhuis. Vaak hebben oncologische patiënten een verminderde immuniteit hetgeen hen gevoeliger maakt voor infecties. Met dr. A.-M. Verbruggen, dr. H. Francart en apr. biol. E. Willems heeft het klinisch laboratorium ruime expertise in huis voor infectiepreventie en antibioticabeleid.

19

Laboratorium pathologische anatomie De patholoog-anatoom speelt een belangrijke rol bij het stellen van de kankerdiagnose en het verder typeren van de tumor, met het oog op het bepalen van de prognose en optimale (na)behandeling van de oncologische patiënt.

Technieken We beschikken over een erkend labo. Aan de hand van macroscopisch en microscopisch onderzoek op weefsels en cellen, die werden weggenomen bij de patiënt, evalueert de patholoog-anatoom de tumor (type, grootte, eventuele uitzaaiingen ter hoogte van de lymfeklieren, controle volledige verwijdering van de tumor bij operatie,…). Het microscopisch onderzoek wordt vaak aangevuld met immunohistochemische kleuringen, farmaco-diagnostische en moleculaire testen om bijkomende informatie over de tumor te verzamelen (zoals bv. de hormoongevoeligheid van bepaalde tumoren).

Organisatie en netwerkvisie Alle zeldzame en moeilijke diagnoses worden dagelijks intercollegiaal besproken door de patholoog-anatomen (dr. E. Beerens, dr. A. De Pauw, dr. S. Deprez en dr. H. Woestenborghs). Voor bepaalde aandoeningen wordt in samenspraak met de behandelend arts bijkomend advies gevraagd aan gespecialiseerde collega’s uit andere centra (zoals UZ Gent, UZA of UZ Leuven). Op die manier wordt er een beroep gedaan op de best mogelijke expertise binnen een bepaald oncologisch domein.

Dr. S. Deprez, medisch diensthoofd Laboratorium pathologische anatomie aan het doorvoertoestel Logos AZ Nikolaas kocht een nieuw doorvoertoestel aan, de Logos Microwave Tissue Processor (afgekort: Logos). Dit toestel wordt gebruikt om weefsel stapsgewijs te ontwateren en te verzadigen met paraffine noodzakelijk om coupes te kunnen maken. De Logos behoort tot de nieuwste generatie doorvoertoestellen met als voornaamste voordelen het verkorten van de turn-around-time (TAT) en de uitbreiding van de capaciteit.

20

Moleculair diagnostisch netwerk Zes ziekenhuizen (GZA Ziekenhuizen, AZ Klina, AZ Monica, AZ Nikolaas, UZA en ZNA) bouwen op dit moment een medisch-technologisch netwerk uit voor moleculaire diagnostiek.

Expertise bundelen voor meer efficiëntie en kwaliteit Door schaalvergroting zal de expertise van de zorgverleners toenemen en zal het aanbieden van moleculaire diagnostiek efficiënter verlopen. Op die manier kan een daadkrachtig beleid en een uniforme en hoog-technologische zorg aan iedere oncologische patiënt aangeboden worden.

Pijlers Bij de start wordt voornamelijk gefocust op de oncologische moleculaire diagnostiek van de solide tumoren. Het onderzoeken van het genomisch materiaal van patiënten met kanker met Next Generation Sequencing (NGS) is momenteel een integraal bestanddeel van de dagelijkse zorg. Het Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg heeft een rapport uitgebracht waarin wordt gesteld dat voor het gebruik van NGS een aanzienlijke expertise vereist is. Daarnaast is de centralisatie van dure en complexe technologieën binnen netwerkstructuren een hoeksteen in het beleid van de Minister van Volksgezondheid, Maggie De Block. In een later stadium worden ook onderzoeken voor andere disciplines zoals de hematologische oncologie, de genetica en de microbiologie geïntegreerd. Het moleculair diagnostisch netwerk zal ook dienen als aanspreekpunt voor het uitvoeren van klinische genomische studies en voor het uittesten van nieuwe genomische technologieën op het weefsel of bloed van oncologische patiënten. Bovendien wordt ook voorzien om een ziekenhuisoverschrijdend moleculair adviesorgaan te ontwikkelen om moleculair oncologisch expert-advies te bezorgen aan alle zorgverleners van de patiënt.

21

Wondzorgteam Een oncologische wonde ontstaat doordat kwaadaardige cellen door de huid zijn gebroken als gevolg van het ziekteproces zelf (bv. huidmetastasen) of de behandeling (chemo- en/of radiotherapie). Als wondzorgverpleegkundige geven wij advies over het wondzorgbeleid, zowel voor opgenomen patiënten als patiënten op het oncologisch dagziekenhuis. Ook werken wij nauw samen met de verschillende thuisverplegingsdiensten, die deze zorg op zich kunnen nemen in een thuissituatie. Door adequaat gebruik te maken van specifieke wondverbanden, trachten wij pijn, mogelijke infecties, wondvocht- en geurproductie te beheersen en bloedingen te voorkomen. Op deze manier dragen wij ons steentje bij aan het multidisciplinair team dat de oncologische patiënt omkadert.

Het wondzorgteam AZ Nikolaas: Eva Boel en Dirk Milliau

22

Radiotherapie AZ Nikolaas maakt deel uit van het Iridium Kankernetwerk, een breed samenwerkingsverband tussen zeven ziekenhuisgroepen: GZA (Sint-Augustinus (1), Sint-Vincentius (2) en Sint-Jozef (3), AZ Klina (4), AZ Nikolaas (5), AZ Monica (6 - 7), Sint-Jozef Malle (8), UZA (9) en Ziekenhuisnetwerk Antwerpen (10 - 11).

Binnen dit netwerk worden patiënten met kanker opgevangen door een multidisciplinair team van artsen, verpleegkundigen en een uitgebreid begeleidingsteam. Samen streven ze naar de optimale diagnosestelling, behandeling en nazorg van elke individuele patiënt. Dankzij de hechte samenwerking op vlak van medische oncologie, hematologie en radiotherapie kan de medische expertise gebundeld worden zodat elke patiënt kan rekenen op een kwalitatief hoogstaande oncologische zorgverlening en behandeling. Tijdens het multidisciplinair oncologisch consult (MOC), waarbij minstens de orgaanspecialist, de medisch oncoloog en de radiotherapeut-oncoloog aanwezig zijn, wordt besloten of bestraling aangewezen is om de kanker te behandelen.

23

Medisch kader Dr. J.-L. Dugardyn, dr. Y. Geussens en dr. C. De Pooter zijn vast verbonden aan de afdeling, maar indien nodig kan elke radiotherapeut-oncoloog van het Iridium Kankernetwerk ingeschakeld worden in Sint-Niklaas. In 2016 werd het team versterkt met de komst van dr. P. Janssens. Om voldoende expertise te garanderen binnen een bepaald subdomein, wordt binnen het Iridium Kankernetwerk ook aandacht besteed aan subspecialisatie. Dr. J.-L. Dugardyn voert de meeste brachytherapietoepassingen uit en is eveneens gespecialiseerd in gynaecologische tumoren. Dr. Y. Geussens richt zich voornamelijk op de behandeling van hoofden halstumoren en het opvolgen van nieuwe technieken. Dr. C. De Pooter focust zich vooral op long- en huidtumoren.

Verloop van de behandeling Eerst wordt de patiënt in het AZ Nikolaas gezien door de radiotherapeutoncoloog van dienst om de bestraling met de patiënt te bespreken. De volgende stap is de simulatie (de voorbereiding op de bestraling) dewelke plaatsvindt in het Sint-Augustinusziekenhuis. Tijdens deze voorbereiding wordt gezocht naar een houding waarin de patiënt zo comfortabel mogelijk kan liggen en hij/zij optimaal kan bestraald worden. In bestralingshouding wordt een CT-scan genomen om het isocentrum te bepalen, dat nadien met fuchsine-inkt op de huid aangeduid wordt. Nadien werkt de fysicus een bestralingsplan uit, in overleg met de bestralingsarts. Dit proces neemt een aantal dagen in beslag en gebeurt zowel op de site van Sint-Augustinus als op de site van AZ Nikolaas. De bestraling zelf vindt plaats in het AZ Nikolaas. Aangezien bij sommige patiënten gelijktijdig ook chemotherapie aangewezen is, wordt ook nauw samengewerkt met onze collega’s van oncologie.

Dr. J.-L. Dugardyn in gesprek met een patiënt

24

Indien de patiënt vanuit een ander ziekenhuis verwezen wordt, kunnen de uren van bestraling zodanig aangepast worden, zodat dit luik van de behandeling kan gebeuren door de verwijzende arts.

Toestellen Het AZ Nikolaas beschikt over twee state-of-the-arttoestellen, de Helix, een standaard lineaire versneller waarop alle traditionele behandelingen kunnen gebeuren en de Orion, een lineaire versneller, uitgerust met onboard imaging en met de mogelijkheid om de nieuwste technieken zoals Rapid Arc en gating toe te passen.

Het radiotherapietoestel Orion

Rapid Arc biedt de mogelijkheid om Intensity Modulated Radiation Therapy (IMRT) in één of twee bogen rondom de patiënt uit te voeren, zodat complexe en grote volumes in een veel kortere tijd kunnen bestraald worden. Deze techniek is vooral nuttig bij het bestralen van bijvoorbeeld hoofden halstumoren. De gatingtechniek is op zijn beurt dan weer zeer zinvol bij het bestralen van bepaalde borstpatiënten. Hierbij wordt namelijk rekening gehouden met de ademhalingscyclus van de patiënt en wordt er enkel bestraald in die fase van de cyclus waarbij de borst het verste van het hart gelegen is, waardoor de dosis op het hart zo laag mogelijk kan gehouden worden. Zo worden laattijdige nevenwerkingen op het hart herleid tot een minimum.

25

Antitumorale behandelingen De medisch oncologen en de oncologisch verpleegkundigen stellen de schema’s op voor het toedienen van chemotherapie. Jaarlijks worden een 15.000tal chemotherapeutica bereid om het oncologisch dagziekenhuis en de verblijfsafdeling tijdig te voorzien van de voorgeschreven therapieën. Dit gebeurt door enkele getrainde farmaceutisch technische assistenten onder supervisie van een ziekenhuisapotheker, die alle dosisbepalingen narekent als dubbele controle. Deze apothekers vormen ook het primaire aanspreekpunt voor de behandelend oncoloog in geval van vragen. Elke patiënt wordt bij iedere toediening van een antitumoraal geneesmiddel door een oncoloog gezien en ieder voorschrift is gepersonaliseerd. In 2016 zal bovendien een elektronisch voorschriftsysteem in gebruik genomen worden ter ondersteuning van het veilig en efficiënt voorschrijven, bereiden en toedienen van chemotherapeutica.

Contactgegevens: Apr. Fran Grignard: 03 760 75 28 Apr. Nathalie Beck: 03 760 28 68

26

Infrastructuur Om tegemoet te komen aan de strikte reglementering in het kader van de steriele bereiding van cytostatica, werd in 2008 een nieuwe cleanroom in gebruik genomen, waardoor AZ Nikolaas als één van de weinige ziekenhuizen in Vlaanderen kan voldoen aan de strengste Europese richtlijnen. Deze cleanroom bestaat uit verschillende lokalen, elk met hun eigen luchtkwaliteit en worden van elkaar gescheiden door sassen. In het meest steriele gedeelte worden de antitumorale geneesmiddelen bereid in een verticale LAF-kast (laminair airflow). Naast zorgvuldig toegepaste omkleedprocedures en desinfectiemethoden, vormen aangepaste luchtdrukken, HEPA-filters en continue luchtwissels een extra bescherming voor zowel de bereiding als de apotheekmedewerkers.

In het Oncologisch centrum AZ Nikolaas worden naast chemotherapie ook targeted therapy, immuntherapie,… toegediend en dit volgens de laatste wetenschappelijke inzichten en nationale en internationale richtlijnen. Verder worden ook heel wat behandelingen toegediend in het kader van klinische studies. Regelmatig komt het antitumoraal comité samen om samen met de apotheek en de oncologisch verpleegkundigen de procedures bij te sturen.

Aseptische bereiding van cytostatica in een verticale LAF-kast in de cleanroom

27

Clinical Trials Office (CTO) Oncologie-Hematologie In het CTO van het Oncologisch centrum AZ Nikolaas lopen verschillende klinische studies in het kader van wetenschappelijk onderzoek bij kankerpatiënten. Er wordt vooral aandacht besteed aan Fase II, III en IV onderzoek. We voeren klinisch onderzoek uit bij alle types tumoren en in verschillende stadia van het ziekteverloop. Enkel dankzij dit onderzoek kunnen we blijven innoveren en nieuwe technieken/therapieën ontwikkelen, waar de patiënt in de toekomst baat bij zal hebben. Door deze studies bieden we aan onze eigen patiënten ook extra behandelingsmogelijkheden aan en kunnen geneesmiddelen, die nog niet geregistreerd of terugbetaald zijn, in het behandelingsplan van de patiënt een plaats krijgen.

Wat is een klinische studie? Elke vooruitgang in de behandeling van kanker is het resultaat van jarenlang zoeken naar nieuwe of betere behandelingen. Behandelingen worden eerst uitvoerig getest in het laboratorium, daarna op dieren, en tenslotte bij mensen. Dat is wat klinische studies doen: onderzoeken of een nieuw middel veilig is en betere resultaten oplevert dan de bestaande behandelingen.

Klinische studies verlopen doorgaans in 4 stappen: 1. In fase I wordt onderzocht welke dosis van een nieuw product toege diend kan worden zonder zware of onomkeerbare bijwerkingen te ver oorzaken bij gezonde vrijwilligers of patiënten. 2. In fase II onderzoekt men vooral de werkzaamheid van het nieuwe product bij verschillende doseringen of verschillende frequenties van toediening, bij een kleine groep patiënten. 3. Een uitgebreide klinische studie vindt plaats in fase III. Hier wordt in een voldoende grote groep patiënten onderzocht of de nieuwe behan deling effectief beter is dan de bestaande therapieën of placebo. Bij gunstige resultaten krijgt een nieuw geneesmiddel op basis van deze fase III studie een registratie en terugbetaling en kan het als standaard behandeling worden gebruikt. 4.

28

Fase IV studies worden uitgevoerd als het geneesmiddel officieel geregistreerd en op de markt gebracht is. In deze fase wordt bijvoorbeeld het optreden van bijwerkingen en het effect van langdurig gebruik opgevolgd.

Wie kan er deelnemen? Deelnemen aan een studie biedt de patiënt de kans om een nieuwe manier te vinden om zijn ziekte te bestrijden en geeft hem de kans op een behandeling die anders niet beschikbaar is. Patiënten die in aanmerking komen, zullen voldoende geïnformeerd worden door oncoloog/hematoloog en studieverpleegkundige en zullen hun volledig vrijwillige deelname moeten bevestigen met het ondertekenen van een instemmingsformulier.

Is deelname aan studie wel veilig? Dankzij een strikte wetgeving, een heel zorgvuldige opbouw van het onderzoek, een strenge opvolging en een maximum aan voorzorgen, blijven de risico’s van deelname aan een studie beperkt en verantwoord. Ieder onderzoek wordt ter beoordeling voorgelegd aan een onafhankelijk Ethisch Comité bestaande uit artsen, wetenschappers en niet-geneesheren/wetenschappers. Dit comité oordeelt of het onderzoeksvoorstel ethisch verantwoord is en of de rechten, de veiligheid en het welzijn van de patiënt worden beschermd. Het onderzoek kan maar van start gaan na schriftelijke goedkeuring van dit comité.

Wat doet CTO? Vanaf de prille start van een studie zorgt het studiebureau ervoor dat aan de hoge eisen wat betreft de kwaliteit van de diagnose, de uitvoering van de behandeling en het verzamelen van de gegevens voldaan wordt.

Contactgegevens studiecoördinatoren CTO Oncologie - Hematologie: Goele Wallays Helga Vunic Roos Haeck Emily Van Gucht 03 760 25 73 [email protected]

29

Oncorevalidatie Kanker is een ziekte met belangrijke gevolgen. Vermoeidheid en afname van de lichamelijke conditie zijn twee problemen die meestal weinig aandacht krijgen, hoewel zij heel bepalend zijn voor onze levenskwaliteit. Binnen de dienst Fysische geneeskunde en Revalidatie wordt een oefencyclus oncorevalidatie aangeboden om terug op krachten te komen na een oncologische behandeling. Dit therapieprogramma bestaat enerzijds uit cardiovasculaire oefeningen en anderzijds uit krachttraining onder deskundige begeleiding van een kinesist. Er wordt driemaal per week geoefend in groep en dit gedurende 12 weken. De fysieke training wordt aangevuld met psycho-educatieve sessies over voeding, slaap, relaxatie, concentratiestoornissen, laattijdige nevenwerkingen,…

vlnr: dr. Bart Eeckhaut, Fysische geneeskunde en Revalidatie, dr. Annick Debuysscher, medisch diensthoofd Fysische geneeskunde en Revalidatie

Het oncorevalidatie programma is ontstaan eind 2014. Naar aanleiding van het succes na deelname aan een wetenschappelijke studie voor borstkankerpatiënten, is dit programma uitgebreid naar alle oncologische patiënten, met inbegrip van patiënten met zeldzame en complexe tumoren.

30

Indien gewenst, kan na het ‘klassieke’ oncorevalidatieprogramma, ingestapt worden in een meer doorgedreven cardiovasculair revalidatieprogramma In-2-Shape. Het doel van dit programma is het bevorderen van de algemene gezondheid, zowel lichamelijke als psychisch.

AZ Nikolaas heeft een nieuwe oefenruimte bestaande uit een volledig uitgeruste conditiezaal, een prikkelarme ruimte voor de relaxatiesessies en een afzonderlijke ruimte voor educatieve sessies.

Het programma omvat twee oefensessies per week van telkens één uur. Naast oefeningen voor de algemene fit- en gezondheid worden ook specifieke figuurcorrigerende oefeningen gegeven die de lichaamsbouw in positieve zin beïnvloeden. Op deze manier proberen we de patiënten te voorzien van de nodige energie en een beter zelfbeeld om er met frisse moed opnieuw tegenaan te gaan. Tijdens de verschillende programma's wordt in groep geoefend, met ruimte voor differentiatie op maat van de individuele mogelijkheden van iedere patiënt. Techno gymtoestel voor tonificatie van de onderste ledematen

Contactgegevens: dr. B. Eeckhaut, dienst Fysische geneeskunde en Revalidatie, 03 760 22 44 Eva Dobbelaere, [email protected], 03 760 75 20

31

Multidisciplinaire pijnbehandeling Om de vaak complexe pijnproblematiek bij oncologische patiënten zo adequaat mogelijk te behandelen, werkt de dienst Oncologie van AZ Nikolaas nauw samen met het APS (Acute Pain Service) en het Multidisciplinair pijncentrum. In overleg met de behandelend arts/oncoloog worden de verschillende opties besproken en wordt de pijntherapie eventueel aangepast op maat van de patiënt. Het APS wordt voornamelijk ingeschakeld in een peri-operatieve setting. Om een optimale voorbereiding op een operatie te bevorderen, organiseert de dienst Anesthesie iedere dinsdag- en woensdagnamiddag ook een preoperatieve consultatie in AZ Nikolaas. Deze raadpleging is toegankelijk voor iedereen, maar mikt in de eerste plaats op patiënten met onderliggende aandoeningen, ouderen en patiënten met complexe en chronische zorg (ASA II-IV). In overleg met de behandelend arts, oncoloog of huisarts kunnen ook oncologische patiënten aansluiten bij deze raadpleging of kan deze raadpleging plaatsvinden op de verblijfsafdeling. Tijdens de preoperatieve consultatie wordt o.a. de preoperatieve vragenlijst overlopen door onze acute pijnverpleegkundige. Deze preoperatieve vragenlijst dient door de patiënt zelf of door de huisarts ingevuld te worden en bevat eveneens de schriftelijke toestemming van de patiënt voor de anesthesie. Daarnaast wordt dieper ingegaan op eventuele vragen van de patiënt, worden de reeds gebeurde onderzoeken nagekeken en wordt het gebruik van een pijnpomp toegelicht, indien deze postoperatief aangewend zal worden. Om een goede pijnopvolging te garanderen na de operatie, komt de acute pijnverpleegkundige langs bij alle patiënten met een pijnpomp, ongeacht of ze een preoperatieve consultatie gehad hebben.

Contactgegevens Acute Pain Service en Preoperatieve consultatie anesthesie dr. W. Amelinckx, medisch diensthoofd Anesthesie, 03 760 57 78 dr. C. Stolte, aanspreekpersoon APS, 03 76 85 48 Nele Tulkens, acute pijnverpleegkundige, 03 760 85 48 www.anenis.be/artsen/preoperatieve-raadpleging

32

Wanneer de pijn evolueert naar een chronische pijn, is er een goede samenwerking met het team van het Multidisciplinair pijncentrum, gespecialiseerd in het behandelen en opvolgen van chronische pijn. Indien een medicamenteuze pijnbestrijding onvoldoende verlichting biedt (bv. bij druk op een zenuw), kan ervoor gekozen worden om de zenuw selectief te verdoven (via gerichte infiltratie) of om de zenuw te bewerken, waardoor de pijnprikkels de hersenen niet meer kunnen bereiken. Dit kan door middel van radiofrequentie technieken of door neuromodulatie techniek (neurostimulatie). Een andere mogelijkheid is het plaatsen van een (semi-)permanente pijnpomp, waarbij pijnstillers tot in het ruggenmerg gebracht worden via een ruggenmergkatheter of een bestaand port-a-cath systeem. Dankzij de samenwerking met enkele thuisverpleegkundigen, kunnen patiënten met een pijnpomp ook na een hospitalisatie dagelijks een beroep doen op de nodige expertise om een goede pijnopvolging te garanderen.

Contactgegevens: dr. J.-P. Van Buyten, Multidisciplinair pijncentrum, 03 760 23 18 www.nomorepain-sint-niklaas.be

33

Oncologisch supportteam (OST) Onder het motto ‘samen sterk in de strijd tegen kanker’, bieden de hulpverleners van het Oncologisch supportteam, elk vanuit hun professionaliteit en in samenwerking met de behandelend arts, een specifieke ondersteuning bij de vele vragen en onzekerheden die een kankerdiagnose met zich meebrengt. Ook partners en andere belangrijke naasten kunnen een beroep doen op het OST.

Contactgegevens Ingrid Mels, hoofdverpleegkundige OST / PST: 03 760 27 57

De sociale dienst De Sociale dienst biedt een luisterend oor en emotionele steun; geeft info over het psychosociaal aanbod en helpt bij de administratieve en financiële opvolging (tegemoetkomingen, terugbetalingen,…) en het regelen van (tijdelijke) thuishulp, vervoer of herstelverlof,…

Contactgegevens: Sabine Smet: 03 760 28 26 Caroline Van Osselaer: 03 760 79 26

De verpleegkundig oncocoach De verpleegkundig oncocoach is een aanspreekpunt voor alle specifieke vragen in verband met kanker (o.a. over praktische aspecten zoals plaatsing van poortkatheters, chemo- en radiotherapie en over de werking van het dagziekenhuis).

Contactgegevens: Mieke Noët: 03 760 85 38 Renzo Van Meulebroeck: 03 760 85 39 Rose Herpoelaert: 03 760 85 37

De borstverpleegkundige De borstverpleegkundige ondersteunt patiënten bij diagnosestelling en/of na borstoperatie; is een aanspreekpunt voor alle specifieke vragen over borstkanker (o.a. advies over mogelijke hulpmiddelen, borstprothesen, lingerie, preventie lymfoedeem,…) en staat mee in voor de coördinatie van de zorg gedurende het ganse ziekteproces.

Contactgegevens: Katty Haeck - Ann Reyns: 03 760 27 43

34

De psycholoog De psycholoog helpt bij het zoeken naar een gezonde manier om om te gaan met onzekerheid, spanning en stress; zoekt mee naar een antwoord op vragen rond slaapproblemen, intimiteit/seksualiteit, spreken met kinderen of kleinkinderen over ziekte, stoppen met roken, angst, depressie, vermoeidheid en gewijzigde draagkracht en helpt u de draad weer op te pakken na uw behandeling.

Contactgegevens: Bart Nuytinck: 03 760 85 34 Michel Schynkel: 03 760 85 40 Kristien Stallaert: 03 760 85 35 Noortje Verleyen: 03 760 78 61 Kaatje Van Hemelrijk: 03 760 27 55

Oncodiëtisten Elke oncologische patiënt krijgt tijdens zijn opname bezoek van een diëtiste, die deel uitmaakt van het multidisciplinair team dat de patiënt ondersteunt. Tijdens dit bezoek wordt de huidige voedingstoestand van de patiënt in kaart gebracht. Bij ongewenst gewichtsverlies of voedingsgerelateerde klachten zoals misselijkheid, diarree, passageklachten, geur- en smaakveranderingen,… wordt een individueel behandelplan opgesteld, steeds in overleg met de patiënt. Het doel van de voedingstherapie is: • het handhaven of verbeteren van de voedingstoestand; • de symptomen en nevenwerkingen verminderen of niet onnodig te laten toenemen; • patiënten optimaal informeren over de relatie tussen voeding en kanker. Wanneer er gemerkt wordt dat de voedingsinname per os ontoereikend is, nemen we contact op met de voedingsverpleegkundigen (Kurt Boeykens en Renée Saman) om de nood aan extra voedingsondersteuning (sondevoeding/ TPN (total parenteral nutrition)) samen te bekijken. Wanneer patiënten hun oncologische behandeling afgerond hebben, kunnen ze deelnemen aan een oncorevalidatieprogramma om hun conditie terug op peil te brengen. Tijdens deze revalidatie krijgen de patiënten nog bijkomende informatie over een gezonde voeding. Daarnaast werkt het Oncologisch supportteam nauw samen met Kom op tegen Kanker en de Stichting tegen Kanker.

Contactgegevens: Katrien Matthynssens: 03 760 27 49 Wendy Van Ooteghem: 03 760 86 13 Ellen De Wit: 03 760 85 67 (dienst Longziekten)

35

Palliatief supportteam (PST) Het Palliatief supportteam streeft naar maximaal comfort voor iedereen die geconfronteerd wordt met een ongeneeslijke aandoening, zowel tijdens als na de periode van behandeling. Comfort omvat pijn- en symptoomcontrole, maar ook verkennende en ondersteunende gesprekken om goed op elkaar af te stemmen, de nodige informatie te geven en te helpen waar nodig. Zaken die vrijblijvend aan bod kunnen komen zijn pijn- en symptoomcontrole, hulp bij ontslagplanning, informatie over palliatief verlof, het palliatief statuut en andere financiële tegemoetkomingen, informatie over voorafgaande zorgplanning (documenten omtrent het levenseinde), de palliatieve eenheid, het begeleiden van sedatie en euthanasie, zingevingsvragen, rouw, psychische ondersteuning,… Het Palliatief supportteam werkt ook samen met de huisarts en thuiszorgteams voor een optimale ontslagregeling.

Team Het Palliatief supportteam bestaat uit verpleegkundigen, psychologen en een vrijwilliger die voor een goede zorg nauw samenwerken met de artsen, de verpleegkundigen, en andere disciplines over alle ziekenhuisafdelingen heen. Daarnaast maken ook een aantal artsen deel uit van het team vanuit een adviserende en ondersteunende rol. Het Palliatief supportteam is dagelijks bereikbaar van 09.00 tot 16.30 uur en is rechtstreeks te contacteren door iedereen die met een palliatieve situatie geconfronteerd wordt (zowel door patiënt, partner, familie, buur of vriend).

Contactgegevens Verpleegkundigen: Katrien Geers: 03 760 29 74 Micha Spruyt: 03 760 85 54 Ann Van den Brouck: 03 760 26 87

Contactgegevens Psychologen: Philippe Helaers: 03 760 70 59 Lutgart Lemmens: 03 760 74 27 Bart Nuytinck: 03 760 85 34

Contactgegevens Artsen: dr. K. Deschepper: 03 760 23 26 dr. E. Everaert: 03 760 29 14 dr. G. Spanoghe: 03 760 75 74 dr. F. Thiessen: 03 760 85 48

Contactgegevens hoofdverpleegkundige OST/PST: Ingrid Mels: 03 760 27 57 36

Fiches zeldzame en complexe tumoren: Alfabetisch

37

Neuro-oncologie Types •

Hersentumoren

•

Tumoren van het ruggenmerg

Contact •

Secretariaat Neurologie dr. A. Vercruyssen, dr. G. De la Meilleure, dr. C. Jadoul, dr. K. Van de Velde

03 760 23 37

•

Secretariaat Neurologie dr. B. Siau, dr. E. Tack

03 760 75 15

•

Secretariaat Neurochirurgie

03 760 21 72

•

Secretariaat Medische oncologie

03 760 29 85

Gespecialiseerd team •

Neurologie

dienst Neurologie

•

Neurochirurgie

dr. E. Van de Kelft dr. D. Van der Planken

•

Medische oncologie

dr. E. Everaert

•

Neuroradiologie

prof. dr. J. Van Goethem

•


dr. S. Deprez i.s.m. prof. dr. M. Lammens, UZA

•

Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn dr. Y. Geussens

•

Genetica

prof. dr. F. Malfait

•

Neuro-psychologische revalidatie

Joost Hellin

•

Trajectbegeleider graad IV tumoren

Katrien Geers

•

Psychologische begeleiding

Noortje Verleyen Kaatje Van Hemelrijk

Algemene omkadering oncologische patiënt: zie inhoudstafel p. 5

38

Diagnostiek Medische en moleculaire beeldvorming

prof. dr. J. Van Goethem

•

MR: spectroscopie, perfusie, diffusie, functionele MR

•

CT hersenen met en zonder contrast

•

SPECT-CT

•

PET-CT

Da Vinci PET-centrum Antwerpen, UZA of UZ Gent

•

PET-CT (18F-FET)

UZ Leuven

Multidisciplinaire bespreking MOC moment

om de 4 weken op vrijdag van 12.30 tot 13.00 uur

Tele-MOC binnen Iridium Kankernetwerk

maandelijks via teleconferentie

Behandeling en follow-up Chirurgie • •

• •

dr. D. Van der Planken

Neuronavigatie a.d.h.v. CT / MR Zeiss operatiemicroscoop met navigatiespiegeling/Gliolan lezing d.m.v. UV filter bij hooggradige gliomen Neuromonitoring Pediatrische neurochirurgie UZ Gent, UZ Leuven

Chemotherapie • Verwijzing voor experimentele (na)behandeling

dr. E. Everaert UZ Leuven, prof. dr. P. Clement

Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn dr. Y. Geussens

39

Chirurgie van kwaadaardige hersentumoren Neurochirurgische resectie is een essentieel onderdeel bij de behandeling van kwaadaardige hersentumoren. Tijdens deze chirurgie maken we voortdurend de afweging tussen een zo ruim mogelijke resectie enerzijds en het maximaal vermijden van permanente neurologische uitval anderzijds. Deze afweging is des te moeilijker, naarmate de tumor in een eloquente zone is gelegen. De laatste jaren zijn er echter nieuwe technieken om deze afwegingen beter te kunnen sturen. Zo gebruiken we systematisch de neuronavigatie, een soort gps-systeem voor de hersenen. Het preoperatief Magnetisch Resonantie (MR) onderzoek wordt in realtime intra-operatief gebruikt om de exacte plaats van de craniotomie en de mate van resectie aan te duiden. Ook functionele beeldvorming kan ingeladen worden in dit systeem zodat we op elk moment kunnen zien waar de contour van de tumor zich bevindt in relatie tot de hoogfunctionele zones (spraak, visuele cortex, motorische banen,...). Dit laat ons toe om de tumor op een veilige manier te verwijderen.

Dr. E. Van de Kelft aan het werk met de Zeiss microscoop. Wat hij ziet door de microscoop kunt u zien op pagina 41.

40

Recent werd de chirurgische behandeling van kwaadaardige gliomen verbeterd door het gebruik van het product 5-ALA (Gliolan). Dit product gebruikt de capaciteit van maligne tumorcellen om een protoporfyrine af te geven en zo fluorescentie te geven onder uv-licht. Deze techniek vereist een speciale operatiemicroscoop met uv-filter. Onder uv-licht kleurt het resterend tumorweefsel oranje-rood (zie intra-operatief microscoop beeld). Zo hebben we een beter idee over de tumorrest aan de randen van de resectieholte, waardoor de extensie van de resectie kan worden geoptimaliseerd. Bij kwaadaardige hersentumoren is er immers een goede correlatie tussen de graad van resectie en de duur van overleving. Een maximale resectie heeft echter weinig zin, wanneer dit gepaard zou gaan met een belangrijke neurologische uitval. Daarom gebruiken we naast deze topografische informatie, ook een functionele neuromonitoring; zij geeft permanent een idee over de integriteit van zenuwstructuren en neurologische banen tijdens de ingreep. Deze neuromonitoring kan bestaan uit de registratie van craniële zenuwen (bv. brughoekchirurgie nervus V,VII,IX,…), maar ook van de motorische (MEP) of sensibele lange banen (SEP). De beste monitoringtechniek is uiteraard de patiënt zelf. In sommige gevallen kan een wake-up anesthesie worden overwogen, waarbij de patiënt wordt gewekt tijdens de ingreep om zo verschillende neurologische functies te kunnen testen. Door het aan- en uitzetten van bepaalde hersenzones door bipolaire stimulatie, kunnen we vaststellen of de tumor in een belangrijke functionele zone zit of niet. Zo kan men intra-operatief de veilige marges van een te reseceren tumor bij wijze van spreken afbakenen. Intra-operatief microscopisch beeld van een kwaadaardig glioom

Zelfde tumor na Gliolan injectie en met uv-filter op de microscoop. Het tumorweefsel kleurt roze

41

Hoofd- en halstumoren Types Tumoren van de • Lip en mondholte • Orofarynx • Hypofarynx en larynx • Nasofarynx • Neusholte en paranasale caviteiten • Speekselkliertumoren

Contact • Secretariaat MKA

03 760 23 05

• Secretariaat NKO

03 760 23 22

• Secretariaat Medische oncologie

03 760 29 85

Gespecialiseerd team • MKA

dr. K. Hendrickx dr. K. Berquin

• NKO

dr. L. Verstraeten dr. D. Loose

• Plastische chirurgie

dr. A. Janssen dr. P. Houtmeyers

• Medische oncologie

dr. W. Lybaert dr. C. Lamot

• Endocrinologie

prof. dr. J. Ruige

• Medische en moleculaire beeldvorming

dr. E. Van Hul

• Radiotherapie

dr. Y. Geussens dr. H. Verstraete

• Logopedie

Stephanie Reekmans

• Audiologie

Isabel Martens

• Lymfedrainage hals

Carolien De Block

• Verpleegkundig oncocoach

Mieke Noët

• Psychologische begeleiding

Bart Nuytinck


42


dienst MMB

• Echografie + fine needle aspiration (FNA) • CT hals • MR hals: MR-diffusie en dynamische beeldvorming na contrast • PET-CT


FEES (Flexibele Endoscopische Evaluatie van het Slikken) • NKO

dr. D. Loose

• Gastro-enterologie

dr. K. De Keyser

• Neurologie

dr. C. Jadoul

• Logopedie

Liesbeth Franco


om de 14 dagen op dinsdag van 08.00 tot 08.45 uur

Multidisciplinaire raadpleging • MKA

maandelijks

• NKO

maandelijks

Behandeling en follow-up Chirurgie • Resectie en halsklieruitruiming • Functionele reconstructie met vrije of gesteelde flappen

dr. K. Hendrickx dr. K. Berquin dr. L. Verstraeten dr. A. Janssen dr. P. Houtmeyers

Chemotherapie • Inductie-chemotherapie • Concomitant chemotherapie/biotherapie

dr. W. Lybaert dr. C. Lamot

• Palliatieve chemotherapie Radiotherapie • Concomitante chemoradiotherapie/ bioradiotherapie


• Palliatieve radiotherapie Verwijzing naar tertiair centrum • Bij complexe chirurgie

UZ Gent, prof. dr. H. Vermeersch

43

Hoofd- en halsoncologie De publicatie van “Organisation of care for adults with rare or complex cancers” van het Federaal Kenniscentrum voor Gezondheidszorg heeft ons er toe aangezet om eens terug te kijken hoe deze patiënten de laatste tien jaar in het AZ Nikolaas werden behandeld en met welk resultaat. Hoofd- en halsoncologie groepeert patiënten met een maligne aandoening in het hoofden halsgebied met exclusie van intracraniële pathologie. Reeds sedert 1985, lang voor de wettelijke norm, bestond er in ons ziekenhuis een multidisciplinair oncologisch consult (MOC) voor de Spinocellulair carcinoma, mondvloer hoofden halspatiënten. Twee- tot driemaal per maand werden de patiënten gezamenlijk besproken en gezien door de dienst Mond-, kaak- en aangezichtsheelkunde (MKA), Neus-, keel- en oorheelkunde (NKO) en Radiotherapie. Ongeveer tien jaar geleden werd het multidisciplinair team opgericht waaraan naast een MKA- en een NKO-chirurg ook radiotherapeuten, oncologen en radiologen deelnamen. Verder is er een nauwe samenwerking met voedingsverpleegkundige Kurt Boeykens, logopediste Stephanie Reekmans, sociaal assistenten, de oncocoach en zonodig de tandarts. Voor onze retrospectieve studie werd de groep van patiënten met mondholtecarcinoma geviseerd. Van de 228 patiënten, die tussen 2003 en 2013 behandeld werden, waren er 203 met voldoende gegevens om statistisch te evalueren. De leeftijdsverdeling komt overeen met de gemiddelde Vlaamse bevolking zoals blijkt uit de cijfers van de Vlaamse kankerregistratie (www.kanker-register.org). Ook de lokalisatie van de tumoren binnen de verschillende zones van de mondholte kent een gelijkaardige verdeling als de Vlaamse populatie. De overleving in ons centrum is hoger dan het Vlaamse gemiddelde met 95% in stadium 1 (tegenover 80%), 65% in stadium 2 (tegenover 60%), 72% in stadium 3 (tegenover 45%) en 50% in stadium 4 (tegenover 33%).

44

Voor maligniteiten in de mondholte blijven we geloven in een multidisciplinaire aanpak waarin heekunde centraal staat. Het zou goed zijn om ook de parameters voor ‘quality of life’ na dergelijke zware therapieën te scoren. Op dit vlak zijn er evenwel nog geen vergelijkende Vlaamse gegevens beschikbaar. Beeldvorming speelt een essentiële rol bij het opsporen en evalueren van hoofden halstumoren. Naast de obligate CT en MR onderzoeken, hebben we ook de mogelijkheid om via echogeleide of CT-geleide punctie weefsel te bekomen voor anatomopathologisch onderzoek. Dit is belangrijk om snel en met weinig morbiditeit de aard van de tumor te kennen. De PET-CT-scan heeft zijn plaats bij grote tumoren, het opsporen van metastasen en om primaire tumoren te zoeken als een gemetastaseerde klier de eerste presentatie is.

Dysfonie- en dysfagiekliniek Door bestraling of resecties in het orofaryngeaal gebied kunnen er slik- en stemproblemen ontstaan. Om die patiënten optimaal te kunnen begeleiden, werd in 2014 een dysfonie- en dysfagiekliniek opgericht, die de samenwerking tussen de NKO artsen, logopedisten, nutritieverpleegkundigen en diëtisten structureert. De gouden standaard en meest gebruikte onderzoeksmethode om de slikfunctie in kaart te brengen is FEES (Flexibele Endoscopische Evaluatie van het Slikken). Het is een betrouwbare en veilige methode om de slikact in beeld te brengen. Via transnasale fibroscoop worden daarbij drie facetten bestudeerd: de anatomie, de fysiologie en het slikken bij verschillende voedingsconsistenties.

Contactgegevens: Liesbeth Franco, logopediste Dysfonie- en dysfagiekliniek, 03 760 76 88

45

Huidtumoren van het hoofden halsgebied Types • Spinocellulaire epitheliomen: ook de lokaal gevorderde of gemetastaseerde • Basocellulaire carcinomen • Melanomen: zie p. 88

Contact • Secretariaat MKA

03 760 23 05


03 760 23 22

• Secretariaat Dermatologie

zie telefoonlijst p. 8


03 760 29 85

Gespecialiseerd team • MKA

dr. K. Hendrickx dr. K. Berquin

• NKO


• Dermatologie

dr. S. Blondeel dr. G. Goeteyn




dr. W. Lybaert


dr. E. Van Hul

• Radiotherapie


• Genetica


• Lymfedrainage hals

Carolien De Block


Renzo Van Meulebroeck


Bart Nuytinck


46


dienst MMB

• CT hals • MR hals • PET-CT




Multidisciplinaire raadpleging • MKA

maandelijks

• NKO

maandelijks

Behandeling en follow-up Chirurgie • Resectie en reconstructie middels locoregionale huidplastie

dr. K. Hendrickx dr. K. Berquin dr. L. Verstraeten dr. A. Janssen dr. P. Houtmeyers

Chemotherapie

dr. W. Lybaert

Radiotherapie


47

Longvliestumoren (Mesothelioma) Types • Epitheliaal mesothelioma • Sarcomateus mesothelioma

Contact • Secretariaat Longziekten dr. Y. Valcke, dr. K. Deschepper, dr. W. Vanroelen, dr. P. Goeminne

03 760 23 27

• Secretariaat Longziekten dr. R. Ryckaert, dr. K. Strobbe

03 760 75 44

Gespecialiseerd team • Thoracale oncologie

dienst Longziekten

• Thoraxchirurgie

dr. S. Verbeke


dr. F. Ramon

• Radiotherapie

dr. C. De Pooter




Michel Schynkel

• Studies thoracale oncologie

Eleni Fakiola Chris Renders


48

Diagnostiek Medische thoracoscopie met pleurabiopsie

dr. K. Deschepper

• ev. met pleurodese d.m.v. talk poudrage Chirurgische thoracoscopie met pleurabiopsie

dr. S. Verbeke

• ev. met pleurodese d.m.v. talk poudrage Medische en Moleculaire Beeldvorming

dienst MMB

• CT thorax • MR • PET-CT



om de 2 weken op maandag van 08.00 tot 08.45 uur

Behandeling en follow-up Vroeg stadium: trimodaliteitstherapie • Inductie-chemotherapie

dienst Longziekten

• Chirurgie: - pleurectomie/decorticatie - radicaal: extrapleurale pneumonectomie • Radiotherapie

UZA, i.s.m. prof. dr. P. Van Schil dr. C. De Pooter

Palliatief stadium • Palliatieve chemotherapie:

dienst Longziekten

- cisplatine + pemetrexed (Alimta)

49

Mesothelioma (MPM) Maligne pleuraal mesothelioma (MPM) is een zeldzame agressieve tumor van de longvliezen (pleura). Er zijn twee types te onderscheiden: het epitheliale en het minder frequente en ook prognostisch slechtere sarcomateuze type. Meer dan 80% is gerelateerd aan beroepsmatig asbestcontact. De volgende tien jaar wordt nog een stijging in het aantal nieuwe diagnoses verwacht. Door de relatief hoge incidentie van MPM in het Waasland is in AZ Nikolaas reeds geruime tijd expertise opgedaan in het behandelen van deze tumor.

Prognose Zonder behandeling is er een overleving van slechts 7 tot 9 maanden. Daarnaast zijn ook de uitgebreidheid van de ziekte en de algemene conditie op moment van diagnose van belang bij het inschatten van de prognose.

Symptomen Patiënten met MPM presenteren zich meestal met kortademigheid door vochtuitstorting ter hoogte van de longvliezen of pleurale pijn. De diagnose wordt pas gesteld aan de hand van een thoracoscopie met pleurabiopsie, een kijkoperatie waarbij een klein stukje van de longvliezen wordt weggenomen. Meestal wordt dit gecombineerd met het verkleven van de longvliezen (pleurodese) door middel van steriel talkpoeder.

Ehorascopische beeld van maligne mesothelioma

50

Behandeling Een belangrijk deel van de aanpak van deze aandoening bestaat uit het verlichten van de pijn ter hoogte van de borstkas en het verlichten van kortademigheid, symptomen die 90% van de patiënten treffen. Momenteel heeft enkel palliatieve chemotherapie een bewezen impact op overleving. De meeste patiënten hebben dan ook baat bij chemotherapie op basis van cisplatine, gecombineerd met een antifolaat zoals pemetrexed (Alimta). 50% van de patiënten heeft hierbij een overleving van 12 maanden of meer. Nieuwere geneesmiddelen die de afweerreactie tegen de kankercellen stimuleren (immunotherapie) en de groei van de bloedvaten afremmen (bevacizumab, thalidomide), zijn op dit moment nog in onderzoek. In een vroegtijdig stadium kan multimodaliteitsbehandeling overwogen worden. Dit omvat een combinatie van inductie-chemotherapie, chirurgie en radiotherapie. De rol van chirurgie is echter nog erg controversieel en gebeurt steeds in overleg met een tertiair centrum (meestal UZA, prof. dr. P. Van Schil). De volledige chirurgische verwijdering van de tumor is immers onwaarschijnlijk, zelfs bij een zeer radicale ingreep zoals extrapleurale pneumonectomie waarbij zowel de zieke long wordt verwijderd, net als enkele omliggende weefsels. In het kader van een multimodaliteitsbehandeling wordt meestal geopteerd voor een pleurectomie/decorticatie, waarbij de longvliezen verwijderd worden. Evenwel komen minder dan 10% van de patiënten in aanmerking voor multimodaliteitsbehandeling. Patiënten met MPM kunnen in AZ Nikolaas behandeld worden voor diagnose, chemotherapie en radiotherapie. Via de MOC pneumo, het multidisciplinaire oncologische consult waarin de thoracale tumoren besproken worden, wordt verdere aanpak gecoördineerd. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de richtlijn uit het procedurehandboek uitgewerkt door de Thoracale Oncologiegroep Antwerpen (TOGA)*. *“Richtlijn voor gestandaardiseerde behandeling en follow-up van thoracale tumoren versie 9.0, sept.2014”. https://www.uantwerpen.be/nl/onderzoeksgroep/toga/longprotocol/actuele-versie.

51

Neuro-endocriene tumoren van de long Types • Carcinoïde tumoren van de long • Atypische carcinoïde tumoren van de long • Kleincellige longtumor (SCLC) • Grootcellige neuro-endocriene tumoren van de long (LCNEC)

Contact • Secretariaat Longziekten dr. Y. Valcke, dr. K. Deschepper, dr. W. Vanroelen, dr. P. Goeminne

03 760 23 27

• Secretariaat Longziekten dr. R. Ryckaert, dr. K. Strobbe

03 760 75 44

Gespecialiseerd team • Thoracale oncologie

dienst Longziekten

• Thoraxchirurgie

dr. S. Verbeke


dr. F. Ramon

• Radiotherapie

dr. C. De Pooter




Michel Schynkel

• Studies thoracale oncologie

Eleni Fakiola Chris Renders


52

Diagnostiek Labo


• Chromogranine • 5-Hydroxyindolazijnzuur (5-HIAA) Medische en Moleculaire Beeldvorming

dienst MMB

• CT • MR • SPECT-CT octreotide scan • PET-CT (18F-FDG)

• Octreo-PET

Da Vinci PET-centrum Antwerpen, UZA of UZ Gent UZ Brussel, UZ Leuven of Bordetinstituut Brussel


om de 2 weken op maandag van 08.00 tot 08.45 uur

Behandeling en follow-up Chirurgie • Interventionele laser bronchoscopie

OLV Aalst, dienst Pneumologie

Atypische en kleincellige longtumoren • Chemotherapie

dienst Longziekten

• Radiotherapie

dr. C. De Pooter

53

DIO-kliniek: samenwerken voor een optimale zorg AZ Nikolaas nam het initiatief om een Digestieve Oncologie Kliniek (DIOkliniek) op te richten. Hierin worden alle oncologische problemen van het spijsverteringsstelsel multidisciplinair besproken. Dit betekent dus niet alleen tumoren van de dikke darm, maar ook van slokdarm, maag, dunne darm, anaal kanaal, lever, galblaas, galwegen en pancreas. Gezien de diverse pathologie is er absoluut nood aan een uitgebreid, gespecialiseerd team dat alle facetten van de zorg in de digestieve oncologie beheerst. We stellen hieronder dan ook graag alle actoren binnen de DIO-kliniek aan u voor.

Multidisciplinair oncologisch consult digestieve tumoren (MOC DIO), wekelijks op maandag van 12.30 tot 13.30 uur

Gastro-enterologie De meeste patiënten komen in de DIO-kliniek terecht via de huisartsen die vaak verwijzen naar de gastro-enterologen. Zij hebben immers met de echografie en de verschillende endoscopische onderzoeken de tools in handen voor het stellen van de diagnose van een oncologisch probleem van de digestieve tractus. Binnen de Gastrogroep zijn het dr. B. Naessens en sinds kort ook dr. K. Gorleer die zich gesubspecialiseerd hebben in de digestieve oncologie en instaan voor de chemotherapeutische behandeling. Daarnaast vergeten we natuurlijk niet het belang van de echo-endoscopie in de staging van slokdarm-, maag-, pancreas- en rectumtumoren en de plaats van stenting zowel bij slokdarm-, colon- als pancreas/galwegtumoren.

54

Medische oncologie Dr. W. Lybaert vormt samen met dr. C. Lamot de tandem die verantwoordelijk is voor de hospitalisatieafdeling oncologie. Naast alle opgenomen patiënten via spoed hebben ze ook alle patiënten die chemotherapie krijgen via hospitalisatie. Daarnaast vormt dr. W. Lybaert samen met dr. B. Naessens en dr. K. Gorleer het trio digestieve oncologen die afwisselend elke week een raadplegingsblok speciaal gereserveerd hebben voor nieuwe patiënten binnen de DIO-kliniek. Op deze manier zorgen we ervoor dat de wachttijd voor patiënten met een nieuw gediagnosticeerde tumor van het spijsverteringsstelsel tot een absoluut minimum beperkt blijft.

Chirurgie Het chirurgisch team wordt, afhankelijk van de pathologie, samengesteld uit de dienst Abdominale heelkunde. Naast de vele heelkundige ingrepen die in het AZ Nikolaas zelf worden uitgevoerd, is er de laatste jaren ook een zeer goede samenwerking met het UZ Gent ontstaan, waarbij bijvoorbeeld dr. T. Sablon slokdarmresecties en Whipple-operaties gaat uitvoeren in Gent samen met respectievelijk prof. dr. P. Pattyn en dr. F. Berrevoet. Op heden zijn gesprekken lopende om deze samenwerking in beide richtingen nog meer te optimaliseren. Binnen de digestieve oncologie wordt frequent een beroep gedaan op de radiotherapie, waarbij dr. J.-L. Dujardyn, dr. C. De Pooter en dr. Y. Geussens steeds paraat staan om snel tot actie over te gaan. In principe dient de patiënt nog slechts éénmaal de verplaatsing te maken naar het Sint-Augustinus ziekenhuis in Antwerpen, maar nadien kan hij verder zijn volledige bestralingsbehandeling in het AZ Nikolaas doorlopen.

55

Pathologische anatomie Gezien een definitieve diagnose van een oncologisch probleem nog steeds staat of valt met een pathologisch bewijs, is er een belangrijke rol weggelegd voor onze pathologen (dr. A. De Pauw, dr. S. Deprez, dr. H. Woestenborghs en dr. E. Beerens). Het is het resultaat van hun microscopisch en immunohistochemisch onderzoek dat de diagnose bevestigt of net de clinici op een ander spoor brengt dan aanvankelijk gedacht.

Het manueel snijden van de weefselfragmenten om een zeer dun weefselschijfje te bekomen dat op een draagglaasje wordt gelegd: "de coupe". Deze coupe wordt daarna nog gekleurd.

Histologisch beeld van een goed Bovendien wordt hun rol gedifferentieerde neuro-endocriene ook steeds belangrijker in tumor of ook carcinoïd tumor het bepalen van de theragenoemd. peutische mogelijkheden, waarbij we bv. denken aan de amplificatie van het HER2/neu-gen in behandeling met Herceptin voor maagtumoren en de bepaling van de all-RAS status van colorectale tumoren i.f.v. mogelijke behandeling met EGFR-inhibitoren.

Multidisciplinair Alle patiënten met een tumor van het spijsverteringsstelsel worden elke maandag besproken op een uitgebreid bijgewoonde MOC DIO. Hierbij worden zowel alle nieuwe patiënten als diagnostische/therapeutische problemen bij gekende oncologische patiënten in team besproken. We kunnen daarbij steeds een beroep doen op dr. W. Geyskens van de dienst Medische en moleculaire beeldvorming die vakkundig de beeldvorming kritisch helpt te bekijken. In het verleden bleek reeds meermaals dat deze multidisciplinaire aanpak de kwaliteit van de oncologische zorg zeker bevordert!

Paramedici Naast de vele artsen bestaat er gelukkig ook een sterk uitgebouwd en gespecialiseerd paramedisch team in de DIO-kliniek. De feedback van onze patiënten op het werk van onze oncocoaches (Mieke Noët en Renzo Van Meulebroeck) is steeds positief. Ze begeleiden en volgen onze DIO-patiënten van dichtbij op en werken zeker drempelverlagend bij vragen en problemen.

56

Gezien de impact van een oncologisch probleem op de mens, is psychologische begeleiding via gespecialiseerde psychologen (Noortje Verleyen en Bart Nuytinck) uiteraard onontbeerlijk. Vermits in onze DIO-kliniek alle patiënten een oncologisch probleem hebben van het spijsverteringsstelsel, is het logisch dat er frequent problemen met de voeding optreden. Onze diëtisten (Wendy Van Ooteghem en Katrien Matthynssens) staan steeds paraat voor advies en wanneer we denken aan sondevoeding of parenterale voeding (TPN), beschikken we met Kurt Boeykens en Renée Saman over twee verpleegkundig specialisten nutritie die uitstekend werk verrichten. Ook onze specialisten wondzorg (Dirk Milliau en Eva Boel) komen vaak in contact met onze DIO-patiënten, bv. bij stomazorg. Last but not least bekommert Sabine Smet zich als sociaal verpleegkundige over alle sociale problemen bij onze patiënten. Enkele maanden na het opstarten van onze DIO-kliniek zijn de eerste geluiden die we opvangen quasi uitsluitend positief. Een snel en vlot verlopend traject vanaf diagnose tot uiteindelijke behandeling, steeds getoetst aan het multidisciplinaire overleg én dit binnen een menselijk, patiëntvriendelijk kader is het uiteindelijke doel van onze DIO-kliniek. Vlotte toegankelijkheid voor en snelle feedback naar de huisartsen toe is ook ons streefdoel!

vlnr: de digestieve oncologen AZ Nikolaas in het oncologisch dagziekenhuis: dr. W. Lybaert, dr. B. Naessens en dr. K. Gorleer

57

Slokdarmtumoren Types • Tumoren van de proximale/mid en distale slokdarm

Contact • Secretariaat Gastro-enterologie

03 760 29 34


03 760 29 85

Gespecialiseerd team • Digestieve oncologie

dr. B. Naessens dr. K. Gorleer


dr. W. Lybaert

• Echo-endoscopie slokdarm

dr. B. Naessens dr. G. Spanoghe

• Abdominale heelkunde

dr. T. Sablon


dr. W. Geyskens

• Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn dr. C. De Pooter


Mieke Noët


Noortje Verleyen


58

Diagnostiek Slokdarm echo-endoscopie (EUS)


Medische en moleculaire beeldvorming • Multidetector CT thorax met IV contrast en multifasisch CT abdomen met IV en PO contrast

dr. W. Geyskens

• PET-CT



wekelijks op maandag van 12.30 tot 13.30 uur

Behandeling en follow-up DIO-kliniek na MOC DIO • Raadpleging digestieve oncologie na MOC DIO

op dinsdagvoormiddag of dinsdagnamiddag door dr. B. Naessens of dr. K. Gorleer of dr. W. Lybaert

Interventionele procedures en chirurgie • Slokdarmstenting

Dr. I. Duysburgh Dr. K. De Keyser Dr. G. Spanoghe

• Slokdarmoperaties

UZ Gent, team van prof. dr. P. Pattyn i.s.m. dr. T. Sablon

Chemotherapie • Palliatieve chemotherapie

dr. B. Naessens dr. K. Gorleer dr. W. Lybaert

Radiotherapie • Neo-adjuvante (inductie)- en definitieve chemoradiotherapie


• Palliatieve radiotherapie Verwijzing naar tertiair centrum

UZ Gent, prof. dr. P. Pattyn

59

Slokdarmtumoren De incidentie van slokdarmtumoren in België bedraagt 4,63 (per 100.000). Gezien de ziekte vaak pas wordt ontdekt als deze zich reeds heeft verspreid, is de mortaliteit zeer hoog. Slechts 10-15% van de patiënten zijn nog in leven 5 jaar na diagnose. Twee types van tumoren ter hoogte van de slokdarm komen het meeste voor. Het plaveiselcelcarcinoma ter hoogte van het middelste gedeelte van de slokdarm, voornamelijk veroorzaakt door roken en overmatig alcoholverbruik, en het adenocarcinoma ter hoogte van de distale slokdarm dat vaak ontstaat uit Barrett epitheel door gastro-oesofageale refluxziekte. Terwijl de incidentie van plaveiselcelcarcinoma de laatste decennia afneemt, kent de incidentie van adenocarcinoma een stijging. De patiënt met een slokdarmtumor presenteert zich met dysfagie voor vast voedsel gecombineerd met gewichtsverlies. In de meer gevorderde gevallen is er zelfs dysfagie voor vloeistoffen aanwezig en speekselvloed. Indien bij diagnose geen uitzaaiingen op afstand worden teruggevonden (CT en PET-scan), komt de patiënt in aanmerking voor een potentieel curatieve behandeling. Kleine tumoren zonder verdachte klieren worden onmiddellijk geopereerd. Grotere tumoren of indien verdachte klieren op beeldvorming aanwezig zijn (CT en echo-endoscopie), worden neo-adjuvant behandeld met een combinatie van radiotherapie en chemotherapie om een zestal weken na het beëindigen van deze neo-adjuvante behandeling over te gaan tot heelkundige resectie. De resectie bestaat uit het verwijderen van de aangetaste slokdarm (thoracotomie of thoracoscopie). Het defect wordt overbrugd door de maag die in de buik volledig wordt gemobiliseerd (laparotomie of laparoscopie) en buisvormig tot intra-thoracaal wordt opgetrokken. De klieren rondom de slokdarm en rondom de maag worden mee verwijderd teneinde een correcte postoperatieve staging van de tumor te bekomen. Bij patiënten die in een curatief stadium worden gediagnostiseerd, stijgt de 5-jaars overleving naar 25-30%. Indien geen curatieve behandeling kan worden bekomen omdat de ziekte reeds is uitgezaaid of omdat de ziekte lokaal te uitgebreid voorkomt, kan door het toedienen van radiotherapie, al dan niet gecombineerd met een slokdarmstent, lokale controle worden beoogd. De prognose bij deze patiënten is erg slecht.

60

Dr. I. Duysburgh (medisch diensthoofd gastro-enterologie) voert met de flexibele endoscoop een slokdarmonderzoek uit.

Gezien de goede samenwerking tussen de verschillende betrokken disciplines binnen de DIO-kliniek van het AZ Nikolaas en het bilateraal overleg met het UZ Gent als tertiaire partner kunnen patiënten die zich hier presenteren met een slokdarmcarcinoma, een snelle diagnose en een correcte behandeling krijgen om maximale kansen te behouden om deze agressieve ziekte te overwinnen.

61

Pancreastumoren Types • Tumoren van pancreaskop/pancreaslichaam/pancreasstaart


03 760 29 34


03 760 29 85




dr. W. Lybaert

• Endocrinologie

dienst Endocrinologie

• Echo-endoscopie pancreas



dr. T. Sablon


dr. W. Geyskens

• Radiotherapie


• Genetica



Mieke Noët


Noortje Verleyen


62

Diagnostiek Echo-endoscopie pancreas (EUS)


• ev. met fine needle aspiration Medische en moleculaire beeldvorming

dr. W. Geyskens

• Multidetector CT abdomen met IV contrast (trifasisch onderzoek); CT thorax - bovenbuik • MR • Magnetische resonantie cholangiopancreaticografie (MRCP) • PET-CT






Interventionele procedures en chirurgie • Stentingprocedures via endoscopische retrograde cholangiopancreaticografie (ERCP)

dr. I. Duysburgh dr. G. Spanoghe dr. K. De Keyser

• Whipple-operaties pancreaskoppancreaslichaam

UZ Gent, dr. F. Berrevoet i.s.m. dr. T. Sablon

• Operaties pancreaslichaam

dr. T. Sablon

Chemotherapie • Neo-adjuvante chemoradiotherapie • Palliatieve radiotherapie


Radiotherapie • Neo-adjuvante chemoradiotherapie • Palliatieve radiotherapie


63

Galblaas/galwegen levertumoren Types • Galblaastumoren • Galwegtumoren • Hepatocellulair carcinoma

Contact • Secretariaat Gastro-enterologie • Secretariaat Medische oncologie

03 760 29 34 03 760 29 85

Gespecialiseerd team Digestieve oncologie


• Medische oncologie • Lever/galwegoncologie

dr. W. Lybaert

• Echo-endoscopie


• Endoscopische retrograde cholangio-


•

pancreaticografie (ERCP) en endoscopische stenting

prof. dr. J. Schouten dr. T. Sablon


dr. T. Sablon dr. R. Verroken

• Medische en moleculaire beeldvorming • Radiotherapie

dr. W. Geyskens

• Genetica



•

Verpleegkundig oncocoach

Mieke Noët

•


Noortje Verleyen


Diagnostiek

64

Echo-endoscopie (EUS)


Medische en moleculaire beeldvorming • Magnetische resonantie cholangiopancreaticografie (MRCP) • PET-CT

dr. W. Geyskens

Percutane transhepatische cholangiografie

UZ Gent, prof. dr. M. De Vos en prof. dr. D. De Looze




Overleg met gespecialiseerd tertiair centrum

prof. dr. J. Schouten dr. T. Sablon en UZ Gent, prof. dr. Van Vlierberghe en prof. dr. R. Troisi



Endoscopische retrograde cholangiopancreaticografie (ERCP)


Chirurgie

dr. T. Sablon

• • • •

Kleine intrahepatische galwegtumoren Galblaastumoren Kleine levertumoren Radiofrequentie ablatie levertumoren (RFA)

• Operaties extrahepatische en complexe intrahepatische galwegtumoren

UZ Gent, prof. dr. R. Troisi i.s.m. dr. T. Sablon

• Levertransplantaties

UZ Gent, prof. dr. R. Troisi

Chemotherapie • Transarteriële chemo-embolisatie (TACE) UZ Gent, prof. dr. R. Troisi • Palliatieve chemotherapie


Biologische therapie


• Nevaxar Radiotherapie • Stereotactische radiotherapie • Palliatieve radiotherapie Radioembolisatie • Selective internal radiation therapy (SIRT)

dr. J.-L. Dugardyn dr. C. De Pooter UZ Gent, prof. dr. I. Goethals of UZA

65

Digestieve neuro-endocriene tumoren Types • Neuro-endocriene tumoren t.h.v. maag-darm • Neuro-endocriene tumoren t.h.v. pancreas (zowel functionele als nietfunctionele)


03 760 29 34


03 760 29 85




dr. W. Lybaert

• Endocrinologie



dienst Abdominale heelkunde


dr. W. Geyskens

• Radiotherapie


• Genetica



Mieke Noët


Noortje Verleyen


Diagnostiek Medische en Moleculaire Beeldvorming • CT thorax-abdomen met contrast (multifasisch) • CT-enterografie • MR met intraveneus contrast • Endoscopische ultrasonografie (EUS) • Magnetische resonantie cholangiopancreaticografie (MRCP) • PET-CT

66

dr. W. Geyskens




Tele-MOC binnen Iridium kankernetwerk

via teleconferentie

Centrale raadpleging

UZA

Interdisciplinaire bespreking NET-specifieke MOC

wekelijks (oganisator UZA)

Behandeling en follow-up DIO-kliniek na MOC DIO • Raadpleging digestieve oncologie na MOC DIO Chirurgie • Operaties neuro-endocriene tumoren

op dinsdagvoormiddag of dinsdagnamiddag door dr. B. Naessens of dr. K. Gorleer of dr. W. Lybaert dienst Abdominale heelkunde

Chemotherapie • Biologische therapieën (Sandostatine/ Somatuline/Sutent/Afinitor)


Radiotherapie


• Stereotactische radiotherapie • Palliatieve radiotherapie Doorverwijzing naar tertiair centrum • Diagnostische radionuclide-scan (Ga68-DOTATOC of Ga68-DOTATATE)

UZ Leuven, Bordetinstituut Brussel of UZ Brussel; wordt bekeken binnen Iridium

• Peptide receptor radionuclide therapie (Lu177-DOTATATE)

UZ Leuven of Bordetinstituut Brussel

Het NETwerk is een samenwerking tussen 9 ziekenhuizen en 1 academische partner (UAntwerpen), waarbinnen de expertise rond de behandeling van neuro-endocriene tumoren (NET) wordt gebundeld, met respect voor de eigenheid van elk centrum en de wensen van de patiënt. Het NETwerk heeft als doel om de kwaliteit van de NET-zorg verder te verbeteren en baseert zich hiervoor op de geldende richtlijnen van de European Neuroendocrine Tumor Society (ENETS), aangepast aan de lokale situatie. Op korte termijn zou deze constructie moeten uitmonden in een erkenning als Center of Excellence door ENETS.

67

Buikvliestumoren Types • Niet-gynaecologische buikvliestumoren • Gynaecologische buikvliestumoren

zie p. 75 (ovarium, pelviene sarcomen)


03 760 29 34


03 760 29 85




dr. W. Lybaert


dr. R. Verroken


dr. W. Geyskens

• Radiotherapie


• Genetica



Mieke Noët


Noortje Verleyen


68

Diagnostiek Diagnostische laparoscopie

dr. R. Verroken

Medische en moleculaire beeldvorming

dienst MMB

• Multidetector CT met intraveneus en peroraal contrast • MR met intraveneus contrast en diffusie meting • PET-CT




Behandeling en follow-up Chirurgie • Debulkingoperaties

dr. R. Verroken

• Debulkingoperaties met hypertherme intraperitoneale chemoperfusie (HIPEC)

UZ Gent, dr. R. Verroken i.s.m. prof. dr. W. Ceelen

Chemotherapie • Systemische chemotherapie

dr. W. Lybaert

• Intraperitoneale chemotherapie

dr. W. Lybaert

• Hypertherme intraperitoneale chemoperfusie (HIPEC)

UZ Gent, dr. R. Verroken i.s.m. prof. dr. W. Ceelen

Radiotherapie


69

Tumoren in de buikholte De voorbije jaren is in het AZ Nikolaas een uitmuntende expertise opgebouwd in de behandeling van tumoren die uitgezaaid zijn in de buikholte, de zogenaamde peritoneale carcinomen of buikvlieskankers, met name die van ovariële en colorectale oorsprong. Deze expertise is het resultaat van een nauwe samenwerking met prof. dr. W. Ceelen, UZ Gent. Eveneens een doorgedreven teamaanpak van dr. R. Verroken met respectievelijk de gynaecologisch oncologen, dr. K. De Cleyn en dr. P. Vanparijs, voor de ovariële carcinomen stadium III en IV en met dr. T. Sablon voor de peritoneale carcinomen van colorectale origine resulteerde in overlevingsresultaten (zie tabel), welke wij met enige trots kunnen vergelijken met de cijfers in de literatuur. Het belang van de eerste operatie voor dit soort tumoren kan niet overschat worden. Een state of the art extraperitoneale benadering via een grote buikincisie, waarbij zoveel mogelijk en bloc alle aanwezige tumorweefsel wordt verwijderd in alle compartimenten van de buikholte, is essentieel. Daarom is het belangrijk ernaar te streven dat er geen macroscopisch zichtbare residuele tumor meer achterblijft, de zogenaamde R0-resectie. In een zeer nauwe samenwerking met de dienst Oncologie creëren we een optimale window of opportunity om deze R0-resectie te kunnen realiseren. Soms dient hiervoor preoperatief chemotherapie toegediend te worden, soms peroperatief in de buikholte (HIPEC). Ook een combinatie van chemotherapie op verschillende perioperatieve momenten wordt vaak toegepast. Voor HIPEC, worden onze patiënten actueel door dr. R. Verroken en prof. dr. W. Ceelen samen geopereerd in het UZ Gent. Tabel: Vergelijking overlevingscijfers AZ Nikolaas en literatuur voor Stadium III kanker van het ovarium en voor peritoneaal gemetastaseerde colorectale tumoren. Ovarium Cancer Stage III Number

Literature*

Colorectal Cancer Peritoneal metastasis

17

Literature** Stage IV

Literature** HIPEC

5

1-yr survival

75%

64%

100%

?

?

2-yr survival

68,75%

?

100%

65%

81%

http://www.cancerresearchuk.org/health-professional/cancer-statistics/statistics-by-cancer-type/ovarian-cancer/ survival#heading-Three http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3768128

70

Familiale adenomateuze polyposis Types • Erfelijke colorectale kanker

Contact • Secretariaat Gastro-enterologie • Secretariaat Medische oncologie

03 760 29 34 03 760 29 85



• Gastro-enterologie - endoscopie

dr. I. Duysburgh


dr. W. Geyskens

• Laboratorium pathologische anatomie

dr. S. Deprez

• Genetica



Mieke Noët


Noortje Verleyen


Diagnostiek Endoscopie

dr. I. Duysburgh

Bevestiging via medische genetica



Wekelijks op maandag van 12.30 tot 13.30 uur

Follow-up Endoscopische opvolging • Gastroscopie + coloscopie

dr. I. Duysburgh dr. B. Naessens

Behandeling Endoscopische resectie grote duodenale poliepen

dienst Gastro-enterologie

• Indien nodig verwijzing naar

UZ Gent, prof. dr. D. De Looze of UZ Leuven, prof. dr. R. Bisschops

Chirurgie • Aanleg ileo-anale pouch

Verwijzing naar UZ Gent, prof. dr. D. De Looze of UZ Leuven, prof. dr. R. Bisschops 71

Kanker tijdens de zwangerschap Contact • Secretariaat dr. K. De Cleyn

03 760 23 64

• Secretariaat dr. P. Vanparijs

03 760 23 68


03 760 29 85

Oppuntstelling en follow-up

72

• Gynaecologische oncologie

dr. K. De Cleyn dr. P. Vanparijs


dr. C. Lamot


dr. F. Ramon

• Genetica


Radiotherapie

UZ Leuven, prof. dr. F. Amant

Kanker tijdens zwangerschap In Vlaanderen stellen artsen jaarlijks bij een zestigtal vrouwen kanker vast tijdens hun zwangerschap. De meest voorkomende kankers bij vruchtbare vrouwen zijn borst- en baarmoederhalskanker, leukemie, lymfoom en het melanoom. Als zwangere vrouwen dezelfde behandeling krijgen als niet-zwangere vrouwen, is hun genezingskans dezelfde. Maar de toepassing van chemotherapie, radiotherapie of chirurgie tijdens zwangerschap wekt veel vragen op. Bij de behandeling dient zowel rekening gehouden te worden met het leven en de gezondheid van de foetus, als met de genezingskansen voor de moeder. Uitstel van de kankertherapie kan de genezingskans van de moeder verkleinen. Anderzijds kan een vroeggeboorte nadelige gevolgen hebben voor het kind. Sinds 2005 onderzoeken prof. dr. F. Amant, gynaecoloog aan het UZ Leuven, en zijn team, welke gevolgen de verschillende therapieën hebben voor de gezondheid en de ontwikkeling van het kind, zowel op korte als op lange termijn. Zij stellen vast dat het toedienen van chemotherapie tijdens de zwangerschap geen schadelijke invloed heeft op de ontwikkeling van de kinderen. Om dit onderzoeksproject financieel te ondersteunen, is een bijzonder fonds opgericht: het ‘Fonds voor onderzoek naar kanker tijdens zwangerschap’. Prof. dr. F. Amant is voorzitter van dit fonds. Prof. dr. F. Amant: “De behandeling van zwangere vrouwen met kanker blijft een intens moeilijk uitgangspunt, fysiek en emotioneel. Onze aanpak is gebaseerd op grondig wetenschappelijk en klinisch onderzoek en we blijven de ontwikkeling van de kinderen en het welzijn van de moeders op de voet volgen. De spontane giften en persoonlijke initiatieven zijn een daadwerkelijke steun voor ons project en een krachtige aanmoediging voor het hele onderzoeksteam.”

73

Ovariumtumoren Types • Epitheliale ovariumcarcinomen • Niet-epitheliale ovariumcarcinomen (o.a. granulosaceltumoren, kiemceltumoren,…)

Contact • Secretariaat dr. K. De Cleyn

03 760 23 64


03 760 23 68


03 760 29 85

Gespecialiseerd team • Gynaecologische oncologie



dr. C. Lamot


dr. R. Verroken


dr. F. Ramon

• Genetica


• Lymfedrainage

Carolien De Block


Mieke Noët


Kaatje Van Hemelrijk


74

Diagnostiek Gynaecologisch onderzoek • Transabdominale en transvaginale echografie • Diagnostische laparoscopie

dr. K. De Cleyn dr. P. Vanparijs of verwijzend gynaecoloog

Labo • Met tumormerker CA125



dienst MMB

• CT en MR met intraveneus contrast • PET-CT



wekelijks op donderdag van 12.45 tot 14.00 uur

Behandeling en follow-up Chirurgie • Debulkingchirurgie o primair

dr. K. De Cleyn en dr. P. Vanparijs i.s.m. dr. R. Verroken

o interval debulking Chemotherapie

dr. C. Lamot

Follow-up

verwijzend gynaecoloog

Verwijzing naar tertiair centrum • Studies: in AZ Nikolaas i.s.m. Belgian and Luxembourg Gynaecological Oncology Group of doorverwijzing • Behandeling verder gevorderde lijnen • Voor advies fertiliteitssparende heelkunde

gynaecologisch pelvien oncologisch netwerk UZ Gent; UZA, prof. dr. P. van Dam of UZ Leuven, prof. dr. I. Vergote

75

Endometriumtumoren Contact • Secretariaat dr. K. De Cleyn

03 760 23 64


03 760 23 68


03 760 29 85




dr. C. Lamot


dr. F. Ramon

• Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn

• Genetica



Mieke Noët




76

Diagnostiek Gynaecologisch onderzoek • Transabdominale en transvaginale echografie

dr. K. De Cleyn dr. P. Vanparijs of verwijzend gynaecoloog

• Biopsie door middel van curettage Medische en moleculaire beeldvorming

dienst MMB

• CT thorax-abdomen • MR klein bekken • PET-CT




Behandeling en follow-up Chirurgie • Pelviene chirurgie: radicale hysterectomie met lymfadenectomie


Chemotherapie

dr. C. Lamot

Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn

Follow-up


Verwijzing naar tertiair centrum • Studies: in AZ Nikolaas i.s.m. Belgian and Luxembourg Gynaecological Oncology Group of doorverwijzing • Behandeling verder gevorderde lijnen


77

Cervixtumoren Contact • Secretariaat dr. K. De Cleyn

03 760 23 64


03 760 23 68


03 760 29 85




dr. C. Lamot


dr. F. Ramon

• Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn

• Genetica



Mieke Noët




78

Diagnostiek Gynaecologisch onderzoek • Transabdominale en transvaginale echografie • Cervicovaginale cytologie door middel van uitstrijkje en biopsie cervix Labo

dr. K. De Cleyn dr. P. Vanparijs of verwijzend gynaecoloog Klinisch laboratorium

• Tumormerker: SCC antigeen Medische en moleculaire beeldvorming

dienst MMB





Behandeling en follow-up Chirurgie • Pelviene chirurgie: Wertheim operatie


Chemotherapie

dr. C. Lamot

Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn

Follow-up


Verwijzing naar tertiair centrum • Studies: in AZ Nikolaas i.s.m. Belgian and Luxembourg Gynaecological Oncology Group of doorverwijzing • Behandeling verder gevorderde lijnen


79

Vulvatumoren Contact • Secretariaat dr. K. De Cleyn

03 760 23 64


03 760 23 68


03 760 29 85




dr. C. Lamot


dr. F. Ramon

• Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn


Mieke Noët



• Lymfedrainage

Carolien De Block


80

Diagnostiek Gynaecologisch onderzoek



dienst MMB

• CT thorax-abdomen • MR klein bekken • SPECT-CT: sentinel node lymfoscintigrafie • PET-CT




Behandeling en follow-up Chirurgie • Pelviene chirurgie: vulvectomie met lymfadenectomie


Chemotherapie

dr. C. Lamot

Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn

Follow-up


Verwijzing naar tertiair centrum • Studies • Behandeling verder gevorderde lijnen


• Voor advies fertiliteitssparende heelkunde

81

Vaginatumoren Contact • Secretariaat dr. K. De Cleyn

03 760 23 64


03 760 23 68


03 760 29 85




dr. C. Lamot


dr. F. Ramon

• Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn


Mieke Noët



• Lymfedrainage

Carolien De Block


82




dienst MMB





Behandeling en follow-up Chirurgie • Pelviene chirurgie: lokale excisie of ruime hysterectomie


Chemotherapie

dr. C. Lamot

Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn

Follow-up




83

Pelviene sarcomen Types • Sarcomen van de uterus • Carcinosarcomen van het kleine bekken

Contact • Secretariaat dr. K. De Cleyn

03 760 23 64


03 760 23 68


03 760 29 85




dr. C. Lamot


dr. R. Verroken


dr. F. Ramon

• Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn


Mieke Noët



• Lymfedrainage

Carolien De Block


84




dienst MMB





Behandeling en follow-up Chirurgie • Pelviene chirurgie


• Debulking-chirurgie

dr. R. Verroken

Chemotherapie

dr. J.-L. Dugardyn

Radiotherapie

dr. C. Lamot

Follow-up




85

Trofoblasttumoren Contact • Secretariaat dr. K. De Cleyn

03 760 23 64


03 760 23 68


03 760 29 85




dr. C. Lamot


dr. F. Ramon


Mieke Noët




86



Labo


• Tumormerker: ß-HCG Medische en moleculaire beeldvorming

dienst MMB

• CT thorax-abdomen • PET-CT




Behandeling en follow-up i.s.m. UZ Leuven, Belgisch register voor mola zwangerschap en andere trofoblastziekten prof. dr. I. Vergote Chirurgie • Pelviene chirurgie: zuigcurettage


Chemotherapie

dr. C. Lamot

Follow-up


87

Huidtumoren Types • • • • • • •

Gevorderde en gemetastaseerde maligne melanomen Lokaal gevorderde of gemetastaseerde spinocellulaire carcinomen Inoperabele of gemetastaseerde basocellulaire carcinomen die in aanmerking komen voor systemische therapie Merkelceltumoren Huidsarcomen Primaire cutane lymfomen, zie ook rubriek zeldzame hematologische aandoeningen Huidtumoren in het hoofd-halsgebied met noodzaak tot complexe chirurgie

Contact • Secretariaat Medische oncologie

03 760 29 85

• Contact dr. V. Goeteyn, dr. S. Blondeel

zie telefoonlijst p. 8

Gespecialiseerd team • Dermatologie

dr. V. Goeteyn dr. S. Blondeel




dr. I. Deleu

• MKA

dr. K. Hendrickx

• Abdominale chirurgie

dr. T. Sablon

• Thoracale chirurgie

dr. S. Verbeke

• Neurochirurgie



dr. R. Ramon

• Radiotherapie

dr. C. De Pooter

• Genetica


• Cosmetic camouflage service advices

Fanny Roskam

• Facility of prosthetics and orthotics Centrum voor Anaplastology

Jan De Cubber




Bart Nuytinck


88

Diagnostiek Dermatoscopie, excisiebiopsie

dr. V. Goeteyn, dr. S. Blondeel

Medische en moleculaire beeldvorming • CT

dienst MMB

• MR • SPECT-CT: sentinel node lymfoscintigrafie • PET-CT



1e en 3e donderdag v/d maand van 13.30 tot 14.15 uur

Behandeling en follow-up Dermatologie • Behandelen van cutane premaligniteiten en maligniteiten: cryotherapie, topische therapieën, excisie

dr. V. Goeteyn, dr. S. Blondeel of verwijzende dermatologen

Chirurgie • Excisie, brede resectie en sentinelklierbiopsie, huidenten- en flappen, klierevidement • Halsklierevidement • Longmetastasectomie • Abdominale klierevidementen, metastasectomie of radiofrequentie ablatie lever (RFA) • Resectie hersenmetastasen Radiotherapie


Chemotherapie

dr. I. Deleu

Targeted therapie

dr. I. Deleu

Immuuntherapie

dr. I. Deleu

Lidmaatperfusie

UZ Leuven, prof. dr. M. Stas

Mutatie-analyse tumorweefsel

UZA, prof. dr. P. Pauwels

Follow-up

verwijzend dermatoloog

dr. K. Hendrickx dr. S. Verbeke dr. T. Sablon

dr. D. Van der Planken dr. C. De Pooter

Verwijzing naar tertiair centrum • Lidmaatperfusie

UZ Leuven, dienst Oncologische heelkunde

• Dendritische celtherapie

UZ Brussel, dienst Oncologie

89

Zeldzame tumoren van de endocriene organen Het endocriene stelsel omvat de organen die in het bloed bepaalde hormonen uitscheiden waardoor specifieke systemen in het lichaam geregeld worden. Deze endocriene organen liggen zeer verspreid in het lichaam. Tot het endocriene stelsel behoren onder meer de hypofyse, de schildklier, de bijschildklieren, de bijnieren, de pancreas, de testikels en de eierstokken. De zeldzame tumoren van de endocrienen organen omvatten dus een breed gamma aan soorten tumoren. Soms komen ze bij bepaalde syndromen in een typische combinatie voor.

Resectie van schildklierweefsel Onder deze groep tumoren vallen onder meer: • het adrenocorticaal carcinoom; • het parathyroid carcinoom; • het (maligne) feochromocytoom; • het paraganglioom; • het hypofysecarcinoom; • het neuro-epitheliale carcinoom/tumor (NEC/NET) waaronder het glucagonoom en het insulinoom; • de familiale vorm zoals de multipele endocriene neoplasie (MEN type 1 en MEN type 2a en MEN type 2b). Afhankelijk van het orgaan waarin de tumor ontstaat en het soort tumor, beschikt men over een ruime keuze aan medische (morfologische) beeldvor-

90

mingsonderzoeken zoals de echografie, CT, MR, ERCP, echo-endoscopie en RXstralen. Met deze onderzoeken kan men de tumor lokaliseren, de grootte en zijn vorm bepalen, de lokale uitbreiding evalueren en eventuele uitzaaiingen op afstand opsporen. Gezien de meeste endocriene tumoren vaak ook hormonen produceren, speelt de nucleaire (functionele) beeldvorming in deze groep van zeldzame tumoren een belangrijke rol, zowel in de diagnosestelling als in de staging (graad van uitzaaiing). Met behulp van gerichte isotopen (radioactieve tracers) kan een welbepaalde hormonale activiteit worden aangetoond. Op die manier wordt een specifieke tumor opgespoord. Een veel gebruikt onderzoek, gebaseerd op dit principe, is de PET-scan. Meer en meer wordt er gebruik gemaakt van fusiebeeldvorming. De functionele informatie bekomen van de nucleaire beeldvorming wordt gecombineerd met de morfologische informatie bekomen uit de medische beeldvorming. Toepassingen zijn PET-CT en recent PET-MR. Dit laatste onderzoek is zeer interessant gezien het onderzoek geen röntgenstralen gebruikt en dus geen extra stralingsbelasting veroorzaakt voor de patiënt.

3D laparoscopische bijnierresectie door dr. B. De Troyer (rechts) en dr. C. Goes (links).

91

Schildkliertumoren Types • Gedifferentieerde schildkliercarcinomen • Ongedifferentieerde / anaplastische schildkliercarcinomen • Medullaire schildkliercarcinomen

Contact • Secretariaat Endocrinologie

03 760 21 81


03 760 23 23

Gespecialiseerd team • Endocrinologie


• NKO



dr. E. Van Hul

• Radiotherapie

dr. J.-L. Dugardyn dr. C. De Pooter dr. Y. Geussens


dr. W. Lybaert

• Logopedie

Stephanie Reekmans


Bart Nuytinck


92

Diagnostiek Labo


• Schildklierantistoffen • Thyroglobuline • Calcitonine Echografie en fine needle aspiration (FNA)

dienst Endocrinologie en dr. E. Van Hul


dienst MMB

• SPECT-CT: schildklierscintigrafie • CT hals • MR • PET-CT




Behandeling en follow-up Chirurgie • Totale thyroïdectomie


• Halsklieruitruiming Radioactieve ablatietherapie ZNA, dienst Nucleaire geneeskunde Tertiair centrum • Bij complexe chirurgie

UZ Gent, prof. dr. H. Vermeersch

93

Hypofysetumoren Contact • Secretariaat Endocrinologie

03 760 21 81



• Neurochirurgie


• NKO

dr. L. Verstraeten


prof. dr. J. Van Goethem dr. E. Van Hul

Sociale dienst: zie inhoudstafel p. 4

Diagnostiek Labo


• Hypofysaire assen • Insuline Tolerantie Test

Medische en moleculaire beeldvorming • NMR hypofyse – navigatie

dr. E. Van Hul prof. dr. J. Van Goethem


Om de 4 weken op vrijdag van 12.30 tot 13.00 uur

Behandeling en follow-up Chirurgie • Transsfenoïdale resectie

dr. D. Van der Planken dr. L. Verstraeten

Tertiair centrum • Hypofysaire carcinomen

94

UZ Gent, prof. dr. Guy T’Sjoen

Bijniertumoren Types • Feochomocytoom • Goedaardige adenomen • Adrenocorticale carcinomen

Contact • Secretariaat Endocrinologie • Secretariaat Urologie

03 760 21 81 03 760 23 59



• Urologie

dr. B. De Troyer


dr. E. Van Hul


dr. E. Everaert


Bart Nuytinck

Sociale dienst: zie inhoudstafel p. 4

Diagnostiek Labo


• Urinaire catecholamine metabolieten • Salivair cortisol • Dagcurve adrenocorticotroop hormoon


dienst MMB

• CT bijnier met contrast • SPECT-CT: I123-MIBG (bij feochromocytoom) • PET-CT



om de 4 weken op vrijdag van 12.30 tot 13.00 uur

Behandeling en follow-up Chirurgie

dr. B. De Troyer

95

Hematologie Types *

Lymfoproliferatieve aandoeningen • B-cel non-Hodgkin lymfoom (B-NHL) - Diffuus grootcellig lymfoom (DLBCL) - Folliculair lymfoom (FL) - Mantelcel lymfoom (MCL) - Marginaal zone lymfoom (MZL) - Kleincellig lymfoom (SLL) - Mucosa-geassocieerd lymfoom (MALT)

• T-cel non-Hodgkin lymfoom (T-NHL) - Perifeer T-cel lymfoom - Cutaan T-cel lymfoom (Mycosis Fungoïdes)

• Hodgkin lymfoom (HL) • Chronische lymfatische leukemie (CLL) • Acute lymfatische leukemie (ALL) *

Myeloproliferatieve aandoeningen • Chronische myeloïde leukemie (CML) • Essentiële thrombocytose (ET) • Polycythemia Vera (ziekte van Vaquez) • Chronische myelomonocytaire leukemie (CMML) • Acute myeloïde leukemie (AML) • Primaire myelofibrose

*

Plasmacel aandoeningen • Multipel myeloom (MM) • Ziekte van Waldenström (MW) • Plasmacel leukemie (PCL) • Amyloidosis

*

Myelodysplastische syndromen • Refractaire anemie (MDS-RA) • Refractaire anemie met ringsideroblasten (RARS) • Refractaire cytopenie met multilineage dysplasie (RCMD) • Refractaire anemie met excess aan blasten (RAEB 1 en 2)

*

Primaire cutane lymfomen • Cutaan T cel lymfoom (CTCL) - Mycosis Fungoides - Sézary Syndroom - Subcutaan ‘panniculitis-like’ T cel lymfoom

• Cutaan B-cel lymfoom (CTBL)

96

Contact • Secretariaat Hematologie 03 760 29 89

Gespecialiseerd team •

Hematologie

dr. I. Vande Broek dr. B. Heyrman dr. V. Van Hende

•

Dermatologie

dr. S. Blondeel dr. V. Goeteyn

•


dr. H. Woestenborghs dr. E. Beerens

•


dr. K. Van Poucke dr. P. Van Ranst

•

Radiotherapie


•

Verpleegkundig oncocoach


•


Noortje Verleyen



3de vrijdag van de maand van 12.30 tot 13.30 uur

97

Diagnostiek van lymfoproliferatieve aandoeningen Labo • Routine analyse - Morfologie beenmerg

Klinisch laboratorium dr. K. Van Poucke dr. P. Van Ranst

• Immunofenotypering bloed en beenmerg

OLV Aalst, Klinisch laboratorium, dr. P. Meeus

• Histomorfologisch en immuunhistochemisch onderzoek


• Karyotypering en fluorescentiein-situ hybridisatie (FISH) analyse

UZ Leuven, Centrum menselijke erfelijkheid, prof. dr. P. Vandenberghe

Medische en moleculaire beeldvorming • RX • Echografie • CT • MR • PET-CT

Lymfeklierbiopsie • Heelkunde afhankelijk van tumorlokalisatie

dienst MMB

Da Vinci PET-centrum Antwerpen, UZA of UZ Gent verwijzing naar specifieke dienst

Behandeling en follow-up Chemotherapie en bloedtransfusie

dr. V. Van Hende

Chemotherapie

dr. V. Van Hende

Plasmaferese

dienst Nefrologie - dialyse

Radiotherapie (bij (non-)Hodgkin lymfoom)

dr. J.-L. Dugardyn dr. Y. Geussens dr. C. De Pooter

Verwijzing binnen Iridium Kankernetwerk

98

Autologe stamcelprelevatie en preservatie

UZA, dienst Hematologie weefselbank

Autologe stamceltransplantatie

AZ Sint-Augustinus

Allogene stamceltransplantatie

UZA

Acute lymfatische leukemie

UZA

Diagnostiek van myeloproliferatieve aandoeningen Labo • Routine analyse - Morfologie beenmerg • Moleculaire analyse - JAK2 mutatie, BCR-ABL gen test

Klinisch laboratorium dr. K. Van Poucke dr. P. Van Ranst OLV Aalst, Klinisch laboratorium, dr. P. Meeus

• Karyotypering


Medische en Moleculaire Beeldvorming

dienst MMB

• RX • CT • MR


dienst Hematologie

Flebotomie

dienst Hematologie

Doelgerichte therapie

dienst Hematologie

Verwijzing binnen Iridium Kankernetwerk Intensieve chemotherapie (bij acute lymfatische leukemie)

UZA

Dr. K. Van Poucke onderzoekt een weefselcoupe

99

Diagnostiek van plasmacel aandoeningen Labo • Routine analyse o Morfologie beenmerg






• Karyotypering en fluorescentiein- situ hybridisatie (FISH) analyse


Medische en moleculaire beeldvorming • RX • Echografie • CT • MR • PET-CT

Botbiopsie

dienst MMB

Da Vinci PET-centrum Antwerpen, UZA of UZ Gent dienst Orthopedie dienst Neurochirurgie

Nierbiopsie


Echocardiografie (bij AL amyloidosis)

dienst Cardiologie

Behandeling en follow-up Chemotherapie

dr. I. Vande Broek

Plasmaferese en nierdialyse


Chirurgie

dienst Orthopedie dienst Neurochirurgie

Radiotherapie (bij multipel myeloom)


Verwijzing binnen Iridium Kankernetwerk Autologe stamceltransplantatie en intensieve chemotherapie (bij multipel myeloom)

100

AZ Sint-Augustinus

Diagnostiek van myelodysplastische syndromen Labo • Routine analyse o Morfologie beenmerg • Immunofenotypering bloed en beenmerg Moleculaire analyse o JAK2 mutatie • Karyotypering

Klinisch laboratorium dr. K. Van Poucke dr. P. Van Ranst OLV Aalst, Klinisch laboratorium, dr. P. Meeus OLV Aalst, Klinisch laboratorium, dr. P. Meeus UZ Leuven, Centrum menselijke erfelijkheid, prof. dr. P. Vandenberghe

Medische en moleculaire beeldvorming • Echografie abdomen (milt)

dienst MMB


dienst Hematologie

Doelgerichte therapie

dienst Hematologie

Verwijzing binnen Iridium Kankernetwerk Allogene stamceltransplantatie

AZ Sint-Augustinus

Intensieve chemotherapie

AZ Sint-Augustinus

Microscopisch beeld van een monolobaire megakaryocyt (5q-syndroom) 101

Diagnostiek van primaire cutane lymfomen Labo • Routine analyse o Morfologie beenmerg






• Karyotypering en fluorescentiein-situ hybridisatie (FISH) analyse


Medische en moleculaire beeldvorming • Echografie abdomen (milt)

dienst MMB

• CT Huidbiopsie

dienst Dermatologie

Behandeling en follow-up PUVA

dienst Dermatologie

Chemotherapie

dienst Hematologie

Radiotherapie


102

103

De redactieraad: Dr. Philip Nieberding Dr. Erik Van de Kelft Dr. Ines Deleu Dr. Willem Lybaert Mevr. Katrien Vandamme

AZ Nikolaas Moerlandstraat 1 9100 Sint-Niklaas www.aznikolaas.be www.topzorgwarmhart.be [email protected] Volg ons op Facebook

Wegwijzer zeldzame en complexe tumoren

Recommend Documents