Prof.dr.mr. René Niessen is advocaat-generaal bij de Hoge Raad, en bijzonder hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij publiceerde tal van boeken en artikelen over onder meer inkomsten- en vennootschapsbelasting. Tevens is hij redacteur van het digitale fiscale naslagwerk NDFR.
Wegwijs in de Fiscaliteit
Wegwijs in de Fiscaliteit voert de lezer binnen in de wereld van de belastingen. Met talrijke voorbeelden wordt gedemonstreerd hoe de Nederlandse belastingen functioneren; in dit boek komen alle bekende belastingen zoals de loon- en inkomstenbelasting, de vennootschapsbelasting, de BTW en de erfbelasting aan bod. Tal van kleinere heffingen waaronder de milieuheffingen en de gemeentelijke belastingen worden niet vergeten. Daarnaast wordt indringend aandacht besteed aan de achtergrond en de bredere betekenis van belastingheffing. De helft van het nationale inkomen van de particuliere naar de collectieve sector overhevelen heeft uiteraard een reusachtige impact op de economie; bedrijven en particulieren richten hun handelen in belangrijke mate naar de fiscale gevolgen die daaraan zijn verbonden. Ook in het internationale zakenverkeer is de invloed van de belastingheffing niet meer weg te denken; daarom wordt aandacht besteed aan tal van internationale aspecten, zoals de voorkoming van dubbele belasting, belastingconcurrentie, belastingparadijzen en de Europese harmonisatie. Verder wordt uitvoerig ingegaan op het formele recht zoals de aanslagregeling, invordering, bestuurlijke boeten en rechtsbescherming.
Niessen, Niessen-Cobben
Wegwijs in de Fiscaliteit
WEGWIJS serie
Wegwijs in de Fiscaliteit
Mr.dr. Rosery Niessen-Cobben is specialist formeel belastingrecht bij RSM Wehrens, Mennen & de Vries Belastingadviseurs N.V. te Roermond, tevens fiscaal advocaat bij Boskamp & Willems advocaten te Eindhoven. Zij is hoofdredacteur van het Tijdschrift Formeel Belastingrecht en redacteur van de NDFR Invordering, en publiceerde onder meer Wegwijs in de Algemene wet inzake rijksbelastingen en Wegwijs in de Invordering.
www.rechtinfiscaal.nl/wegwijsserie NUR 826
VIJFDE DRUK
De Wegwijsserie omvat de volgende titels: - Wegwijs in de Algemene wet inzake rijksbelastingen; - Wegwijs in de Belastingheffing van ondernemingen; - Wegwijs in de Btw; - Wegwijs in de Fiscaliteit; - Wegwijs in de in de Gemeentelijke belastingheffing en de Wet WOZ; - Wegwijs in de Inkomstenbelasting; - Wegwijs in het Internationaal Belastingrecht; - Wegwijs in de Invordering; - Wegwijs in de Loonbelasting; - Wegwijs in de Overdrachtsbelasting; - Wegwijs in de Successiewet; - Wegwijs in de Vennootschapsbelasting
prof.dr.mr. R.E.C.M. Niessen mr.dr. R.M.P.G. Niessen-Cobben
ISBN 9789012386685
Fiscale kracht
WEGWIJSserie
VIJFDE DRUK
Wegwijs in de Fiscaliteit prof.dr.mr. R.E.C.M. Niessen mr.dr. R.M.P.G. Niessen-Cobben
vijfde druk
Sdu Uitgevers Den Haag, 2012
Omslagontwerp: SD Communicatie Ontwerp binnenwerk: Bert Arts BNO Technische realisatie: GrafiData bv ISBN: 978-90-12-38668-5 NUR: 826 © Sdu Uitgevers bv, Den Haag, 2012 Alle rechten voorbehouden. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Sdu Uitgevers bv. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaargemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich te wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden. Vanwege de aard van de uitgave, gaat Sdu uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the publisher’s prior consent. While every effort has been made to ensure the reliability of the information presented in this publication, Sdu Uitgevers neither guarantees the accuracy of the data contained herein nor accepts responsibility for errors or omissions or their consequences.
Inhoudsopgave
Voorwoord bij de vijfde druk / 11
Lijst van gebruikte afkortingen / 13
1
Inleiding / 17
2
Grondslagen / 19
2.1 2.1.1 2.1.2 2.1.3 2.2 2.2.1 2.2.2 2.2.3 2.3 2.4 2.4.1 2.4.2 2.4.3 2.4.4 2.5
Wat zijn belastingen? / 19 Belastingen / 19 Retributies / 20 Socialeverzekeringspremies / 20 Geschiedenis / 24 Algemeen / 24 Nederland: 1579-1892 / 25 Nederland: 20e en 21e eeuw / 26 Legitimatie / 28 Rechtvaardige lastenverdeling / 29 Doelmatigheid / 30 Rechtvaardigheid / 30 Draagkracht / 31 Profijt / 32 Belastingopbrengst / 33
3
Belastingsoorten / 37
3.1 3.2 3.2.1 3.2.2 3.2.3 3.2.4 3.2.5 3.2.6 3.2.7 3.2.8
Inleiding / 37 Inkomstenbelasting / 37 Grondtrekken / 37 Belastbaar inkomen en verlies / 38 Arbeidsinkomen / 39 Winst uit onderneming / 41 Periodieke uitkeringen en lijfrenteverzekering / 45 Eigen woning / 45 Box 2: aanmerkelijk belang / 47 Box 3: sparen en beleggen / 49
Inhoudsopgave
5
3.2.9 3.2.10 3.2.11 3.2.12 3.3 3.3.1 3.3.2 3.3.3 3.3.4 3.3.5 3.3.6 3.4 3.5 3.5.1 3.5.2 3.5.3 3.5.4 3.5.5 3.5.6 3.5.7 3.6 3.6.1 3.6.2 3.6.3 3.6.4 3.6.5 3.7 3.7.1 3.7.2 3.7.3 3.8 3.8.1 3.8.2 3.8.3 3.8.4 3.8.5 3.8.6 3.8.7 3.9 3.9.1 3.9.2 3.9.3 3.10 3.10.1 3.10.2 3.10.3 3.10.4
Persoonsgebonden aftrek / 50 Gezin en partners / 53 Tarief en heffingskorting / 54 Inkomstenbelasting in andere landen / 56 Loonbelasting / 57 Belastingheffing door middel van inhouding op het loon / 57 Voorheffing of eindheffing / 58 Kostenvergoedingen / 59 Pensioenregelingen / 61 Fiscaal voordelig sparen / 62 Afdrachtverminderingen / 62 Vermogensbelasting / 63 Vennootschapsbelasting / 64 Dubbele heffing van VPB en IB / 64 Aandeelhouder en bv/nv; situatie vanaf 2001 / 65 Keuze tussen eenmanszaak en bv / 67 Belastingplichtige subjecten / 69 Winstbepaling / 71 Beperking renteaftrek / 73 Winstbepaling van concerns / 74 Omzetbelasting en douane / 76 Heffing over toegevoegde waarde / 76 Tarief en vrijstellingen / 78 Grensoverschrijdend verkeer / 79 Intracommunautaire transacties / 80 Invoerrechten en accijnzen / 81 Belastingen van rechtsverkeer / 82 Overdrachtsbelasting / 82 Assurantiebelasting / 83 Kapitaalsbelasting / 84 Erf- en schenkbelasting (successie- en schenkingsrecht) / 84 Rechtvaardiging / 84 Tarief / 85 Echtgenoten en partners / 86 Fictiebepalingen / 87 Schenkbelasting / 88 Constructies met stichtingen / 89 Internationale aspecten van successiebelastingen / 89 Gemeentelijke belastingen / 91 Bevoegdheid / 91 Belastingsoorten / 92 Tarieven / 93 Milieuheffingen / 95 Verontreinigingsheffing / 95 ‘Neveneffecten’ / 96 Belastingen op milieugrondslag / 96 Vergroening van het belastingstelsel / 98
6
Inhoudsopgave
4
Beleid en neveneffecten / 99
4.1 4.1.1 4.1.2 4.1.3 4.1.4 4.1.5 4.1.6 4.1.7 4.2 4.2.1 4.2.2 4.2.3 4.2.4 4.2.5 4.3 4.3.1 4.3.2 4.3.3 4.3.4 4.3.5 4.3.6
Fiscal Policy / 99 Inleiding / 99 Begrotingsbeleid / 100 Economie als gedragswetenschap / 101 Effecten van belastingheffing / 102 Afwenteling / 104 Werkgelegenheid / 105 Substitutie-effecten / 106 Tax planning / 108 Legale vermindering van belastingdruk / 108 Fraude en fraus legis / 108 Fiscale keuzemogelijkheden in de vermogenssfeer / 110 Business strategy / 112 Tax planning als wetenschap? / 113 Instrumentalisme / 114 Nevendoel wordt hoofddoel / 114 Alcoholaccijns / 114 Parkeerboetes / 115 Tax incentives / 115 Enkele actuele stimuleringsmaatregelen / 116 Bedenkingen / 118
5
Rechten en plichten / 121
5.1 5.2 5.2.1 5.2.2 5.2.3 5.2.4 5.3 5.3.1 5.3.2 5.3.3 5.3.4 5.3.5 5.4 5.4.1 5.4.2 5.4.3 5.4.4 5.4.5 5.4.6 5.5 5.5.1 5.5.2
Inleiding / 121 Verhouding AWR en Awb / 122 Wettelijke regeling / 122 Beschikkingsbegrip / 123 Belanghebbende / 124 Algemene beginselen van behoorlijk bestuur / 125 Verplichtingen van de belastingplichtige / 126 Aangifte / 126 Inlichtingenverplichting / 127 Administratieplichtigen / 127 Invordering / 128 Derdenaansprakelijkheid / 129 Gedragsnormen voor de fiscus / 129 Beleidsruimte? / 130 Toezeggingen / 130 Interpretatieve resoluties / 131 Handhavingsconvenant / 132 Fiscaal compromis / 133 Geheimhouding / 135 Boeten en straffen / 136 Omkering van de bewijslast / 136 Administratieve boetes en art. 6 EVRM / 137
Inhoudsopgave
7
5.5.3 5.5.3.1 5.5.3.2 5.5.3.3 5.5.4 5.5.4.1 5.5.4.2 5.6 5.6.1 5.6.2 5.6.3 5.6.4 5.6.5 5.6.6 5.7 5.7.1 5.7.2 5.7.3 5.7.4
Bestuurlijke boeten / 137 Verzuimboeten / 138 Vergrijpboeten / 139 Besluit Bestuurlijke Boeten Belastingdienst / 141 Fiscaal strafrecht / 147 Het materiële fiscale strafrecht / 147 Het formele fiscale strafrecht / 148 Rechtsbescherming / 148 Bezwaar / 148 Beroep bij de rechtbank / 149 Hoger beroep bij het gerechtshof / 150 Beroep in cassatie / 151 Vertegenwoordiging in rechte / 151 Toetsing door de rechter / 152 Wetsontduiking / 154 Winstdrainage / 154 Hoe ver kan de rechter gaan? / 154 Toepassing / 155 Reparatie / 155
6
Internationalisering / 157
6.1 6.1.1 6.1.2 6.1.3 6.1.4 6.1.5 6.1.6 6.1.7 6.1.8 6.1.9 6.1.10 6.1.11 6.2 6.2.1 6.2.2 6.2.3 6.2.4 6.2.5 6.2.6 6.2.7 6.3 6.3.1 6.3.2 6.3.3 6.3.4 6.3.5
Voorkoming van dubbele belasting / 157 Inleiding / 157 Verbruiksbelastingen / 157 Internationale dubbele heffing / 158 Belastingverdragen / 159 Interpretatieproblemen / 163 Interne verrekenprijzen / 163 Ontbreken van een internationaal gerechtshof / 164 Grensarbeid / 165 Duitsland-Nederland / 165 België-Nederland / 166 Fraude; uitwisseling van inlichtingen / 167 Europese harmonisatie / 168 Geen fiscale eenwording / 168 Indirecte belastingen / 169 Directe belastingen / 169 Nog niet aanvaarde voorstellen; CCCTB / 171 Bijstandsrichtlijn / 173 Doorwerking van de ‘vier vrijheden’ / 174 Belastingconcurrentie / 176 Tax havens en belastingvlucht / 177 Territoriale begrenzing van de staatsmacht / 177 Beperkte betekenis van de belastingmoraal / 177 Verschillen in belastingdruk / 178 Voordelen van tax havens / 178 Methoden van belastingontwijking / 178
8
Inhoudsopgave
6.3.6 6.3.7 6.3.8
De rol van Nederland / 180 Voorbeelden van tax havens / 180 Fiscale emigratie / 181 Trefwoordenregister / 183
Inhoudsopgave
9
Voorwoord bij de vijfde druk
Dit boek wil precies doen wat zijn titel zegt: de lezer wegwijs maken in de wereld van de fiscaliteit. Het is geschreven voor zowel diegenen die kennis willen maken met de fiscaliteit als deel van hun juridische, economische of andere maatschappijgerichte opleiding, als ook voor diegenen die zich na deze opstap verder willen bekwamen als fiscalist. Het biedt een introductie in het belastingrecht en snijdt daarbij een breed scala van onderwerpen aan. Vragen als: Wat, Waarom, Wanneer? en Hoe is de stand van zaken? komen allemaal aan de orde. Daarom wordt onder meer aan de economische en de historische kant van de belastingheffing aandacht geschonken. Belastingheffing legt globaal genomen beslag op de helft van het nationale product; de gevolgen daarvan zijn dus enorm, en de politici maken daar dankbaar gebruik van door met fiscale maatregelen sociaal-economisch beleid te voeren. Instrumentalisme en legitimiteit van de belastingheffing behoren dan ook tot de thema’s van dit boek. Verder komt het positieve belastingrecht in tal van aspecten aan de orde. De meest bekende belastingen zoals de inkomsten-, loon-, vennootschaps- en omzetbelasting worden (beknopt) behandeld, evenals de successiebelastingen en de douanerechten en accijnzen. Ook is plaats ingeruimd voor lokale belastingen en milieuheffingen. Verder wordt het formele belastingrecht behandeld (aanslagregeling, boete- en strafrecht, procesrecht) en ten slotte wordt uitgebreid aandacht geschonken aan diverse aspecten van het internationale en Europese belastingrecht. Daarbij zijn de belastingparadijzen niet vergeten. De bespreking is niet gericht op details maar op inzicht in de belangrijkste onderdelen van het hedendaagse belastingrecht. De stof wordt met veel voorbeelden toegelicht. Literatuurverwijzingen bieden de mogelijkheid voor verdere studie. De indeling van het boek is bij deze nieuwe druk nauwelijks gewijzigd. De behandeling van de stof is echter aangepast aan de vele nieuwe wetgeving, verhelderd en op een groot aantal plaatsen uitgebreid. Onder meer zijn verwerkt de nieuwe wetgeving inzake de partnerregeling in de inkomstenbelasting, de werkkostenregeling in de loonbelasting, de herziening van de Successiewet en de Vierde tranche Awb. Verder is een reeks nieuwe onderwerpen toegevoegd zoals: verliescompensatie, geruisloze inbreng, vermogenswinsten, alimentatie, overnameholding, innovatiebox, het AVAS-beginsel bij verzuimboetes en de fiscale verhoudingen binnen het Koninkrijk. Er is meer aandacht besteed aan de internationale gegevensuitwisseling; in het Europeesrechtelijke deel heeft de voorgestelde Europese vennootschapsbelasting CCCTB een plaats gekregen en is een reeks voorbeelden uit arresten inzake de vier vrijheden opgenomen. René en Rosery Niessen Roermond, 15 mei 2012
Voorwoord bij de vijfde druk
11
Prof.dr.mr. René Niessen is advocaat-generaal bij de Hoge Raad, en bijzonder hoogleraar aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij publiceerde tal van boeken en artikelen over onder meer inkomsten- en vennootschapsbelasting. Tevens is hij redacteur van het digitale fiscale naslagwerk NDFR.
Wegwijs in de Fiscaliteit
Wegwijs in de Fiscaliteit voert de lezer binnen in de wereld van de belastingen. Met talrijke voorbeelden wordt gedemonstreerd hoe de Nederlandse belastingen functioneren; in dit boek komen alle bekende belastingen zoals de loon- en inkomstenbelasting, de vennootschapsbelasting, de BTW en de erfbelasting aan bod. Tal van kleinere heffingen waaronder de milieuheffingen en de gemeentelijke belastingen worden niet vergeten. Daarnaast wordt indringend aandacht besteed aan de achtergrond en de bredere betekenis van belastingheffing. De helft van het nationale inkomen van de particuliere naar de collectieve sector overhevelen heeft uiteraard een reusachtige impact op de economie; bedrijven en particulieren richten hun handelen in belangrijke mate naar de fiscale gevolgen die daaraan zijn verbonden. Ook in het internationale zakenverkeer is de invloed van de belastingheffing niet meer weg te denken; daarom wordt aandacht besteed aan tal van internationale aspecten, zoals de voorkoming van dubbele belasting, belastingconcurrentie, belastingparadijzen en de Europese harmonisatie. Verder wordt uitvoerig ingegaan op het formele recht zoals de aanslagregeling, invordering, bestuurlijke boeten en rechtsbescherming.
Niessen, Niessen-Cobben
Wegwijs in de Fiscaliteit
WE GWI J S s erie
Wegwijs in de FISCALITEIT
Mr.dr. Rosery Niessen-Cobben is specialist formeel belastingrecht bij RSM Wehrens, Mennen & de Vries Belastingadviseurs N.V. te Roermond, tevens fiscaal advocaat bij Boskamp & Willems advocaten te Eindhoven. Zij is hoofdredacteur van het Tijdschrift Formeel Belastingrecht en redacteur van de NDFR Invordering, en publiceerde onder meer Wegwijs in de Algemene wet inzake rijksbelastingen en Wegwijs in de Invordering.
www.rechtinfiscaal.nl/wegwijsserie NUR 826
VIJFDE DRUK
De Wegwijsserie omvat de volgende titels: - Wegwijs in de Algemene wet inzake rijksbelastingen; - Wegwijs in de Belastingheffing van ondernemingen; - Wegwijs in de Btw; - Wegwijs in de Fiscaliteit; - Wegwijs in de in de Gemeentelijke belastingheffing en de Wet WOZ; - Wegwijs in de Inkomstenbelasting; - Wegwijs in het Internationaal Belastingrecht; - Wegwijs in de Invordering; - Wegwijs in de Loonbelasting; - Wegwijs in de Overdrachtsbelasting; - Wegwijs in de Successiewet; - Wegwijs in de Vennootschapsbelasting
prof.dr.mr. R.E.C.M. Niessen mr.dr. R.M.P.G. Niessen-Cobben
ISBN 9789012386685
Fiscale kracht
W EGW IJ S s e r i e
VIJFDE DRUK
