WEET U AL
In de nieuwe spot over de Zorgverzekeringswet draait het niet meer om de vraag
‘ziekenfonds of particulier?’. Tamara Brinkman (zie ook pagina 4) moest deze keer tijdens de opnamen ongeveer tweehonderd keer herhalen: ‘Weet u al wat u doet? En u? En u?’
De opnamen van de spot vonden plaats op zondag 6 november. In welk ziekenhuis? In een groot kantoorpand in Amsterdam! De opnamen duurden van ’s morgens zeven tot ’s avonds negen uur. VWS-campagneleider Kees Plug was er – deels – getuige van: ‘Ze zijn eerst een hele tijd bezig geweest met de beelden van Tamara in die grote gang. Vanwege het licht. De andere stukjes zijn later op de dag opgenomen. Die man in het gips begon op een gegeven moment wel te klagen dat het zo lang duurde…’ Een paar dagen na de opnamen kreeg Plug de ruwe montage te zien. ‘Er moest nog wat aan het geluid gebeuren en de voice-over stond er nog niet ‘onder’. Nee, ik had verder geen opmerkingen. De regisseur, Mike van Diem, heeft een Oscar gewonnen voor zijn film Karakter. Die weet echt wel wat hij doet.’ Op 16 en 17 november is de spot gepretest. Eerst onder een groep autochtone en vervolgens onder een groep allochtone Nederlanders. Bij beide groepen waren de uitkomsten overwegend positief. De kernboodschap was duidelijk en werd relevant gevonden. De creatieve uitwerking van de spot blijkt ook goed gevallen: ‘de verpleegster is vrolijk en daadkrachtig, maar aan de andere kant kan ze evengoed je buurvrouw zijn’. Toch blijft de basishouding over het onderwerp negatief. Het systeem van teruggaaf via de belasting bijvoorbeeld, ervaren de geïnterviewden als ‘rondpompen van geld’, ‘moeilijk, moet je er weer achteraan’ en ‘ik zal wel weer net buiten de prijzen vallen’. CLAARTJE HELLWIG De nieuwe spot is vanaf 8 december ongeveer zes keer per dag te zien op verschillende zenders en tijdstippen. Vanaf 16 december is ook een nieuwe radiospot te horen.
8 DIAGONAAL#11 DECEMBER 2005
L
WAT U DOET?
9
MARKANTE
10 DIAGONAAL#11 DECEMBER 2005
E
IN MEMORIAM BIJ HET VERSCHEIDEN VAN HET ZIEKENFONDS
MOMENTEN Lief ziekenfonds, Wij nemen afscheid van een dierbare en vertrouwde kameraad.
1909 – particulier verzekeren. Een jaar later diende Abraham
Eentje die voor ontelbare mensen steun en toeverlaat was. Eentje
Kuyper een wetsvoorstel in voor de invoering van een verplichte
die ruim 150 jaar lang geduldig op de achtergrond bleef. En die zo
verzekering van ziekengeld. Maar het kabinet viel al voordat er
nu en dan ook aanzet was tot heftige, parlementaire, discussies.
over het voorstel kon worden gestemd. Het was de tijd, dat het ziekenfonds voor huisartsenzorg 4,25 gulden per verzekerde betaalde.
Weemoed overheerst. Nooit meer die vraag: ziekenfonds of parti-
Per jaar! Een particulier was toen 2,75 kwijt. Per consult…
culier? Nooit meer de ziekenfondsbril. Tegelijkertijd houdt een tweeslachtig gevoel ons in de greep. Enerzijds is er het besef: het
Deze vorm van nationale solidariteit bleef bestaan totdat je, in de
is mooi geweest zo. De samenleving verandert en je moet mee-
Tweede Wereldoorlog, bezweek onder het juk van de Duitse bezet-
gaan met je tijd. Maar tegelijkertijd weet je: het wordt nóóít meer
ter. Vanaf 1 november 1941 gold een landelijke loongrens. Een
zo als vroeger. ‘Het eind van een era’, noemt historicus Companje
werknemer die daaronder zat, was verplicht verzekerd bij het zie-
het zelfs. Voor de ouderen onder ons: nooit meer de ziekenfonds-
kenfonds. De overheid bepaalde de hoogte van de premie en de
bode. Nooit meer onderscheid tussen arm en rijk?
inhoud van het verzekerde pakket. Na de bevrijding in 1945 was jij, ziekenfonds, de enige Duitse wet die níet verviel. Er werd daarna
Bij dit heengaan is het gepast om stil te staan bij de meest mar-
veel over je gediscussieerd. Maar pas in 1986 kwam het volgende,
kante momenten uit jouw lange leven, lief ziekenfonds. De geleer-
zoals Companje het noemt, ‘scharniermoment’. Staatssecretaris
den zijn het er niet over eens wanneer je nou precies bent
Joop van der Reijden loodste de Wet op de Toegang Ziektekosten-
geboren. Het was ergens in de 17e eeuw. Leden van een gilde kon-
verzekering (die we nog kennen als WTZ) door het parlement,
den zich indekken tegen verlies van inkomen door ziekte én tegen
waardoor de kosten voorlopig in de hand werden gehouden.
het risico van medische uitgaven. Dit werd verboden tijdens de Bataafse republiek en in de tijd van Napoleon (van 1795 tot 1813).
Daarna wierpen andere stiefvaders zich op. Wisse Dekker en Hans
Maar daarna ontstonden verschillende fondsen. Van artsen, van
Simons pleitten voor een brede basisverzekering, maar het politie-
bedrijven. En ook van vakbonden. Daarmee stond jij, lief zieken-
ke draagvlak ontbrak. In 1991 overleefde je nog in de Nacht van
fonds, eigenlijk al in de kinderschoenen. Er was toen, jawel (!),
Calland. Maar nu is het moment van afscheid toch echt dáár. Met
sprake van een vrije markt voor ziekenfondsen.
een brok in de keel, maar ook dankbaar voor de erfenis die je ons nalaat. Je hebt veel voor ons betekend. We zullen je dus niet snel
In 1902 was ongeveer een vijfde deel van alle Nederlanders (in
vergeten. De keuze ‘ziekenfonds of particulier’ zal in ons geheugen
totaal zo’n 5 miljoen mensen) verzekerd bij één van de 606 zieken-
vervagen. Maar voor ons, VWS’ers, leef je voort in de optie die eeu-
fondsen. Wie buiten deze categorieën viel, kon zich – pas vanaf
wig blijft bestaan: koffie of thee?
11
VERVOLG:
MARKANTE MOMENTEN foto links: Geert Jan Hamilton, Affiches uit: Koersvast, de geschiedenis van Achmea in vogelvlucht. Achmea, september 2005
Zowel VWS’ers als niet-VWS’ers hebben zich verdiept in de geschiedenis van de Zorgverzekeringswet. Als zoon van een huisarts kreeg VWS’er Geert Jan Hamilton de ver-
twee vormen van solidariteit: ‘warme en koude’. Wat dat laatste
plichte klasse-scheiding in de ziektekostenverzekering met de pap-
betreft: de fondsen waren niet solidair met mensen die bij hun aan-
lepel ingegoten. Het bord bij de voordeur van de praktijk annex
melding al ziek waren. Zowel bij artsen, bestuurders als patiënten
woonhuis sprak immers boekdelen: ‘spreekuur ziekenfonds van
constateert ze ‘allerlei vormen van misbruik’.
8 tot 11 uur; particulieren volgens afspraak’. ‘Als kind kon ik niet goed begrijpen waarom sommige mensen uren in een rokerige
Karel-Peter Companje (50) raakte door toeval betrokken bij de zorg-
wachtkamer moesten zitten en anderen direct naar de spreekkamer
geschiedenis. Hij studeerde in 1981 af als historicus. ‘Maar dat was
konden. Maar ja, zo zat de wereld toen in elkaar.’
een slechte tijd om werk te vinden. Je moet wat, dus in ’88 werd ik groepschef archief bij het Regionaal Ziekenfonds Midden-
Hamilton (53) is vervolgens z’n leven lang betrokken gebleven bij
Nederland in Utrecht. Van het één kwam het ander en in 1994 had ik
zorg- en verzekeringskwesties. In verschillende hoedanigheden en
mijn eerste grote publicatie met het boek Ziekenzorg. Daarna ben
uiteindelijk bij VWS. Vanaf 1980 werkte Hamilton als jurist bij de
ik in deze branche blijven hangen.’ Companje is inmiddels universi-
Vereniging van Nederlandse Ziekenfondsen (VNZ), later Zorg-
tair docent geschiedenis zorgverzekering bij het VU Medisch
verzekeraars Nederland. In 1999 werd hij directeur wetgeving bij
Centrum in Amsterdam. ‘Persoonlijk word ik er niet weemoedig
het ministerie. ‘Op wetgevingsgebied had ik één grote ambitie: de
van dat het ziekenfonds nu verdwijnt. Het duale stelsel moest nou
totstandkoming van de Zorgverzekeringswet van nabij meemaken.
eenmaal gesaneerd worden. Historisch gezien betekent het wel het
Dat het binnen zes jaar is gelukt, vind ik heel bijzonder. Er was
einde aan een karakteristieke periode. Maar van beeldbepalende
natuurlijk al jaren over gesproken (zie Markante Momenten, pag.
onderdelen daaruit hadden we natuurlijk al eerder afscheid geno-
11, red.) en in Balkenende II kwamen alle lijnen samen.’ Hamilton
men. Zoals van het fenomeen ziekenfondsbode. In de naoorlogse
beschouwt de geboorte van het nieuwe zorgstelsel als ‘de belang-
periode haalden zij aan huis de contributiegelden op. Door artsen
rijkste vernieuwing in deze regeerperiode. De wet raakt echt ieder-
werden ze afgeschilderd als de satan, maar dat klopt slechts
een. Het is de motor van de financiering van de gezondheidszorg
gedeeltelijk. Ze moesten bijvoorbeeld zelf in staat zijn om zes
voor de komende decennia. Een logisch vervolg op alle stappen die
weken contributie voor te schieten als mensen het zelf niet konden
de afgelopen vijftien jaar zijn gezet.’ Met een herinnering aan thuis:
betalen. Later kwam de giro en werden zij ‘buitendienstmedewer-
‘misschien onbewust, maar er heeft aan het ziekenfonds toch altijd
kers’. Die zijn inmiddels weer vervangen door callcentra en zo zet
de notie ‘minder’ gekleefd. Ik zie het nieuwe stelsel niet als een
de cyclus zich voort. Nu zijn we weer bij marktwerking, een term
ziekenfonds voor iedereen. Als je in de oude termen wilt blijven:
die rond 1900 ook vaak viel.’
ROB LANGEVELD
iedereen wordt nu particulier.’
MEER LEZEN Solidariteit
PS-special: Een zorgverzekering voor iedereen.
Brigitte Widdershoven en Karel-Peter Companje gelden als autori-
Mr. G.J.A. Hamilton. (ISBN 90-13-03007-6)
teiten op het terrein van de historie. Brigitte Widdershoven (33)
Dr. K.P. Companje. Convergerende Belangen.
promoveerde vorige maand in Tilburg op haar proefschrift Het
Belangenbehartiging van de zorgverzekeraars in historisch
dilemma van solidariteit. Daarbij belichtte ze vooral de rol van de
perspectief 1900-2001 (Zeist 20012) (ISBN 90-75149-013-X)
ziekenfondsen tussen 1890 en 1941. In haar proefschrift beschrijft
Twee eeuwen solidariteit. Karel Veraghtert &
Widdershoven de solidariteit bij de vooroorlogse ziekenfondsen.
Brigitte Widdershoven (ISBN 90.5260.014.7)
‘Er was een strenge selectie aan de poort, maar de regels werden
www.metamedicavumc.nl/khz/
coulant toegepast’, zo constateert ze. De promovenda onderscheidt
www.zn.nl/overzn/geschiedenis.asp
12 DIAGONAAL#11 DECEMBER 2005
WERKEN AAN DE STELSELHERZIENING De wet, de cijfers, de campagne, de coördinatie… Heel wat VWS’ers hebben het in 2005 razend druk gehad met de voorbereidingen voor de nieuwe Zorgverzekeringswet (Zvw). Vallen zij in een zwart gat nu die wet daadwerkelijk van kracht is geworden?
HET WAS KICKEN, HET
DE CIJFERS
DE CAMPAGNE
Vraagstukken en Arbeidsvoorwaardenbeleid: ‘Nee, zeker niet. Voor
‘Nee, voor ons zal het werk voorlopig nog wel even doorgaan. We
mij en mijn collega Joens Visser verwacht ik dat het in ieder geval de
weten nog niet wat er allemaal op ons af gaat komen. De hoeveel-
komende maanden nog wel druk blijft. Wij hebben ons het afgelopen
heid werk is voor een groot deel afhankelijk van hoe het gaat lopen.
jaar bezig gehouden met de vraag: wat betekent dit voor het loon-
En dat is eigenlijk al vanaf het begin zo. We dachten: het zal wel druk
strookje? Wat de échte inkomenseffecten zullen zijn, zal de komende
worden, maar we konden heel moeilijk inschatten hoe druk precies.
maanden blijken. Spannend, maar ik kijk er wel naar uit. We zijn er al
Nou, héél druk dus. Natuurlijk lagen er goede communicatieplan-
zo lang mee bezig. Eigenlijk vanaf het begin, toen minister Borst hier
nen, maar er waren toch veel dingen die we van te voren niet konden
nog zat en in 2002 de nota Vraag aan bod verscheen. Toen het kabi-
voorzien en waarbij we ons moesten afvragen: hoe gaan we hiermee
Rob Puijenbroek, directie Macro-Economische
Monique Zaat, directie Voorlichting en Communicatie:
begonnen met berekeningen maken, samen met het Centraal
we hebben ons niet gek laten maken. De Rijksvoorlich-
Planbureau (CPB). Hoe gaan we het doen, was toen de vraag.
tingsdienst doet regelmatig onderzoek waaraan we kunnen zien: in
Langzaamaan werd dat steeds gedetailleerder. Tot en met de inko-
hoeverre snapt Nederland het? En daar spelen we op in. Je moet
mensplaatjes aan toe. Het laatste jaar zijn we er fulltime mee bezig
gewoon heel flexibel zijn. Ik zou het zo weer doen. Je bent toch bezig
geweest. Ons verlofstuwmeer is wel toegenomen en sinds septem-
met iets dat iedereen raakt. Ik heb er ook veel van geleerd. Normaal
ber heb ik hooguit een enkele vrije dag genomen. Maar het was een
ben je als communicatiemedewerker bezig met verschillende onder-
prachtige periode. Eigenlijk werd het steeds meer ‘kicken’ naarmate
werpen, maar ik ben, samen met mijn collega’s, nu bijna een jaar
de datum van 1 januari dichterbij kwam. Zo’n stelselherziening is
lang alleen met dit project bezig. Dat is wel lang, maar daardoor heb
een heel bijzonder project. Ik vind dat we ook veel te danken hebben
je ook heel erg de drang om het af te maken. Ik ben benieuwd hoe
aan de inspanningen van andere departementen zoals Financiën,
het gaat lopen. Het is wel spannend. Vol verwachting klopt ons
net Balkenende II het hoofdlijnenakkoord had gesloten, zijn we
Sociale Zaken en Onderwijs. En
we hebben een
minister met lef. Hij heeft veel aangedurfd. Dat mag ook wel eens gezegd worden.’
DIAGONAAL#1 JANUARI 2006
om? En de buitenwereld kijkt kritisch naar je. Maar
hart…’
BLIJFT
SPANNEND
DE COÖRDINATIE
DE WET
dat is overdreven. Maar het zal wel moeilijk worden om de afgelo-
Juridische Zaken: ‘Nee, maar dat was van tevoren al duidelijk. Ik ben
pen vijf jaar te overtreffen! Over een paar maanden houdt het voor
voor deze klus ‘ingeleend’ van Sociale Zaken en als het af was, zou ik
ons echt wel op. Maar in het kielzog van de Zvw volgen nog genoeg
gewoon terug gaan naar mijn oude plek. Dat is ondertussen een
andere veranderingen. Daar vinden we vast wel weer een leuke plek
andere plek geworden: ik blijf hier bij VWS. Ik ga bij de directie
in. Nog onder minister Borst zijn we vijf jaar geleden begonnen met
Zorgverzekeringen aan de slag als senior beleidsmedewerker. Daar
het afstoffen van ideeën die er al twintig jaar lagen. Die plannen zijn
krijg ik werk dat voortvloeit uit de Zorgverzekeringswet. Ik neem dus
in het verleden mislukt. Toen was de tijd er nog niet rijp voor, maar
geen afscheid van VWS en ook niet van de Zvw. Ik vond het heel leuk
Jan Verduijn, Project Toekomst Zorgstelsel (PTZ): ‘Nee,
de grondgedachte lag er al jaren.’
Het is een ingrijpende
verandering geweest en ik vind het bijzonder dat ik die
Jan Egbert Temmink, directie Wetgeving en
om hieraan te werken. Ik kende de zorgsector niet en er
ging een wereld voor me open. Het was daarom ook wel
van het begin tot en met het eind kon meemaken. Vaak duren hervor-
aanpoten. Je bent nieuw op een departement en hebt te maken met
mingen veel langer en gaat het stroperiger. Ik had in het begin ook
een nieuw onderwerp. Maar ik voelde me heel welkom en gewaar-
wel wat scepsis over de mogelijke snelheid, maar het heeft mijn ver-
deerd. Het viel me ook op dat het onderwerp heel doorleefd was. De
wachtingen overtroffen. PTZ is eigenlijk een instrument van de direc-
mensen die ermee bezig waren, wóónden al in die nieuwe structuur.
teur-generaal om te volgen wat er bij de verschillende directies
Er was en is echt goed over nagedacht. Er waren soms wel onver-
gebeurt en om de voortgang erin te houden. Een coördinerende
wachte hick-ups, maar dat waren kleine dingen, geen grote zaken die
functie hebben we dus, maar we hebben ook wel zelf stukken
men over het hoofd had gezien. Nu begint het eigenlijk pas.
geschreven. Naarmate de tijd verstreek, veranderde de aard van ons
Spannend, gaat het zoals beoogd? Ik hoop dat VWS de verleiding
werk van grof naar fijn. Ik ben wel optimistisch over de komende
weet te weerstaan elk probleempje meteen op te lossen. Ik zou zeg-
maanden. Zoals de minister al eens heeft gezegd: het is niet zo’n
gen: kijk het eerst even aan en vraag je daarna kritisch of en wat er
groot avontuur als het lijkt. Natuurlijk zijn niet alle details te voor-
moet worden bijgesteld.’ n CLAARTJE HELLWIG
zien, maar op de wezenlijke punten kan er niet zoveel fout gaan. Het is een beetje als met het millennium en de euro: er was van tevoren veel om te doen, maar het moment zelf gleed geluidloos voorbij. ’
