weerbaarheids training voor mbo-jongeren met eergerelateerde problemen

weerbaarheids training voor mBO-jongeren met eergerelateerde problemen

WEERBAARHEIDSTRAINING VOOR MBO-JONGEREN MET EERGERELATEERDE PROBLEMEN

Vooraf De weerbaarheidstraining in erekwesties is ontwikkeld in het Scholenproject ‘Eergerelateerd geweld in en om de school’. In dit project, gesubsidieerd door het Ministerie van VROM / Wonen, Werken en Integratie, onderzochten het Albeda Collega Rotterdam en ROC van Twente samen wat vroege signalen kunnen zijn van eergerelateerd geweld en hoe dat binnen school preventief, of al in een vroeg stadium kan worden aangepakt. Uit dit project komen diverse producten voort, waaronder een handleiding voor de begeleiding van mbojongeren met eergerelateerde problemen, een boekje met portretten ‘een kwestie van eer’ en de weerbaarheidstraining die nu voor u ligt. De weerbaarheidstraining is bedoeld om de allochtone deelnemers weerbaar te maken in erekwesties. Het ROC van Twente heeft de afgelopen jaren met deze training gewerkt, voor allochtone deelnemers die met erekwesties te maken hadden. Deze weerbaarheidstraining kan ook op andere scholen worden gebruikt. De aanpak wordt beschreven in deze handleiding. Hij is te beschouwen als een gereedschapskist, waaruit de aanpak en oefeningen naar believen te gebruiken zijn, al naar gelang de situatie en de behoefte van de deelnemer en de trainer. Deze aanpak is te gebruiken door iedereen die binnen school betrokken is bij de begeleiding van jongeren: begeleiders, mentoren, schoolmaatschappelijk werkers, coaches en onderwijsspecialisten. Waarom een ‘weerbaarheidstraining voor erekwesties’? Allochtone jongeren hebben, net als hun vrienden met een Westerse cultuur en achtergrond, de behoefte te experimenteren en zich te profileren. Aan de andere kant willen ze hun ouders, cultuur en tradities niet verloochenen. Bij erekwesties kunnen deze jongeren in een spagaat terechtkomen. Dan kunnen ze hun evenwicht verliezen en weten niet meer wat te doen. Daardoor gaan ze zich onveilig voelen, kunnen in de problemen komen of erger: in onveilige situaties terechtkomen. Met als uiterste, kwesties waarin het gaat om leven of dood. Een weerbaarheidstraining helpt jongeren hun problemen te voorkomen, te beperken of op te lossen. Ze leren hoe ze zelf greep kunnen krijgen op hun leven en welke mogelijkheden ze hebben om te handelen in lastige of gevaarlijke situaties. Om weerbaar te zijn in conflicten over erekwesties, hebben allochtone jongeren kennis, inzicht, vaardigheden en daadkracht nodig. Ze kunnen die in wisselende situaties leren gebruiken. De ene jongere van zeventien of achttien is daar vaardiger in dan de andere. Maar voor ieder van hen is het voortdurend zoeken naar een innerlijke balans. Naar een werkbaar evenwicht tussen de culturen, tradities, gewoontes en omgangsvormen waarin ze leven. Deze training biedt een gereedschapskist om allochtone jongeren binnen school te leren wat zij hierbij nodig hebben.

Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 2 van 49

Inhoudsopgave Vooraf

2

Inhoudsopgave

3

1. Eergerelateerd geweld en weerbaarheid

4

1.1 Eergerelateerd geweld: meer dan alleen eerwraak 1.2 Jongeren leren hun weg te vinden 1.3 Erekwesties tijdig aanpakken met weerbaarheidstraining 1.4 De weerbaarheidstraining is een gereedschapskist 1.5 Weerbaarheid is een zaak voor de hele school

4 5 7 9 11

2. De training ‘Weerbaarheid in erekwesties’

12

2.1 Kennismaking 2.2 Bewustwording 2.3 Zelfredzaamheid 2.4 Zelfbescherming en mogelijkheden voor begeleiding, ondersteuning, hulp en zorg 2.5 Bemiddeling inroepen en aanbieden 2.6 Timemanagement BIJLAGEN Bijlage A: Vertrouwelijk intakeformulier Bijlage B: Reflectieformulier Bijlage C: Boeken, beeldmateriaal en websites over erekwesties Bijlage D: Richtlijnen voor de aanpak van eergerelateerd geweld


16 22 29 33 36 38 40 41 42 43 45

pagina 3 van 49

1. Eergerelateerd geweld en weerbaarheid 1.1 Eergerelateerd geweld: meer dan alleen eerwraak In het rapport ‘Eerwraak of eergerelateerd geweld’ (2005, in opdracht van het ministerie van Justitie) komt de advies- en onderzoeksgroep Beke met de volgende werkdefinitie voor eergerelateerd geweld: ‘Eergerelateerd geweld is elke vorm van geestelijk of lichamelijk geweld, gepleegd vanuit een collectieve mentaliteit in een reactie op een (dreiging van) schending van de eer van een man of vrouw en daarmee van zijn of haar familie, waarvan de buitenwereld op de hoogte is of dreigt te raken.’ (Ferwerda & Van Leiden, 2005, p. 25) Deze werkdefinitie rekent af met de aanname dat het bij eergerelateerd geweld alleen om eerwraak of eermoorden gaat. Eergerelateerd geweld is een breder begrip. Daardoor biedt het professionals en gemeenschappen als scholen de ruimte om álle vormen van geweld, voortkomend uit erekwesties, onder de loep te nemen. Als we andere geweldsvormen, zoals mishandeling en gedwongen uithuwelijking, uit de schaduw van eermoorden halen, kunnen we de problematiek bij de wortels aanpakken. Dan hebben we mogelijkheden om erekwesties (vroegtijdig) te signaleren en te voorkómen.


pagina 4 van 49

1.2 Jongeren leren hun weg te vinden De middelbare schooltijd is een periode waarin jongeren experimenteren en leren hun weg te vinden. Ze zoeken elkaar op, worden verliefd en willen dit vaak uitdiepen. Ook al weten ze dat dit een erekwestie kan worden, dat ze zich hiermee op gevaarlijk terrein begeven. Allochtone jongeren weten vaak maar al te goed dat ze met erekwesties te maken hebben. Ze hebben van huis uit erecodes meegekregen. Dat je je gezin en familie geen slechte naam mag bezorgen bijvoorbeeld of je maagdelijkheid niet mag verliezen. Er zijn drie soorten erekwesties: 1. De status is aangetast. Bijvoorbeeld: een jongere presteert slecht op school. 2. De familie-eer wordt geschonden. Bijvoorbeeld: een jongere wordt betrapt op diefstal. 3. De seksuele eer is in het geding: een meisje gaat uit en wordt met een (Nederlandse) jongen gezien. Met name de laatste twee kunnen leiden tot explosieve situaties. Eergerelateerde problemen die jongeren ervaren, variëren van sociale en emotionele druk door roddelen binnen de gemeenschap, of beperking van leefruimte door sociale controle, tot aan concrete bedreigingen en daadwerkelijk geweld.

Vaker problemen met eergerelateerd geweld De afgelopen jaren kreeg een aantal scholen te maken met eergerelateerd geweld. In 2003 werd de achttienjarige Zarife, een leerlinge van het ROC van Twente, op vakantie in Turkije omgebracht door haar vader, omdat hij vond dat ze met haar gedrag haar familie te schande maakte. Erekwesties kunnen ook jongens in de problemen brengen. Zoals Ali, die toen hij zeventien was met het pistool van zijn vader een schietpartij aanrichtte op een school in Veghel, toen hij het gemunt had op de vriend van zijn zuster. Als minderjarige zou hij vast minder zwaar gestraft worden en dat maakte hem volgens zijn familie tot ‘de geschikte persoon’ om deze plicht uit te voeren. Hij kreeg vijf jaar cel. Deze incidenten kwamen in het nieuws. Maar onderzoek van het Instituut voor Veiligheidsen Crisismanagement COT (in 2004, in opdracht van de Tweede Kamer en de minister van Justitie) heeft aangetoond, dat jongeren veel vaker dan gedacht als gevolg van erekwesties in de problemen komen. Dit wordt ondersteund door de gegevens uit de registratie, waarmee de politieregio Haaglanden in 2004 is gestart, van zaken waarin mogelijk eergerelateerd geweld speelt.

Scholenproject Eergerelateerd geweld in en om de school Dit is mede de aanleiding geweest voor het ‘Scholenproject Eergerelateerd geweld in en om de school’. Diverse voorbeelden van erekwesties staan beschreven in ‘Een kwestie van eer. Portretten van mbo-jongeren met eergerelateerde problemen’, geschreven door Sep Schaffers (uitgave Albeda College en ROC van Twente 2008, in het kader van Scholenproject ‘Eergerelateerd geweld in en om de school’).


pagina 5 van 49

Wie meer wil weten over de achtergronden van erekwesties, met name oosterse culturen en subculturen, leest bijvoorbeeld het boek ‘Eer en eerwraak – definitie en analyse’ (Uitg. Bulaaq, 2007) van arabist dhr. R. Ermers. In de bijlagen staan meer titels van boeken, documentaires en websites over dit onderwerp.

Erekwesties schaden de ontwikkeling Jongeren moeten zich veilig kunnen voelen, thuis of als ze over straat gaan. Als zij zich daar onveilig voelen vanwege erekwesties, heeft dat zowel zijn weerslag op hun studieresultaten als op hun emotionele ontwikkeling. Het is slecht voor hun zelfvertrouwen en de vorming van een eigen identiteit. Ze presteren slechter op school en zullen uitvallen. Zonder diploma en een zekere positie in de maatschappij zullen ze ook later kwetsbaar blijven voor sociale druk, machtsongelijkheid en problemen door erekwesties. Als ze in een dergelijke situatie terechtkomen, willen ze er vaak wel over praten, maar dat is niet makkelijk. Het is hen met de paplepel ingegeven de vuile was niet buiten te hangen - wie dat wel doet is een verrader. Ze durven er niet over te praten uit schaamte, om de schande te voorkomen of uit vrees dat het dan alleen maar erger wordt. Of ze verwachten dat het geen zin heeft, omdat niemand hen zal begrijpen of capabel genoeg is om hen te adviseren of begeleiden.

Mogelijke signalen Jongeren die te maken hebben met erekwesties laten het - op hun manier - vaak wel merken op school. Je moet de signalen wel weten te herkennen. Bijvoorbeeld: o Prestaties op school en cijfers gaan achteruit o Vragen veel aandacht, of hebben zelf hun aandacht niet bij de les o Afwezigheid: niet op school komen, te laat op school komen of te vroeg weggaan o Rondhangen in de kantine/schoolplein en niet naar de les gaan o Conflicten opzoeken o Snel op de tenen getrapt zijn o Depressieve gevoelens o Ongegronde woedeuitbarstingen o Extreme controle van broers en ouders, zelfs op school


pagina 6 van 49

1.3 Erekwesties tijdig aanpakken met weerbaarheidstraining Het is belangrijk voor de school, de jongere en zijn/haar ouders dat erekwesties zo snel mogelijk worden aangepakt. Het gaat om de veiligheid en bescherming van jongeren. Zij lopen het risico uitgehuwelijkt, verstoten, achtergelaten of zelfs gedood te worden. Dit speelt met name voor de meisjes, maar ook jongens kunnen problemen krijgen door gedwongen uithuwelijking, roddelen of sociale druk om dingen tegen je zin te doen. Jongeren die sterk in hun schoenen staan, hebben bij erekwesties een streepje voor. Als je weet hoe je in lastige situaties moet of kunt reageren, kun je immers veel uitbarstingen en conflicten voorkomen. Met de weerbaarheidstraining in erekwesties leren we jongeren voor zichzelf op te komen en steviger te staan in erekwesties. Maar we leren hen ook hun situatie te overzien, vooruit te kijken en plannen en maatregelen uit te stippelen in mogelijke probleemsituaties.

Bewustwording en zelfredzaamheid De weerbaarheidstraining helpt het probleem vroegtijdig te signaleren en aan te pakken. Dat kan, door jongeren die met erekwesties te maken hebben, bewustwording en zelfredzaamheid bij te brengen en hen te leren zichzelf te beschermen en te emanciperen. Door deze training kan de deelnemer zijn eigen situatie beter overzien. Deelnemers leren dat ze behalve plichten ook rechten hebben en dat dit hen speelruimte biedt om binnen wet, geloof en cultuur hun eigen weg te zoeken. Het is voor hen van belang te weten hoe eigen cultuur, tradities, religie en gewoonten in elkaar zitten. Kennis is macht - want daarin schuilen vaak ook de oplossingen. Zij kunnen daardoor oplossingen zoeken, hulp vragen, bemiddeling van familieleden inroepen en de problemen met hun familie oplossen. Bovendien kunnen zij daardoor ook zelf bemiddelen en oplossingen aandragen binnen het gezin of de familie. Mediation (bemiddeling) is een onderdeel van de groepsaanpak voor erekwesties. De communicatieve vaardigheden van de student zijn in erekwesties cruciaal.

Scenario’s bespreken In de training krijgt de deelnemer een helder beeld van de opties. De voor- en nadelen van elke oplossing worden besproken, zodat hij/zij weet welke consequenties zijn beslissing kan hebben. Bijvoorbeeld: het scenario bij weglopen. Het besluit om van huis weg te lopen, betekent vaak dat deze jongere moet breken met ouders, vrienden, broers en zussen - soms voorgoed. Wat betekent het om in een opvanghuis te wonen? Dat is niet bepaald ‘lang leve de lol’, zoals jongeren wel denken. De eerste paar weken mag er niet gebeld of gemaild worden. En ook binnen de opvang heb je verplichtingen en verantwoordelijkheden. In de weerbaarheidstraining in erekwesties kan de trainer bijvoorbeeld ook stilstaan bij de gevolgen en de mogelijkheden die de deelnemer heeft na de kennismaking met een jongen of meisje. Of hoe hij of zij het kan aanpakken bij verloving en/of trouwen.


pagina 7 van 49

Een nieuw evenwicht Het probleem is dat veel jongeren van huis uit wel hun plichten meekrijgen, maar amper te horen krijgen welke rechten ze tegelijkertijd hebben. In de weerbaarheidstraining in erezaken komen onderwerpen aan de orde als: zelfrespect, zelfstandigheid, onafhankelijkheid, zelfbeschikkingsrecht en bijvoorbeeld de mogelijkheid anderen te laten bemiddelen. We maken jongeren bewust van de keuzes die ze in bepaalde situaties hebben en welke consequenties die keuzes met zich meebrengen. We maken ze weerbaar, geven ze handvatten om hun leven en lastige situaties in eigen hand te nemen. In plaats van zich door hun spagaat tussen twee culturen uit balans te laten brengen, helpen we de jongeren een nieuw evenwicht te vinden: hun eigen gulden middenweg.

Maatwerk De weerbaarheidstraining in erekwesties reikt deelnemers mogelijkheden aan om zelf tot een oplossing te komen. Maatwerk: voor elk type erekwestie is er een andere benadering nodig. De jongere die met een kwestie van zedelijke eer te maken heeft, verkeert immers in een heel andere situatie dan degene die de training doet wegens status-eer. Bijvoorbeeld: Een jongere die een relatie krijgt en zo in een erekwestie verzeild raakt, heeft drie opties: • De relatie uitmaken, of geen relatie aangaan (en dus de oorzaak van de eerschending uit de weg gaan). • Weggaan van huis. Daarmee raakt hij/zij wel zijn gezin en familie kwijt. • De twee willen met elkaar verder, maar dan ‘zoals het hoort’: ze willen zich verloven en dan trouwen. Als twee jongeren uit verschillende culturen willen trouwen, is dat een familieaangelegenheid. Deelnemers die in deze situatie begeleiding vragen, willen vaak weten wat hun mogelijkheden zijn. De deelnemer zal zelf de benodigde stappen moeten ondernemen, maar kan samen met de begeleider vooraf een aantal zaken onderzoeken. De deelnemer leert in de training zelf op zoek te gaan naar mogelijke bemiddelaars binnen het gezin, de familie of gemeenschap (de imam of pastoor bijvoorbeeld). Acute situaties In acute situaties wordt de deelnemer/jongere standaard doorverwezen naar deskundigen binnen de school of naar partners binnen de keten van hulpverlening. Bij de politie is er voor acute erezaken een landelijke contactpersoon aangesteld. Velen denken dat de politie er alleen is als er een misdaad is gepleegd en vermijden het contact. Deelnemers moeten echter beseffen dat de politie er juist ook is om de burger te beschermen en om de veiligheid in huis en op straat te bewaken. De politie kan tevens een uitstekende bemiddelaarsrol spelen. Bij geweld zal er altijd met de externe ketenpartners contact opgenomen moeten worden. De deelnemer zal daarvoor echter toestemming moeten geven. Voorafgaand zal hij/zij een aantal trainingen nodig hebben, om hem/haar bewust te maken van de situatie en weerbaar te maken. De punten waaraan hierbij aandacht wordt gegeven, zijn te vinden in de bijlagen van de werkvormen. Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 8 van 49

1.4 De weerbaarheidstraining is een gereedschapskist Deze weerbaarheidstraining in erezaken is een training op maat. Een gereedschapskist, waaruit studentbegeleiders of andere professionals binnen de school kunnen putten in de begeleiding van allochtone studenten die met erekwesties zitten. In de meeste gevallen zul je met een deelnemer de individuele aanpak doorlopen. Jongeren zoeken uit eigen beweging hun mentor of studiebegeleider op, als ze in de problemen zitten of dreigen te komen. Een andere keer is het de mentor of een ander vanuit school die het initiatief neemt, op grond van signalen dat de deelnemer gebukt gaat onder een erekwestie, of in gevaar dreigt te komen. Voordeel van de individuele aanpak is dat de weerbaarheidstraining beter toe te spitsen is op de jongere zelf en zijn /haar situatie. De weerbaarheidstraining kan ook worden gegeven als groepstraining. Sommige onderdelen worden nog effectiever en leerzamer als de oefeningen in een groep van vrienden, klas- of leeftijdgenoten worden uitgevoerd. In de praktijk gebeurt het ook wel dat vrienden of klasgenoten uit nieuwsgierigheid meekomen en eveneens besluiten om aan te haken. We vormen groepjes van bij voorkeur niet meer dan zes tot acht deelnemers. Dit biedt de beste mogelijkheden bij het samen bespreken en reflecteren van de oefeningen en situaties tijdens de training.

Een basis voor weerbaarheid Volledige weerbaarheid in erekwesties bereik je niet met de acht sessies van deze training. Maar je kunt er wel een stevige basis voor leggen. De weerbaarheidstraining past goed aan het begin van een begeleidingstraject. Er zijn diverse redenen om bij de start van het begeleidingstraject aandacht te besteden aan weerbaarheid in erekwesties: o Jongeren bouwen een vertrouwensband op bij het begin van een begeleidingstraject. o Jongeren komen van verschillende scholen en moeten een leef- en werkbare balans vinden. o Ze moeten wennen aan een nieuwe situatie waarin onafhankelijkheid, zelfstandigheid, zelfredzaamheid en verantwoordelijkheid een must zijn. Vaak tegenovergesteld aan wat er van hen thuis wordt verwacht. o Ze verkeren in een leeftijdsfase waarin verliefdheden, seksualiteit, twijfel over de eigen identiteit, experimenteergedrag, grenzen verkennen en overschrijden, gein trappen en stoer doen aan de orde van de dag zijn. Daardoor kunnen ze overal binnen en buiten school in erekwesties terechtkomen. o Jongeren die te maken hebben met erekwesties willen daadkrachtiger worden: ze weten welke erecode geschonden is en welke impact het zal hebben in zowel het gezin, de familie als de gemeenschap. o De begeleider kan in het traject vanaf het begin veel beter sturen. o De begeleider kan met de weerbaarheid de jongere ook medeverantwoordelijk maken.


pagina 9 van 49

Individuele accenten of aanvullende trainingen Elke jongere heeft een andere aanpak nodig om weerbaar gemaakt te worden. In deze handleiding staan zes thema’s beschreven. Deze onderdelen kunnen allemaal worden doorlopen. Dat kan in opeenvolgende sessies of enkele onderdelen kunnen worden ingezet, naar gelang de vraag van de deelnemer(s) in kwestie. Sommige jongeren zijn al geholpen met informatie over hun mogelijkheden om veiligheid en bescherming te zoeken en hebben de rest van de training niet nodig. De training biedt vaak voldoende basis, vooral als er vanuit school ook na afloop van het begeleidingstraject aandacht blijft voor weerbaarheid. Voor bepaalde deelnemers kan het nodig zijn extra individuele accenten te leggen op onderdelen van de weerbaarheidstraining. Sommigen hebben wellicht nog baat bij andere trainingen, die door medewerkers van de school zelf worden gegeven, of elders worden ingehuurd. Bij het ROC van Twente kunnen jongeren bijvoorbeeld gebruikmaken van trainingen in communicatievaardigheden, in zelfvertrouwen, tegen faalangst of agressie-regressie. Kijk voor trainingen die ingehuurd kunnen worden op de volgende websites: zelfvertrouwen: http://www.henkonderwijsadvies.nl/pages/folder.html faalangst: http://www.faalangst.nl/scholing.php communicatie: http://www.boomerang-ct.nl/grenzen.htm agressie-regressietraining: http://www.shoshin.nl/shoshin/samenwerkendeprofessionals/samenwerking.html

Zelf de verantwoordelijkheid nemen Het is belangrijk dat de jongere zelf de verantwoordelijkheid neemt bij het doorlopen van de training en de aanpak van de erekwesties, waarmee hij of zij te maken heeft. Het gaat er immers om de zelfredzaamheid te bevorderen. De trainer/begeleider kan hiervoor slechts handvatten aangeven. Het is goed om vast te stellen of de deelnemer gemotiveerd is en zich verantwoordelijk voelt voor het uitvoeren van de gevraagde taken. Bij het begin van elke sessie bespreken we daarom de opdrachten die de deelnemer heeft meegekregen.


pagina 10 van 49

1.5 Weerbaarheid is een zaak voor de hele school De weerbaarheidstraining in erekwesties is het meest effectief als allen die binnen school de deelnemers begeleiden of coachen eraan meewerken. Als begeleider, mentor, schoolmaatschappelijk werker of specialist kunt u binnen school gezamenlijk een context voor weerbaarheid creëren. Een omgeving, waarin de leeractiviteiten van de training in wisselende situaties en op verschillende manieren toegepast kunnen worden, al naar gelang de behoefte. De training is zo opgebouwd dat de deelnemer kan oefenen vanuit een vergelijkbare opzet als bijvoorbeeld zelfvertrouwentraining of communicatietraining. In deze trainingsbeschrijving staan daarvoor suggesties, maar u kunt de aangereikte onderdelen naar eigen inzicht en mogelijkheden verder uitwerken. Het vergt tijd, energie en samenwerking om tot een gezamenlijke aanpak voor weerbaarheid te komen. Het levert zowel de studenten als de school ook veel op: zelfbewuste, zelfstandige leerlingen. Een basis voor tijdige signalering en de preventieve aanpak van erezaken.

Samenspel Als we deelnemers weerbaar willen maken, gaat het binnen de school om een samenspel van een aantal componenten: bewustwording, zelfredzaamheid en emancipatie. Een voorbeeld: een leerlinge wordt doorverwezen naar de mentor van de school wegens absentie en een overmatige controle door haar vader. Deze belt naar school, omdat hij van de mentor het rooster van zijn dochter wil weten. Hij brengt haar naar school en haalt haar weer op. Daardoor heeft zij weinig bewegingsvrijheid. Zij komt wel op school, maar blijft in de kantine rondhangen met vrienden en vriendinnen. Of ze spreekt met hen af onder schooltijd. Ze is daardoor regelmatig afwezig tijdens de les. Deze deelnemer kan worden doorverwezen naar het specialisten loopbaancentrum (LBC) of schoolmaatschappelijk werk (SMW). Eventueel kan in het zorgadviesteam (ZAT) van de school de geboden begeleiding worden afgestemd.

Aanspreekpunt In de opzet van deze weerbaarheidstraining is ervan uitgegaan, dat de school hiervoor een begeleider, mentor, coach of schoolmaatschappelijk werker inzet. Worden meer van hen ingezet, dan is het mogelijk bij de groepstraining en begeleiding de groep op te splitsen (liefst in groepjes van maximaal zes tot acht deelnemers). Afhankelijk van wat je als school wilt bereiken, kunnen de begeleider, mentor, coach of schoolmaatschappelijk werker ook als aanspreekpunt en bemiddelaars binnen school optreden. In de praktijk blijkt dat jongeren makkelijker hun verhaal vertellen aan iemand met wie ze zich kunnen identificeren en die ook hun referentiekader begrijpt. Oftewel aan een begeleider die hun spagaat tussen twee culturen kent en begrijpt. Meer over dit alles leest u in de tegelijk met deze weerbaarheidstraining verschenen ‘Handleiding voor de begeleiding van mbo-jongeren met eergerelateerde problemen’ (uitgave Albeda College, Rotterdam, en ROC van Twente, Almelo, 2008).


pagina 11 van 49

2. De training ‘Weerbaarheid in erekwesties’ De training ‘Weerbaarheid in erekwesties’ is bedoeld om deelnemers (zelf)bewuster en sterker te maken. Zij leren hun mogelijkheden te overzien, keuzes te maken en daarvan de consequenties te dragen.

Thema’s De weerbaarheidstraining is verdeeld over zes thema’s. Deze kunnen in de aangegeven volgorde worden behandeld, in de loop van verschillende sessies of bijeenkomsten. De onderdelen kunnen ook afzonderlijk en in andere volgorde worden ingezet in begeleidingstrajecten, naar gelang de wens en behoefte van de deelnemers en hun begeleiders. In dit hoofdstuk worden de thema’s beschreven, met de bijbehorende leerdoelen en leeractiviteiten. Praktische tips en concrete oplossingen zijn te vinden in de bijlagen.

Hoe? De weerbaarheidstraining met haar onderdelen werkt als een gereedschapskist, waaruit je gebruikt wat je nodig hebt voor de begeleiding. De training kan zó worden aangepast aan de vraag en de omstandigheden van (de) deelnemer(s), die met een erekwestie te maken kan (kunnen) krijgen. In de meeste gevallen zullen ‘bewustwording’ en ‘zelfredzaamheid’ deel uitmaken van de weerbaarheidstraining. De andere thema’s komen daarin zijdelings aan bod, maar voor sommige deelnemers kan het nodig zijn hierop in aparte sessies uitgebreider in te gaan. De weerbaarheidstraining kan zowel individueel als in een groep worden gegeven. Iedereen die zich binnen school bezighoudt met het begeleiden, coachen en mentoren van studenten, kan ermee werken. Per school kan de training nader vorm en inhoud worden gegeven.

De onderdelen (thema’s) van de weerbaarheidstraining: 1. Kennismaking 2. Bewustwording 3. Zelfredzaamheid 4. Zelfbescherming 5. Mogelijkheden voor begeleiding, ondersteuning, hulp en zorg / Bemiddeling 6. Timemanagement Mogelijke werkwijzen: o Individueel o Collectief


pagina 12 van 49

Gebruikte werkvormen: o Dialoog/debatten o Gastlessen o Reflectie o Evaluatie Benodigdheden: o Beeld- en geluidsmateriaal o Boeken o Artikelen o Workshops


pagina 13 van 49

Overzicht van activiteiten en leerdoelen per thema 1 - Kennismaking Onderdelen van deze sessie: o Kennismaken o Achtergrondinformatie van de deelnemer o Regels en afspraken Kennismaking – werkwijze individuele training Kennismaking – werkwijze groepstraining 2 - Bewustwording Onderdelen van deze sessie: o Bewust worden van de kern van het probleem o Bewust worden van de keuzemogelijkheden o Bewust worden van de consequenties van elke mogelijkheid o Grenzen stellen en grenzen respecteren o Regels en afspraken Bewustwording – werkwijze individuele training Bewustwording – werkwijze groepstraining Respect hebben en krijgen – oefeningen groepstraining 3 - Zelfredzaamheid Onderdelen van deze sessie: o Bewust worden van de mogelijkheden om het zelf te kunnen o Bewust worden van je zwaktes o Je balans zoeken en wederzijds begrip vinden o Zien op welke personen je een beroep kunt doen o Acties ondernemen om financieel onafhankelijk te worden o Kennis van wet en geloof en gewoonterecht opdoen o Regels en afspraken Balans vinden en begrip voor elkaars situatie – voorbeeld van oefeningen groepstraining Zelfredzaamheid – voorbeeld van oefeningen individuele training 4 - Zelfbescherming / mogelijkheden voor begeleiding, ondersteuning, hulp en zorg Onderdelen van deze sessie: o Grenzen stellen, voor jezelf opkomen o Weten welke trainingen je verder kunnen helpen o Weten op wie je een beroep kunt doen in gezin en/of familie o Weten wie je binnen school kan begeleiden of helpen o Weten wie je extern kunt inschakelen voor ondersteuning, hulp en zorg Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 14 van 49

o Weten hoe je discussies kunt beëindigen zonder gevaar op mishandeling o Regels en afspraken Zelfbescherming – werkwijze individuele training 5 - Bemiddelingsvaardigheden kennen en herkennen Onderdelen van deze sessie zijn: o Theoretische kennis over bemiddeling o Rollenspel waarin bemiddelingsvaardigheden toegepast worden o Hoe vind je een goede bemiddelaar of kun je zelf bemiddelen in erekwesties? o Anders kijken: van ‘cultuurspagaat’ naar een ‘gulden middenweg’ o Vaardigheden in praktijk brengen bij het organiseren van activiteiten of projecten 6 - Timemanagement Onderdelen van deze sessie: o Overzicht maken van lessen, huiswerk en tijdverdrijf o Het aantal uren van bezigheden buitenshuis berekenen o Het aantal uren thuis berekenen, of dat je onder druk wordt gezet o Weten wie je intern kan begeleiden


pagina 15 van 49

2.1 Kennismaking Leerdoelen van de sessie Kennismaking De deelnemer: • heeft overzicht over zijn/haar situatie; • kan zijn/haar gevoelens herkenbaar voor anderen uiten; • weet zijn/haar gedrag en houding te omschrijven; • kan grenzen stellen; • weet welke vorm van ereschending heeft plaatsgevonden; • weet welke mogelijkheden hij/zij daarin heeft; • weet wat ereschending is, weet wat druk van familie en gemeenschap in erekwesties kan betekenen. Deze kennismakingssessie is een belangrijk onderdeel in de weerbaarheidstraining in erekwesties. In deze sessie bekijken we de achtergrond, cultuur, traditie en gedragscodes van de deelnemer. Waar hij/zij vandaan komt en welke tradities, cultuur, gewoontes, religie en regels hij/zij geacht wordt na te leven. De deelnemer brengt met de trainer/begeleider zijn/haar sociale kaart in beeld, hoe gezin en familie in elkaar steken. We proberen in te schatten hoe de erekwestie waarmee deze jongere te maken heeft, zich verder kan ontwikkelen. Om de deelnemer gedurende de training te leren zich weerbaar op te stellen, bekijken we zijn/haar mogelijkheden om probleemsituaties, thuis, op school en/of extern op te lossen. De deelnemer moet weten hoe hij/zij daarvoor een beroep kan doen op interne begeleiding en externe hulpverlening. Hij/zij leert ook een beroep te doen op een familielid; wie kan hij/zij op het thuisfront inzetten bij het oplossen van conflicten omtrent erekwesties? Iemand met wie hij/zij goed kan opschieten en met wie conflicten met moeder, vader of broer vanuit het gezin besproken kunnen worden, kan vaak bemiddelen. Wanneer het gaat om een kwestie van zedelijke eer (ontmaagding en zwangerschap), als er geroddeld wordt, er gezichtsverlies geleden is of als de eer in twijfel wordt getrokken door de gemeenschap, kan dit voor problemen zorgen. Dan krijgt de individuele weerbaarheidstraining een andere inhoud. De deelnemer zal zich goed moeten realiseren hoe de situatie ligt en wat de consequenties kunnen zijn van verschillende keuzes. Als de deelnemer verder wil met de partner en toch niet weg wil gaan, kan dit voor ernstige problemen zorgen. De familie waarin hij /zij is opgegroeid, kan zware maatregelen nemen als daarover in de gemeenschap geroddeld wordt. De motivatie van de deelnemer is noodzakelijk, als we willen dat de weerbaarheidstraining effect heeft. Bij het begin van elke sessie bespreken we de opdrachten die de deelnemer heeft opgekregen, om te kunnen vaststellen of hij gemotiveerd is en zich verantwoordelijk voelt voor het uitvoeren van de gevraagde taken. Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 16 van 49

Kennismaking – werkwijze individuele training Benodigd materiaal, gebruikte methoden: • Spreekkamer • Intakeformulier (zie de bijlagen voor vertrouwelijk intakeformulier) • Dialoog • Reflectie Tijd: •

45 à 60 minuten

Werkwijze: o De eerste ronde: deelnemer en trainer stellen zich voor: • Wie zijn we? • Gegevens uitwisselen; mailadres en telefoonnummer • Wat doen we? • Intakeformulier invullen (zie bijlage voorbeeld intakeformulier) • Waar komen we vandaan? • Vertrouwenopbouwend • Herkenbaarheid en referentiekader • Hoe pakken we het aan? • Intern, extern, of beide o De deelnemer bespreekt met de trainer de oorzaak van de zorg (er is bijvoorbeeld een vriend in het spel): • Wie is erbij betrokken? • Wie begeleidt de deelnemer? • Wie weten het? • Vriendin, zus, tante of nicht? • Waar is de deelnemer bang voor? • Mishandeling of nog erger? o De deelnemer vertelt wat zijn angsten zijn: • Waar is hij/zij bang voor? • Wie of wat boezemt hem/haar deze angst in? • Gezin en familieleden • Cultuur-, gewoonte- en traditiegedragscodes zijn overtreden. o De deelnemer omschrijft zijn/haar wensen voor ondersteuning: • Welke ondersteuning zoekt hij/zij? • Wie wil de deelnemer erbij betrekken voor ondersteuning? • Als de deelnemer gevaar loopt, moet er externe hulp ingeschakeld worden (politie, justitie en opvang). • Loopt de deelnemer geen gevaar, dan zal hij/zij weerbaar gemaakt moeten worden op alle facetten van de hulpvraag in de erekwestie. Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 17 van 49

•

De weerbaarheidstraining zal dan worden ingezet om de deelnemer zelfbewustzijn en zelfredzaamheid aan te leren. o Vertrouwensafspraken: • Er zullen geen stappen worden ondernomen buiten de deelnemer om. • De doorverwijzer zal op de hoogte gehouden worden over de ontwikkeling van zowel het begeleiden als het trainen van de deelnemer. o

Basisafspraken: • De deelnemer zal de ingeplande afspraken van de weerbaarheidstraining nakomen, tenzij er een onvoorziene situatie is. De deelnemer geeft dit dan bijtijds door, per mail of telefonisch. • De deelnemer verbetert zijn/haar deelname aan de opleiding. • De deelnemer maakt de afspraken met de trainer of met anderen buiten de lesuren om. • De deelnemer brengt zijn/haar sociale netwerk in kaart. • De deelnemer maakt een schema van zijn/haar tijdsbesteding. • De deelnemer maakt een lijst van verbeterpunten. • De deelnemer omschrijft zijn/haar omgang met gezin en familieleden.

Er worden mogelijke neventrainingen met de deelnemer besproken, met de vraag daarover na te denken. Voorbeelden zijn: o Zelfvertrouwentraining (extra training als de deelnemer weinig zelfverzekerd is en een negatief zelfbeeld heeft): • De deelnemer heeft weinig of geen zelfvertrouwen in zijn doen en laten. • De deelnemer zal eigenwaarde kennen en erkennen. o Communicatietraining (extra training als de deelnemer communicatief zwak is): • Deelnemer leert over verbale en non-verbale communicatie. • Deelnemer leert dat elke gelegenheid een andere manier van communiceren vraagt. • Deelnemer leert vraag, oordeel en mededeling anders te formuleren. • Deelnemer leert omgaan met communicatievormen en deze toe te passen. o Mentoringsprogramma (externe mentor en voorbeeldfiguur voor deelnemer): • Deelnemer wordt gekoppeld aan een externe mentor, die hem/haar inzicht in zijn situatie geeft en zijn/haar kijk op zaken verruimt. o

Overige onderdelen van de weerbaarheidstraining, om de deelnemer te leren omgaan met de erekwestie: • Deelnemer leert waar grenzen liggen en deze ook aan te geven (bijvoorbeeld: mishandeling is wettelijk te vervolgen). • Bewustwording van de situatie, opties en consequenties. • Deelnemer leert dat veiligheid en zelfbeschikkingsrecht basisrechten zijn in Nederland.


pagina 18 van 49

• • •

Deelnemer leert zelfredzaam te zijn. Deelnemer kan omgaan met de ‘cultuurspagaat’. Deelnemer kan voor zichzelf opkomen.

In deze sessie gaan we op zoek naar de achtergrondinformatie die we nodig hebben om vast te stellen met welke erekwestie(s) de deelnemer te maken heeft en hoe we hem daarin weerbaar en bewust kunnen maken: o Gezinssituatie (hiërarchie) o Cultuurgebondenheid o Tradities en regels o Gewoonten binnen gezin en familie o Religieuze stroming (liberaal of conservatief) o Positie van eer binnen het gezin en familie o Gradatie van eer (wat wordt als ergste schending van eer gezien binnen gezin en familie?) Daarnaast informeren we naar de relatie die de deelnemer heeft met de eventuele vriend(in): Hoe lang bestaat deze relatie? o Hoe ver is de deelnemer met deze relatie gegaan? o Zijn de kuisheid en maagdelijkheid van de deelnemer al in het geding? o Weet het gezin of een van de leden van de familie over deze relatie? o Is deze relatie bekend bij de gemeenschap of bekenden van ouders of familie? o Wat wil deelnemer met deze relatie? o Wie zou deelnemer kunnen ondersteunen als de relatie bekend wordt? • Binnen het gezin, de familie of de clan. • Binnen instanties, instellingen en justitie. Taken na afloop: Deelnemer: • De deelnemer zal zijn sociale netwerk in kaart brengen. • De deelnemer omschrijft omgang met gezin en familieleden. Trainer: • Boek/artikel en/of beeldmateriaal zoeken met een soortgelijke situatie.


pagina 19 van 49

Kennismaking - werkwijze groepstraining Benodigd materiaal, gebruikte methoden: • Spreekkamer • Intakeformulier • Dialoog • Reflectieformulier Tijd: •

45 à 50 minuten

Werkwijze: o De trainer en de deelnemers stellen zich voor: • Wie zijn we? • Gegevens uitwisselen: mailadres en telefoonnummer. • Wat doen we? • Intakeformulier invullen (zie bijlage voorbeeld intakeformulier). • Waar komen we vandaan? • Vertrouwen opbouwen • Herkenbaarheid en referentiekader • Hoe pakken we het aan? • Vorm van dialoog kiezen (debatvorm of overlegvorm) o De deelnemers krijgen een onderwerp waarover ze hun kennis of mening willen geven: • • •

o

Wat is het onderwerp (respect of eer bijvoorbeeld)? Wie wordt de voorzitter of begeleidt het debat? Welke signalen spreken we af om aan het woord te komen? • Kernwoord (time-out) of een handgebaar.

Basisafspraken: • De deelnemers komen de ingeplande afspraken van de weerbaarheidstraining na, tenzij er een onvoorziene situatie is. De deelnemer geeft dit dan bijtijds door, per mail of telefonisch. • De deelnemers willen hun deelname aan de opleiding verbeteren. • De voorzitter van de groep maakt een lijst van verbeterpunten.

Bespreken van eventueel benodigde neventrainingen met de deelnemer, met de vraag daarover na te denken. Bijvoorbeeld: o Zelfvertrouwentraining (extra training als een deelnemer onzeker is en een negatief zelfbeeld heeft): • De deelnemer krijgt meer zelfvertrouwen in zijn/haar doen en laten. Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 20 van 49

o

o

• De deelnemer kent zijn/haar eigenwaarde. Communicatietraining (extra training als een deelnemer communicatief zwak is): • Deelnemer leert over verbale en non-verbale communicatie. • Deelnemer leert dat elke gelegenheid een andere manier van communiceren vraagt. • Deelnemer leert vraag, oordeel en mededeling anders te formulieren. • Deelnemer leert omgaan met communicatievormen en deze toe te passen. Mentoringsprogramma (externe mentor en voorbeeldfiguur voor deelnemer) • Deelnemer wordt gekoppeld aan externe mentor die inzichten geeft en blikken verruimt.

Overige onderdelen van de weerbaarheidstraining, om de deelnemers te leren omgaan met erekwesties: • de deelnemers leren waar grenzen liggen en deze ook aan te geven (bijvoorbeeld mishandeling is wettelijk te vervolgen); • de deelnemers worden zich bewust van hun situatie, opties en consequenties; • de deelnemers leren dat veiligheid en zelfbeschikkingsrecht basisrechten zijn in Nederland; • de deelnemers leren zelfredzaam te zijn; • de deelnemers leren omgaan met de ‘cultuurspagaat’; • de deelnemers kunnen voor zichzelf opkomen. Taken na afloop: Deelnemers: • Maak een lijst: hoe kun je ervoor zorgen dat je beter functioneert? • Reflectie doormailen (zie voorbeeld reflectieformulieren) Trainer: • Onderwerpkeuze doorgeven, zodat de deelnemers zich op de volgende bijeenkomst kunnen voorbereiden. • Boek/artikel en/of beeldmateriaal zoeken met onderwerp voor de volgende bijeenkomst.


pagina 21 van 49

2.2 Bewustwording Leerdoelen van de sessie Bewustwording: De deelnemer • weet wat hij/zij voelt en weet wat hij/zij kan; • kan gevoelens herkenbaar voor anderen uiten; • voelt aan waar zijn/haar grenzen liggen (zowel voor zichzelf als naar anderen); • kan hulp inroepen en accepteren; • kan grenzen stellen; • kan zijn verlies nemen, fouten toegeven en een stapje terug doen; • kan zo nodig botsingen uit de weg gaan, gevaar inschatten en indien mogelijk vermijden of afwenden; • kan weerbaarheid in zijn/haar eigen woorden omschrijven; • weet welke vorm van ereschending heeft plaatsgevonden; • kent zijn eigen waarde; • weet welke mogelijkheden hij/zij heeft; • weet zijn/haar gedrag en houding te omschrijven; • weet wat ereschending is; • weet wat familie en gemeenschapsdruk in erekwesties kunnen betekenen; • kent de risico’s.

Zelfbewust zijn is een belangrijke voorwaarde voor weerbaarheid. De deelnemer zal zich allereerst bewust moeten worden van wie hij/zij is. Zelfreflectie, zowel mondeling als schriftelijk, brengt aan het licht of de deelnemer bijvoorbeeld kampt met een minderwaardigheidscomplex of schaamtegevoelens. We stellen vast: hoe zelfbewust is de deelnemer, waardeert hij/zij zichzelf of cijfert hij/zij zichzelf weg? In de weerbaarheidstraining kunnen we aan de zelfwaardering werken. Daarnaast kan de deelnemer eventueel nog een andere training volgen ter versterking van de persoonlijkheid; denk aan een zelfvertrouwentraining. We willen ook weten of de deelnemer zich bewust is van zijn doen en laten en van de consequenties daarvan. Het is belangrijk vanaf het begin van de weerbaarheidstraining het proces van bewustwording op gang te brengen: de deelnemer kent wel de regels, maar weet niet hoe te handelen wanneer hij/zij deze overtreedt. De deelnemer krijgt tips en mogelijkheden aangereikt om thuis over tradities en gedragscodes te kunnen praten, zodat hij/zij de argumenten die in de training aan de orde komen - over een cultureel dilemma of vraagstuk - ook mee naar huis kan nemen. Dit is goed voor de bewustwording van de deelnemer en stimuleert de betrokkenheid van de ouders. We willen dat de bewustwording van de deelnemer op den duur ook doorwerkt in zijn /haar omgeving (de stageplek bijvoorbeeld).


pagina 22 van 49

Deelnemers die elkaar kennen, kunnen bij elkaar gebracht worden voor een groepstraining, zodat ze steun aan elkaar kunnen ontlenen. De groep krijgt ook een observatiemoment opgedragen, om elkaar buiten de training om te zien of via msn contact met elkaar te hebben. Bij de individuele training duurt deze module wat langer, omdat de deelnemer het hierin moet hebben van zelfreflectie en empowerment.


pagina 23 van 49

Bewustwording - werkwijze individuele training Benodigd materiaal, gebruikte werkvormen: • Dialoog en reflectie • Multiculturele communicatie • Boek/artikel • Programma of reportage op cd-rom of dvd of website In deze sessie wordt de deelnemer zich bewust van zijn wensen, verwachtingen en verantwoordelijkheden inzake diverse onderwerpen. Door deze trainingssessie wordt de deelnemer duidelijk welke opties hij/zij heeft. Doordat de opties duidelijk en helder worden omschreven, kan de deelnemer beter relativeren en de consequenties van zijn/haar keuze helder krijgen, alvorens een beslissing te nemen. We willen hiermee het proces van bewustwording in gang zetten. Zie er vooraf op toe dat het huiswerk van vorige keer ingeleverd en besproken wordt. Zo niet, herinner de deelnemer nogmaals aan de afspraken. Als hij/zij nu al geen afspraken nakomt, zullen volgende sessies moeizaam verlopen. De deelnemer moet zich hiervoor verantwoordelijk voelen. Dit is een belangrijke eerste stap in deze fase van bewustwording. In de vorm van dialogen wordt de deelnemer gestimuleerd in: • Mening en oordeel formuleren • Weten grenzen aan te geven • Bewust keuzes maken en de consequenties dragen • Waarde krijgen en geven van en aan anderen • Eigenwaarde erkennen Voordat we verdergaan vragen we de deelnemer te noteren wat er besproken wordt. De deelnemer spreekt zijn/haar vrees uit dat de relatie ontdekt zal worden. De deelnemer komt uit een achtergrond waar een relatie met een vriend niet getolereerd wordt: als de kuisheidseer is geschonden, lijdt niet alleen het gezin, maar de hele familie gezichtsverlies door deze eerschending.


pagina 24 van 49

De opties voor de deelnemer zijn: o De relatie beëindigen: • Dan kan de deelnemer zich veilig voelen. o De relatie voortzetten: • Mishandeling (geestelijk en/of fysiek) • Naar het land van herkomst worden teruggebracht • Gedwongen trouwen (om de eer te redden) • Gedood worden o Weglopen met of naar de relatie: • Verstoting (geen gezin of familie meer) • Als het niet goed gaat tussen beiden, is er geen weg meer terug • Isolement • Angst en depressie • Gedood worden door een lid van het gezin of de familie als hij/zij wordt gevonden. Taken na afloop: De deelnemer • licht de verwijzer in over het eerste gesprek; • maakt een keuze: wil hij/zij een relatie of niet? • zoekt uit welke consequenties elke beslissing heeft en maakt een lijst met de voor- en nadelen van zijn/haar keuze. De trainer • zoekt een boek/artikel en/of beeldmateriaal over een soortgelijke situatie als waarin de deelnemer verkeert. (Bijvoorbeeld het boek ‘Buitengesloten’, zie literatuurlijst achterin. Beeldmateriaal is onder meer te vinden op www.video.google.com of www.youtube.com. Tv-documentaires zoals die over ‘Eerwraak’ in Netwerk, zijn terug te zien via www.uitzendinggemist.nl.)


pagina 25 van 49

Bewustwording – werkwijze groepstraining Benodigd materiaal, gebruikte werkvormen: • Dialoog en reflectie • Multiculturele communicatie • Boek/artikel • Programma of reportage op cd-rom of dvd of website In deze sessie worden de deelnemers bewust gemaakt van hun wensen, verwachtingen en verantwoordelijkheden inzake diverse onderwerpen. Zie er vooraf op toe dat het huiswerk van vorige keer ingeleverd en besproken wordt. Zo niet, herinner de deelnemers nogmaals aan de afspraken. Als zij nu al geen afspraken nakomen, zullen volgende sessies moeizaam verlopen. De deelnemers moeten zich bewust zijn van hun verantwoordelijkheid hierin. Dit is een belangrijke eerste stap in deze fase van bewustwording. In de vorm van dialogen worden deelnemers gestimuleerd in: • mening en oordeel formuleren; • grenzen kunnen aangeven; • bewust keuzes maken en de consequenties daarvan dragen; • waardering krijgen en het ook geven aan anderen; • hun eigen waarde erkennen.

Taken na afloop: Deelnemers: • lichten de verwijzer in over het eerste gesprek. Trainer: • zoekt boeken, artikelen en/of beeldmateriaal over een soortgelijke situatie. (Bijvoorbeeld het boek ‘Buitengesloten’, zie literatuurlijst achterin. Beeldmateriaal is onder meer te vinden in www.video.google.com of www.youtube.com. Tvdocumentaires zoals die over ‘Eerwraak’ in Netwerk, zijn terug te zien via www.uitzendinggemist.nl).


pagina 26 van 49

Respect hebben en krijgen – oefeningen groepstraining Doel van deze oefeningen: o Grenzen aangeven: wat kan wel en wat niet? o Grenzen van anderen kennen en respecteren. o Wat kun je al, wat wil je leren en hoe kun je dat leren? o Afspraken over hoe om te gaan met grenzen aangeven en die van een ander te herkennen en te respecteren. o Afspraken over vervolgactie. Werkvormen: o Rollenspel/dialoog/debat/overleg - Afspraken vooraf (5 min.) De trainer en de deelnemers maken afspraken over een vast signaal voor een timeout of wanneer we iets willen zeggen. Of over een tijdstip dat we bij elkaar komen zitten voor instructie en reflectie. - Leren grenzen aangeven (15 min.) De deelnemers worden uitgenodigd in een ongestructureerde situatie met elkaar in dialoog te gaan over een afgesproken onderwerp: over grenzen aangeven zonder andermans grens te overschrijden. Ze krijgen opdracht grenzen aan te geven in zaken als: gehoorzaamheid, eer en eerschending. Na verloop van tijd ontstaat (meestal) een chaotische situatie. Dan legt de trainer de les stil en bespreekt wat er gebeurde en waarom. Vervolgens worden gezamenlijk afspraken gemaakt over de wijze van communiceren en rekening houden met elkaar. - Wat kun je al en hoe leer je dat aan een ander? (>20 min.) De deelnemers bedenken in kleine groepjes een aantal manieren om je eigen grenzen aan te geven, zonder dat je afdoet aan die van de ander. Ze presenteren dit aan elkaar in de vorm van een dialoog. - Waarom krijg je les in het leren aangeven van je grenzen? (10 min.) Samen bekijken de trainer en de deelnemers wat de doelen van deze training zouden kunnen zijn. - Afsluiting (10 min.) Afspraken maken voor de volgende keer en het reflectieformulier invullen. Trainingsdebat over ‘eerzaam en oneerzaam’ Vervolg verkenning. Afspraken maken over hoe je bewust en verantwoordelijk omgaat met je uitspraken en de uitspraken van de ander.


pagina 27 van 49

Leerdoelen van deze oefening: o Eerzaam of oneerzaam is niet afhankelijk van een mening of oordeel. o Bewust worden van eigenwaarde, houding, gedrag en denkwijze bevordert de zelfredzaamheid. o Respect voor elkaars mening over wat eerzaam of oneerzaam is: wat kan wel en wat kan niet? (Een open blik verbreedt je horizon) (Prettig met elkaar omgaan:) o Afspraken over prettig samenwerken en reflectie op gedrag. o Het verschil verkennen tussen kritiek geven, aanspreken en aanvallen. 1. Afspreken SIGNAAL (2 min.) 2. Stilteoefening (5 min.) Oefening gericht op zelfreflectie. 3. Ieder geeft argumenten aan waarom eerzaamheid zo belangrijk is (2 minuten per persoon) Nabespreking: waarom is het belangrijk om de mening van de ander te respecteren? 4. Visualiseren gewenste situatie (15 min.) De trainer leidt de deelnemers in een debat naar de omgekeerde situatie: deelnemers krijgen per persoon twee minuten de tijd de mening van de ander te verdedigen – hoezeer deze ook verschilt van de mening van de deelnemer zelf. 5. De situatie spelen (20 min.) De deelnemers bedenken stukjes drama over het onderwerp. De bedoeling is dat ze zich zo bewust worden van andermans mening en gevoelens krijgen over eerzaam en oneerzaam. Ze presenteren de stukjes aan elkaar en benoemen de gevoelens die erbij komen kijken. 6. Waarom krijg je les in het leren aangeven van je grenzen? (10 min.) Samen bekijken de trainer en de deelnemers wat de doelen van deze training zouden kunnen zijn. 7. Afsluiting (5 minuten) Vervolgafspraak maken en meegeven: kunnen zij dit ook thuis uitproberen met zussen of broers?


pagina 28 van 49

2.3 Zelfredzaamheid Leerdoelen van de sessie Zelfredzaamheid: De deelnemer o kan keuzes maken en beslissingen nemen; o is assertief: weet keuzes te maken en in de praktijk te brengen; o kan zich onafhankelijk opstellen (in woord en daad); o kan verantwoordelijkheid dragen voor eigen gedrag en keuzes; o kan zelfverzekerdheid ontwikkelen en deze uitstralen. Bij zelfredzaamheid gaat het om persoonlijke weerbaarheid, maar ook hoe je je weg zoekt in minder aangename keuzen in het leven. In deze sessie leert de deelnemer zelfstandig keuzes te maken en beslissingen te nemen. Ook zonder direct toezicht moet hij/zij bewust en verantwoordelijk kunnen omgaan met zichzelf, anderen en met zijn/haar omgeving. We bespreken zijn zwakke en sterke eigenschappen en de consequenties daarvan. Is de deelnemer er klaar voor om zijn/haar eigen leven te bepalen? Juist in deze fase van zijn/haar leven is er immers een reële kans dat deze jongere wél ‘in zeven sloten tegelijk loopt’: avontuur zoeken, kijken hoe ver je kunt gaan, je laten meelokken, erbij willen horen, je verliefdheid achternalopen, oplopen tegen de macht van ouderen of sterkeren, tegen wie je je niet kunt of durft te verzetten. Spagaat tussen culturen Jongeren kunnen behoorlijk van hun stuk worden gebracht door de spagaat tussen twee culturen, tradities, gewoontes, gedragscodes en beleving. De verwachtingen van thuis en vanuit school kunnen sterk uiteenlopen. Er kunnen verschillen zijn tussen de denken leefwijze van beide culturen en tussen het collectief en het individueel denken. Daardoor krijgt de deelnemer ook nog met een loyaliteitsconflict te maken. In de training leert de deelnemer hoe hij/zij in erekwesties met zichzelf en anderen in balans kan blijven. Hij/zij krijgt uitleg over zelfredzaamheid in erezaken en krijgt mogelijkheden aangereikt om indien nodig actie te ondernemen. In acute erekwesties kan zelfredzaamheid immers het verschil betekenen tussen leven en dood. Voor zichzelf opkomen In de weerbaarheidstraining leren deelnemers assertief te zijn en voor zichzelf op te komen, zonder daarbij een ander voor het hoofd te stoten en of zelf in gevaar te verkeren. Ze leren hoe ze hun psychische en fysieke veiligheid kunnen beschermen en hun integriteit kunnen bewaken. Ze leren hun problemen te erkennen en daarmee iets te doen en indien nodig hulp in te schakelen. Wanneer kunnen zij het alleen aan en wanneer kunnen en mogen zij ondersteuning vragen?


pagina 29 van 49

Zelfredzaamheid – werkwijze individuele training Gebruikte werkvormen: Dialogen en rollenspellen In deze sessie wordt de deelnemer zich bewust van zijn/haar zwakke en sterke eigenschappen. Welke voor- en nadelen hebben die eigenschappen en welke zijn daarvan de consequenties? Wat kun je, wat wil je en wat doe je daar vervolgens mee? We bekijken of de deelnemer er klaar voor is om zijn/haar eigen leven te bepalen. Ook zonder direct toezicht moet de deelnemer immers bewust en verantwoordelijk kunnen omgaan met zichzelf, met anderen en met zijn/haar omgeving. De deelnemer oefent in zelfstandig keuzes maken en beslissingen nemen. In deze weerbaarheidstraining helpen we de deelnemer zijn/haar zelfredzaamheid te ontwikkelen, zodat hij/zij zich kan redden of veilig stellen in erekwesties. We leren hem/haar voor zichzelf op te komen, zonder daarbij een ander voor het hoofd te stoten of zichzelf in gevaar te brengen. Gevoelens van schaamte of misplaatste trots worden besproken en onderzocht in een rollenspel, waarin de deelnemer alle actoren naspeelt en evalueert. Het rollenspel kan gaan over een werkelijke of een fictieve gebeurtenis. Als maar duidelijk wordt wat schaamte en misplaatste trots zijn en wat die met iemand doen, zowel nu als later in het leven. Als de deelnemer zich in de verschillende actoren kan verplaatsen, komt dat de zelfredzaamheid ten goede. En heeft de training ook effect op de situatie buiten school en thuis. Effect op het gedrag De deelnemer o kan prioriteiten stellen; o weet bij acute situaties wat te doen; o weet zijn grenzen aan te geven; o is aanwezig in de les en doet beter mee; o kan (weer) beter presteren; o weet houding en gedrag te verbeteren; o weet zich te handhaven zowel binnen het gezin als op school en kan beter omschakelen tussen beide omgevingen; o weet beter bij wie hij/zij terechtkan voor ondersteuning in erekwesties, hoe hierom te vragen en hoe zich tegen erekwesties te weren; o weet incidenten sneller te signaleren en (binnen en door de groep) op te (laten) lossen; o die hinder heeft van anderen, geeft dat sneller aan; anderen in de klas en in de omgeving reageren er adequater op. Met praten over weerbaarheid alléén zullen we het daadwerkelijke gedrag na of buiten de training niet veranderen. Daarom maken we in de training vooral gebruik van dialogen. Het effect daarvan op gedrag wordt groter als: Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 30 van 49

o o o

de oefeningen vaker worden herhaald en daarmee onderdeel worden van de dagelijkse manier van denken en doen; ze meer geïntegreerd zijn in de dagelijkse bezigheden; de deelnemer regelmatig wordt gevraagd te reflecteren op wat er goed ging tijdens de oefeningen en wat er nog kan worden verbeterd.

Taken na afloop: De deelnemer krijgt taken en praktijkoefeningen mee, variërend van het kopiëren van een aantal A4-tjes tot het nakomen van afspraken en het helpen organiseren van een activiteit of evenement.


pagina 31 van 49

Balans en wederzijds begrip voor elkaars situatie – oefening groepstraining Doel van deze oefening: Deelnemers leren bewust en verantwoordelijk omgaan met zichzelf, met elkaar en met hun fysieke omgeving. De weerbaarheidstraining zorgt dat jongeren die te maken hebben met erekwesties met zichzelf en anderen in balans kunnen blijven. Deelnemers oefenen in: o elkaar bij de hand vasthouden en binnen de persoonlijke cirkel toelaten o ‘time-out’ zeggen en stoppen als de ander dat vraagt, dat ook accepteren van de ander o afspraken over prettig samenwerken, feedback geven en reflectie op gedrag en houding o met elkaar in balans komen en op elkaar kunnen vertrouwen o rekening houden met verschillen o respecteren van elkaars privacy o planmatig handelen o reflecteren, feedback geven 1. Nagaan of de deelnemers zich houden aan de afspraken van de vorige keer. 2. Ontspanning (10 min.) Herhaling en uitbreiding van de oefening in ontspanning en ademhaling. 3. Rollenspel bedenken over een erekwestie (20 min.) De groep bedenkt een situatie waarin een erekwestie voorkomt. De trainer legt uit dat het om een erezaak gaat waarin een vader gezichtsverlies lijdt. Sommigen zullen gericht zijn op oplossingen, anderen op het probleem. Er wordt een observator aangewezen die noteert wat er in het rollenspel gedaan wordt. 4. Rollenspel in duo’s (25 min.) Hierin gaat het erom respect en vertrouwen te vinden en op een veilige manier de grens te zoeken. De één laat zich tegenhouden door de schaamte of schande terwijl de ander zich volledig laat gaan. 5. Evaluatie, verdedigen van rollen in tweetallen (15 min.) Hierbij gaat het erom dat deelnemers, door overleg en elkaar te helpen, uitvinden wat een handige manier is om argumenten aan te dragen. Ze moeten een balans vinden, tussen rekening houden met elkaar en de zwakste schakel helpen. De deelnemers krijgen als huiswerk mee dit thuis toe te passen en de resultaten de volgende keer te bespreken. We maken een vervolgafspraak. 6. Afsluiting • Onderwerpen bespreekbaar maken • Evaluatie • Reflectie


pagina 32 van 49

2.4 Zelfbescherming en mogelijkheden voor begeleiding, ondersteuning, hulp en zorg Leerdoelen van de sessie Zelfbescherming: De deelnemer • doet kennis en kunde op van eigen cultuur, tradities, omgangsvormen en religie; • maakt een sociale kaart, zoekt informatie op internet of bij instanties; • weet hoe hij/zij bescherming kan zoeken binnen de eigen familie; • weet risico’s in te schatten, kan zich voorbereiden op mogelijk gevaarlijke situaties; • weet waar hij/zij intern of extern terechtkan voor begeleiding, ondersteuning, hulp en zorg.


pagina 33 van 49

Zelfbescherming - werkwijze individuele training Tijdens deze sessie bespreken de trainer en de deelnemer de verschillende opties die er in deze erekwestie zijn, de consequenties van de mogelijke keuzes en de mogelijke scenario’s. Het gaat erom dat de deelnemer een bewuste, verantwoorde keuze kan maken. Of zich tenminste zoveel mogelijk voorbereidt op mogelijke problemen en potentieel gevaarlijke situaties: waar kun je je van tevoren mee indekken, waar kun je terecht voor hulp, zijn er vluchtmogelijkheden? Welke kansen en bedreigingen zie je in je omgeving? Hoe kun je gebruikmaken van kansen, wat is je speelruimte? Hoe dek je je in tegen de risico’s, wat doe je als het toch anders loopt of misgaat? Voorbeeld: Een gedwongen huwelijk (de deelnemer wil het oplossen zonder van huis weg te gaan) De situatie kan nog intern (binnen het gezin/familie) opgelost worden: • volgens de Koran mag geen enkele ouder zijn kind tot een huwelijk dwingen; • volgens de Nederlandse wetgeving ook niet; • is er een gezinslid dat je kunt inzetten om de ouders dit uit het hoofd te praten? Zijn er nog ooms of tantes, een opa of oma, of dierbare vrienden van de ouders, met wie de deelnemer kan praten of die hem/haar kunnen helpen en die de ouders kunnen overhalen tot uitstel of alternatieve oplossingen? De situatie kan niet meer intern opgelost worden: • een goede imam inschakelen • dominee inschakelen De situatie is niet meer te redden: • heeft/hebben de ouder(s) een belofte gedaan? • afbetalen mogelijk? Stel vast of het gaat om persoonlijke eer van de ouder(s): • ouders overtuigen met religieuze argumenten Of dat het om familie-eer gaat: • hulp inschakelen van buitenaf: imam of dominee Voorbeeld: Je bent bang dat je op vakantie in je moederland wordt gedwongen te blijven, of dat je iets wordt aangedaan. Kun je thuisblijven? • Kun je logeren bij familie of bij een vriendin thuis?


pagina 34 van 49

•

Is het beter een volgende keer pas mee te gaan op vakantie, omdat je nu tijd moet besteden aan je studie of een (bij)baan? Of omdat een tante of je oma je aanwezigheid/steun nodig heeft?

Moet je mee? • Kun je van tevoren steun opbouwen bij je broer(s) of een oom, zodat die bereid zijn je te helpen als het eropaan komt? Stel: je vader kondigt een gedwongen huwelijk aan. • Zie je ruimte om te onderhandelen over de kandidaat, kun je bedenktijd krijgen? Is er geen discussie mogelijk en kun je er niet onderuit om ‘nee’ te zeggen tegen dit huwelijk? • Zijn er mogelijkheden voor af- en dus mogelijk uitstel? • Kun je het huwelijk uitstellen tot volgend jaar? Bijvoorbeeld omdat je nu nog erg jong bent en eerst nog aan het idee moet wennen. Omdat je dit jaar nog nodig hebt voor je studie, of je familie thuis je de komende maanden nodig heeft. Of omdat je je huwelijksfeest wilt kunnen voorbereiden om er echt iets moois van te kunnen maken. Vrees je ervoor gedwongen te moeten blijven (dus niet meer naar Nederland terug te mogen), of voor bedreiging en geweld vanwege erekwesties? • Maak kopieën van je reisdocumenten (paspoort, reisvergunningen, vluchtnummers en andere reserveringsgegevens). Vraag een tweede bankpas aan. Laat kopieën en reservedocumenten of -pasjes achter bij een tante of een vriendin. • Licht mensen die je kunt vertrouwen in over je reisschema, vertrek- en aankomstdata. Vertel hen over je angst voor bedreiging en spreek indien mogelijk af wat zij kunnen doen in bepaalde scenario’s. • Bekijk van tevoren de omgeving van je vakantieadres (via internet, of met informatie van toeristeninstanties of bijvoorbeeld ambassades). Waar logeer je? Is je verblijfplaats op vakantie dichtbij een stad of een station? Kun je er makkelijk wegkomen? Heeft de hotelkamer slechts één uitgang of zijn er meer uitgangen of een plat dak waarover je kunt wegkomen? Waar kun je naartoe als je moet vluchten, waar lopen de wegen naartoe? Waar in de buurt kun je om hulp vragen? Wat is het adres, alsmede telefoonnummer van de ambassade of het consulaat?


pagina 35 van 49

2.5 Bemiddeling inroepen en aanbieden Leerdoelen van de sessie Bemiddeling: De deelnemer o weet wat bemiddeling inhoudt, hoe en wanneer hij/zij het kan opzoeken en inzetten; o weet over welke vaardigheden een bemiddelaar moet beschikken, om werkelijk invloed te hebben en het gewenste resultaat te verkrijgen; o kan deze vaardigheden herkennen en ook zelf toepassen; o weet hoe hij/zij een goede bemiddelaar kan vinden, of zelf kan bemiddelen in erekwesties; o leert anders te kijken naar cultuur en traditie, naar mening en gedrag: van ‘cultuurspagaat’ naar een ‘gulden middenweg’; o leert bemiddelingsvaardigheden in praktijk te brengen bij het organiseren van activiteiten of projecten. Bemiddelaars herkennen en inschakelen, zelf leren bemiddelen De deelnemers leren te bemiddelen en/of hoe ze een bemiddelaar kunnen herkennen. In deze training worden ze bovendien bewust gemaakt van hun eigen bemiddelaarsrol. Individueel of in kleine groepjes oefenen ze met rollenspellen, waarin ze ervaren wat bemiddeling kan betekenen en hoe je dat doet. In deze fase van de training hebben de jongeren inmiddels een vertrouwensband opgebouwd. De deelnemers wordt gevraagd naar hun grenzen en óver hun grenzen te kijken. Ze leren ook flexibel te zijn en de zaken te bekijken door de ogen van een ander, of vanuit een andere invalshoek. Bij de bemiddeling is de regel beide meningen te respecteren. Tijdens deze sessie oefenen we in het bekijken van een situatie vanuit verschillende perspectieven. De deelnemers leven zich in in de situatie van de verschillende partijen, met behulp van een dialoog of rollenspel. Voorbeeld van een oefening in bemiddelen: Doe deze oefening in een groepje van minimaal drie deelnemers. Twee van hen hebben een heftige discussie over een gewoonte of een traditie, de derde deelnemer gaat daarin bemiddelen. De deelnemer (een meisje) vindt bijvoorbeeld dat het niets met eer te maken heeft als een ander meisje haar hand vasthoudt. Maar wel als een jongen dat doet. Als hij geen broer, vader, oom of opa van haar is, mag hij haar als jongen volgens de erecode niet aanraken. Deze bemiddelingstraining wordt eerst in de groep theoretisch besproken en daarna pas uitgevoerd. Na afloop bespreken we de gang van zaken.


pagina 36 van 49

Anders kijken naar ‘eer’ Deze training wil deelnemers de ogen openen over begrippen en ideeën. In de reflectie worden voorbeelden besproken uit de geschiedenis, de politiek of de economie van landen en continenten op het gebied van overeenkomsten, verbroedering en broederschap. De logica van dit gedachtegoed wordt onder de loep genomen. Terug naar het voorbeeld: Stel dat de jongen geen enkele seksuele gedachte heeft bij het aanraken van de hand van een meisje. Hij deed dat enkel uit een gevoel van verbroedering. In dit geval is het dus niet de jongen die met een seksuele gedachte zit bij deze aanraking, maar het meisje zelf, of anderen om haar heen. Met de aandacht voor eer op zich is niets mis, de wijze waarop het soms toegepast wordt in het leven klopt niet. Dergelijke inzichten hebben even tijd nodig om werkelijk te landen, vaak twee tot drie trainingen. Met speciale vragen kun je tot een theoretische benadering van het concept ‘eer’ komen. Is het eerzaam je kinderen te mishandelen? Is het eerzaam je vrouw te mishandelen? Is het eerzaam te profiteren van zwakken? Is het een eer een leven te redden? Is het een eer een ander te helpen en bij te staan? Dit soort vragen kan aanleiding zijn voor een nieuw rollenspel voor de deelnemers, zodat het concept ‘eer’ in de juiste balans gezien wordt. Van spagaat naar middenweg Allochtone jongeren leven in twee werelden en culturen. Terwijl er genoeg overeenkomsten zijn, wordt er in de praktijk vooral naar de verschillen gekeken. Zeker in conflicten en erekwesties. De keuze voor het een of het ander is dan altijd verkeerd. Kies je voor de cultuur van deze westerse samenleving, dan ‘verraad je je eigen mensen en cultuur’; kies je voor de cultuur van je ouders, dan pas je niet in de westerse samenleving. Maar er is nog een derde keuze. De vraag tijdens deze training aan de deelnemers is: waarom zouden niet beide culturen naast elkaar kunnen bestaan? De soms felle reacties die hierbij naar boven komen, komen voort uit de gewoonte om het oude, vertrouwde te prijzen en het onbekende te minachten. Eerder in de sessie hebben de deelnemers beschreven wat zij mooi vinden in beide culturen en daarvan een lijst gemaakt. Als we die er nu weer bijhalen voor bespreking, verstommen de reacties al gauw. De deelnemers krijgen opdracht erover na te denken, bij de volgende sessie bespreken we het opnieuw. Op den duur zien zij in hoe ze uit de ‘cultuurspagaat’ een ‘gouden middenweg’ kunnen halen. Uit beide culturen kunnen ze de onderdelen halen die ze zelf toepasselijk vinden. Op deze manier worden de deelnemers zich bewust van hun eigen keuzes. Ze voelen zich sterker, als ze merken dat ze meer keuzes hebben dan ze altijd hadden gedacht en dat ze daarin zelf het onderscheid kunnen maken. Ze ontwikkelen een eigen visie. Tevens leren ze zo hun bemiddelingsvaardigheden uit te proberen en toe te passen.


pagina 37 van 49

2.6 Timemanagement Leerdoelen van de sessie Timemanagement: De deelnemer o wordt zich bewust van de tijd die hij/zij onder supervisie of controle en onder druk doorbrengt – en wat dat met hem/haar doet; o leert ruimte voor zichzelf te zoeken in school, werk of vrije tijd (zelfredzaamheid); o leert organisatorische vaardigheden aan; o leert ook zelf de verantwoordelijkheid te dragen voor zijn tijdsbesteding; o leert zelf sturing en invulling te geven aan zijn/haar (dagelijks) leven; o ontwikkelt de zelfverzekerdheid die daarvoor nodig is; o kan tot rust komen; o leert onderscheiden wat belangrijk voor hem/haar is (prioriteiten stellen); o presteert beter op school en hoeft minder afwezig te zijn. De deelnemer bekijkt samen met de trainer zijn dagindeling en tijdsbesteding. Doel is om de tijd die deze jongere gemiddeld op een dag doorbrengt onder het toeziend oog van zijn/haar familie te verminderen. Hij/zij leert zijn tijd zo in te delen dat in erekwesties de druk van huis minder zwaar wordt. Op die manier kan de deelnemer de zelfverzekerdheid ontwikkelen en de ruimte creëren, die hij/zij nodig heeft om zelf de verantwoordelijkheid over zijn leven te nemen en daaraan invulling te geven. De sessie Timemanagement is nuttig als de deelnemer heeft aangegeven nog geen gebruik te willen maken van bemiddeling of inmenging in de erekwestie, waarmee hij/zij van doen heeft. Dan biedt de tijdsbesteding van de deelnemer kansen om alvast ruimte te creëren, zelfstandig en zonder daarvoor de confrontatie aan te gaan. Dit onderdeel van de training wordt alleen individueel gegeven. Meer ruimte voor school, werk en zichzelf Om te beginnen bespreken we met de deelnemer welke verplichtingen hij/zij heeft. Laat de deelnemer uitrekenen hoeveel tijd er dan nog overblijft waarin hij/zij met de druk zal blijven zitten. De gemiddelde tijd waarin de deelnemer gemiddeld wordt blootgesteld aan sociale druk, emotionele chantage of het aanpraten van een schuldcomplex (inclusief etenstijd), mag niet meer dan twee uur per dag zijn. Een jongere brengt gemiddeld zes tot acht uur per dag door op school. Daarnaast zou de deelnemer na school of in het weekend een bijbaan kunnen zoeken. Of kunnen regelen dat hij/zij meer uren kan werken, als de druk thuis toeneemt. Ook is er misschien een hobby die de goedkeuring van de ouders kan wegdragen en die hem/haar meer ruimte voor zichzelf oplevert. Zo niet, dan is er altijd nog een mogelijkheid meer tijd aan het huiswerk te besteden, uren waarin hij/zij dus niet onder toezicht en onder druk staat.


pagina 38 van 49

Op school heeft de deelnemer bovendien vaak gelegenheid om te chatten met vriendinnen, te praten met leerkrachten en begeleiders of op de schoolcomputer via internet informatie te zoeken over relevante zaken en hulpinstanties. De deelnemer kan die tijd oprekken door met de ouders af te spreken dat hij/zij tussen de middag of na school aan zijn huiswerk zal besteden. En dat dit op school beter kan, vanwege een rustige leeromgeving (zonder broertjes en zusjes en bijvoorbeeld tv) en de aanwezigheid van leermiddelen (boeken, computers) en docenten. Meer tijd voor school en huiswerk is vaak een sterk argument. De opleiding en de schoolprestaties zijn vaak erg belangrijk voor de ouders. En voor het aanzien van de deelnemer en zijn/haar familie. Bovendien geven goede cijfers en/of verdiensten aanleiding tot vertrouwen in het gedrag en het verantwoordelijkheidsgevoel van de student. Een afgeronde schoolopleiding en diploma’s zijn een voorwaarde voor (financiële) zelfstandigheid en een goede maatschappelijke positie. Daarmee is de deelnemer uiteindelijk vooral zelf gebaat bij deze extra tijdsbesteding aan school.


pagina 39 van 49

BIJLAGEN Bijlage A: Voorbeeld vertrouwelijk intakeformulier. Bijlage B: Reflectieformulier Scholenproject ‘Eergerelateerd geweld in en om de school’. Bijlage C: Meer over erekwesties: Boeken, beeldmateriaal en websites. Bijlage D: Richtlijnen voor de aanpak van eergerelateerd geweld: adviezen en tips voor leerlingenbegeleiders en andere vertrouwenspersonen binnen school.


pagina 40 van 49

Bijlage A: Vertrouwelijk intakeformulier Voorbeeld vertrouwelijk intakeformulier Naam leerling: Geboortedatum: Nationaliteit: Opleiding: Klas: Mentor: E-mailadres: Adres leerling: Postcode woonplaats: Telefoonnummer/GSM: Aangemeld/contact opgenomen door: Probleemomschrijving mentor/SLB: Wat is de aard van het probleem? A. Gezinsprobleem B. Beperkingen in bewegingsvrijheid C. Spagaat levensstijl D. Ontmaagding E. Mishandeling F. Incest G. Verstoting H. Terug naar land van herkomst I. Geen vrije keuze opleiding J. Angst voor consequenties vriend K. Angst consequentie verloving L. Angst consequentie uithuwelijking/gearrangeerd huwelijk M. Anders:………………………………………………………………………………. Wie is van het probleem op de hoogte? Wie kan deelnemer vanuit het gezin (gezinsconstructie achterhalen) of familie bijstaan? Wie kan worden ingeschakeld om het probleem op te lossen? Gezinslid inschakelen: broer, zus, moeder, tante, oom, grootvader et cetera, die de deelnemer vertrouwt. Huisarts en via de huisarts Mediant, Riagg, GGD, psycholoog et cetera inschakelen. Jeugdzorg inschakelen. Politie inschakelen. Kinderbescherming inschakelen. Justitie inschakelen. Opvanghuis inschakelen. Afspraak: Historie: Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 41 van 49

Bijlage B: Reflectieformulier Reflectieformulier Scholenproject ‘Aanpak eergerelateerd geweld in en om de school’ Je hebt een weerbaarheidstraining gevolgd in het kader van het scholenproject ‘Aanpak eergerelateerd geweld’. Wil je alsjeblieft de volgende vragen beantwoorden? Wat vond je van de weerbaarheidstraining in erekwesties?

Wat vond je goed of slecht aan de weerbaarheidstraining in erekwesties?

Wat versta je onder zelfredzaamheid in erekwesties?

Heb je wel eens te maken gehad met erekwesties in je directe omgeving? (Denk aan familie, vrienden en klasgenoten)? Kun je hiervan een voorbeeld geven?

Zou dit jou ook kunnen overkomen? Wat heb je toen gedaan?

Vind je dat jouw school aandacht moet besteden aan de weerbaarheid van studenten die te maken hebben met erekwesties? Leg eens uit.

Heb je een voorstel of een idee hoe jouw school meer aandacht kan besteden aan studenten die te maken hebben met erekwesties? Kun je hiervan een voorbeeld geven?

Dank je wel voor het beantwoorden van deze vragen. Heb je nog opmerkingen, dan kun je deze in de ruimte hieronder opschrijven.


pagina 42 van 49

Bijlage C: Boeken, beeldmateriaal en websites over erekwesties Ajarai, Hanina (en Marjolein van Heemstra) - Land van werk en honing. Verhalen van Marokkaanse moeders over hun migratie. Bulaaq, 2007. Baalen, Inge van - Denkend aan Holland. Een programma over Maatschappij-oriëntatie voor nieuwkomers. NCB Uitgeverij, Utrecht, 2007. Bakker, Hilde – Eergerelateerd geweld in Nederland. Een bronnenboek. TransAct (nu Movisie), Utrecht, 2005. Bouazza, Hafid - Een beer in bontjas. (Boekenweekessay 2001). Prometheus, 2004. Dumon Tak, Bibi - Rotjongens: het leven in de jeugdgevangenis. Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2007. Ermers, Rob - Eer en eerwraak, definitie en analyse. Uitg. Bulaaq, Amsterdam, 2007 Homan, Welmoed - De geest in de tuin. Korte verhalen over buitenlandse mensen in Nederland. NT2 leesboek. Noordhoff Uitgevers, 2000. Homan, Welmoed - Het vliegtuig. NT2 leesboek. Noordhoff Uitgevers, Groningen, 2001. Husseini, Rana - In naam van de eer: Waarom vrouwen door hun familie worden vermoord. Artemis & Co, Amsterdam, 2007. Kaldenbach, Hans - Doe maar gewoon: 99 tips voor het omgaan met Nederlanders. Prometheus, Amsterdam, 2008. Kaldenbach, Hans - De A is van Amalia, die is allochtoon. Een multiculti ABC. Prometheus, Amsterdam, 2007. Kaldenbach, Hans - Respect! 99 tips voor het omgaan met jongeren in de straatcultuur. Prometheus, Amsterdam, 2007. Kaldenbach, Hans – Hangjongeren, 99 tips voor buurtbewoners en voorbijgangers. Prometheus, Amsterdam, 2008. Korf, Dirk J. (en Berfin Yesilgöz, Ton Nabben, Marije Wouters) - Van vasten tot feesten. Leefstijl, acceptatie en participatie van jonge moslims. Forum, Utrecht, 2007. Krikke, Hans - Als niemand luistert: verhalen van allochtone meisjes op een zwarte school. Van Gennep, Amsterdam, 2003. Nabben, Ton (en Berfin Yesilgöz, Dirk J. Korf, Ton Nabben, Marije Wouters) - Van Allah tot Prada. Identiteit, leefstijl en geloofsbeleving van jonge Marokkanen en Turken. Forum, Utrecht / Uitg. Ger Guijs, Rotterdam, 2007. Yerli, Nilgun - Turkse troel. Columns. Singel Pockets, Amsterdam, 2002. Ouchan, Karima (en Fenneke Reysoo) - Nooit geschreven brief aan mijn vader. Bulaaq, 1999. Ouchan, Karima - Handleiding Begeleiding Eergerelateerd Geweld. Voor begeleiding van mbo-jongeren met eergerelateerde kwesties. Albeda College, Rotterdam en ROC van Twente, Almelo, 2008. Schaffers, Sep - Een kwestie van eer. Portretten van mbo-jongeren met eergerelateerde problemen. Albeda College, Rotterdam en ROC van Twente, Almelo, 2008. Şimşek, Jale - Alle ogen op haar gericht, eerwraak. Traditioneel geweld tegen Turkse vrouwen en meisjes: een handleiding voor hulpverleners. IOT, Utrecht, 2006 Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 43 van 49

Terpstra, Linda (en Anke van Dijke) – Buitengesloten. Meiden vertellen over hun worsteling met familie-eer. Uitgeverij SWP, Amsterdam, 2006. Documentaires Een kwestie van eer. KRO Reporter, uitgezonden op 1 juni 2008. (Te zien via www.reporter.kro.nl (klik door naar Uitzendingen) of via www.uitzendinggemist.nl) Eerwraak. Verdwaalde gezichten. Documentaire over het educatieve project Zwarte Tulpen (Regie: Frans Bromet). Human Doc /Humanistische Omroep, uitgezonden op 23 juli 2007. (Te zien via www.nederland2.nl/uitzendinggemist) Girls Girls Girls: over kleur, cultuur en carrière. Leila Jaffar, 1999. Videoband met vier afleveringen (4 x 30 min.) van de gelijknamige tv-serie, ook docentenhandleiding verkrijgbaar. Forum, Utrecht. Haagse klasse: op school in de Schilderswijk en ‘Haagse Klasse 5 jaar later’. Documentaires van Suzanne Raes voor IDTV. Uitgezonden bij DokWerk (nu Holland Doc). Dvd, te bestellen via www.idtv.nl (klik door naar Catalogus). Hallo Holland / Teleacnot Twaalfdelige serie uit 2000, waarin multiculturele initiatieven worden belicht rondom een wisselend thema. 2 videocassettes. (Informatie op www.halloholland.nl. Niet meer te bestellen via Teleac) Websites www.watiseer.nl - website met informatie voor jongeren: waar kun je terecht met vragen, als je in de knel zit? www.eerwraak.info - website van het ministerie van Justitie en Movisie (voorheen TransAct), met informatie over eergerelateerd geweld voor hulpverleners, politie, justitie en overheid. www.verdwaaldegezichten.nl - website van een stichting die zich inspant voor bewustwording en emancipatie van vrouwen uit minderheidsgroepen. Van de makers van de documentaire ‘Verdwaalde gezichten’, over eerwraak, uitgezonden bij Human Doc op 23-72007. www.st-kezban.nl - website van een stichting die huiselijk geweld onder allochtonen wil bestrijden (genoemd naar Kezban Vural, slachtoffer van eerwraak in 1999). www.schoolenveiligheid.nl - informatie van expertisecentrum School en Veiligheid.


pagina 44 van 49

Bijlage D: Richtlijnen voor de aanpak van eergerelateerd geweld Adviezen en tips voor leerlingbegeleiders en andere vertrouwenspersonen binnen school 1. In gesprek met een leerling/deelnemer: • Zoek een rustige plek voor een gesprek. Zorg ervoor dat de deelnemer alle aandacht op het gesprek kan richten. Geef hem/haar voldoende tijd en ruimte om zich uit te spreken, of zijn/haar antwoord te formuleren. • Ga altijd uit van het individu en zijn/haar situatie. Achterhaal welke achtergrond, cultuur, tradities en gewoonten voor hem/haar en zijn gezin en familie van (groot) belang zijn. 2. Bij mogelijk - dus dreigend - eergerelateerd geweld: • Creëer in het gesprek met de deelnemer duidelijkheid over de situatie die het hier betreft: gaat het om eergerelateerd geweld of om puberaal gedrag? De deelnemer zelf zal dit nooit zo benoemen, maar het is wel essentieel om te weten voor de begeleider. Daarnaast kan een generatiekloof en/of een cultuurkloof voor veel conflicten zorgen, die tot psychisch en fysiek geweld kunnen leiden. • Jongeren die uit een cultuur komen waarin de eer een belangrijke rol speelt, hebben thuis vaak geen overlegcultuur. Vaders (soms moeders) wil is wet. Ze durven vaak niet met hun ouders in gesprek of discussie te gaan, uit angst voor conflicten. Ze hebben daar dus ook weinig ervaring mee en zullen daarom eerder vaak stiekem gedrag vertonen. • Adviseer de jongere om zijn/haar ouders en/of familie niet te provoceren door kleding, gedrag en dergelijke. Daarmee brengt hij/zij de familie ernstig in verlegenheid tegenover de gemeenschap. En voelen zij zich misschien (nog meer) gedwongen (gewelddadige) stappen te zetten. • Vraag zoveel mogelijk naar de feiten. De jongere kan de situatie en de consequenties namelijk onderschatten of juist overschatten of verwarren met emoties en verwachtingen. • Maak duidelijk dat zij als jongeren hun rechten hebben (bijvoorbeeld: naar school kunnen gaan, recht op een leven zonder geweld, vrije partnerkeuze, enzovoort). Geweld, alsmede dreigen met geweld is in Nederland strafbaar. 3. Bij eergerelateerd geweld of bedreiging met eergerelateerd geweld: • Wees alert wanneer het vermoeden rijst dat mogelijk de familie-eer in gevaar is, dat de leerling slachtoffer is of dreigt te worden van eergerelateerd geweld of zelfs eerwraak. Vraag door naar de veiligheid van de deelnemer – niet naar diens eer. • Raak niet in paniek, maar probeer zoveel mogelijk een beeld te krijgen van de situatie. Vraag door naar de feiten. Trek geen snelle conclusie en zet geen overhaaste stappen.


pagina 45 van 49

•

•

•

•

•

•

Ga met de jongere na wie van de familie of naaste vrienden hem/haar mogelijk steunt, wie achter hem staat, of wie daarvoor mogelijk zal openstaan vanwege meer liberale opvattingen. Zou deze persoon kunnen worden ingeschakeld voor een bemiddelende rol? Ga na hoe acuut de dreiging is: kan hij/zij nog naar huis of moet er (meteen) opvang worden geregeld, bijvoorbeeld in een opvanghuis? Let wel: een opvanghuis is de laatste optie. Als die kan worden voorkomen is dat beter; daarmee wordt de situatie soms nog meer op de spits gedreven. Neem nooit zelf contact op met de familie, bijvoorbeeld om om opheldering te vragen of een oplossing voor te stellen. Daarmee toont u dat u op de hoogte bent van de situatie – en daarmee is het risico voor de familie groter dat er in bredere kring bekend wordt dat er wat aan de hand is. De druk op de familie neemt toe, om maatregelen te treffen om de eer te zuiveren. De familie wil te allen tijde voorkomen dat het in de gemeenschap bekend wordt dat er iets is gebeurd dat de eer in gevaar brengt. De controle van de vader of de ouders moet gehandhaafd kunnen worden, anders neemt de kans op escalatie (geweld) toe. Laat een meisje goed nadenken voor ze de stap zet naar weggaan van huis of zich ontworstelen aan de ouderlijke controle. Realiseer u dat meisjes soms weg willen van huis uit woede of onmacht en dan impulsieve stappen zetten. Soms wil ze meer vrijheid en een mogelijkheid om haar vriendje te zien. Vaak is ‘eerschending’ niet het enige probleem, maar speelt er een meervoudige problematiek (verstandelijk beperkt, loverboys, et cetera)

4. Bij acuut bedreigende situaties: • Stuur de jongere in een dreigende situatie inzake eergerelateerd geweld nooit naar huis zonder iets te doen. Geef in ieder geval het telefoonnummer van de politie mee, bel zelf de politie en/of ga mee naar het politiebureau. • Adviseer de jongen of het meisje enkele nuttige telefoonnummers uit het hoofd te leren, voor geval van nood. Of geef ze mee op papier, om op een veilige plek te bewaren. • Laat hem/haar alle informatie en telefoonnummers die mogelijk belastend kunnen zijn, uit zijn/haar mobiele telefoon, agenda of computer (chatcontacten) verwijderen. Bied eventueel de mogelijkheid op school te chatten (bijvoorbeeld met een hulpinstantie). • Maak samen met de deelnemer een plan, voor het geval deze snel moet wegvluchten: o Een koffertje/tas klaarleggen met: belangrijke en persoonlijke papieren, paspoort, o verblijfsvergunning, bankpas, geld, kleren en spullen, (bijvoorbeeld bij een betrouwbare vriendin). o Geld op een veilige plek wegleggen en telefoonnummer van politie onder de sneltoets programmeren.


pagina 46 van 49

o o

Instrumenten die lawaai kunnen maken klaarleggen of bij je dragen, om alarm te slaan op moment van gevaar (fluitje, alarm, bel, enzovoort). Adviseer: vlucht bij gevaar niet een ruimte in met maar één uitgang!

5. In het contact met de ketenpartners: • Ga na of je zelf adequaat hulp kunt bieden in deze situatie. Zo niet, wie dan wel? Dat kan zijn binnen de school, maar ook verwijsadressen buiten de school. Denk aan Bureau Jeugdzorg of Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld. • Raadpleeg bij (ernstige) dreiging de politie, iedere regiopolitie heeft nu een aandachtsfunctionaris Eergerelateerd Geweld. De politie weet of er eerder sprake was van strafvervolging of aangifte van geweld in de familie, of dat er mogelijk (vuur)wapens in bezit zijn. Hoe gewoner het gebruik van geweld en wapens in een familie is, hoe groter het gevaar. • U kunt aangifte doen of melding maken van geweld of bedreiging. Het is ook mogelijk dat de politie ‘ambtshalve vervolgt’: de politie kan de daders oppakken als zij geweld constateert, zonder aangifte van het slachtoffer. • De wijkagent of de speciale functionaris Eergerelateerd Geweld kunnen een bemiddelingsgesprek voeren met de ouders. Ook kunnen zij laten blijken dat zij weet hebben van de dreiging. Zij kunnen de familie waarschuwen dat zij in de gaten worden gehouden en dat geweld absoluut niet getolereerd wordt. Dit kan preventief of de-escalerend werken. 6. Informeer de jongere/deelnemer: • Leg uit hoe de politie werkt in zaken waar huiselijk en eergerelateerd geweld spelen. Benadruk dat de politie er is om de burger te beschermen en veiligheid te bieden. • Bespreek alle stappen met de jongere/deelnemer. Doe niets buiten haar/hem om. Vertel dat ook nadrukkelijk aan de jongere, zodat hij/zij weet dat je te vertrouwen bent. Praat er met niemand over, behalve met de politie en met (de leden van) het ZAT-team op school. • Bespreek met de jongere wat de school kan doen (weerbaarheid, doorverwijzing en hulpverlening). • Check altijd bij haar/hem of hij/zij de informatie goed begrepen heeft. Laat de jongere herhalen wat er gezegd of afgesproken is. Zet afspraken eventueel op papier. • Maak een vervolgafspraak. 7. Voor consult en verwijzing: Raadpleeg een eerwraakdeskundige voor advies over een zaak: • De aandachtsfunctionaris Eergerelateerd Geweld bij de regionale politie • Kernteam Eergerelateerd Geweld (KEG) GGD Rotterdam • Regionaal Advies- en Steunpunt Huiselijk Geweld • Landelijk Expertteam Eergeweld bij Politie Haaglanden • MOVISIE (Utrecht) en/of • Wetenschappers/getuigedeskundigen R. Ermers, Ane Nauta en C. Van Eck Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen

pagina 47 van 49

Binnen de vrouwenopvang zijn er speciale opvanghuizen voor minderjarige meisjes die slachtoffer zijn of bedreigd worden met eergerelateerd geweld: • www.fierfryslan.nl (Zahir) • www.debocht.nl (EVA) • www.arosa.nl (Duygu, voor islamitische vrouwen en meisjes) Zie eventueel de website www.opvang.nl voor de Richtlijnen voor de Aanmelding en Intake bij eergerelateerd geweld (i.o.) voor de Vrouwenopvang.


pagina 48 van 49

Uitgave

november 2008

Auteur Redactie Eindredactie Ontwerp omslag

Karima Ouchan Marianne Kalkman (ZINNIG journalistiek) Goverdien Philips Roos! Communicatieprojecten

Deze uitgave is mede mogelijk gemaakt door subsidie van het ministerie van VROM/Wonen, Wijken en Integratie, in het kader van het ‘Scholenproject Eergerelateerd geweld in en om de school’. In het ‘Scholenproject eergerelateerd geweld in en om de school’ zijn ook verschenen: • Handleiding - voor begeleiding van mbo-jongeren met eergerelateerde problemen. • Een kwestie van eer - Portretten van mbo-jongeren met eergerelateerde problemen. (Uitgaven van het Albeda College in Rotterdam en ROC van Twente in Almelo)


pagina 49 van 49

Weerbaarheidstraining voor MBO-jongeren met eergerelateerde problemen Waarom een ‘weerbaarheidtraining voor erekwesties’? Allochtone jongeren hebben, net als hun vrienden met een Westerse cultuur en achtergrond, de behoefte te experimenteren en zich te profileren. Aan de andere kant willen ze hun ouders, cultuur en tradities niet verloochenen. Bij erekwesties kunnen deze jongeren in een spagaat terechtkomen. Deze weerbaarheidstraining helpt jongeren hun problemen te voorkomen, te beperken of op te lossen. Ze leren hoe ze zelf greep kunnen krijgen op hun leven en welke mogelijkheden ze hebben om te handelen in lastige of gevaarlijke situaties. De aanpak wordt beschreven in de handleiding. Hij is te beschouwen als een gereedschapskist, waaruit de aanpak en oefeningen naar believen te gebruiken zijn, al naar gelang de situatie en de behoefte van de deelnemer en de trainer. Deze aanpak is te gebruiken door iedereen die binnen school betrokken is bij de begeleiding van jongeren: begeleiders, mentoren, schoolmaatschappelijk werkers, coaches en onderwijsspecialisten.

weerbaarheids training voor mbo-jongeren met eergerelateerde problemen

Recommend Documents