Witte Donderdag NPB – 17 april 2014 Overweging De toespraak voor vanmorgen had ik vrijdag, ruim een week geleden, al klaar. En dan breekt de actualiteit ineens door je mooie betoog. Er is nieuws dat je zo diep raakt dat je voor even je richtpunten kwijt bent. Dit gebeurde maandag toen ik las dat de Nederlandse pater Frans van der Lugt door gemaskerde onbekenden in Syrië is vermoord. Deze man van vrede, die weigerde een oorlogsgebied te verlaten uit compassie met het leed van de plaatselijke bevolking, was ook een man van God. Een man die zijn geloof in dienst van zijn medemens stelde en de mogelijke consequenties van zijn weigering om het Syrische Homs te verlaten, zonder aarzeling aanvaardde. Want Pater Frans van der Lugt was ook bewust van de nieuwe missie die hij door omstandigheden toegeworpen kreeg: de wereld alarmeren over de verschrikkingen en de honger in de belegerde stad. Journalisten uit tal van landen wisten hem te vinden. Op YouTube klonk de roep van de oude, verzwakte man dramatisch: "We willen niet sterven in een zee van ellende en leed. We willen leven." Ja, ook Van der Lugt wilde blijven leven en daarom werd hij een steeds grotere bedreiging. Maar voor wie? Voor djihadistische groepen die leven van haat, in Syrië met name ook tussen Islam en niet-islamitische groepen als christenen, joden, Alavieten, soefi’s en Bahai? Een pater die niet meewerkt aan deze spiraal van geweld en een levend bewijs is dat het heel anders kan, past niet in het straatje van de geweldzoekers? De djihadisten zijn ook verantwoordelijk voor de martelingen en de moord op vele christenen afgelopen najaar in het Syrische dorp Sadad. Daar verwoestten zij ook kerken en winkels van christenen. Week voor Pasen 2014
Pagina 1
Ik moest aan de film Des hommes et des Dieux denken. Die gaat over de moord op zeven Franse monniken van Tibhirine in 1996 in het door burgeroorlog verscheurde Algerije. Een drama dat in 2010 de kern werd van die indrukwekkende film. In 1996 werd de zevenvoudige executie op het conto van de islamitische GIA geschreven. Bijna niemand die daaraan twijfelde. Maar bijna twintig jaar later en na tal van nieuwe onthullingen en getuigenissen, blijkt het aannemelijker dat de moorden een geheime operatie waren van het seculiere Algerijnse regime. Door de GIA verantwoordelijk voor de moorden te stellen, kon het regime de rebellen in diskrediet brengen en op meer steun van Frankrijk rekenen. Zou zoiets in Homs niet aan de gang kunnen zijn? Van der Lugt was vooral hinderlijk voor het regime van president Assad. Hij getuigde via video's en Skype-verbindingen van de wreedheid van zijn leger dat de stad omsingelt en inwoners laat verhongeren. Hij bleef maar hameren en hopen op bemoeienis van 'de wereld', die 'niet kan blijven toekijken'. Waarom zouden de djihadisten die het lot van de pater deelden en ook gras moeten eten, hem executeren? Levend was de met internationale media communicerende pater van een zeker nut voor de belegerde djihadisten.Voor het regime van Assad is dit een welkome ontwikkeling. Het betekent wat extra (morele) steun in zijn strijd tegen djihadisten die vreedzame goddienaars zomaar vermoorden. Wij hoeven op deze plaats niet te achterhalen wat er precies achter deze moorden zit. We zien wel dat maar al te vaak compassie met andere mensen ontbreekt als allerlei andere belangen van grotere waarde worden gevonden. Mededogen is dan ongewenst en het toebrengen van leed, het afnemen van een ander zijn leven wordt noodzakelijk. Binnen het boeddhisme is compassie een centraal streven. Maar ook in het christendom is het een kern van geloof. Heb je Week voor Pasen 2014
Pagina 2
naaste lief als jezelf, hij is als jij. Wat je voor jezelf belangrijk vindt voor jezelf – liefde, leven, geen pijn, geen honger, geen angst – dat is het ook voor die ander. Compassie of medeleven betekent betrokkenheid bij het lijden van anderen. Onlosmakelijk hiermee verbonden is het verlangen om dit lijden te beëindigen, ook al is dit niet altijd mogelijk. Niet al het lijden is object van compassie, zoals kleine tegenslagen. Gevoelens van compassie hebben betrekking op lijden dat wezenlijk is voor het welzijn van de ander, op lijden waar pijn, verdriet, ontberingen en diepe onzekerheid aan ten grondslag liggen. Volgens Ekman (2008) kunnen we compassie beter niet als emotie zien. In tegenstelling tot emoties wordt onze visie op de realiteit er niet door vervormd of gefilterd. Integendeel; compassie maakt ons ontvankelijker voor de realiteit buiten het ego. Ook meent hij dat compassie in tegenstelling tot emoties in hoge mate aangeleerd moet worden. Bij beide onderscheidingen zijn kanttekeningen te plaatsten. Heftige gevoelens van compassie kunnen wel degelijk leiden tot een vertekend beeld van de werkelijkheid als men meegezogen wordt door het lijden van de ander. En mensen hebben een natuurlijke aanleg tot compassie. Niet alleen voor de eigen groep, maar ook voor vreemden die duidelijk lijden. Onder normale omstandigheden is er een bijna reflexmatig verlangen dat lijden te verlichten. Maar compassie voor alle gevoelige wezens, waaronder dieren, moet zeker aangeleerd worden. Tijdens het onderzoek kregen 3- en 5-jarigen een rijke en een arme beer voorgeschoteld. De rijke beer had een mooi prentenboek terwijl de arme beer het moest stellen met enkele foto's. Daarna kregen de kinderen een reeks prentjes die ze mochten verdelen. De driejarigen hielden de prentjes vaker voor zichzelf of gaven ze aan de rijke beer terwijl de vijfjarigen sneller de arme beer wat prentjes gaven "omdat die beer het sowieso al moeilijker had". "We wisten al dat vijfjarigen een zeer ontwikkeld gevoel van eerlijkheid hebben. Nu zien we dat, als een iemand veel minder Week voor Pasen 2014
Pagina 3
heeft, ze die eerlijkheid overboord gooien en meer geven aan de benadeelde persoon. Ze wilden rechtvaardigheid. Deze vorm van barmhartigheid ontwikkelt zich tussen het derde en vijfde levensjaar van kinderen", aldus de onderzoekers. Het zit er van nature in. En dat is begrijpelijk, want de mensheid heeft compassie nodig om met elkaar voort te kunnen bestaan. Maar enge privé belangen, of boosheid of angst kunnen de aanleg tot compassie verdringen. Een week voor Pasen verbind je het verdrietige verhaal van pater Frans al gauw met dat van Jezus van Nazareth. Een gerechtelijke executie van iemand die geweldloosheid en naastenliefde en liefde tot God preekte. Onbegrijpelijk. Of niet? Wie dezer dagen de Matthäus of de Johannes Passion ondergaat, hoort van de vele belangen, persoonlijke, godsdienstige en politieke die Jezus een speelbal maken. In met name de Johannes Passion worden de tegengestelde opvattingen van de betrokkenen veel sterker benadrukt in woord en muziek. De emoties gaan diep. Enerzijds zijn er de bestuurders van de tempel en andere notabelen, gesteund door de Romeinse gezagsdragers en de ramptoeristen op straat. Zij willen Jezus weg hebben. Daar tegenover staan de volgelingen van Jezus. Door het grote onrecht zijn zij diepbedroefd en vol compassie. En wij, die luisteren, worden in dat gevoel meegetrokken. Niet alleen onze ratio overweegt dat wat hier gebeurt niet zou moeten kunnen, maar wij worden geraakt in onze ingewanden, in onze ziel. We voelen compassie. En de man van Homs in Syrië en de man van Nazareth doen ons roepen: 'Waarom o God? Die man heeft altijd voor U, voor het goede gewerkt, heeft zichzelf totaal weggecijferd, heeft iedereen van alle gezindten altijd geholpen, en dan wordt hij op de vreselijkste manier weggehaald, geëxecuteerd. Week voor Pasen 2014
Pagina 4
Maar waarom kunnen wij zoiets niet voorkomen, waarom kan de eeuwige, kan God dat niet? Een antwoord is er niet. Maar dat wij geraakt worden, dat we boos en wanhopig worden, dat we ons er niet bij kunnen neerleggen, dat we kortom compassie hebben, dat zet ons aan er alles aan te doen deze onmenselijkheid tegen te gaan. Gemeenschappen als de onze laten zich daarom inspireren op gestaltes die ons bepalen bij compassie, zij zetten zich in voor het vreedzaam naast elkaar leven van mensen die verschillend denken en geloven. Laten wij ons openstellen om een positieve rol in de samenleving te vervullen.
Week voor Pasen 2014
Pagina 5
