Website biologie, chemie, natuurwetenschappen

Website biologie, chemie, natuurwetenschappen INHOUD A. Lijst van de leerplannen B. Lijst van bestaande syllabi (Pedic) voor biologie – chemie – natuurwetenschappen C. Algemene info: 1. aandachtspunten i.v.m. jaarplannen 2. verplicht aantal leerlingenpractica 3. vakcommunity biologie, chemie en stw op elov 4. sharepoint natuurwetenschappen derde graad aso 5. afvalbeleid ‘raamcontract afvalverwerking firma van gansewinkelvvkso’ 6. brochure ‘chemicaliën op school’ 7. voordrachten door essenscia vlaanderen 8. nieuwsbrieven 9. vragen over natuurwetenschappen 10. onderwijsbrochure ‘leren om te keren’ 11. interessante websites 12. lesmateriaal biotechnologie 13. cd-rom ‘het blauwe goud’ 14. leermiddelen chemie 2de en 3de graad 15. Brochure ‘Blik op chemie’ 16. interessante cd-roms voor chemie 17. etikettering 18. picrinezuur 19. vergunningsaanvraag chemische producten 20. invoering van het ‘global harmonised system’ 21. Veiligheidsinstructiekaarten – veiligheidsprocedures 22. initiatieven in het kader van het Darwinjaar 23. interactief lesmateriaal voor biologie

D. VOET en biologie – 2de graad ASO E. VOET en chemie – 2de graad ASO

A. LEERPLANNEN BIOLOGIE, CHEMIE, FYSICA, NATUURWETENSCHAPPEN S.O.

OPGELET: nieuwe leerplannen en/of nieuwe benamingen vanaf dit schooljaar (2009-2010) zijn vet gedrukt! 3.1 EERSTE GRAAD AV Biologie D/1997/0279/025 (voor het 1ste leerjaar A en voor het 2de leerjaar van de basisopties die in de 2de graad leiden tot een ASO-, KSO- of TSO-studierichting). AV Natuurwetenschappen D/1997/0279/037 voor het 1ste leerjaar B en het 2de leerjaar BSO. AV Wetenschappelijk werk Het leerplan van dit vak is te vinden in de brochure D/2006/0279/015 met als titel: Moderne wetenschappen, tweede leerjaar, basisoptie. pdf AV Natuurwetenschappen D/1989/0279/027 voor de basisoptie Techniek - wetenschappen = 2de jaar.

3.2 TWEEDE GRAAD 3.2.1 TWEEDE GRAAD - ASO AV Biologie D/2006/0279/017 (de leerplannen 2 - 2) en D/2006/0279/016 (de leerplannen 1 - 1) voor de verschillende ASO-studierichtingen AV Chemie D/2006/0279/039 (de leerplannen 1 - 1 en 2 – 2) voor de verschillende ASOstudierichtingen AV Fysica D/2006/0279/056 de leerplannen 2 - 2 voor de tweede graad ASO wetenschappen en D/2006/0279/055 met de leerplannen 1 - 1 voor de tweede graad ASO alle studierichtingen behalve wetenschappen

3.2.2 TWEEDE GRAAD – BSO Basisvorming: plant, dier en milieu PV+TV Landbouw/Toegepaste Natuurwetenschappen/ Tuinbouw – 2009/030 Paardrijden - en verzorgen

TV Toegepaste Natuurwetenschappen 2 –2 in de leerplanbrochure D/2003/0279/024 Textiel TV Toegepaste Natuurwetenschappen 0 –1 in de leerplanbrochure D/1991/0279/025

3.2.3 TWEEDE GRAAD - KSO Artistieke opleiding AV Natuurwetenschappen/ TV natuurwetenschappen 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2009 /006 Audiovisuele vorming Natuurwetenschappen/ Toegepaste natuurwetenschappen in de leerplanbrochure D/2009/020 Beeldende en architecturale kunsten Natuurwetenschappen/ Toegepaste natuurwetenschappen in de leerplanbrochure D/2009/020 Beeldende en architecturale vorming Natuurwetenschappen/toegepaste natuurwetenschappen in de leerplanbrochure D/2009/020

3.2.4 TWEEDE GRAAD - TSO Bio - esthetiek AV Biologie 2 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/033 AV Chemie 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/021 Biotechnische wetenschappen TV Landbouw/Toegepaste Natuurwetenschappen/Tuinbouw met 6 - 6 Toegepaste wetenschappen: TV Toegepaste Fysica 2 – 2 in de leerplanbrochure D/2001/0279/016 TV Toegepaste Biologie 2 – 2 in de leerplanbrochure D/2001/0279/035 TV Toegepaste Chemie 2 – 2 in de leerplanbrochure D/2001/0279/028 Bouw & Houtkunde TV Toegepaste chemie 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/024 TV Toegepaste fysica 1 – 1 in de leerplanbrochure D2001/0279/030 Bouwtechnieken TV Toegepaste fysica 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/015 Brood - en Banket AV Chemie 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/021 AV Fysica 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/014 Creatie en mode

AV Chemie 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/002 AV Fysica 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/014 Plant-, dier- en milieutechnieken PV+TV landboouw/Toegepaste natuurwetenschappen/ tuinbouw 2009/031 Elektriciteit - Elektronica TV Toegepaste Chemie 0 – 2 of 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/024 TV Toegepaste Fysica 1 - 1 of 2 – 0 in de leerplanbrochure D/2001/0279/029 Elektromechanica TV Toegepaste chemie 0 – 2 of 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/024 TV Toegepaste fysica 2 – 0 of 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/029 Elektrotechnieken TV Toegepaste fysica 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/014 Fotografie AV Natuurwetenschappen/ TV Toegepaste Natuurwetenschappen – 2009/020 Glastechnieken TV Toegepaste chemie 2 – 2 in de leerplanbrochure D/2001/0279/025 TV Toegepaste fysica 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/015 Grafische communicatie Natuurwetenschappen 2 – 2 in de leerplanbrochure D/2009/020 Grafische media Natuurwetenschappen 2 – 2 in de leerplanbrochure D/2009/020

Handel & Handel – talen Natuurwetenschappen 2 – 2 in de leerplanbrochure D/2009/020 Hotel AV Chemie 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/024 AV Fysica 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/014 Houttechnieken Toegepaste fysica 1 - 1 in de brochure D/2001/0279/015 Industriële wetenschappen AV Chemie 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/021 AV Fysica 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/030 Lichamelijke opvoeding en sport AV Biologie 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/033 AV Chemie 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0270/021 AV Fysica 2 - 2 in de leerplanbrochure D/2001/0279/018

Mechanische Technieken' TV Toegepaste fysica 1 - 1 in de brochure D/2001/0279/015 'Slagerij en Vleeswaren AV Chemie 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/021 AV Fysica 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/014 Sociale en technische wetenschappen Natuurwetenschappen 3 - 4 in de leerplanbrochure D/2008/047. Techniek - wetenschappen AV Biologie 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/009 AV Chemie 2 – 2 in de leerplanbrochure D/2001/0279/028 AV Fysica 2 – 2 in de brochure D/2001/0279/019 TV Toegepaste biologie 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/009 TV Toegepaste chemie 2 – 2 in de leerplanbrochure D/2001/0279/028 TV Toegepaste fysica 2 - 2 in de leerplanbrochure D/2001/0279/019 Textieltechnieken TV Textiel/Toegepaste chemie 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2000/0279/083 TV Toegepaste fysica 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/014 Toerisme AV biologie 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/010

3.3 DERDE GRAAD 3.3.1 DERDE GRAAD - ASO AV Biologie Leerplan voor studierichting met component wiskunde, zonder component wetenschappen in de brochure D/2006/0279/034. Leerplan voor studierichting met component wetenschappen in de brochure D/2006/0279/035. AV Chemie Leerplan met component wiskunde, zonder component wetenschappen én met component wetenschappen in de brochure D/2006/0279/040. AV Fysica Leerplan met component wetenschappen 2-2 in de brochure D/2006/0279/058. Leerplan met component wiskunde en zonder component wetenschappen 1-1 in de brochure D2006/0279/057. AV Natuurwetenschappen Leerplan voor de studierichtingen zonder component wiskunde en zonder component wetenschappen 2-2 in de brochure D/2006/0279/012.

3.3.2 DERDE GRAAD - KSO Architecturale en binnenhuiskunst* AV Natuurwetenschappen/ TW Toegepaste Natuurwetenschappen ( complementair vak) 2009/007 AV Biologie, AV Chemie en AV Fysica 2 - 2 in de leerplanbrochure D/2002/0279/050 * nieuwe lessentabel vanaf september 2009 of vanaf 1 september 2010 Architecturale vorming* AV natuurwetenschappen/ TV Toegepaste natuurwetenschappen 2009/008 AV Biologie, AV Chemie en AV Fysica 2 - 2 in de leerplanbrochure D/1992/0279/074A * nieuwe lessentabel vanaf september 2009 of vanaf 1 september 2010 Audiovisuele vorming* AV natuurwetenschappen/ TV Toegepaste natuurwetenschappen 2009/008 * nieuwe lessentabel vanaf september 2009 of vanaf 1 september 2010 AV Chemie 2 – 2 en AV Fysica 2 –2 in de leerplanbrochure D/1992/0279/074 Muziek AV Biologie / AV Chemie / AV Fysica 2 – 2 schoolleerplan Woordkunst – drama AV Biologie / AV Chemie / AV Fysica 2 – 2 schoolleerplan Beeldende vorming* AV natuurwetenschappen/ TV Toegepaste natuurwetenschappen 2009/008 AV Biologie, AV Chemie en AV Fysica 2 - 2 in de leerplanbrochure D/2002/0279/050 * nieuwe lessentabel vanaf september 2009 of op 1 September 2010

3.3.3 DERDE GRAAD - TSO Bijzondere jeugdzorg TV Toegepaste biologie/Verzorging: Biologie van de mens 2 - 2 in de brochure D/1999/0279/022. Biotechnische wetenschappen TV Toegepaste biologie 2 – 2 TV Toegepaste chemie 2 – 2 TV Toegepaste fysica 1(+1) - 1(+1) in de leerplanbrochure D/1999/0279/047. Boekhouden - informatica AV Natuurwetenschappen 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2008/7841/002 Brood - en banket

TV Toegepaste Natuurwetenschappen: TV Toegepaste chemie 2-0 en TV Toegepaste fysica 0-2 in de leerplanbrochure D/2005/0279/002 Chemie TV Elektriciteit/Toegepaste fysica 4 - 3, Toegepaste biochemie/Toegepaste biologie 1 - 2 en Toegepaste chemie 14 - 14 in D/2005/0279/005. Creatie en mode TV Toegepaste chemie: Materiaalonderzoek 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2001/0279/043 Creatie en patroonontwerpen (SE-n-SE) Materiaalonderzoek – TV Toegepaste chemie D/2004/0279/048 Druk - en afwerkingtechnieken TV Toegepaste Chemie (1 -0) en TV Toegepaste. Fysica (1 - 0) in de leerplanbrochure D/1998/0279/032B. Drukvoorbereidingstechnieken TV Toegepaste chemie (1 - 0) en TV Toegepaste. Fysica (1 - 0) in de leerplanbrochure D/1998/0279/032B. Farmaceutisch - technisch assistent AV Fysica 2-0, TV Toegepaste Biologie, TV Apotheek/Toegepaste Chemie in de brochure D/2004/0279/046 Fotografie TV Toegepaste Chemie/Toegepaste Fysica (4 - 3) in de leerplanbrochure D/2002/0279/002 Gezondheid - en welzijnswetenschappen TV Toegepaste biologie 2 – 2 en TV Toegepaste chemie 2 – 2 en TV Toegepaste fysica 1 - 1 in de leerplanbrochure D/2002/0279/041 Glastechnieken TV Toegepaste Chemie (1 - 1) en Toegepaste Fysica (1 - 1) in een schoolleerplan Grafische communicatie AV natuurwetenschappen 2 -3 in de leerplanbrochure D/2008/042 Grafische technieken TV Toegepaste chemie 1 - 0 en TV Toegepaste fysica 1 – 0 in de leerplanbrochure D/2002/0279/013 Grafische wetenschappen TV Toegepaste chemie 1 - 1 en TV Toegepaste fysica 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2002/0279/014 Haarverzorging TV Toegepaste biologie 1 - 1, Toegepaste chemie 2 - 2, Toegepaste Chemie/Voeding 0 – 1 Toegepaste fysica 1 - 0 in de brochure D/1992/0279/051.

Handel AV Natuurwetenschappen 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2008/7841/002 En in afbouw AV Biologie, AV Chemie en AV Fysica minimum 1 - 1 in de leerplanbrochure D/1992/0279/055 Industriële wetenschappen TV Toegepaste chemie 2 - 2 in de brochure D/2009/035 TV toegepaste fysica 2009/034 Informaticabeheer TV Toegepaste Fysica 2 - 1(+1) in de leerplanbrochure D/1999/0279/024 Jeugd - en gehandicaptenzorg TV Toegepaste Biologie/Verzorging 2 – 2 in de leerplanbrochure D/1992/0279/022 Landbouwtechnieken en Tuinbouw technieken TV Toegepaste Natuurwetenschappen: Toegepaste Biologie 2-2 in de leerplanbrochure D/2003/0279/031 Toegepaste Chemie 2-2 in de leerplanbrochure D/2003/0270/036 Toegepaste Fysica 1-1 in de leerplanbrochure D/2003/0279/037 Lichamelijke opvoeding en sport TV toegepaste Chemie 1 - 1, TV Toegepaste Fysica 1 - 1, TV Sport/Toegepaste Biologie 4 - 4 in de brochure D/2006/0279/028. Multimedia (grafische) AV natuurwetenschappen 1- 2 in de leerplanbrochure D/2008/7841/043 Orthopedie technieken TV Toegepaste Biologie 4 – 6 schoolleerplan Printmedia (grafische) AV natuurwetenschappen 1- 2 in de leerplanbrochure D/2008/7841/043 Schoonheidsverzorging Toegepaste biologie / TV Toegepaste chemie/TV Toegepaste fysica 4 – 4 in de leerplanbrochure D/2002/0279/022.

Secretariaat - talen AV Natuurwetenschappen 1 – 1 in de leerplanbrochure D/2008/7841/002 En in afbouw AV Biologie, AV Chemie en AV Fysica minimum 1 - 1 in de leerplanbrochure D/1998/0279/035 Slagerij en vleeswarenbereiding TV Toegepaste Natuurwetenschappen: Toegepaste chemie 2-0 en Toegepaste fysica 0-2 in de leerplanbrochure D/2003/0279/042. Sociale en technische wetenschappen

TV Toegepaste biologie 1 - 1, TV Toegepaste chemie 1 - 1, TV Toegepaste fysica 1 - 1 en Toegepaste biologie/ Toegepaste chemie/toegepaste fysica 2 - 2 in de brochure D/1998/0279/039. In al de pilootscholen en in de scholen met de vernieuwing in de derde graad : nieuw leerplan voor natuurwetenschappen in de leerplanbrochure D/2007/0279/014 Techniek - Wetenschappen TV Toegepaste biologie 3-2(3), TV Toegepaste chemie 5-6(6) en TV Elektriciteit/Elektronica/Toegepaste fysica 4(5)-4(5) in de brochure D/2006/0279/049. Textielontwerpen TV Textiel/Toegepaste chemie 2 - 2 in de brochure D/1992/0279/071. Textielproductietechnieken TV Textiel/Toegepaste chemie 1 - 1 in de brochure D/1992/0279/071B. Vliegtuigtechnieken TV Toegepaste fysica 2009/009 Vliegtuigtechnicus (SE-n-SE) TV Toegepaste fysica 2009/010 ( nog bij inspectie)

B VERZAMELLIJST SYLLABI NATUURWETENSCHAPPEN

PN staat voor project nascholing PB staat voor project begeleiding REN staat voor project REN 06-07 is het schooljaar. In deze bijlage vind je een overzicht van alle syllabi van nascholingen die de voorbije jaren in PEDIC werden gegeven. De syllabi geven wenken om de leerinhouden aan te brengen maar zijn soms ook te uitgebreid. Wees dus kritisch bij het bekijken en gebruiken van de syllabi. Alle syllabi zijn te verkrijgen in PEDIC, Coupure Rechts 314, 9000 Gent of via [email protected] . Je moet wel steeds het codenummer van de syllabus opgeven.

4.1 BIOLOGIE a) Biotoopstudies P01/88-89 P02/88-89 P03/88-89 P04/88-89 P05/88-89 P06/88-89 P07/88-89 P08/88-89 P09/88-89 P10/88-89 P11/88-89 P12/88-89 P13/88-89 P36/89-90 P37/89-90 P38/89-90

Oudenaarde: gebied rond de vestingen Gijzegem: spoorwegberm Sint-Niklaas: pastorietuin Deinze: oude Leiearm Oostakker: schoolomgeving Dendermonde: Kalendijk Sint-Amandsberg: oude spoorwegberm Zottegem: het bos - de vijver Gent: Citadelpark Eeklo: het Leen Lokeren: het Molsbroek Wachtebeke: aangeplant bos – waterkant Aalter: Kranepoel Gent: Citadelpark (versie van P09/88-89) Gijzegem: spoorwegberm (versie van P02/88-89) Sint-Niklaas: pastorietuin (versie van P03/88-89)

b) Algemeen PN122/01-02 Computergestuurd meten en modelleren met coachlab in de biologie PN125/02-03 ICT in de biologie voor beginners met CD OV02711/06-07 Begeleid Zelfstandig Leren in biologie OV02710/06-07 ICT-mogelijkheden tijdens de les biologie

OV02803/01 JClic: een programma om interactieve oefeningen voor biologie te maken PN120/08-09 Microscopie in de klas OV02910 –reeks 1 Gebruik van beeldfragmenten en applets in de lessen biologie c) Leerstof 1ste graad PN134/99-00 Evalueren in de biologie 1ste graad ASO en TSO + diskette PN104/03-04 ICT-toepassingen in de biologie 1ste graad ASO en TSO + CD-rom

P170/96-97 Maken van vaste preparaten voor microscopisch onderzoek Opmerking: informatieartikels in verband met het leerplan Biologie D/1997/0279/025 vindt men in de 'Diocesane Mededelingen' van mei 1997 (Algemene aandachtspunten) en van september 1997. Deze artikels zijn een aanvulling en/of wijziging van de bestaande syllabi, die geënt waren op het leerplan D/1992/0279/080.

P113/89-90 Biotoopstudie 1ste graad - 2de jaar en voortplanting bij zaadplanten en gewervelden

d) Leerstof 2de graad PN105/03-04 ICT - toepassingen in de biologie 2de graad ASO en TSO (+ CD-rom) PN96/00-01 Evalueren in de biologie 2de graad ASO en TSO (+ diskette)

P121/95-96 Informatiesessie: leerlingenproeven biologie 2de graad - 1ste jaar voor de studierichtingen ASO-KSO-TSO waar geen practicum voorzien is. PN145/03-04 Leerlingenpractica biologie 2de graad – 1ste leerjaar (+ CD-rom)

P91/91-92 Toegepaste biologie TSO (lab biologie) 2de graad - 2de jaar voor de richtingen "Techniek-wetenschappen, Sociale en technische wetenschappen".

P12/92-93 Lab biologie -TSO 2de graad - 2de jaar voor de richting "Techniekwetenschappen" en voor de richting "Sociale en technische wetenschappen".

P122/95-96 Leerlingenproeven biologie 2de graad - 2de jaar voor de studierichtingen ASOKSO-TSO waar geen practicum voorzien is. PN 08/04-05 Leerlingenpractica biologie 2de graad – 2de jaar (syllabus + CD-rom) PB 249/05-06 ’Biotoopstudie – Veldwerk’ (syllabus + CD-rom)

e) Leerstof 3de graad PN97/00-01 Evalueren in de biologie 3de graad ASO en TSO (+ diskette) PN106/03-04 ICT-toepassingen in de biologie 3de graad ASO en TSO (+ CD-rom)

P112/92-93 Toegepaste biologie TSO (laboratorium) 3de graad - 1ste jaar voor de studierichting "Techniek-wetenschappen".

P89/93-94 Toegepaste biologie TSO (laboratorium) 3de graad - 2de jaar - 1ste deel (voor de studierichting "Techniek - wetenschappen"). P28/94-95 Toegepaste biologie TSO (laboratorium) 3de graad - 2de jaar - 2de deel (voor de studierichting "Techniek-wetenschappen").

4.2 WETENSCHAPPELIJK WERK

PB260/02-03 Evalueren in wetenschappelijk werk 1ste graad

4.3 CHEMIE

a) Algemeen PN98/01-02 ICT: computergestuurde experimenten in chemie en fysica met PASCO P169/96-97 Veiligheid en afvalbeheer in het lab PN 96/04-05 ‘Conceptmapping’ (syllabus) PN 92/05-06 ’Begeleid zelfstandig leren in chemie’ (syllabus + CD-rom) OV02713/06-07 ICT in chemie: chemsketch OV02802/01 ICT in chemie: inventarisatie, etikettering en selectieve inzameling van vloeibare afvalstoffen in schoollaboratoria OV02804 Chemieprogramma’s voor de klaspraktijk: Isis Draw en Chemsketch OV02915 Gebruik van beeldfragmenten en applets in de lessen chemie

b) Leerstof 2de graad PN135/99-00 Evalueren in de chemie 2de graad ASO en TSO PB239/02-03 Informatiesessie leerplan chemie ASO 2de graad PN176/02-03 Chemie - practica in de 2de graad ASO/TSO P171/96-97 Demoproeven ASO en TSO – 2de graad P94/90-91 Chemie TSO 2de graad - 1ste jaar voor de richtingen "Brood - en banketbakkerij, Elektromechanica, Hotel, Mode en kleding, Slagerij en vleeswarenbereiding" P96/90-91 Toegepaste chemie (lab chemie) - 2de graad - 1ste jaar voor de richtingen "Techniek -wetenschappen" alsook "Sociale en technische wetenschappen"

PN 09/04-05 Leerlingenpractica chemie 2de graad – 1ste jaar (CD-rom) P84/91-92 Chemie TSO 2de graad - 2de jaar voor de richting "Techniek-wetenschappen" P95/91-92 Chemie TSO 2de graad - 2de jaar voor de richtingen "Bio-esthetiek, Industriële wetenschappen, L.O. & sport, Sociale en technische wetenschappen" P96/91-92 Toegepaste chemie TSO (Lab chemie) voor de richtingen "Techniekwetenschappen, Sociale en technische wetenschappen" P97/91-92 Chemie TSO 2de graad - 2de jaar voor de richtingen "Brood- en Banketbakkerij, Hotel, Mode en kleding, Slagerij en vleeswarenbereiding, Elektromechanica, Hout- en bouwkunde" PB 250/05-06 Leerlingenpractica chemie 2de graad – 2de jaar (CD-rom) PN119/08-09 Evalueren in de chemie

c) Leerstof 3de graad P09/92-93 Chemie ASO - 3de graad (NB: algemene inleiding op de 3de graad en uitwerking van het punt "atoommodellen ter verklaring van de bouw van de atomen"). P103/92-93 Chemie TSO 3de graad - 1ste jaar voor de studierichting "Techniek wetenschappen" (theorie). P107/92-93 Chemie en toegepaste chemie TSO 3de graad - 1ste jaar (theorie) voor de studierichtingen "L.O. en sport, Sociale en technische wetenschappen, Verpleegaspiranten". P109/92-93 Toegepaste chemie TSO (laboratorium) 3de graad - 1ste jaar voor de studierichting "Techniek -wetenschappen". P31/93-94 Chemie TSO 3de graad - 1ste jaar -2de deel voor de studierichting "Techniek wetenschappen" (theorie). P33/93-94

Chemie TSO 3de graad - 1ste en 2de leerjaar (koolstofchemie) voor de studierichtingen "L.O. en sport", "Sociale en technische wetenschappen" en "Verpleegaspiranten". P79/93-94 Chemie ASO - 3de graad voor het 2de jaar van de richtingen "Grieks wetenschappen, Latijn -wetenschappen, Moderne talen -wetenschappen, Sport wetenschappen, Wetenschappen -wiskunde" (2u./week of 3u./week). P84/93-94 Chemie TSO 3de graad - 2de jaar, 1ste deel voor de studierichting "Techniek wetenschappen" (theorie). P87/93-94 Chemie TSO 3de graad - 2de leerjaar ( min de koolstofchemie) voor de studierichtingen "L.O. en sport", "Sociale en technische wetenschappen" en "Verpleegaspiranten". P88/93-94 Toegepaste chemie TSO (laboratorium) 3de graad - 2de jaar voor de studierichting "Techniek -wetenschappen". P27/94-95 Toegepaste chemie TSO (theorie) 3de graad - 2de jaar - 2de deel voor de studierichting "Techniek -wetenschappen". P179/97-98 Informatiesessie nieuw leerplan chemie ASO 3de graad. PN95/00-01 Evalueren in de chemie – 3de graad (+ diskette) PB292/03-04 Nieuw leerplan chemie ASO 3de graad (+ CD-rom) PN132/06-07 Elektriciteit uit chemie: batterijen en brandstofcellen OV002925 – reeks 1 Chemiepractica 3de graad ASO en TSO

4.4 FYSICA a) Algemeen OV02916/01 Werkvormen met ICT in de fysica: evalueren met PC in de 2de graad OV02815

Werkvorm met ICT in de fysica: evalueren met PC ( 3de graad) PN136/99-00 Evalueren in de fysica 2de graad ASO en TSO PN98/01-02 ICT: computergestuurde experimenten in chemie en fysica met PASCO REN 418/03-04 FysicAnders PB255/03-04 Fysica: doe-proeven over magnetisme en elektromagnetisme b) Leerstof 1ste graad - 2de jaar (TSO) P53/90-91 Fysica als keuzevak c) Leerstof 2de graad - 1ste jaar P91/90-91 Fysica ASO 2de graad - 1ste jaar (2u./week en 1u./week) P97/90-91 Fysica TSO 2de graad - 1ste jaar (2u./week) voor de richtingen "Techniek wetenschappen" alsook "L.O. & Sport" P97/90-91 Fysica TSO 2de graad - 1ste jaar (1u./week) voor de richtingen "Brood - en banketbakkerij, Elektromechanica, Fotografie, Handel, Handel - talen, Hotel, Industriële wetenschappen, Mode en Kleding, Slagerij en vleeswarenbereiding, Sociale en technische wetenschappen" P99/90-91 Toegepaste fysica (lab fysica) voor de richtingen "Techniek -wetenschappen, Sociale en technische wetenschappen" P166/96-97 Rekenregels en beduidende cijfers: oefeningen, demo - en leerlingenproeven (ASO) PB243/02-03 Informatiesessie nieuw leerplan fysica 2de graad ASO PB259/02-03 Didactiek en ICT in fysica 2de graad PN147/03-04 Twintig doe-proeven fysica 2de graad d) Leerstof 2de graad - 2de jaar

P81/91-92 Fysica TSO - KSO 2de graad - 2de jaar voor de richtingen "Beeldende en architecturale vorming, L.O.- Sport, Techniek -wetenschappen" P85/91-92 Fysica ASO 2de graad - 2de jaar (2u./week en 1u./week) P86/91-92 Fysica TSO - KSO 2de graad - 2de jaar voor de richtingen "Brood - en banketbakkerij, Handel, Handel -talen, Hotel, Mode en kleding, Slagerij en vleeswarenbereiding, Sociale en technische wetenschappen, Architecturale kunsten, Muziek, Woordkunst -Drama" P87/91-92 Fysica en toegepaste fysica TSO 2de graad - 2de jaar voor de richtingen "Elektromechanica, Hout - en bouwkunde, Industriële wetenschappen" P90/91-92 Toegepaste fysica TSO (lab Fysica) 2de graad - 2de jaar voor de richtingen "Techniek -wetenschappen, Sociale en technische wetenschappen". P168/96-97 Eenvoudige proeven i.v.met gaswetten, uitwerking nieuw leerplanonderdeel, evaluatie van labs voor de richtingen "Biotechniek, Elektromechanica, Elektrotechnieken, Grafische wetenschappen, Hout - en Bouwkunde, LO en sport, Sociale en technische wetenschappen, Techniek -wetenschappen".

P174/97-98 Informatiesessie fysica ASO 2de graad - 2de jaar (demo- en leerlingenproeven) PB259/02-03 Didactiek en ICT in fysica 2de graad PN136/99-00 Evalueren in de fysica – 2de graad PN147/03-04 Twintig doe-proeven fysica 2de graad

e) Leerstof 3de graad P104/92-93 Fysica - ASO (3de graad - beide leerjaren) voor alle ASO studierichtingen (3, 2 en 1u./week) P24/94-95 Leerlingenproeven fysica ASO (1ste en 2de jaar) voor de leerplannen 2u./week en 3u./week PN98/00-01

Evalueren in de fysica 3de graad ASO en TSO PB259/02-03 Didactiek en ICT in fysica 3de graad PB366/03-04 Nieuwe leerplannen fysica ASO 3de graad f) Leerstof 3de graad – 1ste jaar P102/92-93 Fysica & toegepaste fysica TSO (3de graad - 1ste jaar) voor de richtingen "L.O.Sport, Sociale en technische wetenschappen" (theorie). P106/92-93 Toegepaste fysica TSO (theorie) 3de graad - 1ste jaar voor de richting "Techniek -wetenschappen". P110/92-93 Toegepaste fysica TSO (laboratorium) 3de graad - 1ste jaar voor de studierichting "Techniek -wetenschappen".

P30/93-94 Fysica ASO (3de graad - 1ste jaar). Leerplannen 3u./week en 2u./week nl. 'Elektrische structuur van de vaste stoffen' en 'Kernfysica'. g) Leerstof 3de graad – 2de jaar P80/93-94 Toegepaste fysica TSO (theorie) 3de graad - 2de jaar voor de richting "Techniek -wetenschappen". P82/93-94 Fysica & toegepaste fysica TSO (3de graad - 2de jaar) voor de richtingen "L.O.sport", "Sociale en technische wetenschappen" en "Verpleegaspiranten” (theorie). P83/93-94 Toegepaste fysica TSO (laboratorium) 3de graad - 2de jaar voor de studierichting "Techniek -wetenschappen".

4.5 NATUURWETENSCHAPPEN a) Algemeen PN137/99-00 Evalueren in de natuurwetenschappen (ASO/TSO)

b) 1ste graad BSO P111/97-98 Informatiesessie natuurwetenschappen 1ste graad - 1ste leerjaar B P177/97-98 Informatiesessie natuurwetenschappen 1ste graad - 2de leerjaar (BVL) c) Natuurwetenschappen en ICT PB99/00-01 ICT in de wetenschappen ICT biologie ICT chemie ICT fysica ICT wiskunde Applets d) Leerstof 3de graad TSO P111/92-93 Natuurwetenschappen (AV biologie, AV chemie, AV fysica) voor de studierichtingen "Boekhouden -informatica, Handel, Secretariaat -talen". N.B.:1) deze syllabus volgt het leerplan 1u./week doch geeft ook de uitwerking van de thema’s die kunnen gekozen worden om een coherent leerplan van 2u./week uit te werken. 2) deze syllabus kan eveneens gebruikt worden wanneer men dit leerplan volgt in andere TSO -richtingen bij de keuze van een complementair uur voor AV biologie, AV chemie en AV fysica.

P32/93-94 Natuurwetenschappen (AV biologie, AV chemie, AV fysica) voor de studierichtingen "Boekhouden -informatica, Handel, Secretariaat -talen". N.B.: cfr. P111/92-93.

P30/94-95 Natuurwetenschappen (AV biologie, AV chemie, AV fysica) voor de studierichtingen "Boekhouden -informatica", "Handel", "Secretariaat -talen" (3de deel). NB: cfr. P111/92-93. e) Leerstof 3de graad TSO – 1ste jaar P113/92-93 Toegepaste biologie/toegepaste chemie/toegepaste fysica (laboratorium natuurwetenschappen) 3de graad - 1ste jaar (2u./week) voor de studierichting "Sociale en technische wetenschappen".

P34/93-94

Toegepaste biologie/toegepaste chemie/toegepaste fysica (laboratorium natuurwetenschappen) 3de graad - 1ste jaar - 2de deel (2u./week) voor de studierichting "Sociale en technische wetenschappen". f) Leerstof 3de graad TSO – 2de jaar P85/93-94 Toegepaste biologie/toegepaste chemie/toegepaste fysica (laboratorium natuurwetenschappen) 3de graad - 2de jaar - 1ste deel (2u./week) voor de studierichting "Sociale en technische wetenschappen". P29/94-95 Toegepaste biologie/toegepaste chemie/toegepaste fysica (laboratorium natuurwetenschappen) 3de graad - 2de jaar - 2de deel (2u./week) voor de studierichting "Sociale en technische wetenschappen".

C. ALGEMENE INFO

1. AANDACHTSPUNTEN I.V.M. JAARPLANNEN Een goede jaarplanning voldoet aan de voorwaarden beschreven in de APRrichtlijnen nr. 5 (20 mei 1998), aanwezig in elke school. Ik citeer: ‘ in het jaarplan worden de leerinhouden en doelstellingen vanuit het leerplan en niet vanuit het leerboek vermeld. Een realistische planning moet het eventueel wegvallen van lessen ondervangen en een onnodige opstapeling van leerinhouden op het einde van het schooljaar verhinderen. Een jaarplan is dan ook een werkdocument, continue aanpasbaar en eventueel aan te passen tijdens het schooljaar’ Een jaarplan geeft dus een realistische verdeling van de leerplaninhouden en doelstellingen aan over het schooljaar en is dus geen weerspiegeling van het gebruikte leerboek. Een duidelijke tijdsbesteding wordt aangegeven per leerplandoelstelling d.w.z. per leerinhoud wordt het te voorziene aantal lesuren vermeld. Ook de toetsen en de verplichte practica (mét onderwerp) worden eveneens vermeld. Doorlichting en pedagogische begeleiding hechten veel belang aan de jaarplanning, om te peilen naar de concrete verwerking van het leerplan, naar de accentuering door de leraar en naar de diepgang van de aangebrachte leerinhouden.

2. VERPLICHT AANTAL LEERLINGENPRACTICA A. VERPLICHT AANTAL LEERLINGENPRACTICA BIOLOGIE ASO 2de GRAAD

LEERJAAR 1

LEERJAAR 2

2-2 uur/week 1-1 uur/week

7 2

3de GRAAD 3 OF 4 GRAADUREN 2 GRAADUREN

7 2

GRAADLEERPLAN 9 OF 12 4

B. VERPLICHT AANTAL LEERLINGENPRACTICA CHEMIE ASO

2de GRAAD 2-2 uur/week 1-1 uur/week

3de GRAAD 3 OF 4 GRAADUREN 2 GRAADUREN

LEERJAAR 1 7 2

LEERJAAR 2 7 2

GRAADLEERPLAN 9 OF 12 4

C. PRACTICA EN INTEGRALE OPDRACHTEN IN STW In de leerplannen Natuurwetenschappen van de 2de als 3de graad worden het minimum aantal uren voor laboratoriumoefeningen duidelijk aangegeven. - Tweede graad In de loop van de tweede graad moeten minimum 18 uur laboratoriumoefeningen worden voorzien, evenredig verdeeld over de twee leerjaren en verspreid over de verschillende wetenschappelijke disciplines (Biologie, Chemie, Fysica). Concreet komt dit neer op minimum 6 uur practica voor iedere discipline over de twee leerjaren. Worden kleinere laboratoriumopdrachten gegeven die minder dan een lesuur duren, dan voorzie je minimum een equivalent van 18 lesuren over de twee leerjaren. Mogelijke laboratoriumopdrachten staan vermeld bij de verschillende leerplanonderdelen. - Derde graad Het leerplan van de derde graad is geschreven voor minimaal 4 lesuren per week. Elk leerjaar wordt minimum 20 uur voorzien voor laboratoriumoefeningen. De laboratoriumoefeningen moeten gelijkmatig verspreid zijn over het schooljaar en de verschillende wetenschappelijke disciplines (Biologie, Chemie, Fysica) moeten aan bod komen. Worden kleinere laboratoriumopdrachten gegeven die minder dan een lesuur duren, dan voorzie je minimum een equivalent van 20 lesuren op jaarbasis. Mogelijke laboratoriumopdrachten staan bij de didactische wenken vermeld in de rubriek ‘onderzoekend leren’. - Practica en integrale opdrachten Het is noch in de tweede, noch in de derde graad de bedoeling om de laboratoriumoefeningen te verschuiven naar de integrale opdrachten en op die manier tijd vrij te maken voor een meer theoretische invulling van het vak

Natuurwetenschappen. De integrale opdrachten bieden wel de mogelijkheid om bijkomende verdiepende en uitbreidende laboratoriumoefeningen uit te voeren.

3. VAKCOMMUNITY BIOLOGIE, CHEMIE en STW OP ELOV Deze communitys op eloV zijn toegankelijk voor gastbezoekers. Dit betekent dat iedereen materiaal kan gebruiken dat op eloV ter beschikking staat. Om als gast de community te raadplegen kan je de volgende weg volgen: http://elov.vvkso.be > info >voorbeelden en kies de gewenste community. - Vakcommunity begeleiding biologie Leraars met een eloV account kunnen zich inschrijven en krijgen dan van de communitybeheerder een toestemming om actief te participeren en communiceren. Leraren met een eloV-account zien meer menu’s in de linker navigatiebalk dan leraars die de gasttoegang gebruiken. Zij kunnen hier ideeën en materiaal uitwisselen, handboeken bespreken, studiedagen aankondigen, uitnodigingen versturen via de communicatiekanalen, enz. De voornaamste bedoeling is echter: eloV (Blackboard)-oefeningenpools uitwisselen. Maar ook leereenheden kunnen hierin een plaats krijgen. Leraars die geen eloV account hebben beschikken enkel over de mogelijkheid materiaal te downloaden voor het gebruik in de les. Wie geen eloV-account heeft en toch bruikbaar materiaal heeft en dit met de collega’s biologen wenst uit te wisselen, kan contact opnemen met de pedagogische begeleider van zijn bisdom of met de communityleider ([email protected] of met [email protected]). Daar wij ons zeer goed bewust zijn van de energie en tijd die in de meeste van de BZL opdrachten en oefeningen zitten, garanderen wij een bronvermelding. Wij vragen ook aan de gebruikers om eventuele opmerkingen, succeservaringen bij het gebruik, aan de ontwerpers door te sturen. - Vakcommunity begeleiding chemie In deze vakcommunity vind je bruikbare informatie van de pedagogische begeleiding, mooi lesmateriaal en andere interessante documenten. - Community STW Deze community is bedoeld voor een vlotte uitwisseling van lesmateriaal en uitgewerkte Integrale Opdrachten voor STW tweede en derde graad. Recent werd het materiaal aangevuld met een boekenlijst ‘Natuuurwetenschappen en Voeding’ (zie punt 8) en met een powerpointpresentatie over Voeding, ter beschikking gesteld door mevrouw Vlaemynck. Zij gebruikte deze presentatie tijdens haar informatiesessies in verband met natuurwetenschappen en voeding. Ga bij ‘STW 3de Graad’ naar ‘Voeding’ en je vindt daar de presentatie. Ook de powerpointpresentatie van de workshop, gebracht door prof. Luc Van Meervelt tijdens het VeLeWe Congres 2007 te Leuven, staat nu op eloV in dezelfde map Voeding. Deze powerpointpresentatie handelt over de chemie

achter ‘marineren’ en ‘sausen’. Tevens werd een link geplaatst naar de Didacmappen waarin bruikbare figuren voorkomen. In het inhoudsgebied STW 3-de graad staan eveneens koppelingen naar presentaties van Rob Van Deun over suikers, vetten en eiwitten. Bij Integrale opdrachten zijn de jongste versies van het doelenboek opgenomen. Wens je ontwikkeld materiaal of informatie te delen met je collega's in andere scholen, dan kan je dat ofwel uploaden in het forum ofwel mailen naar [email protected] en het bij de documenten laten plaatsen.

4. SHAREPOINT NATUURWETENSCHAPPEN DERDE GRAAD ASO Binnen het VVKSO werd beslist om de sharepoint ‘Natuurwetenschappen aso’ publiek te maken. Dit betekent dat iedereen zonder code op de sharepoint kan: http://natuurwetenschappen.vvkso.net Omdat het heel wat tijd vergt om alles te downloaden werd ook een cd-rom met de bestanden (versies april 2006) gemaakt. Deze cd-rom is in de meeste scholen aanwezig want die werd verdeeld tijdens de laatste sessie van de nascholing Natuurwetenschappen. Is een school niet in het bezit van de cd-rom, dan mag een kopie ervan worden gevraagd bij de begeleiding Natuurwetenschappen derde graad. Indien leraren, begeleiders, ... nieuwe documenten (lesmateriaal, toets- of examenvragen, ...) op de sharepoint wensen te plaatsen dan kan dit door de documenten te mailen naar Emile Claeys ([email protected]) of naar MarieJosée Janssens ([email protected]). Interessant zou zijn indien de sharepoint als een soort centraal punt kan fungeren wat betreft lesmateriaal. Eventueel kunnen ook linken gelegd worden naar bestaande websites of documenten op bestaande websites. Het blijft echter belangrijk met zo concreet mogelijk materiaal te werken. Een te uitgebreide lijst met links is niet interessant, zeker niet voor beginnende leraren. Van deze sharepoint zullen ook de dossiers over 'Wetenschap en ethiek', enkele jaren geleden gemaakt door een werkgroep binnen het VVKSO, kunnen gedownload worden. In het kader van 'Wetenschap voor de burger van morgen' kunnen deze dossiers zeer waardevol zijn.

5. AFVALBELEID ‘RAAMCONTRACT AFVALVERWERKING FIRMA VAN GANSEWINKEL-VVKSO’ In het kader van het ‘Actieplan voor Natuurwetenschappen’ werd tussen het VVKSO en de firma VAN GANSEWINKEL (vroeger met EWACS) een ‘Raamcontract afvalverwerking’ afgesloten.

Scholen die hierop inschrijven, kunnen het geproduceerde afval verwijderen conform de milieuwetgeving. Toch stelt men vast dat niet alle scholen werken aan een goed gestructureerd ‘afvalbeleid’. Nochtans zijn vooral de lessen chemie en zeker de leerlingenpractica een uitstekend aanknopingspunt om bij leerlingen het milieubewustzijn aan te scherpen. Elke chemieleraar heeft ook als specifieke taak de leerlingen hiervan bewust te maken (zie ook ‘Methodische wenken’ in het leerplan) . Leerlingen moeten ‘bewust’ veilig leren omgaan met chemische producten en aandacht hebben voor de afvalverwijdering; werken met kleine hoeveelheden en het hergebruik van oplossingen en bereidingen in andere proeven zijn al een eerste aanzet naar een concreet afvalbeleid. De afval van respectievelijk zuren, basen, zware metalen, organische stoffen zonder halogenen en gehalogeneerde KWS worden best selectief verzameld in afzonderlijke recipiënten. Courant gebruikte zuren en basen, gescheiden verzameld, kunnen op de school verwerkt worden door neutralisatie en na sterke verdunning geloosd worden in de afvoerbuis. Hiervoor is echter wel een milieuvergunning nodig omdat ander dan huishoudelijk afval in de riolering terechtkomt. Oplossingen van bepaalde basen kunnen tevens gebruikt worden als huishoudelijke ‘ontstopper’ en om de verzamelde zware metalen in oplossing neer te slaan als hydroxiden. Raadpleeg hieromtrent ook de brochure ‘Chemicaliën op school’ (zie verder hieronder)

6. BROCHURE ‘CHEMICALIËN OP SCHOOL’ De nieuwe COS-brochure (Chemicaliën Op School) werd voorgesteld tijdens de dag van het chemieonderwijs te Mechelen op 11 oktober 2008. De database van COS werd up-to-date gemaakt en aangevuld met alle noodzakelijke informatie voor het veilig en milieuvriendelijk werken in schoollaboratoria. De dag stond in het teken van veiligheid en milieu in schoollaboratoria. De cdrom ‘Veiligheid en milieuzorg in het schoollaboratorium’ die op deze studiedag ter beschikking werd gesteld kan nog besteld worden bij KVCV. Voor meer info kan je terecht op: http://onderwijs-opleiding.kvcv.be/cos.html. Op deze cd-rom vind je ook informatie om, op basis van de WGK-code (‘watergevarenklasse’), vloeibare laboratoriumafvalstoffen selectief te verzamelen.

7. VOORDRACHTEN CHEMIE EN DE JEUGD Net zoals vorige jaren organiseert Essenscia Vlaanderen ook dit schooljaar een voordrachtenreeks ‘Chemie en de jeugd’. Doelstelling is meer interesse te wekken voor de wereld van chemie en life sciences bij jongeren. Leerlingen uit de tweede graad secundair onderwijs kunnen op een informele wijze nader kennismaken met chemie. Vanuit een chemisch bedrijf komen vrijwilligers spreken over chemie en laten zien hoe chemie een grote plaats in ons dagelijkse leven inneemt. Zij doen dit met proefjes, bespreking van actuele jobmogelijkheden, door uitleg te geven over hun job, bedrijf ... Deze activiteit sluit mooi aan bij de verwezenlijking van de eindterm C4 in verband met Chemie en beroepen. Voor meer informatie en inschrijvingsformulier: http://elov.vvkso.be/ > info > Voorbeelden> Vakcommunity begeleiding chemie> PB Chemie VVKSO> Informatie van de begeleiding.

8. NIEUWSBRIEVEN Wie via nieuwsbrieven informatie wil ontvangen kan zich via een mailtje inschrijven. - VIB: [email protected] - De maakbare mens: [email protected] - Het project rond evolutietheorieën en intelligent design: [email protected]

9. VRAGEN OVER NATUURWETENSCHAPPEN Vanaf nu kan je met een vraag over natuurwetenschappen terecht op de website: www.ikhebeenvraag.be . Een team van wetenschappers uit veertien Belgische onderzoeksinstellingen en universiteiten beantwoordt ze binnen de tien dagen. Alle gestelde vragen en antwoorden komen op de website. Bedoeling is het grote publiek op een objectieve manier te informeren over wetenschappelijke vraagstukken, het contact tussen wetenschappers en publiek te vergemakkelijken en interesse in wetenschap bij jongeren te stimuleren. Het Museum voor Natuurwetenschappen coördineert het project met de financiële steun van het Actieplan Wetenschapscommunicatie van de Vlaamse Overheid.

10. ONDERWIJSBROCHURE ‘LEREN OM TE KEREN’ ‘Leren om te keren’ is de nieuwe brochure van de Vlaamse Milieumaatschappij over het milieurapport van Vlaanderen. Het milieurapport MIRA is een rapport over de milieuproblemen en oplossingen in Vlaanderen, dat jaarlijks verschijnt. De MIRA-rapporten bevatten een schat aan informatie voor elke leerkracht die milieuthema’s in de klas aan bod laat komen. ‘Leren om te keren’ stelt enkele van die thema’s voor (water, lucht, klimaat en afval). De cijfers, meetgegevens

en onderzoeksresultaten die MIRA ter beschikking heeft, worden in grafieken en tabellen weergegeven. De tekst verduidelijkt de figuren. De brochure kan gebruikt worden in de tweede en derde graad van het secundair onderwijs. Elk thema wordt afgesloten met een aantal suggesties voor de verwerking van de inhoud. De brochure kan gratis besteld worden via www.vmm.be/educatie en is te downloaden op www.milieurapport.be.

11. INTERESSANTE WEBSITES * Website VOB http://www.vob-ond.be (met veel links naar andere websites i.v.m. biologie!) * Als je je laat registreren op www.digischool.nl krijg je de mogelijkheid om zeer interessant lesmateriaal te downloaden. Je kan inschrijven voor verschillende vakken. * I.v.m. gezondheidseducatie: http://www.heartpoint.com http://www.mayohealth.org/ http://guide.apple.com/uscategories/science.html

* Voor biologen een onmisbare website: http://www.bioplek.org * Heel wat weetjes over het menselijk lichaam kan je vinden op: http://www.discoveryhealth.com/ * ‘Klascement’ is een portaalsite van en door leerkrachten. Er is veel informatie te vinden over biologie en chemie. http://biologie.klascement.net of http://chemie.klascement.net * Interessante simulaties in verband met chemische begrippen zoals oplosbaarheid, omkeerbare reacties, gassen ... http://phet.colorado.edu/web-pages/simulations-base.html Klik in het linkermenu op Chemistry * website die zeer actuele wetenschappelijke informatie publiceert: Geïnteresseerde biologen kunnen hun gading vinden bij Newswise http://www.newswise.com * Ook bij Science Daily http://www.sciencedaily.com vind je zeer actuele en degelijke informatie, maar deze site richt zich iets meer tot het ‘grote publiek’.

* Een zeer uitgebreide reeks haarscherpe figuren vind je op: http://www.accessexcellence.org/AB/GG Alle figuren zijn te downloaden in pdf-formaat en kunnen afgedrukt worden in een uitstekende kwaliteit, ideaal voor transparanten en/of cursussen. * Onze noorderburen zijn zeer actief op het web: men vindt er naast

beschrijvingen van diverse softwarepakketten heel wat links naar kant-en-klaar lesmateriaal: http://www.digischool.nl/bi/mesmat.htm * Lesmateriaal i.v.m. duurzaamheid (VOET milieueducatie) is te vinden op: http://www.sustainablefootprint.org/ * Website ‘Belgobiotech’ Belgobiotech (Essenscia) heeft een opmerkelijke website gelanceerd: een totaal nieuwe informatiebron over biotechnologie en al haar toepassingen. Deze site bevat een rijke verzameling van links naar geselecteerde educatieve website op het internet; ook ethiek en wetgeving worden niet vergeten. Surf dus naar: www.belgobiotech.be * Periodiek systeem op internet De VNCI heeft samen met de Belgische chemie-federatie Fedichem in mei 2001 een website gelanceerd rond het periodiek systeem der elementen. Men wil de leerlingen laten kennismaken met bekende en minder bekende toepassingen van elementen (en verbindingen) in ons dagelijks leven. Vanaf de homepage www.periodieksysteem.com kan je kiezen uit twee talen (Nederlands en Frans)om vervolgens bij de tabel te komen. Als je op een element klikt, krijg je een schat aan extra informatie op het scherm. Daarnaast geeft de site ook extra informatie, zoals een korte biografie van de ontdekker(s) van een element, een verklarende woordenlijst, die enkele in de tekst gebruikte chemische begrippen nader verklaart. * Documentatie voor de biologielessen Vanuit de website: www.ping.be/at_home/biologie.htm (let op: tussen at en home onderaan een streepje) kan men tientallen andere websites bezoeken die biologieonderwerpen bevatten, ook voor het middelbaar onderwijs. * Info i.v.m. toepassingen bij het chemie-leerplan ASO 2de graad

* Scheikunde voor iedereen De website ‘Chemnet’ is gerestyled en is nuttig zowel voor leraren als voor leerlingen. Deze website wil de leraren helpen om de leerstof aantrekkelijker te maken. De toegang tot de website is gedeeltelijk vrij. www.chemnet.nl is ontstaan uit een samenwerking van de stichting C3, de VNCl en de KNCV. * In Nederland werd een boekje uitgegeven ‘Wat is chemie?’ (VNCl). Een aantal spitse vragen worden gesteld maar ook praktische vragen aan bod. Naast de teksten in het boekje wordt ook verwezen naar soms schitterende

websites: -

een eerste interactieve site is deze van BASF-Nederland ‘Potje chemie’: www.basf.nl/chemkid

-

een tweede mooie webstek is: www.jaarvanhetmolecuul.nl

-

een derde mogelijkheid is Villa Energie op www.Shell.hosting.nob.nl/onderwijs_jeugd/huisje

-

ook de website www.periodieksysteem.com blijft interessant

-

Het is evident dat niet alles rechtstreeks bruikbaar is maar als inspiratiebron kunnen deze sites wel nuttig zijn. De pubicatie ‘Wat is chemie’ kan je ook aanvragen bij VNCl, Afdeling communicatie, Postbus 443, 2260 AK Leidschendam (zolang de voorraad strekt)

* Websites i.v.m. ‘duurzame ontwikkeling’ Dit onderwerp kan zowel in biologie als in chemie aan bod komen; het item is een verplichte doelstelling (+eindterm) in het leerplan biologie ASO 2degraad – 2dejaar. * De cd-rom ‘Ecuador in alle lessen’ (€ 10 + verzendingskosten) biedt kant en klaar lesmateriaal rond duurzame ontwikkeling, plus een boel tips om te werken met video’s, dia’s, artikels,… . Meer info: Ecuador-centrum, vzw Esmeraldas, St. Kristoffelstraat 12, 9000 GENT Tel: 09/223 12 09 E-mail: [email protected] Website : www.ecuador-esmeraldas.be * Een andere website die interessante info geeft i.v.m. duurzame ontwikkeling is: www.voetafdruk.be

* www.waterland.net of [email protected] : een massa informatie over water; dit is een Nederlands project en er is zwaar geïnvesteerd in een specifiek leerlingendeel * www.edubron.be: ‘Duurzaam produceren’ = vakoverschrijdend lespakket voor 2de en 3de graad secundair onderwijs

* Webstek over evolutie: http://www.pbs.org/wgbh/evolution- met medewerking

van Jane Goodall en een aantal video’s: ga daarvoor naar ‘Evolution Library’ , vink ‘Video’ en ‘Go’ aan en maak je keuze (bekijken lukt het best met het systeem ‘Quick Time’). * Erfelijkheid: www.erfelijkheid.nl www.alchemie.nl www.vmm.be www.essenscia.be www.jaarvanhetmolecuul.nl (2de graad) * Powerpoint-presentaties biologie die goed bruikbaar zijn in de lessen natuurwetenschappen 3de graad ASO kan je downloaden van http://come.to/wetenschappenagnetendal * Interessante websites voor chemie: - http://www.chem.kuleuven.be/aloch onder Info Leraren ofwel http://kuleuven.be/vsc/. - Simulatie titratiecurve van een zuur met een base: http://users.telenet.be/wiskundehoekje/chemie.htm http://chemmac1.usc.edu/105b/resources/titration.php http://chemmac1.usc.edu/bruno/java/Titrate.htm * Chemie: www.experimenten.nl - Potentiaalberekening bij galvanische cellen. http://chemmac1.usc.edu/105b/resources/electrochemistry/galvanic.php - Organische reactiemechanismen. http://chemistry.boisestate.edu/rbanks/organic/mechanisms.html - Verzameling van chemische begrippen die studenten zouden moeten kennen wanneer ze scheikunde gaan studeren aan de universiteit. Het is een herwerking van het blauwe boekje van vroeger. http://www.chem.kuleuven.be Klik links op Toekomstige studenten en vervolgens op Vademecum chemie (SOHO tekst) - Op de website van de Faculteit Ingenieurswetenschappen staat een zelftest scheikunde voor toekomstige ingenieursstudenten. Het gaat over de basis van de algemene en anorganische chemie en niet over de organische chemie. http://www.ftw.kuleuven.be/schoolverlater/zelftest_scheikunde.html

* Biologie: evolutie (simulaties evolutionaire processen) op www.praktijk.nu en link naar ‘Lesmateriaal’

* Een schitterende animatie over de levenscyclus van Plasmodium als verwekker van malaria vind je op www.malaria.nl/animatie.html

* JENGI is een IT-gestuurd lespakket van WWF voor de leerlingen van 4, 5 en 6 S.O. over duurzame ontwikkeling, biodiversiteit, bosexploitatie, landbouw, toerisme, Baka en Bantu. Een handleiding met info over lesopbouw en aansluiting bij de eindtermen kan je downloaden op: www.regenwoud.com

* Vanaf 1 september 2005 plaats de redactie van ‘Mens’ op haar eigen webstek www.2mens.com vakoverschrijdende interactieve lessen op basis van eigen dossiers.

* Info i.v.m. het gebruik van chemicaliën in het onderwijs vindt men op: http://wwwcie.iarc.fr/monoeval/crthgr01.html Er dient een onderscheid gemaakt te worden tussen het bezitten van chemicaliën bv. om eens te tonen, het gebruik ervan door de leraar en het gebruik ervan door de leerlingen bij leerlingenpractica. Leerlingen onder de 18 jaar mogen, volgens de wetgeving, niet werken met carcinogenen. Op hoger genoemde website vindt men 88 carcinogenen voor de mens; deze info is afkomstig van IARC, een afdeling van de WHO (Wereldgezondheidsorganisatie). * In een versneld tempo planten en bloemen tot leven zien komen is erg fascinerend; dit kan dank zij de fotografie met tijdsopnamen die men kan vinden op de site: http://sunflower.bio.indiana.edu/~rhangart/plantsinmotion.html * Altijd interessant en actueel blijft de website van het KBIN (Koninklijk Belgisch instituut voor Natuurwetenschappen): www.natuurwetenschappen.be * www.milieukoopwijzer.be is uw zoekmachine voor milieusparende producten, is een initiatief van ‘Bond Beter Leefmilieu’ en wordt ontwikkeld ter ondersteuning van MOS( Milieuzorg op school). * www.b-motion.nl: hier kan men ‘Het wonder van een nieuw leven’ van Lennart Nilsson bestellen in een Nederlandse versie op DVD. De speelduur bedraagt 55 minuten en de prijs bedraagt € 19,90. * www.wolters.nl: hier kan men Internet-modules van vrijwel al het lesmateriaal dat Wolters Noordhoff maakt voorlopig zonder password raadplegen.

* www.schooltv.nl/biobitsvmbo: Biobits –uitzendingen zijn al langer bekend om hun degelijkheid. Deze site zal aanvullende info bevatten en zal ook info geven over proefjes uit de verschillende programma’s. Ook tips voor het maken van extra opdrachten zijn aanwezig. * Interessante experimenten vind je op: www.thuisexperimenten.nl/index.htm * Molecuulmodellen: http://members.lycos.nl/chemie5/index.php?page=downloads http://www.acdlabs.com/download/#free Opm.: (na installeren) kan men via de F5-toets een 'template window' openen met daarin afbeeldingen van labomateriaal/ DNA-RNA-kit / templates voor allerhande ringstructuren en functionele groepen, .... Alles kan zeer makkelijk naar bv. MS Word gekopieerd worden!!! * Zelf goedkoop didactische modellen maken voor je lessen biologie; alle info hierover op: http://www.didactischemodellen.tk * http://www.chem.lapeer.org/Exams/ : dit is een Engelse website met een groot aantal meerkeuzevragen samen met de oplossingen (3de graad) * http://www.chem.leeds.ac.uk/delights : een 40-tal spectaculaire chemische experimenten * Een mooie overzichtelijke website ivm erfelijkheid, goed bruikbaar in 6 TW/IW en ASO -richtingen, is te vinden op http://www.erfelijkeziekten.be/ziekten.html en op http://www.mijngenen.be/ (met dank aan collega Kaat Van Der Haegen) * Een mooie overzichtelijke website ivm erfelijkheid, goed bruikbaar in ASO en TSO (6TW, 6GW, 6IW,…) is te vinden op: http://www.erfelijkeziekten.be/ziekten.html en op: http://www.mijngenen.be/ (met dank aan collega K. VD Haegen)

* Honderdduizend afbeeldingen in verband met biologische onderwerpen vind je op: http://www.sciencephoto.com Plaats eerst ‘Belgium’ in de rubriek ‘Your country’ en tik dan onder ‘Keywords’ de engelse naam van het onderwerp in. Enkele voorbeelden: spijsvertering (digestion) 511 afbeeldingen, houtvatweefsel (xylem) 111 afbeeldingen, bacteriën (bacteria) 2341 afbeeldingen, fotosynthese (photosynthesis) 91 afbeeldingen. * Website over biodiversiteit: het KBIN (Koninklijk Instituut voor Natuurwetenschappen) heeft een interactief programma voorgesteld met als doel het publiek op een speelse wijze kennis te laten maken met de Belgische biodiversiteit.

AMAI! Is een interactief en innovatief digitaal instrument waarbij foto’s en geluiden zijn samengebracht in een soort mozaïek: www.natuurwetenchappen.be/biodiversity/amai - http://users.telenet.be/chemtrees is een website met veel boeiende informatie over chemie - Bij de zevende editie van "BIOLOGY" door Peter H. Raven e.a. horen heel wat prachtige animaties. http://highered.mcgrawhill.com/sites/dl/free/0072437316/120060/ravenanimati on.html - Uitgeverij Zorn heeft een boekje en website gemaakt over bloed. Het boekje is gratis te bestellen via http://bloed.werkwijzer.nl. - Op http://leermiddel.digischool.nl/vo/leermiddel staat een goed bruikbare verwerkings– of evaluatieopdracht voor het onderwerp ecologie. Het doel is dat de leerlingen zelf met behulp van kaartjes een voedselweb construeren, de samenhang tussen de verschillende schakels van het voedselweb zien en inzicht krijgen in de gevolgen van het wegvallen van één schakel voor het gehele voedselweb. - Op http://www.ronaldschulte.nl/Foto's.htm vind je veel microscopische foto's die je als lesmateriaal en bij examens kan gebruiken. Daarnaast vind je op de website http://www.ronaldschulte.nl/ een schat aan informatie over microscopie (gebruik van de microscoop, preparaten, kleurstoffen ... ) - Op http://nl.wikibooks.org/wiki/Evolutie/De_menselijke_evolutie en http://www.coepl.uhasselt.be/biologie/lesmateriaal/default.asp?v=9&id=-1 vind je mooi lesmateriaal over Evolutie van de mens. - www.biodoen.nl is een website waar je inspiratie kan vinden voor andere werkvormen en evaluatie. - Het populair wetenschappelijk boek ‘Genen op je bord’ (271 pag.) (ISBN n° 90 76988 19 6 – 2003) over duurzame landbouw is gratis af te halen bij VIB Rijvisschestraat 120 - 9052 Zwijnaarde. Nog veel andere wetenschappelijk onderbouwde informatie over biotechnologie en zijn toepassingen vind je op: www.vib.be - Op www.natuurindicatoren.be is heel wat cijfermateriaal en zijn er grafieken te vinden over de ‘Biodiversiteit in Vlaanderen’. De informatie is gebaseerd op het tweejaarlijks Natuurrapport dat door het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek werd opgesteld. Het volledig rapport is te downloaden op www.inbo.be. Er worden ook twee brochures ‘Natuur@Vlaanderen’ en Natuurindicatoren 2007’ aangeboden die eventueel in de lessen bruikbaar zijn. De brochures kunnen aangevraagd worden bij [email protected].

Chemie Chemie

algemeen algemeen

Alles over zelf zeep maken Atoommodellen

Zoals de Het ato

Chemie Chemie

algemeen algemeen

Chemie

algemeen

Chemie Chemie

algemeen algemeen

Chemie

algemeen

Chemie Chemie Chemie

algemeen algemeen algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie Chemie Chemie Chemie Chemie Chemie

algemeen algemeen algemeen algemeen algemeen algemeen

Chemie

algemeen

Chemie

algemeen

Chemie Chemie

algemeen algemeen

Chemie

algemeen

BELGOCHLOR - Alles over chloor Brush up on General Chemistry Topics

Zoals de Lesmate Uitgebre Chemguide helping you to understand Chemistry anorgan zeer go Chemie startpagina Portaals Chemistry Coach Veel les Verschil Chemistry contents domein Chemistry Film Studio Beschrij Chemistry Teaching Resources Tal van Chemistry: Standard 10th Syllabus Basiscu Portaals Chemnet wereldw Chemtutor On-line Virtueel (de link CHEMystery An Interactive Guide to Chemistry slashtek als je op Website Communicatiecentrum Chemie beschrij Delights of Chemistry Beschrij Lessen Didac Gevaert van de Foundations to Chemistry Pre-univ Lesmate General Chemistry filmpjes Cursus General Chemistry I Web Course Tutorial (deel 1) Cursus General Chemistry II Web Course Tutorial (deel 2) Verslag TU Eind Interfacultaire projecten TU Eindhoven genoeg interess Labguide Gids vo Labjournaal Hoe zie Lecture Demonstration Movie Sheets Beschrij Lecture Demonstration Sheets Tientalle Links for Chemists Portaals Resources for Chemistry Educators Portaals Schooltv Eigenwijzer - Project - Scheikunde 6 afleve (voor de 2e fase) Teksten Sciences Physiques onderw Sheffield Chemdex Zeer uit Stony Brook Links Page Links na Tal van Thuis experimenteren andere literatuu

Chemie

algemeen

Versuchschemie

Chemie

algemeen

Virtual Chembook

Chemie

algemeen

Water the structure and properties of liquid water

Chemie

algemeen

Website Gerard Stout

Chemie

analytische chemie

Analytical Chemistry

Chemie

analytische chemie

Analytical Chemistry Basics

Chemie

analytische chemie

Analytical Instrumentation

Chemie

analytische chemie

Chemical separations

Chemie Chemie

analytische chemie analytische chemie

Chemometrics Equilibrium Practice Problems

Chemie

analytische chemie

General Chemistry Cross Index

Chemie

analytische chemie

Mass Spectrometry for Chromatographers

Chemie

analytische chemie

On-line resources for students, educators, and scientists

Chemie

analytische chemie

Radioanalytical Methods

Chemie

analytische chemie

Spreadsheet Demonstrations

Chemie

analytische chemie

Spreadsheet Simulations for Analytical and Physical Chemistry

Chemie

analytische chemie

Versuchschemie

Chemie

Chemie

Applets (Java, Shockwave, Chime en/of VRML-viewer moeten geïnstalleerd zijn zie Hulpprogramma's) Applets (Java, Shockwave, Chime en/of VRML-viewer moeten geïnstalleerd zijn zie Hulpprogramma's)

Veel zee organisc Beetje r beschrij

Honderd

Tal van méér da Lesmate filmpjes Inleidin scheiku Inleidin uitgebre Present (extract filmpjes Statistis Oefenin Onderw chemie Lesmate van spe Lesmate chemie Lesmate filmpjes Excelwe Downlo Excelwe Downlo Veel zee organisc

The Interactive library --Biochemistry

Honderd biochem

The Interactive library --Chemistry

Honderd chemie

Chemie

biochemie

Concepts of Biochemistry

Chemie Chemie

biochemie biochemie

General Biochemistry Lab General Biochemistry Web Course Tutorial

Lesmate filmpjes Labo bio Cursus

Chemie

chemische technologie

Chemical Engineering

Dé port chemisc links na

Chemie

chemische technologie

Chemical Engineering and Advanced Materials Course Notes

Cursusm

Chemie

chemische technologie

Chemical separations

Chemie

chemische technologie

Distillation

Chemie

chemische technologie

Glossary of pumps

Chemie Chemie Chemie Chemie

chemische technologie chemische technologie chemische technologie chemische technologie

Introduction to Distillation Just For Students Scheidingsmethoden

Destilla

The Hydraulic Institute

Informa doorsne verder i

Theorie en praktijk links voor polymeren

Alles ov

Chemie Chemie

chemische technologie chemische technologie geschiedenis geschiedenis

Chemie

naslaginformatie

Abbreviations of Chemical Compounds

Chemie

naslaginformatie

Eric Weisstein's World of Chemistry

Chemie

naslaginformatie

Tabel van Mendeljev

Chemie

naslaginformatie

Visual Elements

Chemie Chemie

naslaginformatie naslaginformatie

Chemie

organische chemie

Webelements Woordenboek Organische Chemie Experimental Organic Chemistry - James F. Norris, Ph. D.

Chemie

organische chemie

General, Organic and Biochemistry

Chemie

organische chemie

IUPAC Nomenclature of Organic Chemistry

Chemie

organische chemie

Lectures, labs and online materials for organic chemistry

Chemie

organische chemie

Molecular Models For Organic Lectures

Chemie

organische chemie

Organic Chemistry (Francis A. Carey)

Chemie Chemie

Present (extract filmpjes Uitgebre downloa Geanim soorten hulppro van de Inleidin website Toelicht het dom

Waterbehandeling- & luchtzuivering - Lenntech Chemical Achievers History of Chemistry

Alles ov onderw Van Boy Biografi Wat bet beteken Compen Tabel m Nederla Prachtig informa Hét onNaslagin

Een vol

Lesmate filmpjes De origi verbind

Cursusm

Modelle geïnstal Organis oefenin noodzak

Chemie

organische chemie

Chemie

organische chemie

Chemie

organische chemie

Chemie Chemie Chemie Chemie Chemie

organische organische organische organische organische

Chemie

organische chemie

chemie chemie chemie chemie chemie

Vergeet Organic Chemistry (Richard F. Daley and Sally J. student Daley) 1300 pa en antw Organic Chemistry Lab Videos News Enkele v Tal van Organic Chemistry Practice Problems (William de lesse Reusch) examen oefenm Organic syntheses Organis Scheidingsmethoden Destilla The Organic Chemistry Review Cursusm The Organic Laboratory Beschrij Theorie en praktijk links voor polymeren Alles ov Veel zee Versuchschemie organisc

(met dank aan Mevr. Kaat Van Der Haegen)

12. LESMATERIAAL BIOTECHNOLOGIE - VIB, het Vlaams Interuniversitair instituut voor Biotechnologie biedt de herziene cd-rom ‘Lespakket Biotechnologie’ (1999) aan; de cd-rom bevat nu ook een visuele voorstelling (visualiseren is uiterst belangrijk in ons onderwijs!). - Het populair wetenschappelijk boek ‘Genen op je bord’ (271 pag.) (ISBN n° 90 76988 19 6 – 2003) over duurzame landbouw is gratis af te halen bij VIB Rijvisschestraat 120 - 9052 Zwijnaarde. Nog veel andere wetenschappelijk onderbouwde informatie over biotechnologie en zijn toepassingen vind je op: www.vib.be

Meer info: VIB, Rijvisscherstraat 120, 9052 GENT Tel: 09/244 66 11 Fax: 09/244 66 10 E-mail: [email protected] www.vib.be

13. CD-ROM ‘HET BLAUWE GOUD’ De bedoeling van deze cd-rom is sensibiliseren over het belang van water en de noodzaak voor een duurzaam gebruik van deze eindige natuurlijke hulpbron. Naast de cd-rom is er een didactisch dossier dat een vakoverschrijdende projectweek rond water voorstelt voor de 1ste graad van het secundair onderwijs, gratis beschikbaar op het internet vanuit www.unesco-vlaanderen.be/ De cd-rom 'Het blauwe goud' is uitgegeven door het Unesco Platform

UNESCO@vlaanderen en Uitgeverij Lannoo (kostprijs 32,95 €). Deze cd-rom kan besteld worden bij UNESCO@vlaanderen, Edg. Farasijnstraat 32, 8670 Koksijde - Tel: 058/51 44 79 of 058/52 36 41, Fax: 058/51 44 79, E-mail: [email protected] 14. LEERMIDDELEN CHEMIE 2de en 3de GRAAD * Leerplan chemie ASO 2de en 3de graad Uit observaties blijkt dat een aantal leraren de voorkeur geeft aan het gebruik van een persoonlijke cursus boven een leerboek. Om het redactiewerk hiervan te verlichten heeft een werkgroep van het bisdom Mechelen-Brussel en Hasselt onder leiding van Prof. Dr. M.-J. Janssens, bruikbaar tekstmateriaal uitgewerkt. Deze teksten zijn niet bedoeld om een gekozen leerboek te vervangen door een eigen cursus. Leerboeken hebben immers hun specifieke kenmerken die met een cursus moeilijk te evenaren zijn. Deze cursusteksten zijn wel bedoeld als een hulpmiddel voor die leraren die ofwel geen goed aangepast leerboek vinden ofwel liever werken met een eigen cursus. Er is geen bezwaar tegen om deze teksten uit te printen en te kopiëren voor gebruik door de leerlingen in de ‘eigen’ school, eventueel aan te passen aan persoonlijk gewenste accenten. De teksten zijn opgesteld als een Wordbestand. De cursus omvat: - Leerinhouden - Uitgewerkte practica - Oefeningen waaronder een aantal opgaven voor zelfevaluatie - Contexten - Opdrachten voor ICT - Links naar websites a) ’Wij en chemie’ (leerplan D/2006/0279/039) – 2de graad Deze cursus werd al een paar jaar uitgetest. Voor het 4de jaar is ook een PP-presentatie beschikbaar op CD-rom. Een bestelformulier voor het cursusmateriaal/Cd-rom kan gevraagd worden via: [email protected] b) ’Wij en chemie’ (leerplan D/2006/0279/040) – 3de graad Een bestelformulier voor het cursusmateriaal/cd-rom kan gevraagd worden via: [email protected] c) CD-Rom met Powerpoint-presentaties “Wij en Chemie” 3de graad – deel 1 & deel 2” De heer P. Degreef heeft de cursus “Wij en Chemie” 3de graad verwerkt in een PowerPoint-presentatie. Ze beoogt een sterke visualisering van chemische concepten en bevat contexten uit de cursus “Wij en Chemie”. Deze presentatie werd voorgesteld op de nascholing “Bouwstenen voor actueel chemieonderwijs” in augustus 2006 in Heverlee.

Deze CD-rom kan besteld worden via [email protected] en kost 27 € 15. BLIK OP CHEMIE Omdat er grote verschillen worden vastgesteld in wetenschappelijke voorkennis bij jongeren uit het secundair onderwijs hebben enkele studiebegeleiders van de KULeuven de belangrijkste begrippen uit de chemie van het secundair onderwijs gebundeld in ‘Blik op Chemie’. In deze basistekst worden de verschillende topics eenvoudig en stapsgewijs uitgewerkt en verduidelijkt aan de hand van uitgewerkte voorbeelden. Het boekje kan worden besteld bij het Monitoraat Wetenschappen KULeuven via http://wet.kuleuven.be/monitoraat/blikopchemie/ http://www.chem.kuleuven.ac.be/toekstudent.html

16. INTERESSANTE CD-ROMS VOOR CHEMIE - ’Chemie in het Brandtpunt’ (KULeuven - 6 maart 2004) - ’Bouwstenen voor actueel chemieonderwijs’ (KULeuven – 2005, 2006, 2007, 2008) Alle info hieromtrent: http://www.chem.kuleuven.be/aloch/

- ‘Elementaire chemie’ en ‘Chemie interactief’: info en bestelling op www.edict.be

- ‘Chemielexicon’ is een cd uitgegeven door de Koninklijke Vlaamse Chemische Vereniging (KVCV). Hiermee kunnen leerlingen uit het secundair onderwijs en beginnende studenten zich voortaan op een interactieve manier onderdompelen in de wondere wereld van de chemie. Op de cd wordt alle leerstof van de 2de en de 3de graad op een aantrekkelijke manier uitgelegd en geïllustreerd. De cd is in de eerste plaats gemaakt voor de ambitieuze studenten die jaarlijks hun kennis testen op de chemieolympiade. De cd heeft echter ook een breder doel: het imago van de chemie aantrekkelijker te maken door veel animaties aan te beiden waarmee men atoomstructuren langs alle kanten en op alle manieren kan bekijken. Leraren kunnen de cd gebruiken in de klas en leerlingen kunnen thuis hun leerstof nog eens nakijken. Een belangrijke rubriek is het ‘lexicon’: daarin worden meer dan duizend begrippen uitvoerig besproken, etymologisch verklaard en passend geïllustreerd. Verder kan men de chemische naamgevingregels opfrissen, doorheen de tabel van Mendeljev wandelen, driedimensionale structuren van moleculen bekijken. Het Chemielexicon kan je bestellen bij KVCV, Sectie onderwijs en Opleidingen,

Celestijnenlaan 200F, 3001 HEVERLEE www.kvcv.be

17. NIEUWE VERSIE DATABANK GEVAARLIJKE STOFFEN De nieuwe versie (6.0) van de databank gevaarlijke stoffen is er. Ze is weliswaar nog in testfase maar is toch al behoorlijk functioneel en bevat heel wat nieuwigheden. Lees meer over versie 6.0 op www.gevaarlijkestoffen.be Je kan er ook een testversie downloaden. Gebruiksvriendelijker - Via tabbladen ga je snel van het ene informatiescherm naar het andere. Weg met die vervelende knoppen en pop-up vensters (niet helemaal maar zeer beperkt) - De inventarisatiefunctie is eenvoudiger en transparanter geworden en biedt tegelijk meer functionaliteit - Etiketten kunnen voortaan in meerdere formaten tegelijk geselecteerd worden. - Opties om het programma aan je eigen voorkeuren aan te passen (nog prematuur in de BETA-versie maar dat groeit nog). Meer informatie - Wettelijke bepalingen gekoppeld aan elke stof (moederschapsbescherming, jongeren op het werk, carcinogene en mutagene stoffen, grenswaarden, ...) - Fysische kenmerken van stoffen (nog niet voor alle stoffen uit de databank, maar gaandeweg wordt dit aangevuld) GHS-etikettering - Van ruim de helft van de stoffen in de databank zijn de nieuwe GHSetiketgegevens bekend en die vind je dan ook terug in de databank (probleem zijn nog de P(recaution)-zinnen, waarover maar druppelsgewijze info binnenkomt) - Fysicochemische kenmerken van stoffen (zeker nog niet voor alle stoffen uit de databank, maar gaandeweg wordt dit aangevuld) Databank toegankelijker voor eigen gegevens Je kunt heel wat meer gegevens van stoffen aanpassen en bewaren bij updates naar hogere versies (tot versie 5.2 was dit beperkt tot zelf toegevoegde stoffen, maar dit wordt nu uitgebreid naar alle stoffen van de databank). Enkel de wettelijk vastgelegde etiketgegevens kunnen niet gewijzigd worden

18. PICRINEZUUR Picrinezuur (2,4,6-trinitrofenol) is een giftige, geelgekleurde, kristallijne stof die in droge toestand gemakkelijk ontplofbaar is. Een explosie kan veroorzaakt worden door opwarming, schok of wrijving. Zowel de schokgevoeligheid als de explosieve kracht zijn groter dan die van trinitrotolueen (TNT of trotyl). Net als deze laatste stof heeft het dan ook een toepassing gevonden als springstof, zowel voor militaire als . civiele doeleinden. Van 1894 tot en met WO I werd gesmolten en samengeperst picrinezuur gebruikt als hoofdexplosief (secundair

explosief) in granaten en bommen. Deze toepassing verontrust waarschijnlijk iedereen die dit goedje in huis heeft. Bedenk echter dat gebruik voor deze doeleinden vereist dat de stof niet ongecontroleerd ontploft, dus niet té schokgevoelig is (het mag bvb. niet exploderen bij het afvuren van de granaat). De ontsteking van het picrinezuur gebeurt door een veel schokgevoeliger explosief (vb.: kwikfulminaat, loodazide, loodpicraat, ...) dat in kleine hoeveelheden in de granaat aanwezig is. Bij het inslaan van de granaat wordt dit laatste door een schokbuis ontstoken en de explosie ervan levert de energie voor de detonatie van het veel krachtiger secundair explosief. Toch waarschuwen de meeste bronnen voor de grote schokgevoeligheid van droog picrinezuur. Volgens één van de geraadpleegde bronnen, wordt het risico te hoog ingeschat, daarbij verwijzend naar het gebruik van picrinezuur als secundair explosief (cfr. hierboven). Er zijn geen ongevallen door explosie van deze stof in laboratoria bekend. Vanaf 300 °C detoneert picrinezuur spontaan. Een van de grootste nietnatuurlijke en niet-nucleaire explosies deed zich voor in Halifax (CA) op 6 december 1917 bij een brand op een Frans munitieschip, geladen met 2146 ton picrinezuur, 56 ton cellulosenitraat en 227 ton TNT. Een niet onbelangrijk detail is dat picrinezuur enkel in droge toestand explosief is. Gemengd met voldoende water, is het helemaal niet meer ontplofbaar (minimaal 10 massa% water wordt als veilig beschouwd, sommige bronnen vermelden 20% als een veilig minimum). Dit betekent niet er geen vaste stof meer aanwezig zou zijn, wel dat ze volledig met water bedekt is. Picrinezuur lost immers slecht op in water (1,4 g/100 ml). Picrinezuur is in de handel verkrijgbaar in opgeloste of vochtige toestand (minstens 35% water) bij o.m. Aldrich, Fluka en Sigma. In laboratoria wordt het toegepast als kleurstof in de microscopie, fixatiemiddel van dierlijke weefsels en als reagens voor creatinine. Veel explosiever dan picrinezuur zijn de metaalzouten (picraten). Dit is een van de redenen waarom picrinezuur in onbruik is geraakt als hoofdexplosief in munitie. Door reactie van het zuur met de metalen wand van het projectiel kunnen immers zeer schokgevoelige picraten ontstaan die ongewenste explosies veroorzaken. Klik hier voor een labodemonstratie van een explosie van loodpicraat. Wat nu als je in je voorraad chemicaliën een pot met picrinezuur vindt? •

Als er voldoende water aanwezig is in de pot is er geen gevaar voor explosie. Vul desnoods aan met meer gedemineraliseerd water (minstens 30% water wordt aanbevolen - zorg ervoor dat alle kristallen ondergedompeld zijn). Verzadigde oplossingen van picrinezuur in water zijn uiteraard evenmin explosief. Als de pot een metalen deksel heeft, breng je het picrinezuur best over in een andere glazen pot met een polypropeen deksel. Het is echter veiliger het in dat geval meteen mee te geven met een erkend ophaler voor chemisch afval. Bevochtigd picrinezuur (min. 10% water) wordt niet meer ingedeeld als explosief (etikettering: F, T, R1-4-11-23/24/25, S35-36/37-45). In principe kan het dan dus mee met het gewone chemische afval.

•

Droog picrinezuur is explosief en moet met de grootste omzichtigheid behandeld worden. Zelfs bij het openen van de pot is een explosie niet uit te sluiten. Droog picrinezuur sublimeert immers gemakkelijk en er kunnen zich

kristallen gevormd hebben in de schroefwinding van het deksel. Bij het opendraaien van het deksel kunnen deze door wrijving detoneren. Bij metalen deksels is het risico nog veel groter: er kunnen extreem explosieve picraten gevormd zijn. In dat laatste geval is de enige veilige weg om van het goedje af te geraken DOVO te verwittigen (vermijd echter paniek: als de pot niet opengemaakt of bruusk behandeld wordt, is er geen onmiddellijk gevaar zorg er alleen voor dat, in afwachting van ophaling, het picrinezuur achter slot staat, ver van alle incompatibele stoffen). Heeft de pot een plastieken deksel, dan kan er eventueel nog gepoogd worden om er water te laten insijpelen. Dompel hem hiertoe in water en voeg daarna ijs toe. Door de lage temperatuur krimpt het glas een klein beetje en is er een kans dat er een opening ontstaat tussen deksel en pot waarlangs water binnensijpelt. Laat de pot enkele dagen in het water liggen. Als dit geen resultaat geeft, is ook hier het enige alternatief: laten verwijderen door de ontmijningsdienst. Is picrinezuur onmisbaar op school (secundair onderwijs)? Nee, helemaal niet. In de COS-brochure van het VVKSO wordt het advies gegeven deze stof in geen enkele graad van het secundair onderwijs te gebruiken, ook niet voor demonstratieproeven. Voor het middelbaar onderwijs in Duitsland geldt hetzelfde advies. Overgiet het met voldoende water en geef het mee met het gewone chemische afval. Als je toch denkt het niet te kunnen missen, neem dan zeker volgende veiligheidsmaatregelen in acht: •

•

• •

• • •

sla picrinezuur in een brandveilige ruimte en achter slot op; zorg dat het voldoende gescheiden is van incompatibele stoffen en zorg ervoor dat het er niet mee in contact kan komen controleer het picrinezuur om de 2 maanden op vochtgehalte en voeg desnoods gedemineraliseerd water toe (noteer de datum van inspectie op het etiket) reinig de fleshals met een natte doek voor je er het deksel terug opdraait draag steeds beschermende handschoenen bij het hanteren van picrinezuur; het is giftig bij opname langs de huid en veroorzaakt bruine vlekken die slechts na maanden verdwijnen gebruik geen metalen spatel om het product uit de pot te nemen sla geen grote hoeveelheden picrinezuur op en laat het picrinezuur om de 2 jaar ophalen door een erkend ophaler van chemisch afval voor kleuringen van preparaten vervang je de vaste stof beter door een 1% oplossing. Aanvullende informatie

•

veiligheidsinformatiebladen van picrinezuur: International Chemical Safety Cards (droog picrinezuur) Sigma-Aldrich (picrinezuur in 35% water) • DOVO kan gecontacteerd worden via de lokale politie Marc Verhaeghe, 24/9/2006

19. VERGUNNINGSAANVRAAG CHEMISCHE PRODUCTEN

Het Federaal Agentschap heeft een lijst van stoffen die onder het KB van 12/04/1974 vallen. Die lijst wordt zeer regelmatig aangevuld met nieuwe stoffen en wordt niet gepubliceerd. De leveranciers van producten zoals VWR worden hiervan op de hoogte gehouden. Bij de bestelling van chemicaliën uit die lijst wordt door de leverancier aan de school een vergunning gevraagd. Een aanvraagformulier voor de vergunning is te vinden op de website van het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (https://portal.health.fgov.be/portal/page?_pageid=56,512994&_dad=portal&_s chema=PORTAL). Dit formulier is tevens downloadbaar via eloV. Indien interesse ga naar http://elov.vvkso.be/ > eloVgast> Voorbeelden> Vakcommunity begeleiding chemie> PB Chemie VVKSO > Veiligheid > Vergunningsaanvraag. Bij het invullen van deze aanvraag dient men op het volgende te letten: • het vak ‘in te vullen indien het een laboratorium voor analyse betreft' invullen • de verklaring voor 'uitsluitend gebruik als referentiestoffen' ondertekenen • aard van de verrichtingen = 'in bezit hebben' en 'verkrijgen' • plaatsen van de verrichtingen • handtekening verantwoordelijke laboratorium Het is belangrijk dat niet enkel de laboverantwoordelijke maar ook de directie van de school ondertekent (of iemand anders de school officieel mag vertegenwoordigen). Het laatste blad (stoffen en CAS-nummer en bestemming) moet niet ingevuld worden zolang het niet om stoffen gaat met een hormonale, anti-hormonale of beta-adrenergische werking. De vergunning is dan 5 jaar geldig voor al de andere stoffen die onder het KB vallen (zoals salicylzuur, KI en wat er ook nog mag bij komen). De zegels op de vergunning zijn afgeschaft. Voorlopig is ze gratis.

20. Invoering van het ‘Global Harmonised System’ Met de invoering van het Global Harmonised System (GHS) worden pictogrammen en etiketten voor chemische producten drastisch gewijzigd. Meer informatie vindt men op http://www.ghs-helpdesk.nl. Dank aan Marc Verhaeghe, coördinerend preventieadviseur SG Sint-Nicolaas, die voor de scholen alles van nabij volgt. Het voorstel van verordening van de Europese Raad en het Europees parlement is nu bijna 1 jaar oud maar nog altijd niet omgezet in een definitieve verordening. Volgens de info op de Nederlandse site zou dat eind dit jaar gebeuren. Er is een overgangsperiode voorzien voor zuivere stoffen (tot 1/12/2010) en voor mengsels (tot 01/06/2015). Het is niet duidelijk in hoeverre die overgangsperiodes zullen verlengd worden omwille van de vertraging van de definitieve goedkeuring van het verorderingsontwerp (die was oorspronkelijk voorzien voor de eerste helft van 2008). De verordening zal invloed hebben op de indeling van de stoffen (o.m. andere grenswaarden voor giftigheid en

ontvlambaarheid) en voor de etikettering (nieuwe pictogrammen, R-zinnen worden H-zinnen, S-zinnen worden P-zinnen). Het is momenteel nog niet duidelijk welke gevarensymbolen en P-zinnen aan de ingedeelde stoffen moeten gegeven worden. In de ontwerpverordening worden voorlopig enkel de H-zinnen vermeld. Voor niet-ingedeelde stoffen (en dat zijn er heel wat – zo zijn meer dan de helft van de stoffen in de databank gevaarlijke stoffen niet-ingedeelde stoffen) is er nog helemaal niets geweten. Het is de verplichting van de fabrikanten en leveranciers om de stoffen in te delen en op basis daarvan een etiket te geven. Het is dus m.a.w. onnodig dat scholen zich nu al zorgen maken. Scholen moeten trouwens nog helemaal niet panikeren want de verplichtingen van het GHS betreffen in eerste instantie producenten en leveranciers van stoffen. Zo zullen de leveranciers de stoffen die ze op de markt brengen, tegen 1/12/2010 moeten voorzien van een nieuw etiket (en tegen 1/6/2015 voor mengsels). Alles wat voordien op de markt gebracht is, zal nog een oud etiket mogen dragen. Die oude etiketten zullen dus voor de afnemers van de producten (scholen bvb.) nog veel langer meegaan dan de vermelde data. De aangekochte producten zullen immers niet onmiddellijk opgebruikt zijn op die limietdata. De verplichting van werkgevers om nieuwe etiketten te gebruiken voor stoffen die intern verdeeld worden, zal dus ongetwijfeld pas later komen. Tegen dan zullen de etiketten die nu gekleefd worden waarschijnlijk al behoorlijk versleten zijn. Die aanpassing zal in elk geval maar stapsgewijze moeten (kunnen) gebeuren.

21. Veiligheidsinstructiekaarten – veiligheidsprocedures Voorbeelden aangereikt door Luc De Ceuninck, voormalig begeleider chemie in het bisdom Brugge: Zie http://elov.vvkso.be/ > info > Voorbeelden > Vakcommunity begeleiding chemie > Veiligheid > Veiligheidsinstructiekaarten. Marc Verhaeghe, coördinerend preventieadviseur SG Sint-Nicolaas SO, geeft hierbij volgende toelichting. Bij alle toestellen die in een labo gebruikt worden hoort een veiligheidsinstructiekaart. Op pagina 20 van de controlelijst 2009 van de inspectie (zie http://elov.vvkso.be/ > info > Voorbeelden > Vakcommunity begeleiding chemie > Veiligheid > Veiligheid en welzijn – Controlelijst inspectie) staat: 'In alle specifieke lokalen (lab, vaklokaal technologische opvoeding, sporten turnzaal, praktijklokalen, computerlokalen, technische ruimten, refter en keuken) zijn instructies (veiligheidsinstructies, gebruikersinstructies en onderhoudsinstructie) aanwezig voor het gebruik van toestellen en de gangbare beveiliging is voorzien en is functioneel.' Onder toestellen wordt verstaan: 'alles (apparaten, speeltuigen, installaties, machines, werkposten, gereedschappen, ...) wat mogelijk aanleiding kan geven tot een verhoogd risico voor personeel en/of leerlingen/cursisten.' (voetnoot op dezelfde pagina). Marc Verhaeghe werkt aan ontwerpen van veiligheidsinstructiekaarten (VIK) voor de meest courante toestellen in de labo's van zijn school. Eenmaal dat klaar is, zal hij ze op de website www.gevaarlijkestoffen.be en op de website van Coprant (www.welzijn-op-school.net) plaatsen. Op die laatste website staan al heel wat VIK maar nog niet voor toestellen in wetenschapslabo's. Het is echter onmogelijk om voor alle opstellingen met een potentieel gevaar voor de gebruiker een VIK

te maken. Voor een tijdelijke destillatieopstelling bijvoorbeeld zal men creatief moeten zijn en veiligheidinstructies best op de een of andere manier opnemen in de leerlingenteksten. De veiligheidsprocedures zijn minimaal de richtlijnen inzake veiligheid die in het laboreglement staan en maximaal de richtlijnen die in de lesnota's aan de leerlingen gegeven worden.

22. INITIATIEVEN IN HET KADER VAN HET DARWINJAAR Naar aanleiding van het Darwinjaar worden tal van initiatieven genomen die in het kader van de lessen evolutieleer interessant kunnen zijn.

- Op 16 september startte de VRT met de reeks Beagle, in het kielzog van Darwin. De reeks wil een stand van zaken van de wetenschappen opmaken. Ze behandelt zowel biologie, aardrijkskunde, chemie en fysica als taal, kunst en andere vakken. In samenwerking met VRT-Canvas en KU Leuven biedt eloV binnenkort een community aan die aansluit bij deze televisiereeks. Alle eloVgebruikers krijgen hiermee toegang tot exclusief multimediamateriaal over dit Beagle-project: herbekijken van de uitzending, per thema korte fragmenten en archiefbeelden die kunnen verwerkt worden in elektronische leereenheden, en archiefmateriaal. De lerarenopleidingen van de associatie KU Leuven gaan met dit materiaal aan de slag en zullen in de loop van het schooljaar leermiddelen ter beschikking stellen in de community. Die zullen kunnen gebruikt worden door de leraren en leerlingen op eloV of in een gastcommunity waarop je kan kennismaken met het project. In de komende weken wordt er meer info gegeven over de opstart van het project en van het beschikbare materiaal. - Sinds 12 februari 2009, de 200-ste verjaardag van de geboorte van Charles Darwin, is de website www.evolutietheorie.be toegankelijk. Je vindt er veel informatie o.a. veel gestelde vragen, gefilmde lezingen, publicaties, . . . - Het theatergezelschap ‘De Goesting’ ontwikkelde in samenwerking met professor J. Braeckman, moraalfilosoof UGent, en het Museum voor Natuurwetenschappen een monoloog over Darwin en de evolutietheorie. Er is een versie voor de derde graad secundair, waar de evolutietheorie deel uitmaakt van de eindtermen, en een versie voor de derde graad van het basisonderwijs. De monoloog (55 min.) kan gebracht worden vanaf 12 februari 2009 in een verduisterbare ruimte in school of in een kleine theaterzaal. Voor meer info en boekingen: www.degoesting.be - Micro-evolutie Collega’s die op het Wetenschapscongres 2007 in Leuven de workshop van Koen Verschoore over de micro- evolutie bij slakjes volgden en die dit experiment al met hun leerlingen uitvoerden, kunnen hun resultaten ingeven op de website: http://www.evolutionmegalab.org/en_GB/information/viewBackground Je vindt op deze website nog veel meer informatie over micro-evolutie.

23. INTERACTIEF LESMATERIAAL VOOR BIOLOGIE

BioDesk (http://biodesk.nl) is een project waarbij materiaal (animaties en opdrachten) voor het vak biologie wordt ontwikkeld. Je vindt er materiaal over ademhaling, beweging, bloed, erfelijkheid, planten, practicum, vertering, voortplanting, zintuigen.

D. VOET EN BIOLOGIE – 2DE GRAAD ASO

VAKOVERSCHRIJDENDE EINDTERMEN VAN DE TWEEDE GRAAD IN HET VAK BIOLOGIE

1 LEREN LEREN

1 Opvattingen over leren Eindterm 1 De leerlingen kunnen hun leeropvattingen, leermotieven en leerstijl in vraag stellen en zonodig veranderen.

Realiseerbaar in/door - Bespreking van resultaten van toetsen en examens. - Leerlingen tijdens de lessen confronteren met verschillende soorten werkvormen, waarbij ze ervaren wat hen het best ligt.

Leerjaar 3&4

2 Informatie verwerven en verwerken

Informatieverwerving Realiseerbaar in/door

Leerjaar

Eindterm 2 De leerlingen kunnen diverse informatiebronnen en –kanalen kritisch kiezen en raadplegen met het oog op te bereiken doelen.

Gebruik van ICT (eindterm B6, 3de jaar, Dst. 52 ) Informatie uit de media toetsen aan wetenschappelijke kennis. (cf. eindtermen E1, E4, E9)

3&4

Informatieverwerking De leerlingen kunnen Eindterm

Realiseerbaar in/door

Leerjaar

3 informatie analyseren ten.

en

kritisch samenvat-

4 zinvol inoefenen, memoriseren, herhalen en toepassen.

Besluiten formuleren over een onderzoek tijdens een practicum of demonstratieproef - Een artikel over een milieuprobleem, een biosociaal probleem bespreken en samenvatten (huistaak??) - informatie over een bepaald onderwerp ordenen en weergeven in een poster, brochure of andere presentatie (cf. eindtermen B5, B6, E3, E8, E7, E9) - Het opbouwen en systematisch aanvullen van een begrippenlijst - Theorie laten toepassen in analoge maar nieuwe contexten - Een hoofdstuk van de leerstof als huistaak samenvatten - Zelf toetsvragen opstellen over een deel van de leerstof. (cf. eindterm B19)

3&4 3 &4 3&4

3&4 3&4 3&4 3&4

Problemen oplossen Eindterm 5 De leerlingen kunnen probleemoplossingsstrategieën toepassen en de resultaten evalueren.

Realiseerbaar in/door - Bij het uitvoeren van een open opdracht tijdens de les, tijdens een excursie en/of een practicum, problemen die zich voordoen zelf oplossen bij het verzamelen van de gegevens. (cf. eindtermen E2, E12)

Leerjaar 3&4

3 Regulering van het leerproces

Cognitieve reguleringsvaardigheden De leerlingen kunnen Eindterm 6 een realistische werk- en tijdsplanning op korte termijn maken.

Realiseerbaar in/door Leerjaar - Bij de voorbereiding van practica 3&4 de planning door lln. laten vorstellen en bespreken. - De volgorde van waarnemingen en experimenten tijdens practica door leerlingen laten kiezen. (cf. eindterm E10)

7 hun leerproces beoordelen op doelgerichtheid en zonodig aanpassen.

-

Bij de bespreking van toets- en examenresultaten de studiemethode bespreken. - Aanreiken van zelfevaluatieopgaven met modelantwoorden - Een lijst met te bereiken doelstellingen aanbieden 8 uit leerervaringen Foutenanalyse laten maken na conclusies trekken voor een een toets of examen. nieuw leertaak.

3&4

3&4

Affectieve reguleringsvaardigheden De leerlingen Eindterm 9 beseffen dat ze de oorzaak van slagen en mislukken vaak subjectief toeschrijven.

Realiseerbaar in/door - Bespreking van toetsresultaten met leerlingen

10 beseffen dat het affectieve het leerproces beïnvloedt. -

Bij minder goede resultaten bespreken of de leerlingen wel interesse hebben voor het vak. Een oordeel laten uitspreken over een variatie aan werkvormen en het resultaat dat zij er mee behalen.

Leerjaar 3&4

3&4

4 Keuzebekwaamheid

Zelfconceptverheldering De leerlingen kunnen Eindterm 11 hun eigen interesses, capaciteiten en waarden verwoorden.

Realiseerbaar in/door Leerjaar - In onderwijsleergesprekken: Een 3&4 confrontatie aangaan van hun eigen visie en met andere visies uit media bv. i.v.m. afvalproblematiek, milieuproblematiek, gebruik van genotsmiddelen, drugs…. - Gebruik maken van specifieke werkvormen zoals: panelgesprek, interview, discussie, powerpointpresentatie

12 een positief zelfbeeld ontwikkelen op basis van betrouwbare gegevens.

In onderwijsleergesprekken, op basis van resultaten van toetsen en examens

3&4

Horizonverruiming De leerlingen Eindterm Realiseerbaar in/door 13 kunnen, rekening houdend (cf. eindterm B7) met de eigen interesses, capaciteiten en waarden, een zinvol overzicht verwerven over studie- en beroepsmogelijkheden.

Leerjaar 3&4

14 zijn bereid een (cf. eindterm B7) onbevooroordeelde houding aan te nemen ten aanzien van studieloopbanen en beroepen.

3&4

Keuzestrategieën Realiseerbaar in/door

Leerjaar

Eindterm 15 kennen de verschillende fasen van een keuzeproces en kunnen ze doorlopen.

2 SOCIALE VAARDIGHEDEN

1 Interactief competenter worden De leerlingen Eindterm 1 zoeken uit relatievormen ze gebruiken en in contexten.

Realiseerbaar in/door welke vaak welke

Leerjaar

2 oefenen zich in relatievormen die ze minder goed beheersen, bijvoorbeeld: - zich als persoon present stellen en respect en waardering kunnen uitdrukken voor anderen; - zich dienstvaardig opstellen, om hulp vragen en dankbaarheid tonen; - leiding geven, verantwoordelijkheid nemen en meewerken; - kritiek uiten en zich verdedigen, neen zeggen; - discreet en terughoudend zijn; - ongelijk of onmacht toegeven.

-

3 uiten hun zelfwaardegevoel en opvattingen. 4 worden zich bewust van en houden rekening met (on)gewenste effecten in een interactie.

Samenwerken in practica en andere vormen van groepswerk. Na een excursie of practicum de groep of deelgroepen samen een verslag laten maken.

3&4 3&4

Na een excursie, practicum of opdracht de leerlingen een zelfevaluatie laten uitvoeren Interactie met leerlingen tijdens 3 & 4 een practicum of een andere vorm van groepswerk.

2 Communicatieve vlotheid verwerven De leerlingen Eindterm Realiseerbaar in/door 5 herkennen functie en belang van een aantal elementen van goede communicatie en geven aan welke van deze elementen zij al beheersen.

Leerjaar

6 oefenen zich in elementen van het communicatieve proces die ze minder goed beheersen, bijvoorbeeld: - actief luisteren; - beslissen over een mogelijke eigen reactie; - zich helder uitdrukken in iktermen.

7 zijn bereid de inbreng van de gesprekspartner ernstig te nemen. -

Tijdens de les eisen dat leerlingen luisteren naar een antwoord van een medeleerling Na een antwoord een eigen mening laten formuleren Mondeling verwoorden van resultaten van een eigen onderzoeksproject (eventueel een vakoverschrijdende opdracht)/ practicum/ resultaat van opzoekwerk Samenwerking tijdens practica of andere opdrachten. Tijdens een groepsdiscussie na een demonstratieproef luisteren naar de mening van anderen, een eigen mening formuleren en die toetsen aan die van andren.

3&4

3&4

3 Zorg dragen voor relaties De leerlingen Eindterm Realiseerbaar in/door 8 kunnen het belang aangeven - Ervaren het belang van het goed van volgende kenmerken opbergen van materiaal na een van relaties: afspraken, practicum of groepswerk. regels, rolpatronen, - Ervaren het rollenpatroon in een samenwerking tijdens een machtsverhoudingen en gelijkwaardigheid. practicum - Ervaren het belang van een goede organisatie van de laboratoriumuitrusting 9 kunnen aangeven dat men binnen een relatie keuzes maakt en dat men een relatie vorm geeft op basis van inzicht in haar kenmerken.

Leerjaar 3&4

10 oefenen zich in het opbouwen en onderhouden van een relatie door: - in overleg afspraken te maken en taken te verdelen; - bewust/bedachtzaam om te gaan met gevoelens; - verschillen en conflicten binnen een relatie te herkennen en er mee om te gaan; - zich weerbaar op te stellen en persoonlijke autonomie te behouden; - het afwegen van het belang van een relatie t.o.v. hun andere relaties; - om te gaan met vormen van afscheid nemen.

Onderling overleggen en afspraken maken bij een taakverdeling tijdens practica, een excursie, groepswerk.

3&4

11 accepteren verschillen en hechten belang aan respect en zorgzaamheid binnen een relatie.

Tijdens een practicum de capaciteiten van een medeleerling leren accepteren.

3&4

4 In groep probleemoplossend samenwerken De leerlingen Eindterm 12 passen belangrijke elementen van overleg en gezamenlijke probleemoplossing toe, bijvoorbeeld: - zoeken en aanbrengen van argumenten voor en tegen; - voortbouwen op andermans inbreng; - gezamenlijk zoeken naar een probleemoplossingswijze en ze toepassen; - meewerken aan het proces van besluitvorming; - de wijze van samenwerking evalueren.

Realiseerbaar in/door - Discussie bij het uitdenken van een experiment - Besluiten formuleren na een waarneming of experiment - Gezamenlijk zoeken naar mogelijke oplossingen i.v.m. duurzame ontwikkeling

Leerjaar 3&4 4

13 zijn bereid om samen te denken, te argumenteren en te discussiëren om met anderen een situatie te verbeteren of een probleem op te lossen.

- Tijdens opdrachten (practicum, groepswerk, projectwerking), ‘brainstorming’ toepassen en mogelijke de problemen gezamenlijk bespreken

3&4

3 OPVOEDEN TOT BURGERZIN

1 Mensenrechten De leerlingen Eindterm Realiseerbaar in/door 1 kunnen de inhoud van de mensenrechten toelichten aan de hand van voorbeelden uit de mensenrechtencharters, inzonderheid aan de hand van het Verdrag inzake de Rechten van het Kind.

Leerjaar

2 kunnen in eigen woorden uitleggen dat mensenrechten onderling afhankelijk zijn. 3 kunnen het universeel karakter van mensenrechten aantonen. 4 kunnen voorbeelden geven dat mensenrechten van iedereen voortdurende aandacht en inspanningen vergen en een dynamisch gegeven zijn. 5 herkennen schendingen van mensenrechten. 6 herkennen vooroordelen en discriminerend optreden bij zichzelf, bij anderen en in de media.

-

Bij groepswerk: samenwerken, eigen standpunt en eigen houding tegenover anderen in vraag stellen, geschillen bijleggen, elkaars mening respecteren

3&4

7 hebben belangstelling en respect voor mensenrechten en zijn bereid zich actief en opbouwend in te zetten voor hun eigen rechten en die van anderen. 8 hebben kritische belangstelling voor de behandeling van de mensenrechtenthematiek in de media.

2 Actief burgerschap en besluitvorming Eindterm 9 kunnen besluitvorming op reële schoolse situaties toepassen.

Realiseerbaar in/door - Toepassen van eenvoudige milieureglementeringen (b.v. scheiden van afval)

Leerjaar

10 oefenen inspraak en participatie in de school en beargumenteren het belang ervan ook in andere organisatievormen.

-

Via het participeren aan de leerlingenraad en daar specifieke problemen bv. met afval binnen de school aanbrengen en oplossingen ervoor zoeken

13 kunnen verschillende belangen op korte en langere termijn afwegen.

-

Zie Dst. 47 (E15,E17,E18, B26) 4 Ecologie (duurzame ontwikkeling)

14 spannen zich in om de belangstelling, de standpunten en de argumenten van anderen te respecteren.

-

Luisteren met respect naar voordracht/presentatie van medeleerlingen

3&4

11 kunnen meerderheids- en minderheidsstandpunten onderscheiden en benoemen. 12 kunnen rechten en plichten binnen een concrete situatie uitleggen.

15 spannen zich in om voorstellen of argumenten genuanceerd te benaderen.

16 voelen zich aangesproken om binnen en buiten de school verantwoordelijkheid op te nemen en deel te nemen aan allerlei initiatieven.

Via projectwerk bv. rond milieuen afvalproblematiek binnen/buiten de school bv; geluidshinder (zie DS 15)

3&4

4 GEZONDHEIDSEDUCATIE

1 Gezonde en actieve leefstijl De leerlingen Eindterm Realiseerbaar in/door Leerjaar 1 verzorgen en gedragen zich - Bespreken van hygiëne van het 3 hygiënisch. oog, het oor (cf. eindtermen B1, B8) 2 hanteren de richtlijnen voor - Belang hechten aan hygiëne en 3&4 een gezonde voeding, voor voldoende info hierover aanreiken de aankoop en bewaring van tijdens de lessen voedingsmiddelen en de hygiënische bereiding van (cf. eindterm B27) maaltijden. 3 passen veiligheidsvoorschriften toe en nemen veiligheidsvoorzorgen in werkplaatsen, labo's en in andere situaties.

-

-

4 herkennen een noodsituatie en treden daarbij efficiënt op.

-

5 schatten de risico’s bij gebruik van genotsmiddelen en medicijnen in en reageren assertief in verschillende aanbodsituaties.

-

-

-

Toepassen van het laboreglement 3 & 4 Dragen van een labojas en veiligheidsbril tijdens de leerlingenproeven Lezen en opvolgen van de R- en S-zinnen vermeld op de verpakking van de producten Specifieke veiligheidsvoorschriften bij een proef opvolgen Opvolgen van de richtlijnen 3&4 tijdens een brandalarm Opvolgen van het laboreglement Aangepast reageren bij glasbreuk, gaslek, snijwonden en brandwonden, brand,.. Invloed van genotsmiddelen op 3 het zenuwstelsel Uitwerken van een paper, ICTtaak,..

6 kunnen omgaan met (cf. eindterm B16) taakbelasting, examenstress en teleurstellingen.

3&4

7 tonen het belang aan van (cf. eindterm B1) ergonomie en nemen een gevarieerde zithouding in leef- en werkomgeving.

3&4

2 Relaties en seksualiteit (Dit deel komt in biologie meer aan bod in eerste en derde graad) De leerlingen Eindterm

Realiseerbaar in/door

Leerjaar

8 kunnen omgaan met vriendschap, verliefdheid, seksuele identiteit, seksuele gevoelens. 9 vormen een opinie over relaties en seksualiteit en reflecteren over eigen gedrag. 10 bespreken de regelgeving over seksuele meerderjarigheid en ongewenst intiem gedrag. 11 bespreken vormen van machtsmisbruik binnen relaties en oefenen zich in fysieke en mentale weerbaarheid. 12 uiten hun wensen en gevoelens binnen een intieme relatie op een constructieve en onbevangen manier, stellen en aanvaarden grenzen. 13 staan kritisch tegenover seks en erotiek in de media.

5 MILIEUEDUCATIE

1 Milieuzorg De leerlingen Eindterm

Realiseerbaar in/door

Leerjaar

1 kunnen milieu-aspecten op school identificeren en gericht zoeken naar informatie met betrekking tot omgaan met middelen, grondstoffen en verbruiksgoederen.

-

2 zijn bereid tot een duurzaam gebruik van grondstoffen, goederen, energie en vervoermiddelen. -

3 kunnen aan een milieuzorgsysteem op school meewerken en zoeken hierbij naar acties die bijdragen tot een duurzame oplossing voor een bepaald milieuprobleem.

-

4 kunnen contacten leggen met buitenschoolse milieuinstanties bij het werken aan het milieuzorgsysteem en sensibiliseren de school voor milieusparend gedrag 5 kunnen omgaan met het gegeven dat een duurzame oplossing voor een milieuprobleem afhangt van rationele en niet-rationele factoren en niet altijd beantwoordt aan hun verwachtingen.

-

-

-

-

Behandelen in het kader van duurzame ontwikkeling Kan aan bod komen i.v.m. projectwerk, ICT,..

4

Tijdens een practicum: zuinig gebruik van producten en energie, aanwenden van eenvoudige middelen (zie DS 46, E15,E21,B25) Bij uitstappen wijzen op milieuproblematiek, gebruik maken van openbaar vervoer

3&4

Selectief verzamelen van chemisch afval Afval op de daartoe bestemde plaats deponeren

3&4

Actie Groene school Contacten met NME van de provincie Uitwerken van een project (biosociaal probleem)

3&4

Dst. 46 (Duurzame ontwikkeling) Dst. 24, Eindterm B4

4

2 Natuurzorg De leerlingen Eindterm

Realiseerbaar in/door

Leerjaar

6 kunnen de specificiteit van en de verscheidenheid binnen een landschappelijk waardevol gebied met een hoge natuurwaarde beschrijven en bespreken.

- Excursie (biotoopstudie)

4

7 kunnen elementen - Excursie (biotoopstudie) verzamelen die de kwetsbaarheid van een landschappelijk waardevol gebied met een hoge natuurwaarde aantonen en anderen sensibiliseren voor natuurbehoud of natuurwaardering.

4

8 voelen de waarde aan van een persoonlijke natuurbeleving en het genieten van de natuur en de landschappen.

- Excursie (biotoopstudie)

4

9 beseffen dat mensen met andere historische, socioeconomische of culturele achtergrond de natuur en een landschap anders kunnen ervaren.

- Onderwijsleergesprekken

4

10 zijn bereid zich in te zetten om de biodiversiteit en de waarde van een natuurgebied en van een landschap te behouden. -

Via engagement in actiecomités, 3&4 via projectwerk , het abonneren op wetenschappelijke tijdschriften (ook in de school ter beschikking stellen in de mediatheek) Zie DS 3&4 44, ET B7 Inzet voor en onderhoud van een educatief schoolreservaat

3 Verkeer en mobiliteit De leerlingen Eindterm 11 maken veilig gebruik van eigen en openbaar vervoer.

Realiseerbaar in/door

Leerjaar

12 kunnen de voor- en nadelen Biosociaal probleem, projectwerk bv. 3 & 4 van verschillende gebruik van fiets stimuleren en het vervoerswijzen afwegen. nut ervan verantwoorden om naar de school te komen 6 MUZISCH-CREATIEVE VORMING De leerlingen Eindterm

Realiseerbaar in/door

Leerjaar

- Bezoek aan een museum

3&4

1 exploreren muzisch-creatieve uitingen zoals muziek, toneel, literatuur, dans, schilder- en bouwkunst, design, interieurs, mode en kleding, gebruiksvoorwerpen enz., als elementen die het cultuurbeeld van een gemeenschap mee bepalen: als statussymbool, als uiting van een persoonlijk esthetische smaak of als functioneel element. 2 ervaren dat muzisch-creatieve uitingen een mondiaal verschijnsel zijn en voorkomen op veel verschillende plaatsen, zoals musea, galerijen, publieke plaatsen (metro, stations…), openbare gebouwen, fabrieken, kantoren, religieuze plaatsen, private huizen, tuinen en parken… 3 erkennen de mogelijkheden van het gebruik van nieuwe technologieën (zoals ICT) en nieuwe media in en de impact van nieuwe materialen op verschillende muzisch-creatieve uitingen. 4 maken kennis met muzisch-creatieve productieprocessen en de activiteiten die deze processen ondersteunen.

7 TECHNISCH-TECHNOLOGISCHE VORMING

1 Techniek begrijpen Eindterm

Realiseerbaar in/door

Leerjaar

1 De leerlingen kunnen effecten van techniek op mens en samenleving illustreren en in historisch perspectief plaatsen (zoals comfort, design, milieu, consumentisme,...)

Mogelijkheden van de microscoop 3 & 4 en de E.M. (cf. E15) Nieuwe technieken in de geneeskunde en de invloed ervan op de mens

2 Technisch begrijpen De leerlingen kunnen Eindterm Realiseerbaar in/door 2 kennis en vaardigheden uit - Toepassingen van bril, lenzen bij verschillende vakgebieden het slecht zien herkennen in technische - Bouw van een microscoop realisaties. 3 de eigenheid van het technisch proces (bijvoorbeeld doelbepaling, ontwerpen, uitvoeren, evalueren) herkennen en omschrijven.

-

Leerjaar 3 3&4

Betekenis van het gebruik van een 3 & 4 microscoop Opstellingen bij een practica

3 Attitude Eindterm 4 De leerlingen ontwikkelen een constructief kritische houding ten aanzien van techniek, technische beroepen en ondernemingen/of organisaties.

Realiseerbaar in/door - Bespreken van duurzaamheid

Leerjaar 4

E. VOET EN CHEMIE - 2DE GRAAD ASO

Vakoverschrijdende eindtermen en leerplan chemie tweede graad

Eindterm De leerlingen: 1 Gezondheidseducatie 1 Gezonde en actieve leefstijl 3 passen veiligheidsvoorschriften toe en nemen veiligheidsvoorzorgen in werkplaatsen, labo’s en in andere situaties

Waar tijdens de les chemie? De eindterm kan worden nagestreefd door*:

-

-

-

het toepassen van het laboreglement het dragen van een labojas en veiligheidsbril tijdens de leerlingenproeven het lezen en opvolgen van de R- en Szinnen vermeld op de verpakking van de producten de specifieke veiligheidsvoorschriften bij een proef op te volgen

4

herkennen een noodsituatie en treden daarbij efficiënt op

-

het aangepast reageren bij glasbreuk, brand, gaslek, snijwonden, brandwonden, …

6

kunnen omgaan met taakbelasting, examenstress en teleurstellingen.

-

met de leerlingen de nodige tijd in te schatten voor een taak en een planning op te maken. tips te geven in verband met de praktische organisatie van voorbereiden en afleggen van een examen. te bespreken waarom leerlingen mislukt zijn in een onderdeel en feedback te geven om nieuwe mislukkingen te voorkomen.

-

-

7 tonen het belang aan van ergonomie en nemen een gevarieerde zithouding aan in leef- en werkomgeving

2 Leren leren 1 Opvattingen over leren 1 kunnen hun leeropvattingen, leermotieven en leerstijl in vraag stellen en zonodig veranderen

-

-

-

het kiezen van de juiste zit- of stahouding tijdens de practica in functie van de uit te voeren opdracht de leerlingen te wijzen op een goede of slechte zit- of sta-houding tijdens de les.

een variatie aan werkvormen van actief leren, opgaven oefeningen, opdrachten leerlingenpractica, … aan te bieden waarbij de reproductiegerichte leerstijl van de waarnemer, de ongerichte leerstijl van de doener, de betekenisgerichte leerstijl van de nadenker en

toepassingsgerichte leerstijl van de toepasser afwisselend aan bod komen 2 Informatie verwerven en verwerken Informatieverwerving 2 kunnen diverse informatiebronnen en -kanalen kritisch kiezen en raadplegen met het oog op te bereiken doelen

Informatieverwerking 3 kunnen informatie kritisch analyseren en samenvatten

-

-

-

-

-

4

zinvol inoefenen, memoriseren, herhalen en toepassen

-

Problemen oplossen 5 kunnen probleemoplossingsstrategie-en toepassen en de resultaten evalueren

-

-

3 Regulering van het leerproces Cognitieve reguleringsvaardigheden

het adequaat gebruik van tabellen(boekjes) voor het opzoeken van gegevens het opzoeken en/of verwerken van informatie via een ICT-opdracht zoekopdrachten naar concrete voorbeelden van de theorie in het dagelijks leven

het kritisch analyseren van waarnemingen en resultaten bij demoen leerlingenproeven een tekst met natuurwetenschappelijke inhoud te laten analyseren en/of samenvatten. in het lesmateriaal stijl- en vormkenmerken (titels, subtitels, kleuren, tabellen…) te gebruiken om het belang van structuren te leren inzien en verbanden te ontdekken. na elk hoofdstuk een toetsvraag te laten ontwerpen het opbouwen en systematisch aanvullen van een begrippenlijst de theorie te laten toepassen in analoge maar nieuwe contexten een instructiekaart of stappenplan te gebruiken geregeld oude kennis uit het geheugen op te roepen om nieuwe kennis beter te verankeren en operationeel te maken.

tijdens een practicum een eenvoudige, open opdracht aan te bieden waarbij de leerling zelf de werkwijze bedenkt, uittest en er kritisch over reflecteert voldoende oefengelegenheid te creëren de leerling zelfstandig het gebruik van een instructiekaart of stappenplan eigen te laten maken

6

kunnen een realistische werken tijdsplanning op korte termijn maken

-

de leerlingen zelf de volgorde van uitvoering van de leerlingenproeven te laten bepalen

7

hun leerproces beoordelen op doelgerichtheid en zonodig aanpassen

-

zelfevaluatieopgaven met modelantwoorden aan te reiken een lijst met te bereiken doelstellingen aan te bieden een progressiekaart te laten invullen

-

8

uit leerervaringen conclusies trekken voor een nieuwe taak

Affectieve reguleringsvaardigheden 9 beseffen dat ze de oorzaak van slagen en mislukken vaak subjectief toeschrijven 10 beseffen dat het affectieve het leerproces beïnvloedt Keuzebekwaamheid Zelfconceptverheldering 12 De leerlingen kunnen een positief zelfbeeld ontwikkelen op basis van betrouwbare gegevens.

-

allerlei vormen van zelfstandig leren een foutenanalyse na toetsen en taken te laten maken

-

met de leerling te reflecteren over zijn leerproces het verwachtingspatroon van toetsvragen uit herhalingstoetsen te respecteren bij examenvragen

-

5

Horizonverruiming 13 kunnen, rekening houdend met de eigen interesses, capaciteiten en waarden, een zinvol overzicht verwerven over studie- en beroepsmogelijkheden 14 zijn bereid een onbevooroordeelde houding aan te nemen ten aanzien van studieloopbanen en beroepen 3 Milieueducatie 1 Milieuzorg 1 (…) gericht zoeken naar informatie met betrekking tot omgaan met grondstoffen en verbruiksgoederen

2

zijn bereid tot een duurzaam

-

de studieresultaten met de leerling te bespreken in functie van zijn verdere studieloopbaan wat betreft studiemethode en aspecten van kunnen synthetiseren, analyseren, kritisch denken en doorzetten.

-

zie eindterm C4 van de basisvorming: “Studie- en beroepsmogelijkheden in verband met chemie opnoemen en er enkele algemene kenmerken van aangeven.”

-

in het kader van de Wet van Lavoisier (eindterm C21) ethisch te reflecteren over het mogelijk uitputten van bepaalde grondstoffen door omzetting naar andere producten en verwerking tot (luxe?) goederen en gebruiksvoorwerpen

-

spaarzaam om te gaan met

gebruik van grondstoffen, goederen, energie en vervoermiddelen

3

kunnen aan een milieuzorgsysteem op school meewerken en zoeken naar acties die bijdragen tot een duurzame oplossing voor een bepaald milieuprobleem

-

-

-

4 Burgerzin 5 Sociale vaardigheden 1 Interactief competenter worden 2 oefenen zich in relatievormen die ze minder goed beheersen

-

2 Communicatieve vlotheid verwerven 6 oefenen zich in elementen van het communicatieve proces die ze minder goed beheersen

7 zijn bereid om te inbreng van de gesprekspartner ernstig te nemen

3 Zorg dragen voor relaties 8 kunnen het belang aangeven van volgende kenmerken van relaties: afspraken

-

-

4 In groep probleemoplossend samen-werken

labo-afval selectief te verzamelen in daartoe bestemde afvalcontainers het gebruik van schadelijke producten zoveel mogelijk vermijden en alleszins de gebruikte hoeveelheid ervan sterk te beperken het hergebruik van stoffen, materialen en gebruiksvoorwerpen te stimuleren

leerlingen te laten samenwerken in practica, elk met een gedeelde verantwoordelijkheid groepstaken aan te reiken

‘peering’ als werkvorm te gebruiken waarbij leerlingen elkaar de leerstof uitleggen de leerlingen actief naar elkaars antwoord te doen luisteren

-

in een discussie omtrent een bepaald onderwerp uit de chemie te luisteren naar elkaars mening, een eigen mening te formuleren en die eigen mening te toetsen aan die van de anderen

-

het belang van goede afspraken in het schoollabo aan te geven

10 oefenen zich in het opbouwen en onderhouden van een relatie door in overleg afspraken te maken en taken te verdelen

chemicaliën tijdens de experimenten waar mogelijk practicumonderwerpen te kiezen om dure chemicaliën te kunnen vervangen door huishoudelijke stoffen

-

goede afspraken in het kader van de lessen chemie te maken en deze doen naleven de leerlingen door onderling overleg en afspraken zelf tot een taakverdeling te laten komen tijdens de practica

12 passen belangrijke elementen van overleg en gezamenlijke probleemop-lossing toe

6 Muzisch-creatieve vorming 3 erkennen (…) de impact van nieuwe materialen op verschillende muzisch-creatieve uitingen

7 Technisch-technologische vorming 1 Techniek begrijpen 1 kunnen effecten van techniek op mens en samenleving illustreren en in historisch perspectief plaatsen (zoals comfort, design, milieu, consument-isme, …)

2 ‘Technisch’ begrijpen 2 kennis en vaardigheden uit verschillende vakgebieden herkennen in technische realisaties

-

-

voorbeelden te laten opsporen van de ontwikkeling en gebruik van nieuwe materialen in schilder- en bouwkunst, interieurs, kleding, kunstvoorwerpen, …

-

zie gemeenschappelijke eindterm voor natuurwetenschappen 15: ‘De wisselwerking tussen de natuurwetenschappen, de technologische ontwikkeling en de leefomstandigheden van de mens met een voorbeeld illustreren.’

-

concrete voorbeelden van chemische technologie te bespreken: aardoliedestillatie, waterzuivering, gebruik van koolstoffilters in de industrie om luchtverontreiniging te voorkomen, decaffeïneren van koffie, … excursies te organiseren om leerinhouden te concretiseren:: bezoek wetenschapsmuseum, waterzuiveringsstation, ….

-

3 de eigenheid van een technisch proces herkennen en omschrijven

de besluitvorming bij een experiment samen op te bouwen een klasdiscussiegesprek rond een bepaald thema te voeren: afvalproblematiek, energie, pro en contra het gebruik van kunststoffen, ...

-

de effectiviteit van bepaalde opstellingen voor experimenteel onderzoek kritisch te evalueren: opvang van gassen, gebruik van de liebigkoeler, …

* recht gedrukt = van uit het leerplan chemie ASO tweede graad schuin gedrukt = eerder algemeen toepasselijk, dus ter inspiratie voor de leraar chemie