WaterLIJN. nr.25 december Wij steunen ondernemers. Kromme Rijnpad officieel geopend

nr.25 december 2008

WaterLIJN 3 VERHALEN OVER DE OORLOG OP KENNISSITE 4 ‘WIJ WILLEN OP PAMPUS BLIJVEN’ 7 ZICHTLIJNEN FORT VUREN BEHOUDEN

Nieuwsbrief van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie

Kromme Rijnpad officieel geopend

© Wim van Est

Het Kromme Rijnpad tussen Utrecht en Wijk bij Duurstede is officieel geopend. Het bijna dertig kilometer lange wandelpad loopt door een deel van het Waterliniegebied via het voormalige jaagpad langs de Kromme Rijn. Hoewel het traject tussen Odijk en Wijk bij Duurstede nog niet helemaal is bewegwijzerd, vond op 23 oktober 2008 al een kleine ceremonie plaats, waarbij enkele bestuurders uit het gebied aanwezig waren. In Wijk bij Duurstede en bij landgoed Amelisweerd zijn informatiepanelen geplaatst die een overzicht geven van de route. Op diverse plekken zijn bovendien kleine panelen geplaatst. Een wandelgids is verkrijgbaar bij de VVV’s in Utrecht en Wijk bij Duurstede en bij de provincie Utrecht, via [email protected].

•

Voor meer informatie: www.krommerijnpad.nl

Fort Voordorp met een congrescentrum

Wethouder Wallburgh Schmidt, gedeputeerde Ekkers en dijkgraaf Poelmann plaatsen de oude grenspaal terug

Project Hoofdkwartier vergroot economische spin-off Waterliniegebied

‘Wij steunen ondernemers’

© 't Groentje, Edward Mac Gillavry'

‘O

www.hollandsewaterlinie.nl

ns belangrijkste doel is het vergroten van de spin-off van het Waterliniegebied. Dat doen we door ondernemers bekend te maken met de Nieuwe Hollandse Waterlinie, en ze te helpen bij het vinden van oplossingen om dat ‘merk’ in de verkoop van hun producten en diensten te gebruiken. Het uiteindelijke doel is uiteraard het vergroten van de bezoekersaantallen, iets waarvan zowel de ondernemers als het Nationaal Landschap Nieuwe Hollandse Waterlinie kunnen profiteren.’ Dat zegt Arleen van Londen, samen met Jessica Amelia verantwoordelijk voor het nieuwe project ‘Hoofdkwartier’. In dit project werken de Kamers van Koophandel in het Waterliniegebied samen met het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie. In dat kader worden in 2009 onder meer een aantal netwerkbijeenkomsten georganiseerd.

Over nachtingen ‘Wij hebben veel groepen ondernemers in gedachten,’ zegt Arleen van Londen. ‘In de eerste plaats denken we natuurlijk aan de horeca, met speciale aandacht voor de overnachtingsmogelijkheden. Op dit moment zijn die in grote delen van het Lees verder op pagina 2

actueel Vervolg pag. 1

column

‘Geen genoegen nemen met middelmaat’

‘Wij denken graag mee’ Waterliniegebied tamelijk schaars, dus daarvoor zijn naar ons idee tal van mogelijkheden. Maar we denken ook aan de fortexploitanten. Bovendien ondersteunen we winkels, vervoersbedrijven, reisbureaus en kunstenaars. ‘Wij denken graag mee en geven advies. Wij kunnen de betrokkenen op nieuwe ideeën brengen, of ondersteunen bij het uitwerken van die ideeën op het gebied van productontwikkeling en marketing. Daarbij richten we ons trouwens niet exclusief op bedrijven, ook non-profitinstellingen vallen onder onze doelgroep. We kunnen ons voorstellen dat ondernemers ook iets met onderwijs willen doen.’ Met het project Hoofdkwartier gaat een jaren oude wens van het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie in vervulling. ‘Enkele jaren geleden hebben we het plan opgevat om in samenwerking met de Kamers van Koophandel een impuls te geven aan de recreatieve en economische potentie van dit gebied,’ vertelt Arnold van Vuuren, directeur van het Projectbureau. ‘Het Waterliniegebied is 85 kilometer lang, en daarin werken natuurlijk diverse soorten ondernemers. Als zij gaan beseffen welke landschappelijke en cultuurhistorische kwaliteiten dit gebied bevat, zal dit inspiratie opleveren voor nieuwe vormen van dienstverlening, productontwikkeling en marketing. We leggen de nadruk op de verbinding met de streekeigen identiteit van het gebied, waardoor we hopen op een duurzame economische ontwikkeling.’

igenlijk heeft ze voor haar gevoel een beetje te kort bij het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie gewerkt. In september 2005 kwam landschapsarchitect Rienke Groot binnen als medewerker ruimtelijke kwaliteit, en drie jaar later vertrok ze al weer, om rechterhand te worden van Rijksadviseur voor het landschap Yttje Feddes. ‘Ik heb in mijn werk, onder meer als secretaris van het Kwaliteitsteam, de nadruk willen leggen op ambitie,’ blikt ze terug. ‘Geen genoegen nemen met middelmaat. Een project waarin we wat dat betreft

Rienke Groot

D

e jaarlijkse Fortenmaand in september blijft voor de komende jaren een geschikt middel om de Nieuwe Hollandse Waterlinie beleefbaar en toegankelijk te maken voor een breed publiek. Er zijn hoge bezoekers-

Gepimpte bunker 'koe in de wei' tijdens de Fortenmaand

2

veel hebben kunnen betekenen, is de versterking van de Diefdijk. Wij vonden het belangrijk dat dat niet zomaar een simpele versterking van de zwakke plekken in de dijk zou worden, maar dat cultuurhistorie en de Nieuwe Hollandse Waterlinie er een belangrijke rol in zouden spelen. Het plan is nog in ontwikkeling, maar onze opzet lijkt te slagen. In het nabijgelegen projectgebied Molenkade bijvoorbeeld, dat ruimte biedt voor waterberging, komt een recreatieve route en wordt mogelijk een groepsschuilplaats doorgezaagd en opengesteld voor het publiek.’ Zoiets lijkt maar een kleine stap, maar de optelsom van al die ‘snippers’ is dat het verhaal van de Waterlinie steeds beter gehoord en begrepen wordt, meent Rienke Groot. ‘Juist deze concrete projecten zijn de uitdaging waar de Nieuwe Hollandse Waterlinie voor staat. We hebben in het verleden veel energie gestoken in het netwerk op hogere schaalniveaus als rijk en provincie. Dat was belangrijk om draagkracht te verwerven, maar nu de fase van de uitvoering steeds verder vordert, moet de Waterlinie juist ook op het uitvoeringsniveau weerklank vinden. Ik ben daar optimistisch over, want ook in mijn nieuwe functie merk ik telkens weer hoe geïnteresseerd mensen in de Waterlinie zijn. Daar moeten we de komende jaren de vruchten van kunnen blijven plukken.’

D

e kenniswebsite van de Nieuwe Hollandse Waterlinie is volop in ontwikkeling. Momenteel wordt hij gevuld met historisch materiaal, zoals bouwtekeningen, waar bij het opknappen van forten en sluizen veel vraag naar is. ‘Alle archieven in Nederland worden onderzocht op mogelijk interessante documenten. Ook zijn er in de toekomst beleidsstukken te vinden, en informatie over subsidies,’ zegt Rob Zakee van het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie. Een apart kennisgebied is het project Oral History, waarin mensen aan het woord komen die de Waterlinie in de oorlogsjaren in bedrijf hebben gezien. ‘Die informatie willen we in de nabije toekomst ook op de kennissite hebben. Bij Oral History denken we ook aan publieksgerichte toepassingen, zoals een recreatieve route waarin de verhalen van de Waterlinie aanschouwelijk worden gemaakt. We zijn samen met Landschap Erfgoed Utrecht op zoek naar financiering daarvoor. Tot die tijd zijn mensen die een mooi verhaal over de Waterlinie te vertellen hebben altijd welkom.’

•

Voor meer informatie: www.waterliniekennis.nl

•

Evaluatie Fortenmaand positief

©Marcel Blekendaal

Het project Hoofdkwartier wordt mede gefinancierd met Europees geld via het samenwerkingsproject Collabor8 (zie ook het artikel op pagina 6). Arleen van Londen en Jessica Amelia zijn bereikbaar via [email protected].

E

Verhalen over de oorlog op kennissite

aantallen en het aanbod wordt zeer gewaardeerd. Er is echter nog ruimte voor verbetering, onder meer wat betreft de openstelling van de forten. Belangrijk is om de continuïteit en kwaliteit van de Fortenmaand te borgen. Dat zijn de belangrijkste conclusies van een evaluatie van de Fortenmaand 2008 door adviesbureau NatureLink, dat is uitgevoerd in opdracht van de Liniecommissie en het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie. Nu is de organisatie van de Fortenmaand nog een hoofdzakelijk Utrechtse aangelegenheid, aldus de onderzoekers. Er zijn echter kansen om partijen uit andere provincies actief te betrekken. Een brede financiële, organisatorische en promotionele betrokkenheid van alle provincies is van groot belang om de Fortenmaand ook in de toekomst veilig stellen.

•

Plattegrond Fort Jutphaas omtreeks 1880

Belvedere subsidieregeling 2009

D

e Belvedere subsidieregeling zal in 2009 voor het laatst worden uitgevoerd. In de subsidieregeling staat het ontwerpen met geschiedenis gerelateerd aan actuele ontwerpopgaven centraal. Het gaat hierbij om interdisciplinaire culturele projecten die het inzicht vergroten in de wijze waarop geschiedenis van betekenis kan zijn voor ruimtelijke vraagstukken. Daarnaast is het van belang dat de gegenereerde kennis bruikbaar is voor de ontwerpende disciplines. Anders dan in voorgaande jaren kunnen gemeenten en provincies in 2009 geen subsidieaanvraag meer indienen. De sluitingsdata zijn 13 februari, 8 mei, 31 juli en 15 oktober 2009.

•

Voor meer informatie: www.archfonds.nl

De Vauban-linie

M

eer dan honderdzestig forten en vestingen, negen nieuwe vestingsteden, meer dan vijftig veldslagen waarvan niet één verloren. Alle Fransen kennen de militair bouwkundige Vauban, en meer dan zeven miljoen mensen wonen in de buurt van zijn verdedigingswerken. Afgelopen juli besloot de Unesco de twaalf mooiste toe te voegen aan de Werelderfgoedlijst. Ze zijn de eerste complete lineaire begrenzing, ontworpen door één persoon, in een periode waarin Franse, Pruisische, Italiaanse en Nederlandse vestingsteden nog als een soort gekleurde hagelslag door elkaar lagen. Het ritme van Vaubans carrière, 53 jaar in dienst van de oorlogszuchtige Zonnekoning, wordt bepaald door een aaneenschakeling van vijf oorlogen, onderbroken door kortstondige vredesverdragen. De Frans-Nederlandse oorlog (1672-1678) was voor beide naties de aanleiding voor de aanleg van lange verdedigingslinies. In de Nederlanden resulteerde dat in de eerste Hollandse Waterlinie, in het noorden van Frankrijk in Vaubans ‘Pré carré’, een dubbele linie van vestingsteden die net als bij ons de schakels waren van een ingenieus inundatiesysteem. De verdediging van deze vestingsteden was gebaseerd op het ondoorvaarbaar en ondoorwaadbaar maken van de directe omgeving, waardoor ze in korte tijd onneembaar werden. In de Alpen en de Pyreneëen bouwde Vauban forten op grote hoogte, daarbij handig gebruik makend van het reliëf. De Atlantische kust werd bezaaid met verdedingswerken die de Engels-Nederlandse vloot moest beletten voet aan wal te zetten. Waar hij permanente bewoning nodig achtte, liet Vauban nieuwe steden bouwen waar militaire en civiele activiteiten naast elkaar bestonden. De herkenbare architectuur van zijn oeuvre is sober van aard. De rijk geornementeerde toegangspoorten, die de vijand moesten imponeren, vormen hierop de enige uitzondering. Zijn forten worden verder gekenmerkt door de rationele materiaalkeuze, de standaardisering van kazernes en kruithuizen, maar vooral door de zorgvuldige locatiekeuze, daarbij rekening houdend met klimaat, toegangswegen en rivieren, maar ook met eventuele al bestaande fortificaties. Militaire ingenieurs over de hele wereld lieten zich tot ver in de negentiende eeuw inspireren door zijn methodes. De meeste vestingen zijn nog in goede staat en bieden allerlei mogelijkheden voor nieuwe functies. De Werelderfgoednominatie, waarnaar ook de Nieuwe Hollandse Waterlinie streeft, kan daarbij een impuls zijn, en de Nederlandse traditie van behoud door ontwikkeling een belangrijk referentiekader. MARIEKE STEENBERGEN

Stedenbouwkundige en journalist

Wa t e r L I J N d e c e m b e r 2 0 0 8

3

interview

‘E

n, bevalt het?’ dat is eigenlijk de vraag die Maartje Terwindt en Kris van de Voorde het meest krijgen te horen. Het antwoord is een uitgesproken: ja. Het is druk, ze maken soms dagen van achttien uur, en voor elke boodschap moeten ze naar het vasteland, maar de rust, de ruimte, de geschiedenis van het fort en het alomtegenwoordige water maken dat allemaal meer dan goed. Nog los van het feit dat ze een deel van de dag, en in elk geval de nacht, het hele eiland voor zich alleen hebben. Vorig jaar zomer lazen ze een personeelsadvertentie in de krant: fortwachters voor Pampus gezocht. De vorige beheerders vertrokken, en de stichting Pampus zocht een echtpaar, of in elk geval een stel, om hun taken over te nemen. Een en ander viel samen met een ingrijpende restauratie van het verdedigingswerk, en de wens het eiland beter te exploiteren dan voorheen. Van de nieuwe fortwachters werd dan ook veel verwacht: horeca-ervaring, kennis van het verkeer te water, technisch inzicht vanwege de vele apparatuur, een vriendelijke maar besliste opstelling ten opzichte van de gasten, ook degenen die niet meteen luisteren als je ze iets vraagt, en last but not least de vaardigheid om de negentig vrijwilligers van de stichting aan te sturen. Maartje en Kris dachten direct: dat is iets voor ons. Vooral Maartje dacht eigenlijk: deze kans mogen we per se niet laten glippen. Als juriste had ze jarenlang in verschillende kantoren gewerkt, maar het gebrek aan vrijheid en buitenlucht was haar slecht bevallen, en fortwachter worden op Pampus was dus een droom. Een complicerende factor was echter wel dat er ruim zeventig stellen reageerden op de advertentie, waarvan er zeven werden uitgekozen om mee te doen aan een uitvoerig assessment. Nog lastiger was dat deze assessments op televisie werden uitgezonden, in het NCRV-programma De Slag om Pampus. ‘Ik herinner me een lastig onderdeel, een rollenspel met een klant die niet wilde betalen,’ zegt Kris. ‘Dat moest je oplossen met een cameraploeg van zes man om je heen en een psycholoog met een blocnote. Ik kan je verzekeren, dat is lastig.’

Duikschool

Fortwachters Maartje Terwindt en Kris van de Voorde:

© Arie de Leeuw

‘We willen op Pampus blijven’

4

Sinds begin dit jaar zijn ze fortwachter op forteiland Pampus, op het kruispunt van de Stelling van Amsterdam en de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Maartje Terwindt en Kris van de Voorde: ‘Op jaarbasis hebben we zo’n veertigduizend bezoekers. Dat is maar goed ook, want de stichting Pampus krijgt geen exploitatiesubsidie. We betalen het allemaal zelf.’

Niettemin werden Maartje en Kris, beiden begin dertig, uitverkoren om de functie te vervullen. Daarbij speelde in hun voordeel dat ze, hoewel ze pas sinds kort een relatie hadden, in het verleden intensief hadden samengewerkt op een duikschool in Curaçao. ‘Je kunt jaren naar grote tevredenheid bij elkaar zijn, maar dan nog is echt samenwerken iets heel

anders,’ zegt Maartje. In het begin – ze verhuisden in maart van dit jaar – was het vooral koud en winderig. Gelukkig wonen ze in een stevig huis, oorspronkelijk een Duitse bunker uit de Tweede Wereldoorlog, in 1991 voorzien van een bovenverdieping en een dak. Maar al snel bleken ze heel wat aanloop te krijgen. Eind april werd de restauratie van het binnenfort afgesloten met een officiële opening door Pieter van Vollenhoven, en dat bracht de nodige publiciteit met zich mee. Tal van gasten vertoonden zich op het eiland: dagjesmensen met de veerpont, passanten met eigen zeilboten, groepen belangstellenden in platbodems uit Muiden, schippers die Pampus jaren links hadden laten liggen maar het na de restauratie wel eens met eigen ogen wilden zien, en op een dag landde er zelfs een watervliegtuig met televisiester Wendy van Dijk als passagier. Tegen een kleine vergoeding krijgen de gasten een rondleiding, en zijn ze welkom in het bezoekerscentrum en het café. Bovendien blijkt het eiland een aantrekkelijke setting voor heisessies en teambuildings van allerlei instellingen en bedrijven. ‘Op drukke dagen zijn er hier zeshonderd man,’ vertellen de fortwachters. ‘Op jaarbasis hebben we zo’n veertigduizend bezoekers. Dat is maar goed ook, want de stichting Pampus krijgt geen exploitatiesubsidie. We betalen het allemaal zelf.’

Theater Nu, aan het einde van het eerste seizoen, kijken ze met tevredenheid terug. Zoals gezegd: het is hard werken, maar het levert wel veel op. Nu de rust van de wintermaanden is aangebroken is het tijd voor een welverdiende vakantie, en voor reflectie: wat is er goed gegaan het afgelopen jaar, wat kan beter? ‘Volgend jaar willen we meer aandacht voor cultuur,’ zegt Maartje. ‘We hebben al een theatervoorstelling gehad en zelfs een ‘drijf-in’ bioscoop, maar er is op dat gebied nog veel meer mogelijk. We zijn in gesprek met verschillende mensen uit de theaterwereld, en daar moet voor volgend jaar een mooi programma uitrollen.’ ‘We willen hier voorlopig niet meer weg,’ besluit Kris. ‘Wij hebben het uitstekend naar onze zin en de bezoekers ook. We horen veel positieve verhalen, en ook de fooien voor de vrijwilligers maken duidelijk dat hun inzet wordt gewaardeerd. En we verwachten dat de belangstelling nog zal toenemen, ook al omdat er volgend jaar een jachthaven wordt geopend in IJburg. Ik kan alleen maar zeggen: we zijn er klaar voor.’

Een tweede jeugd voor een forteiland De bouw van het forteiland Pampus begon in 1887. De IJmonding tussen Durgerdam en Overdiemen was een zwakke plek in de verdedigingslijn van dehoofdstad, die moest worden opgevangen door de marine. Dit was niet alleen militair onwenselijk, het was ook duur. Dus werd besloten een fort aan te leggen op de ondiepte voor Amsterdam waar vroeger de VOC-schepen moesten wachten op hoog water – vandaar ‘voor Pampus liggen’. Het uiteindelijke fort Pampus had twee geschutskoepels met vier Krupp

Gruson-kanonnen, die 1,2 miljoen gulden kostten, destijds een astronomisch bedrag. Ter vergelijking: de aanleg van het eiland en de bouw van het fort kostten in totaal 800.000 gulden. In 1932, toen de Afsluitdijk de toegang van vijandelijke schepen onmogelijk maakte, verloor het fort zijn militaire betekenis. In de Tweede Wereldoorlog werden de zes meter dikke geschutskoepels opgeblazen door de Duitsers, die de kanonnen nodig hadden voor de oorlogsindustrie. Daarna zette de verloedering

snel in. In 1990 begon een tweede jeugd voor het forteiland, toen de stichting Pampus eigenaar werd. Al snel startte een ambitieus restauratieplan, dat begin 2008 werd afgerond. Sindsdien is het eiland publiek toegankelijk. Toegang met eigen vervoer kost € 7,25 (kinderen € 4,75), en met de veerpont vanaf het Muiderslot € 14 (€ 10 voor kinderen), inclusief rondleiding. In de wintermaanden is het fort gesloten. Vanaf 1 april 2009 is het eiland weer geopend voor bezoekers. Voor meer informatie: www.pampus.nl

Wa t e r L I J N d e c e m b e r 2 0 0 8

5

achtergrond

agenda

bestuurlijk

Europese subsidie voor ondernemersimpuls in de Waterlinie

Identiteit als bindmiddel

FIETSARRANGEMENT GORINCHEM

D

De Europese partners

Meetjesland

6

Het INTERREG project Collabor8 bestaat uit acht partners uit Nederland, België, Groot-Brittannië en Ierland: • South Kerry Development Ltd (lead partner, Ierland) • Stichting Veemarktwartier (Tilburg) • Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie • Toerisme Oost Vlaanderen Meetjesland • Vlaamse Landmaatschappij • Westcountry Rivers Trust (Engeland) • Brecon Beacons National Park Authority (Wales) • Merthyr Tydfil County Borough Council (Wales) • South Downs (Engeland)

Voor meer informatie: [email protected] of www.hotelgorinchem.nl

GPS GEUZENTOCHT SLOT LOEVESTEIN

Voor kinderen van negen tot twaalf jaar wordt in de wintermaanden een spannende Geuzentocht met GPS rondom Slot Loevestein georganiseerd. Geheime codes, munten met letters, moeilijke opdrachten en lastige obstakels leiden uiteindelijk naar de schat… Ideaal voor een kinderfeestje, schoolreisje of een vakantiedag. Prijs per kind: € 6. Huur GPS-apparaat: € 11. (één GPS is voldoende voor acht kinderen). Reserveren: 0183-447171 (ma t/m do van 9-13 u).

WINTEROPENSTELLING MUIDERSLOT

Tijdens de winteropenstelling van het Muiderslot, van 20 december tot 4 januari 2009, wordt onder meer een speurtocht georganiseerd door Muiden. Aanleiding is het boek ‘Zwemmen er haaien in de slotgracht en andere vragen van kinderen aan het Muiderslot’ van Herman Pleij. Vanaf medio december is de speurtocht te downloaden van www.muiderslot.nl (ook voor openingstijden en tarieven).

STREEKMARKETING

Het Europese karakter van Collabor8 biedt het Projectbureau Nieuwe Hollandse Waterlinie diverse kansen. ‘Enkele partners hebben al ervaring met het opzetten van samenwerkingsverbanden tussen ondernemers. Daar zouden wij veel van kunnen leren,’ zegt Peter Ros. ‘Op onze beurt hopen wij onze kennis over gebiedsontwikkeling te kunnen delen met de andere partners.’ De Europese partners bestaan merendeels uit gebieden die een vergelijkbare functie hebben als de Nederlandse Nationale Landschappen. ‘Een inspirerend voorbeeld is het Vlaamse Meetjesland, tussen Brugge en Gent, waar de gezamenlijke streekmarketing al een flink eind gevorderd is,’ aldus Peter Ros. ‘Daarnaast doet er een stedelijke partner mee: de wijk Veemarktkwartier in Tilburg, die een creatief ondernemerscluster wil ontwikkelen. Deze partner brengt stedelijke ervaring in het project, en kent de weg naar bedrijven die ondernemers in het Waterliniegebied kunnen helpen met nieuwe ideeën.’ Collabor8 draagt vijftig procent van de kosten bij van de uit te voeren projecten. De komende drie jaar is ongeveer 700.000 euro aan cofinanciering beschikbaar voor de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De andere helft van de financiering komt uit de eigen begroting of van derden ‘Daarmee kunnen Europese uitwisselingsbezoeken, maar bijvoorbeeld ook opleidingen voor ondernemers en aanzetten tot productontwikkeling worden betaald,’ besluit Peter Ros.

www.muiderslot.nl

‘De zichtlijnen naar Fort Vuren blijven behouden’ Herman van Santen is

‘G

orinchem was als garnizoenswethouder ruimtelijke stad en als vesting een belangordening van de rijk onderdeel van de Nieuwe Hollandse gemeente Gorinchem. Waterlinie. Mede om die reden zijn bijOnlangs gingen de voorbeeld de stadswallen de afgelopen eerste woningen van jaren ingrijpend gerenoveerd. Die culde nieuwe woonwijk tuurhistorie wordt ook zichtbaar in de Hoog Dalem in de nieuwe woonwijk Hoog Dalem, waar verkoop. De wijk is uiteindelijk 1400 woningen verrijzen, gelegen in een inundaplus een winkelcentrum, scholen en tieveld van de Nieuwe een kerk. De wijk wordt ingericht conHollandse Waterlinie. form de eisen van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Het Projectbureau is nauw betrokken geweest bij de opzet ervan. ‘Een van de belangrijkste karakteristieken van Hoog Dalem is de relatief geringe bebouwingsdichtheid, in algemene zin en zeer specifiek in het zuiden. Doel is de zichtlijnen naar Fort Vuren, aan de Waal ten oosten van de stad, zoveel mogelijk te behouden. Ook is het water een belangrijke drager van de wijk. Ten slotte wordt het openbaar groen deels tamelijk ‘ruig’ van karakter. Dat verwijst naar de huidige begroeiing van Fort Vuren en omgeving.’

VEERVERBINDING

© Mike Bink

Ondertekening door Peter Heij, directeur DLG

e komende drie jaar komen ondernemers in het gebied van de Nieuwe Hollandse Waterlinie in het middelpunt van de belangstelling te staan via het project Hoofdkwartier (zie ook het artikel op pagina 1). In dit project gaan ondernemers, fortexploitanten en boeren met elkaar samenwerken aan de productontwikkeling en marketing van de Waterlinie. Het initiatief wordt ondersteund met Europese financiering vanuit het Interregproject Collabor8. Het programma Interreg biedt organisaties in Noordwest-Europa de mogelijkheid samen te werken op het gebied van ruimtelijke ontwikkeling. Op 11 november 2008 ging het project Hoofdkwartier officieel van start met de ondertekening door Peter Heij, de directeur van de Dienst Landelijk Gebied (DLG). In Collabor8 wordt kennis uitgewisseld met onder meer Nationale Landschappen in Engeland, Wales, België en Ierland, waar vergelijkbare projecten gaande zijn. Al deze Nationale Landschappen willen de culturele identiteit van een gebied (de zogeheten sense of place) gebruiken als bindend element voor ondernemers. ‘Het project Hoofdkwartier gebruikt daarom het postmilitaire landschap van de Waterlinie als een krachtig instrument voor samenwerking tussen diverse Waterlinieregio’s,’ zegt Peter Ros, projectcoördinator van Collabor8.

© Provincie Utrecht

In de omgeving van de historische vestingstad Gorinchem is een drie- of vierdaags fietsarrangement te boeken. De kosten bedragen € 97,50 per persoon voor twee overnachtingen. Dit is inclusief logies, ontbijt, lunchpakket, map met routes, overige informatie, koffie met gebak en overtocht.

‘Hoog Dalem ligt midden in de historische vestingdriehoek Gorinchem-Woudrichem-Slot Loevestein. Als gemeente exploiteren we een veerverbinding tussen de drie locaties, die jaarlijks 400.000 overzettingen verzorgt. Zestig procent daarvan is woonwerkverkeer, maar veertig procent is recreatief verkeer, vooral wandelaars en fietsers. ‘Wij willen het ‘merk’ vestingdriehoek graag onder de aandacht brengen, en de veerverbinding is een van de middelen die we daarvoor gebruiken. Want dit is een prachtig gebied, centraal gelegen tussen de Randstad en de Brabantse stedenrij. Daar zouden we nog best wel wat extra bezoekers willen ontvangen. En datzelfde geldt voor een nieuw aan te leggen extra veilige ‘klimaatdijk’ tussen Lingewaal en Gorinchem. Deze zou naast een functionele ook een recreatieve functie kunnen krijgen.’

Wa t e r L I J N d e c e m b e r 2 0 0 8

7

een bijzondere plek

Wim de Jong is wethouder economische zaken, toerisme en openbare werken van de gemeente Werkendam. Hij heeft onder meer de verantwoordelijkheid voor de artefacten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

Ondernemerschap op Fort Altena

‘W

willen de snelweg gaan verbreden vanwege de files. Die verbreding is momenteel aan de oostelijke kant gepland, waar het fort ligt. Dat kan dus niet, we zullen moeten overstappen naar verbreding in westelijke richting. We zijn er van overtuigd dat dat gaat lukken, daarvoor is de waarde van het fort immers veel te groot. Aantasting ervan zal door de bevolking niet worden geaccepteerd. En tot slot kan ook de ontsluiting van het fort beter, want het is moeilijk per auto bereikbaar. Dat gaan we binnenkort aanpakken. Want juist zo’n prachtig fort moet goed bereikbaar zijn.’

© Arie de Leeuw

e beschikken in onze gemeente over drie forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie: Fort Steurgat – een prachtige locatie met schitterende woningen –, Fort Bakkerskil – een mooi fort waar een bed & breakfast komt – en Fort Altena. Dat laatste is toch wel een heel bijzonder fort. Niet alleen vanwege de sfeer, maar ook vanwege het getoonde ondernemerschap. Er zitten twee kwartiermeesters die het voortreffelijk doen, ze hebben er onder meer een waterwinkel gevestigd. Ook worden er allerlei streekproducten gepromoot, zoals fruit en kaas. En naar mij idee zijn er nog veel meer mogelijkheden. We hebben er nu al elk jaar de opening van het toeristische seizoen, en het fort zou ook een prachtige plek kunnen zijn voor een gemeenschappelijke VVV in de regio, waarover we met de buurgemeenten in gesprek zijn. ‘De situering van Fort Altena is wel heel apart, omdat de A27 er vlak langs loopt. Dat wordt nog een probleem, want we

WaterLIJN is een uitgave van het Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie. Oplage 3.000 Postbus 406, 3500 AK Utrecht Bezoekadres: Muntstraat 7, Utrecht www.hollandsewaterlinie.nl De verpakking van WaterLijn is 100% recyclebaar

Redactie: Projectbureau NHW, Titia Blom en Chris Will [email protected] Tekstverzorging: Bert Bukman Vormgeving: SOK Visueel Management Druk: Calff&Meischke, Amsterdam