Wat de name bediet Donnosel1 kinderkinne heet men also bi drien reidenen: omme donnoselheit van leivenne, van reidenen ende van der pinen, ende omme donnoselheit die si behilden. Men heetse onnosel van leivene omme dat si een onnosel leiven hadden. Si en noosden2 noit niemene, noch Gode met ongheoorsaemheiden, noch den menschen met ongherechticheiden, noch hemselven met ne gheenre sonden. Ende daer bi seit David: De onnosele ende de gherechteghe hinghen mi an. Die onnosel sijn in leivene ende gherecht int ghelove, si hieten onnosel omme de pine, want si waren onnoselijc ende ongherechtelijc ghedoot. Si hieten onnosel omme donnoselheit die si behilden, want in hare martilie so behilden si donnoselheit des doopsels, dat was de suverheit van der eerster sonde. Ende daer of seit David: Wachte donnoselheit ende besie gherechticheit. Dats: wachte donnoselheit des doopsels, ende daerna besich de gherechticheit van goeden werken. Van den onnoselen kindren De onnosele kindren waren ghedoot van Herodes Ascolonita. De scrifture seit van Herodessen, die vernaemt3 heift ghemaect hare grote onghenadicheit.
IIJ
Deerste hiet Herodes Ascolonita, onder hem wart onse Here gheboren ende de kindren ghedoot. Dander hiet Anthipas, die sinte Janne Baptisten onthoofde. De derde hiet Herodes Agrippa, die sinte Jacobbe doode ende sinte Pieteren in den kaerker leide. Maer cortelijc sullen wi des eersts Herodes historie scriven also men in Scolastica Historia leist. Antipater van Idumea nam tsconincs nichte van Arabien te wive ende wan enen zone dien hi Herodes hiet. Ende hi wart na gheheeten Ascolonita. Deise ontfinc van den keiser Augusto dat rike van Judea. Ende doe wart eerst tsconincs roede ghenomen van Judea. Deise hadde VJ zonen dat waren Antipater, Allexander, Aristobolus, Archellaus, Herodes Antipas ende Philips. Allexander ende Aristobolus wan hi an ene Jodinne ende zendse te Rome dat mense leeren soude in liberalen arten. Hier na camen si weider van der scolen ende Alexander was een vrome toverare,4 ende hi was ghelicenciert.5 Ende si beghonsten te disputeerne metten vader, welc van hem lieden dat rike hebben soude. Ende hier omme wart de vader verbolghen6 ende wilde Antipater vor hem lieden setten.
Ende doe si beghonsten te visierne7 hoe si den vader ter doot bringhen mochten, ende doese de vader daer omme verdreef, so voeren si ten keiser omme over den vader te claghene. Hier en binnen camen de coninghen te Jherusalem ende vragheden nerrenstelijc waer de niewe coninc gheboren ware. Doe Herodes dit hoorde, so wart hi vervaert ende ontsach dat iemen gheboren mochte sijn van der waregher coninghen gheslachte diene verdriven mochte als enen dien trike niet toe en behoorde. Hier omme bad hi den coninghen, als si den coninc vonden hadden, dat sijt hem boodsceipen souden, ende veinsde8 hem dat hine wilde anebeiden dien hi begheerde te doodene. Maer de coninghen keerden al9 enen andren wech in haer rike. Doe Herodes sach dat si te hem niet weider en camen, so waende hi dat si bedroghen waren in der sterren visioene ende dat si hem scaemden weider te keerne. Ende daer bi en sochte hi tkint niet. Maer doe hi hoorde wat de heerders gheseit hadden ende wat Simeon ende Anna gheprophiteert hadden, so ontsach hi hem sere ende waende dat hi vulec bespot ware van den coninghen. Doe beghonste Herodes raet te hebbene omme de kindren te doodene die in Bethleem waren, omme dat tkint meide ghedoot werden soude dat hi niet en kende. Maer dinghel beval Joseph te vliene, ende hi vloo metten kinde ende der moeder in Egypten, in ene steide Hermopolim, ende daer bleef hi VIJ jaer tote dat Herodes doot was. Doe onse Here in Egypten cam, also Isaias vorseit hadde, so vielen alle dafgoden van Egypten. Men seit ooc, also dat in al Egypten ne gheen huus en was daer en lach I doode in, als de kindren van Israel ute Egypten ghinghen bi Gods toe doene, also en was daer nu ne gheen tempel daer en viel dafgod in. 10
Cassiodorus seit, dat in Hermopoli van Thebayda es een boom, die men Persekere heet, die jeighen veile siecheiden goet es, op dat men sine vrucht of blat of allitel van sijnre scuertsen11 omme der sieker hals bint. Want doe Onse Vrauwe dus met haren zone in Egypten vloo, so nighede deise boom toter eerden ende anebeiden Cristum omoedelijc. Doe Herodes dus over een drouch de kinderkinne te doodene, so wart hi ghedaghet van den keiser Augusto sinen zonen tantwoordene. Ende doe hi al te Tharsis voer te Rome waert, so verstont hi dat de coninghen wech waren metten sceipen van daer. Ende daer omme deidi alle de sceipen verbernen, also David vorseide: In anxteliken gheeste sulstu de sceipen van Tharsis verbernen of verderven. Ende doe de vader metten zonen vor den keiser parlemente, so wast ghewijst dat de zonen haren vader onderdaen sijn souden in allen saken, ende dat hi trike laten soude dien hi wilde. Doe Herodes dus weider keerde, so was hi stoutere dat hi dus
gheconfirmeert was. Ende hi sende ende deide dooden al de kindren in Bethleem van IJ jaren ende daer ondere na dien tijt dien hi ondersocht hadde van den coninghen. Deise woorden mach men in IJ manieren verstaen: ten eersten van IJ jaren ende daer onder, dats van kindren die twee jaer out waren toten kindren van eenre nacht. Want Herodes hadde ondervonden van den coninghen dat tkint gheboren was op dien dach dat hem de sterre oppenbaerde. Ende want een jaer was leiden binnen dien dat hi te Rome voer ende weider cam, ende waende hi dat tkint I jaer out was ende ooc allitel daghen, ende daer bi deide hi dooden de kindren die oudere ende jonghere waren, dats van IJ jaren out toten kindren van eenre nacht. Want hi ontsach dat hem tkint versceppen soude moghen ende ansichte oudere of jonghere maken, dien de sterren dienden. Ende deise sentencie houdt men over seikerst. In ene andre maniere so exponeert ment aldus, also Guldemont seit: Van IJ jaren ende daer boven toten kindren van V jaren. Want hi seit dat de sterre den coninghen oppenbaerde een jaer eer tkint gheboren wart. Ende na dien dat dit Herodes ondervonden hadde van den coninghen, so ghinc hi te Rome ende merrede12 J jaer. Want hi waende dat doe tkint gheboren was als dien coninghen de sterre oppenbaerde ende daer bi hilt hi tkint over IJ jaer out. Ende daer bi so doode hi de kindren van IJ jaren toten kindren van V jaren, maer ne gheen jonghere dan van IJ jaren. Ende dit wilmen prouven omdat men beenren van deisen kindren vint die so groot sijn dat si van kindren 13 van IJ iaren niet moghen sijn. Maer men mach segghen dat de lieden doe meere waren dan si nu sijn. Macrobius seit ende men vindet in ene coronike dat een van Herodes’ kindren was ghegheiven te voesterne in Bethleem ende het was metten andren ghedoot. Doe wart vuldaen dat de prophete vorseide: Stemme wart ghehoort in den hoghen van gheweene ende ghehule van den moedren dier kindren dat men doode. De gherechteghe God, also men leist in Scolastica Historia14, hi en liet niet onghegouden15 deise grote quaetheit van Herodesse. Want met Gods vonnesse gheschiede dat hi, die veile lieden berooft hadde van haren kindren, dat hi caitivelike wart berooft van sinen kindren. Want Herodes hadde weider in wantrauwen Allexandre ende Aristobole, want een van haren ghesellen seide dat hem Allexander veile goets belooft hadde, wilde hi sinen vader venijn gheiven. Ende de barbier seide dat hem Allexander veile goets belooft hadde, wilde hi sinen vader de storte ontwee snijden als hi sinen baart score. Ooc seidi dat Allexander seide dat men niet rouken16 en soude van enen kerle die sijn haer gorde om dat hi jonc schinen soude. Hier omme wart de vader gram ende deidse dooden, ende settede Antipatrum dat hi coninc sijn soude. Maer na Antipatrum so settede hi Herodem Antipam. Hier en boven so doode Herodes Agrippam ende
Herodiadem, Philips wijf, die Aristoboles kindren waren, van vaderliker minnen17. Ende omme deise IJ saken so beghonsten Antipater al te sere te hatene, also sere dat hine gherne vergheiven18 hadde. Doe dat Herodes vernam, so leide hine in enen kaerkere. Doe Augustus de keiser hoorde dat Herodes sine kindren ghedoot hadde, so seide hi: Ic ware mi liever Herodes verkin dan sijn sone. Want om dat hi besneiden toe comelijnc19 es, so spaert hi sine verkinne, maer sine kindren doot hi. Doe Herodes LXX jaren out was, so viel hi in al te zwarer siecheit. Want hi wart ghequelt met enen al te staerken cuertse, ende ute ghesleighen met puusten ende met groten tormenten in den hals. Ende sine voeten zwollen ende sine scamelheit20 rees vul woormen. Ende hi stanc al te sere ende verademde ende versuchtede dickewile. Ende de meesters dadene in olie setten, maer men moestene over doot ute trecken. Maer doe hi hoorde dat de Joden met blijsceipen sine doot ontbeidden, so deide hi vaen ute al Judea de eidele jonghelinghen ende hi seide Salome, sire suster: Ic weet dat de Joden 21 verblijden sullen van mijnre doot, maer ic sal hebben gheween ende eidele uutvaert , wiltu doen dat ic di segghe: Als ic doot bem, so doese alle dooden die ic ghevaen hebbe, dat mi al Judea dus beweene haers ondankens. Want hi hadde in costumen22 dat hi na sine spise enen appel scroode23 ende at. Ende doe hi tmes in de hant hadde, so niesde hi sere ende hi sach al omme offen iemen beletten mochte. Ende hi stac sine hant ute omme hemselven te steikene. Maer een sijn neive hilt sine hant ende belettet. Ende rechtevoort beghonste men te weenene in sconincs zale als of hi doot hadde gheweist. Doe dat Antipater hoorde, so verblijde hi ende hi beloofde sinen wachters veile, wilden sine laten gaen. Doe dat Herodes wiste, so was hem zwaerre sijns zoons blijscap dan sijns selfs doot. Ende hi sender serianten24 ende deidene doden ende settede Archillaum coninc na hem te sine. Ende aldus staerf hi na V daghen die in alle andre dinghen goede aventure hadde, maer hi was al te onsalich in dat hem toe behoorde. Ende Salome, sijn suster, soe telivereerde25 alle die hi hiet dooden. Maer Remigius seit dat Herodes hem selven doode metten messe daer hi den appel meide scroode. Ende dat Salome al de ghevanghenen doden seide26 also haer broeder beval.
1
Onnozel: onschuldig. Nosen: kwaad doen, schaden. 3 Vernaemt: beroemd. 4 Maggioni, p. 98: accerimus perorator. 5 Dwz.: hij had de vergunning om onderwijs te geven. 6 Verbolgen: boos, kwaad. 7 Viseren: het plan maken. 2
8 9
Vensen: doen alsof. Al: langs.
10
Handschrift: Cassiodorlis. Schorse: schors, schil. 12 Merren: wachten. 11
13
Handschrift: me. Historia Scolastica (1169–73), geschreven door Petrus Comestor. Overzichtswerk Bijbelse geschiedenis. Bron voor Jacob van Maerlants Rijmbijbel. 15 Ongegouden: onvergolden. 16 Roeken: geven om. 17 Maggioni p. 101: Insuper Herodem Agrippam et Herodiadem uxorem Philippi, quos ex Aristobulo susceperat, paterna dilectione fouebat. 18 Vergeven (o.a.): vergiftigen. 19 Toecomelinc: vreemdeling. 20 Schamelheit: geslachtsdelen. 21 Handschrift: vuutuaert 22 costume: gewoonte. 23 Schroden: klein snijden. 24 Seriant: (gewapende) dienaar, lijfwacht. 25 Telivereren: bevrijden, verlossen. 26 Lees: deide 14
