Warmte voor Delft
Europees demonstratieproject SESAC
Inhoud Gezond klimaat voor Delft 2 Nut en noodzaak 5 Van star t: Poptahof en Harnaschpolder 7 Warmtebedrijf voor Delft 9 Delftse bronnen van restwarmte 10 Warm wonen in Harnaschpolder 13 Duurzame toekomst voor Poptahof 16 Restwarmte voor instellingen 20 Ontwikkeling warmtevraag Delft 23 Investeringen 25 Planning 27 Par tners in energie-efficiency 29 Colofon 32
Grand Design
SESAC Delft
SESAC Delft
Gezond klimaat voor Delft Delft heeft in 2003 met het 3E Klimaatplan Delft 2003-2012 een ambitieus programma ontwikkeld om efficiënt en effectief energiegebruik in de gemeente te bevorderen. Want hoe minder energie we gebruiken, hoe minder we het milieu belasten met de uitstoot van schadelijke stoffen zoals koolstofdioxide (CO 2) en stikstofoxiden (NO x) naar de lucht. Door efficiënt energiegebruik leveren we niet alleen een directe bijdrage aan een gezonde leefomgeving voor onze burgers, maar ook aan een wereldwijde klimaatverbetering. Met het 3E Klimaatplan ondersteunt Delft dus ook de Kyoto-verplichtingen van Nederland om minder CO 2 uit te stoten. De komende jaren zal Delft interessante stappen vooruit zetten in de realisatie van doelstellingen uit het 3E Klimaatplan. Eén van de meest kansrijke manieren om een forse CO 2-reductie te realiseren, is de toepassing van restwarmte uit industriële bedrijven voor de verwarming van nieuwe en te renoveren woningen, kantoren en instellingen. ‘Ruimte zien en ruimte maken’ is de titel van het Delfts coalitieakkoord 2006-2010. Hierin heeft
Grand Design
SESAC Delft
het college van Burgemeester en Wethouders opgenomen dat Delft streeft naar de spoedige oprichting van een warmtebedrijf voor het gebruik van restwarmte. Hieruit blijkt dat het college de ingezette route naar realisatie van de doelstellingen voor energiebesparing en klimaatbeheersing van har te onderschrijft. Het college herkent ook het belang van de regionale samenwerking van het warmtebedrijf in Delft met zowel de Haagse als de Rotterdamse regio. De ontwikkeling van het Delfts warmtebedrijf is onderdeel van het Europese SESAC-project: Sustainable Energy Systems in Advanced Cities. Samen met achttien Europese par tners werkt Delft aan beleid en uitvoering van verschillende demonstratieprojecten voor duurzame energie. In de keuze van Delft voor de realisatie van een warmtebedrijf en de aansluiting van de eerste energiezuinige woningen in Poptahof en Harnaschpolder op het warmtenet, is er een inspirerende uitwisseling van er varingen met de par tners in o.a. Växjö (Zweden) en Grenoble (Frankrijk).
Delft investeer t fors in een duurzame (her) ontwikkeling van deze wijken. Ze vormen de opmaat voor het project waarbij grote delen van de stad gebruik gaan maken van stadswarmte. Met de innovatieve aanpak voor nuttig gebruik van restwarmte zet Delft zichzelf ook als Kennisstad op de kaar t. De Europese Commissie ondersteunt deze internationale samenwerking en kennisuitwisseling met een subsidie van € 2,86 mln. De afspraak is dat medio 2009 de toepassing van restwarmte gerealiseerd is. De gemeente Delft werkt daar hard aan, samen met haar par tners Woonbron en het Delfts Energie Agentschap. Een project van een dergelijke omvang kan alleen tot stand komen met steun en medewerking van alle betrokken par tijen. Als wethouder voor Milieu en Duurzame Ontwikkeling zal ik me er de komende jaren van har te voor inzetten! Lian Merkx Wethouder Milieu en Duurzame Ontwikkeling, Delft
SESAC Delft
Nut en noodzaak Waarom werkt Delft aan energie-efficiency? •m inder snelle uitputting fossiele brandstoffen • t egengaan wereldwijde klimaatverandering (Kyoto-protocol 1997) • verbetering luchtkwaliteit door reductie NOx uitstoot • b ijdrage EU-doelstelling: minder afhankelijk zijn van energie-impor t (beoogde reductie van 70% in 2030) • r eductie energiekosten voor consument • r ealisatie van Europees voorbeeldproject.
Grand Design
SESAC Delft
Bij industriële processen komt warmte vrij die nu onbenut en met belasting van het milieu naar de lucht of het opper vlaktewater wordt afgevoerd. Die warmte kunnen we echter nog slim gebruiken, bijvoorbeeld voor de verwarming van woningen. Daarmee besparen we de energie die we anders in gasgestookte cv-installaties zouden gebruiken. In het 3E Klimaatplan Delft 2003 - 2012 vormt de toepassing van industriële restwarmte als bron voor woningverwarming één van de belangrijkste projecten voor reductie van het broeikasgas CO2. Zo draagt de gemeente concreet bij aan een duurzamer gebruik van energie en het verbeteren van de luchtkwaliteit, dus aan een gezonde toekomst voor haar burgers. Bovendien is energie duur, dus is het verstandig voor overheid en burgers om het gebruik van energie te beperken.
Voldoende vraag Om restwarmte in Delft rendabel te kunnen toepassen, is het van belang de vraag naar restwarmte te waarborgen. Uitgangspunt van de gemeente Delft is daarom het principe ‘Warmte, tenzij…’ (financieel of technisch onhaalbaar). Daar voor sloot Delft een intentieovereenkomst met een aantal par tners in de ontwikkeling van woningen en bedrijven. Zo hebben de woningcorporaties DuWo, Vestia, Vidomes en Woonbron afgesproken dat zij zich zullen inspannen om de nieuwbouw-, herstructurerings- en renovatieprojecten in Delft te voorzien van een aansluiting op het beoogde warmteleveringssysteem. Hetzelfde geldt voor projecten waarbij de ketel van collectieve verwarmingssystemen ver vangen wordt. Het ’Warmte, tenzij...-principe’ geldt in Delft ook voor par ticuliere ontwikkelaars. Uit het haalbaarheidsonderzoek blijkt dat toepassing van restwarmte bij ketelver vangingen noodzakelijk is om restwarmte in Delft rendabel te kunnen leveren.
SESAC Delft
Van start: Poptahof en Harnaschpolder Werken aan een duurzame toekomst is een van de maatschappelijke ambities van de gemeente Delft. Dit wordt onder andere zichtbaar in de ontwikkeling van energiezuinige woningen in Poptahof en Harnaschpolder. Deze worden voor verwarming en warm tapwater aangesloten op het warmtenet. Dit bestaat uit een transpor tnetwerk voor water, dat verwarmd wordt met industriële restwarmte. Als de hoofdinfrastructuur van het netwerk is aangelegd, kunnen in de toekomst eenvoudig grote delen van de stad bij nieuwbouw of renovatie ook op dit warmtenet worden aangesloten. In het kader van het Europese demonstratieproject SESAC waaraan Delft deelneemt, moet in 2009 de eerste restwarmtelevering gerealiseerd zijn.
Grand Design
SESAC Delft
Bescherming consument Voor de consument is restwarmte in de woning een milieuvriendelijk, comfor tabel en veilig kwaliteitsproduct dat voor een gezond en aangenaam binnenklimaat zorgt. Bewoners zullen daarnaast vooral geïnteresseerd zijn in de kosten voor deze duurzame energievoorziening. Het uitgangspunt van de gemeente Delft en haar par tners is dat de consument niet méér voor de energie op basis van restwarmte betaalt dan bij de traditionele warmtebron zoals een cv-installatie het geval zou zijn. In Nederland is echter nog geen wettelijke basis voor tarieven en leveringszekerheid van warmtevoorzieningen. Dit bestaat wel voor andere nutsvoorzieningen zoals elektriciteit en gas. Anno 2006 is er zicht op een regeling. De Warmtewet die in ontwikkeling is, beoogt namelijk de belangen van de consument te beschermen door het niet-meerdan-anders-principe een wettelijke basis te geven. Delft streeft ernaar dat de consument in energiezuinige woningen zelfs op de energiekosten bespaar t.
SESAC Delft
Warmtebedrijf in Delft Warmtebedrijf en distributiebedrijf De toepassing van restwarmte is een innovatieve uitwerking van mogelijkheden voor efficiënt energiegebruik. De basis voor de warmtelevering is een gesloten leidingsysteem voor water dat verwarmd wordt met de vrijkomende warmte in de industrie. Voor een rendabele exploitatie van deze restwarmte ondersteunt de gemeente Delft de oprichting van een zelfstandig warmtebedrijf. Dit warmtebedrijf organiseer t de levering van de restwarmte uit de industrie naar het leidingsysteem en transpor teer t ver volgens het warme water naar de wijken van Delft. Daar wordt de warmte door een energiedistributiebedrijf overgenomen en naar de woningen geleid. Om altijd warmte te kunnen leveren, voorziet het warmtebedrijf ook in een back-up voorziening. Voor de distributie van de warmte naar de woningen koos Delft voor één distributiebedrijf.
Maatschappelijke verantwoordelijkheid Bedrijven die restwarmte willen leveren aan het warmtenet, ondersteunen de ambitie van de gemeente Delft in maatschappelijk verantwoord ondernemen. Toch is het evident dat bedrijven de levering van restwarmte niet zien als kerntaak binnen hun bedrijfsactiviteiten. Daarom is het van belang dat een externe organisatie zoals een warmtebedrijf zorgt voor de afname en transpor t van restwarmte en de daar voor benodigde infrastructuur. Bovendien kan een warmtebedrijf zorgdragen voor de continuïteit in toepassing van restwarmte. Daar voor worden leveranciers en afnemers gekoppeld in een netwerk.
Illustratie: Teus van Eck, TU Delft
Grand Design
SESAC Delft
SESAC Delft
Delftse bronnen van restwarmte De afgelopen jaren zijn allerlei mogelijke bronnen van restwarmte in Delft en directe omgeving bestudeerd. Industriële installaties lozen warmte naar lucht of water, via stoom, hete lucht of afvalwater, Zij zijn potentiële leveranciers van restwarmte aan een warmtenet dat de warmte transpor teer t naar afnemers. Zo is de aandacht gevestigd op het bedrijf DSM Gist en op de afvalwaterzuivering AWZI Harnaschpolder. Het ketelhuis van de TU Delft is een mogelijke back-up voorziening. In verband met de vereiste continuïteit van de warmtelevering lijkt de AWZI Harnaschpolder in eerste instantie de meest voor de hand liggende bron van restwarmte.
Grand Design
SESAC Delft
10
11
Afvalwaterzuivering In Harnaschpolder bouwt het Delfluent consor tium een moderne installatie voor afvalwaterzuivering, die een potentiële bron is voor de levering van restwarmte. Aan het eind van het zuiveringsproces wordt het water via leidingen getranspor teerd naar de Noordzee om daar geloosd te worden. Dit water heeft dan een temperatuur van circa 13˚C. Deze warmte wordt daarom gezien als laagwaardige restwarmte. Het komt in Nederland nog niet voor dat restwarmte met deze lage temperatuur opnieuw benut wordt. Toch behoor t dat in de innovatieve plannen van het Delftse warmtebedrijf in oprichting wel tot de mogelijkheden.
SESAC Delft
Warm wonen in Harnaschpolder Opwaarderen van warmte In het concept voor het stadswarmtenet zal warmte uit het gezuiverde water van de AWZI gebruikt worden. Het gaat daarbij om twee gescheiden watercircuits. In het eerste circuit zullen warmtepompen zo’n 4 graden warmte van het water van 13˚C, benutten. Daarmee wordt water uit een tweede watercircuit met een temperatuur van 40˚ verwarmd tot 73˚C. Warmtewisselaars leveren ver volgens deze warmte aan een gesloten leidingsysteem voor stadswarmte. Met het transpor t van dit warme water zal een paar graden temperatuur verlies optreden, waarna de woningen voorzien kunnen worden van veilig tapwater dat een temperatuur van minimaal 70˚Celsius heeft Het water van de AWZI blijft – met een lagere temperatuur dan voorheen -via leidingen zijn gebruikelijke weg gaan, richting de Noordzee.
Grand Design
SESAC Delft
Interessant voor milieu en economie Begin 2008 zal de afvalwaterzuivering naar verwachting gereed zijn. Daarna kunnen de voorzieningen voor het Delftse warmtenet geïnstalleerd worden. De haalbaarheidsstudie toont aan dat benutting van deze laagwaardige warmte mogelijk is, in (milieu)technisch en in bedrijfseconomisch opzicht. Dat is een positieve conclusie voor zowel de gemeente Delft en het warmtebedrijf in oprichting, als voor de eigenaar van de AWZI Harnaschpolder, die de milieudoelstellingen van har te ondersteunt.
Transformatie naar bebouwing in groen De nieuwe woonwijk Harnaschpolder is gepland in het noordwesten van de gemeente Delft. Deze woonwijk is onderdeel van een bredere transformatie van het kassengebied naar een woongebied en een bedrijventerrein. Hier voor werkt Delft samen met gemeenten Midden-Delfland en Den Haag. In het gebied tussen de woonwijk en de A4 komt een bedrijventerrein en ten noorden komt de nieuwe afvalwaterzuiveringsinstallatie (AWZI) op grondgebied van de gemeente Midden-Delfland.
Duurzame ontwikkeling De grond in Harnaschpolder wordt bouwrijp gemaakt voor circa 1.300 huur- en koopwoningen in verschillende typen. Hier voor vindt eerst de sloop plaats van kassen die de gemeente voor dit bouwproject heeft aangekocht. Waar nodig wordt de bodem gesaneerd. Ruimte voor water en groen – karakteristiek voor de voormalige polder – speelt ook een belangrijke rol in de herontwikkeling van het gebied. Langs de watergang is een ecologische zone gepland die groene en/of waterrijke gebieden verbindt.
De afvalwaterzuivering is ook een continue en dus betrouwbare bron van restwarmte. Deze voorziening zal namelijk aanwezig zijn zolang er bebouwing en bewoning in een gebied plaatsvindt. Met de energie-efficiënte inzet van warmtepompen kan warmte van een lage temperatuur op een rendabele manier toch nuttig gebruikt worden. Milieu en economie gaan zo hand in hand.
12
13
SESAC Delft
Harnaschpolder Planning 2005-2007: sloop van kassencomplexen 2006-2007: s electie projectontwikkelaars en architecten voor de SESAC woningen 2007: star t bouw van de 300 SESAC woningen 2007-2008: aanleg warmtenet 2008-2009: oplevering SESAC woningen 2008-2011: fase II, III en IV in Harnaschpolder, met de bouw van 1.000 woningen en een school 2006-2020: o ntwikkeling bedrijventerrein Harnaschpolder
De huizen in Harnaschpolder worden gebouwd naar de laatste inzichten op het gebied van energie-efficiency. De AWZI, ‘buurman’ van de nieuwe woonwijk Harnaschpolder Delft, is beoogd leverancier van restwarmte voor de verwarming van woningen en bedrijven. Dit past uitstekend in de duurzame ontwikkeling van het gebied, door de bijdrage aan een betere lokale luchtkwaliteit en aan het klimaat wereldwijd. Voor de bewoners betekent het dat zij in deze huizen beschikken over veilige en comfor tabele verwarming. Er is bij warmtelevering in plaats van een gasgestookte cv-installatie soms sprake van enige discussie, omdat het gevolg is dat er in die woningen op elektra gekookt zal worden. Toch blijkt uit onderzoek dat tweederde van de mensen die nu gebruik maakt van warmtelevering, hieraan in een volgende woning ook weer de voorkeur zou geven.
Grand Design
SESAC Delft
14
15
SESAC Delft
Een duurzame toekomst voor Poptahof Vertrouwen in Poptahof In een publiek-private samenwerking van gemeente Delft en woningcorporatie Woonbron is de wijk Poptahof een goed voorbeeld van duurzame stedelijke ontwikkeling, waarin de komende jaren ruim € 200 mln. wordt geïnvesteerd. Afwisselende bouw met huur- en koopwoningen, een park met aangrenzende ecologische zone en voorzieningen die de wijk economisch en sociaal versterken, maken bewoners duidelijk dat Delft ver trouwen heeft in de mogelijkheden van Poptahof. Hoog energieprestatieniveau Onderdeel van duurzaam bouwen is de ontwikkeling van woningen met een hoog energieprestatieniveau. Daar voor zijn verschillende mogelijkheden. De landelijke EPL-norm voor Energie Prestatie op Locatie is goed te realiseren met toepassing van restwarmte voor verwarming van woningen. De bewoners zijn daarmee niet alleen voordeliger uit dan met een gasgestookte cv-installatie, maar leveren als burger
Grand Design
SESAC Delft
16
tegelijker tijd ook een bijdrage aan schonere lucht in de eigen leefomgeving en aan een gezond klimaat. Aansluiting warmtenet Het huidige Poptahof is al voorzien van wijkverwarming, vanuit een centraal op gas gestookt ketelhuis. Voor de duurzame toepassing van energie gaan de nieuwe en te renoveren woningen verwarmd worden met restwarmte. Daarnaast wordt een flatgebouw voorzien van zonnepanelen. De energiewerkgroep voor Poptahof onderzoekt de manier waarop de aansluiting voor de levering van restwarmte op het al bestaande warmtenet gerealiseerd kan worden. De hoofdleiding van het warmtenet komt aan bij de wijk en ver takt dan naar de verschillende bouwvelden voor gedifferentieerde koop- en huurwoningen. Ook komen er centrale voorzieningen als een parkeergarage en binnenplein. De bestaande hogere flats ondergaan een ingrijpende metamorfose in aankleding en opper vlakte en worden van duurzame
17
warmte voorzien. Dat geldt ook voor de daaromheen gesitueerde nieuw te bouwen, gestapelde woningen, die de huidige laagbouw en lagere flatwoningen ver vangen. Planning 2006: ontwerpfase eerste bouwvelden 2006: sloop van de lage flatgebouwen 2007: s tar t van het SESAC project met renovatie van 300 woningen en bouw van 96 nieuwe appar tementen 2007: c onstructie van het nieuwe stadswarmtenet en aansluiting op het bestaande net 2010: o plevering SESAC woningen 2010-2015: r enovatie en nieuwbouw op zes bouwvelden
SESAC Delft
N.U.W.
N.U.W. N.U.W.
EXPEDITIE
EXPEDITIE
N.U.W.
Grand Design
SESAC Delft
18
19
SESAC Delft
Restwarmte voor instellingen ‘Warmte, tenzij…’. Dit uitgangspunt voor de toepassing van restwarmte is niet alleen van belang voor nieuwbouw of renovatie van woningen, maar zeker ook voor grotere instellingen die voor hun warmtevoorzieningen veel energie verbruiken. Zoals het Delftse Reinier de Graaf ziekenhuis, dat een concept voor duurzame en energiezuinige nieuwbouw ontwikkelde. Gezond binnenklimaat De afname van restwarmte voor verwarming van een aangenaam en gezond binnenklimaat past in principe prima bij de doelstellingen van deze instelling, die zeven dagen per week continu in bedrijf is. De directie van het ziekenhuis onderschrijft het Klimaatplan Delft en heeft belangstelling voor de toepassing van restwarmte in het nieuw te bouwen ziekenhuis. De realiteit vraagt echter een gezonde afweging van baten en lasten: ook een ziekenhuis moet kosteneffectief werken.
Grand Design
SESAC Delft
20
21
Uitdaging De positieve belangstelling van het ziekenhuis in Delft voor de afname van restwarmte blijkt ook uit de bijdrage aan de haalbaarheidsstudie. In de afwegingen voor de keuze tussen eigen voorzieningen voor warmteopwekking of voorzieningen via het Delfts warmtenet zal naast de kosten ook de continuïteit van de warmtelevering een rol spelen. Beide aspecten vormen een reële uitdaging voor het warmtebedrijf in Delft als beheerder van vraag en aanbod.
SESAC Delft
Ontwikkeling warmtevraag Delft
Ontwikkeling Warmtevraag Delft 25.000
Van 600 op restwarmte aan te sluiten woningen in Poptahof en Harnaschpolder naar 20.000 woningequivalenten in 2025. Dat is de uitkomst van het onderzoek naar de hoeveelheid warmte die nodig zal zijn voor nieuwbouw, renovatie en ketelver vangingen in woningen, bedrijven en instellingen in Delft.
20.000
15.000
10.000
5.000
0
Harnaschpolder Poptahof Noordelijk TU gebied
Grand Design
SESAC Delft
Voorhof (ketelvervanging) Spoorzone TNO Zuidpolder
Buitenhof (ketelvervanging) Reinier de Graaf ziekenhuis Divers
22
De levering van warmte vanuit het knooppunt in de wijk naar de woningen zal verzorgd worden door een warmtedistributiebedrijf. Delft heeft er voor gekozen de warmtedistributie in zijn totaliteit aan te besteden. Ook daar voor is de ontwikkeling van de warmtevraag zo nauwkeurig mogelijk in beeld gebracht.
Het op te richten warmtebedrijf Delft draagt zorg voor de aanleg van de infrastructuur, het netwerk van voorzieningen en leidingen waarmee warmte van leveranciers wordt afgenomen en naar de wijken wordt getranspor teerd. Dit vraagt eenmalig om een diepte-investering van der tig miljoen euro. De aanleg van deze hoofdinfrastructuur is vergelijkbaar met het effect van de aanleg van rijkswegen of spoorlijnen. Het nieuwe warmtenet maakt het eenvoudig mogelijk om later nieuwe ver takkingen en aansluitingen te maken.
23
SESAC Delft
Investeringen Warmtebedrijf: Toepassing Delftse industriewarmte (TDi) (investeringen in miljoen euro) Warmte onttrekking warmtepompen gasmotoren leidingwerk en installatie
fase I € 8,1
fase II € 4,4
Totaal € 12,5
Centraal ketelhuis
€ 7,4
€ 0,9
€ 8,3
€ 8,3
€ 2,9
€ 11,2
€ 23,8
€ 8,2
€ 32,0
warmtebuffer besturingstechniek back-up ketels gebouw
Hoofdtranspor tleiding (Common Carrier) 22 inch stalen leidingen graafwerkzaamheden kruisingen (spoorlijn, Schie)
Totaal
Grand Design
SESAC Delft
24
25
SESAC Delft
Planning Warmte voor Delft ID
Task Name Qtr 4
2006 Qtr 1
Qtr 2
Qtr 3
Qtr 4
2007 Qtr 1
Qtr 2
Qtr 3
Qtr 4
2008 Qtr 1
Qtr 2
Qtr 3
Qtr 4
2009 Qtr 1
Qtr 2
Qtr 3
1 2
Overall project planning
3
Voorbereiding techniek
4
Concept ontwerp
5
Overleg en keuze
6
Technische specificaties
7
Aanbestedingen
8
Aanbiedingen
9
Investeringsbesluit
10
Realisatie
11
Engineering
12
Bouw installaties/common carrier
13
Inbedrijfstelling
14
Levering warmte
15
Warmte inname
17
Warmte levering
18
Financieel
19
Financiering
20
Organisatie
21
Vergunningen
Warmte voor Delft Date: Mon 15-5-06
SESAC Delft
26
30-4
Contracten
16
Grand Design
15-1
27
Task
Milestone
External Tasks
Split
Summary
External Milestone
Progress
Project Summary Page 1
Deadline
SESAC Delft
Partners in energie-efficiency
bestaand net warmtenet (geplande common carrier) potentiële warmtenet (potentiële) warmteaanbieder
Het perspectief: een regionaal warmtebedrijf In 2004 is voor de benutting van restwarmte een samenwerking ontstaan tussen Delft en ROMRijnmond R3, dat zich richt op energietransitie in de regio Rijnmond en de Zuidvleugel van de Randstad. Een van de par tners binnen ROM-Rijnmond is de gemeente Rotterdam. Deze gemeente is, samen met het Havenbedrijf Rotterdam NV, de Provincie Zuid-Holland en woningcorporatie Woonbron, ver gevorderd met de oprichting van de naamloze vennootschap Warmtebedrijf NV. Als aangetoond wordt dat het restwarmteproject van Delft rendabel is, kan ook Delft het gesprek aangaan over toetreding tot deze NV, die daarmee een regionaal karakter krijgt.
AWZI
Nootdorp Pijnacker Zuidplas polder
Botlekloop
Het Stadsgewest Haaglanden heeft een haalbaarheidsstudie laten uitvoeren waaruit een positief perspectief naar voren kwam voor benutting van industriële restwarmte in Haaglanden. Ook in het nieuwe regionale milieubeleidsplan wordt de benutting van industriewarmte gezien als een effectieve maatregel om de klimaatdoelstellingen van de betrokken gemeenten te realiseren. Wanneer de warmtevraag in de regio Haaglanden toeneemt, wordt het aantrekkelijk voor Delft om het transpor tsysteem voor de restwarmte met het warmtenet met Haaglanden te verbinden. Bovendien kan het regionale warmtenet hier een back-up functie ver vullen.
E industrie hogedrukstoom = hoge exergie + warmte (Joule)
AANBOD
AFNAME
flex leverancier
- warmte (Joule)
Sorptiekoeling
tankopslag
kassen
Grand Design
SESAC Delft
stad (warmtebedrijf)
28
29
SESAC Delft
Partners in energie-efficiency SESAC sustainable energy systems in advanced cities Samen met de par tners uit Växjö (Zweden), Grenoble (Frankrijk), Woonbron en het Delfts Energie Agentschap, werkt Delft de komende jaren aan het SESAC project. Binnen dit project zullen de eerste duurzame woningen in Harnaschpolder en Poptahof worden gerenoveerd of gebouwd, met een aansluiting op het net voor restwarmte. De Europese Commissie ondersteunt het SESAC project met een subsidie van € 2,86 mln uit het CONCERTO-programma. Doel van dit Europese CONCERTO-programma is de versnelling van innovaties in duurzaamheid door voorbeeldprojecten op het gebied van energieefficiency en duurzame energie. Toepassingen van restwarmte of warmtekrachtkoppeling in energiezuinige woningen zijn daar voorbeelden van, maar ook energie uit zon, waterkracht of biomassa.
Demonstratie restwarmte De uitdaging voor de gemeente Delft is om in het kader van het SESAC- project en het CONCERTOprogramma te laten zien hoe een duurzame lokale energiehuishouding kan worden gerealiseerd. Delft heeft – gezien de ligging van de stad in de nabijheid van grote industrieën - gekozen voor de toepassing van restwarmte. Het project kent vanaf het begin een innovatieve aanpak, zoals de samenwerkingsovereenkomst met woningbouwpar tners die de ambitie van Delft onderschrijven om waar dat technisch mogelijk is energie-efficiënte maatregelen toe te passen in alle nieuw te bouwen en te renoveren woningen. Met de keus voor het principe om al deze woningen van restwarmte te voorzien, tenzij dat technisch of financieel niet haalbaar is, komt een rendabele toepassing voor energie-efficiency binnen bereik.
Inspirerende samenwerking De toepassing van duurzame energie vraagt daarnaast om de ontwikkeling van instrumenten voor een effectieve sturing en monitoring van de energieprocessen. Binnen het Europese samenwerkingsverband wisselt Delft met zijn directe par tnersteden Växjö in Zweden en Grenoble in Frankrijk er varingen uit op het gebied van techniek, beleid en organisatie van duurzame energie. Daarnaast zijn ook drie steden uit de nieuwe EU-landen bij de uitwisseling binnen dit project betrokken: Miskolc uit Hongarije, Vastseliina uit Estland en Kaunas uit Litouwen. Door de betrokkenheid van de internationale netwerkorganisatie Energie- Cités en ICLEI wordt een groot aantal steden in Europa en elders in de wereld van de informatie uit de duurzame energieprojecten voorzien. En dat is inspirerend voor alle par tners die werken aan een optimaal eindresultaat!
Europese doelstellingen CONCERTO Terugdringing broeikasgassen door versterking duurzame toepassingen: • kostenefficiënte integratie van duurzaamheids technologie in bestaande energiesystemen • sociaal-economisch verantwoorde toepassingen • ontwerp van eco-gebouwen • d uurzame elektriciteitsopwekking, bijvoorbeeld met biomassa • meer toepassing van lage temperatuur verwarming • a anpak die de betrokkenheid van de consument versterkt
www.concer to-sesac.eu
Grand Design
SESAC Delft
30
31
SESAC Delft
Colofon ‘Warmte voor Delft’ is een publicatie van de gemeente Delft, met financiële steun vanuit het CONCERTO-programma van de Europese Commissie, gericht op duurzame ontwikkeling. Delft is par tner in het Europese SESAC-project voor duurzame energie. Er is ook een Engelstalige versie van deze publicatie beschikbaar. SESAC Partners Delft Gemeente Delft, Kees Kruijff: 015 260 2788
[email protected] Delft Energie Agentschap, Zeno Winkels: 015 285 2860
[email protected] Woonbron Delft, Wil Bonet: 015 888 0500
[email protected] Disclaimer Dit document is tot stand gekomen met de financiële steun van het
Tekst Postema [Communicatie, Oostvoorne Supervisie en ondersteuning Maaike Kaiser Kees Kruijff Peter Rommens Elke Wisseborn Vormgeving buro Geest, Rotterdam Illustratie binnenzijde cover Delfluent en HoSt Fotografie Rinie Boon, Kees Spruijt, Buro Aeroview (p14), Peter Monteny, Stef Breukel, Gemeente Delft
Directoraat-Generaal voor Energie en Transport van de Europese Commissie (DG TREN) voor het CONCERTO programma/ referentie
Augustus 2006
SESAC 006183. De hierin gepresenteerde visie is gerelateerd aan het SESAC-project en kan daarom op geen enkele wijze gezien worden als officieel standpunt van de Europese Commissie.
Grand Design
SESAC Delft
32
33
SESAC Delft
Grand Design
34
