Wandelroutes Hees & Oldenhave -Rondje rond de es-
Wandelroute Hees 10 km. Wandelroute Oldenhave 7 km.
Wandelroutes Hees & Oldenhave -Rondje rond de es-
Wandelroute Hees 10 km. verkorting na 7 km. mogelijk
Wandelroute Oldenhave 7 km. verkorting na 5 km. mogelijk
en koppeling routes mogelijk
-Rondje rond de es-
Voorwoord De routes die u gaat lopen, gaan door het esdorpenlandschap. In dit landschap vindt u nog oude landschappelijke elementen die eigen zijn aan het Drentse landschap. Het Drentse cultuurlandschap is ontstaan dankzij het boerenbedrijf. Landschapselementen hadden een functie. De strubben en houtwallen werden gebruikt om hakhout te winnen. Poelen dienden als veedrinkplaats. Heggen en houtwallen moesten het vee in de wei houden. Door veranderende bedrijfsvoering hebben veel landschapselementen hun waarde verloren voor het boerenbedrijf. De landschapselementen hebben echter waarde gewonnen als natuurlijk object en landschappelijk beeld. Met het realiseren van de twee omgevingsprojecten op initiatief van de bewoners van Hees en Oldenhave in samenwerking met Landschapsbeheer Drenthe, worden de verdwenen structuren in grote lijnen hersteld, worden boerenbedrijven ingepast, oude erven hersteld, achterstallig onderhoud weggewerkt en wordt het vervolgbeheer door de landeigenaren zelf ter hand genomen. Landschapselementen die Landschapsbeheer Drenthe aangelegd hebben in deze gebieden zijn; boomgaarden, erfbeplanting, houtwallen en -singel, meidoornhagen en poelen. Veel wandelplezier toegewenst.
-Rondje rond de es-
Inhoudsopgave
Voorwoord Enkele tips
7
Routebeschrijving Hees
9
Routebeschrijving Oldenhave
13
Beschrijving specifieke landschapselementen
19
Beschrijving algemene landschapselementen
31
-Rondje rond de es-5-
-6-
Enkele tips Tijdens het wandelen van de route ziet u op de beschrijving groene en oranje blokken. De oranje blokken horen bij de elementen die speciaal zijn in het gebied. De informatie die bij deze elementen hoort, kunt u terug vinden in het deel specifieke landschapselementen. De groene blokken worden nader uitgelegd in de algemene beschrijving van landschapselementen. Deze landschapselementen kom je tegen in beide routes. Nog even dit……. Houdt u aan paden en wegen, tenzij anders is aangegeven. U loopt langs weilanden of heidevelden waar vee graast. Uw hond mag daarom niet mee op deze tocht. Bewaar het afval tot u het op een goede wijze kunt deponeren. Verontrust de natuur niet. Houdt rekening met planten en dieren. De schouwpaden zijn tijdens en na werkzaamheden soms minder goed begaanbaar.
-Rondje rond de es-7-
-8-
Wandelroute I Hees
Routekaart
-RONDJE ROND DE ESStartpunt: Carpoolplek, N375 (Pesse-Meppel). Rotonde afslag Ruinen. Afstand: 10 km. Benodigde tijd: 2 á 2 ½ uur Begaanbaarheid paden: goed te belopen Honden: niet toegestaan Parkeren: op de carpoolplek Openbaar vervoer: vanaf station Hoogeveen lijn 4 (BBA) richting Dwingeloo, uitstapplaats carpoolplek bij de rotonde N375, afslag Ruinen (geef aan de chauffeur door waar u eruit moet).
1 E
Begin- & eindpunt
Hees werd in 1181 voor het eerst genoemd in het oorkondeboek van Utrecht als onderdeel van de heerlijkheid Ruinen. Deze heerlijkheid, vanaf 1139, bestond uit de dorpen Ruinen, Ruinerwold en omliggende buurtschappen. Naast de heren van Ruinen, die de eigenaren waren van de heerlijkheid, speelde het klooster een grote rol in Ruinen en omgeving. De boerderijen op Hees waren in eigendom van het klooster. Tijdens deze route zullen we de cultuurhistorische elementen die nog te herkennen zijn in dit esdorpenlandschap aanwijzen en verduidelijken. -Rondje rond de es-9-
-10-
A
1) Vanaf het startpunt steekt u de weg over (Heeseresweg).
8) Eind van de zandweg links. Hierna volgt u de zandweg langs de Autoweg.
Aan uw rechterkant ligt de Heziger es (in het Drents Nes).
4
9) Op verharde weg rechts, Autoweg weer oversteken(!) 10) Op de t-splitsing rechts (Schapenstreek). 11) Eerste weg links.
D 2) Aan het eind van de weg links Hees op.
(Wilt u de routes koppelen dan kunt u hier verder gaan met punt 9 van de route Oldenhave.)
Langs deze weg staat aan de linkerkant een zeer oude meidoornhaag.
13) Over de brug verder langs het schouwpad.
B
C
3) Voor huisnummer 9 links de zandweg in. (Wilt u de route inkorten dan volgt u hier de verharde weg en neemt de eerste weg naar rechts. Hier pakt u de route weer op bij nummer 12.)
2 3
12) Na de brug de semi-verharde weg naar rechts.
14) Schouwpad volgen tot aan fietspad, op het fietspad rechts. 15) Aan het einde van het fietspad links, Hees op.
4) Aan het einde van het zandpad de autoweg over. (Let op!)
16) Aan het einde van de weg Hees rechts (Echtenseweg). (Let op, drukke weg!). Deze straat brengt u terug bij de carpoolplek langs de autoweg N375.
5) Na het oversteken van de autoweg rechts aanhouden.
Bij de boerderij, Hees 38, aan uw rechterkant ziet u een goed voorbeeld van een typisch Drents erf, sober en functioneel.
Aan uw linkerkant ziet u een heuvel, de Hunnenkloosterberg.
6) Tweede zandweg rechts. 7) Op de kruising rechts.
-Rondje rond de es-11-
-12-
Wandelroute II Oldenhave
Routekaart
-RONDJE ROND DE ESStartpunt: Sporthal de Marse te Ruinen Afstand: 7 km. Benodigde tijd: 1 ½ á 2 uur Begaanbaarheid paden: goed te belopen Honden: niet toegestaan Parkeren: op het parkeerterrein van sporthal de Marse Openbaar vervoer: vanaf station Hoogeveen bus 1b richting Meppel of vanaf station Meppel bus 1a richting Hoogeveen, halte Brink Ruinen vanaf hier volgt u de bordjes richting de Sporthal de Marse.
Begin- en eindpunt
5 E
Oldenhave is een bekende streek in de omgeving van Ruinen. In Oldenhave stond d’ Oldenhof de havezate van de heren van Ruinen.Vanuit de d’ Oldenhof leidden ze de heerlijkheid Ruinen. Deze havezate is afgebroken maar de landschappelijke kenmerken zijn nog aanwezig. Het landschap wordt hier vooral getekend door de landbouw. De oude essen, Laaresch en de Esch, de Ruiner Aa en de waardevolle erven vormen het cultuurhistorische landschap in dit buurtschap. Tijdens deze route zult u deze elementen zien in het landschap.
Aansluiting route Hees
-Rondje rond de es-13-
-14-
1) Vanaf het startpunt gaat u de Mr. Harm Smeengestraat op waar u rechts afslaat.
A
A
2) In de bocht rechts (Neuzendijk). Aan de linkerkant heeft u een goed beeld van de es van Oldenhave.
De havezate d’ Oldenhof van de heren van Ruinen heeft altijd aan deze weg gestaan, ter hoogte van Oldenhave 9a. Hier vindt u ook het informatiebord dat als afsluiting van het project omgevingsplan Oldenhave is geplaatst. Tussen Oldenhave 9a en 7 zijn nog enkele kenmerken zichtbaar van de voormalige Havezate. Als u bij het informatiebord het land in kijkt ziet u een sloot met houtsingel die onderdeel uitmaakte van de voormalige gracht. Deze stond in verbinding met de oude Ruiner Aa. De gracht was ongeveer 10 meter breed en liep o.a. langs de weg van Oldenhave 11 tot en met 7.
3) U slaat de eerste zandweg aan de linkerkant in. 4) De zandweg komt uit op de Meppelerweg (let op drukke weg!). Links aanhouden om direct weer links af te slaan. 5) U gaat de eerst volgende weg rechts (Wijkveld). 6) U volgt de weg rechtdoor (Koedijk). Aan de linkerkant is nog duidelijk te zien hoe de oorspronkelijke kronkelige loop van de oude Ruiner Aa was.
6
10) De eerste weg rechts (Bos). U volgt de weg niet naar links maar loopt rechtdoor over de onverharde weg achter het dorp Ruinen langs.
7) Op de Koedijk de eerste weg links (Molenvledders).
(Wilt u de route inkorten dan kan u de weg naar links volgen terug naar de sporthal).
8) Aan het einde van de weg gaat u linksaf richting Oldenhave. (Wilt u de route koppelen dan kunt u hier rechtsaf gaan en verder gaan met punt 12 van de route Hees.)
D
7
9) Bij de knik in de weg nadert u aan de linkerkant de volgende es (De Esch). Even verderop passeert u rechts, tussen Oldenhave 9a en 7, de voormalige locatie van de havezate d‟ Oldenhof.
Na 50 meter langs de esrandbegroeiing gelopen te hebben (rechts van de weg) ziet u een halfverhard pad aan de rechterzijde. Dit is de ingang naar de Laares. U vervolgt de doorgaande weg.
11) Aan het eind van het zandpad rechtsaf de verharde weg op. 12) De weg rechtdoor vervolgen en na 150 meter linksaf het schelpenpad op.
De Laares laat de kleinschaligheid van vroeger nog zien doordat het omringd is met esrandbos.
U loopt nu langs een gedeelte van de oude Ruiner Aa die tijdens het aanleggen van de nieuwbouwwijk hier weer in ere is hersteld.
-Rondje rond de es-15-
-16-
8
13) Aan het einde van het schelpenpad steekt u de Oosterstraat over (Let op!). 14) Op het fietspad gaat u links en vervolgens direct rechts het schelpenpad op. 15) Aan het einde links (Hoekstraat).
16) Bij de t-splitsing met de Oosterstraat houdt u rechts aan. 17) De tweede weg links is de Mr. Harm Smeengestraat die u weer terugbrengt naar het beginpunt.
-Rondje rond de es-17-
-18-
naar Nieuw Amsterdam (nu New York) en dat op de leeftijd van 60 jaar
Beschrijving specifieke landschapselementen 1
Hees In 1181 wordt Hees, destijds nog Hes genaamd, voor de eerste keer in een akte genoemd. Het betreft een akte in het eigendom van het Bisdom van Utrecht. Hees betekent; struikgewas/ kreupelhout. Ruinen ontstond als brinkdorp. Naast Ruinen lag het stroomdal van de Aa. Aan de andere kant van het stroomdal lag Hees, een esgehucht. In 1445 was er al sprake van bewoning op Hees. Later werd bekend dat er drie boerderijen stonden op Hees; Voorhees, Middelhees en Achterhees. Deze drie boerderijen waren in eigendom van het klooster Dickninge bij De Wijk. Hierheen was het klooster van Ruinen verplaatst. Hees bestond destijds uit een aantal onderdelen: de Nes (es), de Wenning (de oude weg tussen boerderijen en de es), de boerderijen, kleine stukjes land (goorns), een brede schapendrift, wei- en hooilanden in het stroomgebied van de Aa. De schapendrift ging naar het Hezigerveld. Voorhees: Voor 1660 bewoonde Steven Coerts de boerderij Voorhees. Er wordt veelal vermeld dat de Drenten erg honkvast waren. Een aantal Drenten deed echter ook mee aan de kolonisatie van de Nieuwe Wereld. Steven Coerts vertrok in 1660 met zijn hele familie op de “Bonte Koe”
De boerderij Voorhees is in de 19e eeuw afgebrand. De dienstmeid zou vuur in de boerderij hebben gelegd. De boerderij werd weer opgebouwd maar in 1918 sloeg het noodweer toe. De boerderij stortte in. De boerderij is weer opgebouwd en staat nog op de oorspronkelijke plaats (Hees 40). Middelhees: In circa 1825 was er veepest op Hees. Om 2 kalveren in leven te houden had de familie de kalveren in de voorkamer gezet. De kalveren zijn uiteindelijk toch dood gegaan. In 1934 is Middelhees afgebroken en weer opgebouwd aan de nieuwe weg (Hees 36). Achterhees: Achterhees moet een pracht van een boerderij zijn geweest. De kleine stukjes land “genaamd goorns” lagen tussen de boerderij en de schapendrift. Hier lag een “goornpadtien” naar de weg. Naast de boerderij stond een groot schaaphok (schaapskooi). In 1924 werd Achterhees afgebroken en weer opgebouwd aan de andere kant van de nieuwe weg (Hees 35). De vroegere schapendrift is de huidige doorgaande weg door Hees. Deze weg werd in 1931 verhard en heet nu Hees. De oorspronkelijke weg liep vanaf de Echtenseweg langs de es naar de drie boerderijen. Deze weg is nu in het land extra geaccentueerd door een bomenrij.
-Rondje rond de es-19-
-20-
2
Hunnenkloosterberg Over de naam van deze met heide begroeide heuvel is nogal gediscussieerd zowel Hunniglooberg als Hunnenkloosterberg worden genoemd. De naam Hunniglooberg zou aangeven dat het een berg is die bij een bos lag waar de bijen vroeger veel honing wonnen. In de Meppeler Courant van 18 september 1907 lezen we dat er toen al over de naam van de naam van de berg gediscussieerd werd: RUINEN. – Een ieder kent hier den heuvel in 't Heezigerveld, bekend onder de naam van "Hunnigloobaarg". Maar de eigenaar, de heer A.H. Niezing, beweert, dat zóó de naam niet is. De juiste naam heet: "Hunnenkloosterberg". 't Legendarische verhaal meldt, dat in dien heuvel begraven is, in een gouden kist! een opperhoofd der Hunnen. Een feit is, dat wanneer men in dien heuvel graaft, men een graf ontdekt, benevens steenen, gelijk aan riviergrint. Ouden van dagen kunnen zich nog herinneren, dat eertijds rondom de heuvel dikke keisteenen lagen, dat die vervoerd zijn naar de zeeweringen en dat men toen onder de steenen heeft gevonden ... urnen met asch gevuld! Ons dunkt, het loont de moeite, als door deskundigen hetzij van de provincie - hetzij van regeeringswege - een onderzoek werd ingesteld. De heer Niezing geeft hiertoe gaarne permissie.
-Rondje rond de es-21-
-22-
3
Boswachterij Ruinen
4
U bevindt zich nu in de boswachterij van Ruinen. De Boswachterij Ruinen was 65 jaar geleden nog woeste grond. Het gebied heeft de naam Oldenhavigerveld. Veld is de benaming voor een gebied met moerassig veen, woeste heide en zandverstuivingen. De grond voor de Boswachterij Ruinen is verworven tussen 1931 en 1938. Het grote heideveld werd in de jaren erna ontsloten, ontwaterd en gespit. Na het ontginningswerk werd er bos geplant. Grove dennen werden aangeplant om het stuifzand vast te leggen. Daarnaast werden fijnspar, douglas en lariks geplant. Deze naaldbomen zijn snelle groeiers met rechte stammen. Ze vormden prima stuthout, voornamelijk voor de Limburgse kolenmijnen. Houtoogst vindt nog steeds plaats in boswachterij Ruinen, maar de natuur heeft er veel meer ruimte gekregen. Door het kappen van de naaldbomen verschijnen er steeds meer loofbomen, vooral in de bosranden.
Betekenis straat- en streeknamen Hees Schapenstreek, ook wel Schapendijk genoemd, heeft een zeer kenmerkende naam. Uit deze naam valt te halen dat dit een onderdeel was van de schapendrift. Vroeger liepen de schapen van de buurtschap Oldenhave hierlangs om op het Oldenhavigerveld te komen. De namen Hees, Vledders en Keuterkamp hebben ook hun eigen betekenis maar zijn minder snel te doorgronden. Hees (indogermaans haisjo; Oudnederlands hesi/ hezia) is op de zandgronden een zeer gebruikelijke benaming voor struikgewas en kreupelhout, meestal van eik en/ of els. Het woord heester is vrijwel zeker nauw met hees verwant. Tussen Oldenhave en Hees heet een groot gebied Vledders. De naam staat voor weiland met venige ondergrond. Elders in Drenthe worden deze venige weilanden Vleers of Vliers genoemd. De naam Keuterkamp, aan de noordoostkant van Hees, verwijst naar een aantal kleinere boerderijen de zogenaamde keuterijen. Aan de randen van de dorpen en midden op de heidevelden lagen de keuterijen, kleine boerenbedrijfjes waarmee de boerenarbeiders een zelfstandig bestaan probeerden op te bouwen.
-Rondje rond de es-23-
-24-
5
Oldenhave Oldenhave staat in nauw verband met de vroegere havezate de Oldenhof. Alleen de naam al is hier aan te danken maar ook de bekendheid in de streek. De geschiedenis van Oldenhave loopt dan ook parallel met de geschiedenis van de havezate. De geschiedenis van de havezate is verderop in de folder opgenomen. Oldenhave neemt een centrale plek in tussen Coevorden en Steenwijk. Vroeger was Oldenhave van strategisch belang, vandaar ook dat er een havezate op deze plek heeft gestaan. Zowel Coevorden als Steenwijk zijn een vestingstad. De vroegere de Oldenhof vormde tussen deze twee vestingsteden een militair steunpunt.
6
Betekenis straatnamen Oldenhave De straatnamen in dit gebied zeggen veel over de vroegere tijd en vooral over de bodemgesteldheid. Dijk betekent in de Drentse “taalcode” weg door drassig en moerassig land en ligt dus wat hoger dan het omliggende gebied. Marse, de naam van de sporthal waar u bent gestart, betekent lage zandgronden in een beekdal. Deze naam Molenvledders komt vermoedelijk uit de tijd dat er nog een molen in Oldenhave stond. Deze molen, een waterradmolen, stond niet ver van de Oldenhof in de oude Ruiner Aa.
-Rondje rond de es-25-
-26-
7
De Oldenhof Geschiedenis: De Oldenhof of het “Huis te Ruinen” stamt uit de middeleeuwen. Deze eertijds gebouwde woning werd omstreeks 1139 van hout gebouwd. Al spoedig werd de woning verdedigbaar gemaakt door middel van een stenen toren. Nadat de toren en het huis gedeeltelijk werden verwoest in 1325 is het vrijwel zeker dat in 1360 de havezate als een versterkt stenen huis weer is opgebouwd. Toen in 1380 Arent Huys, erfgenaam van de familie van Runen, in de havezate kwam wonen was er zelfs een gracht met toegangspoort naar de Oldenhof. In de 16e eeuw was de Oldenhof een militair steunpunt dat van strategisch belang was. Het lag aan de route tussen de twee vestingsteden Steenwijk en Coevorden. De Oldenhof was in deze tijd afwisselend in Spaanse en Staatse handen. In 1594 vond het laatste beleg plaats. De Oldenhof is nog enkele malen verbouwd en is omstreeks 1820 gesloopt.
Omstreeks de 14de eeuw bestond het leen van de heren van Ruinen naast d‟ Oldenhof uit maar liefst zeven andere huisplaatsen “met al zijn toebehoren‟, de tienden te „Rune en Ghees‟, goederen te „Zuutwolde‟ en het gerecht te „Runen, te Buddingwolde, ter Bulinghe en te Weerwille met alle boterpacht, hoenderpacht en waspacht zoals gelegen is en men jaarlijks betaalt”. De havezate is lang in bezit gebleven van de heren van Ruinen. De familienaam veranderde wel een paar maal doordat het erfgoed naar een vrouwelijk erfgename ging. Het veranderde van; Van Runen naar Van Munster en vervolgens naar Van Bernsau. In 1760 werd de havezate verkocht aan Coert Winkel die hem vervolgens in 1768 doorverkocht aan het landschap Drenthe. In 1795 werd d‟ Oldenhof in een openbare zitting verkocht door de schout van Ruinen. Niet lang daarna werd de havezate gesloopt.
Bewoners: Otto van Runen is de eerste bekende bewoner van de Oldenhof. Na zijn overlijden zijn er meerdere afstammelingen eigenaar geweest van de havezate. Een belangrijk persoon in Ruinen en erfgenaam was Johan van Runen die getrouwd was met Zwedera van Rechteren. Ze waren burchtheer en burchtvrouw van de Oldenhof en de heerlijkheid Ruinen.
-Rondje rond de es-27-
Oude afbeelding Havezate de Oldenhof
-28-
8
Nijenhof Als u de Oosterstraat oversteekt, volgt u een voetpad langs de oude Ruiner Aa. Dit voetpad maakt een bocht naar links. Ter hoogte van die bocht heeft het huis Nijenhof gestaan. De Nijenhof was de jongere pendant van de Oldenhof en is ontstaan circa 1375 . In 1380 werd de nalatenschap van de laatste telg van het geslacht Van Runen verdeeld tussen Arent Huys en Roelof Polman. De semi-adellijke familie Polman kreeg de Nijenhave in eeuwige achterleen. In 1745 is deze Nijenhof afgebroken. De stenen zijn gebruikt voor het bouwen van een huis in de nabij gelegen buurtschap Regien.
-Rondje rond de es-29-
-30-
Beschrijving specifieke landschapselementen A
B
Essen De Heziger es is een typische Drentse es, oorspronkelijk bouwland, die aan de bolling in het landschap te herkennen is. De bolling ontstond door het gebruik van het heidepotstalsysteem. Dit systeem deed vermoedelijk zijn intrede in de vroege middeleeuwen. Voor de bemesting van de essen waren flinke hoeveelheden mest nodig. Om deze te verkrijgen had de boer een aantal schapen. Overdag graasden de schapen op de heide terwijl ze ‟s nachts op stal verbleven, waar de mest werd gedeponeerd. Over de mest werd regelmatig een laag heideplaggen aangebracht, zodat de mest en urine goed opgevangen werden. Een dergelijke stal werd potstal genoemd. Als de laag plaggen en mest dik genoeg was, werd het naar de es gebracht en op het land uitgestrooid. Op deze manier werden de essen ten opzicht van het omliggende land steeds hoger en ontstond er de kenmerkende bolling in het landschap.
Meidoornhaag De meidoornhagen die u tijdens deze route ziet zijn erg oud. Dat een haag oud is, is te zien aan de hulst die er op sommige plaatsen doorheen komt. Naarmate een meidoornhaag ouder wordt komt er hulst in voor. Doordat de meidoorn uitgroeit tot een ondoordringbare haag werd die veel gebruikt rond de boomgaard, voortuin, groentetuin en huisweide. De meidoornhagen hielden op deze manier het vee, maar ook het wild, buiten het perceel. Met de komst van prikkeldraad, ca. 1860 uitgevonden, zijn veel hagen verdwenen.
Om het wild en het vee van de es weg te houden werden er rondom de es houtsingels en esrandbosjes (akkermaalshout) geplant. Deze zijn rond de Heziger es en de Laar-es in Oldenhave nog grotendeels aanwezig.
-Rondje rond de es-31-
-32-
C
Boerenerven
D
Bij de Drentse boerderijen horen de daarbij passende boerenerven. Wat hoort nou eigenlijk thuis op een boerenerf? Er zijn een aantal elementen die op een origineel erf niet mogen missen, zoals een flinke moestuin waar onder andere bessen, bonen, andijvie, spinazie, boerenkool, spruiten en aardappelen werden verbouwd. Daarnaast zag je veelal naast de boerderijen een prachtige boomgaard met hand- en stoofappels en peren. Van de appels en peren werden meerdere soorten geplant in verband met de rijpingstijd. De voorzijde van het huis is van oudsher aangekleed door een paar lindebomen en een kleine bloementuin. Meestal ook nog met een klein grasveldje dat tevens dienst deed als bleekveld. De haag die de voortuin en moestuin omsloot zou twintig jaar geleden zeker een doornheg geweest zijn. Zo bleef het vee en het wild buiten de tuin. Om het gehele erf, west-, noord- en een deel van de oostzijde van het erf was een windsingel geplant, een dubbele rij struiken die beschutting gaf. Aan de achterzijde van het erf stonden hier vaak ook bomen in, meestal eiken en elzen. Functionaliteit speelde een grote rol bij de vormgeving van de Drentse erven. Deze functionaliteit gaf de erven veelal een sober beeld.
Ruiner Aa De Aa heeft invloed gehad op de ontstaansplek van Ruinen, Hees en Oldenhave. De eerste bewoners van het gebied vestigden zich nabij water op de hoger gelegen zandruggen. Zo ontstonden de bovenstaande dorpen. Vanuit de dorpen slingerden er wegen naar de essen, naar de heide en naar de Aa. De Aa werd gebruikt als drinkplek voor het vee. Het land dichtbij de Aa lag laag en werd vroeger gebruikt als hooiland. Het wat verder bij de Aa vandaan gelegen land werd gebruikt als weideland, hier liep het vee. Toen de Aa nog als een kronkelend riviertje door dit lage gebied stroomde, kwamen deze wei- en hooilanden elke winter geruime tijd onder water te staan. Na de tweede wereldoorlog werd de kronkelende Aa gekanaliseerd en van beweegbare stuwen voorzien. Deze aanpassingen zorgden voor een betere waterbeheersing en voorkwamen verdroging van hoger gelegen gebieden. De oorspronkelijke Aa lag heel dicht bij het dorp Ruinen en liep via Oldenhave in de richting van Ruinerwold. Van deze Aa is het grootste deel gedempt, een klein deel is echter gespaard zoals het gedeelte bij de Koedijk. De Aa die nu Ruiner Aa genoemd wordt heette vroeger de achterste Aa.
-Rondje rond de es-33-
-34-
E
Esdorpenlandschap De oudste Drentse dorpsvorm is het esdorp; een typisch boerendorp waarbij de boerderijen dicht bij elkaar liggen. Het cultuurlandschap werd er aan de natuur aangepast: alles was op elkaar afgestemd. De hoeveelheid bouwland was afhankelijk van de hoeveelheid beschikbare mest. Deze was afhankelijk van het aantal schapen dat op de heide graasde. Van vroeger uit vestigden de eerste bewoners zich op de overgang tussen hoog en laag. Dichtbij de nederzetting liep in het lage gedeelte een stroompje. De boerderijen kwamen te liggen op een zandrug in het gebied. Vanuit hun boerderijen bewerkten de boeren hun essen die ook hoog in het landschap lagen. Door het heidepotstalsysteem kwamen de essen nog iets hoger in het landschap te liggen. Als uitbreiding op de essen werden aan de randen nieuw bouwland ontgonnen, zogenaamde kampen. Een voorbeeld hiervan op Hees is de Keuterkamp.
De latere (heide)veldontginningen (19e eeuw) zijn kleinschalig van karakter en liggen in de directe omgeving van de dorpen. Een voorbeeld op Hees is het gebied De Heugten/De Eggen ten zuidwesten van de Heziger es. Na invoering van de kunstmest (ca. 1900) werd de ontginning van heidevelden veel grootschaliger aangepakt en ontstonden de jonge veldontginningen. De veldontginningen zijn veelal open gebieden, zoals het Oldenhavigerveld tussen de weg Hees en de Staatsbossen. Het beekdal lag lager in het land en werd gevormd door het van de hoger gelegen gebied afstromend water wat uiteindelijk in de beek samenkomt. Deze stond in de natte tijden regelmatig buiten de oevers. De beekdalen zijn herkenbaar aan de aanwezigheid van houtwallen en -singels, zowel langs de beekdalrand, de beek als haaks hierop. In de loop van de tijd zijn veel van deze elementen uit het beekdal van de Ruiner Aa verdwenen. Inmiddels zijn in het kader van het omgevingsproject meerdere van deze landschapselementen heraangelegd.
-Rondje rond de es-35-
-36-
Colofon Deze wandelroutes zijn een uitgave van Landschapsbeheer Drenthe, in samenwerking met de werktuigenvereniging Hees en de werkgroep Oldenhave. Overname en gebruik van tekstdelen is toegestaan met vermelding van bron en auteursnaam. Landschapsbeheer Drenthe Postbus 231; 9400 AE Assen Bezoekadres: Rodeweg 25; 9404 RM Assen Auteur: Landschapsbeheer Drenthe stagiaire Marit Benning IAH Larenstein Foto’s: Landschapsbeheer Drenthe Maart 2005 -Rondje rond de es-
Wandelroutes Hees & Oldenhave
Start- en eindpunt route Oldenhave
Samenvoeging routes Start- en eindpunt route Hees
