WANDELROUTE 2015 ALMELO HERDENKINGSMONUMENTEN Ca. 4 kilometer; 1 uur wandelen Start: Bibliotheek / VVV Almelo
start
1. Loop vanaf de bibliotheek (rug naar de ingang) stukje naar links en steek de weg over naar het plein voor het (oude) Stadhuis. Bevrijdingsmonument aan Stadhuisplein Herdachte groepen: Het bevrijdingsmonument herinnert de inwoners van Almelo aan de Tweede Wereldoorlog en aan het herwinnen van de vrijheid. Ontwerper: J.G. Baljet Onthulling: Het monument is onthuld op 3 oktober 1951 door de Canadese ambassadeur, de heer P. Dupuy. Beschrijving, Vorm en materiaal Het bevrijdingsmonument in Almelo is een natuurstenen zuil, bekroond met een vlam. Op de zuil zijn reliëfs aangebracht. Wijziging Oorspronkelijk stond het monument aan de Grotestraat, maar omstreeks 1990 is het verplaatst naar het Stadhuisplein. 2. Loop vanaf dit monument rechts om het stadhuis, in het plantsoen aan de oostzijde, aan De Hoven, staat het Joods monument. Herdachte groepen: Het 'Joods monument' in Almelo is opgericht ter nagedachtenis aan alle Joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en omgebracht. Oprichting: De oprichting van het monument was een initiatief van de Rotaryclubs 'Almelo' en 'AmbtAlmelo'. Ontwerper: Altiene Lusseveld Onthulling: 12 mei 2005 Beschrijving, Vorm en materiaal Het 'Joods monument' in Almelo is een zuil, in de vorm van een davidster. De zuil is opgebouwd uit granieten platen waarop afdrukken van handen zijn aangebracht. Deze worden weerspiegeld in spiegels die haaks geplaatst zijn op de granieten platen. Het gedenkteken is 3.5 meter hoog. Op een van de platen is een tekst aangebracht. Tekst: De tekst op het monument luidt: 'DIT MONUMENT VERBINDT DE JOODSE SLACHTOFFERS MET ONS, DE LEVENDEN. ALS MEN IN DE SPIEGEL KIJKT, ZIET MEN OOK DE ANDERE HOEK VAN DE DAVIDSTER MET DE HANDAFDRUKKEN, DIE ALS HET WARE DE SLACHTOFFERS VERTEGENWOORDIGEN. DIT MONUMENT LAAT ZIEN DAT DE OVERLEVENDEN NIET VERGETEN MOGEN WORDEN EN IN ONZE GEDACHTEN MOETEN BLIJVEN VOORTLEVEN.' Symboliek De handafdrukken staan symbool voor de Joodse slachtoffers. Ze zijn allen opwaarts afgedrukt, alsof ze in wanhoop naar de hemel reiken. 1
3. Loop verder langs het stadhuis en steek de Boddenstraat over via de parkeerplaatsen en ga links af. Op de hoek ligt de Joodse begraafplaats Beth Chaim (= Huis der levenden = de ziel sterft nooit), gesticht in 1847. Markant zijn is de ommuring en twee fraaie treurbeuken, waartussen je moet doorlopen om de begraafplaats op te komen. Hier staan meer dan 475 stenen/zerken en de begraafplaats is nog steeds in gebruik. Joodse begraafplaats De gedenkplaten op deze begraafplaats zijn bevestigd aan de binnenzijde van de muur van deze begraafplaats aan de Boddenstraat in Almelo. De begraafplaats is niet geopend voor publiek. Herdachte groepen: Het monument op de Joodse begraafplaats in Almelo is opgericht ter nagedachtenis aan 242 Joodse medeburgers die tijdens de Tweede Wereldoorlog door de bezetter zijn gedeporteerd en omgebracht. Tevens herinnert het gedenkteken aan Frits Tusveld, Henny Averink, Alie Tharner en anderen die meer dan zestig Joodse stadsgenoten wisten te redden van deportatie. Onthulling: 14 december 2004 Beschrijving, Vorm en materiaal Het monument op de Joodse begraafplaats bestaat uit een aantal granieten gedenkplaten. Tekst: De tekst op de centrale gedenkplaat luidt: 'IN MEMORIAM DE VERMOORDE JOODSE INWONERS VAN ALMELO, JONG EN OUD, ALLEN OP GRUWELIJKE WIJZE OMGEBRACHT DOOR DE BEZETTER EN ZIJN HANDLANGERS 1940-1945 TER HERINNERING AAN FRITS TUSVELD EN DIENS VROUW HENNY AVERINK, ALIE THARNER EN ANDEREN DIE MET HELDENMOED EN DOODSVERACHTING EEN ZESTIGTAL JOODSE STADSGENOTEN WISTEN TE REDDEN MET DANK EN ERKENTELIJKHEID, "KAVRAN" MEIER MEIBERGEN GESCHONKEN DOOR MEIER MEIBERGEN 2004/5764.' Oprichting De oprichting van het monument was een initiatief van de heer Meier Meibergen. Voor de oorlog hielp hij als vijftienjarige jongen zijn vader, toen werkzaam als doodgraver, met het delven van graven. Het feit dat de honderden vermoorde Almelose Joden geen fatsoenlijk graf hebben gekregen was voor de 85-jarige Meibergen onoverkomelijk. Om deze reden besloot hij een gedenkteken voor zijn geloofsgenoten op de Joodse begraafplaats op te richten. Onthulling Het monument is onthuld op 14 december 2004 door initiatiefnemer Meier Meibergen. Het gedenkteken is ingewijd door rabbijn Saltzmann uit Enschede. Op de andere gedenkplaten zijn de namen en sterfdata van 242 joodse slachtoffers aangebracht.
2
4. Loop terug, volg de Boddenstraat, dus links aanhouden langs de R.K. kerk, volg Oranjestraat links aanhouden, tot aan de verkeerslichten bij de Vriezebrug / Ootmarsumsestraat. Aan de rechterzijde (oostzijde) van de Ootmarsumsestraat / hoek Sluiskade Zuidzijde in het woonhuis is een gedenkteken ter herinnering aan twee gesneuvelde Canadese militairen. Rond de Vriezebrug is op 4 april 1945 nog zwaar gevochten en is de brug door de Duitsers met explosieven opgeblazen. De eerste tank van de Canadezen die zich daar vertoonde werd in brand geschoten en er sneuvelden twee Canadezen. De brug is ’s nachts door de Canadeze pontonniers weer hersteld en de volgende ochtend kon deze weer gebruikt worden om verder naar het noorden te trekken. 5. Steek het kanaal over, Ootmarsumsestraat volgend en 4e huis rechts, bij huisnummer 69, vindt u Stolpersteine. Als u weer terugloopt richting stad zijn er nog meer: Ootmarsumsestraat 28, Oranjestraat 6 en Grotestraat 5 (rechts van Rohof Schoenen, 5 stenen). Het idee van de Stolpersteine is afkomstig van de Duitse kunstenaar Günter Demnig. Stolpersteine zijn gedenktekens die aangebracht zijn voor de huizen van mensen die door de nazi’s weggevoerd zijn. Het idee van Demnig is dat je in gedachten over deze geschiedenis struikelt en dat een mens pas vergeten is wanneer zijn naam vergeten is. Op de stenen zijn in een messingplaatje de naam, geboortedatum, deportatiedatum en datum en plaats van overlijden gestanst. Inmiddels liggen er in verschillende plaatsen in Europa tienduizenden Stolpersteine. 6. Teruglopend de stad in Ootmarsumsestraat, Oranjestraat en op de splitsing bij de Grotestraat /Boddenstraat hier linksaf de Grotestraat ingaan. Ondertussen vindt u nog de hierboven genoemde plekken met de Stolpersteine. 7. Op de Koornmarkt (centrum) linksaf langs het Theaterhotel, na de winkels rechts aanhouden en voor de Bleekkerk rechtsaf slaan. Hagenborg. Iets doorlopen en dan links het plein oversteken naar het gras. Indië-monument Hagenpark Herdachte groepen: Militairen in dienst van het Nederlands Koninkrijk na 1945 Onthulling: 27 november 1998 Beschrijving, Vorm en materiaal Het 'Indië-monument' in Almelo is een zwerfkei. Tekst De tekst op de gedenksteen luidt: '1945 – 1962’ ZIJ DIE NIET TERUGKWAMEN'. Hieronder zijn de namen van zestien Almelose militairen aangebracht, die in het voormalige Nederlands-Indië zijn gesneuveld.
3
8. Volg de Hagenborg rechts, steek de Grotestraat Zuid over bij het pand van restaurant Zuid (“Gunther” Jugendstilpand) en volg Schuttenstraat, einde rechts. Steek de Aa over, schuin het Waagplein oplopen. De Waag is gebouwd in 1914 in oud-Hollandse stijl, is in gebruik geweest als Waaggebouw, museum, vergaderlocatie voor de gemeenteraad. In de oorlog gebombardeerd en kapotgeschoten, na de oorlog weer gerestaureerd.
9. Ga linksaf na het gebouw naast De Waag, Wierdensestraat. Links de voormalige rechtbank. Doorlopen tot aan de hoek Wierdensestraat / De Werf. Grootste Bankoverval Op 15 november 1944 overvallen elf verzetsleden de Nederlandsche Bank in Almelo. De buit bedraagt 46,1 miljoen gulden. Dit is nog steeds de grootste bankoverval aller tijden in Nederland. Voorbereidingen Er was een tip binnen gekomen dat in de bank in Almelo veel geld lag opgeslagen om van daaruit naar Duitsland te worden gebracht. De overval werd in het diepste geheim voorbereid. Alleen de Nederlandse overheid in Londen was op de hoogte van de kraak en keurde deze goed. Sommige bankovervallers kenden elkaar niet en zelfs de echtgenotes van de overvallers waren niet van de plannen op de hoogte. Leider van de verzetsploeg die de overval pleegde, was Derk Smoes. Hij werkte eerder bij de Almelose bank en moest ervoor zorgen dat alles soepel verliep. De overval Op 15 november 1944 maakte het personeel van de bank in Almelo zich even na half zes klaar om naar huis te gaan. Er werd echter aangebeld en vier mannen kwamen de bank binnengedrongen. Eenmaal binnen verliep de overval volgens Henk Bosch soepel: ‘We hoefden geen geweld te gebruiken. We stapten gewoon naar binnen, kozen de juiste man uit, zetten hem een machinegeweer tegen het hoofd en hij begon te praten.’ De directeur van de bank, een NSB’er, verzette zich echter. Eén van de verzetslieden riep naar de rest van het personeel: ‘Schrik niet als je zo dadelijk een schot hoort, het is jullie directeur maar!’ Hierop maakte de directeur de kluis razendsnel open. Vijf kwartier nadat de mannen binnen waren gekomen, kwamen zij met dertien kisten geld weer naar buiten. Tijdens het inladen van de kisten in de vrachtwagen passeerde er een peloton van de Duitse politie. Eén van de overvallers bewaarde zijn koelbloedigheid en liep naar de voorkant van de vrachtauto om met behulp van zijn knijpkatlantaarn de Duitsers te wijzen op het obstakel. Al marcherend vervolgden de Duitsers hun weg. Noodlot Direct nadat de overvallers vertrokken, werd de politie gealarmeerd. De Duitsers verdachten Smoes van betrokkenheid bij de overval, maar die was reeds ondergedoken. Twee weken later werd Smoes echter alsnog gearresteerd. Een Zwollenaar werd tijdens een straatcontrole met valse persoonsbewijzen op zak gearresteerd. Deze persoonsbewijzen leidden naar de schuilplaats van Smoes, waar hij en drie andere betrokkenen bij de overval werden opgepakt. De Duitsers herkende Smoes en stelden hem een compromis voor: als Smoes de locatie van het geld vertelde, zouden de Duitsers geen poging ondernemen om zijn mededaders op te sporen. Smoes was bang dat wanneer de Duitsers grootscheeps onderzoek in de regio zouden gaan doen, zij meer zouden vinden dan goed was voor het verzet. Hierop vertelde Smoes de locatie van het geld. De buitgemaakte 46,1 miljoen gulden werd door de Duitsers opgehaald bij een boerderij in de buurt, waar het in de hooiberg verstopt lag. Derk Smoes werd naar concentratiekamp Neuengamme overgebracht, waar hij op 14 maart 1945 overleed. De overige betrokkenen bij de overval, waaronder Henk Bosch, werden nooit opgepakt. 4
Op de plaats waar nu De Werf uitkomt op de Wierdensestraat stond in de tweede Wereldoorlog de Nederlandsche Bank. Dit pand en het pand links hiervan zijn midden jaren 70 afgebroken om een doorgang te maken van de Wierdensestraat naar de gedempte haven. Adres was Wierdensestraat 27, op de foto van begin jaren 70 bij het rode pijltje. (de foto eronder is de situatie nu). Ten tijde van deze foto zat hier de NMB, (Nederlandse Middenstands Bank).
Bij café Frielink (nu de Spar) in Harbrinkhoek werden de voorbereidingen voor de overval getroffen. Hier staat een grote stenen kluis ter nagedachtenis aan deze bankroof. Het huisnummer 27 bestaat nog wel, de grote villa nummer 25 is later gesplitst in nummer 25 en 27.
10. Loop via de Werf langs restaurant Kreta met oude fabriekspijp, einde weg links, direct rechts. U bent weer terug bij de bibliotheek / VVV.
5
