Brochure en foto’s met dank aan: Dirk De Cubber, Paul Van Caesbroeck, Heemkundige Kring Hertog Hendrik I, Protestantse kerk “William Tyndale-Silo“, Pasar Vilvoorde, Kanaaltochten Brabant, Toerisme Vlaams-Brabant en Toerisme Brabantse Kouters.
V.U. Hans Bonte, burgemeester, stadhuis, Grote Markt, 1800 Vilvoorde
Toerisme Vilvoorde www.vilvoorde.be/toerisme
[email protected] Infopunt administratief centrum Mattenkot: Lange Molensstraat 44 - 1800 Vilvoorde
Wandeling Vilvoorde aan het water (Watersite) Afstand: 3 km
Introductie Watersite
14. Kasteel Hertog Wenceslas gaf in 1375 aan architect Adam Gheerijs de opdracht om naast de kerk een hertogelijke burcht te bouwen naar voorbeeld van de Parijse Bastille. Eeuwenlang domineerde de grote burcht met 7 torens het Vilvoordse stadsbeeld. Vanaf 1408 werd het ook gebruikt als staatsgevangenis. De bekendste gevangene was zonder twijfel de Engelse theoloog William Tyndale die ijverde voor de vertaling van de Bijbel. Hij werd veroordeeld als ketter en stierf op de brandstapel. In 1774 werd het vervallen kasteel afgebroken. De afbraakstenen werden gebruikt voor de funderingen van het Tuchthuis.
Alle ontwikkelingen in de Watersite-zone vertrekken vanuit de stedenbouwkundige conceptstudie van Xaveer De Geyter Architecten – opgesteld in 2006 in opdracht van Novovil NV en PSR Brownfield Developers. De studie gaat uit van de sterke landschappelijke elementen in het gebied zoals het Zeekanaal Brussel-Schelde, de Zenne en het park Drie Fonteinen. De studie deelt het gebied op in verschillende kamers waar de Zenne een continu element in vormt.
Scheep in voor de Waterbus of een kanaaltocht Het plan van Xaveer De Geyter vormt tot op vandaag het uitgangspunt voor alle verdere ontwikkelingen in de zone. De eerste twee deelprojecten, Kanaalpark en 4 Fonteinen (De Molens) ter hoogte van de Broekstraat, zijn in ontwikkeling. In het verlengde van de Broekstraat komt een nieuwe treinstopplaats, een sterke troef voor toekomstige ontwikkelingen langs de as Broekstraat - Kerklaan. Voor de zone tussen Kanaalpark en 4 Fonteinen wordt een visie opgemaakt en ook voor het zuidelijk deel beweegt er wat. Vanuit Watersite wordt de link gelegd met het park Drie Fonteinen door een nieuwe fiets-en voetgangersbrug over het kanaal.
2
Rivertours verzorgt op vaste dagen van 1 mei t/m 30 september verscheidene daguitstappen en kanaaltochten vanuit Vilvoorde. Deze vind je op www.rivertours.be Daarnaast is er de Waterbus: een boot die functioneert als busdienst tussen de stadscentra van Brussel en Vilvoorde, een 10 km lang vaartraject op het Zeekanaal Brussel-Schelde. Ontbijt op de boot, een krant lezen, reeds je e-mails beantwoorden vanuit de kantoorhoek, even gaan uitwaaien op het dek… Het kan allemaal! De Waterbus vaart uit elke dinsdag, woensdag en donderdag van 1 mei tot 31 oktober. Inschepen verloopt via de Steenkaai bereikbaar via de Havenstraat. Meer informatie in het toeristisch infopunt of op www.waterbus.eu
19 13
Wandeling
Tussen Vlaanderen- en Broekstraat wordt de kanaaloever ingericht als fietsen wandelboulevard. Richting Brussel en vooral voorbij het viaduct ligt de klemtoon op kleine en middelgrote ondernemingen (KMO) en bedrijven. De Zenne vormt de rode draad door het gebied. De Zenne-oevers worden ingericht als publieke ruimte waardoor fiets- en voetwegen komen. 1. Infobord EFRO 12. Wijk Broek In het kader van de uitvoering van stedenbouwkundige conceptvisie van Xaveer De Geyter waarin de Zenne een continu element vormt waarlangs de publieke ruimte wordt georganiseerd, werd een park gerealiseerd doorheen de verschillende stadsvernieuwingsprojecten.
Het infobord aan het begin van het Kanaalpark herinnert de bezoekers aan de bijkomende middelen uit het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling die vrijgemaakt werden voor de aanleg van de sport- en spelinfrastructuur onder de Vuurkruisenlaan.
Het agentschap Natuur en Bos legt hier in 2011 reeds een nieuw park aan met fiets- en wandelweg. Het traject maakt deel uit van de verbinding van ‘Basiliek tot Basiliek’. Langs de gedempte Zenne bouwt het OCMW een nieuw rust- en verzorgingshuis op de gesaneerde gronden van de oude kachelfabriek Peeters-Buelens. Het ruimtelijk uitvoeringsplan is in opmaak. 13. Poortgebouw Tuchthuis Voor de gevangenen was het ongetwijfeld een bevreemdende ervaring. Ze kwamen langs het poortgebouw en het mooie plein binnen, zagen de prachtige directeurs- en personeelsgebouwen, maar werden nadien naar veel minder luxueuze vertrekken gevoerd. Hoewel tegenstanders van Laurent-Benoît Dewez problemen met het gebouw aangrepen om de man bijna te ruïneren, was het ontwerp toekomstgericht. De architect voorzag wachtgevels voor toekomstige uitbreiding die er ook kwam.
2. Terreinen onder de Vuurkruisenlaan Onder de brug vind je een publieke ruimte gerealiseerd voor rust, recreatie en sociale ontmoetingen. Vernieuwend is de niet voor de hand liggende locatie, namelijk onder een kanaalbrug waarop een drukke gewestweg ligt. Er werden sportvelden (o.a. basketbal- en voetbalterrein), een stedelijk plein en een parking aangelegd. Een rots- en waterpartij geven het water en groen opnieuw een vanzelfsprekende plaats in de stad. Op de brugpijlers werden creatieve grafitti’s aangebracht in relatie met de stad.
3
Verschillende belangrijke maatschappijen zoals Filature de Vilvorde, La Maille, Textile de Mariakerke, Societe Francaise des huiles minerales en Ets. Van Hoff hebben hier hun vestigingsplaats gehad. Eén van de allereerste bedrijven in het complex was de Filature de Vilvorde (vanaf 1926): een spinnerij en weverij. L’Industrielle bleef bestaan tot 1970. Nadien werd het opgekocht door de Kredietbank die er vanaf 1972 hun archief onderbrachten
3. Kanaalpark Het Kanaalpark, vlakbij het stadscentrum, vormt een nieuwe parkomgeving rond het voormalige Tuchthuis en is het decor voor woningen, kantoren en voorzieningen. Voor de realisatie werd een publiek-private samenwerkingsovereenkomst afgesloten tussen stad Vilvoorde, Waterwegen en Zeekanaal NV en TV partnerschip Watersteen (Virix). Enkele indrukwekkende cijfers: 12 ha +/- 93 675 m² te realiseren vloeroppervlakte 86 675 m² nieuwbouw of +/- 500 woningen 20 000 m² kantoren en diensten 3 500 m² voor allerlei voorzieningen
11. Marie-Joséwijk De oprichter van het bedrijf, Fredor De Bock, was ook de stichter van de Marie-Joséwijk. Nabij zijn bedrijfsterrein werden een aantal arbeiderswoningen en heuse “cité ouvrière” gebouwd: de huidige Marie-Joséwijk. De woningen werden gebouwd door Société Anonyme d’Habitations à bon marché Trois Fontaines (later SA d’Habitations et de logements Trois Fontaines) in de periode 1927-1928. Deze maatschappij met zetel in Vilvoorde, Harensesteenweg 218, was in feite samengesteld uit de familie De Bock. De eerste bewoners van de wijk namen er hun intrek op 18 december 1929. De Societe Anonyme d’Habitations et de logements Trois Fontaines schonk de wegenis van de Marie-Joséwijk rond 1969 aan het stadsbestuur.
4
13
9. Gedempte Zenne Op initiatief van Agentschap Natuur en Bos werd de gedempte Zenne in het gebied ingericht als park met fiets- en wandelpad in het kader van een groene verbinding tussen de Basiliek Onze-Lieve-Vrouw van Troost en de Basiliek van Grimbergen.
4. Kadeboulevard en Marina De Steenkaai werd de voorbije jaren omgevormd tot een ware boulevard aan het water waar het aangenaam wandelen en vertoeven is. Het vernieuwde ponton – officieel ingehuldigd als ‘de Marina’ in 2014 – biedt een ideale aanmeerplaats voor boten. De kadeboulevard verbindt de nieuwe stadsdelen 4 Fonteinen en Kanaalpark met het centrum van Vilvoorde.
10. L’Industriëlle – Woestijnvis Aannemersbedrijf en bedrijvencentum L’Industrielle werd in 1924 speciaal opgericht om de producten van de Anc. Ets. Fredor De Bock te verkopen. Het centrum strekte zich uit over drie verdiepingen met een vloeroppervlakte van meer dan 30 000 m² en was volledig opgetrokken in gewapend beton, aangesloten op de nijverheidsspoorweg zodat de treinen konden binnenrijden. Aan de kant van de vaart was er een kaai aangelegd voor het laden en lossen van schepen.
12
5
Nieuwsgierigen kwamen kijken wat er gaande was en verzamelden aan de overkant van de vaart en aan de Zenne. Rond 22 uur stond het volledig linkerdeel van de fabriek in brand. Op dat moment ontplofte de fabriek. Een tweede, zwakkere ontploffing deed zich iets later voor, aan de kant van het kanaal. De hitte van de brand had waarschijnlijk het explosief materiaal in de metalen kisten doen ontbranden.
5. Tuchthuis Het voormalige Tuchthuis – daterend uit 1779 – was de tweede ‘moderne’ gevangenis van het land, na Gent. Hygiëne, gezondheid, luchtventilatie en de opdeling van mannen en vrouwen waren belangrijke uitgangspunten. De architect van het geheel was de neoclassicistisch architect Laurent-Benoît Dewez. Het Tuchthuis kende een bewogen geschiedenis en onderging in de loop van de vorige eeuw de meest ingrijpende beschadigingen. Het complex had zwaar te lijden onder een ontploffing op 31 mei 1919 van de buskruitfabriek Favier waarna grote delen van het complex werden afgebroken. Een tweede afbraakgolf vond plaats rond 1950 en halveerde nogmaals het reeds gehalveerde complex. In 1980 kocht de stad het complex op en bracht er jaren haar stadsdiensten in onder. Het Tuchthuis werd grotendeels gerenoveerd en geklasseerd als beschermd monument en is dé aandachtstrekker van het Kanaalpark. Het gerenoveerde deel biedt onderdak aan socio-culturele verenigingen, kantoren, congresruimte en een hotel. De linker cellenvleugel zal weldra ook gerenoveerd worden. De stad wenst hier een culturele invulling aan te geven.
De zware cijfers De ontploffing maakte een tiental dodelijke slachtoffers. De explosie veroorzaakte lichamelijke en materiële schade bij meer dan 1 000 personen. Meer dan 100 gezinnen verloren hun huis. Het blussen van het vuur duurde tot de dag erop. Op de plaats van de ontploffing was een krater met een diameter van 30 meter en 6 à 8 meter diepte geslagen. Plunderaars probeerden zoveel mogelijk zink van het dak van de fabriek te stelen, de gendarmerie moest dan ook dag en nacht patrouilleren. Op 4 juni 1919 organiseerde het stadsbestuur van Vilvoorde een plechtige lijkdienst voor alle slachtoffer: 11 slachtoffers werden toen onder massale belangstelling en met de nodige plichtplegingen ten grave gedragen. Na de lijkdienst wordt het lichaam van de laatste vermiste teruggevonden: volledig uiteengereten. Een groot deel van de dakloze gezinnen werd ondergebracht in barakken van het Koning Albert-fonds die normaal waren voorbehouden voor oorlogsvluchtelingen voornamelijk uit de streek van Menen. Een aantal mensen kreeg onderscheidingen (o.a. Carnegie), al dan niet postuum en om de grootste nood te lenigen werd er een commissie opgericht, bals en inzamelingen georganiseerd, …. De ramp werd erkend als oorlogsramp.
6
11
6. Koekoekxkraan
8. Kruitfabriek Favier (’t Poeierke)
De indrukwekkende kraan van bouwbedrijf Koekoekx is een herkenbaar punt aan de kade. Ze is een stille getuige van het voormalige industriële leven dat aan het kanaal een grote bloei kende. Tot vandaag wordt ze nog steeds gebruikt om zand en bouwmateriaal te lossen.
De buskruitfabriek Favier - gevestigd in Vilvoorde sinds 1887 – werd in de volksmond ’t Poeierke genoemd. Tijdens Wereldoorlog I werd de fabriek stilgelegd. In februari 1918 wordt de productie echter opnieuw opgestart, ook al liepen de vergunningen maar tot 1917. Toen het Duitse leger op het einde van Wereldoorlog I in allerijl uit België vertrok, liet ze alles achter wat te zwaar of te heet was: op een gegeven moment stonden een 200 achtergelaten wagons met munitie op Vilvoords grondgebied. De bevrijdende troepen wilden zo snel mogelijk een oplossing vinden voor dit materiaal en de munitie die door de Belgische troepen werd buit gemaakt, werd o.a. verkocht aan Favier, die het buskruit zou hergebruiken. De hoeveelheid explosief materiaal in de fabriek moet redelijk groot zijn geweest: rond de 40 ton explosief materiaal (perdiet) in plaats van de vergunde 10 ton.
7. 4 Fonteinen Het gebied tussen Sluisstraat en autokeuring werd in 2014 hernoemd tot 4 Fonteinen. Het project hervormt de huidige verouderde bedrijvenzone tot een nieuwe stadswijk met ruimte voor wonen, werken en recreëren – het sluitstuk van het wooncentrum in het zuiden. De belangrijkste ingrediënten zijn de relatie met de woonkern van Machelen, met de groene long van het park Drie Fonteinen aan de overzijde van het Zeekanaal, en met de op te waarderen loop van de Zenne. 4 Fonteinen is een publiek- private overeenkomst tussen stad Vilvoorde, Waterwegen en Zeekanaal NV, PSR Brownfield Developers en Matexi. Ook de Zenne wordt volledig geïntegreerd met een as voor langzaam verkeer erlangs. De oevers worden ingericht als waterfrontpark. Het park Drie Fonteinen zal ontsloten worden door een nieuwe fiets- en voetgangersbrug over het kanaal, die gerealiseerd zal worden door Waterwegen en Zeekanaal NV. De brug wordt voor de helft gefinancierd door W&Z, ¼ door Agentschap Natuur en Bos en voor het resterende deel met middelen uit het Cargovilfonds.
Op zaterdag 31 mei 1919 gebeurde wat nog nooit was voorgevallen in het dertigjarig bestaan van de fabriek: rond 21.20 uur ’s avonds brak er brand uit. Onmiddellijk begon men het explosief materiaal in veiligheid te brengen.
10
Centraal in het project ligt een groot publiek plein dat uitgeeft op het kanaal. Het plein wordt begrensd met een gemengd programma van wonen, commerciële entiteiten voor buurtvoorzieningen en kantoren. Nabij het kanaal wordt een torengebouw opgetrokken met kantoren en een commerciële sokkel met horeca. Het gebied voorziet in een diversiteit aan woontypologiën met woonerven, rijwoningen en appartementen. Langs het kanaal worden een aantal monovolumes, bouwblokken, strips en urban villa’s voorzien met appartementen. Er komen ongeveer 1 000 nieuwe woningen. 7
Parcours wandeling
1 14 2 3
13 5
4
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14.
Start: infobord Watersite Terreinen onder Vuurkruisenlaan Kanaalpark Kadeboulevard en Marina Tuchthuis Koekoekxkraan 4 Fonteinen Kruitfabriek (bord) L’Industriëlle - Woestijnvis Marie-Joséwijk Wijk Broek Gedempte Zenne Poortgebouw Kasteel
6
12
7
11 10
8 9
8
9
