17e jaargang
W E
1e kwartaal 2013
In dit nummer o.a. Werkgroep RO over Perenlaantje Paddenpoel wordt gerenoveerd Afscheid van Teun Griffioen
T E N S W A A R
Uitgave van:
D 1
PUNTJES OM TE WETEN WETENSWAARD verschijnt vier maal per jaar. 17de jaargang, 1e kwartaal 2013. Fred Molhuizen 610 15 78 Marjan d’ Hond 612 45 32 Eindredactie Marjan ‘d Hond Productie en Layout: Tine de Kievit-van Halm 610 34 19 E-mailadres:
[email protected] REDAKTIE
DRUKKERIJ
dmdr
DAGELIJKS BESTUUR STICHTING NATUUR & LANDSCHAP ZWIJNDRECHTSE WAARD
Voorzitter: Wim Los 610 05 86 Secretariaat en Sponsoring: Cees Roosendaal 610 18 79 Postbus 1206 3330 CE Zwijndrecht Penningmeester: Gert de With 618 59 39 COÖRDINATOREN
Vogelwerkgroep: Harrie de With Natuureducatie: Lidy van der Lans-Exler Ruimtelijke Ordening: Arie de Koning Exposities: Hans Stegeman Gebouw 't Weetpunt: Willem de Jong
De samenlevingstemperatuur is wel eens warmer geweest. Natuurlijk het is winter, maar dat is een geografisch gegeven. Pessimisme waart rond, maar de redaktie verzet zich daar tegen. Optimisme is voor ons het sleutelwoord voor 2013. Gedragen door een toenemend aantal vrijwilligers van de stichting en de vereniging. Het resultaat van dat optimisme is tastbaar, zowel binnen als buiten 't Weetpunt. Begrip voor elkaar is daarvoor de basis. In dit nummer komt u verwijzigingen tegen naar onze website www.natuur-zw.nl. Voortaan dus de PC of laptop paraat bij het lezen van de Wetenswaard.
681 49 70
De achterpagina is voor de vogels in wintertijd. De foto's zijn van Jacob Stolk. Genieten maar en daarna vogels voeren in uw tuin. Verder een geurig verhaal van een zoon van Riet van Campen. Natuurlijk weer veel wel en wee uit en om ’t Weetpunt, maar ook wetenswaardigheden over de Zwijndrechtse Waard, waarvan het Perenlaantje in H.I.Ambacht een icoon is. Tot slot: U heeft in handen de eerste Wetenswaard van 2013. Vanwege ziekte van Tine de Kievit opgemaakt door Mette d'Hond, dochter van Marjan. U merkt daar bij het lezen niets van. Een mooier compliment kan je haar niet geven.
610 48 70
Fred
682 33 46 681 26 29
610 01 31
BESTUUR VERENIGING ARBORETUM MUNNIKE PARK
Voorzitter: Theo van Bronswijk Vice-voorzitter: Leny Mars-Vonk Penningmeester: Leo de Best Secretariaat: Andries van der Ent Postbus 1068 3330 CB Zwijndrecht Melita Priems Tine de Kievit-van Halm
VAN DE REDAKTIE
681 37 17 612 79 67 610 22 22
AAN DIT NUMMER WERKTEN MEE
Theo van Bronswijk, Annemarie Brussaard, Cretien van Campen, Frouke Escher, Marjan d’Hond, Mette d’Hond , Arie de Koning, Lidy van der Lans-Exler, Leny Mars, Fred Molhuizen, Daan Morin, Wouter Poel, Hans Stegeman, Hans Stoffer, Jacob Stolk, Joke Wieman MEDEDELINGEN
Kopij voor het volgende nummer liefst per e-mail, dient
610 23 18
610 11 04 610 34 19
LEDENADMINISTRATIE SNLZW EN VAMP
op 15 maart te zijn ingeleverd. Websites:
[email protected].
SNLZW www.natuur-zw.nl VWG www.xs4all/~schummho/VWZ/
Adres ‘t Weetpunt:
T. de Kievit-van Halm Hillenraad 31, 3334 BK Zwijndrecht
2
Develpad 169 Postbus 1206 3330 CE Zwijndrecht 078- 610 45 17
Teun Griffioen en Harrie de With werden in de bloemen gezet. Zij maken plaats voor Cees de Baat en Willem de Jong en Gert de With, waarmee het beheer van 't Weetpunt en de continuïteit van het bestuur van de stichting voor de komende jaren gewaarborgd zijn. Een geruststellende gedachte.
Nieuwjaarsreceptie druk bezocht Vrijdag 4 januari, 't Weetpunt, twee voorzitters, debuut van de bediening, ingebruikstelling van een beeldscherm en vele bezoekers. De ingrediënten van een geslaagde receptie. Beide voorzitters, innovatief als zij zijn, gebruikten het beeldscherm, om met foto's hun speeches te ondersteunen. Jacques Rozendaal was daarvoor ingeschakeld.
Fred
Werkgroep Ruimtelijke Ordening In het laatste kwartaal van 2012 heeft met name de publiciteit rond Het Perenlaantje, De Perenlaan, De Perenberceau (loofgang), welke benaming er ook voor wordt gekozen, voor dit fenomeen aan De Vrouwgelenweg te H.I. Ambacht, de bijzondere aandacht van de Werkgroep gevraagd.
Theo van Bronswijk, voorzitter van de Vereniging Arboretum Munnikepark, blikte vooral terug naar de talloze activiteiten die de vrijwilligers hebben ondernomen in het afgelopen jaar. 2013 Zal in het teken staan van afronding van de rosariumrenovatie en voorbereidingen die worden getroffen voor het jubileumjaar 2014. Zijn speech is integraal te lezen op de website www.natuur-zw.nl.
Na het rooien van de boomgaard is het terrein ingericht als golfbaan. Door druk vanuit de omwonenden is deze na een aantal jaren, weer verdwenen. Het vrijkomende terrein is toen bestemd voor woningbouw, als laatste fase in het uitbreidingsplan ‘De Volgerlanden’. In dit plan is het behoud van De Perenlaan voorzien. De Werkgroep Ruimtelijke Ordening heeft hierop, zowel schriftelijk als mondeling gereageerd, waarbij met name is gewezen op de waterhuishouding rond De Perenlaan en de afstand van de geplande bebouwing tot De Perenlaan.
Voorzitter Wim Los sprak namens de Stichting Natuur en Landschap Zwijndrechtse Waard. Ook zijn bijdrage is te vinden op de website. Wim stond allereerst stil bij het overlijden van Bram van de Broek in februari 2012. Daarna werd iedere werkgroep van de stichting beschouwd; werkgroepen die autonoom functioneren onder het bestuur. Uitgebreid stond de voorzitter stil bij de positieve ontwikkeling van de natuureducatie voor basisscholieren. Op vijf locaties in de Zwijndrechtse Waard worden in 2013 door gekwalificeerde schoolgidsen kinderen in contact gebracht met de natuur.
In dat verband eerst iets over de waterhuishouding in De Zwijndrechtse Waard. De waterpeilen worden door Het Waterschap vastgesteld in een zgn. peilbesluit, dat 10 jaar geldt. Het vigerende peilbesluit is vastgesteld in 2010. Het agrarisch grondgebruik is van oude tijden af bepalend, het zomerpeil is vastgesteld op N. A. P. – 2,55 m en het 3
winterpeil op N. A. P. – 2,90 m. De peilbeheersing gebeurt als inlaat vanuit De Waal, aan de Hooge Kade te H.I. Ambacht en een hevelinstallatie vanuit De Strooppot, nabij Het Noordpark te Zwijndrecht, de uitlaat gaat middels het Gemaal De Hooge Nesse te Heerjansdam. Het zal duidelijk zijn dat het veranderend grondgebruik door de jaren heen plaatselijk aanpassingen vergt van de vastgestelde waterpeilen; zo ook aan het gebied rond de Vrouwgelenweg en De Perenlaan. Hier is door de jaren heen een vaste waterstand gehandhaafd, die was afgestemd op het grondgebruik: een boomgaard met perenlaan. Het behoud van De Perenlaan kan dus alleen worden gewaarborgd door het strikte handhaven van het plaatselijke polderpeil met het daarop ingestelde grondwaterpeil. Dit gegeven heeft de Werkgroep indertijd extra geadstrueerd.
Natuurwerkdag in de wilgenmand De traditionele Natuurwerkdag begint al even traditioneel met koffiezetten in ’t Weetpunt. Tegen 10 uur druppelen de eerste enthousiaste werkers binnen. De regen ook, maar daarvan trekt niemand zich iets aan want, zoals we weten, regen is ook natuur. Met super goed gereedschap van Landschapsbeheer Zuid-Holand vertrekken we naar het Develgebied. De wilgenmand wordt gesnoeid, zodat de jeugd volgend jaar met de IVN Schoolactiviteiten weer ontvangen kan worden in een keurig verzorgde omgeving. De takken vliegen eraf. Vervolgens vlechten de noeste werkers de takken door de staanders.
Toen de Gemeente H.I. Ambacht enkele maanden geleden aangaf een rooivergunning te willen verlenen voor een groot aantal bomen en nabij De Perenlaan een voorbelasting te willen aanbrengen voor de toekomstige verhoging van het maaiveld, ontstond er het nodige rumoer in de Waard. Ook de Werkgroep heeft zich hierin gemengd. Vanuit een realistische opstelling heeft zij zich niet willen bemoeien met het rooien van de bomen, maar wel met de voorbelasting met het oog op het behoud van De Perenlaan. In een brief aan het College van Burgemeester en Wethouders heeft de Werkgroep haar zorgen kenbaar gemaakt over het verhogend effect van de grondwaterstand door de voorbelasting en daarbij aangegeven dat een beheersplan voor het behoud van De Perenlaan noodzakelijk is, waarin al deze effecten worden verdisconteerd. Zoals dat tegenwoordig bij de overheid gebruikelijk is, werd door een beleidsambtenaar op ons schrijven schriftelijk gereageerd: Wij behoefden ons geen zorgen te maken, alles was grondmechanisch onderzocht en een beheersplan was er ook al. Deze brief werd door de Werkgroep duidelijk als een zgn. KIR (kluitje in het riet)- brief ervaren. Er is dan ook verzocht dit beheerplan te overleggen, zodat de Werkgroep zich daarover een mening kan vormen. Tot op heden hebben we dit beheersplan niet ontvangen! Nadere berichtgeving volgt.
Daarna nog even naar de vogelkijkwand en weer tijd voor koffie. Als dank krijgen de werkers van ‘Landschap beheer Zuid-Holland’ een zakje bloemenzaad mee. Dan kunnen ze in ieder geval in de zomer nagenieten van deze heerlijke ochtend buiten. De vogelwerkgroep heeft de Natuurwerkdag gebruikt om de nestkasten langs het Waalpad in Heerjansdam schoon te maken. Lidy der Lans/ Hans Stoffer
Tuintaal: Vuilakken Dit is een vies verhaal. Het is maar dat je het weet. Het begin is vredig, maar na regel 12 gaat het los. Voor de weekhartigen onder ons zal ik het vieste deel in cursief zetten. Dan kan je dat dus overslaan.
Arie de Koning, voorzitter
4
De laatste zaterdag van oktober begint prachtig. Blauwe lucht, stralende zon, een zweem van witte nachtvorst nog op de daken. Een buitendag; een dag voor werk in het Arboretum. De mannen harken bladeren, ik raap ze samen, armenvol, en rijd ze naar de composthoop. Herfsttint wordt weer groen gras.
Dus moeten we zelf actie ondernemen. Ik had gedacht om de bloeitijd van de zakdoekjesboom te verlengen en hem, in de tijd dat hij niet bloeit, vol te hangen met papieren zakdoekjes en zakjes. Hondenbezitters die het park betreden, kunnen daar een zakje halen om de drol in te deponeren en een zakdoekje om de handen te reinigen. Want dat is wel nodig. Ik ruik mijn handen nu nog na die schoonmaakbeurt van mijn laarzen.
Aan het eind van de ochtend worden laarzen verruild voor schoenen en met handschoenen onder de arm, laarzen in de hand gaat het richting auto. En dan ruik ik mijn laarzen. Onmiskenbaar. Dit is geen rozengeur. Ik kijk en zie geelbruine derrie achter de hak, het is geperst tussen de profielen van de zool en verspreid over de zijkant van de schoen. Hondenpoep! In een hoop blad probeer ik het te verwijderen. Kokhalzend. Het lijkt gelukt, maar in de auto verspreidt zich ras een onwelriekende damp. Raam open. Thuis laarzen onder de buitenkraan gehouden. Opnieuw dringt de hondenodeur zich in mijn neusgaten. Dan is het voorbij. De laarzen gaan in een hoek om te drogen.
Marjan
Paddenpoel wordt gerenoveerd De paddenpoel is stevig onderhanden genomen. Wisselende vrijwilligers van het Arboretum hebben een groot deel van het riet verwijderd dat de poel bijna volledig had overwoekerd. De echte volhoudsters waren Frouke Escher en Ria van Dijl. “Tussen paal 39 en 40 langs het Natuureducatiepad is zowel moeras als bosrand. Het is daar heel anders dan in de rest van het Arboretum met zijn gekweekte bomen en planten. Een uitermate geschikt stukje dus om te vertellen over de echte natuur,” vindt Frouke.
Tijdens het reinigingsproces stijgt mijn onbegrip. Ik snap heel goed waarom mensen een hond houden. Zo’n trouwe viervoeter brengt gezelligheid in huis. Zelf heb ik twee cavia’s en een konijn. Ze zijn levendig en aanhankelijk. Het enige nadeel is: net als die hond, doen ze het niet op de WC. Dus om de zes dagen stropen we de mouwen op, reinigen de hokken en deponeren het afval in de container. Maar de gemiddelde hondenbezitter vindt het de normaalste zaak van de wereld om anderen buitenshuis te confronteren met de nadelen van zijn huisdier. Als ik de inhoud van de hokken van mijn knaagdrietal op straat zou gooien, zouden mijn buren me daar wel op aanspreken of de reinigingspolitie bellen. En die komt dan ook. Maar als je baasjes aanspreekt op de ontlasting van hun hond, kijken ze je aan met een blik van “wat wil je dan dat ik er mee doen?”. Nou, een zakje en een schepje meenemen en de drol opruimen. Volgens de APV zijn hondenbezitters dat ook verplicht. Maar geen politiefunctionaris die overtreders daarop zal aanspreken.
Brandnetels trekken Toen de dames begonnen met de ‘renovatie’ van de paddenpoel, stond het water zo hoog, dat ze niet bij het riet konden. “Dus zijn we eerst brandnetels en fluitenkruid gaan trekken,” vertelt Ria. Maar toen het waterpeil eenmaal was gedaald, werd het riet aangepakt. En dat is geen sinecure; riet is een behoorlijk weerbarstige plant. Maar beetje bij beetje wonnen de dames en hun helpers terrein. 5
Het gerooide riet bleef naast de poel liggen. “Nu hebben we twee grote rietbergen, waarover we modder hebben geschept. Zo boots je de rivieroever na waar altijd halfvergaan riet en ander plantaardig materiaal ligt,” legt Frouke uit. “Ria heeft op een paar plaatsen met houtsnippers de grond luchtiger gemaakt. Hopelijk gaan daar moerasplanten en de poelruit groeien.” De dames strooien handenvol zaad uit van planten die van nature langs de rivieroever staan. “Het is dus niet de bedoeling om er goudsbloemen te gaan zaaien,” lacht Ria. “De kattenstaart is mooi,” vindt Frouke. “Die doet het nu al goed, net als lisdodde en gele lis. Maar we hopen dat we een groter variatie gaan krijgen.”
uit hebben. De situatie observeren en bijsturen is onze optie, besluiten de dames. Marjan
Nieuw: Scharrelkids “We moeten met onze tijd meegaan,” vindt Lidy van der Lans. Daarom heet de zaterdagse Natuurclub tegenwoordig: Scharrelkids. De leeftijd voor deelnemers is verlaagd naar zes jaar. “Ouders en grootouders mogen bij de activiteit blijven, als begeleiding.” En enthousiaste deelnemers. Bij de eerste Scharrelkids werden uilenballen geplozen. “De opa’s waren zo enthousiast,” lacht Lidy. Waar komen die uilenballen vandaan? Ik zie ze nooit in het park. “Ik zoek altijd dat soort materialen, dus als ik iemand ontmoet die iets voor me heeft, ga ik er op af. Voor de uilenballen heb ik een contact in Brabant. Ieder jaar krijg ik een zak van hem. Die gaat in de diepvries en als ik ze nodig heb, haal ik de uienballen eruit. En Gerard de Graaf van de vogelwerkgroep klimt op de zolder van een boerderij en daar scharrelt hij ze bij elkaar.”
Observeren en bijsturen Ook in de bosrand moeten op den duur planten komen die daar van nature thuis horen. “Teunisbloemen zijn pioniers,” vertelt Frouke. “Die plant verschijnt dus als eerste om later plaats te maken voor planten die in de bosrand horen, zoals longkruid. Ik zet er neer wat ik in mijn eigen tuin en in de omgeving vind. Maar van de nieuwe beplanting in het bosgedeelte verwacht ik de eerste tijd niet zoveel. Ze hebben nu nog te veel concurrentie van brandnetels en fluitenkruid. En die planten zullen nog wel lang blijven staan, dankzij de wortelstokken van de brandnetels en de penwortels van het fluitenkruid. Daar staat tegenover, dat de bodem heel luchtig is op plaatsen waar brandnetels groeien en dat waarderen we zeer. Brandnetels hebben dus ook weer hun functie in deze omgeving.” Bij het werk in de paddenpoel hebben Ria en Frouke veel kikkers en padden zien wegspringen. Natuurlijk is voor hen een ‘kikkertrap’ gemaakt. “Ik wil geen put maken waar ze niet meer uit kunnen,” zegt Frouke. “De poel heeft verschillende niveaus,” vult Ria aan. “Van de zomer zou het best kunnen dat een gedeelte komt droog te staan.” “Misschien moeten we de poel nu even met rust laten. Maar ja, het fluitenkruid en de brandnetels blijven groeien.” En die wil Frouke er kost wat kost
Wat een braakbal is, stond in de uitnodiging voor Scharrelkids: “Uilen spieden naar muizen en andere kleine dieren. Krijgt hij dit maaltje in het vizier, dan laat de uil dat niet voorbijgaan, dus is het hap, slik, weg! Maar wat met die botjes? Die verwerkt de uil tot een bal en spuugt die uit. In die braakballen is veel te vinden, o.a. botjes van muizen en vogeltjes.” Als je een bal uitpluist en alle botjes sorteert, krijg je een mooi beeld van het uilenmenu van de dag. Marjan
6
voor hun land vonden. De Engelse vertegenwoordigers noemden gras. Dat zal jullie als tuin- en sportliefhebbers niet verbazen als je denkt aan de met liefde en precisie bewerkte gazons van Engelse tuinen, Wimbledon en natuurlijk de golfbanen. Engelsen hebben wel iets bijzonders met de geur van gras. Martin Bril schreef ooit in een column hoe hij in gesprek raakte met de voetballer David Beckham na diens presentatie van het Beckham parfum. Napratend op het balkon en ver verwijderd van de verkopers vertelde Martin hem dat zijn parfum wel leuk en aardig was, maar dat er toch niets ging boven de geur van gras. En David knikte instemmend.
De geur van gras Veel mensen hebben levendige jeugdherinneringen bij het ruiken van gras. Heeft u dat ook wel eens gehad dat de geur van gras plotseling herinneringen aan vroeger opriep? Voor een ieder is dat weer anders. De ene persoon heeft het bij het ruiken van pas gemaaid gras in de lente, een ander bij de geur van verschroeid gras in een hete zomer en weer een ander bij de geur van het vochtige, naar aarde ruikende gras in de herfst. De opgeroepen jeugdherinneringen verschillen natuurlijk ook van persoon tot persoon. Zo roept de geur van een vochtig gras in de ochtend bij mij herinneringen op aan mijn tijd dat ik voetbalde bij ASWH in Hendrik Ido Ambacht. Het bijzondere is dat de geur van gras veel intensere en emotionele herinneringen oproept dan de aanblik van een gazon, weide of voetbalveld. Geuren dringen dieper dan beelden door in de emotionele delen van onze hersenen. Zo herinner ik me niet alleen de geur van het gras van de voetbalvelden van ASWH of tegenstanders in de omstreken, maar komen ook de emoties en de beleving van de wedstrijden weer in detail boven: een doelpunt, een mooie actie of combinatie, de aanmoedigingen van de supporters langs de kant, het strijdgevoel van het team, het schreeuwen van de trainer () en de uitgelaten of balende sfeer in de kleedkamer na afloop. Deze grasherinnering deel ik waarschijnlijk met veel generatiegenoten. Mijn kinderen voetballen nu op kunstgras en zij zullen later andere geurherinneringen aan het voetballen van vroeger hebben. Oudere generaties hebben weer andere geurherinneringen. Zo hoorde ik het verhaal dat bij oude Rotterdammers de geur van gras herinneringen opriep aan het bombardement in de Tweede Wereldoorlog. Door de bommen vlogen namelijk de graspollen in de lucht en hing er volgens de overlevenden een geur van gras in de stad. Kunstenaars zijn met dit soort geurherinneringen in de weer gegaan. Hun beeldende kunst is ook geurende kunst. Zo heeft een Engelse kunstenaar een wereldgeur gemaakt. Daarvoor vroeg zij aan ambassades van alle landen welke geur zij typisch
Cretien van Campen is de zoon van Riet en auteur van onder meer het boek Gekleurd verleden. Verhalen over het geheugen van de zintuigen (Uitgeverij Zien, ISBN 9789081567510, € 19,95 www.gekleurdverleden.nl)
Op zoek naar schimmels, paddenstoelen en zwammen Op een grote paddenstoel, rood met witte stippen… zingen de kinderen op school. Maar in het Munnikepark is de Geschubde inktzwam veel bekender; die hoge witte paddenstoel met schubben. In het Arboretum staan ze in groepen in het gras bij de eiken op het eilandje. De Geschubde inktzwam haalt zijn voeding uit dood materiaal
Een groepje geschubde inktzwammen
7
Bij de Moeraseik staat heel vaak de Fopzwam. Deze kleine paddenstoel leeft met de Moeraseik in symbiose; een samenleving die tot beider voordeel is dus. De Fopzwam zorgt ervoor dat de wortels van de Moeraseik voldoende water en voedingszouten krijgen, terwijl de boom de organische stoffen levert waardoor de paddenstoel van energie wordt voorzien. Er bestaan ook allerlei soorten paddenstoelen die ten kosten van een boom leven. Dat zijn dus parasieten. Zo komt in onze omgeving de Zwavelzwam voor, die vaak op de stam van een Wilg zit. Na een aantal jaren bezwijkt de Wilg.
Andere soorten tasten vele boomsoorten aan, zoals de Sombere honingzwam. *Mycorrhiza = schimmelwortel: de naam voor het samenlevingsverband tot wederzijds voordeel van planten met bepaalde bodemschimmels. Frouke Escher
Rosarium gaat met de tijd mee Een arboretum is een bomenpark. In het Arboretum Munnikepark staan dan ook veel bomen, maar ook een aardige beplanting van struiken en diverse bloemen en planten. Het Rosarium is een van de trekpleisters. Fleurig in de zomer en in het voorjaar vol bloeiende kleine blauwe bolletjes.
Wil je veel paddenstoelen zien, dan maak je de meeste kans op houtsnippers. Op het pad bij de wilgen stond dit jaar een groot aantal Glimmerinktzwammen, Akkerchampignons en Spitsschubbige parasolzwammen. In het verleden vond ik bij de Berk (nr 91, Betula davurica) onder andere een Russula, een Berkenboleet en een soort Vezelkop; dat zijn dus drie mycorrhiza* soorten met daarnaast enkele saprofytisch levende paddenstoelen. Saprofytisch betekent, dat de paddenstoel uitsluitend van afvalstoffen leeft. Waarom bij de Berk dit jaar geen enkele paddenstoel meer te vinden is? Mijn hypothese is, dat dit jaar de bodem zo nat was, dat de paddenstoelen er niet tegen konden. Voor mij is dat dan een reden om regelmatig bij deze en andere berken te gaan kijken of er al paddenstoelen te vinden zijn.
Na meer dan twintig jaar ga je inzien dat de basis goed is, maar dat je met de tijd mee moet gaan. Vooral de trend van kleurige vakken die makkelijk zijn te onderhouden, geeft stof tot nadenken. De conclusie: het Rosarium uit 1995 vraagt om vernieuwing.
Na voorzichtig te zijn begonnen met een nieuwe opvallende buitenrand, is het nu de beurt aan vier grote vakken. Stonden hier tot voor kort nog tien tot twaalf soorten per vak, de tijd heeft geleerd dat een groot vlak van hooguit drie soorten rozen meer effect sorteert. De sterkste en meest geliefde rozen worden weer geplant en een enkele nieuwe toproos komt erbij. Een hele renovatie qua kleur en omvang!
Tegenwoordig weet men dankzij DNA-onderzoek dat er veel meer schimmels in de grond zitten dan wij eerst dachten; ook schimmels die elders wel paddenstoelen vormen. Ook weten we nu dat er heel veel planten in symbiose leven met schimmels, maar lang niet alle soorten vormen paddenstoelen. Zo zien we bij de Berk, de Eik en de Populier wel mycorrhiza* soorten, maar bij de Es, de Esdoorn en de Paardenkastanje niet. Sommige paddenstoelen vind je slechts in combinatie met één boomsoort, zoals de Biefstukzwam die steeds op de Eik groeit.
De operatie begint met de oude rozen verwijderen, de oude grond afgraven en vervolgens nieuwe voedzame rozengrond aanbrengen. De vrijwilligers doen veel, maar het zware graafwerk wordt toch 8
maar uitbesteed. Het planten van honderden nieuwe rozenplanten in november is nog een klus op zich. Maar de voorpret van een fraai bloeiend Rosarium in de zomer van 2013 maakt alles goed.
machinaal gepoot. Het wachten is op de metamorfose van Arboretum in Klein Keukenhof. Renovatie rosarium Ondertussen was de firma Aart den Hollander actief in het rosarium, onder regie van Vissergroen. Van vier van de acht percelen is de grond tot 40 cm. afgegraven en van nieuwe rozen grond voorzien. De uitgegraven grond is gebruikt voor ophoging van delen van het park. Nieuwe grond moet eerst inklinken, tijd voor de rozencommissie om een bestelling te doen bij rozenkwekerij Van De Woning. Door onze vrijwilligers zijn de talloze nieuwe rozenplanten deskundig in de frisse bodem geplaatst. In het voorjaar van 2013 worden de andere vier vakken gerenoveerd.
Leny Mars
Egel wint hoofdprijs Wat is ie lief hè? Kelly Kal zette deze egel op de foto ter gelegenheid van de Nacht van de Nacht. Zij won er een cadeaubon mee, die zij kreeg uitgereikt tijdens de Nieuwjaarsreceptie van de Stichting Natuur & Landschap Zwijndrechtse Waard en de VAMP.
Presentatiewand onherkenbaar Iedere gebruiker van bezoekerscentrum 't Weetpunt heeft een wand ter beschikking om daar nieuws te plaatsen. Foto's, krantenartikelen, vogelwaarnemingen … Op de wand van de Vereniging Arboretum Munnike Park hangt een nieuw TVscherm dat gebruikt wordt voor multimediatoepassingen. Fred Molhuizen heeft het voorstel geschreven, Hans Stegeman en Leo de Best hebben het opgehangen. Hans wordt de beheerder van het scherm. Voor gebruik dus hem contacten. Na lezing van al deze goede ontwikkelingen begrijpt u dat ik als voorzitter trots ben op de vrijwilligers van onze vereniging .
Vernieuwingen in Munnike Park Het vierde kwartaal van 2012 was voor de vereniging een memorabele tijd. Voor de normale werkzaamheden als borders nalopen, onkruid en zwerfvuil verwijderen, de jaarlijkse beurt van het bosplantsoen parallel aan de Munnikesteeg, draait het vrijwilligersteam de hand niet om. Maar er is meer.
Theo Bronswijk, voorzitter
Start ‘Knotgroep’: doet u mee? Heerlijk sjouwen en werken in de natuur. Te beginnen op zaterdag 9 Februari om 10 uur in ’t Weetpunt, want dan start een wilgenknotgroep, onder leiding van Arjan Gijlstra van Zuidhollands landschapsbeheer. Iedereen is welkom, die graag in de natuur klust met zagen, knotten en takken opruimen. Voor gereedschap wordt gezorgd. Graag opgeven voor 2 februari via mail:
[email protected]
In augustus had Leny Mars contact met Ron den Dikken, oud-vrijwilliger van het eerste uur. Hij wilde het park verfraaien met stroken bloembollen van verschillende mengsels. Zijn relatie, bollenkwekerij Uiytenboogert, was op zoek naar andere locaties dan de Keukenhof en de Floriade die al jaren bollen van het bedrijf afnemen. Bestuur en vrijwilligers besloten positief . Een goede deal werd gemaakt. 120.000 (!) Bollen zijn overal in het park 9
DE GEHEIMEN VAN HET MUNNIKEPARK Deel 9 en slot In 2009 is vanwege het twintigjarig bestaan van de vereniging Arboretum Munnike Park een cursus georganiseerd met als thema‘Een inleiding tot de dendrologie’. In datzelfde jaar is erevoorzitter Anton van der Ploeg overleden. Ter nagedachtenis aan Anton is op initiatief van Lidy van der Lans een boekje verzorgd met bovenstaande aanhef. En dan nu de laatste aflevering van de geheimen, met de zekerheid dat de nagedachtenis aan een mooi mens zal voortleven in de status van het park. Fred
Engelse botanicus Plukenett ontdekte de boom in de 18e eeuw in Florida en vernoemde hem naar zijn Franse collega.
Beverboom - Magnolia (Bomen 2, 66 en 176) door Annemarie Brussaard In Nederland wordt de Magnolia in de volksmond vaak een tulpenboom genoemd. De enige echte tulpenboom is echter de Liriodendron. De Nederlandse bijnaam van de Magnolia is “beverboom”. De boomsoort wordt zo genoemd, omdat men vroeger dacht dat een bepaalde soort magnolia’s het lievelingsvoedsel was van de bever.
Uit fossiele vondsten blijkt dat de boomsoort al honderd miljoen jaar geleden voorkwam. De boom komt oorspronkelijk uit China, Japan en NoordAmerika. Bekend is dat Boeddhistische monniken al voor de jaartelling de Magnolia denudata bij hun tempels plantten. De boom stond symbool voor reinheid. Het lichte, gelige hout is een waardevolle houtsoort in Amerika, waar het voor fineerwerk en papier wordt gebruikt.
Chinese Mammoetboom Metasequoia (Boom 58) door Wouter Poel Deze boom wordt gezien als een levend fossiel. Dat komt omdat de boom al voor de laatste ijstijd (11.500 jaar geleden!) vrij algemeen voor kwam in Oost-China. In het Tertiair kwam het geslacht Metasequoia algemeen voor op het noordelijk halfrond. Nu is de boom alleen nog te vinden in
Magnolia stellata De magnolia heeft zijn naam te danken aan de Franse Pierre Magnol, hoofd van de botanische tuinen in Montpellier eind zeventiende eeuw. De 10
Centraal-China in een gesloten vallei in het ShuiHsa-Pal-dal en in de provincie Hubei. Vanaf 1960 is de watercipres door kwekers massaal vermeerderd door stekken en zaaien.
Afscheid van de grutto Zoals u wellicht niet zal zijn ontgaan, gaat het in Nederland niet goed met de akker- en weidevogels. Soorten zoals de patrijs, veldleeuwerik en de grutto, doen het in ons land schrikbarend slecht. Veel van deze vogels zijn, in de ons omringende landen, gelukkig nog behoorlijk talrijk. Maar dit geldt niet voor de grutto. De grutto is sterk afhankelijk van Nederland omdat maar liefst vijftig procent van de Europese populatie in Nederland broedt. De Zwijndrechtse Waard is natuurlijk slechts een postzegeltje in Nederland, maar desondanks hadden we er tot 2012 een kleine, maar standvastige broedplaats van de grutto. In de Sophiapolder hadden we elk jaar een aantal paar grutto’s. Dit was jarenlang de enige plek in ons werkgebied waar de vogels tot broeden kwamen.
Belangrijke jaartallen 1941: De eerste fossiele resten zijn gevonden en gezien de gelijkenis met de Noord-Amerikaanse sequoia's werd hij Metasequoia, dwz. schijnbaar een sequoia, genoemd. 1947: Een Chinese houthakker vond drie vreemde bomen die hun naalden verloren. Tijdens een daarop volgende expeditie bleken nogal wat bomen van de soort nog steeds in leven te zijn in een afgelegen streek in Zuidwest-China. 1948: Men ontdekte dat deze soort tot het reeds beschreven fossiele geslacht Metasequoia behoorde en werd de boom onmiddellijk verspreid over vele arboreta overal ter wereld, waaronder ook een aantal plantentuinen in België en Nederland.
Helaas is er nu, na het realiseren van het vernieuwde bestemmingsplan van de polder, geen geschikte broedplaats meer voor de grutto. Toch kunt u op de Sophiapolder wel grutto’s zien. Ongeveer eind februari komen de eerste grutto’s terug uit het warme Afrika. Ze verblijven dan enkele weken in de voedsel rijke polder, om in april allemaal weer te verdwijnen naar hun vertrouwde broedplaatsen (als die tenminste nog bestaan). Bij onze ‘buren’ in de Alblasserwaard broeden de grutto’s nog wel in behoorlijk aantallen, dus misschien een goede reden voor een flinke fietstocht langs de molens.
Stage in Munnike Park Ik loop stage bij het arboretum Munnike Park. Ik vind het leuk om te doen. Er is veel te doen in het park. Ik ben goed ontvangen door de vrijwilligers van het park. Ze leggen het werk goed uit en helpen mij met allerlei dingen. Ik help de mensen met het schoon-houden van het park en probeer dat zo goed mogelijk te doen. Het is leuk omdat je veel verschillende werkjes mag doen. De vrijwilligers die daar werken zijn erg aardig en gastvrij. Als het pauze is komen zij bij elkaar om wat te drinken en dat vind ik ook belangrijk en goed. Daan Morin
René Los
Arboretum krijgt nieuwe lentelook Een arboretum in de winter kent mooie wintersilhouetten van bomen in mist en nevel. Toch is het weer verkwikkend als in maart de eerste bloembollen hun kopjes opsteken tussen het gras. De sneeuwklokjes staan overal onder de bomen en zijn de eersten die om aandacht
11
vragen. Voorjaar 2013 krijgt daarna nog heel wat meer voor ons in petto…
en groeiden op de Floriade. Ik kan niet wachten tot het voorjaar, als Arboretum Munnikepark er bij zal staan als een ‘Keukenhof in het klein’. Leny Mars
Ik had het geluk Ron den Dikken tegen het lijf te lopen, een oud bestuurlid en nog steeds enthousiast over het arboretum. Via hem kregen we contact met de firma Jac. Uittenbogaard. Een bezoek aan het park door de directeur resulteerde in een aanbod voor beplantingen met diverse bollensoorten. De oude narcissenslingers zijn uitgeput. Ze worden vervangen door een assortiment van krokussen, narcissen en gemengde bollen, verdeeld over 24 vakken van 25 vierkante meter verspreid over het park.
Kijk ook op www.natuur-zw.nl met link naar filmpje op YouTube over het planten van de bollen
Winter-lente in het Munnikepark In het Arboretum Munnike Park bloeit er ieder seizoen wel iets. De planten die in januari de aandacht vragen, zijn door Leny Mars en Jacques Rozendaal bijeengebracht in een presentatie op het scherm van de VAMP in ’t Weepunt.
DE HAZELAAR
Onverwacht mij tegen in 't nog winters jaar op de sprong der wegen bloeit de hazelaar Tegen 't licht gehangen slingertjes van goud; aarzelend bevangen raak ik aan ’t hout
Ron den Dikken ontwierp ooit de narcissenslingers, nu heeft hij de plekken voor de nieuwe bollenbeplanting uitgezocht en ingetekend op de plattegrond van het park. We beginnen bij de brug, langs het Vrijwilligerspad, langs het Educatieve pad en natuurlijk rondom ’t Weetpunt. Ieder vak krijgt zijn eigen bloemen en kleuren. Er zijn krokussen in wit, paars en dubbele kleuren, geurende narcissen, ook dubbelbloemige, in alle tinten geel en wit, er is sneeuwroem. Naast de ‘gewone’ zijn er ook vele botanische soorten narcissen en tulpen. Langs het Develpad is een bollenmengsel geplant dat extra lang bloeit. Het begint in februari met narcissen en eindigt in juni met alliums en boshyacinten. De nieuwe voorjaarsbloeiers zijn allemaal verwilderingbollen, die ieder jaar terugkomen. Dit zorgt voor een natuurlijk beeld. Het grasmaaien zal wel verminderd moeten worden; zeker rond de zomerbloeiers. Alle bollen die zijn geplant, staan ook op de Keukenhof
Trillend dwaalt van boven 't fijne wolken los; en met bloei bestoven in het naakte bos blijf ik in een beven teruggehouden staan, en ik raak nog even 't donker stamhout aan.
Ida Gerhardt
12
Teun Griffioen geeft beheer ’t Weetpunt over
Moedwillige vernielingen, rotzooi na een weekend en pogingen tot inbraak raken Teun nog steeds, hij wordt er chagrijnig van. Het went nooit. Blij is Teun altijd geworden als kinderen, senioren en cursisten 't Weetpunt en het arboretum bezoeken. Schoolgidsen, ondersteund door ouders en grootouders, de arboretumvrijwilligers, hij heeft voor allen veel waardering en respect. Humeurig is Teun als er afspraken niet worden nagekomen. “Maar ik ben realist en kan relativeren ,gelukkig maar want anders hou je het werk niet vol.”
Daar komt hij, op de fiets. Ogen, altijd blikkend met verwondering, enigszins toegeknepen. Het is fris. Pet op het hoofd, neus rood getint, korte shawl in gelijke kleur, horizontaal als een vlinderdasje gestrikt. We ontmoeten elkaar, hoe kan het anders, bij zijn geliefde ’t Weetpunt. Een vraaggesprekje met als reden dat Teun eind december de sleutels van 't Weetpunt inlevert.
‘t Weetpunt in ontwikkeling Op mijn vraag of Teun nog wensen heeft is hij helder nadat hij duidelijk heeft gesteld anderen niet voor de voeten te willen lopen. “Jazeker.” Teun hoeft daar niet lang bij na te denken. 1e: Hoewel de samenwerking en verstandhouding tussen de Stichting Natuur en Landschap Zwijndrechtse Waard en de Vereniging Arboretum Munnikepark goed is kan er wat Teun betreft nog meer samengewerkt worden, zelfs opgaan in elkaar. (Eerder in de Wetenswaard hebben de voorzitters laten weten dat zij daar anders over denken) 2e: Uitbreiding en vernieuwing van het gebouw. ‘t Weetpunt wordt de laatste jaren steeds intensiever gebruikt. Het zal ook het gemeentebestuur goed doen om te weten dat er steeds meer gebruikers zijn. De club van Geode, het wijkplatform Nederhoven 3 en 4, cursussengebruikers, het IVN, op iedere dinsdag en zaterdagochtend de vrijwilligers die het arboretum onder handen nemen en de vele bezoekers die jaarlijks de tentoonstellingen bezoeken. En het worden er steeds meer. “t Weetpunt is eigenlijk te klein voor al deze activiteiten,” vindt Teun en is nu al overvol. Overvol omdat de gebruikers ook materialen, bijvoorbeeld van de Geodegroep, een plekje nodig hebben. Uitbreiding is gewenst en vervanging van het versleten en oubollige meubilair ook.
Direct maar met de deur in huis. Het brein wil nog, maar het lichaam sputtert tegen. “Het wordt steeds meer een bouwval.” In een notendop de reden om te stoppen met het beheer van 't Weetpunt. Het 'nee' zeggen is, nu nog, voor Teun moeilijk. “Je komt daarmee wel eens in de knel en dat laat zich steeds heviger voelen,” aldus Teun. Wat hem daarbij niet helpt is zijn gepassioneerdheid. Ook in dit gesprek vonken de ogen, maar ook het besef dat de verantwoordelijkheid steeds zwaarder drukt. Stoppen dus, maar met het vaste voornemen om regelmatig 't Weetpunt te bezoeken. Tsja en daar zit je dan, 80 jaren jong, uitkijkend naar weer een nieuwe fase in een al zeer kleurrijk leven. Op mijn vraag of er geraniums in beeld zijn klinkt de smakelijke lach van Teun. Hij kijkter naar uit om samen met Bep, lid van de tuinclub maar ook de beheerder van de beheerder, concerten, films en schouwburgen te bezoeken. “Dat is er in het verleden te vaak bij ingeschoten.” Dus niks geraniums, “ben je mal.” Terugblik Ongeveer vijftien jaren heeft Teun 't Weetpunt beheerd, met hoogte- en dieptepunten. Alhoewel van alle tijden, is het vandalisme een doorn in zijn ogen.
Teun denkt met plezier terug aan de intensieve contacten met Hans Stegeman, Lidy van der Lans en Matthijs. De laatste mist hij dagelijks. Teun zal dus 13
niet meer zo vaak in 't Weetpunt verschijnen, maar is bereid om op de achtergrond desgevraagd mee te adviseren. Vijftien jaren ervaring laat je niet zo maar wegebben. En dat lintje dat Hare Majesteit behaagde? Dat was een “volledig onverwacht vrolijk moment.”
Souburg, zijn schoolleven heeft hij afgesloten aan de Erasmusuniversiteit. Hij is getrouwd met Ellen en samen hebben zij een zoon, Sidney. De hobby’s van Peter sluiten naadloos aan bij zijn vrijwilligerstaak in ‘t Weetpunt. In zijn jeugd was hij vaak te vinden in de Sterrenwacht Philippus Landsbergen bij Middelburg. Om toch met beide voeten op de grond te blijven staan verzamelde hij fossielen. Vooral fossiele schelpen; hoe kan het ook anders in Zeeland. Interesse voor schelpdieren heeft hij nog steeds. Dus het zal u niet verwonderen, dat Peter ook ervaring heeft in duiken. En ook onder water fotografeert hij. Dan heb ik het er nog maar niet over, dat hij twee volkstuinen huurt en ook bedreven is in ikebana. Wat mij er in alle bescheidenheid toe noopt deze kennismaking te besluiten met voor mij intussen gevleugelde woorden: “Door Peter worden de tentoonstellingen beter”.
Fred
Kennismaking met Peter Hoefkens De titel van dit stukje verklapt al dat ik het niet over mezelf ga hebben. Wel ben ik heel nieuwsgierig wie er veel vrije tijd wilde gebruiken om tentoonstellingen te maken. Er zijn nog steeds mensen genoeg bij de tentoonstellingen betrokken; mensen die veel tijd besteden aan kwaliteit en verzorgen van foto’s. Een tentoonstelling opzetten is weer een ander soort werk. Nu is er dan zo’n persoon, die die taak met mij wil delen. Een heel vriendelijk mens, emand om met plezier mee te werken.
Hans Stegeman Peter Hoefkens is op een heel bescheiden wijze bij ons binnen gekomen. Nog steeds komt hij altijd later dan je verwacht. Zo is hij, want hij doet zich nooit anders voor dan hij is, bescheiden en aarzelend. En Peter is geduldig. Dat zijn blijkbaar goede eigenschappen om met mij tentoonstellingen te kunnen opzetten. Peter is goed thuis in de natuur, fotografeert veel en is handig op de computer. Hij heeft dus veel, wat ik mis. De toekomst van de tentoonstellingen ziet er door zijn inbreng weer positief uit. Peter is een Zeeuw. Hij is geboren in Oost Kapelle, voor ons en ook voor hem, een plaats van vakantieherinneringen. Hij groeide op in Oost
Sponsoring blijft hard nodig. Een hartenkreet die vele malen in de Wetenswaard is geuit en actueel blijft. We sluiten er dan ook nu weer mee af. De lijst van particuliere sponsors: 14
Mevr. L. van der Woude Jeroen, Nocole en KristieTiën Pavlov (P.Høvig) en Steven, Christiaan en Marjolein Høvig Gooitske, Jelmer en Meerten Hamer Eileen, Adolf en Richard Jager Anne Marie Wieke, Sanne,Thomas en Inger van der Schoor Roald, Neline, Maaike, Anne, Derek, Madelein, Lennart, Lotte, Emmeke, Marit en Elbrich van der Ploeg Marnix en Jessica de Graaff Huib Jongejan Robin van Drimmelen, Jadie Cole en Floor Kracht Van Leeuwen Rietberg Stichting
Onze sponsors! Wij zijn trots op hen!
De productie van deze Wetenswaard is mogelijk gemaakt door dmdr 15
16
