Voorwoord. De redactie. Inhoud. Uit de kerkelijke registers van Bellingeweer. In gesprek met Roelf Hartlief. Focke en het geheim van Magnus

,l1aar/1000 vijfde jaarga~Jg nummer 1 Di/ informatiebulletin is een p eriodieke ui/gave van de

Historische Vereniging Winsum-Obergum. In dir bullerin worden artikelen en berichten opge-

Voorwoord

no men mer betrekking tot het werkterrein en de actin lelten \'a n

de verenig ing, de ingestelde werkgroe-

P"" IIIdi,'iduele leden of derden, Een ieder, al dan nIeI hd \'011 de verenig ing, kan ideeën, sugges ties en

mali?rlaal aa nleveren op onderstaand recJactieacJres. [)., redactie oal beoordelen of het aangeboden matenaaI

\00 1'

plaatsing in aanm erking komt.

Drt " " llerin ::al drie keer per jaar verschijnen en ... nnir {!rmis aan de leden van de vereniging

.. ~r'ln?kl. 1001' niet-leden is het bulletin, tegen "'ruling

, '(lil

f

10,- p er exemplaar, verkrijgbaar bij:

K/oosterstraat 8

P " oord

9951 CE Winsum

R~dactie:

-~

11... E Bakker

A.J.M. v.d, Drift

P ' oord

J. Stevens

Redactieadres: Hoofdstraat W. 19 99' 1 AA llins ulll. telefoon : 0595 - 44 16 7l

Joor..iner Dr< J Tersteeg 1l ,'sterstraar 31. 9951 EM Winsum, ",1<,/0011 :

0595 - 44 24 56

Behalve de klok boven de bibliotheek aan het dorpsplein is Winsum voortvarend het nieuwe millennium ingegaan .. alle drempelvrees voorbij , In dit eerste nummer van ons historisch tijdschrift in het prille jaar 2000 kijken we nog even naar de toekomst in een artikel over jeugdsoos De Pluu. Dan richten we ons weer op het verleden. Zo'n 1000 jaar terug in de tijd was onze aandacht tijdens de ledenvergadering van 25 januari jL, waarin drs. Noomen sprak over Werdense kloostergoederen .. Jacques Tersteeg doet verslag. Anton Rinzema bespreekt 'Focke en het geheim van Magnus' , een historische jeugdroman van Martine Letterie over een twaalfjarige novice in het klooster van Aduard aan het einde van de veertiende eeuw. Dichterbij in de tijd ligt een artikelenserie van W.I. de Boer over de kerkelijke registers van Bellingeweer en Ranum in het tijdvak 1668-1811 , waarvan in dit nummer het eerste deel over Rickart Aris en Brechtie Drewes, In de serie over de Minuutplans van 1828 treft u gegevens over de bebouwde kom van Ranum. Piet Noord zet de klok en kleine 100 jaar terug in een verslag van het eeuwfeest van de Winsumer harddraverij op 25 en 26 juni 1904. Verder vertelt RoelfHartlief over de Baistenmaarkt en veehandel . Tot slot van dit ritj e door de tijd noemen we u nog het recept van Grunninger Kniepertjes. Dan is wat ons betreft de koek weer even op. Veel leesplezier én .. vast voor in de agenda: 15 april, excursie kerken Winsum en Obergum; 12 mei, opening expositie vondsten werkgroep archeologie; 23 mei, lezing over streektaal door S. Reker, Tot dan!

Secretaris

De redactie

Jhr: k C. de Ranitz Bellinge" 'eer 10,9951 AM Winsum. te/~loa n:

0595 - 44 1921,

c Pt!.nning meester U- LemSfr o- Wiering a

l ï ..n la ,,·eg 13.9951 ER Wins um,

','ietoon : 05 95 - 44 31 03 Alg~m eetl

A djunct

J Jenhlû=ell SdJepperijlaan 56, 9951 BL Winsum, :c-;~

-Inhoud

oon: 0595 - 44 15 74,

Uit de kerkelijke registers van Bellingeweer

2

In gesprek met Roelf Hartlief

5

Focke en het geheim van Magnus

6

Nieuw verschenen boeken

9

u dLn

E C Bakker- lVoortman Hootdstraa t W. 19, 9951 AA Winsum

:ddoon: 0595 - 4416 71 B Raangs

H é1IStraat 4, 9951 AE Winsum ~, efoo;J' 0595 - 44 19 14 .-IJ Rjnzema

Hoofdstra'at W ·48, 9951 AC Winsum

Harddraverij met paarden in Winsum

10

Jeugdsoos De Pluu over de drempel van 2000

13

Minuutplans van de gemeente Winsum ,van 1828

17

Verslag ledenvergadering 25 januari 2000

24

KJ_ Wol/ers BroeIr:finne 19, 9223 RL De Wilgen

lekloon: 051 J - 51 7529 'os/en lidmaa/schap:

f 25,- per jaar

Bankn>la t;e : ABN-AMRO Winsum;

Reiem ngnr 61 2336174 Pas/bankrekening nr ABN-AMRO 803935

I

ISSY 1386-1530

Vormgeving: Jaap Stevens Drûk: Scha/lila druk Bedum

1

Uit de kerkelijke registers van Bellingeweer (1668-1811) en van Ranum (1683-1811) deell De kerkelijke gemeente te Bellingeweer vond een aanvang in 1641, blijkens de inleiding die

3. Dominicus Hero Ubbenius. 4. Dominicus Peetius Wolphius Ducher. 5. Dominicus Johannes Beeker. 6. Dominicus Georgius de Jager. 7. Wilbrandus van Elselo.

ds. Wilbrandus van Elselo op 14 juli 1718 schreefbij het Bellingeweerster Kerkelijke Protokol:

Vanaf 1683 strekte de herderlijke zorg van de . predikant van Bellingeweer zich ook uit over de gemeente van Ranum, waarna ook het register betrekking heeft op beide gemeenten. Het gemiddelde aantal lidmaten was te Bellingeweer 45 en te Ranum 20.

'Nadat de Kerck alhier tot Bellingweer in den jare 1641 weeder begonnen was herbout te worden door de Hoog Welgebooren Heer Onno Tamminga der Older, Heer tot Bellingweer als Unicus Collator, als er een steenbult van de oude Kapel hadde geleegen seedert de troubelen en oorloogen met de stadthouderen van de Koningen van Spangien, die een eijnde namen in deese Provincie van Stadt en Lande in den jaere 1694 *), als wanneer de Stadt Groningen en de geheele Provincie in de navolgende predikanten malkanderen gevolgt in den Heijligen dienst des Evangeliums en der Gereformeerde Leere ( .. ).

-. -.

De eerste is beroepen anno ' 1646 als 1. Dominicus Henricus Elbergius . 2. Dominicus Elias Helenius.

Door bewerking en rubricering van de veelsoortige gegevens (zowel vermelding van doop, huwelijk en overlijden, als regelmatig terugkerende overzichten van lidmaten), heb ik getracht antwoorden te vinden op vragen als: • Welke tijdsruimte lag er tussen de huwelijksdatum en de geboorte van het eerste kind? • In welk percentage was deze duidelijk minder dan negen maanden?

-1648.

-_ _-_ . ...... ...

D e Tallllllil/gahorg

-1662 . -1668. -1675. -1683 . -1698. '

ol i Hl/is 101 Belll11f!.l'"e
2

Hierbij dient te worden aangetekend, dat gegevens betreffende doodgeboorte of overlijden van het kind voordat het kon worden gedoopt, niet beschikbaar zijn, Het kortste interval werd gevonden bij Rickert Aris en Brechie Drewes. Zij trouwden op 17 juli 1692 en op 4 september 1692 werd hun dochter Martie gedoopt in de kerk te Ranum. Ds. De Jager tekent hierbij dan ook aan: 'hebbende gelijk sulcks de uitwijst al voor haar huwelijk vleeslijke gemeenschap gehouden'. Rickert, geboren in 1666, was in meer opzichten een heftig mens. Pas in 1700 deed hij samen met Brechtie belijdenis van zijn geloof na . lang aandringen van ds. Van Elselo. In oktober 1702 reeds werd hij van het avondmaal geweerd, 'doordien er questie was gereesen tusken Sijabe, Rickart en Heere Jans, welke voor die tijt niet was bij te leggen, als sijnde de wonden van scheltwoorden etc. noch te fars' . In de jaren 1708, '09, '12, '13 , en '16 wordt zeven maal 'wreweligheit', 'questie met de nabuiren', 'hoofdigheid' of 'vijantschap' aangevoerd als reden voor het 'absenteren' bij het avondmaal en de overige kerkdiensten door Rickert en Brechtie.

-...... ~

..:::

Echter op 19 mei 1720 wordt hun zoontje gedoopt. Ds. Van Elselo commentarieert: 'Den 19 Maij is van mij door het water des H. Doops besprenght het soontie van Rickart Aris en Brechtie, dat nu bena .een jaar out was, en geweijgert hadde te dopen, omdat desselfs ouders in geen 12 jaren an het Nachtmael des Heeren hadden geweest, en desselfs moeder in al die tijt selfs ook tot Ranum, als ik daer quam prediken, niet in de kercke en de vader ook in geen jaren bij mij ter kercke was geweest, en mij ook in het besonder hadden beledight, en daerbij ginck het gerucht dat sij bij de Papisten nu en dan ter kercke gingen, soodat ik door het

:.:

-... '::: Het terrein van de Tammingaborg, zoals het werd ingetekend in het

:::

bestemmingsplan Winsum-zuid-oost. J. Borgstee; 2. Kerkhof"van Bellingeweer; 3. Weg Bellingeweer-Winsum; 4. Provinciale weg; 5. Garl1Werderweg 6. Spoorlijn.

• • • • • • • •

Wat was het interval tussen de geboorten van twee kinderen in één gezin? Wat was het percentage tweelingen in de onderzochte periode? Hoe hoog was de kindersterfte? Wat was de gemiddelde leeftijd bij het eerste huwelijk? Wat was de gemiddelde huwelijksduur? Hoe hoog was het percentage niet-eerste h\lweiijken? Hoe groot was het interval tussen het einde van het eerste huwelijk en de tweede huwelijkssluiting? Kwam echtscheiding voor?

Bij het doorlezen van de registers leken tal van gebeurtenissen mij de moeite waard om door te geven, niet in het minst om het lOch wat saaie getallenmateriaal te verluchtigen. In deze aflevering wil ik de eerste twee vragen behandelen. Ze\'entig maal kon het tijdsverloop tussen de huwelijksdatum en de geboorte van het eerste kind worden berekend. I J x mee r dan 5 jaar x 4 5 jaar -+ x 3 4 jaar 6 x 2/ 3 jaar 25 x 1/ 2 jaar 10 x 9/12 mnd 3 x minder dan 9 mnd ~

(16.2%) ( 2.9%) ( 5.7%) ( 8.6%) (35 .7%) (14.3%) (18.6%)

Grafsteen van Riekert Aris op het kerkhof te Ranum. De onderste tekst luidt: Anno J 744, den 4 Marti, is Rieker! A ris in het 71)Stejaar in Den Heere gerust. Foto: P Noord (26-10-1999)

3

weijgeren van sijn kindt te dopen, het daertoe brachte, gelijk mijn ogemerck was, dat hij tot mij quam na soo veel jaren pruilens, en het met mij wilde inschicken, dat dan op deese conditie en voorwaarden an wilde gaen, dat hij en sijn vrouw soude beloven: dat hij van de Gereformeerde Religie was, als ook zijn vrouw, en daarbij blijven tot het einde van haer leeven, 2 dat sij het ki nt dat se gedoopt begeerden te hebben, beloofden in die Gerefotrneerde Religie te sullen opvoeden; 3 datse weder als vooren, als ik tot Ranum guam prediken ter kerck en gehoor van Gods wo ort souden moeten komen, sonder merckelijke verhinderinge. En met hare nabuiren in vrede trachten te leeven, als wanneer ik haer als litmaten van de Gemeente soude erkennen, en haer als andere litmaten besoeken. Het welke sij dan alles aannamen en beloofden te doen in presentie van getuige ten huijse van Drewes Gaijkes tot Ranum, Pinxter-dagh na de middagh, waerop wij na de kerck gingen, en de moeder haer soon selfs ter doop houde. '

gaen, dat hij sonder een sruckjen broodt en een teugjen wijn wel konde zalig worden, en sijn andere vi nnige reeden tot mij meer, deeden mij besluiten sijn huijs niet meer aen te doen. Alsoo ook sijn dochter Grietien verklaerde. dat sij niet te Nachtmael soude gaen, soo lang hair Haijt en Mem daer niet angingen. Ik meende te meer reeden te hebben sijn huis voorbij te gaen, alsoo sij beijde haer woort en belofte soolemneel in presentie van ledemaeten gedaen (siet op het jaar 1720 booven, het gepasseerde in Drewes Gaijkes huij s) al kort daema hadden verbrooken, nadatse maer tweemael an de Tafel des Heeren hadden geweest seedert anno 1720, met guestie en met onvrede te maeken.' Nog eenmaal vinden we de naam van Rickert terug en wel op 9 september 1725, wanneer hij bij de huisbezoeken opnieuw wordt overgeslagen: 'alsoo hij opnieuw kijvagie niet alleen hadde aengevangen met sijn vrouw, en dochters teegens sijn overbuirman Jan Freericks, maer selfs het mes teegens hem hadde getrocken, enz.).'

Op 7 juni 1722 lezen we echter: 'Bevonde noch groter verwijderinge tusken Jan Jacobs ende Rickart Aris en hare wijven als oijt tevoren, daer geen heel en an is door menschen, en die daerom niet ten Avontmael gaen.'

....

~

Rickert ligt begraven op het kerkhofje te Ranum. De tekst op zijn grafzerk (zie foto) doet vermoeden dat hij alsnog gelijk heeft gekregen met zijn boude uitspraken van maart 1725 :

En op 3 juni 1725: 'Als dan tijt weeder naderde om het H . Avontmael des Heeren te celebreren, soo deed ik als tevoren min visitatien in beijde Gemeentens, (doch ginck het huijs van Rickart Aris voorbij, omdat hij nu seeder den jaere 1720 maer tweemael met sijn vrouw Brechtie hadden ten Avontmael geweest. En ik alsoo in al die tijt mijn vermaningen en aenmaeningen tot sijn plicht in deesen fruchteloos hadde gesien. En ook omdat hij mij naast voorgaande in de voorige visitatie in martio, ronduijt hadde verklaerdt, dat hij niet ten Avontrnael sou

ANNO 1744. DEN 4 MARTI IS RICKERT ARIS IN HET STE 79 JAAR IN DEN HEERE GERUST.

.WJ de Boer *) De predikant heeft zich hier vergist in het jaartal; dit moet 1594 zijn!

"q

Van de redactie: Het volgende Infobulletin, Winshem 's vijfde jaargang nummer twee, verschijnt in juni 2000. Kopij kunt u insturen tot uiterlijk 24 april 2000. Zo mogelijk grote stukken tekst digitaal aanleveren (op floppy ofvia e-mail) en bij voorkeur als 'platte' ·~ tekst (zonder opmaakcodes). U kunt uw teksten natuurlijk ook gewoon geschreven ofgetypt aanleveren. Dan zorgt de redactie voor verdere verwerking. Graag bij elke tekst uw naam en telefoonnummer vermelden! I

Redactieadres: Erna Bakker Hoofdstraat-W 19 9951 AA Winsum telefoon: 0595-441671 e-mail: [email protected]

4

r

, In geprek

In gesprek met In 1967 vestigde Roelf Hartlief zich in Winsum, hij kwam uit Eelde en wilde als 27-jarige zelfstandig een slagerij beginnen. "Mijn vader zag er in eerste instantie niets in, hij sprak over leeglopende klei, hetgeen wilde zeggen dat er steeds minder mensen in het Hoogeland kwamen wonen".

-......

'" ....-... ...::::

;,;

o c

Waarom kwam U in Winsum wonen? Slagerij Harkema wilde zijn bedrijf verhuren. Winsum zou volgens een goede vriend' van mij flink gaan groeien; ik zag daar wel wat in. Toen er 4 koeien in de zaak bleken te hangen, zag ik er wel wat in en ben er toen aan de slag gegaan. Mijn vader had intussen de boel ook eens bekeken en was na zijn aanvankelijke aarzeling zeer positief. Waar haalde U toen het vlees vandaan? Dat werd elke week bij de boeren in de omgeving gekocht. De aankoop ging gepaard met veel handjeklap, handeltjes gingen soms om een rijksdaalder niet door. Ook waren er zogenaamde mestboeren. Slager Harkema was zo iemand. Hij had bij Den Andel De eerste prijs slachtvee staat voor slagerij Hartliej" 1969 3 bunder land (300m 2). In het voorjaar kocht hij een stuk of 12 magere beestjes die hij de hele Kocht je daar als slager dan geen vee voor de slacht? Ik meen zomer vetmestte. Tegen de herfst als het vee slachtrijp was, ginooit eens een foto van een koe voor de slagerij te hebben gen die koeien onder het mes. Was ook wel nodig want hij had geen stal. Dat er geen stallen voor alle koeien waren, lag ook gezien. Nee, dat is nu juist het verschil tussen slachtvee en gebruiksaan de basis van de Baistemaarkt. Daar werd vee verhandeld vee. Dat laatste werd verhandeld op de markt. Voor een slagerij dat zo een onderkomen kreeg. heb je slachtvee nodig. Ik kocht meestal van te voren een mooi beest en stalde dat voor de winkel. Er werd heel wat afgevoeld Welk vee werd er verkocht? en bekeken aan zo'n beest. Wie het nauwkeurigst raadde hoeVooral koeien. De Winsumer veemarkt was vooral een grote veel slachtvlees er aan dat beest zat, won een rollade. regionale koeienmarkt. Er kwamen zelfs veel veehandelaren uit We verkochten op zo'n markt niet al te best. De boeren kwahet westen van ons land hier naartoe. Die koeienmarkt wordt men van heinde en verre om te handelen en niet om de te winvanouds op de derde maandag van oktober gehouden kelen. Met al die honderden koeien die een hele dag in de straat stonden, lag er heel wat stront. Om die troep niet overal te krijgen, lag in elke winkel oud tapijt of karton op de grond.

Veemarkt WINSlJIYl:

De markt. wordt gehouden op 17 October a .s. van '~mor­ gens 7 tot 's middags 3 uur. Op de markt mogen slechts worden aangevoerd of aanwe:z;lg zijn, tuberculose-vrije rundiiren,waaronderVl/c:den v.erstaan, runderen, waarvoor kani 'worden 'gètoozld een v~rklarlng, .afgegeven door of vanwege één der ptovlnclale Gezondheidsdiensten 'voor ' Dieren in Nedlirland; welke volgenlj. de voorschriften 'van . die Dienst geldig Is. De toega.ngen. tot de markt .ziJn 'beperkt tot n.l. Hoofdstraat te: WinSum: (bij 'postkantoor)"; Havtlnstraat en HOofdstraat te' Obergum,' ' . . . Bij het . ter markt kl)men~ moet elk' dier zijn vol:>rzlen zijn .",an een hoorntouw: ' Vervoer'vanvee door'destratim va.n het uitbreidingsplan Is de gehele dag' vérboden/ '..: De Bllrgêlrieèiiter Van' Winsum:; BOSCH~"- .

Was er nog meer te doen dan vee verhandelen? Ja, de Baistenmaarkt was ook een dag voor de jeugd: De koeien werden aan dikke palen gebonden. De jeugd liep daar over heen te jongleren:- Bijna ieder jaar kwam er een gebroken been, arm of enkel voor. Ook was het de dag dat de jeugd er voor het eerst ging roken. Snotapen van 12 jaar zag je met een sigaret rondlopen. 's Avonds was het strontspuiten. De bran!jweerlieden die het dorp weer schoon moesten zien te krijgen probeerden de uitdagende jeugd onder te spuiten.

:3.

• 5

Boekbespreking

Focke en het geheim van Magnus Martine Letterie, Focke en het geheim van Magnus. Leopold; Amsterdam, 1999. 136 p., krt., ISBN 90-258-3992-4. Groningen en Ommelanden fungeren niet vaak als decor van historische romans die zich in de Middeleeuwen afspelen, en al helemaal niet als het gaat om jeugdromans. Bij 'Middeleeuwen' denken kinderen nog altijd in de eerste plaats aan machtige kastelen, jonkvrouwen, ridders te paard en kruistochten, al dan niet in spijkerbroek. Deze onderdelen van de middeleeuwse samenleving kwam je destijds in onze streken niet of nauwelijks tegen, dus waarom zou je een zich in de Middeleeuwen afspelende jeugdroman in en rond Groningen situeren en niet lil Frankrijk of Duitsland, zoals Thea Beckman lil haar prachtige verhalen doet? Toch heeft Martine Letterie het aangedurfd voor haar jeugdroman Gro9ingen en Ommelanden als decor te nemen. Geen gemakkelijke keuze, want BORGH hiermee ontneemt zij zichzelf de mogelijkheid om haar verhaal smeuïg te NITTERSUM tot de ;)teer .7. X. maken met de stereotype, maar nog steeds tot de jeugdige verbeelding spreBorg te StedulI1 rond /750 kende wereld van kastelen, koningen en kruisridders. Dat er desondanks toch een Beieren zijn ze naar de Ommelanden (destijds ook Fries gebied) goedlopende, herkenbare en bovenal spannende historische overgebracht. Ook in de Ommelanden willen nu enkele belangjeugdroman geschreven kan worden, bewijst Letterie met haar rijke hoofdelingen van de partij der Vetkopers zich aan de HolFocke en het geheim van Magnus . landers onderwerpen en de Friese vrijheid opofferen. Daarom is het van belang dat Magnus ' relikwieën weer te voorschijn worDe hoofdpersoon van het verhaal is de twaalfjarige Focke, die den gehaald, zodat ze van nut kunnen zijn om de Schieringers te sinds een paar weken novice (monnik in opleiding) is in het helpen de Vetkopers te verslaan en de Friese vrijheid te bescherklooster Aduard. Hij is door zijn vader, de Stedumer hoofdeling Eppo van Nittersum, naar dat klooster gestuurd. Eppo men. vindt Fockes tweelingbroer Eilco veel geschikter om hem te zijner tijd als leider op te volgen, en dat zint Focke maar niets: Focke en de monnik weten met veel speurzin de verstopte relikwieën van Magnus terug te vinden. Daarbij beleven ze tal van hij verveelt zich in het klooster. Gelukkig dient zich al snel een spannende en ook grappige avonturen (zoals een bezoek aan een avontuur aan. Zijn leermeester stuurt hem met een oudere monvriend van de monnik, pastoor in Garmerwolde, met acht kindenik op pad om de relikwieën van de legendarische Magnus, die als vaandeldrager van de Friezen ooit Rome voor Karel de ren) en worden danig gehinderd door twee geheimzinnige monGrote veroverd zou hebben, op te sporen. Deze zitten verstopt niken, die hen overal achtervolgen. Magnus'gouden halsband, zijn vaandel, zijn arm en de bezegelde oorkonde van Karel de in diverse Groninger en Ommelander kerken, maar kunnen met behulp van een çryptisch vers gevonden worden. Tot voor kort Grote inspireren de Schieringers, onder aanvoering van Eppo berustten die relikwieën, symbolen van de Friese vrijheid, in van Nittersum, om de Vetkoper Hayo Wibben vlakbij de kerk een kerk bij Harlingen, maar omdat de Westerlauwerse Friezen van Westeremden te doden en zo het gevaar van een Hollandse zich hebben onderworpen aan de Hollandse graaf Albrecht van overheersing te keren. Focke gruwt van het bloedbad, wil zijn

6

\'ader niet meer als hoofdeling opvolgen, verzoent zich met het kloosterleven en mag zelfs met zijn leermeester naar de univerileit van Parijs!

ben ik uitgegaan van de historische achtergrond van de gebeurtenissen in de laatste jaren van de veertiende eeuw, waarbij ik ter wille van het verhaal de chronologie soms iets heb aangepast", dan was er niets aan de hand geweest: het staat de schrij:\ Is jeugdroman is Focke en het geheim van Magnus geslaagd te ver van een historische roman vrij om de feiten in dienst te stelnoe men. Martine Letterie heeft onmiskenbaar schrijftalent. len van het verhaal, desnoods daaraan aan te passen, mits dat Haar dialogen brengen vaart in het verhaal, de gedachtengangen verhaal geloofwaardig blijft. Maar Letterie schrijft: "Voor dit \'an hoofdpersoon Focke boek ben ik zoveel mogelijk geven het verhaal psychologiuitgegaan van de geschiedesche diepgang, de sfeertekenis" (p. 131), waarna ze gaat ni ngen zijn raak: je ruikt als uitleggen in welke gevallen het ware de paardenstal, de zij zelf personages of situmuffe slaapzolder, het overaties heeft bedacht (bijv. bevolkte steenhuis. Ook aan Focke en Eilco) of met de geheimzinnigheid en spanchronologie heeft geschoven ning ontbreekt het niet: het (bijv. het bouwjaar van het cryptisch vers waarmee huis van Evert Wygboldus). Focke de relikwieën van Dit wekt de verwachting dat Magnus moet zien te vinden, in andere gevallen het histode speurtochten in de kerken, risch kader wél klopt. Maar de achtervolging door de hoewel globaal gezien het geheimzinnige monniken ... verhaal van Focke goed past Het eerste hoofdstuk, 'Inleiin de gebeurtenissen van het ding ', is een korte uiteenzeteinde van de veertiende ting over het Magnusverhaal eeuw, geldt dat niet voor alle en de strijd tussen Schierindetails. Letterie laat het gers en Vetkopers. Mijns geheel zich afspelen in de inziens doet deze inleiding koude wintermaanden januafbreuk aan het romankarakari en februari 1398 (p. 132), ter en is zij als uitleg vooraf terwijl pas in september ook onnodig: beter had dit 1398 een aantal Ommelaningepast kunnen worden in der hoofdelingen Albrecht van Beieren huldigt, I en de het verhaal dat Focke van zijn leermeester hoort over Magslag bij Westeremden vernus en de Friese vrijheid (p. moedelijk m juni 1399 22-24) . De berovingsscéne plaatsvond. ' Ook is het zeer (p. 90-9 1) en Fockes reactie de vraag of destijds in de daarop had spannender Ommelanden de partijtwisbeschreven kunnen worden ten al on&r de noemer en de reden waarom die twee "Schieringers en Vetkopers" geheimzinnige monniken Voormalige ziekenzaal van het klooster Aduw"d (doet tegenwoordig dienst gebracht kunnen worden.3 onze hoofdpersoon en zijn Van Eppo Nittersum is één als nederlands-hervormde kerk). Dit gebouw is tussen 19/7 en 1928 gronmetgezel bij hun speurtocht dig gerestaureerd. Af beelding uit 'De stenen letters van Aduard', Raster zoon bekend: deze heette steeds achtervolgen (p. 128) Reeks 1, Frank Meijer, Omnia Uitgevers, Groningen 1999. niet Focke of Eilco, maar vind ik nogal onwaarschijnAndolf of Andeloff.' Hij kan lijk en vergezocht. Deze kleine kritische kanttekeningen doen in dit verhaal best gemist worden (misschien is hij pas rond echter weinig af aan een in mijn ogen uitstekend geschreven 1400 geboren), maar aangezien Letterie zich op andere plaatsen verhaal. in haar nawoord uitgebreid verantwoordt, suggereert zij impliciet op p. 131 dat er van Eppo 's nageslacht in het geheel geen Focke en het geheim van Magnus speelt zich af tegen de historinamen bekend zijn. sche achtergrond van de tijd waarin Westerlauwers Friesland door toedoen van een aantal belangrijke Vetkoperse hoofdelinEr zijn nog enkele historische missers. De kloosterkerk van gen zich aan de graaf van Holland had onderworpen en in de Aduard is geen "kathedraaai" (p. 8 e.v.), want het is nooit een Ommelanden hetzelfde dreigde te gebeuren: een aantal hoófdebisschoppelijke kerk geweest, en het was, hoe imposant ook, linge n had reeds de Hollandse graaf als heer erkend. Hiertegen zeker niet "het grootste en rijkst uitgevoerde kerkgebouw in ons rees verzet van de tegenpartij , ook wel 'Schieringers ' genoemd land" (p. 134), tenzij met "ons land" de Ommelanden worden (o.a. de Stedumer hoofdeling Eppo (van) Nittersum en de abdij bedoeld. Als het Aduarderdiep nog gegraven moet worden (en \an Aduard), culminerend in de slag bij Westeremden, waarin Letterie laat Fockes metgezel - historisch zeer verantwoordde Velkoperse hoofdeling Hayo Wibben sneuvelde; even later vertellen dat daarvoor plannen zijn, p. 34), kan van Aduarder\\e rd een Hollands garnizoen in het Damsterdiep verdronken. zijl natuurlijk nog geen sprake zijn. Ook lijkt het mij sterk dat Als Letterie in haar nawoord had geschreven: "Voor dit boek de toren van de A-kerk al in 1398 een uurwerk had (p. 51) en

7

1. Oorkondenboek van Groningen en Drente, ed. Pl.Blok e.a. (2 din. , Groningen, 1896-1899), nrs. 995-1000.

haalt Letterie als zovelen het onuitroeibare cliché van de aan de muur hangende ingebakerde zuigeling van stal (p. 70). De vrijheidsbrief van Karel de Grote lijkt een kattenbelletje in plaats van een prestigieuze oorkonde, hoe vals ook (p. 110), terwijl Jancko Douwama wel als politicus, maar bezwaarlijk als "dichter" betiteld kan worden (p. 132).

2.

A. Janse, Grenzen aan de macht. De Friese oorlog van de graven van Hollan d omstreeks 1400 (Den Haag, 1993), p. 15 7.

3. R.H. Alma, 'Hekerens en Bronkhorsten in Groningen ' in: D.E.H. de Boer e.a. , red. Het Noorden in het midden. Opstellen over de geschiedenis van de Noord-Nederlandse ghewesten in Middeleeuwen en Nieuwe Tijd (Assen. 1998), p. 19-21.

Bovengenoemde historische onjuistheden of ongerijmdheden (die de schrijfster deels had kunnen ondervangen door niet te beweren dat zij een maximale historische accuratesse nastreeft) worden echter meer dan gecompenseerd door de uitstekende sfeerschetsen en de ·helder beschreven gedachten van Focke, waardoor de jeugdige lezer zich goed kan verplaatsen in de wereld van een twaalfjarige jongen in de late Middeleeuwen. Een aardig aspect aan Focke en het geheim van Magnus is dat de meeste in het boek beschreven kerken er nog steeds ongeveer zo bijstaan als in 1398: alleen de abdijkerk van Aduard is verdwenen en de A-kerk in Groningen is drastisch verbouwd (wat bij de uitleg op p. 135 niet vermeld wordt). Hopelijk zet dit boek van Martine Letterie de jonge (en ook oudere) lezers aan deze kerken eens op te zoeken, met in het achterhoofd de gedachte "Focke is hier ook geweest! " Zo zou Focke en het geheim van Magnus op een leuke manier de belangstelling voor de streekgeschiedenis bij de schooljeugd kunnen stimuleren .

4. Wl. Formsma e. a. , De Ommelander Borgen en Steenhuizen (Assen, 1973), p. 378; Alma, 'Hekerens en Bronkhorsten ', p.25.

• Anton Rinzema

Kniepertjes

500 g tarwebÎoem pond boter 400 g witte basterdsuiker 3 eieren I pakje vanillesuiker

Een recept uit 'Povvert Pankouk Pierewaai',

Doe alle bestanddelen in een kom en kneed het geheel tot een smeuïge deegbal. Draai hiervan kleine balletjes en bak er op een ingevet ijzer wafeltjes van.

Groninger Kost. Uitgave: Streekhistorisch

Kniepertjes zijn net als Nijjoarsrollechies typische nieuwjaarskoekjes.

Centrum Stadskanaal.

Deze tekening van een Nederlands wafelijzer (/733). met heidense en christelijke symbolen, is een laat voorbeeld van de bizarre verm enging van de christelijke, Noordeuropese en oude religies die in afgelegen landelijke gebieden hestonden. (Overgenomen uit: Het geheim van Sinterklaas en de Kerstman: p. 21, Tonv van Renterghem, Kosmos-Z&K Uitgevers Utrecht/ Antvverpen, 1996)

8

Nieuw verschenen boeken Vluchteliil;gen~n krijgsgevangenen in Nederland tijdens 4e Eerste Wereldoorlog Auteur: Drs. Evelijn de Roodt Uitgever: Europese Bibliotheek b.V. Zaltbommel ummer: ISBN 90 288 14264 Prijs: Circa f 49,- (368 pagina's)

Titel: Auteur: Inhoud:

litel:

Gereglementeerde golven Mr. Watze J. de Vries Bevat een overzicht van de ontwikkeling van het zijlen dijkwezen vanaf de Middeleeuwen in de provincie Groningen .

Titel:

Wij zijn van de Brake, bijdrage aan een familielegeIlde Auteurs: Hennan en Nettie van de Brake Uitgever: 1999 VandeBrake Producties Texel, Diek 7, 1797 AA Den Hoorn, Texel (telefoon 0222-319688)

Titel: Over de toukomst van de Grönneger toal Auteur: Haann Diek Uitgever: Haan - Bedum Nummer: ISBN 90 71 372 138 Prijs: f 7,50 (16 pagina's)

...... :: :::

=

=

Titel: Stadstaat Groningen Auteur: Meindert Schroor Uitgever: Regio-Project Uitgevers Groningen Inhoud: Beschrijft de stadsrechten en de ontwikkeling van de buitenbezittingen tussen 1612 en 2000 en vonnt de prelude op de beëindiging van de aloude stadsmeierrechten.

Agenda voor de periode van

De Korrewegwijk en De Hoogte Titel: Auteur: Beno Hofman, stadshistoricus Uitgever: FBP Leeuwarden Nummer: ISBN 90 330 1531 9 Prijs: f 39,50 Inhoud: Beeldverhaal van een Groninger stadsdeel.

maart tlmjuni 2000 Zaterdag 15 april Excursie naar de kerken van Winsum en Obergum onder leiding van B. Raangs, restauratiedeskundige, en E. van der Werff, historicus. Aanvang: 13.30 uur. Plaats: NH. Kerk te Winsum. Toegang: leden gratis; niet-leden f 5,-.

Titel: Roode Weeshuis Auteur: Paul Holthuis Uitgever: Regio-Project Uitgevers Groningen Inhoud: Venneldt alle kinderen die in het Roode Weeshuis in de stad Groningen -opgericht 1599- hebben gewoond, met hun familierelaties. (Interessant voor genealogen!) Titel: Nieuwe Groninger Encyclopedie Auteur: Meer dan honderd auteurs uit vele disciplines Uitgever: Regio-Project Uitgevers Groningen f 279,95 (ruim 100 pagina's, 600 illustraties) Prijs: Inhoud: Driedeling standaardwerk met ruim 5000 trefwoorden, hét naslagwerk voor cultuur, geschiedenis, geografie en kunst van de provincie Groningen.

Vrijdag 12 mei Om 16.00 uur: opening expositie 'Een kijkje in de keuken van vroeger. Recente archeologische vondsten in en rond Winsum'. Periode: Van 12 mei tlm 28 juli 2000. Plaats: De Blauwe Schuit (voonnalige 'Groene School'), Warfstraat 1, Winsum. Openingstijden: maandag tlm vrijdag van 8.30 tot 22.30 uur. Toegang: gratis.

Titel: Van Groningen tot Oekraine Auteur: Jaap Ekhart Uitgever: Profiel Bedum Prijs: f 39 ,50 Inhoud: Verslag van een speurtocht naar de tien buitenlandse fabrieken van Willem Albert Scholten.

Dillsdag 23 mei Jaarvergadering en lezing door Prof.dr. S. Reker over streektaal. Aanvang: 20.00 uur. Plaats: Zalencentrum De Hoogte, Kerkpad 8, Obergum. Toegang: gratis.

9

>

roniek van historische gebeurtenissen

....

Op 25 en 26 juni 1904 werd de

JOas te harddraverij in

Winsum gehouden. Op de foto, genomen in de Hoofdstraat- W ter hoogte van cajë De Valk

(hoek Kerkstraat) ziet men het publiek naar de drafbaan gaan. Voorop de stajinuziek van het eerste Regiment der Infanterie te Assen. De festiviteiten werden besloten met een groot vuurwerk.

Harddraverij met paarden in Winsum Groningers zijn paardenliefhebbers; dat is altijd al zo

allure een dergelijk paarden evenemen t.

Hoofdstraat-Winsum en de weg door Bellingeweer. De baan had een lengte van ongeveer 280 meter en het publiek stond op de landerijen aan weerskanten van de baan. Er was daar toen nog geen sprake van bebouwing. Op het feestterrein stond een grote tent. Het 'buffet' in de tent werd verpacht; in 1883 aan de heer J. Siebers, koffiehuishouder in de Folkingestraat te Groningen voor de som van vierhonderd en negen gulden. De pachter moest aan een aantal voorwaarden voldoen. Zo moest hij bijvoorbeeld de harddraverij commissie ' één anker goeden wijn leveren à f 1,- de flesch ' (een anker wijn 38,8 liter). Een andere voorwaarde was dat de pachter de feesttent moest versieren met minstens twintig vlaggen en verder moest hij zorgen voor genummerde bedienden.

Ook Winsum heeft vele jaren achtereen harddraverijen gekend. In het jaar 1804 werd daar voor het eerst een kortebaan-draverij gehouden. De laatste vond plaats in 1930. Eens per jaar op een zaterdag en zondag in juni was het groot feest in Winsum-Obergum. Hoogtepunt daarbij was de harddraverij op de zaterdagmiddag, georganiseerd door de Harddraverijvereniging Winsum-Obergum. Deze draverij werd gehouden in een deel van de

Per jaar was er verschil in soort draverij. Wij noemen hier enkele uit de vorige eeuw. • 1882: harddraverij met paard en Chais (prijzen van 500, 100. en 50 gulden) . • 1885: harddraverij met paarden, gespannen voor tweewielige rijtuigen. Voor de winnende pikeur is er een gouden medaille beschikbaar. • 1886 en volgende jaren: harddraverij met paarden onder den man of ingespannen voor sulky of sjees naar keuze.

geweest. Dat blijkt niet alleen uit de paardensymbolen van tal van windwijzers op boerderijen en torens, maar ook langs en op de drafbanen. Het aantal harddraverijen met paarden in de provincie is de laatste jaren sterk afgenomen. Jaren terug had vrijwel ieder dorp van enige

10

1\ ~ ,@J ,1=1l ~ '~ ,~ W1NSUM-OBERGUM. g~&~4J@~~ 26

UNicl

1897 :

HARDDRAVERIJ VAN PAARDEN , onder den Man of voor Sulky. llaaf keuze. Prijs {400.

f 1 äO, f GO

Preoliën

Totalisator aan de baan.

ZOfldag

f 40 .

en

Lengte der baan 2b2 Meter.

2 7 JUQ1,

Gon~~rt O~ n~t ~~nool~l~in

's na m.

GOOr

3

1

b-5,\z uur:

n~t Muzi~~~~z~I~~na~ J~ITUW'J

Directeur de heer I. WESTER DIJK. 's Avonds 7 I'. nur:

Groot Concert en Café Chantant in de Feesttent met medewerking van 3 'Dames en 1 Hall. Kal'akterkomiek, ouder directi e ra u dell heer C. ~l ii L L E n , Kupelm eester d.d. Schutterij te Groningen.

---

L IJ ~_(2::..i ' I I v.

I , /"'0.

I

S '1'

DE n

EI G E X A A R.

I

H A nDD

1. F . C. HE llHII ES.

I

:::

-

=

II

2.

I

I I i

II

I

P IKEURS.

A'IJ/sterdam. Zw. Ruin, Wil helmlIl J . G.

E.B.BINDER' -OET. Zuidhorn.

3. G.

n A V E n St

I

i

!

het 2de corps

OUSClillIJVING DER P AA R DEN.

WOONPLAATS. j

I :::

1'1111

I.

ISOh me.-_, p,.,,,,, OIg,.,

M Al'ZE.

J . ., Boe"

n.1 P.

Sa uu·el'd.

Sch .

P. SOmIA[\'I.

H(wen.

Sch. Hengst, Murza.

5. R. HEl\ll\rES.

HUrt li.

6.

S'l'AL TRIO.

Soest.

7.

G.

ROO .

Oóerqum.

Sch. ruin, I mmerzu.

E IGENAAR.

8.1

O. F. REILINGH.

Gl·oningen.

Am. d. bI'. Hengst, Redseer.

J.

ENSING.

Loppersllm.

R. sch. r ui n, Cesar .

J.

DE BOER.

4.

YAN

DE

ZIJL .

9. H. K. GL AS Jz. 10. STAL UNUAS.

13. H.

DE

YRI EZE.

S.

AEIIS.

\ VI'l'l' BVEEIi.

jSch. Mer., Wil helmina. A . SID~HruS.

Sch.

Ruin, Rejected.

P.

,

Koudekerk. a. _ B. d. Rijn. I~'"' "",,,·.Uoq"'''.

11. STAL JAN STEEN. den Haag.

12. STAL 'r RIO.

ruin, Krylaty

vosb1. Zw.

Soest. Hïldcn;ank.

SCHIl>l>EHS .

mer ., Angelllle. A. v. Hen g~t,

D. AKKER.

Sador.

P.

SCRÜNUOCK.

Zw. Merrie, Nobel.

S.

HETTlNGA.

SDrlj"rsdrukkerij raD J, C, .\I EKEI. te Winsum.

11

SCHÜNROCK.

zend heeft beschikt; deze weigering niet in overeenstemming is te brengen met de gevoelens van het grootste deel der ingezetenen van Winsum' en daarom verzocht gemeld bestuur de raad 'Uwe afkeuring hierop kenbaar te doen maken en nochtans te willen bevorderen dat de Harddraverij ouder-gewoonte doorgang kan vinden' . De raad discussieerde uitvoerig over dit verzoek. Men wees erop dat de harddraverij met kermis meer dan 125 jaar in Winsum had plaatsgevonden, 'traditioneel en vele jaren de trots van ons dorp' . Van ' linkse ' zijde werd een motie ingediend, waarin de burgemeester beleefd doch dringend werd uitgenodigd, zijn weigering op 't verzoek van de vereniging in te trekken en alsnog de gevraagde toestemming te verlenen. De ' rechtse' raadsleden namen het op voor de burgemeester. Het uiteindelijke resultaat was dat het besluit van de burgemeester gehandhaafd bleef. De burgemeester verduidelijkte de rechtmatigheid van zijn optreden. De belangrijkste grond van weigering was het uitgangspunt van zondagsrust. De motie kwam niet in stemming. Het gevolg van het besluit van de burgemeester was dat het bestuur van de organiserende vereniging in zijn geheel aftrad. Daarmee kwam een einde aan de jaarlijkse traditionele harddraverij in Winsum.

Op de daaropvolgende zondag waren er andere festiviteiten . Dat blijkt onder meer uit nog aanwezige programma's, waarop naast het feestprogramma een lijst van de harddravers met de namen van de eigenaars en pikeurs was afgedrukt. Enkele voorbeelden uit programma's van de vorige eeuw: In 1886 werd er een 'Groot Concert' in de feesttent met 'Komische operetten' gegeven en op zondagmiddag 23 juni 1889 was er een 'concert op Aanleg bij Obergum door het tweede korps van de Schutterij te Groningen, onder leiding van den heer Johs. D. Kok'. 's Avonds gaf hetzelfde korps een concert in de feesttent, afgewisseld met voordracht door de Hollandse karakterkomiek De Haas. In 1902 werd de muziek verzorgd door de Stafmuziek van het Eerste Regiment Infanterie te Assen, onder leiding van kapelmeester Bicknese. Tijdens een keuring van tuigpaarden op zondag 29 juni 1902 musiceerde het Winsumer muziekgezelschap Triton bij de baan en 's avonds was er in de feesttent een 'Grote Voorstelling door het Nederlandsch Specialiteitengezelschap' , onder directie van 'Société Anonieme Theatrale Artistique te Amsterdam.

'-

Op 25 en 26 juni 1904 werd de honderdste jaarlijkse harddraverij gevierd. Die zaterdag was er van twaalf tot half twee 's middags een matinee bij 't Hotel Alderts, dat gegeven werd door de Stafmuziek van het eerste Regiment der Infanterie te Assen. Om half drie ging de harddraverij van start. De prij zen waren 500, 200, 150 en 50 gulden . Met de muziek voorop ging het publiek door de Hoofdstraat naar de drafbaan. 's Avonds gaf hetzelfde muziekkorps nog een concert in de feesttent. De zaterdag werd 's avonds om half elf met vuurwerk afgesloten. Het laatste onderdeel van het vuurwerk bestond uit een decoratie met de woorden 'Harddraverij Winsum-Obergum 1804-1904', geflankeerd door mozaikvuur met gekleurde rosetten. De volgende dag, zondag, ging er een grote optocht door Winsum en Obergum. Het onderwerp daarvan was 'De intocht van George van Lalaing, Graaf van Rennenberg, Baron van Ville, Stadhouder en Kaptein-Generaal van Friesland, Overijssel, Groningen, De Ommelanden, Drenthe, Lingen enz. te Winsum op den 11 Juni 1579, ter teekening van het Verdrag met de Friesche Ommelanden tusschen Eems en de Lauwers'. De route door de dorpen was als volgt. Bellingeweer, Hoofdstraat, Stationsweg, Spoorlijn, Achteromweg Winsum, Kerkstraat, Hoofdstraat, halt bij de Gouden Karper (logement Hofman), over de Boog, door de Molengang, Hoofdstraat-Winsum naar de feesttent tot Bellingeweer. Het feest werd zondagavond in de feesttent afgesloten met een optreden van een groot Variété- en Operettegezelschap onder directie van Henri Ter Hall. Ter gelegenheid van het eeuwfeest van de Harddraverijvereniging Winsum-Obergum maakte deze Henri Ter Hall het bij dit artikel afgebeelde huldelied.

.P Noord Bronnen: gemeentearchief Winsum: 'Van rustig dorp naar dynamische centrumgemeente '.

Herberg De Gouden Karper, één van de oudste horecabedrijven van Noord-Nederland, ademt nog steeds de sfeer van weleer. U kunt smakelijk en gevarieerd eten in ons eetcafé, welke 7 dagen per week geopend is, of als u er echt een avondje uit van wenst te maken, in ons comfortabel à la carte restaurant. Van donderdag tlm zondag kunt u genieten van onze bijzondere keuken.

In 1930 werd tot burgemeester van Winsum benoemd de heer J.J.G. Boot. Dit betekende het einde van een tijdperk van burgemeesters van liberale signatuur. Winsum kreeg voor het eerst een rechts burgemeester van AR-huize (Anti Revolutionair). Het eerste conflict van de nieuwe burgemeester met de raad kwam al in de raadsvergadering van 23 maart 1931. Aan de orde kwam een adres van de Vereniging voor Volksvermaken te Winsum-Obergum. In dat adres wenste het bestuur van deze vereniging onder de aandacht van de raad te brengen 'dat op hun verzoek een Harddraverij met daaraan verbonden kermis te mogen houden op Zondag 14 juni 1931 , de burgemeester afwij-

Herberg De Gouden Karper, waar de gast nog koning is.

Herberg De Gouden Karper Hoofdstraat W5 9951 AA Winsum Tel. (0595)44 1426

12

De Vereniging Deze serie rond het verenigingsleven in Winsum opende in september 1999 met een artikel over het llI-jaar oude muziekgezelclzap Triton en in december 1999 volgde de 134-jaar oude Winsumer IJsclub. Bij wijze van uitzondering nemen we in dit eerste nummer van Winshem in het nieuwe millennium een jonge 'club' onder de loep, en wel

...

-... '-

jeugdsoos 'De Pluu '. Want: wie de jeugd heeft, heeft de toekomst en ook een historische vereniging kan niet zonder een gezonde blik vooruit. Natuurlijk kent ook het jeugd-

:::

=

en jongerenwerk een langere geschiedenis. Jeugdsoos De Pluukrijgt aanvankelijk onderdak in een ruimte achter de huidige bibliotheek aan het dorpsplein van Winsum en opent daar op J januari J978 de deuren. Twee jaar later verhuist de soos naar het huidige pand aan het Winsumerdiep.

Jeugdsoos De Pluu over de drempel van 2000 op straat. Pas rond half drie komt de loop er goed in en dan is er in De Pluu al lang extra hulpkracht aanwezig. Er is nog een tweede 'millennium' -bar ingericht in het kantoor. Alles loopt gesmeerd, gewoon een leuk nieuwjaars feest, geen gekke dingen, geen extra schade. Zelfs het poezenhok achter De Pluu blijft ongedeerd. "Het zijn goeie jongens van De Pluu", zegt poezenvrouw Rie van café The Corner, die in Winsum de zwerfkatten verzorgt. Het Pluu-pand was lange tijd onderdeel van Hotel De Gouden Karper, een historische plek in Winsum. Naar verluid was Marnix van Sint-Aldegonde er te gast (1578), noordwaarts gekomen in verband met de twisten tussen stad en ommeland en ook wel genoemd als dichter van het Wilhelmus (7). Volgens de monumentomschrijving van 1988 is het huidige pand Hoofdstraat-W '1-3-5' een in aanleg vermoedelijk zeventiende eeuws huis, dat negentiende eeuws aandoet dankzij de witte bepleistering en T-vensters. Volgens de minuutkaart van 1828 wordt het bewoond door koopman W.A: Borgman en kastelein H.L. Stoit, aan het begin van de twintigste eeuw heet het

De wortels van de huidige jeugdcultuur voeren terug naar de typisch Nederlandse verzuilingscultuur van het begin van de twintigste eeuw. De rock-'n-roll-rage van de jaren vijftig en de provobeweging van 1965 luiden een nieuw tijdperk in, waarbij de jeugdcultuur zich een geheel eigen plek verwerft en zelforganisatie het toverwoord wordt. Ook De Pluu verwerft zich een eigen plek en, gevestigd in een historisch pand aan het Winsumerdiep, weet de club met ups (springtij onder de Groninger bands) en downs (een vergeten regenverzekering) het hoofd boven water, de buren te vriend (ups en downs) en de bezoekers tevreden te houden. Een historisch moment op een historische plek Op 1 januari 2000 om 00.00 uur precies is het stil in De Pluu. Chris Beuermann heeft bardienst, hij is er alleen. De klok slaat twaalf en er gebeurt niets bijzonders. Er liggen wel zaklantaarns klaar voor als de stroom uitvalt en er zijn extra kaarsen aangeschaft, maar alles gaat gewoon door. Het is ook opvallend stil

13

' logement Hofman ' en ten tijde van de Tweede Wereldoorlog is het eigendom van F. Wijk-Zwaagman. In 1978 komt het gedeelte Hoofdstraat-W 3 in bezit van de gemeente Winsum en in '79 vindt een grondige verbouwing plaats, dan komen de Pluu-gangers " ook met een eigen verhaal en achtergrond.

De toon wordt gezet

....

Rond 1900 zijn er in Nederland verschillende christelijke, socialistische en vrije jeugdbewegingen, idealistisch getint en veelal gekant tegen gevestigde normen en opvattingen. De bloeitijd van de jeugdbeweging ligt in de twintiger jaren. Dan treedt verpolitisering op en na de Tweede Wereldoorlog raakt de georganiseerde jeugdbeweging in verval. De provobeweging uit 1965 luidt in Nederland definitief Het Nieuwsbad van het Noorden me/dl op 28 j uni /980: Reddingsplan in de maak, Pluupop lIIoet blijveIl. een nieuwe fase in. Jozef Vos zegt De bijbehorende f oto toont vier van de acht Pluupoporganisaloren, v.l. ll.I: JejJ van Lingen, Joost Regtien, hierover in zijn boek ' Democrati- Linda Meerbeek en Jan Kuipers. sering van de schoonheid ' (1): Ongetwijfeld mag men bij dit als nadeel dat de organisatiestructuur wat minder hecht is, maar tijdsgewricht spreken van een cultuurhistorische breuk, al dient een voordeel is wel dat De Pluu voor een bredere groep toeganmen daarbij wel aan te tekenen dat deze breuk op de langere kelijk is ." term ijn beschouwd misschien wat minder abrupt, ingrijpend en totaal zou kunnen zijn dan soms wordt voorgesteld. In de economie gelden tot op heden de wetten van de kapitalistische, ondernemingsgewijze productie, de politiek is nog steeds gebaseerd op de parlementaire democratie, en in het maatschappelijk leven is de positie van de middengroepen nog altijd dominant. De jaren zestig zijn nog maar recent toegevoegd aan het verleden, in de zin dat vakhistorici zich inmiddels hebben gewaagd aan de studie van hun geschiedkundige betekenis. " Eén van die historici is Hans Blom en volgens Blom heeft de vernieuwingsbeweging van de jaren zestig vooral geleid tot verregaande ontzuiling van de samenleving en tot een sterk toegenomen individuele ontplooiing in het patroon van normen en waarden. (2)

Een eigen .cultuur, een eigen dak In de zeventiger jaren is het café in de Havenstraat (nu Chinees restaurant Golden House) een plaats waar de jeugd elkaar ontmoet. Wisselende groepen jongeren, soms vanuit de voetbalclub, soms vanuit de zwemclub nemen het initiatief om iets voor de leeftijdgenoten te organiseren, maar van georganiseerd jeugdvertier is er dan nog geen sprake. In 1976 geeft het gemeentebestuur opdracht aan de Provinciale Jeugdraad om onderzoek te doen naar de vrijetijdsbesteding van jongeren en in ' 77 wordt er een gemeentelijke commissie ingesteld omdat er volgens de enquête behoefte is aan een jeugdsociëteit. Er komt een subsidie van f 2200,- vrij en de jeugd krijgt de beschikking over de voormalige peuterspeelzaal achter de bibliotheek. Tijdens een open avond op 14 oktober wordt er gesproken over doel en structuur. Er komt een voorlopig bestuur en op 1 januari 1978 gaan de deuren open. In de notulen van 15 februari staan de eerste ideeën: vruchtensappen en snoep verkopen, asbakken zelf maken van klei en een pot met koekjes op de bar. In het voorjaar wordt er een fietsdag naar Amersfoort georganiseerd om een tafeltennistafel op te halen. Helaas blijkt de ruimte van de peuterspeelzaal te klein voor de plannen van het bestuur. Op 25 oktober meldt het Nieuwsblad de gemeentelijke aankoop van een deel van café De Gouden Karper, waarin zowel jeugdsoos De Pluu als de bejaardensoos worden ondergebracht. Met de aankcop en verbouw is een bedrag van f 347.000 gemoeid én, zo stelt men: Met de aankoop is de garantie aanwezig dat het zo karakteristieke pand van De Gouden Karper behouden blijft. Met het oog op de aanstaande verhuizing wordt er op 5 maart 1979 een officiële stichting in het leven geroepen. (Doel: het verzorgen van het jongerenwerk in de gemeente Winsum voor

De oprichters van jeugdsoos De Pluu groeien op in de roerige zestiger jaren. Midden jaren zeventig komen de eerste initiatieven. Medewerkster Ingeborg Struyk van het Regionaal Jeugden Jongerenwerk te Warfftlm (belast met de begeleiding van 28 jeugdsozen in noord-Groningen) zegt over De Pluu: "In Groningen zijn de jeugdsozen heel zelfstandig. Er is een traditie van zelforganisatie, zo hebben ze het altijd gedaan. De jeugdsozen hier hebben bijvoorbeeld ook geen eigen jongerenwerker tot hun beschikking. Alles draait op de vrijwilligers en daar zijn ze terecht een beetje trots op. Wat opvalt aan De Pluu, is dat er altijd veel aandacht is geweest voor het culturele element. De organisatie van Pluupop en Parapop is daar zo ' n voorbeeld van en als wij komen met werkvormen als een rollenspel, dan zijn ze daar bij De Pluu vaak meteen voor te vinden. Vooral in de beginjaren heerste er een echte Pluu-cultuur. Mensen bleven er heel lang bij en je had van die echte Pluu-families, waarbij je in de loop van de tijd alle broers en zussen uit een familie de revue zag passeren. Nu gaan de wisselingen wel wat sneller. Dat heeft

14

jongeren vanaf twaalf jaar. Comparanten: Jeff van Lingen, student. en Harry Kraaij, drukl}er.) Kort daarop meent het Pluubestuur eigenlijk geen behoefte meer te hebben aan de inmenging \'an een jongerenwerker. (Het jeugdwerk wordt tot 1990 pro\'inc iaal georganiseerd met ambulante jongerenwerkers vanUil hel DOG, Dienstverlenend Orgaan Groningen, later stichting Probe. ) De bestuursleden van De Pluu spreken heldere taal: Waar hebben we Rien voor nodig? Voor de nieuwe ruimte waarschijnlij k .. hij praat veel maar doet en zegt weinig, is te vaag, 'oml op zijsporen terecht, stoort het verloop van de vergadering \\e kunnen het alleen wel af ..

::

'::

::

=

Popmuziek in De Pluu Henk de Vink, vrijwilliger en organisator van het eerste uur: In de eerste jaren van De Pluu was het organiseren van popconcerten de voornaamste activiteit. Popmuziek werd door ons toen gezien als belangrijkste uiting van 'onze' jongerencultuur. En voor ons gevoel vonden alle jongeren dezelfde muziek leuk. Er was één keer per maand een 'groot' concert in de gymzaal aan de Schouwerzijlsterweg en daaraan werd veel tijd besteed. Toen de ' grote' concerten goed liepen, kwam daarnaast één keer per maand een 'klein ' concert in De Pluu zelf. In die jaren was er sprake van het 'Groninger Springtij' en bijna alle goede bands waren Groninger bands, dus onze buurtbandjes. Niet duur en zeer bekend. Toen ons in 1979 door het Nut werd gevraagd iets voor jeugd en jongeren te organiseren was een popconcert een logisch gevolg. Dit was de eerste Pluupop waar de op dat moment beste Nederlandse (Groninger) bands speelden: White Honey, Herman Brood en Phoney and the Hardcore. In 1980 hebben we zonder financiële back-up een tweede Popconcert georganiseerd, ditmaal met internationaal bekende bands zoals Fisher-Z, Urban Heroes en de Sinceros. Bij grote concerten moest toen een deel van de gage vooraf betaald worden en daarom hadden we geld geleend bij de gemeente. Maar door regen en een niet goed afgesloten regenverzekering vielen de inkomsten tegen en konden we de gemeente niet terug betalen. Om de schuld te kunnen vereffenen, hebben we toen op een aantal zaterdagen met z' n allen de gemeentelijke sportparken geschoffeld. Hiervoor stond een budget dat ongeveer even groot was als onze schuld aan de gemeente. Dus dat was ook weer opgelost. Het jaar daarna, we zitten nu in 1981 , is er samen met andere jeugdsozen (de Eagle, de Sjelter en de Houp) een stichting Pluupop opgericht. Stichting Pluupop heeft vervolgens de derde en laatste Pluupop georganiseerd, met bands als Tigers of Pan Tang, Bodine en de Dexys Midnight Runners. Als hoofdact was Elvis Costello gecontracteerd, maar die zei een week van tevoren af wegens ziekte (?). Omdat we dit via het radioprogramma 'Betonuur' van Hanneke Kappen voor het concert bekend hadden gemaakt, we waren veel te eerlijk, viel de publieke belangstelling zwaar tegen. Er waren zelfs mensen die hun geld terug wilden hebben. Weer zaten we met een tekort, nu zo' n 24.000 gulden. En geen gemeente of vereniging die ons tekort wilde dekken. Dus stichting Pluupop was een stichting met schulden. Nog jarenlang hebben leveranciers geprobeerd de schulden van Pluupop op De Pluu te verhalen maar dat is niet gelukt. Na het laatste Pluupop-'debacle' zijn we nog een paar jaar op de oude voet doorgegaan met het organiseren van popconcerten, maar de bands werden duurder en het publiek werd veeleisender. Onze locatie de gymzaal, kon qua faciliteiten en akoestiek niet meer meedoen. In het kader van 'Jongeren bouwen voor Jongeren' konden we een behoorlijke subsidie binnenhalen en met dit geld is de gymzaal aangepast. We hebben zelf het grootste deel

In de zomer van 1979 wordt een eerste popfestival georgani-eerd en een jaar later verhuist De Pluu naar het pand aan het \\ ïnsumerdiep. De officiële opening vindt plaats op 27 december 1980. Het activiteitenplan voor '82 meldt, naast een maandelijkse popgroep in de gymzaal, film en een live band in De Plu u. ook open avonden voor 12- tot 16-jarigen, de mogelijkheid voor toneel, cabaret en een knutselgroep, infoavonden over ac tue le onderwerpen en in de vakantie een themaweek, film \'oo r de kinderen en activiteiten als zeefdrukken en fotografie . \ laar het is niet alles ' pais en vree ', aldus de notulen van 28 maart '84: Zaterdagavond boel vernield. Bejaardensoos kapot. Politie bellen. Op 11 april kondigen de notulen een vredesplatfonn met actieweek aan, maar bij 25 april staat vermeld : Geen poli tie ke propaganda in de soos . Er is meer te doen over waarden en normen. Zo melden de notulen van 23 juli ' 86 klachten O\'er strippoker en in 'De Soosjolooch ', de donateurkrant van De Pluu, vragen twee meisjes zich af hoe ver het nu eigenlijk mag gaan met de vrijages op de ' nieuwe' bank in de soos. Natuurlijk zijn er van tijd tot tijd ook klachten van omwonenden over geluidsoverlast. Maar goede isolatie is duur en de gemeentelijke poging om in het pand een goed geoutilleerd '\'estzaktheater ' te reali seren mislukt. Met wisselend succes worden de problemen opgelost en op 31 januari '87 is het tijd om om te kijken . Dan viert jeugdsoos De Pluu in de vorm van een zelfge maakte revue het tienjarig bestaan.

Het huidige pand van Jeugsoos De Pluu aan het Winsumerdiep . gezien vanaf de boogbrug, oktober 1993.

15

van de aanpassmgen gedaan. En we hebben een aparte concertstichting, stichting Parapodium, in het leven geroepen. Toen hebben we voor Parapodium bij Stichting Popmuziek Nederland de status van kernpodium bevochten. Dit op basis van de aansprekende popactiviteiten van de Pluu. Dit betekende dat we op ieder 'groot' concert gesubsidieerd werden. Dus konden we weer de grote, duurder geworden, Nederlandse acts binnenhalen en dat deden we dan ook. Maar na een jaar of twee begon de publieke belangstelling afte nemen en de vaste groep vrijwilligers, die jarenlang samen De Pluu, de gymzaal en Parapodium hadden bemenst, begonnen krap in de tijd te zitten, sommigen kregen werk en anderen gingen een opleiding volgen. En aangezien het goed organiseren van concerten veel tijd kost, werd dat steeds lastiger.

leg met de gemeente en er wordt bemiddeld.

De overheid is vaker bron van irritatie, maar het Pluu-bestuur is ook niet te beroerd om de hand in eigen boezem te steken, zo staat er in een brief aan de gemeente van 25 mei '95 te lezen: Na een kritische zelfanalyse zijn wij tot de En hier komt dan eindelijk de onthulling conclusie gekomen dat er inderdaad wat van het weekend!! kleine plooitjes glad gestreken dienen te Vrijdag 6 maart: worden. Op 3 oktober '97 wordt er 20.00-02.00 uur opnieuw teruggekeken, ditmaal op 20 een fantastische swingavond jaar Pluu-lief en leed, met voorafgaand Zaterdag 7 maart: aan de revue een receptie in de inmid14.00-18.00 uur open voor bezoekers met een fotodels verbouwde soosruimte. Medio tentoonstelling en films 2000 komt er een nieuwe Wet op de 20.00-02.00 uur Jeugdzorg. Zou er meer financiële ruimGezellige swingband 'The Brothel te komen voor lokaal jeugdbeleid? Het Brothers' (GRATIS entree) Pluu-bestuur verwacht er niet veel van, Zondag 8 maart maar wat extra geld zou men wel goed Open voor bezoekers met allerlei leuke spelletjes kunnen gebruiken vocr betere geluidsisolatie. En nieuwe popactiviteiten? "De Je ziet het: Dit wordt een hartstikke leuk jeugd komt niet meer speciaal naar De weekend, dus KOMEN ALLEMAAL! Pluu voor onze bands, we kunnen te Toen Stichting Popmuziek Nederland ·~.....,......·.Y.....•.....·.·.-.·.·.·.·.·...• .....•.....•••...•••••....••• weinig diversiteit bieden .. ze gaan wèl moest bezuinigen en Parapodium buiallemaal naar Noorderslag. Maar op dit Een Pluu-programma in de Wiekslag van 3 maart ten de boot viel, was dat voor ons het moment kunnen we toch niets organise1992. moment om te stoppen met het organiren want ons podium is verhuurd aan seren van popconcerten. Vanuit De Paradiso. Het wordt gebruikt voor een grote circustent in Pluu zijn er pogingen gedaan om weer regelmatig popconcerten Noord-Holland, om de betere bands ook in de provincie te kunin de gymzaal te organiseren, maar tot nu toe is het bij incidennen programmeren. Misschien komt er uit zo'n samenwerking tele concerten gebleven. Zelf heb ik niet het idee dat het ooit voor ons ook nog wel 'ns wat voort .. " nog weer gaat lukken om regelmatig popconcerten van behoorlijk niveau te organiseren. Je hebt een gemotiveerde groep vrij• Erna Bakker en Henk de Vink willigers nodig met een diversiteit aan vaardigheden. Daarnaast zijn de financiële risico's groot en daarvoor heb je dekking Bronnen: 1) Jozef Vos: Democratisering van de schoonheid nodig (reserves, sponsoren of subsidies) en die liggen niet voor (Twee eeuwen scholing in de kunsten). 1999, p . 142/143; 2) het oprapen. _Ook liggen de muzieksmaken behoorlijk ver uit Blom en Lamberts: Geschiedenis van de Nederlanden, 1994 en elkaar en dat maakt het moeilijker een popconcert voor een Blom: De Jaren Vijftig en De Jaren Zestig, 1997; uitgave '15 breed publiek te organiseren. Jaar Pluu Geschiedenis 1977-1992 '; archief De Pluu; archief RJJW WarfJum; archief gemeente Winsum. De Pluu anno nu Vanaf 1990 valt de begeleiding van De Pluu onder de verantMet dank aan: Pluu-bestuurders Chris Beuermann en Anton woordelijkheid van het Regionaal Jeugd- en Jongerenwerk Wierenga en RJJW-medewerkster lngeborg Struyk. (RJJW) in Warffum. Zes tot acht keer per jaar komt men vanuit daar naar De Pluu om de gang van zaken door te spreken. Het is een heel bedrijf, de inkoop, de boekhouding, het vrijwilligersbeleid. Er is een overeenkomst met het RJJW, een a1coho1convenant, er zijn huisregels en er is overleg op verschillende niveaus. Wie zich meldt als vrijwilliger krijgt een complete info-map te zien met definities en omschrijving van organisatievorm en activiteiten, met een telefoonlijst, uitleg van de biertap en een overzicht van Pluu-commissies, zoals onderhouds-, activiteiten-, band-, PR- en barcommissie. Items van de jaren negentig zijn de overeenkomst met Pop=Prima in december '93, waarbij jonge Groninger bands meedingen in de voorrondes van 'De grote prijs van Nederland'. Verder wordt er, omdat er regelmatig iets niet klopt met het geld, in '94 samen met het RJJW een systeem voor barcontrole uitgewerkt. In datzelfde jaar levert ook de nieuwe Milieuwet een hoop tamtam op, dit in verband met de normen voor geluidshinder. Er volgt spoedover-

~ Noujongens,

hier zijn we weer!

16

De minuutplans van de gemeente Winsum van 1828 Aflevering V: De kom van Ranum (Sectie B) In vier voorgaande afleveringen hebben wij achtereenvolgens fragmenten uitgegeven van de oudste minuutplans of kadastrale kaarten van de gemeente Winsum: deze betroffen de kom van Obergum, Winsum, Bellingeweer en Maarhuizen. In deze bijdrage is de kom van Ranum aan de beurt. Na de kaart hebben wij weer enige belangrijke oudere gegevens met betrekking

..

:::

=

tot het kerspel Ranum toegevoegd.

De hierna uitgegeven kaart van de kom van Ranum is een fragment van de zgn. sectie B van de oude kadastrale gemeente Winsum. l Voor de gehele sectie B, die aan de oostzijde grensde aan sectie A, het meest noord-westelijke deel van de gemeente en die de namen 'Ranum ' en ' Obergum' draagt, vervaardigde de landmeter Ie klas, R.B . Leggelo, een kaartblad (schaal 1: 2500). De kom van Ranum bevindt zich dus met die van Obergum op een en hetzelfde kaartblad. Op de overzichtskaart van alle secties draagt dit deel het bijschrift 'Gehucht Ranum genaamd' en op het kaartblad 'Het gehucht Ranum ' . Op de hier, volgens het bekende procédé, uitgegeven kaart ligt aan de onderzijde, - dit is de oostzijde -, het Temmaar, dat bij de Ranumertil gekruist wordt door de weg naar Ranumermeeden. Links boven, - in het zuid-westen -, ziet men de kruising van de 'Obergumerweg ' (weg naar Obergum) en de 'Maarhuizerweg' (weg naar Maarhuizen). Precies in het midden van de kaart, perceel nr. 46, ligt het oude kerkhof van Ranum, waar tot ca. 1820 de kerk gestaan moet hebben. Van zuid naar noord ziet men over de percelen 96 en 94 en langs de percelen 53 , 52, 51 en 50, verder noordwaarts over 58, 16 en 15 een stippellijn getekend. Dit is een oud voetpad, dat van Obergum over Ranum richting Dingen liep . [KAART 1. Bijschrift.' Fragment van het oorspronkelijke kaartblad van sectie B, de kom van Ranum .

17

SECTIE B (fragment). De kom van Ranum nr.

e ~

.::: ....:::'"

~ :::: ..... ~ -.. -.. ;::s

..= ~

voornamen

beroep

woonplaats

functie perceel

6 7

Beukema Boer, de

landbouwer landbouwer

Ranum Ranum

bouwland bouwland

830 7150

8 15 16 17 18 27 28 29

Beukema Weer, ter Wierda Weer, ter

Pieter Rijkes Jurrien Klaassens Pieter Rijkes Lipper Roelfs Willem Heres Lipper Roelfs

landbouwer landbouwer landbouwer landbouwer

Ranum Ranum Ranum Ranum

bouwland weideland weideland weide land

Dijkinga Wierda Boer, de

Willem Alberts Willem Heres Jurrien Klaassens

landbouwer landbouwer landbouwer

Obergum Ranum Ranum

weideland weideland weideland

7270 11060 2280 5470 9030 12860 7070 11420

Zwart (wed.) Beukema Wierda Boer, de

Derk Jans Pieter Rijkes Willem Heres Jurrien Klaassens Willem Heres

landbouwer landbouwer landbouwer landbouwer

Maarhuizen Ranum Ranum Ranum

weideland weideland weideland weideland

18120 25890 12970 16320 24120

landbouwer

Ranum

weideland

30 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

Wierda

Obergum

Kerkvoogden van

Wierda Boer, de Obergum Weer, ter

Willem Heres landbouwer Jurrien Klaaslandbouwer Kerkvoogden van Lipper Roelfs landbouwer

Obergum

Diaconij van

Boer, de

Jurrien Klaas-

0

,....

opp.m 2

achternaam

44 45 46 47 49 50 51 52 53 54 55 56

Beukema

Pieter Rijkes

landbouwer

landbouwer

Ranum Ranum Ranum

Ranum

Ranum

57 58 59 60 61 62 63 86

water als weideland tuin schuur & erf boomgaard weg als bouwland huis & erf huis & erf kerkhof bouwland huis & erf bouwland tuin & boomgaard tuin bouwland bouwland tuin & boomgaard boomgaard, huis & erf bouwland weideland

9940 22430 630 740 980 2310 186 1730 2470 1690 11260 2020 610 2750 1670 520 5460 7880 1260 1260

Wierda Beukema

Willem Heres Pieter Heres

landbouwer landbouwer

Ranum Ranum

Wierda

Willem Heres

landbouwer

Ranum

weideland bouwland

Boer, de

Jurrien Klaassens

landbouwer

Ranum

bouwland

12580 13510 9520 3940 1040 43690 64 20540

weideland boomgaard

4730 12760 16300 6410 1700

87 92 93 94 95

18

nr. 96 99 100 10 1 102 103 104 105 106 107 108 109 110 12 7 128

--

..:::

::

=

ac hternaam

voornamen

beroep

woonplaats

functie perceel

Wierda

Willem Heres

landbouwer

Ranum

weideland tuin weideland

Huizing

Enne Jans

landbouwer

Lutke Saaxum

Wierda

Willem Heres

landbouwer

Ranum

huis & erf weideland tuin boomgaard weideland

Huizing

Enne Jans

Lutke Saaxum

weideland

Wierda

Willem Heres

Ranum

weideland

:\r. 57. Boerderij (al enige jaren onbewoond)2 In 171 1 wordt op de grondbelastinglijsten van Ranum Engbert E\'en s genoemd als gebruiker van 15 jukken land, dat toebehoorde aan de kerk van Ranum. Zelf heeft hij 3 jukken in eigendom en gebruikt hij nog I 'j, juk Obergumer gasthuisland, 1 j uk Provincieland en 3 jukken die eigendom zijn van Jan Luitjens. In juni 1786 verkoopt de zoon van Engbert Everts en zijn vrouw Anje, Driewes Engberts, zijn boerenplaats met de genoemde 15 jukken kerkeland, de beklemming van 4'/, juk en van 7 jukken, l ij, juk gasthuisland, en nog 91j, juk vrij land aan Geert lans en Pietjen Meints. Nadat Geert Jans is hertrouwd met Grietje Jans Frederiks, bewoont deze laatste, inmiddels weduwe geworden en hertrouwd met Klaas Luies Tillema, na 1809 de boerderij. Deze is dan 35 jukken groot. Op I juli 1845 verkopen Pieter Rijkes Beukerna (zie de OATlij st) en Grietje Jans Westfaals, die eerder getrouwd was geweest met Klaas Luies Tillema, de boerderij aan Thijs Harms Bolhui s en Tietje Hendriks Hoeksema. De laatsten verkopen het ge heel weer vrij spoedig, op 7 februari 1846, aan Klaas Jannes Boererna en Geertruid Geerts Huizinga. Na hun overlijden \'indt op 28 mei 1855 scheiding van de nalatenschap plaats tus-en hun ki nderen Geen Klaas en Leisbertus Klaas Boererna. Geen Klaas. gehuwd met Trijntje Tillema, ontvangt de behuizing en rui m II bunder land. De beklemming van ruim 6 bunder land ko mt aan Leisbertus. Eind 1874 wordt de boerenbehuizing met ruim 12 hectare land verkocht aan Komeliske Hazekamp, weduwe van Willem Heeres Wierda, die in de boerderij Ranum 1 woont. Vanaf 1880 wordt de boederij nog enige tijd bewoond door Jacob Zantinga en Anna Jacoba de Vries. In juni 1900 volgt dan de boedelscheiding van de nalatenschap van lacob Ennes Hekma en Geertruid Wierda, waarbij de boerderij toevalt aan hun zoon Willem Hekma Wierda. Het bijbehorende land komt in gebruik bij boerderij Ranum 1, terwij l de behuizing in het begin nog bewoond wordt door personeel van de eigenaar.

opp.m 2 14050 1000 5290 1450 1920 4230 520 1750 11790 20210 24460 10210 10280 18620 22380

Dreewes Gaijkes en zijn vrouw Geeske Jans, als bewoners van de ' Siabbe Jans plaets' ingeschreven als nieuwe lidmaten van de kerk te Ranum. Dreewes Gaijkes blijkt dan de beklemde meier van ruim 60 jukken land, dat in eigendom was bij Egbert Tamminga, heer van de Tammingaborg te Bellingeweer. In 1733 hertrouwt Geeske Jans, weduwe van Dreewes Gaijkes, met Gerrit Jans. Na hun overlijden is de boerderij in gebruik bij Gerrit Jan Smit en Grietje Jans. Op 10 april 1777 verkopen de gevolmachtigden over de boedel van Grietje Jans de boerderij met de vaste beklemming over 60 3/4 juk land aan Tjaart Rijkels en Hijktjen Heines. Deze verhuizen echter enkele jaren later naar Eenrum en verkopen hun boerderij te Ranum op 28 mei 1781 aan Hindrik Hindriks Polman en Barber Jacobs, die als bewoners en gebruikers opgevolgd zullen worden door hun dochter Tonniske Polman en haar man Hugoos Bos. In 1817 wordt het geheel door de erven Polman verkocht aan Jurrien Klaassens de Boer (zie OAT-lijst)en Hilje Heeres Wierda. Wanneer Jurrien Klaassens de Boer in 1843 overlijdt verkoopt men de boerderij aan Sieger Jeltes Bulthuis en zijn vrouw Grietje Lammerts Ellens. In 1875 worden de zoons van dit echtpaar, Lammert, lelte en Eldert Jans Bulthuis, ieder voor een derde deel eigenaar van de boerderij, die dan ruim 34 hectare groot is. Na 1880 bewonen lelte Bulthuis en Ailina Westerdijk de boederij , totdat de gebroeders Bulthuis in augustus 1891 het geheel verkopen aan lacob Ennes Hekma en Geertruid Wierda, die te Leens wonen. Zij verhuren de boerderij dan aan Pieter Homan en Nantje Hofman. Van 1911 tot 1931 zijn Johannes Homan en Judina Debora Bruins de huurders. Bij de boedelscheiding op 29 juni 1900 was de boerderij reeds toegewezen aan Willem Hekma Wierda, zoon van J.E. Hekma en G. Wierda, en zijn vrouw Trijntje Oudman, die toentertijd de boerderij ten westen van de wierde bewoonden (Ranum 1). In 1950 wordt de boerderij met ruim 44 hectare grond voor de helft toegedeeld aan Anna Geertruida Hekma Wierda en voor de andere helft aan Cornelis Simon Hekma Wierda. Sedert januari 1941 is de boerderij verpacht aan Marinus Valkerna en Martje Boonstra, die er reeds vanaf 1931 woonden. Hun schoonzoon Klaas Ellen en zijn vrouw Antje Valkema volgen hen op. In 1978 verkoopt de familie Hekma Wierda de boederij aan de

Nr. 45. Boer derij, Ranum 3 Omstreeks 1600 blijkt deze boerderij reeds bewoond door Siabbe Jans en zijn vrouw Trijntje. Op 4 oktober 1705 worden

19

Infob u ll e tin Winshem \J

"' '"~

"'-

C)

"' ;.;-

C) ;::

~

C)

2!

'" C)

'"

2!

C) ;::

C) C)

~ ~ ~

e~ g.

~

!::l

('I;)

;:;

~

.t>;,

\

l'->

~

86

92

94

r :

~---JJ

_

r1 ~

-

./

"-....J~

\\

93

\

__

_ :..~

1

~-

.I

1

~

'>_ '"" h

47

, 1 · ("

AI

\

-\

---~~---

I

~

)

18

f

J I

38

/

28 f=

_---....

/

/'~

37

29

30

\

.... .... 107

\

108

109

A

\

\

35 36

.1.. ~

...... ..

/

~I_,

t"

127

/

110

r:... I ti.

128

34

33

pachter Klaas Ellen, die de boerderij met ruim 49 hectare land in 1986 verkoopt aan de familie Leegte. Tot 1990 zijn Jurjen Jan Leegte en zijn vrouw Engeltje Everdina Kamps de bewoners. Daarna wonen er hun zoon Lambert Jan Leegte en Marjan Havinga.

........ ........

Nr. 102. Boerderij Ranum 6 Deze boerderij blijkt in 1721 met 58'j, juk land in gebruik bij Jan Jacobs de Olde en zijn vrouw Krijntje, die er al in 1698 wonen. Eigenaar is dan de heer Tamminga. In 1759 krijgt Enne Jans, zoon van Jan Freerks en Swaantje Ennes bij scheiding en deling de boerderij toegewezen. Enne Jans (1737-1819) en zijn vrouw Grietje Freerks gaan na 1788 op de door hen aangekochte boerderij te Maarhuizen wonen. In mei 1780 koopt het echtpaar nog 5 jukken land te Ranum van freule Harmanna Lamijna van Nijeveen. Na het overlijden van Enne Jans komt de Ranumer boerderij aan zijn zoon, Jan Ennes Huizing en Trientje Heines Elles, landbouwers te Zuurdijk (zie OAT-=lijst). Bij acte van scheiding van I maart 1884 komt de boerderij met ruim 30 bunder in het bezit van hun dochter Trientje Huizing, zonder beroep, en wonende te Warfhuizen. Elle Marrenga en Frouwke Borgman zijn na 1865 de pachters en worden in 1870 opgevolgd door Henderikus Wiererna en Wobbina Toppen. In januari 1898 krijgen Lambertus Meijer, advocaat te Warfhuizen, en Gezina Meijer, als erfgenamen van Trientje Huizing, de boerderij in bezit. Na het overlijden van Lambertus (1904) en Gezina (1906) gaat het bezit over op hun broer, Albertus Bartholomeus Meijer, die predikant was te Groningen. Na zijn dood (1926) erven zijn drie kinderen, Conrad, Hubertus en Johanna, het bezit. In 1955 koopt de bewoner Hendrik Berghuis de onverdeelde helft in mede-eigendom van de boerenbehuizing en ruim 23 hectare land van Susanna Maria Dirkzwager, weduwe van Johan Herman Poortenaar, wonende te Oegstgeest, en van Dora Marion Foyster, weduwe van Hendrik Poortenaar, wonende te Durban. Beiden waren de erfgenamen van Johanna Meijer en haar man, Barend Willem Poorten aar. De andere onverdeelde helft wordt in 1958 gekocht door Hendrik Berghuis van Anjenette Huges, weduwe van Hubertus Meijer. Kort hierna, op 3 februari 1959 koopt Meinte Jorna de boerderij. Tijdens de ruilverkaveling DeIt-Oude Weer wordt de boerderij onttrokken aan landbouwdoeleinden. In 1986 koopt J.J. Leegte de behuizing. Deze wordt thans bewoond door Jan Lambert Leegte.

Nr. 48. Boerderij 'Doevemat', Ranum 8 De boerderij 'Doevemat' werd in 1855 gebouwd en was in feite een voortzetting van de in dat jaar afgebroken boerenbehuizing die gelegen was aan de noordzijde van de wierde Ranum. Van deze verdwenen behuizing weten wij dat hij reeds voor 1719 bewoond werd door Derk Ipkes en kinderen. Van oudsher behoorde bij de behuizing 37 jukken kerkeland. Bovendien gebruikte Derk Ipkes nog 7 jukken Provincieland. In 1729 volgde Derks ' zoon, Willem Derks, en zijn vrouw Aaitje Beerens hem op. Op 9 februari 1740 verkopen Jan Meintjes en Maria Harms de boerenplaats met de beklemming van 37 jukken kerkeland aan Pieter Heeres en Grietje Albers voor 815 carolusgulden. De jaarlijkse huur bedroeg 92 gulden en 10 stuivers. Op 21 mei 1787 verkopen de erfgenamen van Hann Pieters en Grietje Luies de boerderij , bestaande uit 'binnenhuis, middelhuis en vriesche schuire ' en de beklemming van 37 jukken aan hun broer Pieter Harms en zijn vrouw Louwke Knellis voor 2205 carolusgulden. In 1806 bewoont Eede Arends Damminga de boerderij , en op 28 januari 1813 kopen Gerrit Engelberts Stratingh en Hilje Ennes Bazuin de boerderij met de 37 jukken land. Hilje Ennes Bazuin hertrouwt met Lippe Roelfs ter Weer (zie OAT-lijst) en op I 0 februari 1854 verkopen zij de boerderij aan Jakob Willems van Weerden, die deze heeft gekocht voor Hendrik Willems Wierda en Fenje Lamberts van Clooster. Hendrik Willems Wierda was van beroep ' negotiant' en bezat meerdere ondernemingen in de gemeente Winsum, zoals de kalkbranderij, de houtzaagmolen (Huize Zaandam) en enige boerderijen en los land. Zo bezat hij ook de behuizing' Actief' aan de Onderdendamsterweg 32 te Obergum, waar hij begon met de fabricage van dakpannen. De Ranumer boerderij verhuurde Wierda achtereenvolgens aan Oopke Smith en Aske van der Kamp (1864-1 869), Jan Boenna en Alangonda Jacobina WormoIts (tot 1870), Pieter Barteld Hopma en Anna Bosch (tot 1881) en vanaf 1890 aan Gerrit van Huizen. Bij acte van scheiding van 1895 werd de boerderij 'Duivemat' met ruim 19 hectare land toegedeeld aan de dochter Willemina Wierda. Zij was gehuwd met prof. dr. Rutger Adolf Reddingius, die na haar overlijden hertrouwde met Maria Margaretha Montaubon van Swijndrecht. Vanaf 1896 bewoont Ailko Brands de boerderij. Van 1915 tot 1919 zijn de bewoners Frederikus Tillema en Antje Johannes Bonninga, die opgevolgd worden door hun zoon Jan Tillema en zijn vrouw Elisabeth Huisman. Hierna volgen nog Gerrit Ritzema en Wilhelmina Kolhorn, Doede Jaarsma en Alberdina Nannings (1937-1950). Na 1950 wordt de boerderij verhuurd aan Jacob Tillema en Trijntje de Groot. In 1952 wordt de boerderij in volle eigendom en in levenslang vruchtgebruik toegedeeld aan de weduwe Maria M.M. van Swijndrecht en in blote eigendom aan de zoon Jan Marie Reddingius, die directeur was van een bank te Zutphen. In 1966 kopen Jan Tillema en Trijntje de Groot de boerderij met 16 hectare van Reddingius. Daarna volgde hun zoon Jan Tillema. De totale oppervlakte bedraagt ruim 29 hectare. In 1990 is naast de boerderij ' Doevemat' een nieuwe woning gebouwd die bewoond wordt door Jan Tillema en Ynsche Kooistra.

Nr. 41 en 44. De 'grote' en 'kleine plaats' van Willem Heeres Wierda De huidige boerderij met bijbehorend land van Willem Hekma Wierda, Ranum 1, waarvan de behuizing eerst in 1864 werd gebouwd, - en dus nog niet aanwezig is op het hier uitgegeven kaartfragment -, heeft zich voor een groot dee l ontwikkeld uit een tweetal naast elkaar gelegen boerenplaatsen op de oude wierde van Ranum. Ten tijde van de vervaardiging van de kadasterkaart waren deze beide boerenplaatsen bezit van Willem Heres Wierda. De oppervlakte van de zogenaamde 'grote plaats ' (nr. 44) bedroeg 1730 m 2 . Deze bevatte een 'huis en erf' . De ' kleine plaats ' (nr. 41) was 980 m2 groot en bestond alleen nog uit een 'schuur en erf'. De oudste aanzet en kern van beide boerenplaatsen wordt gevormd door 60 jukken beklemd land die oorspronkelijk behoorden tot het bezit van het klooster Wijtwerd en die na de Reductie in bezit kwamen van de provincie. Vanaf 1598 zijn de opeenvolgende meiers van dit Provincieland bekend. In 1771 worden door de Staten van Stad en Lande de eigendom van 60 jukken behuisd land, on gescheiden gelegen in de grote boerenplaats, verkocht aan de baron van In- en Kniphuizen voor f 4100,-. Albert Willems en zijn vrouw Hilje Heeres, die in 1769 als weduwe van Willem Jans met Albert Willems was her-

22

trouwd, gebruiken dan beide plaatsen (de grote met 78 juk, de kleine met 46 juk land) en blijven de beklemde meiers. Samen met haar eerste man, Albert Willems, bewoonde en gebruikte Hilje Heeres de beide boerenplaatsen reeds ca. 30 jaar. Eveneens in 1771 verkoopt de provincie de kleine plaats aan hoofdman Alberda van Bloemersma. Vrij snel hierna werd het land, behorend tot de kleine plaats, in verschillende parten verdeeld en verkocht. De oude behuizing van de kleine boerenplaats moet in deze periode ook zijn afgebroken, want later rest er nog slechts een schuur. Ui teindelijk zal Hilje Heeres op 29 maart 1793 de beide plaatsen, die tot dusver door haarzelf werden bewoond en gebruikt, met de beklemming van in totaal 124'/, juk land en nog 5 juk vrij van beklemming verkopen aan haar zoon uit haar eerste huwelijk Hero Willems en zijn vrouw Geertruid Friks. Hero Willems, die zich na 1811 Hero Willems Wierda noemt, werd opgevolgd door zijn zoon Willem Hero's Wierda en zijn vrouw Korne liske Hazekamp, die in 1864, dan ·reeds weduwe, de huidige boerderij Ranum 1 liet bouwen. Na haar overlijden is Geerrruid Wierda enige erfgenaam. Zij woonde met haar man Jacob Ennes Hekma op Schouwen (gemeente Leens). De Ranumer boerderij werd vanaf 1881 verpacht aan hun dochter Aaltje Hekma en haar man Garmt Elings. In 1895 volgde haar broer Wi llem Hekma Wierda, en zijn vrouw, Trijntje Oudman, hen op. Op 29 juni 1900 wordt aan Willem Hekma Wierda toe_edeeld de boerderij met 87 hectare land, alsmede de in 1874 aangekochte boerderij nr. 57 en de in 1891 aangekochte boer-

......

::

derij 45 met 43 '/, hectare land. In 1935 worden de zoon Jakob Enne Hekma Wierda en zijn vrouw Dorothea Anna Welt pachters, in 1940 eigenaren. In 1968 wordt de boerderij gehuurd door hun zoon Willem Tammo Hekma Wierda, die in 1975, samen met zijn vrouw Anja Wibbens, eigenaar wordt. Momenteel bedraagt de oppervlakte ca. 92 hectare. Overige boerderijen onder Ranum Naast de hierboven kort behandelde oude boerderijen op de wierde lagen en liggen er nog een paar oude boerderijen onder Ranum, die niet op de kaart zijn afgebeeld. Voor de volledigheid zijn zij hier kort vermeld. Boerderij 'Takkebos', Takkebosserweg 1, reeds bewoond in 1772; Boerderij ' Groot Ko1horn' , Onderdendamsterweg 45, reeds bekend in 1703 en Boerderij 'Ita1ie' , Onderdendamsterweg 46, eigendom van de familie Tamminga te Bellingeweer, en eveneens reeds in 1703 bewoond.

,

• Jacques Tersteeg • Kees Wolters 1. Met dank aan Clemens Tersteeg die de kaart voor ons scande. 2. De hierna volgende gegevens zijn ontleend aan G. Boerma, A.F. Kruizenga, R. van der Tuuk (red.), Boerderijen in het Halfambt. Groningen 1992, p. 521 e.v.

-::

Excursie langs de kerken van Winsum en Obergum met medewerking van drs. Egbert van der Werf! en restauratiedeskundige Berend Raangs

= Tentoonstelling: 'Een kijkje in de keuken van vroeger. Recente archeologische vondsten in en ron d Winsum' ~

Naar aanleiding van de boeiende lezing over de inrichting, functie en het gebruik van de Middeleeuw-

\ r groep archeologie van de Historische vereniging Win-

-0

se kerken van Winsum en Obergum, die door drs.

rgum organiseert een tentoonstelling van het materiaal

• "e laatste jaren in en rond Winsum bij grondwerkzaamhe-

Egbert van der Werff tijdens de ledenvergadering van

....aar bm'en is gekomen. De vondsten, waaronder veel aar-

30 maart 1999 werd gehouden, ontving het bestuur

0_ dateren van rond het begin van de jaartelling tot recen-

van vele leden het verzoek eens een rondleiding in en

en zij n gedaan op diverse plaatsen. Te noemen zijn de

om beide kerken te organiseren. Dankzij de bereid-

Groene Wier bij Ranum, de wierde Ripperda en het

willigheid van Egbert van der Werjf en Berend

De Borgstee, waar vroeger de Tammingaborg

Raangs zal deze plaatsvinden op zaterdagmiddag 15

De laats van de tentoonstelling is de hal van De Blauwe

april a.s. De rondleiding start om 13.30 uur bij de

0: \oormalige ' groene school '), Warfstraat I te Winsum. De

zal plaatsvinden op vrijdag 12 mei 2000 om 16.00

NH. Kerk te Winsum. Tussen beide bezichtigingen zal

_ Daarna is de tentoonstelling tlm 28 juli te bezichtigen van maandag

l

een koffiepauze worden ingelast.

m \Tijdag tussen 8.30 en 22.30 uur. Rondleidingen

me toeli hting op de vondstsen zullen plaatsvinden op zaterdag

Entree: voor leden gratis; voor niet-leden f 5,-.

I = mei \"anaf 14.00 uur, vrijdag 9 juni vanaf 20.00 uur en zater-

dag

juli vanaf 14 .00 uur. Inlichtingen: M. Hazenberg, tele-

foo n: 0595-44302 9.

23

Verslag ledenvergadering 25 januari 2000 Voorzitter Jacques Tersteeg opende de eerste ledenvergadering van dit nieuwe jaar, deze nieuwe eeuwen dit nieuwe millennium door de talrijke aanwezigen (ca. 80 personen) en in het bijzonder de gastspreker, drs. P. Noomen, van harte welkom te heten. Ook verwelkomde hij prof. dr. D. de Boer, hoogleraar Middeleeuwse geschiedenis van de RUG en de delegaties van de historische kringen te Bedum en Loppersum.

Huishoudelijke mededelingelI - Bij navraag bleek dat veel van de aanwezigen belangstelling hebben voor een excursie langs de kerken van Winsum en Obergum . Na de lezing van drs. E. van der Werff was hierom door verschillende leden gevraagd. In overleg met de heren Van der Werff en B. Raangs zal het bestuur een datum voor deze rondgang prikken, ergens in apriVmei aanstaande. - Onze secretaris C. de Ranitz heeft te kennen gegeven dat hij gaarne enige assistentie zou hebben vanwege zijn drukke werkzaamheden. Anton Rinzema is bereid gevonden tot aan de jaarvergadering in mei '00 als tweede secretaris op te treden en het secretariaat daarna over te nemen. De werkgroep archeologie heeft in het vorige najaar tijdens de reconstructiewerkzaamheden aan het hertenkamp een grote hoeveelheid materiaal kunnen opgraven, dat door de heer M. Hazenberg zorgvuldig gelijmd is. De oogst is zodanig fraai en interessant dat de werkgroep voorbereidingen treft om in het voorjaar op een nog nader te bepalen locatie een kleine expositie met betrekking tot de Tammingaborg in te richten. - De Stichting Oude Groninger Kerken heeft bij monde van haar voorzitter, de heer H.G. de Olde, laten weten dat de Kerkhovencommissie stappen wil gaan ondernemen het kerkhof rond de kerk van Obergum op te knappen. Het bestuur heeft vorig jaar in overleg met de werkgroep kerkhoven een schriftelijk verzoek ingediend bij de Stichting om in het kader van het project 'Kerken in het Groen ' enige ondersteuning te krijgen voor herstel van de oude kerkhoven m en om Winsum. Lezillg drs. P. Noomen Historicus P. Noomen (momenteel als wetenschappelijk onderzoeker verbonden aan de Fryske Academie) voerde de talrijke luisteraars mee naar de eerste jaren van de geschiedenis van Winsum-Obergum tijdens de Hoge Middeleeuwen, de jaren rond 1000. In zijn, met verhelderende sheets geillustreerde lezing trachtte hij inzicht te geven in de aard, ligging, omvang en het beheer van

het kerkelijke en koninklijke (nI. dat van de Duitse keizerlkoning) grondbezit in onze regio. Uit een goederenregister van de, door St. Ludger gestichte Benediktijnerabdij te Werden (aan de Ruhr), dat dateert uit de jaren rond 1000, blijkt een groot aantal dorpen en buurschappen hier tot het bezit van deze abdij te behoren: Winsum, Obergum, Valkum, Tijum, Ranum, Maarhuizen, etc. Om een antwoord te geven op de achtergronden en betekenis van deze vroege schenkingen aan de Werdense abdij besprak Noomen achtereenvolgens de oudste gegevens over kerken en grootgrondbezitters te Gamwerd, Baflo en Winsum. De twee oudste kerken in de provincie, waarschijnlijk reeds voor het jaar 800 gesticht, blijken die van Groningen en Usquert te zijn geweest. De oerparochie Usquert moet zich in die tijd hebben uitgestrekt van de Waddenkust tot aan de stad Groningen. Nog in de late Middeleeuwen blijkt de proost Usquert een leidende rol te spelen binnen de kerkelijke rechtspraak. Wat later (ge en lOe eeuw) ontstonden de kerken van Gamwerd (gewijd aan St. Ludger!) en van Baflo (gewijd aan St. Laurentius). Nadat aldus de oudste kerkelijke indeling was toegelicht, concentreerde Noomen zich op hetgeen uit deze vroege tijden bekend is met betrekking tot het grondbezit van diverse abdijen en wereldlijke groten in en rond de beide kerkelijke centra Gamwerd en Baflo. Over grondbezit te Gamwerd zijn reeds zeer vroege gegevens bekend. In het jaar 820 schenkt een zekere graaf Diederick land, o.a. te Antum, Feerwerd en Krassum, aan de door St. Bonifatius gestichte abdij Fulda. In 855 schenkt een zekere Folker, naar alle waarschijnlijkheid familie van de genoemde Dierderick, landerijen, eveneens o.a. te Feerwerd, Antum en Krassum, aan de abdij Werden. De kerk van Garnwerd behoorde, evenals die van Winsum, toe aan de abdij Werden. Uit de patroonkeuze van de kerk van Gamwerd, St. Ludger, blijkt uiteraard de nauwe band met de abdij Werden. De pastoors van Garnwerd en Winsum fungeerden in die tijd als een soort rentmeesters, die de inkomsten uit de omliggende abdij goederen inde voor de Werdense abt. Tevens hadden zij de plicht de abt en zijn gevolg onderdak en voedsel te ver~chaffen, wanneer deze op bezoek kwam. Uit het jaar 950 is een oorkonde bewaard met betrekking tot grondbezit te Baflo. In dat jaar namelijk schenkt de Duitse koning Otto I konings goed, o.a. te Baflo, Rasquert, Schilligeham, Lutke Saaxum en Ernstheem, aan het klooster Pöhlde in de Harz. Naar alle waarschijnlijkheid bezat Otto dit goed in en rond Baflo uit de nalatenschap van zijn grootmoeder (van moederszijde), Reginhil-

24

da, die van Deens-Friese afkomst was. Koning Hendrik III zal later de kerk te Baflo overdragen aan de bisschop van Münster. De oorspronkelijke kerktienden van Baflo werden in 1042 geschonken aan de abdij Ueberwasser te Münster. Baflo kende naast bisschoppelijke konings goed dus ook (Münsterse) hof, waartoe land behoorde onder o.a. Lutke Saaxum, Ernstheem en Schilligeham. De patroon van de Bafloer kerk, St. Laurentius, was bij de Ottonen zeer geliefd. Naast het koningsgoed en de goederen van de abdijen te Fulda, Pöhlde, Werden en Münster in onze regio is ook nog een schenking bekend, die in 970 gedaan werd door een zekere (graaf) Wichman van Hameland aan het door hemzelf gestichte vrouwenklooster van St. Vitus op de Elterberg bij Elten. Deze schenkt dan met toestemming van Otto I al datgene wat hij in Marne, Hunsingo, Fivelgo en Middag in bezit of van de koning in leen had. Mede op grond van de patroon van de kerk te Kantens, eveneens St. Vitus, kwam Noomen tot de voorzichtige hypothese dat dit 'Eltense' goed wellicht in en rond Kantens, Middelstum en Stitswerd gezocht moet worden. De tienden van dit deel van de oude parochie Baflo waren later in bezit van de abdij Ueberwasser te Münster. Ook hier zou het dan kunnen gaan om oorspronkelijk koningsgoed. Tenslotte lichtte Noomen de Middeleeuwse situatie te Winsum nader toe. Globaal blijkt grondbezit, dat later bij de oostelijke Ripperdaborg behoorde, reeds omstreeks lOOO bezit te zijn geweest van de abdij te Werden. De kerk van Winsum en het omliggende terrein vormen samen met dit goederencomplex één geheel (Wie zou toch de patroon van de Winsumer kerk zijn geweest?). Het door koning Hendrik IV in l057 aan Winsum verleende markt-, tol- en muntrecht lag in ieder geval buiten dit Werdense eigendom. Wellicht moet dit grafelijke domein, dat in die jaren beheerd werd door graaf Ecbertus van Brunswijk, gezocht worden aan de westzijde van de Hoofdstraat, op het terrein van de latere westelijke Ripperdaborg. Oorspronkelijk zou hier dan ook sprake geweest kunnen zijn van koninklijk bezit, wellicht ook uit de nalatenschap van de Ottonen.

etn

• Jacques Tersteeg